azeridefence

Hərbi-texnoloji jurnal ¹ 3(05)MAY-İYUN 2013

AZЯRBAYCANDAN GЦC NЦMAYИШИ

Azərbaycandan uğurlu IDEF-2013 nümayişi

Müdafiə sənayemizin hədəfləri böyüyür

MKE Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin təchizatında

Azərbaycandan uğurlu Azərbaycandan uğurlu IDEF-2013 nümayişiIDEF-2013 nümayişiAzərbaycandan uğurlu Azərbaycandan uğurlu Azərbaycandan uğurlu IDEF-2013 nümayişiIDEF-2013 nümayişi

Müdafiə sənayemizin Müdafiə sənayemizin hədəfləri böyüyür hədəfləri böyüyür Müdafiə sənayemizin Müdafiə sənayemizin hədəfləri böyüyür

MKE Azərbaycan MKE Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Silahlı Qüvvələrinin MKE Azərbaycan MKE Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Silahlı Qüvvələrinin

MÜ

ND

ƏR

İC

AT

MÜ

ND

ƏR

İC

AT

PARADAzərbaycandan güc nümayişi ..............................................................................6

ÖLKƏADEX-2014 sərgisi üçün hazırlıqlar başladı .....................................................12Səfərbərlik Xidmətində vahid elektron informasiya sistemi yaradılır ...............12Hərbi məktəblərin məzun buraxılışı keçirilib ....................................................13İsveçrənin hərbi attaşesi Azərbaycanda minatəmizləmə işləri ilə tanış olub .....13Azərbaycan-İspaniya hərbi əməkdaşlığı müzakirə olunub ................................14Azərbaycan Smiths Detection skanerlərini seçdi ...............................................14Azərbaycan və Rusiya sərhəd mühafi zəsinin rəhbərləri görüşdü ......................14AZAL yeni simulyatorlar alır ............................................................................14Səfərbərlik Xidmətinin hazırlıq mərkəzləri yenilənir ........................................15Azərbaycan Silahlı Qüvvələri - 95 ....................................................................16

HƏRBİ SƏNAYEAzərbaycandan uğurlu IDEF-2013 nümayişi ....................................................18

MÜSAHİBƏMüdafi ə sənayemizin hədəfl əri böyüyür ...........................................................24

IDEF-2013IDEF-2013 – Avrasiya Görüşü ..........................................................................28Türkiyə müdafi ə sənayesinin vurucu gücü – ASELSAN ...................................30Otokar diqqət mərkəzində ..................................................................................32MKE “Fırtına” qoparır ......................................................................................35Vestel Savunma “Bora”nı tanıtdı .......................................................................36ROKETSAN-dan yeni raketlər 37TAI–nin yeni hədəfi - Milli Döyüş Təyyarəsi ...................................................38STM mühəndislik həllərini tanıtdı .....................................................................39Dünya ordularının seçimi – YDS çəkmələri ......................................................40ETMTS-2 minatəmizləmədə yenilik ..................................................................41Yonca Onuk böyük gəmilərdə özünü sınayır .....................................................41Sarsılmazın yeni piyada tüfəngi - SAR-223 ......................................................42TİSAŞ tapança bazarında lider olmağı hədəfl əyir .............................................42Katmerciler müdafi ə sənayesində yer alır ..........................................................43TURKAR hərbi yanğınsöndürmə maşını ...........................................................44HAVELSAN-dan yeni məhsullar .......................................................................44

ÖZƏLMKE Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin təchizatında .........................................45

TEXNOLOGIYAJF-17 Block II Yolda ..........................................................................................47ESİS Enerjidən ordu üçün kəsilməz güc qaynağı ..............................................47Motorolanın yenilikləri təqdim olundu ..............................................................48“Şturm”dan qaçmaq imkanı qalmır ...................................................................48BRUsens - sərhəd təhlükəsizliyində yeni həll ...................................................49Paramount Group ATE şirkətini aldı ..................................................................49

may - iyun 2013 5

İyunun26-daAzərbaycanSilahlıQüvvələri95yaşınıqeydetdi.1918-ciiliniyunayında,çətinvəkeşməkeşlibirşəraitdə,müharibəmeydanların-dayarananAzərbaycanSilahlıQüvvələribugünöztexnikiimkanlarınavədöyüşqabiliyyətinəgörəCənubiQafqazınəngüclüordususayılır.2008,2011və2013-cüillərdəkeçirilənhərbiparadlar,eləcədəsonillər-

dətəşkilolunanhərbitəlimlərAzərbaycanSilahlıQüvvələrininsahibol-duğu imkanları dünyaya əyani şəkildə göstərdi. Beynəlxalq səviyyədəmüəyyənbasqılarabaxmayaraq,rəsmiBakıarsenalınıənmüasirtexnolo-giyalarhesabınamodernləşdirməkdədavamedir.BuparaddagördüyümüzT-90Stankı,“Msta-S”özüyeriyənhaubitsa-

ları,TOS-1Aağıralovsaçanlar,BMP-3piyadalarındöyüşmaşını,80K6Mtipli mobil radiolokasiya stansiyasıAzərbaycan Ordusunun arsenalınayenidaxilolansilahsistemlərindənbəziləriidi.Paraddailkdəfəyerlimüəssisələrimizdəistehsaledilmiş“Gürzə”,“Bə-

bir”və“Əqrəb”adlıxüsusitəyinatlıavtomobillər,82mmçaplıminaatan-larlayanaşı“Matador”və“Marauder”tipliminayaqarşıqorumalınəq-liyyatvasitələri,ölkəmizdəmüasirləşdirilmişT-72“Aslan”tankı,BMP-2piyadalarındöyüşmaşınlarıdayeraldı.Eləparadda,orduönündəçıxışedənprezident,AliBaşKomandanİl-

hamƏliyevAzərbaycanınsonillərərzindəəldəetdiyisilahlarınmüasir,yüksəkdəqiqliyəvəçoxböyükməhvetməqabiliyyətinəmalikolduğunuvurğuladı.Azərbaycan postsovet coğrafiyasında yerlimüdafiə sənayesini yara-

dan,busahənininkişafınaxüsusidiqqətyetirənazsaylıölkələrdəndir.Yerigəlmişkən,mayayınınəvvəllərində İstanbuldakeçirilmiş IDEF-

2013beynəlxalqmüdafiəsərgisindəAzərbaycanözününmüdafiəsənaye-sindəqazandığınailiyyətləridünyaictimaiyyətinənümayişetdirdi.SərgiçərçivəsindəjurnalımızaverdiyimüsahibəədənazirYavərCamalovbuilüçün40milyondollarlıqixracatproqnozlaşdırıldığınıaçıqladı.Hansıki,bu2012-ciilləmüqayisədə2dəfəartımdeməkdir.Göründüyükimi,birneçəiləvvəladipatronubeləxaricdənalanAzər-

baycanindihərbiməhsullarınixracatçısınaçevrilməkdədir.IDEFsərgisihəmdəgücümüzəgücqatanqardaşTürkiyəninhərbisa-

hədəhansıimkanlarasahibolduğunugöstərdi.Sizləringörüşünəgəldi-yimizbusayımızdaəsasağırlığıIDEF-2013sərgisitutdu.Bəlkədəbutə-biidir. Çünki Türkiyənin güclü olması eləAzərbaycanın güclü olmasıdeməkdir.Azərbaycanmüdafiəsənayesiisətarixibirhadisəyəhazırlaşır.2014-cü

ilinsentyabrayındaBakıdakeçiriləcəkADEXsərgisinə.Biziizləyin!

Re dak tor danAZERI DEFENCEHərbi-texnoloji jurnal

¹ 1(03)

BaşredaktorRəşadSÜLEYMANOV

YayımmüdiriT.Hacıyev

Теl: (+99455)6675072E-mail: [email protected][email protected]

Ünvan:Bakışəhəri,B.Bağırova küçəsi,14JurnalƏdliyyəNazirliyindədövlət

qeydiyyatınaalınıb. 3632

AzərbaycanRespublikasıVergilərNazirliyitərəfindən21iyun2012-ciildədövlətqeydiyyatınaalınıb

AZERİDEFENCEMMCQeydiyyatnömrəsi(VÖEN):1302929491

Tiraj:1500

JurnaldaAzərTAc,ARMS-TASS,ArmyTechnologyagentliklərininxəbərlərindənistifadəolunur.

Müəlliflərinmövqeyiiləredaksiyanınmövqeyiuyğun

gəlməyəbilər.

ReklammateriallarınagörəAZERIDEFENCEjurnalınınredaksiyasıməsuliyyətdaşımır.

Materiallardanistifadəzamanıistinadzəruridir.

Qiyməti:5manat

İyunun26-daAzərbaycanSilahlıQüvvələri95yaşınıqeydetdi.1918-ci

6 AZERI DEFENCE

İyunun26-daAzərbaycanSilahlıQüvvələrininyaranmasının95illiyimünasibətiiləAzadlıqmeydanındamöhtəşəmhərbiparadkeçirilib.Prezident,SilahlıQüvvələrinAliBaşKoman-danıİlhamƏliyevindəiştiraketdiyihərbiparada5000-dənçoxşəxsiheyət,300-əyaxıntex-nika və silah sistemləri, 100-dən çox təyyarə və helikopter, 40-a yaxın gəmi və kater cəlbolunub.AzərbaycanınikincimüstəqilliyidövründədördüncüolanbuhərbikeçiddəMüda-fiəNazirliyininordubirləşmələrinin,sülhməramlıqüvvələrin,xüsusitəyinatlıqüvvələrin,dənizpiyadalarının,DövlətSərhədXidmətinin,XüsusiDövlətMühafizəXidmətiMilliQvar-diyasının,DİNDaxiliQoşunlarının,FHNMülkiMüdafiəQoşunlarının,MTNAkademiya-sınınşəxsiheyətləri,həmçininAzərbaycanınhərbitəhsilmüəssisələrininkursantlarıiştirakediblər.ParaddaHərbiHavaQüvvələrininMiQ-29,Su-25,L-39döyüşvətəlimtəyyarələri,Mi-24vəMi-8/17helikopterləri,DSX-ninMi-35M,FHN-ninKa-32vəMi-8helikopterlərinü-munəviuçuşlarkeçirib.Hərbigəmivəkaterlərdənizdəndəstəkveriblər.

PARAD

AzərbAycAndAn

güc nümAyişiŞamil Əli bəy li

may - iyun 2013 7

Ali baş Ko man dan dan sərt me sajParad müdafiə naziri, general-

polkovnik Səfər Əbiyevin prezi-dent, Silahlı Qüvvələrin Ali BaşKomandanıİlhamƏliyevəraportuilə başlayıb.Daha sonraAzərbay-canınDövlətHimnioxunub.Tədbirdə çıxış edəndövlət baş-

çısıorduquruculuğununAzərbay-canın qarşısında ən başlıca və ənprioritetməsələolduğunubildirib.Müharibəşəraitindəyaşayanölkə-lərüçünözünümüdafiəninhəyatiməsələolduğunuvurğulayanpre-zidentAzərbaycanınüzləşdiyimü-haribənin hələ bitmədiyini bəyanedib:“Müharibəninbirincimərhə-ləsi başa çatıb və bizim ordumuzhəranhazırolmalıdırki,özərazibütövlüyünüistənilənyollabərpaetsin.Uzunillərdirki,Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ mü-

naqişəsiözhəllinitapmır.Uzunil-lərdir ki, bu ədalətsizlik davamedir. Ölkəmizin beynəlxalq birliktərəfindən tanınmış torpaqları iş-ğalaltındadır”.

Ermənistanın işğalçılıq siyasəti-nəheçzamanimkanverilməyəcə-yinibəyanedənAliBaşKomandanrəsmi İrəvanaAzərbaycanınmöv-qeyinibirdahaxatırladıb:“NəinkiDağlıq Qarabağ, bugünkü Ermə-nistan tarixiAzərbaycan torpaqla-rında yaradılıb. İrəvan xanlığı,Göyçə,Zəngəzurmahalıbizimta-rixi diyarımızdır. İkinci ermənidövlətinin Azərbaycan ərazisindəyaradılmasınaAzərbaycandövlətivəAzərbaycan xalqı heç vaxt im-kanverməyəcək”.Paradda son vaxtlarda alınan

hərbitexnikanıncüzibirhissəsininçıxarıldığınıdeyənAliBaşKoman-dan bildirib ki, ölkənin son illərərzindəəldəetdiyisilahlarmüasir,yüksək dəqiqliyə və çox böyükməhvetmə qabiliyyətinə malikdir:“Son illərdə 100-əyaxındöyüşvənəqliyyat helikopteri, onlarla dö-yüştəyyarəsi,havahücumunaqar-şıənmüasirqurğularalınıb.Zireh-limaşınlar, ənmüasir tanklar, ənmüasir artilleriya qurğuları alınıbki, onlar da düşmənin istənilənnöqtəsiniməhvetməyəqadirdir”.Prezident Azərbaycanın son il-

lər ərzində hərbi məqsədlər üçünçoxböyükvəsaitlərxərclədiyinidə

PARAD

8 AZERI DEFENCE

PARADdiqqətə çatdırıb: “2003-cü ildə bi-zim hərbi büdcəmiz 163 milyondollar idi. Keçən il bu rəqəm 3.6milyarddollaridi.Builisə3.7mil-yarddollaraçatıb.Yənibuöz-özlü-yündəonugöstərirki,orduquru-culuğuprioritetməsələdir,büdcə-mizdənorduquruculuğunaböyükvəsaitlərayrılır.Budatəbiidir”.Dövlətbaşçısıorduquruculuğu

prosesində yerli istehsala böyükdiqqətgöstərildiyinideyib:“Son8ilərzindəAzərbaycandayerlihər-bi istehsal inkişaf edib. Hərbi za-vodlarımızda750addaməhsul is-tehsaledilir.Bizbütünnövpatron-larıistehsaledirik.Tapançalar,av-tomatlar, pulemyotlar, qumba-raatanlar, minaatanlar, aviasiyabombaları, zirehli maşınlar, snay-per tüfəngləri, pilotsuz təyyarələr- bütün bunlar Azərbaycanda is-tehsal olunur. Gələcəkdə yerli is-tehsalın gücləndirilməsi ilə bağlıböyükplanlarımızvar”.Ali Baş Komandan bildirib ki,

Azərbaycan hakimiyyətinin güclüsiyasiiradəsi,dövlətingüclüiqtisa-diyyatı, güclü ordusu var: “Ordu

dövlətçiliyiqoruyur,müstəqilsiya-sətimizi qoruyur. Xalq isə ordunuqoruyur və qorumalıdır. Mən hə-mişə deyirəm ki, güclü dövlətingüclü ordusu olmalıdır. Azərbay-canqısabirmüddətərzindəgüclüdövlətlərin sırasınadaxilolub.Bizindi böyük layihələri icra edirik,böyük investisiyalar yatırırıq. Bizbeynəlxalq müstəvidə çox böyüknüfuzamalikik.Əlbəttəki,bugünAzərbaycan ordusu hərbi poten-sialına, döyüş qabiliyyətinə, təchi-zatınagörənəinkibölgədə,dünyamiqyasında güclü ordular sırasın-

dadır. Əminəm ki, Azərbaycangücləndikcə,ordumuzdagüclənə-cək.Artıqordumuz istənilənvəzi-fənihəll etməyəhazırdır.MənAliBaşKomandankimibundansonrada ordu quruculuğuna, ordununinkişafınaözdəstəyimiverəcəyəm.Əminəm ki, Azərbaycan qarşıdaduranbütünvəzifələriuğurla icraedəcək.Bugündeməkolarki,Dağ-lıq Qarabağ problemindən başqaheçbirməsələhəllolunmamışqal-mır.Bütünistiqamətlərüzrəinkişafvar,konkretsiyasətvəgözəlnəticə-lər var. Əminəm ki, münaqişənin

may - iyun 2013 9

MÜDAFİƏPARAD

həllindədəbizistəyimizənailola-cağıq.Biz tarixiədalətibərpaedə-cəyik. Öz doğma torpaqlarımızaqayıdacağıq. Bunun başqa yoluyoxdur.Tarixininkişafı,tarixinge-dişi,dünyadagedənproseslər,güc-lənən Azərbaycan və zəifləyən,yoxsullaşan Ermənistan. Bütünbunlar reallıqdır və bu reallıqlarısiyasətimizlə,iradəmizləbizyarat-mışıq. Ermənistanı bundan sonrada bütün beynəlxalq və regionallayihələrdəntəcridedəbilərik”.Prezidentin çıxışından sonra

şəxsi heyət və hərbi texnikalarıntribunaönündənkeçidiolub.

mil li hər bi sə na ye nin nü mu nə lə ri ön dəHərbiparaddaAzərbaycanmü-

dafiəsənayesininistehsalıolanbirsırayeninəqliyyatvasitələrivəsi-lahlar da nümayiş etdirilib.HərbitexnikakarvanınönündəMüdafiəSənayesiNazirliyinin(MSN)müəs-sisələrindəhazırlanmış“Gürzətip-lipatrulmaşınıvəonuntankəley-hinəidarəolunanraketkompleks-

10 AZERI DEFENCE

ləri ilə silahlandırılmış “Bəbir” vəavtomatikqumbaraatanlarlasilah-landırılmış “Əqrəb” adlı konfiqu-rasiyaları yer alıb. Bundan başqa,hərbi paradda CAR ParamountGroup firması ilə birgə istehsaledilən “Matador” və “Marauder”tipliminayaqarşıqorumalınəqliy-yatvasitələri,İsrailfirmasıiləBakı-da birgə istehsal olunmuş “Orbi-ter-2M”və“Aerostar”tiplipilotsuzuçuş aparatları, hərbi maşınlarınüzərində82mmçaplıminaatanlar,Azərbaycanda yerli müəssisələriniştirakıiləmodernləşdirilmişartil-leriyasistemləri,zenit-raketkomp-leksləridəkeçidedib.

ye ni si lah və tex ni ka larBuilkihərbiparadbirsırayeni-

liklərlə yadda qalıb. Paradda əsasağırlıqvədiqqətyeniartilleriyavəhava hücumundan müdafiə sis-temlərinəverilib.Ümumilikdəhər-biparaddanümayişetdirilənyenisilahsistemləriaşağıdakılarolub:T-90əsasmüharibətankı-2011-

ci ildə imzalanmışmüqavilə üzrəRusiyadansatınalınıb.Rusiyarəs-miləriAzərbaycanasatılantankla-rın T-90S konfiqurasiyası olduğu-nuqeydedirlər.Lakinmütəxəssis-lərinsözlərinəgörə,Azərbaycanınaldığı tanklarT-90Stankınınstan-dartversiyasındanbirsırafərqlərəmalikdir. Hətta bu versiyanınT-90SM variantına keçid konfiqu-rasiya olduğu iddia edilir. Azər-baycanın T-90S tankları “Ştora-1”optik-elektron boğucu kompleksi-

nə və yanda yerləşən “Kontak-5”dinamikmüdafiəbloklarınamalik-dir.T-90S tanklarında ilkinolaraq“Ştora-1”komplekslərinəzərdətu-tulmasa da Azərbaycanın T-90Stanklarınabudaxiledilib.2S19 “Msta-S” özüyeriyən

haubitsa - İstehsalına1989-cu ildənbaşlanılmışbuözüyeriyənhaubitsa-lar2012-ci ildəRusiyadansatınalı-nıb.RəsmiMoskvanınBMTAdiSi-lahlarRegistrinə təqdimetdiyimə-lumata görə,Azərbaycana 18 ədəd“Msta-S”haubitsasınınsatışıhəyatakeçirilib.Hazırda8ölkəninsilahlan-masındayeralan“Msta-S”T-72vəT-80 tanklarının bazasında yaradı-lıb.Sisteminatıştempidəqiqədə7-8atəşdir.Maşın840atgücündəmü-hərrikə malikdir və saatda 60 km

PARAD

may - iyun 2013 11

PARAD

sürətlə hərəkət edə bilir. Haubitsa30kmməsafəyədəkhədəfləriməhvetməgücünəmalikdir.TOS-1A“Solntsepyok” –Azər-

baycanOrdusunun silahlanmasınabu il qəbul edilmiş TOS-1A ağıralovsaçanı piyada qoşunları vətanklara atəş dəstəyi verməklə, rə-qibinbütünaçıqvəqapalıatəşmöv-qelərinisıradançıxarmaqüçünnə-zərdə tutulur. Termobarik reaktivmərmilər vasitəsi ilə xüsusilə dağ-lıq-qayalıq ərazilərdəyüksəkdağı-dıcılıq gücünə malikdir. Sisteminatışuzaqlığı6kilometrtəşkiledir.9K37MB “Buk-MB” zenit-raket

kompleksi–AzərbaycanHavaHü-cumundan Müdafiə Qoşunlarının

silahlanmasınayenidaxilolmuşbuzenit-raket kompleksi unikal im-kanlaramalikdir.Belarusmüəssisə-sitərəfindən9K37“Buk”komplek-sinin modernləşdirilmiş versiyasıolaraq meydana çıxan “Buk-MB”kompleksisələflərindənbirsıraüs-tünlükləri,xüsusilədəeynizaman-da izlədiyi hədəflərin sayına görəfərqlənir.2S12 “Sani”minaatanı – Məra-

simdə bu minaatanların paraddailkdəfənümayişetdirildiyiaçıqlan-dı.Nəqliyyat vasitəsi üzərində tri-bunaönündənkeçirilənbu120mmçaplı minaatanın atış məsafəsi 7km-dən çoxdur. Adıçəkilən mi-naatanƏfqanıstan və ikinci Çeçen

müharibəsində geniş istifadə olu-nub.BunlarlayanaşıparaddaBMP-3

və modernləşdirilmiş BMP-2 tiplipiyadaların döyüş maşınları, mo-dernləşdirilmişT-72“Aslan”tank-ları, nəqliyyat vasitələrinin yedə-yində 122 mm çaplı D-30A, 130mmçaplıM-46,152mmçaplıD-20,152 mm çaplı 2A36 “Giatsin-B”topları, 120 mm çaplı “Cardom”avtomatikminaatanı,122mmçaplıTR-122 “Sakarya”, 300 mm çaplı9K58 “Smerç”, həmçinin LYNXQrad, LYNX Extra, LYNX LARreaktiv atəş sistemləri, 122 mmçaplı2S1“Qvozdika”,152mmçap-lı2S3“Akasiya”,203mmçaplı2S7“Pion” tipli özüyeriyən haubitsa-lar, “Toçka-U”operativ-taktiki ra-ketlər,SərhədQoşunlarının“Cob-ra”,ZPT,“LandRoverDefender”,Daxili Qoşunların “Storm Sufa”tipli zirehli və zirehsiz hərbi ma-şınları,HavaHücumundanMüda-fiə Qoşunlarının modernləşdiril-miş “Osa-1T”, S-125 “Peçora”,S-200, S-300 “Favorit” zenit raketkompleksləriyeralıb."AD

12 AZERI DEFENCE

ÖLKƏ

11-13sentyabr2014-cüiltarixin-də Bakıda keçiriləcək ADEX-2014beynəlxalqmüdafiəsənayesisərgisiüçünhazırlıqlararəsmənstartveri-lib.-AzərbaycanMüdafiəSənayesiNazirliyivəMüdafiəNazirliyitərə-findəndəstəklənənADEX-2014sər-gisinin təşkilatçısı qismində “ItecaCaspian”MMCçıxışedir.Azərbaycan tarixində ilk dəfə

təşkilolunacaqbusərgidəməqsədhərbi-texniki əməkdaşlığın möh-kəmləndirilməsi, xarici tərəfdaşlardairəsinin genişləndirilməsi, hərbitəyinatlı məhsulların istehsalçılarıvəsifarişçiləriarasındaişgüzarəla-qələrininkişafetdirilməsidir.Sərgieyni zamanda Azərbaycan hərbisənayesininnailiyyətvəimkanları-nınyerlivəbeynəlxalqictimaiyyə-

tə nümayiş etdirilməsi məqsədidaşıyır.ADEXsərgisixaricişirkət-lərə öz məhsullarını Azərbaycanvəbölgəbazarındanolan istifadə-çilərə real tanıtdırmaq və çatdır-maqimkanlarıverəcək.

AdEX-də nə lər ola caqSilahlıQüvvələrvədigərgücst-

rukturlarının marağı nəzərə alın-maqla,sərgimüxtəlifbölmələrdənibarətolacaq.ADEX-2014-dəQuruQoşunları,HərbiHavaQüvvələri,Hava Hücumundan Müdafiə(HHM), Hərbi Dəniz Qüvvələri,SərhədQoşunları,DaxiliQoşunlar,polis,təhlükəsizlik,axtarışxilaset-mə qurumları,minatəmizləmə ki-mi spesifik sahələrin əhatə olun-masıplanlaşdırılır.

Azər bay can böl gə də po ten sial alı cıRəsmiməlumatlara görə, son 5

ildəAzərbaycanhərbisahəyədöv-lətbüdcəsindən12milyarddollar-dan artıq vəsait sərf edib. 2010-cuildənetibarənhərilbusahəyəbüd-cədən ardıcıl olaraq 3.7 milyarddollar vəsait ayrılır.Müxtəlif bey-nəlxalq təşkilatların və araşdırmamərkəzlərinin hesabatlarına görə,son 10 ildəAzərbaycanın silah vətexnikaalımındaəsasyerləriRusi-ya, İsrail, Türkiyə, Ukrayna, Bela-rus və CAR tutub. Azərbaycanhəmçinindigərölkələrdənmüdafiəvasitələri,avadanlıqlar,hərbitexni-kalarəldəedib.Təkcə2010-cuildəAzərbaycan və Türkiyə arasındabirdəfədəümumidəyəri 300mil-yon dollardan artıq, 2011-ci ildəAzərbaycan və İsrail arasında 1.6milyard dollar təşkil edən satınal-ma müqaviləsi imzalanıb. Rusiyailə 2008-2011-ci illərdə imzalanmışalğı-satqısazişlərininümumidəyə-ri1.7milyarddollardanartıqolub.

ADEX-2014sərgisiüçünhazırlıqlarbaşladı

Azərbaycanda hərbi xidmətəçağırış sistemində vahid elektroninformasiya sistemi yaradır. Sə-fərbərlikvəHərbiXidmətəÇağı-rışüzrəDövlətXidməti(SHÇDX)tərəfindənüzərindəişaparılanbusistem vasitəsi ilə çağırışaqədəryaşhəddindəolanvətəndaşların,

çağırışçıların, hərbi vəzifəlilərinqeydiyyatınıvəuçotunuaparmaqnəzərdə tutulur. İnformasiya sis-teminin yaradılması ilə Xidməthərbi mükəlləfiyyətlilərin ilkinhərbi qeydiyyatından başlayaraqehtiyata verilməsinə qədər olanbütün dövrü elektron formada

nəzarətdə saxlamaq imkanları əl-dəedəcək.İyul çağırışından etibarən çağı-

rışçılarSHÇDX-ninrəsmiİnternetsaytında özləri barədə informasi-yaları daxil etməklə, təyin olun-duqları hərbi hissələr barədəmə-lumatəldəedəbiləcəklər.

SəfərbərlikXidmətindəvahidelektroninformasiyasistemiyaradılır

Ş.Əli bəy li

may - iyun 2013 13

İyunun28-dəHeydərƏliyevadınaAzərbaycanAliHərbiMəktəbi-nin,HərbiDənizçilikvəTəyyarəçilikməktəblərinin,SilahlıQüvvələ-rin Hərbi Akademiyası, Təlim-Tədris Mərkəzi və Azərbaycan TibbUniversitetininHərbiTibbFakültəsiməzunlarının13-cüburaxılışıke-çirilib.HeydərƏliyevadınaAzərbaycanAliHərbiMəktəbindəkeçiri-lənmərasimdəkursantlarınyaxınları, ictimaiyyətnümayəndələrivəMüdafiəNazirliyininrəhbərliyiiştirakediblər.Mərasimdəçıxışedənmüdafiənaziri,general-polkovnikSəfərƏbi-

yevmüdavimləritəbrikedibvəöztövsiyyələrinverib.S.ƏbiyevMü-dafiəNazirliyininxüsusitəyinatlitəhsilmüəssisələrininmüasirstan-dartlarauyğunproqramlarlafəaliyyətgöstərdiyini,sonillərdətəhsilsistemininNATOölkələrininhərbitəhsilsisteminəuyğunlaşdırıldığı-nıvurğulayıb:“Tədrisproqramlarımıztəkmilləşdirilib.SilahlıQüvvə-lərinHərbiAkademiyasındamagistrtəhsilpilləsiüzrəilkqəbulhəya-takeçirilib.MüdafiəNazirliyininxüsusitəyinatlıtəhsilmüəssisələri-ninmaddi-texnikibazasıyüksəldilib,proqramlarauyğunolaraqyenitrenajorlarquraşdırılaraq istifadəyəverilib.SilahlıQüvvələrinHərbiAkademiyasınınSimulyasiyaMərkəzindəkomanda-qərargahtəlimlə-riniənyüksəksəviyyədəkeçirməkməqsədiləyenikompüterproqra-mıtətbiqedilməkdədir”.Çıxışlardansonrakursantlarıntribunaönün-dəntəntənəlimarşlakeçidiolub.

İsveçrənin Türkiyədəki hərbi attaşesi, polkovnik leytenant MişelRosserAzərbaycanda həyata keçirilənminatəmizləmə əməliyyatlarıilətanışolub.Iyunun11-dən13-dəkAzərbaycanasəfəriçərçivəsindəhərbiattaşeANAMA-nınFüzuli,Göygölbazalarıilə,eləcədəTərtərrayonunda aparılan əməliyyatlarla tanış olub. Ona ANAMA-nınTəlim, Tədqiqat və Keyfiyyətə Təminat (TTKT) Qurumu rəhbəritərəfindənAgentliyinfəaliyyətiiləbağlıprezintasiyatəqdimedilib.AzərbaycanasəfərinməqsədiANAMA-nınfəaliyyətiiləyaxından

tanışolmaqhabeləİsveçrətərəfindənpayedilmişminavəpartlama-mış hərbi sursat (PHS) zərərsizləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşSM-EOD sistemininmonitorinqini aparmaq olub. Iyunun 13-dəM.Rosser ANAMA-nın direktoru Nazim İsmayılovla görüşüb. Görüşzamanı minatəmizləmə fəaliyyəti sahəsində yeniliklər, həyatakeçiriləcək gələcək planlar və əlavə SM-EOD sistemlərinin alınmasıbarədəmüzakirələraparılıb.

Hərbiməktəblərinməzunburaxılışıkeçirilib

İsveçrəninhərbiattaşesiAzərbaycandaminatəmizləməişləriilətanışolub

14 AZERI DEFENCE

AzərbaycanSmithsDetectionskanerləriniseçdi

AZALyenisimulyatorlaralır

AzərbaycanvəRusiyasərhədmühafizəsininrəhbərlərigörüşdü

ÖLKƏ

Dövlət Gömrük Komitəsi(DGK) Smiths Detection şir-kəti ilə yüksək enerjili yükskanerlərin (HCVG) alğı-sat-qısınadairmüqaviləbağlayıb.Smiths Detection şirkətininyaydığıməlumata görə,martayında tərəflər arasında bağ-lanmış müqavilənin dəyəri17.8 milyon avro təşkil edir.Bu il ərzində Azərbaycanınsərhəd keçid məntəqələrində

quraşdırılacaqskanerlərnəqliyyatvasitələri,dəmiryoluvaqonları,ocüm-lədənyükləriyoxlamaqüçünistifadəolunacaq.YüksəkdəqiqliyəmalikHCVGsistemləriqablardavəkonteynerlərdəpartlayıcı,silahvənarkoti-kinolub-olmadığınımüəyyənləşdirir.Skanerinunikaltexnologiyasıope-ratora üzvi və qeyri-üzvi maddələri vizual ayırmaq imkanı verir. BirHCVGsaatda23yüküyoxlamaqimkanınamalikdir.Şirkətin açıqladığı məlumata görə, bundan əvvəl, 2012-ci ilin mart

ayındaDGKiləimzalanmış12milyonavrodəyərindəmüqaviləçərçivə-sindəAzərbaycana4HCVGportalısatılıb.

AzərbaycanHavaYollarıQSC(AZAL)KanadanınCAEInc.şirkətinətəyyarəvəhelikoptersimulyatorlarısifarişverib.CAEInc.şirkətininyaydığıməlumatagörə,AZALvəCAEarasındaimzalanmışmüqaviləEmbraer190E-Jet,SikorskyS92vəAgustaWestlandAW139helikopterləriüçün simulyatorun çatdırılmasını əhatə edir.Müqaviləyəuyğunolraq,Embraer190simulyatoruAzərbaycantərəfinə2014-cüildə,helikoptersimulyatorlarıisə2015-ciildəçatdırılacaq.

Mayın 25-də Rusiyanın“Yaraq-Kazmalyar” buraxılışməntəqəsində AzərbaycanDövlət Sərhəd Xidmətinin(DSX)rəisi,general-leytenantElçin Quliyevin və RusiyaFederasiyasının Federal Təh-lükəsizlikXidmətininSərhədXidmətinin rəhbəri, general-

polkovnikVladimirKulişovunrəhbərliketdiyinümayəndəheyətlərininişçigörüşükeçirilib.GörüşzamanıAzərbaycan-Rusiyasərhədində,döv-lət sərhədindən buraxılış məntəqələrində, Xəzər dənizində əməliyyatşəraitibarədəfikirmübadiləsiaparılıb.Sərhədəməkdaşlığınıninkişafıvətranssərhədcinayətkarlığaqarşımübarizətədbirləriyüksəkqiymətləndi-rilib.Dövlətsərhədindətəhlükəsizliyintəminedilməsiməqsədiləəmək-daşlığıngenişləndirilməsi,məlumatmübadiləsiningücləndirilməsivacib-liyivurğulanıb.GörüşünnəticələrinəgörəProtokolimzalanıb.

Azərbaycan-İspaniyahərbiəməkdaşlığımüzakirəolunubMay ayının 21-22-də İspaniya

KrallığınınmüdafiənaziriPedroMorenesAlvarodeEulatelleBa-kıdasəfərdəolub.İspaniyalınazi-rin Müdafiə Nazirliyində təntə-nəli qarşılanmamərəsimi keçiri-lib.Geniştərkibligörüşdəmüda-fiənaziri,general-polkovnikSəfərƏbiyevmüstəqillikqazandıqdansonraAzərbaycanSilahlıQüvvə-lərinin inkişaf yolu, ordununmüasir standartlara uyğunlaşdı-rılması və NATO ilə əlaqələringenişləndirilməsi istiqamətindəəldə edilən nailiyyətlər barədəməlumat verib. Nazir İspaniyaKrallığının müdafiə nazirliyi iləəməkdaşlığın üstünlükləri barə-də də öz fikirlərini bildirib. S.Əbiyev regiondahərbi-siyasivə-ziyyət, Ermənistan-AzərbaycanDağlıq Qarabağ münaqişəsininyaranmasəbəbləribarədəispani-yalı həmkarını məlumatlandırıb.Müzakirələrdəikiölkəninmüda-fiə nazirlikləri arasında hərbiəməkdaşlıqbarədə sazişin imza-lanmasınazərurətolduğuvurğu-lanıb.GörüşdəİspaniyaKrallığı-nın Müdafiə Qərargahının rəisiadmiral FernandoQarsia Sançesvə hər iki ölkənin fövqəladə vəsəlahiyyətlisəfirləriiştirakedib.

may - iyun 2013 15

ÖLKƏ

Səfərbərlik və Hərbi Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin(SHÇDX) “Hərbi Vətənpərvərlik vəMütəxəssisHazırlığı”MəhdudMəsuliyyətliCəmiyyətinin(MMC)Sabunçurayonfilialının inzibatibinasıyenidənqurmadansonra istifadəyəverilib.AçılışmərasiminəqatılanSHÇDX-ninrəisi,general-leytenant Arzu Rəhimova binada yaradılan şəraitlə tanışolub.Çağırışçılarınmüxtəlifixtisaslarüzrəhazırlanmasışə-raitininyaxşılaşdırılmasıüçünöztövsiyələriniverib.Məktə-binyenidənqurmadansonraaçılışınıorduquruculuğuisti-qamətindənövbətiaddımadlandıranA.Rəhimovhazırdadigərfiliallarınvəməktəblərintəkmilləşdirilməsiistiqamə-tindəişləraparıldığınıvurğulayıb.Xidmətrəisiatıcılıqtirlərinintəkmilləşdirilməsinəxüsu-

sigöstərişverərəkbildiribki,hazırdaSHÇDXTəhsilNa-zirliyi iləortaməktəblərdəgənclərin çağırışaqədərkiha-zırlığının təkmilləşdirilməsinə dair birgə fəaliyyət planıhazırlayır.Rayonfiliallarındaatıcılıqtirlərininyenidənqu-rulmasıgənclərinsilahla tanışolmalarına imkanverəcək:“Ortaməktəbdəoxuyangənclərinəksəriyyətisilahgörmə-yib,silahlatanışdeyil.Birneçəyerdəatıcılıqtirlərininol-masınabaxmayaraqonlarınfəaliyyətiqaneedicideyil.Bu-radayaradılanşəraitdənistifadəetməklazımdır.Atəşha-zırlığıdərslərininkeçirilməsiüçünburadaşəraitvar”.MMC-ninsədriŞahvələdƏliyevbildiribki,ikimərtəbəli

tədrisfilialıyenidənqurulub.Sinifvəyardımçıotaqlar,atı-cılıqtiri,zallartamyenilənib.Filialdatəhsilalacaqmüda-vimlərindahamükəmməlhazırlığıməqsədiiləbütünsinifotaqları əyanivəsaitlərlə təchizedilib. sürmə təlimiüçünRusiyadanikiədədtəlimtrenajorualınıb,yenilaboratori-ya,kompütervətrenajorsinifləriyaradılıb.Tədbirdə qeyd olunub ki, hazırdaməktəbdə ordunun

sifarişiəsasındasürücükadrlarhazırlanır.Yaxıngələcəkdəisəaşpazvəkəşfiyyatçıixtisaslarıüzrədəkadrlarınhazır-lanmasınəzərdətutulur.

SəfərbərlikXidmətininhazırlıqmərkəzləriyenilənir

ÖLKƏ

AZƏRBAYCANSİLAHLIQÜVVƏLƏRİ26 iyun Silahlı Qüvvələr Günü

münasibətiiləAzərbaycandabirsıratədbirlərkeçirilib.Dövlətbaşçısınıniyunun24-dəimzaladığısərəncamlaMüdafiəNazirliyinin hərbi qulluq-çularının və dövlət qulluqçusuolmayanmülkiişçilərininaylıqvəzi-fə (tarif) maaşları orta hesabla 10faizartırılıb.Dövlətbaşçısınınimza-ladığısərəncamla3hərbiqulluqçu-yageneral-mayorhərbirütbəsiveri-lib.Bundanbaşqa,15hərbiqulluqçu“Vətən uğrunda” medalı, 5 hərbiqulluqçu“İgidliyəgörə”medalı,27hərbiqulluqçuisə“Hərbixidmətlə-rəgörə”medalıilətəltifolunub.PrezidentİlhamƏliyeviniştirakı

iləiyunun25-dəSilahlıQüvvələrinBaşKlinikHospitalınınikincimüali-cə korpusunun açılışı olub. Dövlətbaşçısınaməlumatverilibki,buradaürək-damar cərrahiyyəsi, invazivkardiologiya, nevrologiya və digərbölmələryaradılıb.Tibbmüəssisəsi-nin60çarpayılıqmobilsəhracərra-hiyyəhospitalıdamövcuddur.Səy-yarhospitalfəaldöyüşəməliyyatlarızamanı yaralılara və xəstələrə ixti-saslı tibbi yardımın göstərilməsiüçün nəzərdə tutulur. Hospitalınkonteynervəçadırlarıqısamüddətəhazırvəziyyətəgətirilir.Konteyner-ləri 5-7, çadırları isə 7-9 dəqiqəyəhazırlamaq mümkündür. Səyyar

hospital şəxsi heyətin yataqxanası,aptek, səyyar mətbəx, hamam vəsanitar qovşaqla təchiz olunub.Bütünkonteynervəçadırlardaişıq,mərkəzləşdirilmiş isitmə-soyutmavəyanğınəleyhinəxüsusisistemlərquraşdırılıb.Ümumilikdəistifadəyəverilən hərbi tibb müəssisəsi 1000çarpayı fonduna malik olmaqlaSilahlıQüvvələrinhərbiqulluqçula-rına,istefayavəehtiyataburaxılmışzabitlərə,onlarınailəüzvlərinəyük-sək ixtisaslı tibbi yardım göstərir.Bölmələrtibbheyəti ilə tamkomp-lektləşdirilib və beynəlxalq stan-dartlaracavabverənavadanlıqlarlatəchizolunub.

16 AZERI DEFENCE

may - iyun 2013 17

IDEF-2013

18 AZERI DEFENCE

HƏRBİSƏNAYE

Ge ri də qoy du ğu muz may ayı Azər bay can hər bi sə na ye si üçün da ha bir bey nəl xalq nü -ma yiş ilə yad da qal dı. Tür ki yə -nin İs tan bul şə hə rin də ger çək -ləş miş IDEF-2013 bey nəl xalq mü da fiə sər gi si nə qa tı lan Mü da -fiə Sə na ye si Na zir li yi (MSN) Azər bay can hər bi sə na ye komp lek si nin ən son nailiy yət lə -ri ni təq dim edib. Ey ni za man da 2014-cü il də Ba kı da ke çi ri lə cək ADEX-2014 bey nəl xalq mü da fiə sə na ye si sər gi si rəs mən bey -nəl xalq sə viy yə də elan edi lə rək xa ri ci fir ma lar mə lu mat lan dı rı lıb.

Çox say lı he yət lər is tan bul daIDEFsərgisindəhərilolduğuki-

mibudəfədəAzərbaycandanhəmiştirakçı,həmdəziyarətçiqismindəçoxsaydaheyətləriştirakedib.Sər-gidəMüdafiə SənayesiNazirliyin-dən(MSN)nazirYavərCamalovunbaşçılığıaltındageniştərkibdənü-mayəndəheyətiiştirakçıqismində,müdafiə naziri general-polkovnikSəfərƏbiyevin,DövlətSərhədXid-mətinin rəisi general-leytenant El-çinQuliyevinbaşçılıqetdiyi rəsminümayəndə heyətləri, “Azairtech-service”şirkətinin,həmçininAzər-baycanda fəaliyyət göstərən digərfirmaların əməkdaşları ziyarətçiqismində təmsil olunublar. Sərgi-nin rəsmi açılışını bildirən lentin

kəsilməsindəAzərbaycanınmüda-fiəvəmüdafiəsənayesinazirləridəiştirakediblər.Azərbaycan hərbi nümayəndə

heyətləri sərgidə Türkiyədən vədigər ölkələrdən olan şirkətlərinnümayiş etdirdiyi yeni məhsullarilə tanış olub, əməkdaşlıq istiqa-mətində müzakirələr aparıblar.MüdafiənaziriS.Əbiyevvəmüda-fiə sənayesi naziriYavərCamalovTürkiyənin Otokar, FNSS, RMKMarine,ASELSAN,TAI,MKE,RO-KETSAN,CAR-ınDenel,İtaliyanınMBDA, eləcə də digər ölkələrdənolantanınmışfirmalarınstendləri-nə baş çəkiblər. MKE şirkətindəAzərbaycan heyətinə TürkiyəninModern Piyada Tüfəngi təqdim

HƏRBİSƏNAYE

Azərbaycandan uğurlu IdEF-2013 nümayişi

may - iyun 2013 19

HƏRBİSƏNAYEolunub. TAI şirkətinin stendindəolanDSXrəisiE.QuliyevəisəT-129ATAKhelikopterinintexniki-takti-ki xüsusiyyətləri barədə məlumatverilib.Azərbaycanrəsmiheyətlərihəmçinin sərginin açılışı günüT-129ATAKhelikopterininnümu-nəviuçuşlarınıizləyiblər.IDEF sərgisimüddətindəAzər-

baycanMSN-instendihəmsərgiyəqatılan ziyarətçilər, istehsalçı fir-malar,həmdəmüxtəlifölkələrdənolannümayəndəheyətləri tərəfin-dən ziyarət edilib. Azərbaycanmüəssisələrindəistehsaledilənatı-cısilahlarvədöyüşsursatlarısərgiiştirakçılarınınböyükmarağınasə-bəbolub.SərgininilkgünüTürki-yəninmüdafiənaziriİsmətYılma-zınbaşdaolmaqla,Misirinmüda-fiənaziriƏbdülfəttahəl-Sisi,Zam-biyanın müdafiə naziri CefriMuamba(GeoffreyMuamba),elə-

cədəsərgiyəqatılanmüxtəlifölkə-lərin rəsmi nümayəndə heyətləri-ninbaşçılarıMSNstendinəbaşçə-kiblər. Sonrakı günlərdə müdafiəsənayesi naziriYavərCamalovvəmüdafiə naziri SəfərƏbiyev tərə-findən bir sıra ölkələrin müdafiəqurumlarının və şirkətlərin rəh-bərliyi iləgörüşlərkeçirilib.NazirY.CamalovunTürkiyəninmüdafiəsənayesikatibiMuradBayariləke-çirdiyi görüşdə iki ölkə arasındahərbi-texniki əməkdaşlıq və gələ-cəklayihələrmüzakirəedilib.SərgiçərçivəsindəMSNstendindəAzər-baycanınmüdafiənaziriS.Əbiyev,müdafiəsənayesinaziriY.CamalovvəTürkiyəninmüdafiənaziriİ.Yıl-mazarasındaüçtərəfligörüşolub.Bundan başqa, Y.Camalov İtaliyaMüdafiə Nazirliyinin nümayəndəheyəti, Türkiyənin HAVELSANşirkətinin baş direktoru Sadiq Ya-

mac, habelə müxtəlif firmalarınrəhbərləriiləgörüşüb.

ye ni lik lər lə zən gin mSn sten di AzərbaycanIDEF-2013sərgisin-

də130addamüdafiətəyinatlımə-mulat,ocümlədən,14.5mmçaplı“İstiqlal” snayper tüfənginin tək-milləşdirilmişversiyasıolan“İstiq-lal-T”, 12.7 mm çaplı “Mübariz”antimaterial snayper tüfəngləri,tank pulemyotu, 7.62 mm çaplı“Yalquzaq” snayper tüfəngini,UP-7.62 universal pulemyotu,HP-7.62hücumpulemyotu,40mmçaplıRPG-7V2“Qaya”adlıəlqum-baraatanı və qumbaraatan üçünsursatları, 60 və 82mm çaplı mi-naatanları, “İnam”, “Zəfər” və“Zəfər-K”adlıtapançaları,atıcısi-lahlarüçünmüxtəlifçaplısursatla-rı, VOG-17, VOG-25 qumbaraları,

20 AZERI DEFENCE

HƏRBİSƏNAYE14.5x114mm,12.7x108mm,23x152mm,30x152mm,30x165mm,9x18mm,9x19mm,5.45x39mm,7.62x39mm,7.62x51mm,7.62x54mmçap-lıpatronları,əlqumbaraları,optiksistemlər,aviasiyabombaları,müx-təlifpatronkarticləri,elektronçaplövhələri,şəffafavtomatdaraqları,əleyhqaz,bədənzirehivədəbilqə,zirehli texnika üçün tır-tırlar,AZ-2M və AZ-BP tipli pilotsuzuçuşaparatlarınınümayişetdirib.SərgidəAzərbaycanhərbisəna-

yesinin tarixində ilk dəfə olaraqMSN-dəistehsaledilmiş4x4təkərformulu“Gürzə”adlımaşınüzərisilahlandırılmış şəkildə nümayişəçıxarılıb.Xüsusitəyinatlıqüvvələrvə güc strukturları üçün nəzərdətutulan “Gürzə”nin silahlanması-na iki ədəd 7.62 mm (1 ədədHP-7.62 və 1 ədəd UP-7.62), birədəd12.7mmçaplıNSVpulemyo-tu daxildir. Yüksək keçicilik qabi-liyyətinə malik olan “Gürzə” To-yotaHiLUX12maşınınbazasındahazırlanıb.Maşınınkonstruksiyasıona istənilən şəraitdə istifadə im-

kanıverir.Ehtiyacyarandıqdaatı-cılara yanlardakı pulemyotları çı-xararaqistifadəedəbilər.Sərgidənümayişetdirilən,Azər-

baycan istehsalı olan 60mm çaplıminaatanın həm dayaq üzərində,adi,həmdəxüsusitəyinatlılarüçünnəzərdə tutulmuş, xüsusi dəstəyiolan “Comando” modeli mövcud-dur.Çəkisidahayüngül,daşınmasıasan olan buminaatanla döyüşçü-lər istənilən yerdə rəqibə atəş açabilər. Aparılan təkmilləşdirmələrnəticəsindəminaatanınatışmənziliartırılaraq3000metrəçatdırılıb.

Sərgidə xüsusi marağa səbəbolanaviasiyatəlimbombasının50,100 və 250 kq çəkili variantlarımövcuddur.Butəlimbombasıxa-rici analoqlarından daha uzunö-mürlüvəçoxistifadəediləbilməsi,həmçinin dəqiqliyi ilə fərqlənir.Artıq bir sıra ölkələrdən bu təlimbombasınamaraqifadəolunub.“Gürzə” ilə yanaşı Azərbaycan

mühəndisləri tərəfindən hazırlan-mış 7.62x51 mm-lik “Yalquzaq”snayper tüfəngivə7.62x54mm-likHP-7.62hücumpulemyotubarədəməlumat verən nazirlik nümayən-

yanvar-fevral 2013 21

HƏRBİSƏNAYE

dələrinin sözlərinə görə, snaypertüfəngiəllətək-təkdoldurulur.Çə-kisi7.1kqtəşkiledəntüfənginda-rağı10patrontutur.Minmetruzaq-lıqdakıhədəflərəqarşı effektiv tət-biqolunabilənbusnaypertüfəngihəmdayaqüzərində,həmdəsadəqaydadaistifadəolunabilir.Silahınqundağı atıcının istəyinə uyğunolaraqtənzimlənir.ÜzərindəkiPic-catinirelsiisəəlavəaksesuarlaryer-ləşdirməyəimkanıverir.Azərbaycan mühəndisləri tərə-

findən dizayn olunmuş HP-7.62hücumpulemyotuxüsusitəyinatlıqüvvələrinistifadəsiüçünnəzərdətutulur.Tənzimlənənqundaqlaya-naşı, silahın üzərindəki Piccatinirelsi isəonalazer,optiknişangah,fənər kimi aksesuarları qoşmaqimkanı yaradır. Pulemyotun da-yaqları yığılaraq ayaqüstü atışlar-dadəstəkkimiistifadəolunabilir.Çəkisi7kq təşkil edənbupulem-yotun uzunluğu 1080 mm, atışmənzili1000metrdir.Mütəxəssislərimiz tərəfindən

aparılan təkmilləşdirmələrdən son-ra “İstiqlal-T” indeksi almış 14.5mm çaplı antimaterial snayper tü-fəngininçəkisisələfiiləmüqayisədə7 kq azaldılaraq 28 kq-a endirilib.Silahınüzərindəvədaxilindəbirsı-

ra dəyişikliklər edilərək imkanlarıdahadayaxşılaşdırılıb.MSNyetki-lilərininsözlərinəgörə,cariildəhəmAzərbaycanınMilliQəhrəmanıMü-bariz İbrahimovun adını daşıyan,12.7mm çaplı “Mübariz”, həm də7.62mm çaplı “Yalquzaq” snaypertüfənglərinin ordunun silahlanma-sınaqəbulugözlənilir.

mSn op tik sis tem lə rin çe şi di ni ge niş lən di rirMüxtəlif beynəlxalq müdafiə

sərgilərindən göründüyü kimi,

MSN-in diqqət yetirdiyi sahələr-dənbiridəmüxtəliftəyinatlıoptiksistemlərin istehsalıdır. Hazırdaoptik sistemlərin yaradılması vəistehsalıüzrənazirliyinxüsusiixti-saslaşmış Optika Mexanika İsteh-salat BirliyininAlov zavoduməş-ğul olur. Ötən dövrdə müəssisətərəfindənyenioptikgörüşsistem-lərinyaradılmasıvəistehsalısahə-sində bir sıra nailiyyətlərə imzaatılıb. HazırdaAzərbaycan SilahlıQüvvələrində yerli müəssisələrdəistehsal edilmiş12addaoptik sis-

22 AZERI DEFENCE

HƏRBİSƏNAYE temistifadəolunurvəbusayınar-tırılması istiqamətindədavamlı iş-lər aparılmaqdadır. Optika sahə-sində Optika Mexanika İstehsalatBirliyiBelarus,RumıniyavəTürki-yəfirmalarıiləsıxəməkdaşlıqedir.Ötən il müəssisədə TürkiyəninASELSAN şirkəti ilə birgə “Tək-göz” adlı optik görüş sistemininistehsalına başlanıb. Tərəflər ara-sında2010-cuildəimzalanmışmü-qavilə çərçivəsində, bu il ASEL-SAN-ın iştirakı iləBOA termal si-lahdurbinininistehsalıdaplanlaş-dırılır.ArtıqbusistemüçünSilahlıQüvvələrdənsifarişlərdəalınıb.Azərbaycanda hazırlanan optik

sistemlərinkeyfiyyətivəözəllikləribarədə danışan Optika İstehsalatBirliyinin rəhbəri Kamal Əsgəro-vun sözlərinə görə, yerli istehsalolan qumbaraatan nişangahı özü-nünuniversallığıiləxaricianaloqla-rındanfərqlənir.Busisteminquru-luşu ondan həm gündüz, həm dəgecəatışlarıaparmağaimkanverir.Bundanbaşqa,Alovzavodundaor-duüçüntop,minaatannişangahla-rı,optikvəlazerlisoyuqatəşkolli-matorları, gecə görmə cihazları,4-14x50və6-24x50böyütməyəma-lik gündüz nişangahları, termalmüşahidə qurğuları istehsal olun-maqdadır. Azərbaycanda istehsaledilən 2 fərqli modeldə kompaslı

prizmatik durbin haqqında məlu-matverənK.Əsgərovbudurbinlə-rinyeddiqatvəonqatböyütməxas-səsinə malik olduğunu bildirib.Durbindəeynizamandamayekom-pas tətbiq olunub. Durbindəki tororiyentiri və obyektədək məsafənitəyinetməyəimkanverir.Müəssisə rəhbərinin sözlərinə

görə, artıq bəzi yerli atıcı silahlaryerliistehsalolanoptiknişangahlar-lakomplektləşdirilir.12.7mmçaplı“Mübariz”snaypertüfəngiüzərinəqurulanSTONadlıoptiknişangah2min metrədək məsafədə hədəflərədəqiqatəşaçmağaimkanverir.

ye ni la yi hə lə rə im za atıl dıSərgi çərçivəsində MSN sten-

dindəAzərbaycanvəTürkiyəara-sında hərbi sənaye sahəsində

əməkdaşlığa dair memorandumimzalanıb. Müdafiə naziri SəfərƏbiyevvəTürkiyəninmüdafiəna-ziri İsmət Yılmazın da qatıldığımərasimdə memoranduma Azər-baycan tərəfdənmüdafiə sənayesinaziriYavərCamalov,Türkiyə tə-rəfdənisəmüdafiəsənayesikatibiMurad Bayar imza atıblar. İmzamərasimindən sonradanışanTür-kiyənin müdafiə naziri İ. Yılmazbildirib ki, Azərbaycanla Türkiyə“birmillətinikidövləti”olaraqxa-rakterizə edilir: “Həmsiyasi, həmticari, həm də hərbi əlaqələrimizhərkeçəngündahadagüclənir.Bugün burada imzalanan müqaviləiləmüdafiəsənayesisahəsindəəla-qələrimizi dahada irəli götürməküçün iradəmizi bəyan etdik. Bun-dan sonra əlaqələrimizi daha dagücləndirməkistəyirik”.AzərbaycanvəTürkiyəarasında

hərbisənayesektorundaəlaqələrinyüksələnxəttüzrə inkişafetdiyinideyən nazir Yavər Camalov isəqeyd edib ki, imzalanan sənədləbuəməkdaşlıqdahadagenişlənə-cək. İmzalanan memorandumMKE, Otokar və ROKETSAN şir-kətləri ilə əməkdaşlığı və bukon-tekstdəAzərbaycandabirsırasilahvə hərbi texnikaların istehsalınıözündə ehtiva edir.Gələcəkdədi-gərşirkətlərlədəbu tipəməkdaş-lıqsənədlərininimzalanmasıplan-laşdırılır.

may - iyun 2013 23

SƏRGİ

24 AZERI DEFENCE

MÜSAHİBƏ

- cə nab na zir, söh bə ti mi zə Azər bay can hər bi sə na ye si -nin möv cud du ru mu, mü da -fiə Sə na ye si na zir li yi nin fəaliy yət gös tər di yi 7 il lik za -man kə si yin də gö rü lən iş lər lə baş la maq is tər dik. bu sa hə də fəaliy yət lə ri niz ba rə də oxu -cu la rı mı za mə lu mat ver mə ni -zi xa hiş edi rik. - Müdafiə Sənayesi Nazirliyi-

ninötəndövrdəfəaliyyətivəhə-yatakeçirdiyilayihələrindiyədəkmətbuatda daim işıqlandırılıb.Nazirliyinformalaşmadövründəreallaşdırılmış həmin layihələrbarədə sizlərin dəməlumatlı ol-duğunuzudüşünürəm.Bildiyinizkimi,MüdafiəSənayesiNazirliyi-nin yaradılmasında məqsəd Si-lahlı Qüvvələrimizin xaricdənhərbi-texniki asılılığını aradanqaldırmaq,ölkədəmüdafiəsəna-yesini inkişaf etdirmək idi. Bu

sahədə prezidentimiz cənab İl-hamƏliyevtərəfindənqarşımızatapşırıqlar qoyulub. AzərbaycanSilahlı Qüvvələrinin ən müasirsəviyyədə təchiz olunması üçünbütün səylərimizlə çalışırıq.Mü-təmadi olaraq dövlət başçısı busahəni diqqətdə saxlayır, yenimüəssisələrinaçılışınaqatılır,ya-radılan,istehsaledilənyeniməh-sullarlaşəxsənmaraqlanır.Ötən dövrdəMSN-nin forma-

laşması mərhələsini keçdik. Na-zirliyintabeliyinəverilmişmüəs-sisələrdəəsaslıtəmirvəyenidən-qurmaişləriaparılaraqistifadəyəverildi. Yeni istehsal sahələrininaçılması prosesi davam edir. Pa-ralelolaraq,müdafiətəyinatlıye-niməhsullarınyaradılmasıistiqa-mətində elmi-tədqiqat işləri apa-rılmaqdadır. Eyni zamanda sek-torüçünkadrlarınhazırlanması-na diqqət yetirilir. Azərbaycan

müdafiə sənayemizin hədəfləri böyüyür

Mü da fiə Sə na ye si Na zir li yi (MSN) fəaliy yə tə baş la dı ğı 7 il ər zin də bir sı ra ye ni lik lə rə im -za ata raq, Azər bay can hər bi sə na ye komp lek si nin in ki şa fı sa hə sin də mü hüm la yi hə lər real laş dır ma ğa nail ol du. Ötən dövr ər zin də Si lah lı Qüv və lə -rin və güc st ruk tur la rı nın təc hi -za tın da müəy yən ro la sa hib lə -nən na zir lik ha zır da Azər bay -ca nın hər bi sə na ye komp lek -si nin ix rac im kan la rı nın ge niş -lən di ril mə si is ti qa mə tin də də iş lər apa rır. Bey nəl xalq mü da -fiə sər gi lə rin də təm sil olu na -raq Azər bay can hər bi sə na ye -si nin im kan la rı nı nü ma yiş et di -rir. 2014-cü ilin sent yabr ayın -da Ba kı da ke çi ri lə cək ADEX-2014 bey nəl xalq mü da fiə sə -na ye si sər gi si nə cid di ha zır lıq iş lə ri apa ran MSN– nin möv -cud la yi hə lə ri və pers pek tiv plan la rı na mü da fiə sə na ye si na zi ri cə nab Ya vər CA MA -LOV ilə mü sa hi bə miz də nə zər ye tir mə yə ça lış dıq.

may - iyun 2013 25

MÜSAHİBƏDövlət Texniki Universitetindəmüvafiq kafedralar açılıb və ixti-saslarüzrəmütəxəssislərinhazırlı-ğıaparılır.BugünMSN-ninmüəs-sisələrindəistehsaledilənmüdafiətəyinatlıməmulatların sayı 750-yaçatıb.SilahlıQüvvələrdənvəmüx-təlif güc strukturlarından alınansifarişləryerinəyetirilir.Qarşımız-daisəböyükhədəflərdurur.Mən ötən dövrdə görülən işlər

üzərindəçoxdayanmayıb,yenila-yihələrimiz barədə məlumat ver-məkistərdim.Bugünbizimüzərindəçalışdığı-

mızmühümlayihələrdənbirincisiölkədə 85 mm-dən 155 mm-dəkçapda tank və artilleriya silahlarıüçünmərmilərininistehsalınınqu-rulmasıdır.Deməkolarki,sözüge-dən layihənin50-60%-ihəyatake-çirilibvə2014-cüilinsonunaqədərbu sahədə işləri tambaşa çatdıra-cağımızıdüşünürəm.Bundanson-ra ordumuzun xaricdən nə tank,nədəartilleriyamərmilərialması-na ehtiyac qalmayacaq. Bildiyinizkimi, biz artıq kiçik çaplı atıcı vəartilleriyasilahlarıüçünbütünnövdöyüş sursatlarının istehsalını hə-yatakeçiririk.Başladığımız layihələrdən digəri

40və46mmçaplıqumbaraatanla-rınistehsalıdır.EynizamandaAzər-baycandabuqumbaraatanlarüçündöyüş sursatlarının da istehsalınıhəyatakeçirəcəyik.HazırdaRPQ-40tipli qumbaraatanlar üçün döyüşsursatlarınınistehsalınınyaradılma-sısahəsindəciddiişlərgedir.Ümu-milikdə bu ilin sonunadək 4 növdöyüş sursatının istehsalına başla-yaraqonlarıorduyaverəbiləcəyik.Başqabirlayihəmiz60,82və120

mmçaplıminalarınavtomatik,se-riyalı doldurulması texnologiyası-nınqurulmasıdır.Artıqbutexnolo-giyatammənimsənilibvəistehsalabaşlanıb.Bunaparalelolaraq,5növmüxtəlifkapsulunseriyalıistehsalısahəsindədəişləraparılır.

Bununla yanaşı barıt, trotil vəheksogenkimipartlayıcımaddələ-riölkədəistehsaletməküçünbuil3 zavodun tikintisinə başlamağıplanlaşdırırıq.

- mü da fiə Sə na ye si na zir li yi nin bey nəl xalq əla qə lə ri ba rə də nə lə ri söy lə yə bi lər si niz? Xa ri ci fir ma la rın Azər bay can mü da -fiə sə na ye sin də iş ti rak ma ra ğı ne cə dir?-Hazırdabizim60-danartıqöl-

kəninmüxtəlif şirkətləri ilə əlaqə-lərimizmövcuddur.Deyəbilərəmki, bu maraq ilbəil artmaqdadır.Bizimhəmsəfərlərdə,həmdəsər-gilərdəmüxtəlifölkələrinhərbiqu-rumlarınınvəşirkətlərinrəhbərliyiilə görüşlərimiz olur. IDEF sərgi-sində bir sıra ölkələrin müdafiəfirmalarıiləkeçirdiyimizgörüşlər-dəbirgəlayihələrinhəyatakeçiril-məsinə dair müzakirələr apardıqvərazılıqlarəldəolundu.

26 AZERI DEFENCE

MÜSAHİBƏ- Azər bay can mü da fiə sə na ye si -

nin hər bi nəq liy yat va si tə lə ri -nin, zi reh li trans port yor la rın is teh sa lı sa hə sin də han sı la yi -hə lə ri var?- Hazırda BRDM tipli maşının

bazasında yeni kəşfiyyat-döyüşmaşınının yaradılması layihəsiüzərində işləyirik. Eyni zamanda,ParamountGroup şirkəti iləbirgə“Matador” və “Marauder” tipliminaya qarşı qorumalı nəqliyyatvasitələrinin istehsalı davam edir.Qeydedimki,bugünədək30ma-şın istehsal olunub. Silahlandırıl-dıqdan sonra testləri keçirilərəkMüdafiəNazirliyinətəhvilverilib.Qalan 60 ədəd maşının istehsalıüzərindəişlərgedir.Pilotsuz uçuş aparatları (PUA)

layihəsiüzrə işlərdavametdirilir.Bugünədək40ədədmodernləşdi-rilmiş “Orbiter-2M” tipli PUA is-tehsalolunaraqMüdafiəNazirliyi-nə təhvil verilib. İki dəst, yəni 8ədəd “Aerostar” tipli taktik PUAisə ilin sonunadək istehsal oluna-raqsifarişçiyəçatdırılacaq.Xüsusi təyinatlılar və təhlükə-

sizlik qüvvələri üçün “Toyota”maşınının bazasında hazırladığı-mız“Gürzə”adlıpatrulmaşınınıntəqdimatınıkeçirdik.“Gürzə”həmölkədaxilində,həmdə IDEF-2013sərgisində xarici heyətlər tərəfin-dənböyükmaraqlaqarşılandı.Ma-şının üzərindəki bəzi silahlar daAzərbaycanda istehsal edilib. Bumaşınınyüksəkkeçicilikqabiliyyə-tionuneynizamandadöyüşəmə-liyyatlarında istifadəsinə imkanverir.“Gürzə”dənəlavə“Toyota”şas-

sisi üzərində iki yeni maşının is-tehsalını nəzərdə tutmuşuq. Bun-lardan “Əqrəb” adlanan birincimaşının silahlanmasına AQS-30tipli avtomatik qumbaraatan və 2ədəd7.62mmçaplıpulemyot,“Bə-bir”adlıdigərmaşınınsilahlanma-sınaisətankəleyhinəidarəolunan

raket kompleksi və yanlarda 2ədəd7.62mmçaplıpulemyotdaxilolacaq. Bu kompleks düşməninhərbi texnikasını 4 km məsafədəməhvetməyəimkanverəcək.

- cə nab na zir, Azər bay can və Tür ki yə mü da fiə sə na ye si ara -sın da son ola raq, may ayın da IdEF-2013 sər gi si çər çi və sin də im za lan mış sə nəd lər ba rə də mə lu mat ver mə ni zi xa hiş edi -rik. bu mü qa vi lə nə lə ri əha tə edir?- May ayının 8-də, IDEF-2013

sərgisi çərçivəsində biz TürkiyəMüdafiəSənayesiKatibliyiilə3sə-nədimzaladıq.Anlaşmalar3firmailəbirgəlayihələrinreallaşdırılma-sını əhatə edir. Bunlar aşağıdakı-lardır:

- A zər bay can da MKE şir kə ti ilə MP-5 tip li ta pan ça-pu lem yo tun yı ğıl ma sı və son ra kı mər hə lə də bu si la hın Azər bay can da tam is teh -sa lı.

- O to kar şir kə ti ilə “Cob ra” tip li zi reh li trans port yor la rın Azər -bay can da yı ğı mı, son ra kı mər hə -lə də is teh sa lı.

- RO KET SAN şir kə ti ilə 11 km mən zil li 107 mm çap lı və 42 km mən zil li 122 mm çap lı ra ket lə rin Azər bay can da is teh sa lı na baş la -nıl ma sı.

Bununlayanaşı qarşıdakıdövr-lərdəyenilayihələrədəbaşlayaca-ğımızıdüşünürəm.Həmin layihə-lər barədə zamanı gələndə məlu-matveriləcək.

- bu gün Azər bay can mü da fiə sə na ye si nin qu rul ma sın da Tür -ki yə nin ye ri ni və iş ti ra kı nı ne -cə qiy mət lən di rir si niz?-Türkiyəiləəməkdaşlığımızçox

istiqamətdə, o cümlədən müdafiəsənayesindəinkişafedir.Mənmü-dafiə sənayesi sahəsində Türkiyəilə olan əlaqələrimizi yüksək qiy-mətləndirirəm.Qeydedimki,indi-yədəkTürkşirkətləriiləbirsırala-yihələr reallaşdırmışıq. Hazırdayeni layihələrin həyata keçirilməsiüçünişləraparılır.Bulayihələrdənəlavə xammalın, dəstləşdiricilərinvə s. lazımi texnologiyaların alın-masıməhzTürkiyəninmüvafiqşir-kətləri tərəfindən həyata keçirilir.Bizim MKE, ASELSAN, ROKET-

may - iyun 2013 27

SAN,TİSAŞvədigərTürkfirmala-rı ilə davam edən layihələrimizmövcuddur. Türkiyə müdafiə sə-nayesi katibiMuradBayarla IDEFsərgisiçərçivəsindəkeçirdiyimgö-rüşdə Azərbaycanda istehsal olu-nanbir sıra silahlarınTürkiyəOr-dusunda istifadəsiməsələsinimü-zakirəetdik.Yəqinkibuməsələdəqısamüddətdəözhəllinitapacaq.

- Tür ki yə nin mo dern Pi ya da Tü -fən gi la yi hə sin də Azər bay ca -nın iş ti ra kı müm kün dür mü?-BizMakinavəKimyaSənayesi

Qurumundaotüfəngəbaxmışıqvəgöstəriciləri barədə həm mənə,həmdəmüdafiə naziri SəfərƏbi-yevəməlumatverildi.Silahıntest-lərikeçirilsədəhələqoşunlarınsi-lahlanmasına verilməyib. Fikrim-cə, bu layihə üzrə müəyyən işlərhəyatakeçirilməlidir.Bizöztəklif-lərimizi və fikirlərimizi bildirdik.Düşünürəmkibutüfəngyaxşıbirsilahdır.

- ya vər müəl lim, Azər bay can da mü da fiə sə na ye sin də fəaliy yət gös tə rən özəl fir ma la rı nın ya -ra dıl ma sı və ya döv lə tə bağ lı müəs si sə lə rin səhm dar cə miy -yət lə rə çev ril mə si gün dəm də var mı?

- Hazırda Azərbaycanda bi-zimlə birgə layihələrdə çalışanxarici özəl şirkətlər var. Müəssi-sələrin səhmdar cəmiyyətlərəçevrilməsi barədə fikrimiz yox-dur. Bu gün müdafiə sənayesidövlətin nəzarətində olmalıdır.Qanunvericiliyimizsektordaözəlşirkətlərin yaradılmasına icazəverir. Biz də fəaliyyətə başlayan

özəl şirkətlərə köməklik göstər-məyəhazırıq.

- gə lən il sent yab rın 17-19-da ba kı da ke çi ril mə si plan laş dı rı -lan AdEX-2014 bey nəl xalq mü da fiə sə na ye si sər gi sin dən göz lən ti lə ri niz nə dir?-Sərgiyəhazırlıqikiildirgedir.

Artıq təşkilati işlərə başlanıb. Fik-rimcə, sərgiyə 30-35 ölkədən 300-dək şirkət qatılacaq. Hazırda fir-malarla danışıqlar davam edir.İDEFsərgisindəbizADEXbarədəməlumatı elan etdik. Sərgi barədəbroşürlərpaylandı.

- mü da fiə Sə na ye si na zir li yi nin ca ri il üçün ix ra cat hə dəf lə ri nə dir?-Ötənilümumilikdə18milyon

dollar həcmində ixracatımız oldu.Builüçünsəgözləntimiz40milyondollardan çoxdur. Düşünürəm ki,ilbəilbusektorunixracatındaəhə-miyyətliartımlarbaşverəcək.

MÜSAHİBƏ

28 AZERI DEFENCE

IDEF-2013

IdEF-2013 – Avrasiya görüşü

Mayayının7-dən10-dək İstan-bulşəhərindəkeçirilmişIDEF-2013XIbeynəlxalqmüdafiəsərgisiTür-kiyə daxil olmaqla dünyanın 49ölkəsindən 800-dən artıq firmaözməhsul və xidmətlərini region öl-kələrinə tanıtdırmaq imkanı qa-zandırdı. Türkiyə Milli MüdafiəNazirliyininhimayəsində,TürkSi-lahlı Qüvvələrini GücləndirməFondu (TSKGV) tərəfindən iki il-dən bir təşkil olunan, regiondamüdafiə sənayesi üçün ən böyükmarketinq platforması sayılanIDEF sərgisində bu il Türkiyədənəlavə Almaniya, ABŞ, Avstraliya,Avstriya, Azərbaycan, BirləşmişƏrəb Əmrlikləri, Belçika, Bosniyavə Herseqovina, Braziliya, Bolqa-rıstan, Çexiya, Çin, İndoneziya,Fransa,CənubAfrikaRespublika-

sı,Hollandiya, İngiltərə, İspaniya,İsveç,İsveçrə,İtaliya,Kanada,Qa-zaxıstan, Koreya, Litva, Pakistan,Polşa,Rumıniya,Rusiya,SəudiyyəƏrəbistanı,Serbiya,Sloveniya,Uk-rayna, İordaniya və Yunanıstan-dan şirkətlər iştirak edib. Onlarınarasında dünya hərbi sənayesininRaytheon, Lockheed Martin,Boeing, BAE Systems, Rosoboro-neksport,Ukroboronprom,MBDA,Denel, EADS, Flir Systems, L3,ASELSAN, FNSS, HAVELSAN,MKEK,AtlasElektronik,MercedesBenz, KMW, MTU, Navantia, Pa-kistanAeronauticalComplex,RO-KETSAN, SAAB, TAI, THALES,KADDB, Sig Sauer, ATK, Berettavə s. kimi tanınmış firmaları yeralıb.IDEF-2013sərgisindəilkdəfəolaraq Qazaxıstanın Kazspesex-port şirkəti də ayrıca stenddə özməhsullarınınümayişetdirib.TSKGV-nin açıqladığı məluma-

ta görə, ümumilikdə 81 ölkə və 3beynəlxalqtəşkilatdan21nazir,14nazir müavini, 5 Baş Qərargahrəisininmüavini, 6qoşunkoman-danıvə8katibolmaqla531heyətüzvü ziyarətçi qismində sərgidəiştirakedib.SərgidəəsasyenilikləriTürkiyə-

nin yerli firmaları təqdim ediblər.BuilkiIDEFsərgisindəəsasağırlıqnəqliyyat vasitələri, optik sistem-lər, tapança və kiçik çaplı atıcı si-lahlar və virtual təlim vasitələrisahəsindəolub.Sərginin rəsmi açılış mərasi-

mində çıxış edən Türkiyə BöyükMillət Məclisinin (TBMM) sədriCəmil ÇiçəkMustafa KamalAta-türkün “Yurdda sülh, dünyadasülh” ifadəsini təməl alan Türki-yəninbunuözsiyasətindəhərza-manəsasxəttgötürdüyünüdeyib:“Bizsülhistəyirikvəbununüçünçalışırıq. Dünyanın hansı bölgə-

may - iyun 2013 29

IDEF-2013sindəsülhüntəminiüçünTürkiyəninbir iştirakına ehtiyac oldusa, bu tə-ləblərəhəmişəmüsbətyanaşdıq.Əf-qanıstandanƏdənkörfəzinədəkəra-zidəsülhün,asayişintəminolunma-sındacavabdehlikdaşıdıqvəbuisti-qamətdəçalışırıq”.Türkiyənin kritik coğrafiyada yer-

ləşdiyinideyənTBMMsədri,müdafiəsənayesininölkəsiüçünhəyatibirmə-sələ olduğunu vurğulayıb: “Türkiyəolaraq yaxın tariximizə baxdığımızdaən haqlı olduğumuz davada, beynəl-xalqanlaşmalardanqaynaqlananhaq-larımızıqoruduğumuzzamanbeləsi-lah embarqosuna düçar olub bununacısını, sıxıntısını yaşamış bir ölkə-yik”.Türkiyə müdafiə sənayesinin hə-

dəfləri və potensialı barədə danışanmüdafiənaziriİsmətYılmazisə2012-ci ildə müdafiə və aviasiya sektoru-nun1.28mlrd.ABŞdollarıdəyərindəixracathəyatakeçirdiyinisöyləyib.AZERİ DEFENCE jurnalı olaraq

biz də IDEF-2013 sərgisini ziyarətedərək, sərgidə apardığımızmüşahi-dələrimizisizlərətəqdimedirik.

30 AZERI DEFENCE

IDEF-2013

Əvvəlki illərdəolduğukimibuildəIDEF-dəənböyükekspozisi-ya sahəsinəmalik olanASELSANözünün bir sıra yeniməhsullarınıilkdəfəhərbiictimaiyyətətanıdıb.ASELSAN-ınsərgilədiyiməhsullarsırasındahava,dənizvəyerradar-ları,müxtəliftəyinatlırabitəvasitə-ləri,optiksistemlər,silahsistemlə-rivəs.yeralıb.Azərbaycannüma-yəndəheyətləridəbuşirkətinsten-dini gəzərək yeni texnologiyalarlatanış olublar. Sərgi çərçivəsindəASELSAN ilə İndoneziyanın Mü-dafiəNazirliyinəbağlıPTLenfir-masıarasındaimzalanmışmüqavi-lə iləASELSANözününmilli im-kanlar hesabına hazırladığı PRC-9651 və PRC-9661 seriyalı proq-ramlaşdırılmış əl və nəqliyyat ra-diostansiyalarınadairtexnologiya-larıPTLentfirmasıiləpaylaşacaq.Sərgi çərçivəsində ASELSAN

Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin hava-danmüdafiəsistemininehtiyacları-nı qarşılayacaq HISAR-A aşağı vəHISAR-Oortayüksəkliklihavahü-

cumundan müdafiə sisteminin ya-radılmasılayihəsinəbaşladığınıelanedib.ROKETSANvədigərfirmala-rın iştirakı iləhəyatakeçiriləcək la-yihəninbirincimərhələsində3ədədözüyeriyən aşağı yüksəklikli hava-danmüdafiəsistemi(KMOAIHSFS),5ədədRaketAtışSistemi(FFS)və3ədədRaketDaşımavəYükləməSis-teminin prototipi hazırlanacaq. Zi-rehlivəmexanikibirliklərləhərəkətedəbiləcəkKMOAIHSFShədəflərintəsbitini,müəyyənləşdirilməsini,tə-qibinivəraketatışlarınıtammuxtarşəkildə gerçəkləşdirə biləcək. Eynizamandaatış-kontrolvəkomanda-nəzarət funksiyalarıAtəş İdarə Ci-hazıtərəfindənhəyatakeçirilənFFShərbi bazaların, limanların, habelədigərobyektlərinaşağıvəortayük-səklikdən havadan müdafiəsindədəistifadəolunacaq.

mi naatan təs bit ra da rıASELSAN tərəfindən hazırlan-

mışvəhazırdatestləridavamedənminaatantəsbitradarı(MTR)mər-

milərininhərəkətradiusunuvədi-gər kriteriyalarını analiz edərəkonlarınçıxışvədüşməyerlərinitə-yinedir.ASELSANmütəxəssisləri-ninsözlərinəgörə,radar360dərə-cədövrəvurmaqlahərcürrelyefdəçalışa bilir.MTRvasitəsi ilə təsbit

Türkiyə müdafiə sənayesinin vurucu gücü - ASELSAn

may - iyun 2013 31

IDEF-2013edilən hədəflər xəritə üzərindəgöstərilməklə yanaşı, anında AtəşDəstəkSisteminəötürüləcək.6kmmənziləsahibolanradareyniandaatılan5mərmininçıxmanöqtəsinihesablayır. Modulyar dizaynıMTR-ın həm tripod üzərində isti-fadəolunmasına,həmdənəqliyyatvasitələrinin qülləsinə inteqrasiyaedilməsinə imkan verəcək. Rada-rın 2014-cü ildə Türkiyə SilahlıQüvvələrinin inventarınadaxilol-masıplanlaşdırılır.

SAr ra da rı ASELSAN-ınpilotsuzuçuşapa-

ratları(PUA)vədigərhavaplatfor-maları üçün hazırlanmış SAR ra-darıhərcürhavaşəraitindəistifa-dəolunabilir. SAR sistemibölgə-ningörüntüləriniəldəetməyə im-kan verən SAR Stripmap, yüksəkkeyfiyyətli görüntü üçün SARSpotlight,hərəkətlihədəflərin təs-bitiüçünGMTİfunksiyasına,həm-çinin təyyarələrə və PUA-lara in-teqrasiyaolunabiləndizaynama-likdir.Sistem30000futyüksəklik-dəbeləçalışabilir.

Elekt ro nik sis tem lə rə qar şı – “əj da ha” ASELSAN-ın son məhsullardan

biri “Əjdaha” adı verilmiş elektro-nik sistemləri sıradan çıxarmaqüçünyenisistemdir.Şirkətyetkililə-rininsözlərinəgörə,dünyadaanalo-quolmayanbusistembütünelekt-ronik cihazların fəaliyyətinidayan-dırmağıbacarır.Sisteminişprinsipi

ildırım çaxmasına bənzəyir. Cihazaniaçılmaylaərazidəkibütünelekt-ronik cihazları – rabitə vasitələrini,böcəkkameraları,səsyazmacihazla-rınıvəs. sıradançıxarır.Busistemhəmhərbisahədə,həmdəyolpolis-ləri tərəfindən əmrə tabe olmayannəqliyyatvasitələrininsıradançıxa-rılması üçün istifadə oluna bilər.“Əjdaha”nınəldədaşınabilənqısavənəqliyyatvasitəsiüzərindədaşı-nabiləndahagüclüvəuzaqmənzil-liversiyalarımövcuddur.

“Kor net” üçün ASEL SAn ni şan ga hıTank əleyhinə idarə olunan ra-

ket kompleksləri (TƏİRK) üçünhazırlanmışSAGERadlıtermalni-şangahASELSAN-ınoptiksistem-lərində yeniliklərdəndir. SAGERgecəvəgündüzhərcürmüharibəşəraitlərində hədəflərin uzaqdantəsbitinivətanınmasınıtəminedir.“Kornet-E” kompleksinə uğurlainteqrasiya olunmuş bu sistem 2dərəcədən 25 dərəcəyədək optikyaxınlaşdırma özəlliyinə sahibdir.SAGER“Kornet”üçünxüsusiola-raq dizayn edilmiş keçid vasitəsiiləTƏİRK-ə2-3saniyəiçindəasan-lıqlamontajolunabilir.

32 AZERI DEFENCE

IDEF-2013

Aprel ayının sonlarında 3 yenizirehlitransportyorununtəqdima-tını keçirən Otokar şirkəti IDEF-2013 sərgisində özünün 16 trans-portyorunuvə3yeniqülləsistemi-ni təqdim edib. Sərgidə Otokarın“Cobra” maşınları ailəsindən“CobraII”təkərlinəqliyyatvasitə-si,polisvətəhlükəsizlikqüvvələriüçün“Ural”adlı4x4təkərformu-luna malik maşın, “Tulpar” adlıpiyadalarüçüntır-tırlıdöyüşmaşı-nı,habeləCMI105mmçaplıqülləsisteminəmalik8x8təkərformullu“Arma” atəş dəstək vasitəsi, “Ba-şok”,“Üçok”və“Bozok”qülləsis-temləri ilk dəfə nümayiş olunub.

Bundanbaşqa,“Altay”əsasmüha-ribətankınınatıştestlərinəqatılanprototipi, minaya qarşı qorumalı“Kale”və“KayaII”personaldaşı-yıcılarıdaOtokarınstendininmər-kəzində yer alıb. IDEF-dəki yeni-liklərindən bəhs edən Otokarşirkətinin baş direktoru S.Görgüçbildiribki,busərgidə təqdimedi-lən“Tulpar”adlızirehlidöyüşma-şınıTürkiyəninbusahədəxaricdənasılılığını aradan qaldırmaq məq-sədi ilə yaradılıb.Gələcək təhdid-lər nəzərə alınaraq hazırlanmış“Tulpar”ənsərtiqlimvəağırərazişərtlərində tanklarla birgə döyüştapşırıqlarını yerinəyetirəcək. Şir-kətrəhbəriqeydedibki,“Tulpar”sinfininənüstünballistikvəmina-

OTO KAr diq qət mər kə zin də

yanvar-fevral 2013 33

ÖZƏL

yaqarşıqorumasınasahibdir.Ma-şınaaktivqorumasistemləriinteq-rasiyaediləbilir.Yeni “Cobra II” maşını barədə

danışan S.Görgüçün sözlərinə gö-rə,bumaşın“Cobra”ailəsinindi-gərmaşınlarındanözününyüksəkqoruması və iç tutumu ilə seçilir.Otokar bumaşının da “Cobra”larqədər müvəffəqiyyətli bir məhsulolacağını proqnozlaşdırır. Təhlü-kəsizlik qüvvələri üçün nəzərdətutulan “Ural” adlı 4x4 formulluzirehli taktik maşının da bazardaöz yerini tutacağına əminlik ifadəolunub.

“Al tay” tan kı qış test lə ri ni Sa rı ka mış da keç diQış testlərinimart ayında, çətin

vəsərthavaşəraitində-Sarıkamış-dakeçən“Altay”artıqproqramüz-rə nəzərdə tutulan “yolun” böyükhissəsini qət edib. Birincimərhələ-də istehsal edilmiş iki prototipin

birihərəkət,digəriisəatıştestlərinikeçir.“Altay”layihəsibarədəməlu-mat verən S. Görgüçün sözlərinəgörə,2012-ciilinnoyabrayındatan-kınilkikiprototipiictimaiyyətəta-nıdılıb. “Altay”ın hərəkət qabiliy-yətlərinin test edildiyi ilk prototipbu günə qədər 3000 km-dən artıqyol qət edib. IDEF-də sərgilənənikinci prototip 2012-ci ilin dekabrayından bu yana atış testlərini da-vam etdirir. Alınan nəticələr “Al-tay” tankını mükəmməlləşdirilmə-sində istifadə olunur: “Tamamlan-dığında“Altay”dünyanınənmüa-sir və üçüncü nəsil üzərində birtankıolacaq.Layihədətəqviməuy-ğunolaraqirəliləyirik.Üçmərhələ-dənibarətolanbulayihənin“Anla-yışvəDizaynMərhələsi”ni2011-ciildətamamlamışdıq.İkincimərhələolan“DetallıDizaynMərhələsi”ndəisəsonayaxınlaşmışıq.Eynizaman-daparalelolaraqlayihəninsonmər-hələsiolan“PrototipləməvəKalifi-

kasya Mərhələsi” üzrə işlərimizidavametdiririk”.

Qül lə lərIDEF-də Otokar tərəfindən ilk

dəfənümayişolunan“Başok”qül-ləsi stabilləşdirilmiş 7.62 mm pu-lemyota malikdir. Qüllə uzaqdankomandailəidarəolunurvəistəni-lən döyüş maşınına qurula bilir.Əllə idarəolunan“Bozok”adlıdi-gər qüllənin əsas silahı 12.7 mmçaplı pulemyotdur. Bundan başqa,qüllədə7.62mmçaplıpulemyotvə40mmçaplıqumbaraatandaistifa-dəolunabilir.“Bozok”unayrıca25mmçaplıqoşalüləliavtomatiktop-lasilahlandırılmışversiyasıdamöv-cuddur.Otokarməhsullarıarasındayer alan “Üçok” qülləsi isə 12.7mm,7.62mmpulemyotvə40mmAGL qumbaraatanına malikdir.Qüllənin nişangahında cüt baxışbucaqlıtermalkamera,CCDkame-ravəlazerməsafəölçənyeralır.

34 AZERI DEFENCE

IDEF-2013

TürkiyəninMakinavəKimyaSə-nayesiQurumu(MKE)özününatıcısilah,artilleriyasistemlərivədöyüşsursatları çeşidlərini genişləndirir.IDEF-2013sərgisindəmüxtəlifçaplıatıcıvəartilleriyasilahlarıdaxilol-maqla, yeni məhsullarını tanıdanMKE yaxın perspektivdə Türkiyə-nin minatəmizləmə proqramındadaönəmlivəzifələriüzərinəgötür-məyə hazırlaşır. Şirkətdən AZERİDEFENCE-yəverilənməlumatagö-rə,Türkiyə-Suriyasərhədininmina-lardantəmizlənməsilayihəsindəiş-ləringedişinəMKEnəzarətihəyatakeçirməklə, milli minatəmizləməmərkəzi funksiyasını yerinə yetirə-cək.Buməqsədlə 2011-ci ildənha-zırlıq işlərinə startverənMKEQu-rumumüvafiqişləriicraedəcəkhe-yətin hazırlıqlarını davam etdirir.

MKEmütəxəssisləriüçünötəndövr-dəAzərbaycanda,ANAMAtərəfin-dənxüsusitəlimkurslarıkeçirilib.IDEF sərgisi çərçivəsində MKE

tərəfindən məhdud çərçivədə olsada yüksək vəzifəli nümayəndə he-yətlərinə Modern Piyada Tüfəngi-nin təqdimatı keçirilib. Bu silahlaAzərbaycanınmüdafiənaziri,gene-ral-polkovnikSəfərƏbiyevvəmü-dafiəsənayesinaziriYavərCamalovda tanış olublar. MKE stendindəmətbuata qapalı keçən təqdimatdasilahıngöstəricilərianladılıb.Tüfən-gintestlərinintamamlandığıvəseri-yalıistehsalahazırolduğubildirilib.MKE-nin ilkdəfə təqdimetdiyi

digər bir məhsul isə sığınacaqlarıməhv etməküçünTÜBİTAK tərə-findən yaradılmış və MKE-də is-tehsal edilən nüfuzedici bomba

(penetratorbomb)olub.Şirkətyet-kililərinin sözlərinə görə, F-4 vəF-16təyyarələrindənatılmaqüçündizaynedilənbombanınçəkisi870kq,uzunluğu2600mm-dir.Bomba2.1metrqalınlığındabetonudeşir.MKEsərgidəhəmçininxüsusitəyi-natlılar üçün hazırlanmış 60 mmçaplı birdəfəlik qumbaraatanı,T-155“Fırtına”özüyeriyənhaubit-sasını,həmçininmüxtəlifçaplıatı-cısilahları,40mmçaplıavtomatikqumbaraatanını nümayiş etdirib.MKE stendində xüsusi təqdimatıkeçirilən silahlardan biri də 7.62mm çaplı JNG-12 “Bora” snaypertüfəngiolub.Şirkətnümayəndələribu silahın artıq Türkiyə vəAzər-baycanOrdularınınsilahlanmasın-dayeraldığını,praktikdöyüşlərdəözünüdoğrultduğuvurğulayıblar.

may - iyun 2013 35

IDEF-2013

MKE“Fırtına”qoparır

36 AZERI DEFENCE

IDEF-2013

İndiyədəkpilotsuzuçuşaparat-larınınistehsalısahəsindəbirneçəlayihə həyata keçirmiş VestelSavunma şirkəti IDEF-2013sərgisində özünün “Bora” adlıyeni PUA-sını ilk dəfə nümayiş

etdirib.YeniPUAbarədədanışanVestelrəsmilərininsözlərinəgörə,“Bora” avionik testlər və pilotajtəlimlərindəistifadəüçünnəzərdətutulsa da məhdud çərçivədəmüşahidəvəkəşfiyyatməqsədləri

üçün də istifadə oluna biləcək.“Karayel”adlıtaktikPUAiləeyniavionikaya sahib olan “Bora” 10kq faydalı yüklə 18 min futyüksəkliyəqalxavəhavada5saatqalabilir.

Vestel Savunma “bora”nı tanıtdı

may - iyun 2013 37

IDEF-2013

Türkiyəninaparıcımüdafiəfirma-larından olan və reallaşdırdığı mü-hüm layihələrlə dünyanın diqqətiniözünə cəlb edən ROKETSAN yeniraket sistemlərinin üzərində işləyir.Son illər regionda aparıcı dövlətlərtərəfindən seçimi edilən ROKET-SAN-ın üzərində çalışdığı silah vəraket sistemləri arasında pilotsuzuçuşaparatlarıüçünbombalar,aşağıhündürlükdə hava hücumundanmüdafiə sistemi, reaktiv artilleriyasistemləri,qanadlıvəballistikraket-ləryeralır.IDEFsərgisindəROKETSANözü-

nünyenibirneçəməhsulunusərgilə-yib. PUA-ların silahlandırılmasıüçün nəzərdə tutulan, ROKETSANtərəfindən yaradılmış ağıllı döyüşsursatıbarədəməlumatverənşirkətmütəxəssislərininsözlərinəgörə,bu

bombanınözəlliyionunmotorununolmamasıvə lazerlə işarələnmişhə-dəfləriməhvetməqabiliyyətidir.Sərgidə ROKETSAN-ın üzərində

çalışdığıdüzatışlıaşağıyüksəklikdəhavadanmüdafiəraketi(AİHSF)ba-rədəməlumatverilib.Qeydolunubki,TürkiyəSilahlıQüvvələrininehti-yaclarınıqarşılamaqüçünyaradılanburaketindizaynmərhələsibaşaça-tıb.Hazırda layihə inkişafmərhələ-sindəolan raketinyaxın 4-5 ildə si-lahlanmaya qəbulu planlaşdırılır.Görüntüləyici və hissedici başlığamalikburaketinmənzili16kmtəşkiledir. Raket alçaqdan uçan ballistikraketlərə, təyyarə, helikopter, PUAvəs.qarşıtətbiqediləbiləcək.ROKETSAN-ın döyüş təyyarələ-

rindənburaxılmaqüçünhazırladığıSOMadlıqanadlıraketiisəartıqse-

riyalıistehsalahazırdır.Şirkətnüma-yəndələrinin sözlərinə görə, bu iliçində Türkiyə Silahlı Qüvvələri iləraketin çatdırılmasına dairmüvafiqmüqaviləninimzalanmasıplanlaşdı-rılır. SOM-unmənzili 200km təşkiledir.Eynizamandaburaketindahauzaqmənziləmalikversiyasınınya-radılmasıüzərindəişləraparılır.IDEF sərgisində ilk dəfə tripod

üzərindənümayişetdirilənOMTAStankəleyhinə raketkompleksi isə 4kmmənzildətankvəzirehlitexnika-laraqarşıtətbiqolunabilir.IDEF sərgisində həmçinin 8 km

mənziləmalikUMTASvəonunlazerbaşlıqlıversiyasıolanUMTAS-Ltankəleyhinə raketləri barədə də məlu-mat verilib. Helikopterlərdən atıl-maqüçünnəzərdətutulanburaket-lər öz sinfində ən müasir sayılır.UMTAS buraxıcı qurğusundan atıl-maqüçündizaynedilmişUMTAS-L-in testləriT-129ATAKhelikopterin-dəngerçəkləşdirilibvəuğurlualınıb.Raket NATO standartlarına uyğunişarələyicilərləçalışırvəistifadəolu-nanlazerkodununəməliyyatzama-nı və ya atış öncəsi dəyişdirilməsimümkündür. Gələcəkdə bu raketinPUA-lardavədənizplatformaların-dadatətbiqinəzərdətutulur.

rOKETSAn-dan yeni raketlər

38 AZERI DEFENCE

IDEF-2013

Həyatakeçirdiyiproqramlarilədünyanınaparıcıaviasiyavəkos-miksənayeşirkətlərisırasındayeralan TAI şirkəti IDEF sərgisindəözünün imkanvəqabiliyyətlərinibirdahatanıdıb.Şirkətinstendin-də nümayiş olunan T-129 ATAKzərbəhelikopteri,“Hürkuş”təlimtəyyarəsi,“Hürkuş-C”yüngülhü-cum və kəşfiyyat təyyarəsi, “An-ka” və RIHA tipli pilotsuz uçuşaparatları, “Turna” və “Şimşək”hədəf təyyarələri xüsusilə diqqətcəlbedib.Sərgi çərçivəsində TAI stendini

ziyarət edən Azərbaycan nüma-yəndəheyətlərinəT-129ATAKhe-likopteribarədə,helikopterinüzə-rindətəqdimatverilib.Azərbaycanhərbçilərininsuallarıcavablandırı-lıb. Eyni zamandamüdafiə nazirigeneral-polkovnikSəfərƏbiyevvəDövlətSərhədXidmətininrəisige-neral-leytenantElçinQuliyevheli-kopterinnümunəviuçuşlarınıizlə-yiblər.Təqdimatzamanıqeydolu-

nubki,yeninəsilzərbəhelikopter-lərindən sayılanATAK-ınmüəllif-lik və ixracat haqları tamamiləTürk aviasiya sənayesinəməxsus-dur.HelikopterinavionikasıASEL-SAN şirkəti tərəfindən hazırlanıb.Üzərindəki raketlər isə ROKET-SAN şirkətinin istehsalıdır. Ənmüasir idarəetmə sisteminəmalikhelikopteringörüşvəsilahsistem-ləripilotundəbilqəsinəinteqrasiyaolunub.Beləki,əməliyyatzamanıhelikopteringörüşsistemivətopuavtomatik olaraq pilotun baxdığıistiqamətə yönəlir.ATAKdaşıdığısilah yükünün çəkisinə görə dün-yadaöz sinfindənolandigərheli-kopterləri üstələyir. Hazırda buhelikopterə dünyanınmüxtəlif öl-kələrindən böyük maraq ifadəolunmaqdadır.Sərgidəhəmçinin“Anka”pilot-

suz uçuş aparatı (PUA) barədəməlumat verilib. PUA-nın uçuştestlərini tamamlayaraq seriyalıistehsala hazır olduğu bildirilib.

17.3metr qanad açıqlığına və 1.7ton qalxma ağırlığınamalik “An-ka”nın gövdəsinin böyük hissəsionun radara görünməsini azalt-maqüçünkarbonkompozitmate-riallardan istehsal edilib. “Anka”gecə, gündüz hər cür hava şə-raitində kəşfiyyat, müşahidə vəhədəftəsbitiaparabilir.PUAbuz-lanmayaqarşıxüsusiözəlliyəma-likdir.TAInümayəndələrininsöz-lərinə görə, “Anka” ilk nümayiş-dənindiyədəkkeçəndövrərzində100-dən çox uçuş gerçəkləşdirib.Hazırda bölgə ölkələrindən buPUA-ya böyük maraq duyulur.2013-cüildəənazıikibölgəölkəsiilə satış və ixracat sözləşməsininimzalanmasıhədəflənir.

Tür ki yə nin dö yüş təy ya rə si 2023-də uça caqHelikopter və PUA layihələrini

uğurla reallaşdıran TAI-nin üzə-

TAI–nin yeni hədəfi -

milli döyüş Təyyarəsi

may - iyun 2013 39

IDEF-2013rindəgərginişapardığıproqramlardanbiridə Milli Döyüş Təyyarəsinin yaradılması-dır. AZERİ DEFENCE jurnalına danışanTAI rəsmilərinin sözlərinə görə,Milli Dö-yüşTəyyarəsininhazırlanmasıüçün2011-ciilinsentyabrayındaSSMtərəfindən24ay-lıqproqrambaşladılıb.Layihəninbaşlanğı-cındaTürkiyəHavaQüvvələriTAI-yəözü-nün ehtiyac və istəklərini təqdim edib.Analizlərin və aparılan araşdırmaların so-nunda TAI tərəfindən Hava Qüvvələrininistəklərini qarşılaya bilən 3 konfiqurasiyatəklif olunub. Bunlardan ikisi tək, biri isəcütmotorlu təyyarələrdir.Öz növbəsində,tək motorlu təyyarələrdən biri “Rafale”,“Eurofighter”vəJAS-39“Gripen”təyyarə-lərindəolduğukimiönqanadlı,digəripro-mosional quyruqlu və geniş yayılmış di-zayna malikdir. Beşinci nəsil təyyarələrəaidolacaqTürkiyəninMilliDöyüşTəyyarə-si stealh – yəni radara görünməz nəzərdətutulur. Silahlar təyyarənin gövdəsi daxi-lində gizlədiləcək. TAI nümayəndələrininbildirdiyinə görə, bu təyyarələr TürkiyəHavaQüvvələrinininventarındakıtəyyarə-lərdən daha yüksək sürətə malik olacaq.Paralel olaraq, hazırda dünyanın aparıcımotorfirmalarıilədəmüzakirələraparılır.İlkuçuşu2023-cüilüçünplanlaşdırılantəy-yarəyə 9-10 kombinasiyada fərqli silahlartaxılabiləcək.

STm mühəndislik həllərini tanıtdıTürkiyəninhərbi sənaye sektorununböyükquruluşların-

dan olan STM şirkəti IDEF sərgisində “Ay” sinifli dənizaltıCihaz-SistemYeniləməLayihəsi,MİLGEMlayihəsi,PakistanHərbi Dəniz Qüvvələrinin Tanker Gəmisi Layihəsi, ŞaquliKüləkTuneli (DRT)kimi layihələrini, həmçininFocusFlite,AeroTab,TaktikƏlaqəLinkləri və s.müxtəlif işləri barədəməlumatlarıtəqdimedib.SərgiçərçivəsindəSTMiləTürkiyəninBahçeşehir,İstanbul

Teknik, Yıldız Teknik və Piri Reis universitetləri arasındamüxtəliflayihələrininreallaşdırılmasındaSTM-nindəstəyininəzərdətutanmüqavilələrəimzaatılıb.BahçeşehirUniversi-teti ilə imzalanmışmüqavilə ilə STM “Dənizaltı Gəmisi iləHelikopter arasında Güvənli Optik Rabitə Sistemi (DEHE-GOPHS)dizaynvə istehsalı” layihəsi çərçivəsindədənizaltıgəmisivəhelikopterarasındatəhlükəsizoptikrabitəsistemi-ninprototipinindizaynınhazırlanmasındauniversitetəehti-yacduyulantexnikbilgiləriverəcək,testlərləbağlıdəyərlən-dirmələraparacaq.

Sərgidə həmçinin STM ilə Səudiyyə Ərəbistanının dənizsektorunda fəaliyyət göstərən ATHEEB firması arasındaəməkdaşlığa dair niyyət protokolu imzalanıb. STM sərgidəaprelin 29-da Atlasjet şirkəti ilə Elektron Uçuş Çantasının(EFB)hazırlanmasınadairmüqaviləimzalandığınıaçıqlayıb.Müqavilə çərçivəsindəAtlasjet təyyarələrində STM-ninEFBhəlliolanAeroTab™istifadəediləcək.

40 AZERI DEFENCE

IDEF-2013

İllik5milyoncüthərbivəxüsusitəyinatlıçəkməistehsalıiləAvropa-da ilk yerdə dayanan Yakupoğlu(YDS) şirkəti son illərdə dünyanınaparıcıölkələrindənaldığı sifarişlərilə beynəlxalq bazarlarda öz yerinidaha da möhkəmləndirməkdədir.2012–ci ilinsonlarındaİngiltərəOr-dusununtenderiniqazananYDSbu-nun davamı olaraq İngiltərə KralHavaQüvvələri,Kral Poçtalyonlarıvə İtaliya yanğınsöndürmə xidmə-tindən sifarişlər alıb. Hazırda YDSAvropa bazarı ilə yanaşı BƏƏ,Oman, İordaniya, Bəhreyn, Azər-baycan, Gürcüstan, Qazaxıstan vəMonqolustanordularınınhərbiçək-mələrlə təchizatında rol oynayır.Sektorda bir çox yeniliklərə imzaatanYDSbugünistehsaldatəbiien-jeksiyasistemiiləikiqatkauçukda-bantətbiqikimiyenitexnologiyalar-

danistifadəedir.Dünyanınənyaxşısu keçirməz laminat parçamarkasıolanGore-Texiləyenivəböyükbirlayihə həyata keçirənYDS eyni za-manda Türkiyədə ilk dəfə olaraqminapartlayışlarındaəsgərin topu-ğunuqoruyançəkməninyaradılma-sılayihəsiüzərindəişləyir.Şirkətdənverilənməlumatagörə,

hazırdaYDS-inistifadəetdiyibaşlı-catexnologiyalarbunlardır:•DDR-DDR(ikiqatdaban)sərt

iqlimlərdə və ağır metallurgiya sə-nayesikimiçətinşəraitlərdəçalışan-larüçündizaynolunmuş,çoxdaya-nıqlı olmasına rəğmən yüngül vərahat daban texnologiyasıdır. Poli-uretan daban alternativləri ilə mü-qayisədədahaçoxistifadəolunabi-lən DDR 300 dərəcə istiyə dözür.Eyni zamanda xaricdəki soyuq vəistinintəsiriniminimallaşdıraraqis-

tifadəçininayaqlarınınormal temp-raturdasaxlayar.• Gore-Tex – Dünyanın aparıcı

tekstilmarkalarındanolanvəsuke-çirməyən Gore-Tex ayaqdakı tərlə-mənibuxarşəklindəxaricəçıxaran,aktiv nəfəs ala bilən arxitekturayamalikdir.Budaayağıtamamiləuy-ğuntempraturda,quruvərahatsax-layır.• L-Protection -Artırılmış təhlü-

kəsizliyəmalik,ayağımüxtəlifəşya-larınbatmasındanqoruyanyeninə-sil qarışıq tekstildən hazırlanmış içdabanməmulatıdır.L-Protection is-tifadəçinin ayağının rahatlığını tə-min etməklə yanaşı, elektrik keçir-məz.Metalqatqılarəlavəolunduqdadahayüksəkqorumanıtəminedir.•P-Rdaban–Yüngül,təsiriözü-

nəçəkənbudabandayanıqlığı,yük-səktempratura,həmçininsürtülmə-yəqarşıqorumasıiləseçilir.• Solar Shield - Qara rəngdəki

dəridəözəlişləmələrhesabınagünəşişığınıudaraqçəkmənin içini rahat-sız edici istilikdən qoruyur. SolarShieldinözəllikləyayaylarında isti-fadəzamanıxüsusirahatlıqverir.Sadalananlarla yanaşı YDS çək-

mələrinin digər önəmli özəllikləritəzyiqlərəqarşıdavamlılığı,polikar-bonat qoruma sistemi, daban üstükəsikdən qoruma sistemi, yumşaq-lıq, palçıq götürməməsi, çək-çıxarprinsipinəmalikolmasıdır.

Dünya ordularının seçimi – ydS çəkmələri

may - iyun 2013 41

IDEF-2013

Türkiyə müdafiə sənayesi üçünmüxtəlif layihələrin reallaşdırılma-sında önəmli rol oynayan TÜBİ-TAKmərkəzi IDEF sərgisindəmi-natəmizləmədəsontexnologiyalar-danolanETMTS-2“Sezer”adlımi-nadetektorunutəqdimedib.Elekt-romaqnitdetektoruvənüfuzediciradarı(GroundPenetratingRadar)özündə birləşdirən ETMTS-2-nintəsbitvədiaqnozfunksiyalarımöv-cuddur.Təsbitfunksiyasındaistifa-dəçiyəaşkarlanancisimbarədəsəs-li (qulaqcıq ya da xarici səslə) vəgörüntülü xəbərdarlıq (LCDekranüzərindən) verilir. Bununla istifa-dəçi sistem tərəfindən verilən xə-bərdarlığıdəyərləndirərəközümü-vafiq qərarı qəbul edir. Sistemintəhlükəsizliyi, batareyaların enerji

resursuvədigərzəruriməlumatlarekranda istifadəçiyə göstərilir.ETMTS-2həmçininlazımolanhal-daethernetvasitəsi iləxarici şəbə-kələrləəlaqəyaradabilir.İstifadəçi-

yə metal və qeyri metal minaları,həmçininəldəqayırmapartlayıcıla-rı təyin etmək imkanları təqdimedən detektor şübhəli bölgədə av-tomatik diaqnoz proqramı ilə bas-dırılmışcismin tipiniekrandagös-tərir. MIL STD810G və MILSTD416Fstandartlarınauyğunola-raq yaradılmış detektorun yüksəkdəqiqlikli anteni yer altının radargörüntüsünü ortaya çıxarır. Ümu-mi ağırlığı 5.5 kq olan ETMTS-2-nin tənzimlənə bilən qolununuzunluğu 160 sm-qədərdir. Li-lonbatareyalarıonun-25dərəcətemp-raturda3.5saat fasiləsizçalışması-naimkanyaradır.Detektoruntəsbitgöstəricisi 90-dən çox, diaqnoz sə-viyyəsi 80%-dən çox,yanlış xəbər-darlıqsəviyyəsi20%-dənaşağıdır.

Türkiyə dəniz sənayesinin aparıcı firmalarındanolanYoncaOnukIDEF-2013sərgisindəözününyeni65metrlikkaterininmaketini ilkdəfənümayişetdi-rib.AZERİDEFENCE-yəməlumatverənYoncaOnukşirkətinindirektoruƏkbərOnukbildiribki,yenika-terin dib hissəsi poladdan, üst hissəsi isə kompozitmaterialdan inşa edilir.Azərbaycan üçün də ayrıcatəqdimatkeçirəcəklərinideyənƏ.Onukunsözlərinəgörə, bu katerin silahlanmasına 76 mm çaplı “OtoMelara” topu, 4-8 idarəolunan raketdaxildir.ÖlçübaxımındankorvetlərədahayaxınolanbukaterXə-zərdənizindəkiənmüasirdöyüşgəmisisayılanRu-siyanın“Həştərxan”raketdaşıyıcısınarəqibolabilə-cəktexnologiyalarasahibdir.Ə.OnukAzərbaycanın Yonca Onuk şirkətinin is-

tehsalıolanMRTP-24vəMRTP-30tiplikaterlərəma-raqgöstərdiyinisöyləyib.Onunsözlərinəgörə,hazır-daşirkəthəmAzərbaycan,həmdədigərXəzərsahiliölkələrlədanışıqlarıdavametdirir.

Ə.OnukQatarüçünistehsaledilənMRTP-44kate-ribarədədəməlumatverib.Onunsözlərinəgörə,110metrlik korvetlərin silah yükü bu 47metrlik katerəyerləşdirilib. Yüksək sürətə malik MRTP-44 böyükgəmilərlədöyüşəbiləcək.

ETmTS-2 minatəmizləmədə yenilik

yonca Onuk böyük gəmilərdə özünü sınayır

42 AZERI DEFENCE

IDEF-2013

Türkiyəmüdafiəsənayesininapa-rıcı firmalarından olan Sarsılmazözününpiyada tüfənglərinin təqdi-matınıkeçirib.ŞirkətininArGemü-diriHasanDağlınınAZERİDEFEN-CEjurnalınaverdiyiməlumatagörə,5.56x45 mm çaplı piyada tüfəngiolan SAR-223 iki fərqli - SAR-223C(ticari)vəSAR-223T(taktik)versiya-larındaistehsalolunur.Genişyayıl-mış AR-15 dizaynına bənzər SAR-223T tüfəngini uzunluğu qundağıaçıqhalda850mm(yığılıhalda770),lüləsinin uzunluğu 360 mm, boşağırlığı 3100 qram, başlanğıc sürəti875 m/saniyə, dəqiqədə atış tempi800güllədir.Təsirliatışmənzili600metrolanSAR-23T tüfənginin lülə-sinin atış resursu 12000 atış təşkil

edir. SAR-23T avtomatik, SAR-23Cisəyarımavtomatikatışrejiminəma-likdir.30patrontutumludarağasa-hibpiyadatüfəngibarıtqazınınya-ratdığıenerjiiləçalışır.Silahınqun-dağı atıcının bədən anatomiyasınauyğuntənzimlənəbilir.SAR-223tü-fənginin yeni bir silah ailəsi olaraqyaradıldığınıdeyənH.Dağlınınsöz-lərinə görə, bunun 9x19 mm çaplıtapança-pulemyotversiyasıdamöv-cuddur. SAR-109T modelinin çapı9x19 mm, uzunluğu qundaq açıqhalda740mm(yığılıhalda640mm),lüləsininuzunluğu220mm,boşhal-daağırlığı2265qram,başlanğıcsü-rəti385metr/saniyə,atıştempidəqi-qədə 900-1000 atışdır: “Biz hazırdaSAR-223 ailəsindən 7.62 mm çaplı

yenibirpiyadatüfəngininüzərindədəişləyirik.SAR-223tüfəngininüzə-rindəSarsılmaztərəfindənalınmış5patentmövcuddur. Bu silahda Sar-sılmazın özünün dizaynı olan, pa-tenti alınmış qaz pistonu sistemitətbiq edilib.Hər iki silahın testləriuğurlakeçdi.Hazırdasilahınixraca-tıüçünişləraparılır”.H.Dağlıqeydedibki,hazırdaSar-

sılmazistehsalıolantapançalardün-yanın72ölkəsinəsatılır.Şirkətinix-racathəyatakeçirdiyiölkələrarasın-daAzərbaycandavarvəSarsılmazbirneçəiləvvəlAzərbaycanatapan-ça satışı reallaşdırıb.Eyni zamandaSarsılmazistehsalıolanovtüfənglə-ri də Azərbaycan bazarına təqdimolunur.

Türkiyəninaparıcıtapançaisteh-salçılarından olan Trabzon SilahSanayiA.Ş(TİSAŞ)şirkətibuilixra-cat həcmində əhəmiyyətli artımaimza atmaq niyyətindədir. Bazarasonolaraqözünün“Browning-14”,həmçinin bir ay əvvəl ZIG-P06 vəZIG-P17 polimer modellərini təq-dimedənTİSAŞ-ın2013-cüilüçünixrachədəfi30000tapançadır.IDEF-2013 sərgisində fərqlimo-

dellərini müştərilərə və sektorunmütəxəssislərinə nümayiş etdirənTİSAŞ-ınstendiAzərbaycanheyətitərəfindəndəziyarətolunub.EynizamandaAzərbaycanMüdafiə Sə-

nayesi Nazirliyinin stendində Tİ-SAŞ nümayəndələri ilə keçiriləngörüşdəmüştərəklayihələrinmöv-cudvəziyyətivəperspektivplanlarmüzakirə olunub. TİSAŞ-ın Azər-baycanla layihəsi barədəməlumatverənşirkətinsatışmeneceriÖzgürTaşkıranın sözlərinə görə hazırdaBakıda 3 modelin – “Zəfər” “Zə-fər-K”və“İnam”ınistehsalıuğurladavamedir.Builərzindədaha1000ədəd tapançanın istehsal edilərəksifarişçilərə çatdırılması planlaşdı-rılır.HazırdaAzərbaycan tərəfininmarağına uyğun olaraq testlərinkeçirilməsi üçün 10 ədəd polimer

gövdəli tapançaBakıyagöndərilib.Ö.TaşkıranTİSAŞ-ınAzərbaycanatapança istehsalı üçün zəruri olantexnologiyanıtransferetməyəhazırolduğunudeyib:“Bugün istehsal-da Azərbaycanın payı 30% təşkiledir.TapançalülələrininBakıdais-tehsalıiləbupaydahadaartacaq”.

Sar sıl ma zın ye ni pi ya da tü fən gi - SAr-223

Ti SAş ta pan ça ba za rın da li der ol ma ğı hə dəf lə yir

Nəqliyyat vasitələrinin üzərinəqurulanmüxtəlifavadanlıqlarınis-tehsalı üzrə ixtisaslaşmış Katmer-cilər şirkəti müdafiə sənayesindədəözaddımlarınıatmağabaşlayıb.ƏsasənToplumsalOlaylaraMüda-xiləMaşınlarının (TOMA) istehsa-lını həyata keçirən KatmercilərIDEF-2013sərgisindəözününhər-bivətəhlükəsizlikqüvvələriüçünnəzərdə tutulmuş “Kanqal” və“Pit-Bull VX”maşınlarını ilk dəfənümayişetdirib.Şirkət nümayəndələrinin ver-

dikləri məlumata görə, “Kanqal”minaya qarşı qorumalı (MRAP)nəqliyyat vasitəsidir. Maşının althissəsində mina partlayışlarınaqarşıheyətinqoruması təminedi-lir və 8 kq tank əleyhinəminanınpartlayışınatabgətirir.“Kanqal”ınboşçəkisi13ton,balistikmüdafiəsiSTANAG 4569 Level 2-3, minapartlayışlarına qarşı qoruması isəSTANAG4569Level3+uyğungə-lir.300atgücünəmalikmühərrikəmalik maşının sürəti 100 km/saattəşkiledir.Zirehlimaşın20metrlikçevrədə dönə, birdəfəyə 1100 kmməsafəqətedəbilir.

Katmercilərin“Pit-BullVX”adlıdigərzirehlipersonaldaşıyıcısıpo-lis və patrul əməliyyatları üçünnəzərdətutulur.“Ford-550”şassisiüzərindəyaradılmışmaşının2014-cüildənixracatınabaşlanacaq.Ma-

şınların əsas özəlliklərindən birionun baxımının asan olmasıdır.Boşçəkisi7530kqtəşkiledən“Pit-BullVX”9nəfəri(2+7)daşımatu-tumuna malikdir. 300 at gücünəmalik mühərrikə malik bu maşın120km/saatsürətləhərəkətedə,9metrlikbirsahədədönəbilir.ŞirkətinnümayəndəsiRamazan

DinçərAZERİDEFENCE-yə açıq-lamasında Katmercilərin hazırdaAzərbaycan Daxili QoşunlarınaTOMA maşınları, eləcə də SO-CAR-amüxtəlifnövmaşınlarixracetdiyinideyib.Şirkətrəhbərliyiey-ni zamandaAzərbaycanın Fövqə-ladəHallarNazirliyi iləəməkdaş-lıq imkanlarını araşdırdıqlarınıvurğulayıb. IDEF sərgisi çərçivə-sindəyenimaşınlarıAzərbaycanınmüdafiənazirivəDSXrəisinətəq-dim etdiklərini deyənR.Dinçərinsözlərinə görə, “Pit-Bull VX” Sər-həd Qoşunlarında istifadəyə uy-ğundur. Yaxın vaxtlarda bumaşı-nın Azərbaycanda təqdimatınınkeçirilməsiplanlaşdırılır.

may - iyun 2013 43

IDEF-2013

KATmErciLEr müdafiə sənayesində yer alır

44 AZERI DEFENCE

Türkiyənin Hisarlar Group şir-kəti müasir texnologiyalardan ya-rarlanmaqla hərbi qurumlar üçünASTEVO adlı yanğınsöndürməmaşınıistehsaledib.IDEF-2013sər-gisində ilk dəfə sərgilənən ASTE-VO 4x4 təkər formuluna malikTURKAR nəqliyyat vasitələri ailə-sindəndir.HisarlarşirkətininidarəheyətininsədriZəfərTürkerinsöz-lərinəgörə,çətinkeçilənərazilərdə

istifadəüçün,türkmühəndisləritə-rəfindən hazırlanmış TURKAR-ınambulans,daşıma,mobilofisvəs.tiplərimövcuddur.ASTEVOxaric-dənalınmışsifarişüzrəhazırlanıb:“YeniTURKAR4x4ASTEVOSilah-lıQüvvələrləyanaşıdaxilitəhlükə-sizliktəşkilatlarınındaistifadəedəbiləcəyi,hərcürçətinərazivəiqlimşərtlərində xidmət edə bilən özəl-liklərə sahibdir.Maşınınçəni1500

litrsututumunamalikdir”.Şirkətrəhbərininsözlərinəgörə,

maşında devrilmə çubuqları vədördnöqtədətəhlükəsizlikkəmər-ləri ilədəstəklənənoturacaqlar ilədəstəklənən “yaşam funksiyası”adı verilmiş təhlükəsiz oturacaqsistemləri mövcuddur. Yaşamfunksiyası maşın aşdıqda beləölümvəyaralanma riskiniönəmliölçüdəazaldır.

Türkiyəninaparıcı firmalarındanolanHAVELSANIDEFsərgisindəözününçoxsaylıməhsullarıiləyanaşımüasirtəlim-atışsimulyatorunuvəsərhəd-təhlükəsiz-

liksistemləriniilkdəfənümayişəçıxarıb.HAVELSANtərəfindənhazırlanmış,çantadadaşınan“UFOIntelli-gence” adlı pilotsuz helikopter HD video çəkməkləyanaşı xəritə üzərində işarələnmiş bölgəni nəzarətdəsaxlayır və qalxdığı yerə dönür. 4 və 6 pərvanəli ikimodelimövcudolanUFOIntelligenceçəkdiyigörün-tüləri realvaxt rejimindəyerstansiyasınaötürür.Şir-kəteynizamandasərhədmühafizəsivəizləməməqsə-diiləhazırlanmış,içərisindəsensorlarınyerləşdirildiyisünidaşlarıdanümayişetdirib.Sərgi çərçivəsindəHAVELSANşirkəti iləQatarSi-

lahlı Qüvvələri arasındaAW-139 simulyatorunun is-tehsalı və çatdırılmasına dair müqavilə imzalanıb.Müqavilənin imzalanmamərsimində çıxış edənHA-VELSAN-ınbaşdirektoruSadiqYamacqeydedibki,bugünrəhbərliketdiyişirkətsimulyatorlarınistehsalısahəsindədünyanınöndəgələnfirmalarıarasındayeralır.HAVELSANməhsullarıarasındadənizaltı,suüstügəmi, təyyarə, helikopter, topçu atış, çeşidli raket si-mulyatorlarıyeralır."AD

TUrKAr hərbi yanğınsöndürmə maşını

HAVELSAn-dan yeni məhsullar

IDEF-2013

may - iyun 2013 45

ÖZƏL

- İzzət bəy müsahibəmizə MKEvəAzərbaycanarasındahərbisəna-yesahəsindəəməkdaşlığınmövcuddurumu və perspektivləri barədəbaxışlarınızlabaşlamaqistərdik.Busahədə mövcud vəziyyəti necə də-yərləndirirsiniz?- Söhbətimizə qardaşAzərbaycan

SilahlıQüvvələrininşəxsiheyətinivərəhbərliyini 95 illik yubileymünasi-bətiilətəbriketməkləbaşlamaqistə-yirəm. Sizlərə dəməlum olduğu ki-

mi,TürkiyəvəAzərbaycanarasında-kı güclü bağlar hər sahədə olduğukimimüdafiə sənayesi sahəsində dəözünügöstərməkdədir.Buçərçivədə,MKEdəAzərbaycanınmüdafiəsəna-yesinin ehtiyaclarını öz ordusununehtiyaclarındanayırmadandəyərlən-dirərək, keçmişdən bu günə əldəolunmuş imkan və qabiliyyətləriniAzərbaycanhərbisənayesinininkişa-fı üçün səfərbər edib. Hazırda Ra-dioquraşdırmaZavodu,ElektronHe-sablayıcı Maşınlar Zavodu və İqlimZavodu istehsal prosesində istifadəetdiyixammalınönəmliqisminiQu-

rumumuzdan tədarük etməkdədir.MüdafiəSənayesiNazirliyi iləAzər-baycanSilahlıQüvvələrinin inventa-rınayeniməhsullarəlavəedərəkyeniistehsal qabiliyyətləri qazandıracaqlayihələr üzərində görüşmələrimizdavamedir.BuməqsədləMKEQuru-muaçartəhviliiləxəttvəmüəssisələ-rinyaradılmasısahəsindədetallılayi-hətəklifləritəqdimedib.Bulayihələrbarədəgörüşmələrinyekunundamə-lumatlarveriləcəkdir.

-Türkiyəhərbisənayesininkök-lü qurumuolanMKE 1992-ci ildən

İzzətArtunc:“MKE im kan la rı nı Azər bay can hər bi sə na ye si nin in ki şa fı üçün sə fər bər edib”

mKE Azər bay can Si lah lı Qüv və lə ri nin təc hi za tın da

TarixiSultanMehmetFatehəbağlananMakinavəKimyaSənayesiQurumu(MKE)bugüntəkTürkiyədədeyil,regiondaseçilənhərbisənayetəşkilatlarındandır.Son20ildəMKETürkiyədəreallaşdırılanözüyeriyənhaubitsa,millitank,müxtəlifçaplıartilleriyasilahları,MilliPiyadaTüfəngi,MilliPulemyotkimilayihələrdəaparıcırolalmaqdadır.Müxtəlifsilahsistemləri,atıcıvəartilleriyasilahları,sursatlar,partlayıcılarvəs.kimiçoxsaylıməhsulçeşidlərinəmalikMKEninAzərbaycanlaəlaqələriisəhələ1918ciillərəAzərbaycanDemokratikCümhuriyyətidövrünədayanır.HazırdaAzərbaycanSilahlıQüvvələrindəMKEistehsalıolanmüxtəliftiplisilahlar,döyüşsursatlarıistifadəolunmaqdadır.EynizamandaMKEAzərbaycanmüdafiəsənayesindəhəyatakeçirilənbirsıraproqramlardadayeralır.MKEbaşdirektorucənabİzzətArtunciləmüsahibəmizdəbutəşkilatınAzərbaycanlaəlaqələrinənəzərsalmağaçalışdıq.

46 AZERI DEFENCE

Azərbaycanlaəməkdaşlıqquranilkfirmalardandır.HazırdaAzərbaycanSilahlı Qüvvələrinin təchizatındaMKEhansıroloynayır?-Azərbaycan SilahlıQüvvələrinin

günümüzün ehtiyaclarını qarşılaya-caqmodernavadanlıqlar,təchizat,si-lahvəsursatasahibolması istiqamə-tində MKE Qurumu önəmli bir roloynamaqdadır.Birorduüçünstratejiönəm daşıyan məhsulların Azərbay-canOrdusununinventarınaverilməsiilə bağlı bəzi örnəklər mövcuddur.Məsələn,sontexnologiyalar ilə isteh-saledilənvəsinfindəənyaxşılarara-sındayeralanJNG-12“Bora”snaypertüfəngləri Türkiyə Silahlı Qüvvələri-nin ardınca ilk olaraq AzərbaycanDövlət SərhədXidmətinəgöndərildi.Ayrıca, bu xidmət sadəcə məhsulunçatdırılmasıiləməhdudlaşmayıb.İsti-fadəedənheyətəəhatəlibirtəlimve-rilərək üst səviyyəli qabiliyyətlərinqazanılmasıtəminedilib.

- Birgə layihələrə dair 2010 və2011-ciillərdəbirneçəmüqaviləim-zalanıb. Birgə istehsalın qurulması,Azərbaycandaistehsaladəstəksahə-sindəişlərbarədəməlumatverməyi-niziistərdik.HansılayihələrdəAzər-baycanınyeralmasınıistərdiniz?- 2010-cu və 2011-ci illərdə MKE

QurumuiləDaxiliİşlərNazirliyiDa-xiliQoşunları,DövlətSərhədXidmətivəMüdafiəNazirliyinə JNG-12 “Bo-ra” snayper tüfənginin, Radioquraş-dırma Zavoduna müxtəlif kimyəvimaddələr,kapsul,TNT,ElektronHe-sablayıcıMaşınlarZavoduna60və82mmminaatan lüləsininçatdırılma-sına dairmüxtəlifmüqavi-lələr imzalanıb. MKEQurumu olaraq, yalnızm ə h s u l

təchizatındadeyil, təhsilvəmüşavir-lik xidmətləri ilə də bu qurumlaradahaçoxxidmətgöstərməyəhazırıq.

-MKEmina təmizləməsahəsin-dəANAMAiləəməkdaşlığınpers-pektivlərininecəgörür?-Bildiyinizkimi,sərhəddəkimina

təmizləmə layihələri Milli MüdafiəNazirliyinin nəzarəti altında davamedir. ANAMA ilə MKE arasındakımünasibətlər və əməkdaşlıq barədəNazirliyəhərbirmərhələdəməlumat-larverilib.Hərikitərəfinbuməsələdəmarağınınəzərəalaraq,bizAzərbay-can müdafiə sənayesi məhsullarınınbeynəlxalq bazarlara çıxarılması isti-qamətindəsəylərgöstəririk.

- Havadan daşına bilən 105mm-lik topvəModernPiyadaTü-fəngilayihəsiüzrəsonişlərbarədəməlumatverməyiniziistərdik.-Qeydolunan layihələrMüdafiə

Sənayesi Katibliyinin nəzarəti altın-dadavametdirilməkdədir.Bununlabağlıaraşdırmavəmüzakirələrapar-maqüçünAzərbaycandantexnikibirheyətTürkiyəyədəvətedilib.Bula-yihələrinreallaşmasıiləbirgəqardaşAzərbaycan MSN-in ortaq istehsal

yolu ilə qeyd edi- lən layihələrədaxiledilməsihərikiölkəninmüva-

fiqqurumlarında arzu edildiyi şüb-həsizdir.

-Birmüddətəvvəlmüdafiəsəna-yesi nazirimiz Yavər Camalov de-mişdiki,Azərbaycandaistehsaledi-lənbəziməhsullarınbazaraçıxarıl-masıüçünMKEiləbirgəmüəssisə-nin yaradılması mümkündür. Bu-nunla bağlı nələri söyləyə bilərsi-niz?-MKEqurumuolaraqözehtiyac-

larımızıödəməkləyanaşı,özümüzünvə Azərbaycan müdafiə sənayesiməhsullarınınüçüncübazarlaraçıxa-rılmasısahəsindəəməkdaşlıqetməyiplanlaşdırırıq.Hərikitərəfinbumöv-zuda istəkli olmasını nəzərə alaraqMKEolaraqAzərbaycanmüdafiəsə-nayesi məhsullarını beynəlxalq ba-zarlaraçıxarılmasınasəygöstəririk.

-2011-ciilinfevralayındaMüda-fiəSənayesiNazirliyi iləMKEara-sında Azərbaycan mühəndislərininhazırladığı12.7mm-likantimaterialsnaypertüfəngininTürkiyədəMKEmüəssisəsində istehsalına və birgəaraşdırma və tədqiqatların aparıl-masınadairprotokolimzalanıb.Bulayihəüzrəhansıişlərgedir?-MKEQurumu olaraqAzərbay-

can müdafiə sənayesinin imkan vəqabiliyyətlərini yaxından izləyirik.Bazar ehtiyaclarına və gözləntilərəuyğun olaraq Qurumumuzun im-kanları ilə inteqrasiya edə biləcəyi-mizyenilayihələrəhərzamanhazı-rıq. Bu çərçivədə 14,5 və 12,7 mmsnaypertüfənglərininyeniversiyala-rınınsatışınınortaqşəkildətəşkilinədairfikirlərimizvar.

mmminaatan lüləsininçatdırılma-sına dairmüxtəlifmüqavi-lələr imzalanıb. MKEQurumu olaraq, yalnızm ə h s u l

yolu ilə qeyd edi- lən layihələrədaxiledilməsihərikiölkəninmüva-

ÖZƏL

may - iyun 2013 47

TEXNOLOGIYA

Pakistan JF-17 “Thunder” dö-yüştəyyarəsininBlockIIversiyası-nı cari ilin sonlarında təqdim et-məyəhazırlaşır.BubarədəAZERİDEFENCE jurnalına IDEF-2013beynəlxalq müdafiə sərgisindətəmsilolunanPakistanAeronauti-calCompleksin (PAC)stendindənməlumat verilib. Təyyarə sələfiJF-17BlockIiləmüqayisədədahageniş imkanlara vəmüasir texno-logiyayamalikolacaq.Bu təyyarə

dünyabazarındaöz sinfindəolan“Mirage”vəMiG-29kimitəyyarə-lərdənuniversallığı,dahamanevr-li, istifadəsiasanvəözdöyüşyü-künün çox olması ilə fərqlənir.Hazırda layihənin aparıcı dövlət-ləri olan Çin və Pakistan təyyarəüçünyenimühərrikinyaradılmasıistiqamətindədəişləraparır.İndi-yədəkJF-17“Thunder”həmAvro-pada,həmdəərəbölkələrindəke-çirilənbirsıraaviaşoulardanümu-

nəvi uçuşlar keçirərək özünü sü-butayetirib.PACnümayəndələri-nin sözlərinə görə, hazırdaAzər-baycan da daxil olmaqla, bir sıraölkələrlə JF-17 təyyarəsinin alğı-satqısına dair görüşmələr davamedir. Pakistan tərəfi Azərbaycanatəyyarələrin çatdırılmasında heçbirproblemgörmür.Eynizaman-daJF-17proqramındaaparıcıölkəolanÇindəAzərbaycanasatışlararazıdır.

ESİSEnerji şirkəti hərbi qurum-ların ehtiyaclarını qarşılayacaq300kVAMobilStatikKəsilməzGücQaynağını(MSKGK)TürkiyəSilah-lıQüvvələrindən sonra beynəlxalqbazaraçıxarmağahazırlaşır.Şirkət2011-ci ildə layihələşdirilmişvə is-tehsalına başlanılmış sistemiAzər-baycanSilahlıQüvvələrinədə təq-dimetməkistəyir.Döyüşbölgələrindəçalışanyük-

səkgüclü rabitəavadanlıqlarınıvəbənzər sistemləri fasiləsiz elektrikenerjisiiləqidalandırmaqüçünhər-bi standartlarda hazırlanmışMSKGK hər cür ərazi şəraitinəasanlıqla uyğunlaşa bilir. Sistem300kVA UPS, kondisioner, kabinəvə qoşqudan meydana gəlir.MSKGK həm qoşqu üzərindəmo-bil,həmdəplatformalarayerləşdi-rilərək sabit şəkildə istifadə ediləbilər.

UPS (ESISATLAS 5300) özəllik-ləri• 3 faza giriş/3 faza Çıxış, on-

layn,ikiçevrimə,transformatorsuz,yüksəktezlikPWM•300kVAtutum•93%-əqədərUPSsəmərəsi•20%genişgirişligərginlikara-

lığı•47-53Hztezlikaralığı•İstəyəbağlıSNMPiləuzaqdan

yoxlamaMSGKkabinəsi 3mmqalın-

lıqdapoladdanhazırla-nıbvəIP55qorumasına(kabinətamamiləbağ-lıhalda)cavabverir.Kabinənin ağırlığıtəchizatlı halda9100kqtəşkiledirvətamtəchizatlı,hərbistandartlara cavab verən qoşquüzərindəyerləşdirilir.

Qeydedəkki,EsisEnerji şirkətihazırdahərbivəmülkistandartlaracavabverənmüxtəlifenerjicihazla-rınınistehsalınıhəyatakeçirir.Tür-kiyəninMİLGEM layihəsi üzrə is-tehsal olunankorvetlərdəvə amfi-biyaçıxarmagəmisindəESİSEnerjicihazlarıistifadəolunur.

JF-17BlockIIyolda

ESİSEnerjidənorduüçünkəsilməzgücqaynağı

•47-53Hztezlikaralığı•İstəyəbağlıSNMPiləuzaqdan

MSGKkabinəsi 3mmqalın-lıqdapoladdanhazırla-nıbvəIP55qorumasına(kabinətamamiləbağ-lıhalda)cavabverir.Kabinənin ağırlığı

vətamtəchizatlı,hərbistandartlara cavab verən qoşquüzərindəyerləşdirilir.

48 AZERI DEFENCE

TEXNOLOGIYA

UkraynanınVALARElmi-İstehsa-latMüəssisəsikütləviqarşıdurmalar,eləcədəhadisəyerindənqaçancina-yətkarların saxlanılması üçün“Şturm”adlıyenitoratan(setkomet)hazırlayıb. Öldürməyən təsirsiz si-lahlar sinfinə aid olan “Şturm”untestləri tamamlanıbvəistifadəyəqəbulutövsiyə edilib.Mövcud analoq-larıiləmüqayisə-dəbusilahdato-run yenidən yı-ğılmasıprinsipin-dən imtina edilib.Silahda tor V və VStiplikarticlərdəyığılır.Vtiplikartric-lər sıxılmış torla təchiz olunub. VStiplikarticəisətorlayanaşıistifadəsi-

nəicazəverilmişgözyaşardıcıprepa-ratlıampuladadaxildir.Toratılmasıüçünrezinyüklərlətəchizedilib.İs-tehsalçılariddiaedirlərki,rezinyük-lərhəttaminimalşikəstlikbelə yaratmır. Set-kometinyenidəndoldurması 4-5

saniyəvaxttələbedir.“Şturm”un atış sürəti 18m/sani-

yə, uzaqlığı isə 8-10 m təşkil edir.Atışzamanıtor3,5mdiametrdəaçı-lır.VStiplikarticdənatışzamanıto-

rununaçılmasıiləampuladakıaero-zol qarışığı toza dönür. Torda olanbütünşəxslərətəhlükəsizdöyüştəsi-

rinigöstərir.

Telekomİnvestşirkətinintəşkilat-çılığıiləBakıdaAzərbaycanıntəhlü-kəsizlik strukturları üçün Motorolaşirkətinin yeni rabitə vasitələrinintəqdimatı keçirilib. Tədbirdə Moto-rolaşirkətininistehsalıolanmüxtəliftəyinatlıyeniradiostansiyalarnüma-yişetdirilib.Motorolamütəxəssisləritərəfindən şirkətin yenilikləri, yenitexnologiyalar barədə təqdimatlarolub.Motorolanınrəqəmsaltexnolo-giyaları,MotoTRBO,MotorolaTET-RAkimi sistemləri vəbu sistemlər-dəkisonyenilənmələrizahedilib.Şirkət tərəfindən Azərbaycanda

ilkdəfəolaraqMotorolanınpolisvə

axtarış-xilasetmə xidmətləri üçünnəzərdə tutulmuş MTP-6750 əl ra-diostansiyasıtəqdimolunub.Bildiri-libki,TETRArabitəsinidəstəkləyənbu rəqəmsal radiostansiya 5 meqa-piksel kameraya malikdir. Ehtiyacyarandıqda, kamera vasitəsilə çəki-ləngörüntüTETRArabitəsiüzərin-dən,eləcədədigərfunksiyalarvasi-təsiləAndroid bluetooth şəbəkələrə

ötürülə bilir. Radiostansiyanın əsasüstünlüyüisəonunsuyuniçindəiş-ləyəbilməsidir.Universallığıiləfərq-lənən bu radiostansiya yaxın gələ-cəkdə polisin və Fövqəladə HallarNazirliyininistifadəsindəolanrabitəvasitələriniəvəzedəbilər.TədbirdəAzərbaycanınmüxtəlifgücstruktur-larınınvəmüxtəlifşirkətlərinmütə-xəssisləriiştirakediblər.

Motorolanın yenilikləritəqdimolundu

“Şturm”danqaçmaqimkanıqalmır

eləcədəhadisəyerindənqaçancina-yətkarların saxlanılması üçün“Şturm”adlıyenitoratan(setkomet)hazırlayıb. Öldürməyən təsirsiz si-lahlar sinfinə aid olan “Şturm”untestləri tamamlanıbvəistifadəyəqəbulutövsiyə edilib.

ğılmasıprinsipin-dən imtina edilib.Silahda tor V və VStiplikarticlərdəyığılır.Vtiplikartric-lər sıxılmış torla təchiz olunub. VStiplikarticəisətorlayanaşıistifadəsi-

üçünrezinyüklərlətəchizedilib.İs-tehsalçılariddiaedirlərki,rezinyük-lərhəttaminimalşikəstlikbelə yaratmır. Set-kometinyenidəndoldurması 4-5

saniyəvaxttələbedir.“Şturm”un atış sürəti 18m/sani-

yə, uzaqlığı isə 8-10 m təşkil edir.Atışzamanıtor3,5mdiametrdəaçı-lır.VStiplikarticdənatışzamanıto-

bütünşəxslərətəhlükəsizdöyüştəsi-rinigöstərir.

may - iyun 2013 49

TEXNOLOGIYA

CAR-ın Paramount Group şirkəti ATE (AdvancedTechnology and Engineering Company) şirkətini satınalıb.Satınalma2012-ciildəmaliyyəproblemləriiləəlaqə-darmüflisolduğuelanedilmişATEşirkətinin“biznesinxilası”proqramıçərçivəsindəgerçəkləşib.Bundansonra27illiktarixəmalikATEşirkətiParamountGroupuntər-kibindəParamountAdvancedTechnologies(PAT)adıiləfəaliyyətgöstərəcək.ParamountGroupşirkətininicraçısədriAyvorİçiko-

vitzin (Ivor Ichikowitzin) sözlərinəgörə,bustratejiqəraronunrəhbər-liketdiyi şirkətəmüdafiə sənaye-sindəəlavəimkanlarqazandıracaq.BununlaParamountGroupun məhsulları sırasına pilotsuz uçuş aparatları,avioniksistemlər,missiyasistemlərivəs.əlavəolunur.Qeydedəkki,hazırdaParamountGroupvəATEşirkə-

tiAzərbaycanınhərbisənayesindəhəyatakeçirilənlayi-hələrdəiştirakedir.

Kabel sistemləri ilə bağlı bir sırayeniliklərə imza atan İsveçrəninBruggCables şirkəti taktik sahələr-də, çətin şəraitdə fasiləsiz xəbərləş-mə ehtiyaclarını qarşılayacaq MILstandartlarında xüsusi fiberoptikkabelləryaradıb.Şirkəteynizaman-da dünyada xəbərdaredici kabellə-rinyaradılmasıvə istehsalıüzrə ta-nınır.Akustika,hərarətindəyişməsi,titrəyişlər və təsirlərdən meydanagələn ən kiçik dəyişikliklər Bruggfiberoptiksensorkabelləriiləmüəy-yənləşdirilə, həmin yer yüksək də-qiqliklətəsbitolunabilir.BruggCablesinTürkiyəvəCənubi

Qafqaz regionu üzrə distribütoruCymsoftBilişimTeknolojileri şirkəti-ninbiznesininkişafıdirektoruSərdarDoğusalın sözlərinə görə, BRUsensAC33.8mmfiberoptikkabelsərhəd-lərinvəstratejiobyektlərinmühafizə-si üçün nəzərdə tutulur. Torpağın30-50smdərinliyi,yaxudsərhədməf-tilləri üzərindən çəkilən kabelin birtərəfiaçıqqalmaqlaxəbərdarlıqsiste-

minə bağlanır. Kabe-linüzərindəpassivvəyaaktivəlavətəchizatmövcuddeyil, işpro-sesində xaricdən hərhansıbirgücəehtiyacduymur.

iş prin si piBRUsensinhər1-2metribirxəbər-

darlıq sahəsi təmin etdiyi üçün 10min metrlik kabel üzərində 10 minsensormövcuddur.Kabelinçevrəsin-də baş verən akustika, titrəyişlər vəseysmik hadisələr xəbərdarlıq siste-minin monitorunda, xəritə üzərindəişarələnərək göstərilir. Bu damüəy-yənləşənbasqın ərazilərinə ənyaxıntermalvəyaCCTVkameralarıistiqa-mətləndirməyə,koordinatlarıhədəfəavtomatikyönələnsilahsistemlərinəötürməyəimkanverir.S.Doğusalın sözlərinə görə, BRU-

Sensgizlikeçidləri40kmməsafədənmüəyyənləşdirməyibacarır.Öznöv-bəsindəhadisəyerinikabelboyunca1-4metrfərqlətəsbitedir.Kabelbas-dırıldığıərazidəpiyadalarınastahə-rəkətlərini 5-10metr, qazıntı işlərini15-25,nəqliyyatvasitələrininhərəkət-

ləriniisə20-40metrməsafədəntəyinetməimkanınasahibdir.Eynizaman-dabasdırılmış kabel hadisələrin sər-hədxəttinindaxilindəvəyaxaricindəbaşverdiyinidəgöstərir.Çəpərlərdəbaşverəntəhdidolmadığıhalda,sis-tem həmin hərəkəti şübhəli siqnalolaraq dəyərləndirmə qabiliyyətinəmalikdir: “Kabel sabotaj vəyadigərsəbəblərdən qırıldıqda belə qırılanhissəiləcihazarasındakıhissəçalışır.Qırılanhissələrbərpaolunduqdaxət-tintamamıözişinibərpaedir”.

Son də rə cə da ya nıq lıHər cür hava şəraitində fəaliyyət

göstərənBRUSensyüksəkgərginliklielektrik xətlərinin və digər sistemlə-rinyaratdığıelektromaqnitsahələrintəsirlərinəməruz qalmır. Bütün hal-lardaeyniqaydadadavamlıfəaliyyətgöstərir.Bundanbaşqa,dəmirsarğı-ya yerləşdirilmiş kabel gəmiricilərəqarşısondərəcədayanıqlıdır.

BRUSENS-sərhədtəhlükəsizliyindəyenihəll

ParamountGroupATEşirkətinialdı

R.Tofiqoğlu

vitzin (Ivor Ichikowitzin) sözlərinə

50 AZERI DEFENCE

TEXNOLOGIYA

İsrailinAeronauticsDefence şir-kətiISDEF-2013müdafiəsərgisində“Orbiter-3”pilotsuzuçuşaparatını(PUA) ilk dəfə ictimaiyyətə nüma-yişetdirib.BuPUA-nınəsasxüsu-siyyətlərdənbirilogistikxərclərininaz,göstəricilərininisəyüksəkolma-sıdır. “Orbiter-3” sələfi “Orbiter-2”də olduğu kimi, xüsusi sisteminkatapultuvasitəsiiləhavayaqalxır.Uçuş tam avtomatikdir və kamera

iləidarəolunur.PUA-nınqanadla-rın uzunluğu 4.2 metr, maksimalağırlılığı 28 kq-dır. PUA-nın hazırvəziyyətəgətirilməsiüçün20dəqi-

qə lazımdır.Maksimal üçüşməsa-fəsi 100 km təşkil edən “Orbiter-3”ün sürəti 30-70 mil, maksimaluçuşhündürlüyü18000futdur.

IsraelAerospace Industries (IAI)şirkəti“Heron-2”pilotsuzuçuşapa-ratı (PUA) üçün geniş imkanlaramalik yeni bort avadanlığını yara-dıb.ParisAviasiyaŞousundanüma-yişetdirilənyenisistemIAIkorpo-rasiyasınadaxilolanTamamşirkətitərəfindən hazırlanıb. HALE tipliPUAüçünnəzərdətutulanM-19HDovalgirostabilelektro-optiksisteməinteqrasiyaolunub.M-19HDkonst-

ruksiyasıLRUtipli tezdəyişdirilənblokformasındadüzəldilib.Sensor-ların konfiqurasiyası sifarişçi tələb-lərin əsasındadəyişdiriləbilər. Şir-kətintəqdimetdiyibazakonfiqura-siyasına 3-5 mikron diapazonundaçalışanikiədədMWIRtipliortadal-ğalı istilik görüntü kameraları(1280x1024piksel)daxildir.Eyniza-manda qidalandırıcı şəbəkəyə ma-lik qurğuların üzərində biri daimi

fokuslu, digəri isə varifokal optikailə2televiziyakamerası(1920x1080piksel)yerləşir.Sisteməaşağıtezlik-li TV kamerası və atmosferdə gö-rüntünüyaxşılaşdırmaqüçünqısa-dalğalı SWIR infraqırmızı kamera,həmçinin əlavə müxtəlif qurğularqurulmasımümkündür.Konfiqura-siyadan asılı olaraq M-19HD ava-danlığının çəkisi 75-85 kiloqramarasındadır.

Orbiter-3nümayişolundu

“Heron”larüçünyenibortavadanlığı

azeridefence

Documents