az rbaycan respublkasi · 2018. 1. 30. · ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin msk...

34
Demokratik Tsisatlar v nsan Hüquqları Bürosu AZRBAYCAN RESPUBLKASI PREZDENT SEÇKLR 15 oktyabr 2008-ci il ATT/DTHB Seçki Müahid Missiyasının Yekun Hesabatı Varava 15 dekabr 2008-ci il

Upload: others

Post on 06-Mar-2021

7 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Demokratik T�sisatlar v� �nsan Hüquqları Bürosu

AZ�RBAYCAN RESPUBL�KASI

PREZ�DENT SEÇK�L�R� 15 oktyabr 2008-ci il

AT�T/DTH�B Seçki Mü�ahid� Missiyasının Yekun Hesabatı

Var�ava

15 dekabr 2008-ci il

Page 2: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

MÜND�R�CAT

I. �CRAÇI �CMAL..............................................................................................................................................1 II. G�R�� V� T���KKÜRL�R .........................................................................................................................4 III. S�YAS� KONTEKST.......................................................................................................................................5 IV. HÜQUQ� Ç�RÇ�V� V� SEÇK� S�STEM� .................................................................................................5 V. SEÇK�N�N �DAR� ED�LM�S� ....................................................................................................................8 VI. SEÇ�C� QEYD�YYATI.................................................................................................................................11 VII. NAM�Z�DL�R�N QEYD�YYATI ..............................................................................................................12 VIII. SEÇK� KAMPAN�YASI...............................................................................................................................13 IX. MED�A ...........................................................................................................................................................15

A. TARIXÇ� ....................................................................................................................................................15 B. MEDIA ÜÇÜN HÜQUQI Ç�RÇIV� ................................................................................................................16 C. AT�T/DT�HB SMM-NIN MEDIA MONITORINQI .....................................................................................16

X. �R�Z� V� ��KAY�TL�R .........................................................................................................................18 A. ÜMUMI T�SVIR ..........................................................................................................................................18 B. MEDIAYA DAIR �RIZ� V� �IKAY�TL�R ...................................................................................................19

XI. QADINLARIN ��T�RAKI............................................................................................................................20 XII. M�LL� AZLIQLARIN ��T�RAKI ...............................................................................................................20 XIII. YERL� MÜ�AH�D�Ç�L�R.........................................................................................................................21 XIV. SEÇK� GÜNÜ ................................................................................................................................................22

A. AÇILI� V� S�SVERM� PROSEDURLARI......................................................................................................22 B. HESABLAMA PROSEDURLARI ....................................................................................................................24

XV. S�SVERM� N�T�C�L�R�N�N ÜMUM�L��D�R�LM�S� V� SEÇK� N�T�C�L�R�N�N ELANI25 XVI. SEÇK�D�N SONRA S�YAS� HAD�S�L�R ..............................................................................................26 XVII. TÖVS�Y�L�R...............................................................................................................................................26

A. ÜMUMI T�SVIR ..........................................................................................................................................27 B. HÜQUQI Ç�RÇIV�......................................................................................................................................27 C. SEÇKIL�RIN IDAR� EDILM�SI...................................................................................................................27 D. SEÇICI QEYDIYYATI...................................................................................................................................28 E. NAMIZ�DL�RIN QEYDIYYATI....................................................................................................................28 F. SEÇKI KAMPANIYASI .................................................................................................................................28 G. MEDIA........................................................................................................................................................28 H. �riz� v� �IKAY�TL�R ............................................................................................................................29 I. YERLI MÜ�AHID�ÇIL�R ............................................................................................................................29 J. S�SVERM�, HESABLAMA V� N�TIC�L�RIN ÜMUMIL��DIRILM�SI V� ELANI .........................................29

�LAV�: SEÇK� N�T�C�L�R�.............................................................................................................................31 AT�T/DTH�B HAQQINDA ....................................................................................................................................32

Page 3: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

AZ�RBAYCAN RESPUBL�KASI PREZ�DENT SEÇK�L�R�

15 oktyabr 2008-ci il

AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı1 I. �CRAÇI �CMAL 15 oktyabr 2008-ci ild� keçiril�n prezident seçkil�rini mü�ahid� etm�k m�qs�dil� Az�rbaycan Respublikası hökum�tinin gönd�rdiyi d�v�t �sasında, AT�T-in Demokratik T�sisatlar v� �nsan Hüquqları Bürosu (AT�T/DTH�B) 2008-ci ilin sentyabrın 1-d� Az�rbaycanda Seçkil�ri Mü�ahid� Missiyasını (SMM-ni) t��kil etmi�dir. AT�T/DTH�B-in SMM-i seçki prosesinin AT�T öhd�likl�rin� v� demokratik seçkiy� aid dig�r standartlara, eyni zamanda yerli qanunvericiliy� uy�unlu�unu qiym�tl�ndirmi�dir. Seçki gününün mü�ahid� edilm�si m�qs�dil� AT�T/DTH�B-in SMM-i Avropa �urası Parlament Assambleyası v� Avropa Parlamentinin nümay�nd� hey�tl�ri il� birg� s�yl�r s�f�rb�r etmi�dir. Prezident seçkil�ri AT�T qar�ısında götürülmü� öhd�likl�r� v� dig�r beyn�lxalq standartlara do�ru, xüsus�n d� seçkinin idar� edilm�sin� aid b�zi texniki aspektl�r sah�sind� xeyli ir�lil�yi�i nümayi� etdirs� d�, seçki prosesi AT�T qar�ısında götürülmü� b�zi öhd�likl�r� cavab verm�mi�dir. Seçkil�r dinc mühitd� keçmi�, lakin sa�lam r�qab�tin çatı�maması, kifay�t q�d�r f�al siyasi müzakir�l�rin olmaması, el�c� d� m�hdud media mühiti il� xarakteriz� olmu� v� bel�likl�, m�nalı v� plüralist demokratik seçkil�r üçün z�ruri olan prinsipl�rin b�zil�rini �ks etdirm�mi�dir. �fsuslar olsun ki, bir sıra müxalif�t partiyaları münasib�t v� fikir ifad�sin� b�rab�r imkanlara qoyulan uzun müdd�tli mane�l�ri �sas g�tir�r�k, seçkil�rd� i�tirak etm�m�k q�rarını vermi� v� bel�likl�, elektoratın qüv�nliı seçim etm�k miqyası daha da m�hdudla�mı�dır. Hakimiyy�t orqanları bütün namiz�dl�r üçün daha b�rab�r ��raitin yaradılması üçün mü�yy�n s�yl�r göst�rs� d�, hazırkı prezidentin elektron mediada üstünlükl� nümayi� etdirilm�si, el�c� d� hakim partiyanın r�smi strukturlarla birg� çıxı� etm�si halları b�rab�r yarı�manın yaradılmasına xidm�t etm�mi�dir. Hazırkı prezident dig�r namiz�dl�r� daha çox imkan yaratmaq arzusunu bildir�r�k, ��xs�n seçki kampaniyasında i�tirak etm�m�k q�rarını verdi. Az ictimai d�st�k �ld� etmi� dig�r namiz�dl�r seçicil�r� alternativ fikirl�ri effektiv ��kild� t�qdim etm�k üçün milli s�viyy�d� kampaniya aparmaq strukturlarına malik deyildil�r. Ümumiyy�tl�, seçki m�c�ll�si demokratik seçkil�rin keçirilm�si üçün daha �lveri�li ola bil�rdi; lakin, bu tam layıqınca yerin� yetirildiyi t�qdird� ba� ver� bil�r v� bu ��rti n�z�r� alaraq, b�zi göz�çarpan çatı�mazlıqlar h�l� d� h�ll olunmalıdır. Sonuncu d�f�, m�c�ll�y� d�yi�iklikl�r 2008-ci ilin iyun ayında edilmi�dir. H�min d�yi�iklikl�r AT�T/DT�HB v� Avropa �urası Venesiya Komissiyasının �vv�ll�r ir�li sürdüyü bir sıra tövsiy�l�ri n�z�r� alsa da, dig�r tövsiy�l�r yalnız qism�n �ks olunmu� v� yaxud ümumiyy�tl�, k�narda qalmı�dır, baxmayaraq ki, hakimiyy�t orqanları il� h�min t�sisatlar arasında geni� müzakir�l�r aparılmı�dır. S�rb�st Topla�maq Azadlı�ı haqqında qanuna edil�n yeni d�yi�iklikl�r 2008-ci ilin may ayında q�bul edilmi�dir. Bu qanunun beyn�lxalq standartlara uy�un olmasını hesab etm�k olar, lakin qanun Bakı ��h�r �cra Hakimiyy�ti t�r�find�n m�hdudla�dırılmı� formada s�rh edilmi� v� icra olunmu�dur. 1 Bu hesabatın az�rbaycan dilind� variantı mövcuddur, lakin onun ingilis variantı yegan� r�smi variant

kimi qalır.

Page 4: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 2 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

Seçkil�r M�rk�zi Seçki Komissiyası (MSK), 125 dair� seçki komissiyası (DSK) v� 5300-d�n artıq m�nt�q� seçki komissiyası (MnSK) t�r�find�n idar� edilmi�dir. Seçki komissiyalarının t�rkibini formala�dıran mövcud düstur bütün komissiyalarda v� s�dr v�zif�l�rind� hakim partiyaya de fakto çoxlu�u t�min etmi�dir. Bütövlükd�, seçkiy� hazırlıq i�i hüquqi vaxt ç�rçiv�sin� uy�un olaraq mane�siz keçmi�dir. MSK qayda v� t�limatların t�rtib edilm�sind� f�al olmu�, seçicinin �hat�li maarifl�ndirilm�sini t��kil etmi� v� seçki i�çil�rin� t�liml�rin keçirilm�sind� mühüm s�yl�r göst�rmi�dir. MSK media v� mü�ahid�çil�rinin i�tirakı il� mütamadi iclaslar keçirmi�, öz q�rar v� t�limatlarını r�smi internet s�hif�sin� d�rxal çıxarmı�dır. ��ffaflı�ı gücl�ndirm�k v� saxtakarlı�ın qar�ısını almaq m�qs�dil� b�yan edilmi� s�yl�r ç�rçiv�sind� bir sıra seçki m�nt�q�l�rind� veb kameralar qura�dırılmı�dır. Qeyri-adi görün�n hall ondan ibar�t idi ki, h�min kameraların qura�dırılması MSK-nın qura�dırılma v� onlardan istifad�y� aid müvafiq t�limatının verilm�sind�n önc� h�yata keçirilmi�dir. H�rbi hiss�l�rd� seçki m�nt�q�l�rinin yaradılması qanunda göst�rildiyi kimi xüsusi formada deyil, h�mi��ki qaydada t�tbiq edilmi� v� bel�likl�, h�rbçil�rin s�sverm�si seçki orqanlarının tam n�zar�tind� olmamı�dır. Seçici siyahıları qanunla göst�ril�n vaxt ç�rçiv�sin� uy�un olaraq ictimaiyy�tin n�zar�tin� çıxarılmı�dır. MSK seçicil�rin öz adlarının yoxlanılmasını mümkün etm�k m�qs�dil� siyahıları h�mçinin öz internet s�hif�sind� yerl��dirmi� v� qaynar telefon x�tti qurmu�dur. Seçici siyahıları il� �laq�dar göz�çarpan probleml�r haqqında m�lumat daxil olmamı�dır, Buna baxmayaraq MnSK-lar t�r�find�n t�sdiql�m�d�n sonra t�xmin�n 224000 seçicinin qeyd� alınması h�min siyahıların d�qiqliyini t�kmill��dirm�k üçün �lav� s�yl�r� ehtiyac oldu�unu nümayi� etdir� bil�r. MSK Prezidentliy� yeddi namiz�di qeyd� almı�dır. Seçki m�c�ll�sin� edilmi� �n son �lav�l�r� gör�, t�l�b olunan seçici imzalarının sayı 45000-d�n 40000-� q�d�r azaldılmı�dır, lakin g�l�c�k namiz�dl�r üçün imzalar �v�zin� maliyy� depozitini qoymaq imkanı da aradan qaldırılmı�dır. �ki mümkün namiz�din qeydiyyatı toplanılmı� seçici imzalarının mü�yy�n hiss�sinin etibarsız olması s�b�bi il� r�dd edilmi�dir. Ümumiyy�tl�, seçki kampaniyası z�if keçirilmi�, m�hdud ictimai maraq do�urmu� v� siyasi debatların aydın ��kild� çatı�maması il� xarakteriz� olmu�dur. Namiz�dl�r� böyük mane�l�r olmadan öz mesajlarını çatdırmaq imkanının verilm�sin� baxmayaraq, b�zi rayonlarda hakim YAP f�aliyy�tind�n ba�qa dig�r seçki kampaniyası p�rak�nd� aparılmı� v� ya ümumiyy�tl� aparılmamı�dır. Prezident çox sayda yeni infrastruktur obyektl�rin açılı� m�rasimind� i�tirak ed�r�k, özünün r�smi v�zif�sind� ölk�nin bir çox yerl�rin� s�f�r etmi�dir. H�min s�f�rl�r hazırkı prezidentin r�smi f�aliyy�ti il� onun kampaniyası arasında f�rqi azaldaraq, kütl�vi informasiya vasit�l�rind� geni� ��kild� i�ıqlandırılmı�dır. Dövl�t v� yerli hakimiyy�t orqanlarının seçki prosesin� müdaxil�si halları �vv�lki seçkil�rl� müqayis�d� daha az olmu�dur. Buna baxmayaraq, b�zi yerl�rd�, r�smi qurumların hakim partiya il� sıx i�l�m�y� mü�ahid� olunurdu. B�zi hallarda, m�kt�bl�r ba�lanırdı ki, t�l�b�l�r v� mü�lliml�r YAP-ın mitinql�rin� getsin v� bir sıra ��xsl�r YAP-ın mitinql�rind� i�tirak etm�y� m�cbur edilirdi. AT�T/DTH�B-in SMM-i yerli hakimiyy�t orqanları v� ya seçki komissiyalarının n�zar�ti altında olan v� b�zi hallarda YAP-a birba�a ba�lılı�ı il� seçil�n, el�c� d� s�sverm� n�tic�l�rinin artırılmasına gör� cavabdeh bilin�n, �sas�n eyni i� yerl�rind� v� ya t�sisatlarda çalı�an ��xsl�rd�n ibar�t iyerarxik ��b�k�l�rin mövcudlu�unu

Page 5: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 3 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

t�sdiql�mi�dir. Narahatlıq do�uran odur ki, b�zi seçicil�r mitinql�rd� v� yaxud s�sverm�d� i�tirak etm�k üçün t�zyiql�r� m�ruz qalmı�lar v� bu baxımdan, azad seçim etmi� olmaya bil�rl�r. Az�rbaycanda geni� miqyasda f�aliyy�t göst�r�n medianın mövcudlu�una baxmayaraq, son ill�r �rzind� medianın ümumi mühiti, xüsus�n d� medianın müst�qilliyi v� yayım sektorunda plüralizmin çatı�maması s�b�bind�n, pisl��ib. Seçki m�c�ll�sind� �ctimai TV v� dig�r dövl�t t�r�find�n maliyy�l���n media qurumlarında öd�ni�siz efir vaxtının v� yerin ayrılması göst�rils� d�, son dayi�iklikl�r b�rab�r kampaniya ��raitinin t�min edilm�sind� dövl�tin maliyy�l��dirdiyi AzTV-nin hüquqi öhd�liyini l��v etmi�, bu kanalda h�r hansı formada kampaniyanın aparılmasını qada�an etmi�dir. AT�T/DTH�B media monitorinqin� uy�un olaraq, mü�ahid� edilmi� TV kanallarının �ks�riyy�tind� yayımlanan x�b�rl�rd� h�m seçki-qaba�ı kampaniyası zamanı, h�m sonrakı dövrd� tarazlıq çatı�mırdı. Bel� ki, müvafiq verili�l�rin �sas hiss�si hazırkı Prezident v� hakimiyy�t orqanlarına h�sr olunurdu. Kampaniya r�sm�n ba�landıqdan sonra, �ctimai TV Prezidentin apardı�ı f�aliyy�tin x�b�rl�r verili�ind� i�ıqlandırılmasını m�hdudla�dırmaq üçün s�yl�r göst�rmi�, lakin yen� d�, ölk� ba�çısına ayrılan efir vaxtı bütün dig�r namiz�dl�r� ümumilikd� ayrılan vaxtdan üç d�f� çox idi. Televiziya mediası kampaniya v� ya siyasi m�s�l�l�r� deyil, daha çox texniki prosedurların i�ıqlandırılmasına meyilli idil�r. Seçki komissiyaları v� m�hk�m�l�r� az sayda �riz� v� �ikay�tl�r t�qdim edilmi�dir. Seçki m�c�ll�sin� edilmi� son d�yi�iklikl�rd� �riz� v� �ikay�tl�r mexanizmin� göz�çarpan yenilikl�r, o cöml�d�n MSK v� DSK-larda ekspert qruplarının yaradılması edils� d�, �ikay�tl�rin az olması mexanizminin n� d�r�c�d� t�sirli olmasının tam qiym�tl�ndirilm�sini aparma�ı mümkünsüz etmi�dir. Ekspert qruplarının t�rkibi v� �ikay�tl�rin �ks�r hiss�sin� MSK s�viyy�sind� media qrupu t�r�find�n baxılması h�min qrupların faydası v� effektivliyini azaltmı�dır. MSK v� m�hk�m�l�rin bir çox q�rarları tam hüquqi arqumentl�rl� �saslanmamı�dır. Böyük sayda yerli bit�r�f v� partiyalardan mü�ahid�çil�r MSK v� DSK-ların akkreditasiyasından keçmi�l�r. Seçki mü�ahid�çil�rin akkreditasiyası �sas�n �hat�li olsa da, �n böyük v� t�crüb�li mü�ahid�çi QHT-l�rd�n biri – Seçki Monitorinq M�rk�zinin qeydiyyatı hakimiyy�t orqanların v�sat�ti �sasında l��v edilmi�dir. H�min qrupdan olan mü�ahid�çil�rin f�rdi qaydada qeydiyyatdan keç� bilm�l�rin� baxmayaraq, onların b�zil�ri mü�ahid�çilik s�yl�rind�n �l ç�km�k t�zyiqi il� üzl��mi�l�r. Seçki günü sakit v� dinc keçmi�dir v� MSK-nın verdiyi m�lumata gör� seçicil�rin 75 faizd�n çoxu s�sverm�d� i�tirak etmi�dir. Ümumilikd�, s�sverm� prosesi müsb�t qiym�tl�ndirilib, baxmıyaraq ki, bir sıra bölg�l�rd� f�rql�r mü�ahid� olunmu�dur. Lakin, mühüm prosedural çatı�mazlıqlar, xüsus�n d�, t�krar s�sverm� hallarının qar�ısının alınmasında qeyd olunmu�dur. Xeyli sayda seçki m�nt�q�l�rind� seçicil�r qrup ��kilind� s�s vermi� v� ya h�r d�f� öz seçki bülletenl�rini m�xfi qeyd etmirdil�r. B�zi hallarda, ciddi qanun pozuntularının �lam�tl�ri mü�ahid� edilmi�dir, o cüml�d�n seçki qanunsuzluqların göst�ricil�ri olan seçki qutusunun doldurulması v� seçici siyahılarında aydın ��kild� ox�ar imzaların olması halları. S�sl�rin hesablanması mü�ahid� olunmu� bir çox mühüm prosedural çatı�mamazlıqlar, o cüml�d�n adi razıla�dırma prosedurlarına �m�l edilm�m�si halların mövcudlu�una gör�, o q�d�r d� müsb�t qiym�tl�ndirilm�mi�dir. Seçici siyahıları, n�tic�l�r v� protokolların saxtala�dırılması ayrı-ayrı hallarda mü�ahid� edilmi�, o cüml�d�n açıq manipulyasiya kimi b�zi hallar mövcud olmu�dur. Bir çox MnSK-ları n�tic�l�r haqqında protokolların

Page 6: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 4 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

doldurulmasında probleml�rl� üzl��mi� v� bir çox hallarda onları ictimaiyy�tin n�z�rin� çıxara bilm�mi�l�r. Mü�ahid�çil�r� ümumi qaydada n�tic� protokolların nüsx�l�ri verilmi�dir. MnSK-larda n�tic�l�rin ümumil��dirilm�si prosesi, xüsus�n d� ��ffaflıq v� vaxt ç�rçiv�si baxımından h�mçinin t�nqidi ��kild� qiym�tl�ndirilmi�dir. Bir sıra AT�T/DTH�B v� yerli mü�ahid�çil�r mü�ahid�çilik zamanı m�hdudiyy�tl�rl� rastla�mı�lar. Müsb�t addım olaraq, MSK seçki gec�sind� özünün internet s�hif�sind� m�nt�q�l�r üzr� ilkin seçki n�tic�l�rini nümayi� etdirm�y� ba�lamı�dır v� sonradan onları yenil��dirirdi. Seçki m�nt�q�l�ri s�viyy�sind� n�tic�l�r haqqında protokolların geni� ��kild� paylanması il� yana�ı, t�f�rrüatlı ilkin n�tic�l�rin operativ açıqlanması göz�çarpan ��ffaflıq ölçüsü kimi hesab edilir. Hazırkı hesabat Az�rbaycan Respublikasının hakimiyy�t orqanlarının n�z�r�sin� bir sıra tövsiy�l�ri t�qdim edir. AT�T/DTH�B seçkil�rin AT�T qar�ısında götürül�n öhd�likl�rin� uy�un ��kild� keçirilm�si m�qs�dil� Az�rbaycanın hakimiyy�t orqanları v� v�t�nda� c�miyy�tinin göst�rdiyi s�yl�ri d�st�kl�m�kd� hazır olaraq qalır. II. G�R�� V� T���KKÜRL�R 15 oktyabr 2008-ci ild� keçiril�n prezident seçkil�rini mü�ahid� etm�k m�qs�dil� Az�rbaycan Respublikası hökum�tinin gönd�rdiyi d�v�t �sasında, AT�T-in Demokratik T�sisatlar v� �nsan Hüquqları Bürosu (AT�T/DTH�B) 2008-ci ilin sentyabrın 1-d� Az�rbaycanda Seçkil�ri Mü�ahid� Missiyasını (SMM-ni) t��kil etmi�dir. AT�T/DTH�B-in SMM-n� s�fir Boris Frlets (Sloveniya) r�hb�rlik etmi�dir. Missiya 12 �sas hey�t üzvünd�n v� AT�T-� üzv olan 23 i�tirakçı dövl�tl�rd�n olan 28 uzun müdd�tli mü�ahid�çil�rd�n (UMM-l�r) ibar�t olmu�dur. AT�T/DTH�B-in SMM-i Bakıda yerl��irdi, onun UMM-l�ri is�, missiyanın tam müdd�ti �rzind� on regionu �hat� ed�n ��h�rl�rd� çalı�ırdılar. AT�T/DTH�B-in SMM-nin i�i AT�T-in i�tirakçı dövl�tl�rind�n ezam olunmu� 349 qısa müdd�tli mü�ahid�çil�rin (QMM-l�rin) seçki günün� az qalmı� müdd�td� ölk�y� g�lm�si il� gücl�ndirilmi�dir. Seçki gününün mü�ahid� edilm�si m�qs�dil� AT�T/DTH�B-in SMM-i Avropa �urası Parlament Assambleyası (A�PA) v� Avropa Parlamentinin nümay�nd� hey�tl�ri il� birg� Beyn�lxalq Seçki Mü�ahid�si Missiyasının (BSMM-in) formala�dırılması üçün s�yl�r göst�rmi�l�r. C�nab Andres Herkel A�PA-nın nümay�nd� hey�tin�, xanım Marie Anne Isler Béguin is�, Avropa Parlamentinin nümay�nd� hey�tin� ba�çılıq etmi�l�r. Seçki günü, BSMM-sı Az�rbaycanda 5326 seçki m�nt�q�sind�n t�xmin�n 1500-d� s�sverm�ni, 134 seçki m�nt�q�sinin açılmasını v� 177 seçki m�nt�q�sind� s�sl�rin hesablanmasını mü�ahid� etmi� AT�T-� üzv olan 43 i�tirakçı dövl�td�n t�qrib�n 440 mü�ahid�çini yerl�r� ezam etmi�dir. BSMM 125 DSK-dan 124-d� seçki materialların t�hvil verilm�si v� h�mçinin n�tic�l�rin ümumil��dirilm�sini mü�ahid� etmi�dir. AT�T/DTH�B-in SMM-i seçkid�n sonrakı prosesi izl�m�k m�qs�dil� Az�rbaycanda oktyabrın 25-n� q�d�r qalmı�dır. AT�T/DTH�B-in SMM-i seçki prosesinin AT�T qar�ısında götürül�n öhd�likl�r� v� demokratik seçkiy� aid dig�r standartlara, o cüml�d�n yerli qanunvericiliy� uy�unlu�unu qiym�tl�ndirmi�dir. Hazırkı yekun hesabat 2008-ci il oktyabrın 16-da m�tbuat konfransında t�qdim edilmi� �lkin Faktlar v� N�tic�l�r bar�d� Hesabatdan sonra i�ıq üzü görür v� AT�T/DTH�B-in internet s�hif�sind� yerl��dirilib (www.osce.org/odihr). AT�T/DTH�B-in SMM-i Az�rbaycan Respublikasının Xarici ��l�r Nazirliyi, M�rk�zi Seçki Komissiyası, Prezident Administrasiyası, dig�r hakimiyy�t orqanları, siyasi partiyalar, media

Page 7: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 5 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

t��kilatları v� Az�rbaycanın bütöv v�t�nda� c�miyy�tin� göst�rdikl�ri �m�kda�lı�ına gör� minn�tdarlı�ını bildirir. SMM öz missiyası zamanı Bakıdakı AT�T Ofisi, AT�T-� üzv olan dövl�tl�rin diplomatik missiyaları v� rezident beyn�lxalq t��kilatlara �m�kda�lıq etdiyin� gör� h�mçinin t���kkürünü bildirir. III. S�YAS� KONTEKST Konstitusiya müdd�alarına uy�un olaraq, M�rk�zi Seçki Komissiyası (MSK) 2008-ci il iyulun 30-da prezident seçkil�rinin 2008-ci il oktyabrın 15-d� keçiril�c�yini elan etmi�dir. Bu seçkil�r 1995-ci ild� q�bul edilmi� Konstitusiya �sasında keçiril�n üçüncü prezident seçkil�ri idi. Hazırkı Prezident �lham �liyev, hakim Yeni Az�rbaycan Partiyasının (YAP-ın) namiz�di 2003-cü ild� s�sl�rin 77% çoxlu�u il� ilk d�f� bu v�zif�y� seçilmi�dir. Az�rbaycanda r�sm�n 40-dan çox partiya qeydiyyatdan keçmi�dir. Hakim YAP �n inki�af etmi� partiyadır. Onun yax�ı t��kil olunmu� strukturları v� çox sayda üzvl�ri var (partiya r�smil�rinin bildirdiyin� gör�, üzvl�rin sayı t�xmin�n 450000 n�f�rdir). Bu partiya ölk�nin siyasi h�yatında aydın ��kild� öz dominantlı�ı il� seçilir v� hazırda, Parlamentd� 125 yerd�n 64-ü tutur. 2005-ci ild� parlament seçkil�rind�n sonra bir sıra müxalif�t partiyaları geni� ��kild� saxtala�dırmaların oldu�unu iddia etmi� v� seçki gününd�n sonra etiraz aksiyaları t��kil etmi�l�r. 2005-ci il seçkil�rd�n etibar�n hökum�t il� müxalif�tin h�min hiss�si arasında dialoqu bir sıra c�hdl�r� v� vasit�çilik s�yl�rin� baxmayaraq, dem�k olar ki, mövcud olmamı�dır. Seçki m�c�ll�sin� edil�n son �lav�l�r, xüsus�n d�, r�smi kampaniya müdd�tinin azaldılması, el�c� d� seçki komissiyalarının t�rkibinin d�yi�m�z olaraq qalması faktı h�min müxalif�t partiyaları t�r�find�n k�skin olaraq t�nqid edilmi�dir. Bundan �lav�, �sas azadlıqların kütl�vi ��kild� pisl��m�si v� �h�miyy�tli seçki prosesinin aparılması üçün �dal�tli ��raitl�rin olmamasını s�b�b kimi g�tir�r�k, müxalif�tin bu hiss�si avqustda b�yan etmi�dir ki, prezident seçkil�rini boykot ed�c�k. H�min partiyalardan üçü – Müsavat Partiyası, Xalq C�bh�si Partiyası v� Liberal Partiya – “Demokratik Qüvv�l�rin Birl��mi� C�bh�si” adlı qeyri-formal ittifaq adı altında Az�rbaycan Namin� �ctimai Forum v� V�t�nda� v� �nki�af Partiyası il� s�yl�rini birl��dirmi�l�r. Bu qrup seçicil�r� müraci�t ed�r�k, onları s�sverm�d� i�tirak etm�m�y� ça�ırmı�dır. Bir neç� dig�r partiyalar qar�ıdan g�l�n seçkil�rd� i�tirak etm�y�c�kl�rini b�yan etmi�, lakin “boykot” sözünd�n istifad� etm�mi�l�r. Özl�rini “konstruktiv müxalif�tin” nümay�nd�l�ri kimi t�qdim ed�n dig�r bir neç� partiyalar da var. H�min partiyalardan be�i bu seçkid� namiz�dl�rini ir�li sürmü�dür (bax VII f�sil�. Namiz�dl�rin qeydiyyatı); h�min be� partiyanın ümumilikd� parlamentd� üç üzvü var.2 Seçkil�r Erm�nistanla davam ed�n münaqi�� v� Az�rbaycan �razisinin göz�çarpan hiss�sinin i��alı ��raitind� keçirilmi�dir. Bu v�ziyy�t böyük sayda m�cburi köçkünl�rin (MK-ların) yaranmasına s�b�b olmu�dur v� seçkinin idar� edilm�sind� �lav� ç�tinlik yaradmı�dır. IV. HÜQUQ� Ç�RÇ�V� V� SEÇK� S�STEM� Az�rbaycan Respublikasının Konstitusiyası dövl�ti qanunun aliliyin� v� hakimiyy�tl�rin bölgüsü prinsipin� söyk�n�n demokratik, düny�vi respublika kimi mü�yy�n edir. �craedici

2 Ümid Partiyası, Az�rbaycan Birl��mi� Xalq C�bh�si Partiyası v� Böyük Qurulu� Partiyası.

Page 8: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 6 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

hakimiyy�tin r�hb�ri hesab olunan Prezident be� illik müdd�t� ümumxalq s�sverm�si yolu il� seçilir v� ardıclıq olaraq iki müdd�td�n çox bu v�zif�y� seçil� bilm�z. Prezident verilmi� s�sl�rin tam çoxlu�u il� seçilir; �g�r namiz�dl�rd�n heç biri verilmi� s�sl�rin yarısından çoxunu toplaya bilmirs�, onda iki �n çox s�s toplamı� namiz�d arasında s�sverm�nin ikinci m�rh�l�si keçirilir. Prezident seçkil�rinin elan edilm�sin� az qalmı� vaxtda iki qanuna mühüm d�yi�iklikl�r edilmi�dir: ölk�d� bütün seçkil�r v� referendumun aparılmasını t�nziml�y�n seçki m�c�ll�sin� �lav�l�r edilmi� v� S�rb�st Topla�maq Azadlı�ı haqqında yeni qanun q�bul edilmi�dir. B�zi göz�çarpan çatı�mazlıqlar h�l� d� öz h�llini gözl�diyi halda, ümumiyy�tl�, seçki m�c�ll�si demokratik seçkil�rin keçirilm�si üçün daha �lveri�li ola bil�rdi; lakin, bu tam layıqınca yerin� yetirildiyi t�qdird� ba� ver� bil�r. �lk d�f� 2003-cü ild� q�bul edilmi� m�c�ll�y� h�min vaxtdan etibar�n bir neç� d�f� d�yi�iklikl�r edilmi� v� �n sonuncu d�yi�iklik 2008-ci ilin iyununda ba� vermi�dir. 2008-ci ilin �lav�l�ri AT�T/DTH�B v� Avropa �urasının Qanun yolu il� Demokratiya namin� Avropa Komissiyası (Venesiya Komissiyası) il� birg� qiym�tl�ndirilmi�dir. 3 �n son �lav�l�rin b�zil�ri AT�T/DTH�B v� Venesiya Komissiyasının tövsiy�l�rini, o cüml�d�n dövl�t qurumları v� yerli icra hakimiyy�ti orqanların r�smil�ri t�r�find�n seçki prosesin� qanunsuz müdaxil�l�rin aydın ��kild� qada�an edilm�si, seçici siyahıların hazırlanmasına ��ffaflı�ı artırılması, bir neç� d�f� s�sverm�nin qar�ısını almaq m�qs�dil� seçicil�rin barmaqlarının mür�kk�b� batırılması kimi m�sl�h�tl�rini n�z�r� almı�dır. Bununla bel�, hakimiyy�t orqanları il� AT�T/DTH�B v� Venesiya Komissiyası arasında geni� müzakir�l�rin aparılmasına baxmayaraq, AT�T/DTH�B v� Venesiya Komissiyası t�r�find�n verilmi� �vv�lki tövsiy�l�rin b�zil�ri n�z�r� alınmamı� v� ya qism�n n�z�r� alınmı�dır. N�z�r� alınmasını gözl�y�n �vv�lki tövsiy�l�r arasında seçki komissiyalarının t�rkibinin düsturuna yenid�n baxılması t���bbüsünü qeyd etm�k olar, hansıkı bütün seçki i�tirakçılarının etimadını do�ruldacaq. Hazırkı düstur hökum�työnümlü qüvv�l�rin h�r bir seçki komissiyasında h�lledici çoxlu�unu effektiv ��kild� t�min edir. Bundan �lav�, seçki m�c�ll�sind� bildirilir ki, h�r bir komissiyanın s�dri parlament çoxlu�unu, y�ni hakim partiyanı t�msil edir.4 Prezidentliy� namiz�dl�rin qeydiyyatı üçün t�l�b olunan. T�l�b olunan seçici imzalarının sayı 45000-d�n 40000-� q�d�r azaldılmı�dır, lakin seçici bir n�f�rd�n �ox namiz�dliy� iddialı olana imza ver� bilm�z. H�mçinin g�l�c�k namiz�dl�r üçün imzalar �v�zin� maliyy� depozitini qoymaq imkanı aradan qaldırılmı�dır. Hazırkı seçkil�rd�, iki iddialı namiz�d5 qanuni imzaların sayının kifay�t q�d�r olmaması s�b�bind�n qeydiyyata alınmamı�lar. �riz� v� �ikay�tl�r sistemin� aid �vv�lki narahatlı�ın aradan qaldırılmasına yön�lmi� �lav�l�rin bir hiss�si �ikay�tl�r v� iddiaların baxılmasında komissiyalara yardım göst�rm�k v� m�sl�h�t verm�k m�qs�dil� MSK v� DSK-larda “ekspert qrupların”-nın yaradılması il� ba�lı idi. Ekspert qrupları öz i�ind� fakt ara�dırıcı s�lahiyy�tl�ri �sasında mübahis�l�ri h�ll etm�k

3 Venesiya Komissiyası v� AT�T / DTH�B-nin 1 iyun 2004-cü il tarixli “Az�rbaycan Respublikasında

Seçki Qanunu v� Seçkinin keçirilm�sin� dair birg� tövsiy�l�rin�” (CDL-AD(2004) 016rev) v� 16 iyun 2008-ci il tarixli “Az�rbaycan Respublikasının Seçki M�c�ll�sin� �lav�l�r v� D�yi�iklikl�r haqqında Qanun Layih�si il� ba�lı Birg� R�y” (CDL-AD(2008) 011) s�n�din� bax. S�n�dl�rl� a�a�ıdakı internet s�hif�d� tanı� olmaq olar: www.osce.org/odihr-elections/13447.html

4 Seçki m�c�ll�si, 19.3 madd�. 5 C�nab �li A�aevli v� c�nab Mais Gül�liyev.

Page 9: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 7 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

rolunda seçki komissiyaların ümumi f�aliyy�tinin t�kmill��dirilm�sin� yön�lmi�dir. MSK daxilind� ekspert qrupu doqquz üzvd�n, DSK-larda is�, üç üzvd�n ibar�t olmu�dur. Ekspertl�rin seçilm�sin� aid qaydalar v� meyarlar m�c�ll�d� �ks olunmayıb v� bel�likl�, MSK-nın s�lahiyy�ti ç�rçiv�sind� h�yata keçirilir. M�c�ll�d� yalnız h�min qrupların üzvü kimi hüquq�ünas t�hsili olan komissiya üzvl�rinin ola bil�c�yi vur�ulanır, lakin ekspert qrupların yaradılmasına aid qaydalar MSK-ya h�val� edilir. MSK t�r�find�n q�bul olunmu� qaydalarda bildirilir ki, 6 hüquq�ünas pe��si olmayan komissiya üzvl�ri v� fakt �sasında hüquqi t�hlil aparmaq qabiliyy�tin� v� pe��kar t�crüb�y� malik olan komissiya katibliyinin �m�kda�ları h�min qruplara daxil edil� bil�r. �riz� v� �ikay�tl�rın toplanılması v� baxılmasına aid �hat�li prosedural qaydaların q�bulu v� ekspert qruplarının verdiyi r�yl�rin MSK-nın internet s�hif�sin� çıxarılması q�rarı prosesin ��ffaflı�ının t�kmill��dirilm�sin� imkan yaradırdı. Bu seçkil�r üçün yaradılmı� ekspert qrupları �sas�n MSK-nın müvafiq t�limatına uy�un olaraq, komissiya üzvl�ri v� komissiya katiblikl�rin hüquq�ünaslarından ibar�t olmu�dur. �slind�, bunlar �vv�lki seçkil�rd� �ikay�tl�r� baxmı� eyni qrup ��xsl�r idi. MSK k�nardan hüquq�ünasların c�lb olunmasına ehtiyacın olmadı�ını iddia edirdi, çünki komissiya üzvl�ri v� katiblik hüquq�ünasları artıq lazımi bilikl�r� malik idil�r. Buna baxmayaraq, h�min ��xsl�rin �ks�riyy�tinin �riz� v� �ikay�tl�rin baxılması prosesind� h�m m�sl�h�tçi h�m d� q�rarverici v�zif�l�rini eyni zamanda yerin� yetirm�l�ri, m�c�ll�y� edil�n �lav�nin effektivlik d�r�c�sini azaltmı�dır. Lazım olan halda ekspert qruplarının apardı�ı ara�dırmanın üç günlük müdd�tin� artırılmasını mümkün ed�n müdd�anın m�c�ll�y� �lav� olunması problematik görünür. Bu, öz növb�sind�, seçki komissiyalarının q�rarları q�bul etm�k müdd�tini daha da uzadırdı. Bu müdd�a ekspertl�rin mür�kk�b i�l�r� baxdı�ı zaman �lav� vaxtın verilm�sin� yön�lm�sin� baxmayaraq, o, seçki kimi h�ssas prosesin operativlik prinsipin� z�r�r vuracaq vaxt baxımından uzadılmasının maksimal h�ddini mü�yy�n etmirdi7. Bundan �lav�, seçki m�c�ll�sin� �vv�lki tövsiy�l�r� müvafiq olmayan bir sıra mühüm �lav�l�r q�bul edilmi�dir, Bu �lav�l�r xüsusil� ümumi seçki müdd�tinin azaldılması v� bununla, r�smi seçki kampaniyasının müdd�tinin 60 günd�n 28 gün� q�d�r qısalması, m�tbuatda aparılan kampaniyaya, exit poll-ların t�nziml�nm�sin� dair müdd�aların d�yi�dirilm�si v� seçki prosesind�n z�rfl�rin çıxarılması kimi d�yi�iklikl�rd�n ibar�t idi.8 Seçki m�c�ll�si “seçki qaba�ı kampaniyaya aid qaydalara riay�t olunmasını t�min etm�k m�qs�dil�” �sas�n jurnalistl�rd�n ibar�t “media i�çi qrupunun” yaradılmasını n�z�rd� tutur.9 Bununla bel�, m�c�ll�d� n� h�min qrupun yaradılması üsulu t�svir olunur, n� d� ki, media i�çi qrupuna �ikay�tl�ri ara�dırmaq v� onlarla ba�lı r�y verm�k s�lahiyy�tl�ri aydın ��kild� göst�rilir. MSK-nın q�bul etdiyi t�limatlara10 uy�un olaraq, media i�çi qrupunun müxt�lif hüquqları, funksiyaları v� v�zif�l�ri var. Onların �ks�r hiss�si “kütl�vi informasiya vasit�l�rind� seçki qaba�ı kampaniyanın aparılmasına dair qaydalara” riay�t edilm�sin� n�zar�ti n�z�rd� tutur. M�c�ll�d� müdd�alar v� müvafiq t�limatlarda media i�çi qrupunun

6 12 avqust 2008-ci il tarixli 11/53–2 saylı q�rarı il� t�sdiql�nmi�dir. 7 Az�rbaycan Respublikasının Seçki M�c�ll�si, Madd� 112–11.10. 8 �vv�ll�r, potensial qaydada seçki qutusunun doldurulmasının qar�ısını almaq m�qs�dil� seçki bülleteni

qutuya atılmazdan önc�, seçicil�rd�n onu z�rf� salmaq t�l�b olunurdu. 9 Seçki M�c�ll�si, Madd� 74.5. 10 18 iyul 2008-ci il tarixli 7/27–7 saylı q�rarla t�sdiql�nmi�dir.

Page 10: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 8 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

seçki qaba�ı kampaniya il� ba�lı bütün �ikay�tl�rl� v� ya yalnız mediada kampaniyanın aparılmasına dair �ikay�tl�rl� m���ul olaca�ı qeyri-aydın olaraq qalır. Prezident seçkil�ri S�rb�st Topla�maq Azadlı�ı haqqında yeni qanunun 2008-ci ilin may ayında q�bul edilm�sind�n az sonra keçirilmi�dir. Müvafiq qaydada h�yata keçirildiyi t�qdird�, bu qanun beyn�lxalq standartlara cavab ver�n qanun kimi hesab edil� bil�r. Bu seçkil�r h�min yeni qanunun t�crüb�d� göz�çarpan ��kild� sınaqdan keçm�sin� tam imkan yaratmasa da, bu qanun �n azı iki halda Bakı ��h�r �cra Hakimiyy�ti t�r�find�n m�hdud formada ��rh edilmi� v� h�yata keçirilmi�dir. Qanunda kütl�vi aksiyaların keçirilm�si üçün xüsusi yerl�rin müvafiq icra hakimiyy�ti orqanları t�r�find�n ayrılaca�ı v� aksiya t��kilatçılarının “seç� bil�c�yi” 11 “t�klif olunmu� yerl�r” siyahısının veril�c�yi vur�ulansa da, Bakı ��h�r �cra Hakimiyy�ti h�min siyahını istisna siyahı kimi ��rh etmi� v� hakimiyy�t orqanları t�r�find�n t�rtib edilmi� siyahıda olmayan yerl�rd�, o cüml�d�n ��h�rin m�rk�zind� mitinql�ri keçirm�k m�qs�dil� “Demokratik Qüvv�l�rin Birl��mi� C�bh�si” adlı müxalif�t qrupunun ist�diyi icaz� verilm�mi�dir.12 V. SEÇK�N�N �DAR� ED�LM�S� Prezident seçkil�ri M�rk�zi Seçki Komissiyası (MSK), 125 dair� seçki komissiyası (DSK) v� t�xmin�n 5326 m�nt�q� seçki komissiyasından (MnSK) ibar�t üç s�viyy�d� f�aliyy�t göst�r�n seçkini idar� ed�n qurum t�r�find�n idar� olunur. Bundan �lav�, Az�rbaycanın 27 ölk�d�ki diplomatik missiya v� konsulluqlarında ölk�d�n k�narda 33 s�sverm� m�nt�q�si qurulmu�dur. Hazırkı t�rkibd� seçki komissiyaları 2006-cı ild� be� illik müdd�t� t�yin olunmu�lar. Komissiyalar parlament çoxlu�unu, azlıqda olan partiyaları v� müst�qil namiz�d kimi seçilmi� mill�t v�kill�rini t�msil ed�n t�yin olunmu� ��xsl�r vasit�sil� siyasi baxımdan mübahis�li olan düstur �sasında formala�ır. Qeyd olunan qrupların h�r biri seçki komissiyası üzvl�rinin ümumi sayının üçd� bir hiss�sini t��kil edir. Parlamentin müst�qil üzvl�rinin v� azlıqda olan b�zi partiyaların nümay�nd�l�ri bütün komissiyalarda hakim partiyası üçün asanlıqla s�sl�rin üçd� iki çoxlu�unu t�min ed�n çoxlu�un nümay�nd�l�ri il� ardıcıl ��kild� birg� s�s vermi�l�r. Kifay�t q�d�r s�lahiyy�tl�r� malik s�drin çoxlu�un nümay�nd�l�rind�n seçilm�si kimi qoyulan hüquqi t�l�b hakim YAP-ın komissiyalarda üstün mövqel�rini daha da möhk�ml�ndirmi�dir. MSK üzvl�rinin t�yin olunmasında i�tirak etm�kd�n imtina ed�n b�zi müxalif�t partiyalarını n�z�r� alaraq, bütün komissiyaların formala�ması seçkiy� hazırlı�ın ilkin m�rh�l�sind� natamam görünürdü.13 Azlıqda olan partiyaların MSK üzvl�ri arasında �ld� olunmu� razılı�a �saslanaraq, a�a�ı komissiyalarda bo� yerl�r� üzvl�rin t�yin edilm�si oktyabrın �vv�lind� h�yata keçirilmi�dir. Yenic� t�yin olunmu� üzvl�rin komissiyaların i�ind� f�al ��kild� i�tirakını m�hdudla�dıra bil�c�k son t�yin olunmaları n�z�r� alaraq, görünür ki, bu hal komissiyaların seçkiy� hazırla�maq imkanlarına t�sir göst�rm�mi�dir. Qeydiyyatdan keçmi� namiz�dl�r� v� ya onları t�yin ed�n partiyalara h�r bir komissiyaya m�sl�h�tçi (s�s verm�y�n) üzvl�r t�yin etm�k hüququ verilmi�dir. M�sl�h�tçi üzvl�r iclaslarda i�tirak etm�k v� fikir ifad� etm�k s�lahiyy�tin� malik idil�r v� onlar t�yin ed�n partiyalara v� namiz�dl�r� seçki il� ba�lı m�lumata tam birba�a çıxı�ı t�min etm�k iqtidarında

11 Yı�ıncaq Azadlı�ı haqqında Az�rbaycan Respublikasının Qanunu, Madd� 9(VI). 12 N�z�rd� tutulan mitinql�r 28 sentyabr v� 18 oktyabr tarixl�rin� planla�dırılırdı. 13 MSK-nın t�rkibi h�l� d� tamamdır, çünki t�rkibd� olan bir yer parlamentd� azlıq t��kil ed�n partiyalar

t�r�find�n t�yin olunan üzv üçün n�z�rd� tutulur, dig�r bir yer parlamentin bit�r�f üzvl�ri il� azlıqda olan partiyalar arasında razıla�dırılacaq ��xs t�r�find�n tutulur; hazırda h�r iki yer vakantdır.

Page 11: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 9 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

idil�r. MSK-nın be� m�sl�h�tçi üzvü bu seçkil�r üçün t�yin edilmi�l�r.14 Bununla bel�, onların �ks�riyy�ti MSK-nın i�in� m�hdud maraq göst�rmi� v� MSK-nın iclaslarında i�tirak etm�mi�l�r. MSK v� DSK t�r�find�n verilmi� m�lumata �sas�n, hakim Yeni Az�rbaycan Partiyası (YAP) bütün komissiyalar üçün m��v�r�tçi üzvl�rini t�yin etmi�, halbuki, dig�r partiyalar v� ya namiz�dl�r çox az sayda nümay�nd�l�rini ayıra bilmi�l�r. Qayda v� normaların t�rtib edilm�sind� olduqca f�al olan MSK seçicinin �hat�li maarifl�ndirilm�si proqramını h�yata keçirmi� v� seçki i�çil�rin� t�liml�r keçirm�k üçün kifay�t d�r�c�d� s�yl�rini göst�rmi�dir. DSK v� MnSK üzvl�ri üçün MSK-nın r�hb�rliyi il� Va�inqtonda yerl���n Seçki Sisteml�ri üzr� Beyn�lxalq Fond (SSBF) adlı beyn�lxalq QHT-nin hazırladı�ı video filml�rd�n istifad� ed�r�k, avqust v� sentyabrın ikinci yarısında t�lim proqramı keçirilmi�dir. SSBF t�r�find�n t�rtib edilmi� t�f�rrüatlı Seçki Günü Yadda� Kitabçası t�liml�r üçün v� seçki günü istifad� edilmi�dir. MSK media, AT�T / DTH�B-nin SMM v� dig�r t��kilatları d�v�t etdiyi dövri iclaslarını keçirirdi. Bununla bel�, bir çox hallarda iclasın günd�liyi iclasa az qalmı� vaxtda paylanılırdı v� üzvl�r arasında müzakir�l�r qısa olurdu. MSK dövri olaraq yenil���n, m�lumatla dolu internet s�hif�sini saxlayırdı v� q�bul etdiyi bütün q�rarları v� t�limatları yubanmadan h�min s�hif�y� çıxarırdı. Bütövlükd�, seçkiy� hazırlıq i�i, o cüml�d�n seçici v�r�q�l�rinin v� dig�r seçki materialının çapı v� paylanması bütün hüquqi vaxt ç�rçiv�sin� uy�un olaraq aparılmı�dır. DSK-lar yax�ı hazırlanmı� v� t��kil olunmu�dur, onların üzvl�ri is�, müvafiq bilikl�r� malik idi. Ümumilikd�, DSK bir sıra formal iclaslar keçirmi� v� çox az sayda formal q�rarlar q�bul etmi�dir. AT�T/DTH�B-in SMM-i MSK v� DSK-larla yax�ı �m�kda�lıq etmi�dir. MSK v� a�a�ı komissiyalar ümumi qaydada AT�T/DTH�B-in SMM-� m�lumatları v� aydınla�dırmanı t�min etmi�l�r. Bu seçkil�r� g�ldikd�, MSK n�tic�l�r haqqında MnSK protokollarının alınması, yoxlanılması v� t�sdiqi, el�c� d� m�nt�q� s�viyy�sind� n�tic�l�rin kompüterl�r vasit�sil� ümumil��dirilm�si il� ba�lı DSK-ların i�ini t�nziml�y�n xüsusi bir t�limat q�bul etm�mi�dir. MSK AT�T/DTH�B-nin SMM-n� bildirmi�dir ki, m�s�l� il� ba�lı 2003-cü il prezident seçkil�rind�n qalan t�limat h�l� d� qüvv�d�dir. Bununla bel�, BSM-nın uzun müdd�tli mü�ahid�çil�ri qeyd etmi�l�r ki, bir çox DSK-lar seçki günün� az qalmı� bu cür t�limatın olmasından m�lumatlı deyildil�r15. Bel� çıxır ki, DSK üzvl�rin� keçiril�n t�liml�r�n zamanı, h�min t�limatın b�zi t�f�rrüatlarına, xüsus�n d� protokoldakı n�tic�l�rin kompüter formasında t�sdiql�nm�sin�, mümkün ola bil�c�k s�sl�rin yenid�n sayılması q�rarına aid meyarlara v� protokolların t�sdiql�nm�sin� dair m�s�l�l�r� xüsusi diqq�t yetirilm�mi�dir. Seçki prosesinin bu cür vacib bir hiss�si kimi seçkid� konkret t�limatın MSK t�r�find�n verilm�m�si n�tic�l�rin ümumil��dirilm�si d� mü�ahid� olunan nisb�t�n çox sayda probleml�rin yaranmasına s�b�b ola bil�rdi. Sentyabrın sonundan ba�layaraq, ilkin anlarda MSK-nın r�smi q�rarı v� ya t�limatı olmadan, müxt�lif rayonlardakı seçki m�nt�q�l�rind� veb kameralar qura�dırılmı�dır. MSK yalnız

14 YAP, Müasir Müsavat Partiyası, Bütöv Az�rbaycan Xalq C�bh�si Partiyası, Böyük Qurulu� Partiyası v�

öz namiz�dliyini ir�li sürmü� c�nab �lib�yli t�r�find�n t�yin edilmi�dir. 15 Bir çox DSK-lar, y�ni #8, #44, #56, #65, #79, # 80, #84, #86 saylı DSK-lar, o cüml�d�n kompüter

vasit�sil� n�tic�l�rin göst�rilm�sini t��kil ed�n MSK-nın M�lumat M�rk�zinin r�hb�ri AT�T/DTH�B SMM-in mü�ahid�çil�ri t�r�find�n m�s�l� il� ba�lı götürülmü� müsahib� zamanı bel� bir t�limatın olmasından m�lumatsız olduqlarını b�yan etdil�r v� seçki m�c�ll�sinin müxt�lif madd�l�rin�, dig�r MSK t�limatlarına v� ya �vv�lki seçkil�rin t�crüb�sin� istinad edirdil�r.

Page 12: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 10 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

oktyabrın 8-d� kameraların m�qs�dini aydınla�dıran v� seçki günü zamanı onlardan istifad� qaydalarını açıqlayan t�limatları q�bul etmi�dir. MSK-nın bildirdiyin� gör�, h�min seçki m�nt�q�l�rind� s�sverm� v� hesablama prosedurlarının internet vasit�sil� izl�m�k imkanını ver�n h�min kameraların m�qs�di prosesi daha ��ffaf etm�k v� saxtala�dırmanın qar�ısını almaqdan ibar�t idi. Bu baxımdan, kameraların MSK-nın müvafiq t�limatından önc� qura�dırılması qeyri-adi görünürdü. Seçki M�c�ll�sin� 2008-ci ilin iyun ayında edil�n �lav�l�r h�rbçil�r arasında s�sverm�nin t��kili il� ba�lı uzun müdd�tli m�s�l�ni adekvat ��kild� h�ll etm�mi� 16 v� seçkil�rin bu aspekti problematik olaraq qalmı�dır. MSK “xüsusi rejimli” bölm�l�r� aid q�rarı Müdafi� Nazirliyinin s�r�ncamında saxlamı�dır. S�rh�d yerl�rind�, münaqi�� zonalarında v� “xüsusi rejimli” bölm�l�rd� yerl���n qo�unları istisna hal kimi qiym�tl�ndir�r�k, h�rbi qulluqçuların normal baxımda adi seçki m�nt�q�l�rind� s�s verm�si M�c�ll�d� bildirils� d�, h�rbi hiss�l�rd� seçki m�nt�q�l�rinin yaradılması ümumi t�crüb� kimi saxlanılmı�dır. Öz növb�sind�, DSK-lar (çox az istisna halları il�) qanunda göst�rildiyi kimi h�tta h�rbi kazarmaların ��h�r yerl�rind� yerl��diyi t�qdird� bel�, h�rbçil�rin adi seçki m�nt�q�l�rind� s�sverm�sini t��kil etm�k üçün heç bir s�y göst�rm�mi�dir. DSK-ların �ks�riyy�ti bunun s�b�bini çox sayda �sg�rl�rin adi seçki m�nt�q�l�rind� s�sverm�sinin t��kilinin ç�tin olması il� izah edirdi. AT�T/DTH�B-in SMM-in Müdafi� Nazirliyinin nümay�nd�l�ri il� keçirdiyi görü�l�rd� �vv�lki seçkil�rl� müqayis�d� m�s�l� il� ba�lı az d�yi�iklikl�rin olması etiraf edilmi� v� bildirilmi�dir ki, bu sah�d� ciddi ir�lil�yi� yalnız Da�lıq Qaraba� münaqi��sinin h�llind�n sonra gözl�nil� bil�r. H�rbçil�rin s�sverm�si üçün seçki m�nt�q�l�rinin �ks�riyy�tind� MnSK-lar iki h�rbçi v� dörd mülki üzvd�n ibar�t idi. H�min komissiyalarda YAP v� azlıq t��kil ed�n partiyaların h�r biri iki mülki ��xsl� t�msil olunmu�dur. AT�T/DTH�B-in SMM-i t�r�find�n sırf h�rbçil�rin s�sverm�si üçün yaradılmı� v� seçki günün� be� gün qalmı� müdd�td� qurulmu� 102 seçki m�nt�q�sind�n yalnız üçünd� s�sverm� müvafiq h�rbi hiss�d�n k�narda t��kil edilmi�dir. DSK-lar t�r�find�n AT�T/DTH�B-in SMM-n� bildirildiyi kimi h�rbçil�r yalnız iki halda adi seçki m�nt�q�l�rind� s�s vermi�l�r. 17 �vv�lki seçkil�rd� oldu�u kimi h�rbi hiss�l�rd� qurulmu� seçki m�nt�q�l�rind� s�sverm� adi seçki m�nt�q�l�rind� olan s�sverm�d�n f�rql�nirdi.18 Seçki m�c�ll�sin� 2008-ci ilin iyun ayında edilmi� �lav�l�rd� z�rfl�rd�n istifad�ni aradan qaldırmaq m�qs�dil� s�sverm� üsulu h�mçinin d�yi�dirilmi�dir. Önc�, z�rfl�r bir neç� d�f� s�s verm�k hallarının qar�ısını almaq üçün t�tbiq edilmi�dir, lakin hakimiyy�t orqanları z�rfl�rin hesablama prosedurlarının yerin� yetirilm�sini, protokolların doldurulmasını ç�tinl��dirdiyini v� t�krar hesablamanı mür�kk�bl��dirdiyini s�b�b g�tir�r�k, onların l��vini d�st�kl�mi�dir. �fsuslar olsun ki, z�rfl�rd�n istifad�nin aradan qaldırılması hesablama prosesinin aparılmasında mühüm t�kmill��m� il� n�tic�l�nm�mi�dir.

16 AT�T/DTH�B v� Venesiya Komissiyası, 16 iyun 2008-ci il tarixli “Az�rbaycan Respublikasının Seçki

M�c�ll�sin� �lav�l�r v� D�yi�iklikl�r haqqında Qanun Layih�si il� ba�lı Birg� R�y” s�n�di (CDL-AD(2008) 011), www.osce.org/odihr-elections/13447.html

17 MSK t�r�find�n verilmi� m�lumata �sas�n, h�rbi seçki m�nt�q�l�rin ümumi sayı 110 idi. Onların dair�l�r �sasında formala�ması sxemi AT�T/DTH�B SMM-� verilm�mi�dir.

18 AT�T/DTH�B SMM-in h�rbi hiss�l�rd� yerl���n 99 seçki m�nt�q�l�ri kimi mü�yy�n edilmi� yerl�rd� t�qrib�n 78000 seçici s�s vermi�dir. Seçkil�rd� i�tirak etmi� seçicil�rin ümumi 75.64 faizi il� müqayis�d�, burada i�tirak 96.85 faiz s�viyy�sind� olmu�dur. H�min seçki m�nt�q�l�rind�, Prezidenti �liyev� bütün ölk�d� lehin� s�s vermi� seçicil�rin 88.73 faizi il� müqayis�d�, 97.84 faiz ölk� ba�çısını d�st�kl�mi�dir. H�rbi hiss�l�rd� doqquz seçki m�nt�q� var idi ki, orada veril�n s�sl�rin hamısı hazırkı Prezidentin lehin� idi. Bu cür hal 5000-d�n artıq adi seçki m�nt�q�l�ri arasında 41 seçki m�nt�q�sind� mü�ahid� olunmu�dur.

Page 13: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 11 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

VI. SEÇ�C� QEYD�YYATI Seçici siyahıları qanunla n�z�rd� tutulmu� vaxt ç�rçiv�sin� uy�un olaraq ictimaiyy�tin diqq�tin� çıxarılmı�dır. Seçici siyahıların düzgünlüyünü gücl�ndirm�k m�qs�dil�, MSK onları öz internet s�hif�sind� çap etmi� v� h�min siyahıların seçicil�rin özl�ri t�r�find�n yoxlanılmasını mümkün etmi�dir. Seçicinin qeyd� alınması bar�d� m�lumatın verilm�si m�qs�dil� qaynar telefon x�tti qurulmu�dur. MSK-nın r�yin� gör�, MnSK-lar t�r�find�n seçici siyahıların t�sdiql�nm�sind�n sonra, sentyabrın 20-� olan m�lumat �sasında, qeyd� alınmı� seçicil�rin ümumi sayı 4.731.879 olmu�dur19. Seçici siyahılarında uy�unsuzluqlara dair heç bir �ikay�t AT�T/ DTH�B-nin SMM-n� daxil olmamı�dır. Seçki m�c�ll�sin� edil�n �n son �lav�l�r �sas�n seçicil�rin qeydiyyatı MnSK-lar t�r�find�n seçici siyahılarının t�sdiq edilm�sind�n sonra davam etmi� v� h�mçinin seçki gününd� d� mümkün olmu�dur. 20 MSK-nın t�limatında göst�rilirdi ki, seçki gününd� adlarını seçici siyahısında tapmamı� seçicil�r h�min siyahıya salınmaq üçün xüsusi formanı dolduraraq v� m�nt�q� hüdudlarında ya�amalarını t�sdiq ed�n s�n�di göst�r�r�k, MnSK-lara müraci�t ed� bil�r.21 MnSK-lar bu cür v�sat�tl�r� mütl�q qaydada baxmalı v� adların d�rhal daxil edilm�si il� ba�lı q�rarlar q�bul etm�li idil�r. Seçki gününd� qeydiyyata alınmı� seçicil�r �lav� seçici siyahısına daxil edilmi�l�r. T�sdiql�m�d�n sonra seçici siyahılarına daxil edilm� üzr� sad�l��dirilmi� prosedur seçicil�rin sonrakı qeydiyyatını xeyli asanla�dırmı�dır v� bel�likl�, �sas seçici siyahılarında qeyd� alınmı� seçicil�rin sayı seçki günün� son 25 gün qalmı� müdd�t� 4853268 q�d�r artmı�dır.22 Dig�r 102482 seçici seçki gününd� qeydiyyatdan keçmi� v� �lav� seçici siyahılarına daxil edilmi�dir.23 Bu halda b�yan edil�n m�qs�d s�s verm�k hüququna malik olan bütün seçicil�rin s�sverm�sini asanla�dırmaqdan ibar�t olsa da, sonradan adların daxil edilm�si il� ba�lı yeni müdd�alar prosesin, xüsus�n d� seçki günü zamanı seçicil�rin qeydiyyatının ��ffaflı�ını azaltmı�dır. 24 Seçici siyahılarının t�sdiql�nm�sind�n sonra t�xmin�n 224000 seçicinin qeydiyyatdan keçm�si v� onlardan 100000-d�n artıq seçicinin seçki günü siyahılara salınması h�min siyahıların d�qiqliyinin t�kmill��dirilm�sin� �lav� s�yl�rin t�l�b olundu�unu göst�rdi. Seçici kimi qeydiyyatda oldu�u yerl�rd�n uzaqda olan v�t�nda�lar qeydiyyatdan çıxmaq haqqında seçici kartının (QSK-ın) alınması üçün müraci�t etm�k v� dig�r seçki m�nt�q�sind� s�s verm�k hüququna malik idil�r. QSK-lar DSK t�r�find�n 20 günlük, MnSK-lar t�r�find�n is�, sentyabrın 20-d�n oktyabrın 12-n� q�d�r müdd�t üçün seçicil�r� verilirdi. Seçicil�r� verilmi� QSK-ların ümumi sayı qeyd� alınmı� seçicil�rin sayının 1.35 faizind�n çox olmamı�dır. 25 QSK-ların DSK-lar v� MnSK-lara paylanması d�qiq hesablama qaydaları �sasında ba� tutmu�dur. Bununla bel�, QSK-lar verilmi� seçicil�rin ��xsiyy�t v�siq�sinin seriya v� r�q�mli nömr�si h�min kartları ver�n komissiyalar v� ya MnSK-lar t�r�find�n seçicil�rin kartla s�s verdiyi seçki m�nt�q�l�rind� QSK-lar üz�rind� qeyd edilm�mi�dir. Bu,

19 MSK-nın M�lumat M�rk�zi t�r�find�n 30 sentyabr 2008-ci ild� çap edilmi�dir. 20 �vv�lki seçkil�rd�, seçki günün� 25 gün qalmı� müdd�td� t�sdiql�m�d�n sonra seçici siyahılarına

edil�n �lav�l�r yalnız m�hk�m�nin q�rarı �sasında mümkün idi. 21 Seçkiy� qalmı� son 12 ay �rzind� �n azı altı ay müdd�tind� daimi v� ya müv�qq�ti ya�ayı� yeri. 22 MSK-nın n�tic�l�r haqqında protokolu (hazırkı hesabatın �lav�sin� bax). 23 Ibid. 24 Onlar h�mçinin Venesiya Komissiyasının a�a�ıda veril�n s�n�dl� uy�un g�lmir: “Seçki m�s�l�l�rind�

Yax�ı T�crüb� Toplusu”, CDL-AD(2002)23rev, Kitabça I.1.2.iv., www.venice.coe.int/docs/2002/CDL-AD(2002)023rev-e.asp

25 MSK-nın n�tic�l�r haqqında protokoluna uy�un olaraq, ümumilikd� 65706 QSK-lar verilmi�dir. Onlardan yalnız 37517-i seçki gününd� seçicil�r t�r�find�n istifad� edilmi�dir.

Page 14: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 12 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

��xsiyy�t v�siq�sinin m�lumatları s�s verdikl�ri zaman seçici siyahısında qeyd� alındı�ı adi seçicil�r� �amil edil�n hüquqi müdd�alardan xeyli f�rql�nirdi. VII. NAM�Z�DL�R�N QEYD�YYATI MSK Prezidentliy� yeddi namiz�di qeyd� almı�dır: c�nab �lham �liyev, hazırkı Prezident v� hakim YAP-ın s�dri; c�nab �qbal A�azad�, mill�t v�kili v� Ümid Partiyasının s�dri; c�nab Hafiz Hacıyev, Müasir Müsavat Partiyasının s�dri; c�nab Qüdr�t H�s�nquliyev, mill�t v�kili v� Bütöv Az�rbaycan Xalq C�bh�si Partiyasının s�dri; c�nab Fazil Q�z�nf�r o�lu Mustafayev, mill�t v�kili v� Böyük Qurulu� Partiyasının s�dri; c�nab Fuad �liyev, Liberal Demokrat Partiyasının s�dri v� c�nab Qulamhüseyn �lib�yli (namiz�dliyini özü ir�li sürmü�dür). MSK t�r�find�n namiz�dliyi t�sdiq edilmi� 21 g�l�c�k namiz�dd�n on n�f�r t�l�b olunan qeydiyyat s�n�dl�rini t�qdim etmi� v� qanunla n�z�rd� tutulmu� vaxt ç�rçiv�sind� imza siyahılarını t�qdim ed� bilmi�l�r. G�l�c�k namiz�dl�r �n azı 60 dair�d� qeyd� alınmı� seçicil�rin �n azı 40.000 imzasını toplamalı idil�r. Seçki M�c�ll�sin� edilmi� �lav�l�r� uy�un olaraq, imzaların 45000-lik sayı azaldılmı�dır. Lakin, eyni zamanda, imza �v�zin� maliyy� depozitini qoymaq imkanı g�l�c�k namiz�dl�r üçün l��v edilmi�dir. H�r bir seçiciy� yalnız bir namiz�d� imza atmaq imkanı verilir. 26 �mzalar xüsusi qaydada t�rtib edilmi� imza v�r�q�si vasit�sil� toplanılırdı v� h�min v�r�q�l�r� imza atan ��xsl�rin imzasından sonra onların adı, soyadı, anadan olma ili, ��xsiyy�t v�siq�sinin seriya v� r�q�mli nömr�si, v�siq�nin verilm� tarixi qeyd olunur. �ki idialı namiz�din qeydiyyatı seçici imzalarının mü�yy�n sayının MSK-nın ekspertl�rind�n ibar�t i�çi qrupu t�r�find�n etibarsız sayılması s�b�bind�n r�dd edilmi�dir. 27 Bu cür halların �ks�r hiss�si eyni ��xs t�r�find�n qrup ��klind� imza atmasından ir�li g�l�n s�b�bl� ba�lı idi.28 Bununla bel�, toplu halda ox�ar imzaların a�kar olunması bar�sind� hesabatların verilm� sistemi problematik görünürdü, çünki bu cür hallarda yalnız h�min qrup ��klind� olan bütün imzaların toplusu v� qrup ��klind� olan imzaların sayı h�r bir imza v�r�q�sind� göst�rilirdi; �g�r bir v�r�q�d� bir qrupdan artıq imzalar qrupu mü�yy�n edilirdis�, h�min qrupun eyni ��xs t�r�find�n atılmı� hansı imzalar qrupuna aid oldu�u göst�rilmirdi. T�crüb�d� bel� alınırdı ki, ekspert qrupunun h�min m�s�l� il� ba�lı verdiyi r�yin üç gün �rzind� �ikay�tl� ba�lı q�rarı hüquqi baxımdan q�bul etm�li olan Apelyasiya M�hk�m�sind� yenid�n baxılması qeyri-mümkündür. �mzaların böyük qismi ��xsiyy�t v�siq�l�rind�n götürülmü� m�lumatlarda s�hvl�r v� buraxılmalar s�b�bind�n etibarsız hesab edilmi�dir. 29 Ardıcıl olmasına baxmayaraq, ��xsiyy�t v�siq�l�ri üzr� ekspertl�rin t�tbiq etdiyi yana�ma b�zi hallarda çox formal xarakter da�ıyırdı v� bu yana�maya gör�, imzaların etibarsız hesab edilm�si yalnız seriya nömr�si (ümumi doqquz r�q�mli nömr�d�n önc� bütün Az�rbaycan v�t�nda�ları üçün

26 Lazımi qaydada qeydiyyatdan keçmi� iki namiz�d topladıqları imzaların sayından da az s�s toplamı�lar:

C�nab Fuad �liyev (28423 s�s) v� c�nab Hafiz Hacıyev (23771 s�s). 27 ��çi qrupuna MSK-nın üzvü s�drlik edirdi v� bu qrup �dliyy� Nazirliyin M�hk�m� Ekspertizası

M�rk�zinin qrafoloqlarından, o cüml�d�n Daxili ��l�r Nazirliyinin ��xsiyy�t v�siq�si xidm�tl�ri üzr� ekspertl�rd�n, Dövl�t Audit Agentliyi, Vergil�r Nazirliyi, Dövl�t �mlak Departamenti v� sair� qurumların �m�kda�larından ibar�t idi.

28 Eyni ��xs t�r�find�n imzalanması z�nn edil�n h�r bir imzalar qrupu bir etibarlı d�st�kl�yici imza kimi hesab edilirdi. Eyni ��xs t�r�find�n atılmı� v� etibarsız sayılan imzaların sayı a�a�ıdakı kimi idi: 9016 c�nab Gül�liyev, 4298 imza is�, c�nab A�aevli üçün if�a edilmi�dir. Dig�r mümkün namiz�d bo� imza v�r�q�l�ri t�qdim etdiyin� gör�, qeydiyyata alınmamı�dır.

29 1119 imza c�nab Gül�liyev, 7431 imza is�, c�nab A�aevliy� aid idi.

Page 15: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 13 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

istifad� olunan “AZE”) v� ya r�q�mli nömr�nin �vv�lind� sıfırların buraxılması s�b�bi il� ba� verirdi. R�qab�tçil seçki mühitinin çatı�maması mü�yy�n d�r�c�d� namiz�dl�rin qeydiyyata alınma prosesi il� ba�lı n�tic�l�ri �ld� etm�k imkanını m�hdudla�dırdı. VIII. SEÇK� KAMPAN�YASI R�smi seçki müdd�ti seçki m�c�ll�sin� 2008-ci ilin iyun ayında edilmi� �lav�l�r �sasında 60 günd�n 28 gün� q�d�r azaldılmı�dır. R�smi seçki kampaniyası sentyabrın 17-d� ba�lamı� v� oktyabrın 14-d� saat 08:00-da ba�a çatmı�dır. Ümumilikd�, seçki qaba�ı dövr r�qab�tçil kampaniyanın olmaması, partiyalar v� namiz�dl�rin m�hdud i�tirakı v� ictimaiyy�tin kampaniyaya çox az mara�ı il� xarakteriz� olmu�dur. AT�T/DTH�B-in SMM-i h�min kampaniya zamanı siyasi müzakir�l�rin açıq-aydın ��kild� çatı�mamasını qeyd etmi� v� bel� n�tic�y� g�lmi�dir ki, �sas ��rait �sl r�qab�tçil demokratik seçkinin aparılmasına uy�un g�l�n mühiti ümumiyy�tl� t�min etm�mi�dir. Bundan �lav�, hazırkı dövl�t ba�çısının v� hakim partiyanın h�ddind�n artıq görünm�si, dig�r namiz�dl�rin m�hdud f�aliyy�ti v� b�zi müxalif�t partiyaların seçkil�rd� i�tirak etm�m�k q�rarı bu kampaniyanın süstlüyün� v� seçkil�rd� çox a�a�ı d�r�c�d� r�qab�tçiliyin olmasına ��rait yaratmı�dır. Seçki günün� az qalmı� müdd�td� kampaniyanin intensivl��m�sin� baxmayaraq, ümumi, seçki mühiti olduqca z�if olmu�dur. Seçkini boykot etm�k v� ya i�tirak etm�m�k haqqında b�zi müxalif�t partiyalarının verdiyi q�rar n�tic�sind�, hazırkı prezident aydın ��kild� kiçik ictimai d�st�y� malik olan bir qrup namiz�dl�rl� üzl��mi�dir. O, dig�r namiz�dl�r� daha çox imkan verm�k arzusunu bildir�r�k, �n�n�vi kampaniya i�ini aparmamaq q�rarına g�lmi�dir. N�tic�d�, hazırkı prezident seçicil�rl� kiçik interaktiv dialoqa girmi� v� dig�r namiz�dl�rl� birba�a siyasi debatlar aparmamı�dır. Avqustun 6-da, Prezident bütün Az�rbaycanda özünün r�smi portretl�rini v� onu t�svir ed�n reklam lövh�l�rini yı�ı�dırmaq q�rarını vermi� v� bildirmi�dir ki, bütün namiz�dl�r üçün b�rab�r seçki kampaniyası ��raitini t�min etm�k z�ruridir. Keçmi� Prezident Heyd�r �liyevi t�svir ed�n lövh�l�r v� b�zi hallarda hazırkı Prezidentl� birg� olan ��kill�r bir çox yerl�rd� saxlanılmı�dır. R�smi seçki kampaniyasının ba�lamasından sonra hakim YAP hazırkı Prezidentin adından olduqca güclü v� f�al kampaniya aparmı�dır. AT�T/DTH�B-in SMM-i t�r�find�n mü�ahid� edilmi� kütl�vi aksiyalar v� kampaniya t�dbirl�rinin �ks�r hiss�si Prezident� d�st�k m�qs�dil� keçirilmi� v� bir çox hallarda yerli inc�s�n�t xadiml�rinin ifası il� mü�aiy�t olunan konsert v� tama�alardan ibar�t olmu�dur. Hazırkı dövl�t ba�çısından ba�qa dig�r namiz�dl�rin regionlarda daha az sayda ofisl�ri v� ya kampaniya keçirtm�k imkanları mövcud idi. H�min namiz�dl�rin �sas kampaniya aparmaq forması geni� miqyaslı mitinql�r çox, p�rak�nd� kiçik t�dbirl�r v� qapı-qapı görü�l�rd�n ibar�t olmu�dur. Bir sıra bölg�l�rd�, hakim YAP-ın keçirdiyi kampaniya t�dbirl�rind�n ba�qa, dig�r kampaniyalar çox z�if görünürdü. �yani olaraq, hazırkı Prezidentin t�bli�at materialları üstünlük t��kil edirdil�r. Hazırkı dövl�t ba�çısının posterl�ri dem�k olar ki, r�smi qaydada ayrılmı� lövh�l�rin hamısında yapı�dırılmı� v� öz�l ma�azaların vitrinl�rind� asılmı� posterl�rin �ks�r hiss�si hazırkı Prezidenti t�svir edirdi. Dig�r namiz�dl�r üçün kampaniyanın görün�n t�r�fl�ri �sas�n r�smi qaydada seçilmi� lövh�l�rd� yapı�dırılmı� namiz�dl�rin plakatları il� m�hdudla�ırdı v� bütün yeddi namiz�di

Page 16: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 14 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

t�svir ed�n posterl�r seçki kampaniyası dövrünün dem�k olar sonuna q�d�r asılmı�dır. Hazırkı Prezidenti istisna etm�kl�, namiz�dl�r AT�T/DTH�B-in SMM-n� m�lumat vermi�l�r ki, onların partiyaları r�smi kampaniya lövh�l�rind� elanlarını sistematik qaydada nümayi� etdirm�k v� saxlamaq m�qs�dil� kifay�t d�r�c�d� insan v� maliyy� resurslarına malik olmamı�dır. H�min namiz�dl�rin bir neç�si h�mçinin iddia edirdil�r ki, bir sıra öz�l ma�azaların sahibl�ri biznesl�rinin g�l�c�yind�n qorxaraq, hazırkı Prezidentin elanlarından ba�qa dig�r namiz�dl�rin posterl�rini asmaqdan ç�kinirdil�r. Bütövlükd�, namiz�dl�r böyük mane� olmadan seçicil�r� öz mesajlarını çatdıra bilmi�l�r. Onların t�bli�at t�dbirl�rini t��kil etm�k xahi�l�ri bir çox hallarda yerin� yetirilmi�dir, baxmayaraq ki, b�zi namiz�dl�rin verdiyi m�lumata �sas�n ayrı-ayrı hallarda v�t�nda�ların kampaniya t�dbirl�rin� getm�kd�n yayındırılmı�lar v� ya seçicil�rl� görü�l�rin keçirilm�si üçün yerl�rin h�ddind�n artıq gec verildiyini bildirmi�l�r. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi (bax Hüquqi Ç�rçiv�, IV f�sil), “Demokratik Qüvv�l�rin Birl��mi� C�bh�si” adlı müxalif�t qrupu kütl�vi aksiyaların yerl�rin� çox sayda alternativl�ri t�klif ed�r�k, Bakıda mitinql�ri keçirm�k m�qs�dil� v�sat�tl�ri t�qdim etmi�dir. H�min v�sat�tl�r Bakının icra hakimiyy�ti orqanları t�r�find�n r�dd edilmi� v� S�rb�st Topla�maq Azadlı�ı haqqında 2008-ci il iyun tarixli qanunun müdd�alarına zidd olaraq, ��h�rin m�rk�zind�n k�narda yalnız xüsusi ayrılmı� yerl�rd� bu cür mitinql�rin keçirilm�sin� icaz�nin oldu�unu bildirmi�l�r. Kampaniya dövrü �rzind�, hazırkı Prezident yeni zavodların, yolların, m�kt�bl�rin, muzeyl�rin, parkların v� hava limanının açılı�ında i�tirak ed�r�k v� h�rbi hiss�l�rd� olaraq, ölk�nin bir çox yerl�rin� s�f�r etmi�dir. H�min s�f�rl�r m�tbuatda geni� ��kild� i�ıqlandırılmı� v� Prezidentin r�smi f�aliyy�ti il� onun kampaniyası arasında f�rqin qoyulmasını ç�tinl��dirmi�dir. Hazırkı dövl�t ba�çısının potensial üstünlükl�rini etiraf ed�r�k, bu seçkil�rd� görüntü v� resurslarda olan f�rq el� bir d�r�c�d� idi ki, dig�r namiz�dl�r Prezidentl� b�rab�r formada r�qab�t apara bilmirdil�r. Hazırkı prezidentin adi f�aliyy�ti il� onun kampaniyası arasında f�rqin bel� bir qaydada silinm�si 1990-cı il tarixli AT�T-nin Kopenhagen S�n�dinin 7.6 saylı paraqrafına zidd olaraq qeyri-b�rab�r kampaniya imkanlarını yaratmı�dır30. H�mçinin hakim partiya dig�r partiyalarla müqayis�d� imtiyazlara malik idi. AT�T/DTH�B-SMM-in UMM-l�ri m�lumat vermi�l�r ki, YAP-ın ofisl�ri hökum�t binalarında yerl��irdi. �cra orqanları v� yerli qurumların �vv�lki seçkil�rl� müqayis�d� daha az sayda seçki prosesin� müdaxil�l�ri olsa da, b�zi UMM-l�r yerli idar�çilik r�smil�rin yerl�rd� YAP-ın r�hb�rl�ri il� gizlin razıla�maya nail olmaları il� ba�lı narahatlı�ını bildirmi�l�r. �n azı iki halda, onlar YAP-ın kampaniya t�dbirl�rinin t��kilind� yerli icra hakimiyy�ti orqanlarının göst�rdiyi qeyri-münt�z�m yardımını t�sdiql�mi�l�r. Bundan �lav�, YAP-ın bir neç� kütl�vi aksiyalarında AT�T/DTH�B SMM-in UMM-l�ri m�kt�b formasında �agird v� ali m�kt�b t�l�b�l�rinin göz�çarpan i�tirakını qeyd etmi�l�r. Mü�ahid�çil�r� bildirilmi�dir ki, m�kt�bl�r mitinql�rd� mü�lliml�rin mü�ayi�ti il� �agird v� t�l�b�l�rin i�tirakı üçün �vv�lc�d�n ba�lanmı�dır. B�zi vaxtlarda UMM-l�r� m�lumat verilirdi ki, insanlar YAP-ın mitinql�rind� i�tirak etm�y� m�cbur edilir v� ya onlara ist�dikl�ri vaxt t�dbir yerini t�rk etm�k imkanı verilmirdi. Be� ayrı-ayrı hallarda, YAP-ın nümayi�l�rind� i�tirak etmi� ��xsl�r UMM-l�r� bildirmi�l�r ki, t�dbir� i�l�diyi yerd� (y�ni, x�st�xanalarda, m�kt�bl�rd� v� dövl�t idar�l�rind�) r�isl�ri t�r�find�n g�lm�k t�limatını almı�lar. UMM-l�r� h�mçinin bir hadis� d� m�ruz� edilmi�dir ki, v�t�nda�lar c�nab Qulamhüseyn �lib�ylinin 30 “��tirakçı dövl�tl�r siyasi partiyalar v� t��kilatlar üçün qanun qar�ısında b�rab�r münasib�t �sasında bir-

biri il� v� hakimiyy�t orqanları il� r�qab�t aparmaq üçün onlara lazımi hüquqi z�man�ti t�min… ed�c�kl�r…”

Page 17: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 15 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

mitinqind� i�tirak etm�y� m�cbur edilmi�l�r. �vv�lki seçkil�rl� müqayis�d� az da olsa, bir namiz�d v� ya siyasi partiyanın adından h�r hansı r�smi ��xsin d�st�k verm�si “dövl�t il� siyasi partiyalar arasında aydın bölünm�nin” olmasını n�z�rd� tutan AT�T-in 1990-cı il tarixli Kopenhagen S�n�dinin 5.4-cü b�ndin� ziddir. AT�T/DTH�B SMM-in mü�ahid�çil�ri seçicil�ri s�sverm�y� c�lb etm�k v� seçici sayını artırmaq kimi iddia edil�n m�qs�dl� tez-tez hallarda eyni i� yeri v� ya idar�d� seçici qruplarına gör� cavabdeh olan ��xsl�rd�n ibar�t iyerarxik ��b�k�l�rin (onba�ı, yüzba�ı v� minba�ıların) mövcudlu�unu t�sdiql�mi�l�r. Bildirilir ki, h�min ��b�k�l�r yerli hakimiyy�t orqanları v� ya seçki komissiyaları t�r�find�n t��kil olunmu� v� b�zi hallarda, onların YAP-la ba�lılı�ı mövcud idi. Seçki günü, AT�T/DTH�B SMM-in mü�ahid�çil�ri qeyd etmi�l�r ki, bir n�f�r cavabdeh ��xsin n�zar�ti altında seçki m�nt�q�l�ri qar�ısında mü�yy�n ��xsl�rd�n (bir çox hallarda, t�l�b�l�rd�n) ibar�t qruplar formala�dırılmı�dır. Müt���kkil s�sverm�nin bu cür görün�n halları onba�ı/yüzba�ı/minba�ı sisteminin mövcudlu�unu daha da �saslandırmı� v� b�zi seçicil�r� t�zyiqin göst�rilm�si üçün s�yl�r edilmi�dir. AT�T/DTH�B SMM-in uzun v� qısa müdd�tli mü�ahid�çil�ri seçicil�rin seçkiy� ça�ırı� v�r�q�l�ri üz�rind� seçki r�smil�ri t�r�find�n möhürün vurulması v� ya imzalanmasını xahi� etdikl�rini d� mü�ahid� etmi�l�r. Buna veril�n izahat ondan ibar�t idi ki, seçicil�r s�sverm�sini t�sdiql�m�k üçün h�min ça�ırı� v�r�q�l�ri sonradan öz i� yerl�rind� r�isl�rin� v� ya yerli kommunal idar�l�rin r�hb�rl�rin� (JEK-l�r�) t�qdim etm�li idil�r. Bu baxımdan, narahatlıq do�uran fakt ondan ibar�t idi ki, b�zi seçicil�r, xüsus�n d� dövl�t qulluqçuları v� dövl�t idar�l�rinin �m�kda�ları t�zyiq altında kampaniya t�dbirl�rin� getm�li v� ya s�s verm�li v� bel�likl�, bu baxımdan onlar azad seçim etm�k imkanından m�hrum ola bil�rdil�r. Bu, AT�T-in 1990-cı il tarixli Kopenhagen S�n�dinin 7.7-ci b�ndin� ziddir.31 IX. MED�A A. TARIXÇ� Hazırda Az�rbaycanda t�xmin�n 47 televiziya v� radio �irk�ti v� t�qrib�n 290 çap mediası f�aliyy�t göst�rir. 32 Televiziya x�b�r v� informasiyanın �n nüfuzlu m�nb�yidir v� bu baxımdan dövl�tin maliyy�l��dirdiyi AzTV dem�k olar ki, ölk�nin bütün �razisini �hat� edir. �ctimai yayım �irk�ti �TV (�ctimai TV) v� bir neç� öz�l TV kanalları, o cüml�d�n Lider TV, Space, ATV, ANS v� X�z�r TV bütün ölk� miqyasında f�aliyy�t göst�rir.33 Alternativ fikirl�ri ir�li sür�n v� hökum�ti t�nqid ed�n bir neç� müxalif�t yönümlü v� müst�qil q�zetl�r d� var. Buna baxmayaraq, onların ç�tin iqtisadi v�ziyy�ti tirajı v� co�rafi yayılma miqyasını m�hdudla�dırır. Seçkil�r� üç ay qalmı� Prezident 38 çap orqanına, o cüml�d�n müxalif�t yönümlü v� müst�qil q�zetl�r� dövl�t t�r�find�n (h�r bir çap orqanına

31 “��tirakçı dövl�tl�r n� inzibati t�dbir, n� zorakılıq, n� d� ki, qorxudulma yolu il� partiyalar v�

namiz�dl�rin öz fikirl�ri v� bacarıqlarını tam ��kild� t�qdim etm�kd�n qada�an edil�c�yi v� ya seçicil�rin t�qib qorxusu olmadan öz s�sl�rini azad ��kild� verm�k, onu öyr�nm�k v� müzakir� etm�k imkanının qar�ısını ala bil�c�yi ehtimalını aradan qaldıran �dal�tli v� azad mühitd� siyasi kampaniyanın aparılmasına ��rait yaradan qanun v� dövl�t siyas�tini t�min… etm�lidirl�r.”

32 Milli Televiziya v� Radio �urasının (MTR�) v� M�tbuat �urasının r�yin� gör�. 33 MTR�-in r�yin� gör�, AzTV Az�rbaycan �halisinin 98.5 faizini, �ctimai TV is�, t�qrib�n 85 faizini

�hat� edir.

Page 18: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 16 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

5000 manat, t�xmin�n 4350 avro m�bl��ind�) mü�yy�n maliyy� yardımın göst�rilm�si haqqında s�r�ncam imzalamı�dır. Az�rbaycanda kifay�t q�d�r böyük sayda media qurumlarının olmasına baxmayaraq, bir sıra h�msöhb�tl�r son ill�r �rzind� media il� ba�lı v�ziyy�tin k�skinl��m�si, xüsus�n d� medianın müst�qillik probleml�ri v� ölk�nin yayım sektorunda plüralizmin çatı�maması il� �laq�dar narahatlı�ını bildirmi�l�r. 34 AT�T-in Media Azadlı�ı üzr� Nümay�nd�si “Az�rbaycanda müst�qil media il� ba�lı a�ır v�ziyy�tin” olması il� �laq�dar öz narahatlı�ını bildirmi�dir.35 Hakimiyy�t orqanlarını t�nqid ed�n bir çox jurnalist� qar�ı cinay�t i�i qaldırılmı� v� mülki qaydada iddialar ir�li sürülmü�dür. B�zi hallarda, görül�n t�dbirl�r n�tic�sind�, azadlıqdan m�hrum etm� v� böyük c�rim�l�r haqqında m�hk�m� q�rarları q�bul edilmi�dir. Prezident 2007-ci ilin dekabr ayında be� jurnalisti �fv etmi�dir, lakin �n azı üç jurnalist h�l� d� m�hbusxanada qalmaqdadır.36 B. MEDIA ÜÇÜN HÜQUQI Ç�RÇIV� Seçki m�c�ll�sind� seçki qaba�ı kampaniya zamanı yayım v� çap mediaya aid t�f�rrüatlı normalar öz �ksini tapmı�, bel� ki, namiz�dl�r üçün �ctimai TV-d� v� dövl�tin maliyy�l��dirdiyi dig�r media qurumunda öd�ni�siz efir vaxtının v� yerin ayrılması, öd�ni�li siyasi reklam üçün qaydalar v� �ctimai TV il� dig�r dövl�tin maliyy�l��dirdiyi media qurumu t�r�find�n qeydiyyatdan keçmi� namiz�dl�r üçün b�rab�r ��raitin yaradılması vur�ulanır. Seçki m�c�ll�sinin müdd�alarına �lav� olaraq, MSK mediada seçki kampaniyanı t�nziml�y�n q�rarı iyul ayında q�bul etmi�dir. 2008-ci ilin iyun ayında seçki m�c�ll�sin� q�bul edilmi� �lav�l�r b�rab�r kampaniya ��raitinin t�min edilm�sind� dövl�tin maliyy�l��dirdiyi AzTV-nin hüquqi öhd�liyini l��v etmi�, bu kanalda h�r hansı formada kampaniyanın aparılmasını qada�an etmi�dir. Namiz�dl�r üçün öd�ni�siz efir vaxtı h�ft�d� altı d�f�, “Xalq Seçir” adlı proqramda �ctimai TV-d� üç d�f� v� Ictimai radioda üç d�f� olaraq, bir saatlıq d�yirmi masa arxasında müzakir�l�r formasında ayrılmı�dır. MSK h�min d�yirmi masa müzakir�l�rind� namiz�dl�r arasında ardıcıllı�ı mü�yy�n etm�k üçün pü�katma keçirmi�dir. C. AT�T/DTHIB SMM-IN MEDIA MONITORINQI AT�T/DTH�B SMM-in media monitorinqi iki dövrd� keçirilmi�dir: 5 – 16 sentyabr (r�smi kampaniyanın ba�lamasından önc�) v� 17 sentyabr – 13 oktyabr (tam r�smi kampaniya dövrünü �hat� ed�n) tarixl�rd� bu monitorinq ba� tutmu� v� yeddi TV kanalına37 v� dörd günd�lik q�zet� yön�lmi�dir. 38 Media monitorinqi verili�l�rin k�miyy�tc� v� keyfiyy�tc� t�hlilini, h�r bir namiz�d� ayrılmı� efir vaxtının v� yerinin qiym�tl�ndirilm�sini v� verili�in üslubunu �ks etdirmi�dir. Hökum�t v� MSK kimi dig�r müvafiq subyektl�rin mediada �hat� olunması da t�hlil edilmi�dir.

34 AT�T-in Media Azadlı�ı üzr� Nümay�nd�sinin 15 noyabr 2007-ci il tarixli AT�T-in Daimi �urasında

t�qdim etdiyi Dövri Hesabata a�a�ıdakı s�hif�d� bax: www.osce.org/documents/rfm/2007/11/28110_en.pdf) v� Avropa �urasının “Az�rbaycan t�r�find�n öhd�likl�rin v� v�zif�l�rin yerin� yetirilm�si” haqqında 1545 saylı q�tnam�sin� a�a�ıdakı s�hif�d� bax: (http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta07/ERES1545.htm).

35 AT�T-in Media Azadlı�ı üzr� Nümay�nd�si, istinad verilir. 36 AT�T-in Media Azadlı�ı üzr� Nümay�nd�si, www.osce.org/fom/item_1_30104.html. 37 AzTV, �TV, ATV, ANS TV, Lider TV, Space v� X�z�r TV. 38 Az�rbaycan, Respublika, Yeni Müsavat v� Zerkalo.

Page 19: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 17 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

5 – 16 sentyabr tarixl�rind�, monitorinq edil�n bütün TV kanalları verili�l�rin xeyli hiss�sini dövl�t orqanları v� onların f�aliyy�tin� h�sr etmi�dir. Dem�k olar ki, c�nab �lham �liyevin mediada bütün f�aliyy�ti onun Prezident s�lahiyy�tl�ri ç�rçiv�sind� i�ıqlandırılmı�dır v� bu, r�smi kampaniya dövrünün ba�lanmasından önc� dövl�t ba�çısına üstünlük verirdi, halbuki, onun r�qibl�rin� monitorinq edil�n TV kanallarında h�r hansı x�b�r verili�l�rind� çox az yer ayrılırdı. Ümumilikd�, media kampaniyanı tarazlı ��kild� i�ıqlandırmamı� v� bel�likl�, elektoratın m�lumatlı ��kild� seçim etm�k imkanını m�hdudla�dırmı�dır. �ctimai TV v� radioda t��kil olunan mütamadi d�yirmi masa müzakir�l�ri namiz�dl�r� öz mesajlarını seçicil�r� çatdırmaq imkanını t�min ets� d�, h�min d�yirmi masaların formatı �sl siyasi debatlar üçün m�hdud ��rait yaratmı�dır. Bundan �lav�, Prezident ��xs�n h�min debatlarda i�tirak etm�m�k q�rarına g�lmi� v� onu t�msil ed�n nümay�nd�l�rini gönd�rmi�dir. Bu is�, müzakir�l�rin elektorat üçün d�y�rini azaltmı�dır. C�nab Hafiz Hacıyev b�zi hallarda qızı�dırıcı v� t�hqiredici olan acı ritorikadan istifad� ed�r�k, müxalif�t v� b�zi hökum�t r�smil�rini t�nqid etmi�dir. Debatlara �lav� olaraq, namiz�dl�r öz mesajlarını öd�ni�li siyasi reklam formasında çap mediada elektorata çatdıra bil�rdi, lakin onlardan yalnız üç n�f�ri bundan istifad� etdi. R�smi kampaniya dövründ� x�b�rl�r proqramlarında kampaniya yalnız m�hdud ��kild� i�ıqlandırılırdı. R�smi kampaniya ba�lamazdan önc� oldu�u kimi, bütün �sas televiziya kanalları, o cüml�d�n �ctimai TV x�b�rl�rin göz�çarpan hiss�sini hakimiyy�t orqanları v� onların f�aliyy�tin� davamlı ��kild� h�sr etmi�dir. C�nab �lham �liyev� Prezident kimi f�aliyy�tin� bütöv ��kild� mediada yen� d� yer ayrılırdı. Hazırkı dövl�t ba�çısının kampaniyasına fayda g�tir�n m�rasim t�dbirl�rin (bax yuxarıda Kampaniya adlı VIII f�sil�) v� ya m�nzill�rin, televizorların, soyuducuların, kompüterl�rin, avtoma�ın v� ya dig�r h�diyy�l�rin paylanması kimi faktların yayımlanması yolu il� hakimiyy�t orqanların i�ini v� f�aliyy�tini müsb�t ��kild� qiym�tl�ndirm�k m�qs�dil� aydın görün�n tendensiya mü�ahid� olunurdu. Hakimiyy�t orqanlarının i�i il� ba�lı t�nqidi fikirl�r ümumiyy�tl� yox idi.39 Seçkiy� dörd h�ft� qalmı�, �ctimai TV özünün 51 faizlik siyasi v� seçki x�b�rl�rin� h�sr olunmu� proqram vaxtının (16 faizini) Prezidentin, (22 faizini) hökum�tin, (3 faiz) Prezidentin �cra Aparatının v� (10 faizini) YAP-ın f�aliyy�tin� h�sr etmi�dir. H�min x�b�rl�rin �ks�riyy�ti müsb�t v� ya neytral tonda verilmi�dir. Bundan f�rqli olaraq, bütün dig�r namiz�dl�r v� siyasi partiyalara, o cüml�d�n seçkil�ri boykot etm�k q�rarını vermi� t�r�fl�rin f�aliyy�tin� ümumilikd� efir vaxtının yalnız 12 faizi ayrılmı�dır. Bütövlükd�, kampaniya v� siyasi m�s�l�l�r� deyil, daha çox seçki prosesinin prosedur aspektl�rin� intensiv diqq�tin yetirilm�si tendensiyası hiss olunurdu v� bel�likl�, bu x�b�rl�rin 37 faizi MSK-nın f�aliyy�tin� h�sr edilmi�dir. �ctimai TV seçkil�r� bütövlükd� h�sr olunmu� “Xalq Seçir” adlı xüsusi dövri proqramı yayımlayırdı. Namiz�dl�r arasında debatları göst�rm�kl� yana�ı, bu proqram h�mçinin seçkil�rin texniki aspektl�ri v� hazırlıq i�l�rin� yön�lmi�dir. Seçki kampaniyasının r�smi ba�lanma tarixind�n etibar�n �ctimai TV-nin Prezidentin apardı�ı f�aliyy�ti x�b�rl�r proqramında m�hdud ��kild� i�ıqlandırmaq s�yl�rin� baxmayaraq, dövl�t ba�çısına x�b�rl�rd� h�sr olunan efir vaxtının h�cmi bütün dig�r namiz�dl�r� veril�n vaxtdan üç d�f� çox (müvafiq olaraq, 76 faiz v� 24 faiz) olmu�dur. M�zmunca sırf müsb�t v� ya neytral olan siyasi v� seçki x�b�rl�rinin 94 faizini (yayımın ümumi h�cminin 72 faizini Prezident� h�sr ed�r�k) hakimiyy�t orqanların v� hakim partiyanın xeyrin� ayıraraq, dövl�tin maliyy�l��dirdiyi AzTV aydın ��kild� q�r�zli mövqe

39 M�s�l�n, bir sıra müxalif�t partiyaların seçkid� i�tirak etm�m�k haqqında q�rarı haqqında m�lumatı

yalnız �ctimai TV v� ANS öz x�b�rl�r verili�ind� vermi�l�r.

Page 20: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 18 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

nümayi� etdirmi�dir. Dig�r namiz�dl�r bar�d� m�lumat yalnız son m�qamlarda verilirdi, “Demokratik Qüvv�l�rin Birl��mi� C�bh�si” haqqında m�lumat is� dem�k olar ki, ümumiyy�tl� verilmirdi. X�b�rl�rin t�xmin�n 6 faizi MSK-ya h�sr edilmi�dir. Öz�l kanallardan olan Space, Lider TV, ATV v� X�z�r TV eyni yana�manı t�tbiq etmi�l�r. Dig�r öz�l televiziya kanalı – ANS d� özünün x�b�rl�r proqramının �sas hiss�sini hakimiyy�t orqanları v� hakim partiyaya h�sr etmi�dir, lakin �ctimai TV-d� oldu�u kimi, bu kanal da, h�mçinin dig�r namiz�dl�r� mü�yy�n x�b�r vaxtı ayırmı�dır. 25 sentyabrdan etibar�n, ANS-in x�b�rl�r proqramı müxt�lif mövzular �trafında bütün namiz�dl�rd�n dövri müsahib�l�r götürmü�dür. (Prezident �liyev s�lahiyy�tli nümay�nd�si t�r�find�n t�msil olunmu�dur). Televiziyadan f�rqli olaraq, çap mediada müxt�lif r�yl�r verilmi�dir. Dövl�tin maliyy�l��dirdiyi Az�rbaycan v� Respublika q�zetl�ri öz hüquqi öhd�liyin� �m�l ed�r�k, namiz�dl�r üçün öd�ni�siz yer ayırmı�lar. Lakin, h�min öd�ni�siz yerl�rd�n ba�qa, onlar açıq ��kild� Prezident� d�st�k vermi�l�r. H�min m�tbu orqanlarından f�rqli olaraq, müxalif�t yönümlü öz�l Yeni Müsavat q�zeti dövl�t orqanlarını mü�yy�n d�r�c�d� t�nqid etmi� v� c�nab A�azad�ni d�st�kl�mi�dir. Dig�r öz�l q�zet – Zerkalo öz siyasi x�b�rl�rinin �ks�r hiss�sini c�nab �lham �liyev� h�sr etmi�, lakin dig�r namiz�dl�r üçün d� mü�yy�n x�b�r yerl�ri ayırmı�dır. �ks�r televiziya kanalları (ANS istisna olmaqla), o cüml�d�n �ctimai TV BSMM-in �lkin Faktlar v� N�tic�l�r bar�d� B�yanatının seçilmi� yerl�rini vermi� v� bunu, t�hrif edilmi� formada t�qdim etmi�l�r. Media qiym�tl�ndirm�nin yalnız müsb�t m�qamlarına yön�lmi�, b�yanatın n�tic�l�rind� göst�rilmi� vacib faktlar v� nöqsanlara diqq�t yetirm�mi�l�r. X. �R�Z� V� ��KAY�TL�R A. ÜMUMI T�SVIR Seçki prosesi zamanı seçki komissiyalarına çox az sayda �ikay�tl�r t�qdim olunmu�dur. Seçki gününd�n �vv�l, ümumilikd� MSK-ya yeddi �ikay�t verilmi�dir. AT�T/DTH�B-nin SMM-y� MnSK-lara t�qdim edilmi� yalnız altı �ikay�t bar�d� m�lumat verilmi�dir v� onların hamısı r�dd edilmi�dir. H�min hallarda MSK v� ya m�hk�m�l�r� �lav� apelyasiya �ikay�tl�ri verilm�mi�dir. Seçki günü, BSMM mü�ahid�çil�rin s�f�r etdiyi seçki m�nt�q�l�rinin yalnız 11-d� r�smi �ikay�tl�r verilmi�dir. Seçki günü v� ondan sonrakı dövrd� MSK t�r�find�n heç bir �ikay�t alınmamı�, MnSK-lara h�mçinin heç bir �ikay�t verilm�mi�dir. Keçmi� seçkil�rd� mü�ahid� olunmu� çox saylı �ikay�tl�rl� müqayis�d� hazırda �ikay�tl�rin az olması mü�yy�n d�r�c�d� ir�lil�yi�d�n x�b�r verirdi, lakin bu, eyni zamanda hazırkı seçkil�rin m�hdud r�qab�tçilik ��raiti il� xarakteriz� olmasını da �saslandıra bil�rdi. Seçki m�c�ll�sin� edilmi� son �lav�l�rd� �riz� v� �ikay�t mexanizmin� mühüm d�yi�iklikl�rin edildiyi halda, �ikay�tl�rin az olması mexanizmin n� d�r�c�d� effektiv olmasının tam qiym�tl�ndirilm�sini mümkünsüz etmi�dir. Buna baxmayaraq, �riz� v� �ikay�tl�rin baxılmasına dair, o cüml�d�n ekspert qruplarının t�rkibi, �riz� v� �ikay�tl�rin �saslandırılması üçün hüquqi müdd�tin uzadılması imkanı v� media i�çi qrupunun f�aliyy�ti il� ba�lı mü�yy�n narahatlıqlar üz� çıxmı�dı. MSK v� MnSK-lar s�viyy�sind� yenic� formala�mı� ekspert qruplarının t�sirini v� effektivliyini qiym�tl�ndirm�k ç�tin idi, çünki MSK s�viyy�sind� ekspert qrupu t�r�find�n yalnız bir hal ara�dırılmı�dır. Seçki günün� qalmı� MSK-ya t�qdim edilmi� yeddi �ikay�td�n yalnız biri – c�nab Arif �liyevi namiz�d kimi qeydiyyata almamaq q�rarı – ekspert qrupu t�r�find�n ara�dırılmı�dır,

Page 21: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 19 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

halbuki, qalan altı �ikay�t seçki kampaniyası il� ba�lı idi v� MSK-nın media i�çi qrupu t�r�find�n baxılmı�dır. Namiz�d Hafiz Hacıyev t�r�find�n t�hqir olundu�unu iddia ed�n c�nab A�azad�nin verdiyi �ikay�t �sassızlı�ına gör� MSK t�r�find�n r�dd edilmi�dir. Bununla bel�, MSK qanunla n�z�rd� tutulan qaydada bu m�s�l�ni m�hk�m�y� gönd�rm�mi�dir. Be� �ikay�t� Bakının Apelyasiya M�hk�m�si t�r�find�n baxılmı� v� r�dd edilmi�dir: onlardan dördü üzr� apelyasiya iddiası sonradan Ali M�hk�m�y� t�qdim edilmi�dir. Etibarlı imzaların kifay�t sayda olmaması s�b�bind�n namiz�d kimi qeyd� alınmaması haqqında MSK v� Apelyasiya M�hk�m�sinin q�rarlarına qar�ı apelyasiya iddiası Ali M�hk�m�y� c�nab Mais Gül�liyev t�r�find�n verilmi�dir. MSK nümay�nd�sinin i�tirak etm�diyi Ali M�hk�m�nin iclasında h�min iddia r�dd edilmi�dir. Keçmi� prezident seçkil�rind�n qalan borclarına gör� seçki kampaniyası üçün v�saitl�rd�n m�hrum olmu� namiz�d Qüdr�t H�s�nquliyev MSK-nın bu q�rarına qar�ı m�hk�m�d� iddia qaldırmı�, lakin onun �riz�si t�min edilm�mi�dir. Borc hesab edil�n pulun qaytarılması il� ba�lı MSK il� �ld� olunmu� qeyri-r�smi razıla�madan sonra, c�nab H�s�nquliyevin Ali M�hk�m�y� verdiyi növb�ti apelyasiya �riz�si t�min edilmi�dir. Bu hadis�d�n sonra, 2003-cü il prezident seçkil�rind�n qalan borclarına gör� kampaniya üçün v�saitl�rin ayrılmamasına gör� c�nab Hacıyev h�mçinin Bakının Apelyasiya M�hk�m�sin� eyni �riz� il� müraci�t etmi� v� onun da müraci�ti t�min edilmi�dir. H�r iki halda m�hk�m�l�r v�t�nda�lar üçün b�rab�r hüquqları t�min ed�n Konstitusiyaya v� namiz�dl�r üçün b�rab�r ��rait t�l�b ed�n seçki m�c�ll�sin� istinad ets� d�, onlar h�mçinin o faktı da n�z�r� almı�dılar ki, h�min namiz�dl�r borclu olduqları pulu qaytarmı�lar. Seçki m�c�ll�sin� 2008-ci il iyun ayında edilmi� �lav�l�r MSK-ya exit poll t��kilatlarını akkreditasiya etm�k s�lahiyy�tini verirdi. H�min �lav� AT�T/DTH�B v� Venesiya t��kilatı t�r�find�n seçki prosesin� lazım olmayan v� informasiyanı toplamaq v� yaymaq hüququnu, el�c� d� söz azadlı�ını potensial qaydada m�hdudla�dırıcı amil kimi qiym�tl�ndirilmi�dir.40 T�crüb�nin v� s�n�dl�rin çatı�maması s�b�bini g�tir�r�k exit poll-un aparılması üçün MSK-nın icaz�ni verm�m�k q�rarından sonra, Sumqayıt Hüquqi �nki�af namin� G�ncl�r T��kilatı bu q�rarla ba�lı Bakı Apelyasiya M�hk�m�sind� iddia qaldırmı�, sonra is�, Ali M�hk�m�d� iddianı davam etdirmi�dir. H�r iki halda, apelyasiya iddiaları r�dd edilmi�dir. Qanunda exit poll-un keçirilm�sind� “t�crüb�nin” mü�yy�n edilm�si meyarı �ks olunmasa da, n� MSK, n� d� ki, m�hk�m�l�r q�rarlarını �saslandıran aydın faktiki-hüquqi d�lill�r g�tirm�mi�l�r. �riz� v� �ikay�tl�rin baxılmasında, ümumilikd�, MSK v� m�hk�m�l�r q�rarların bir çoxu üçün �hat�li hüquqi arqumentl�r g�tir� bilm�mi�l�r. �ks�r hallarda, r�dd edil�n t�r�fin ir�li sürdüyü �sas arqumentl�r müvafiq q�rarlarda öz h�llini tapmırdı. B. MEDIAYA DAIR �RIZ� V� �IKAY�TL�R MSK seçki m�c�ll�sinin kampaniya il� ba�lı müdd�alara uy�unlu�unu diqq�td� saxlamaq m�qs�dil� MSK-ya yardımçı olacaq v� MSK üzvl�ri v� müxt�lif m�tbu orqanların jurnalistl�rind�n ibar�t xüsusi media i�çi qrupunu yaratmı�dır (Bax IV f�sil�, Hüquqi Ç�rçiv�). MSK-nın media i�çi qrupu il� MSK-nın ekspert qrupu arasında s�lahiyy�tl�rin bölgüsü aydın deyildi, çünki birincisi �ikay�tl�rin h�tta media il� ba�lı olmadı�ı t�qdird� bel�, h�min �ikay�tl�r� baxırdı. Media i�çi qrupu be� iclasını keçirmi� v� altı �ikay�t� baxmı�dır: bir �ikay�t - YAP, be� �ikay�t is�, Ümid Partiyası t�r�find�n verilmi�dir. YAP t��viqat xarakterli diskl�rin paylanılması yolu il� namiz�d A�azad� t�r�find�n seçki kampaniyasının 40 AT�T/DTH�B v� Venesiya Komissiyası, 16 iyun 2008-ci il tarixli “Az�rbaycan Respublikasının Seçki

M�c�ll�sin� �lav�l�r v� D�yi�iklikl�r haqqında Qanun Layih�si il� ba�lı Birg� R�y” s�n�di (CDL-AD(2008) 011).

Page 22: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 20 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

erk�n ba�lanmasını iddia edirdi. Ümid Partiyası is� bildirirdi ki, h�min materialların paylanılması artıq 2007-ci ild� ba�lanmı�dır v� h�min kompakt diskl�r “Siyasi Partiyalar haqqında” Qanun �sasında paylanılmasına icaz� ver�n partiya haqqında m�lumatdır.41 ��çi qrup MSK-ya c�nab A�azad�y� x�b�rdarlıq etm�k t�klifini vermi�dir.42 MSK-nın q�bul etdiyi q�rarda c�nab A�azad�y� “seçki kampaniyası zamanı qanunvericiliyin t�l�bl�rin� d�qiq ��kild� riay�t etm�k” t�limatı verilmi�dir. Ümid Partiyasının verdiyi bütün �ikay�tl�r is�, �sassız hesab edilmi�dir. Bir halda, Ümid Partiyası dövl�t v� b�l�diyy� r�smil�rinin kampaniyada i�tirakını qada�an ed�n MSK-nın q�rarını pozmu� v� YAP-ın mitinqind� i�tirak ed�n iki yüks�k rütb�li dövl�t r�smisind�n �ikay�tl�nirdi. ��çi qrup qanunda n�z�rd� tutulan qaydada h�min r�smil�rin kampaniyada i�tirak etm�l�rinin sübutlarını a�kar etm�mi�dir. 43 Qrupun r�hb�ri bildirmi�dir ki, yüks�k rütb�li r�smil�r adi seçici kimi eyni hüquqlara malikdirl�r v� buna gör� d�, h�r hansı namiz�d� s�s verm�kl� ba�lı birba�a müraci�tl�rin edildiyi halları istisna etm�kl�, onlara kampaniya t�dbirl�rind� i�tirak etm�k imkanı verilm�lidir. ��tirak ed�n bütün üzvl�rin müzakir�sind�n v� s�s verm�sind�n sonra, i�çi qrup MSK t�r�find�n q�bul edilmi� q�rarlar üçün �sas kimi xidm�t ed�n altı r�yi q�bul etmi�dir. H�min q�rarlardan dördü qanunla n�z�rd� tutulmu� müdd�t keçdikd�n sonra q�bul edilmi�dir. XI. QADINLARIN ��T�RAKI Qadınların seçkil�rd� i�tirakı üçün n� hüquqi mane�l�r, n� d� ki, onların i�tirakını t��viq etm�kd� hüquqi müdd�alar var. Siyas�td� bir neç� tanınmı� qadınların olmasına baxmayaraq, qadınların siyasi h�yatda i�tirakı ümum�n m�hduddur. Ümumilikd�, qadınlar yüks�k s�viyy�li postlarda, o cüml�d�n ali siyasi v�zif�l�rd� m�hdud ��kild� t�msil olunurlar. Yalnız bir qadın, Ail�, Qadın v� U�aq m�s�l�l�ri üzr� Dövl�t Komit�sinin s�dri öz müdd�tini ba�a vurmu� hökum�tin üzvü idi. Hazırkı Parlamentd�, 125 mill�t v�kilind�n 14-ü qadındır. Bu seçkil�rd� qadın namiz�d yox idi v� siyasi liderl�r, o cüml�d�n namiz�dl�r t�r�find�n qadınların hüquqları v� ya m�s�l�l�ri nadir hallarda n�z�r� alınırdı. Konstitusiya v� seçki m�c�ll�sind� ki�i v� qadınlar arasında b�rab�r hüquqlar t�sbit olunsa da, qadınların seçki idar�çilik orqanlarının yüks�k s�viyy�sind� i�tirakı a�a�ı olmu�dur. MSK-nın 16 t�yin olunmu� üzvünd�n dörd n�f�ri qadındır; 125 MnSK-ların s�drl�ri arasında yalnız 3 n�f�ri qadındır. BSMM-in qısa müdd�tli mü�ahid�çil�ri t�r�find�n t�qdim olunmu� hesabatlara gör�, qadınlar seçki günü BSMM mü�ahid�çil�rinin s�f�r etdiyi MnSK-ların yalnız 21 faizin� s�drlik etmi� v� h�min MnSK-ların üzvl�rinin ümumilikd� 34 faizini t��kil etmi�l�r. XII. M�LL� AZLIQLARIN ��T�RAKI �halinin 1999-cu ild� siyahıya alınması n�tic�l�rin� gör�, etnik azlıqlar Az�rbaycan �halisinin t�qrib�n 10 faizini t��kil etmi�l�r. Milli azlıqların üzvl�ri b�rab�r v�t�nda� v� seçki hüquqlarına malikdirl�r. Milli azlıqların b�zi nümay�nd�l�ri hazırkı Parlamentin üzvl�ridir (bir rus, bir talı� v� bir n�f�r Qubada y�hudi icmasını t�msil edir).

41 Siyasi Partiyalar haqqında qanunun 12-ci madd�sind� bildirilir ki, “siyasi partiyalar öz m�qs�dl�ri v�

f�aliyy�t bar�d� azad ��kild� m�lumatı yaya bil�r.” 42 MSK üzvü bildirmi�dir ki, qrup t�r�find�n edil�n x�b�rdarlı�ın heç bir hüquqi qüvv�si yoxdur. 43 Seçki m�c�ll�sinin 1.1.13 madd�sind� qeyd edilir ki, “seçkiqaba�ı t��viqat – v�t�nda�ların v� siyasi

partiyaların seçicil�ri seçkil�rd� i�tiraka, bu v� ya dig�r namiz�dl�rin lehin� s�s verm�y� (s�s verm�m�y�) ça�ıran v� ya ça�ırmaq m�qs�di da�ıyan f�aliyy�tdir”.

Page 23: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 21 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

Azlıqlarla ba�lı m�s�l�l�r bu seçkil�rd� mühüm faktor kimi görünmürdü v� namiz�dl�r t�r�find�n nadir hallarda qaldırılırdı. Öz kampaniya proqramında bir namiz�d b�yan etmi�dir ki, o, ölk�d� rus dilin� ikinci dövl�t dili statusun verilm�sini ist�yir, lakin m�s�l� il� ba�lı h�r hansı debatlar keçirilm�di. B�zi BSMM mü�ahid�çil�ri m�ruz� etmi�l�r ki, seçki günü Az�rbaycan dilind� danı�a bil�n seçicil�r v� seçki komissiyalarının üzvl�ri öz do�ma dill�rind� müxt�lif �lifbadan istifad� etdikl�rin� seçki bülletenl�rinin v� yekun protokolların doldurulmasında b�z�n probleml�rl� üzl��irdil�r. XIII. YERL� MÜ�AH�D�Ç�L�R Hüquqi ç�rçiv� AT�T qar�ısında götürülmü� öhd�likl�r� uy�un olaraq, yerli v� beyn�lxalq mü�ahid� imkanlarını t�min edir. Bit�r�f seçki mü�ahid�sini aparan iki yerli QHT – Seçkil�rin Monitorinq M�rk�zi (SMM) v� Az�rbaycanda V�t�nda� C�miyy�tinin �nki�afı namin� Assosiasiya (AVC�A) – uzun v� qısa müdd�tli mü�ahid�ni aparmı�lar. Dig�r iki QHT koalisiyası – “Azad, ��ffaf v� �dal�tli Seçkil�r U�runda” v� “2008 Seçkil�r üzr� QHT Koalisiyası” – seçki günü i�l�y�c�k çox saylı mü�ahid�çil�rini yerl��dirmi�l�r. SMM t�xmin�n 750 seçki m�nt�q�sind� s�sl�rin paralel hesablanmasını h�mçinin aparmı�dır. Bir sıra insan hüquqları üzr� QHT-l�r v� g�ncl�r t��kilatları çox saylı dair�l�rd�d� böyük sayda mü�ahid�çil�rini qeydiyyatdan keçirmi�l�r.44 Mü�ahid�çil�rin akkreditasiyası �hat�li olmu� v� 21000-d�n artıq yerli bit�r�f mü�ahid�çil45 MSK v� DSK-ların akkreditasiyasından keçmi�dir. Bundan �lav�, 21000-d�n çox partiya mü�ahid�çil�ri, o cüml�d�n seçkiy� namiz�d ir�li sürm�mi� siyasi partiyaların t�msilçil�ri bu seçkil�rd� akkreditasiya almı�dır. Bununla bel�, �n böyük yerli mü�ahid�çi t��kilatlarından biri sayılan SMM-nin QHT kimi qeydiyyatı �dliyy� Nazirliyinin v�sat�ti �sasında Bakının Rayon M�hk�m�si t�r�find�n 14 may tarixind� l��v edilmi�dir.46 Hakimiyy�t orqanları b�yan etmi�l�r ki, �dliyy� Nazirliyinin ilkin qeydiyyatından yalnız bir neç� ay sonra h�min qeydiyyatın l��v edilm�si qeydiyyat s�n�dl�rind� çatı�mazlıqların tapılması il� ba�lıdır. Apelyasiya prosesi davam edir. Ayrıca olaraq, Seçkil�rin Monitorinq M�rk�zi avqustun 12-d� yenid�n qeydiyyatdan keçm�k üçün �dliyy� Nazirliyin� müraci�t etmi�, lakin seçki günün� q�d�r heç bir cavab almamı�dır.47 Bu t��kilatın mü�ahid�çil�ri f�rdi qaydada akkreditasiyanı almaq iqtidarında olsa da, onların bir neç�si seçki günün� az qalmı� müdd�td� öz namiz�dliyini d�rhal geriy� götürmü�dür. Bildirilir ki, onlar bu addımı t��kilat adından mü�ahid� aparmamaq t�zyiqi altında atmı�lar. Yerli seçki mü�ahid�si 1990-cı il tarixli Kopenhagen S�n�dind� AT�T-� üzv olan dövl�tl�r t�r�find�n üz�rin� götürülmü� xüsusi öhd�likdir. N�tic�d�, AT�T-� üzv olan dövl�tl�r “QHT-l�rin v�t�nda� c�miyy�tinin g�l�c�k inki�afı v� insan hüquqlarına, el�c� d� �sas azadlıqlara

44 Bunlar a�a�ıdakı t��kilatları n�z�rd� tutur: G�ncl�r G�l�c�y� Do�ru, G�nc V�t�np�rv�rl�r �ttifaqı,

“Bizim N�sil” Regional �nki�af namin� G�ncl�r Assosiasiyası, G�ncl�rin T�hsil M�rk�zi, G�nc Hüquq�ünaslar, D.�liyeva adına Qadın Hüquqlarının Müdafi� Birliyi, �nsan Hüquqları v� Qanunculuq Bürosu.

45 Onlardan 15777 n�f�r yerli QHT-l�r t�r�find�n akredit� olmu�, 5802 n�f�r is� f�rdi mü�ahid�çi kimi qeydiyyatdan keçmi�dir.

46 Bax AT�T/DTH�B-in 11 iyul 2008-ci il tarixli T�l�batların Qiym�tl�ndirilm�si Missiyasının Hesabatına www.osce.org/odihr-elections/32175.html

47 2008-ci il noyabrın ortasında Seçkil�rin Monitorinq M�rk�zin� bildirilmi�dir ki, onların yenid�n qeydiyyatı haqqında v�sat�ti t�min edilm�mi�dir.

Page 24: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 22 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

�m�l olunmasına tam töhf� verm�k imkanlarına” öz d�st�yini bir daha vur�ulamı�lar.48 QHT-l�r t�r�find�n yerli s�viyy�d� seçki mü�ahid�sinin aparılmasına edil�n mane�l�rin seçki prosesinin ��ffaflı�ına xeyli t�siri var. Seçki mü�ahid�çil�rin seçki orqanları t�r�find�n akkreditasiyası geni� m�nada yet�rli olsa da, Seçki Monitorinq M�rk�zinin qeydiyyatının l��vi v� onun üzvl�ri il� mü�ahid�çil�r� edil�n sonrakı t�zyiql�r AT�T qar�ısında götürülmü� öhd�likl�r� uy�un deyil. XIV. SEÇK� GÜNÜ Seçki günü ümumilikd� sakit v� dinc keçmi�dir. BSMM-in mü�ahid� hesabatları s�sverm�d� seçicil�rin böyük sayda i�tirakını nümayi� etdirir; MSK-nın r�smi m�lumatlarına gör�, bu göst�rici 75.1 faiz s�viyy�sind� olmu�dur. Müsb�t addım olaraq, MSK oktyabrın 16-da s�h�r saat 2-y� qalmı� m�nt�q� s�viyy�sind� seçki n�tic�l�rini öz internet s�hif�sind� yerl��dirm�y� ba�lamı�, onların seçki gec�si v� sonrakı günl�r �rzind� yenil��m�sini davam etdirmi�dir. Seçki m�nt�q�l�ri s�viyy�sind� n�tic�l�r haqqında protokolların geni� ��kild� yayılması il� yana�ı, t�f�rrüatlı ilkin n�tic�l�rin operativ çapı mühüm ��ffaflıq t�dbiri hesab edilir. A. AÇILI� V� S�SVERM� PROSEDURLARI S�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rinin 89 faizind� açılı� prosedurları müsb�t qiym�tl�ndirilmi�, daha çox probleml�r ��h�r yerl�rind� deyil (bunlardan yalnız 5 faizi pis v� ya çox pis kimi qiym�tl�ndirilmi�), uzaq k�nd yerl�rind� (bunlardan yalnız 21 faizi pis v� ya çox pis kimi qiym�tl�ndirilmi�dir) mü�ahid� olunmu�dur. Bununla bel�, bir sıra prosedur nöqsanları BSMM t�r�find�n qeyd� alınmı�dır; onlar arasında a�a�ıdakı çatı�mazlıqlar mövcud idi – bülletenl�ri etibarlıla�dırmaq üçün onların sayılması v� möhürl�nm�sinin yoxlanılması (20 faiz); alınmı� seçki bülletenl�rinin sayının elan edilm�si v� protokola salınması (28 faiz), seçki bülletenl�ri qutusunun üz�rind� olan möhürl�rin seriya nömr�sini elan v� qeyd edilm�si (17 faiz); v� istifad� olunmamı� qeydiyyatdan çıxmaq haqqında arayı�ların (QSK-ların) hesablanması v� l��v edilm�si (18 faiz). Seçki qutuları, xüsus�n d� s�yyar qutular b�zi hallarda kifay�t d�r�c�d� möhürl�nm�mi�dir. BSMM mü�ahid�çil�rind�n ibar�t doqquz hey�t m�ruz� etmi�dir ki, açılı� prosedurlarının bütün m�rh�l�l�ri yerl�rd� olan ��xsl�r� aydın ��kild� görünmürdü v� yeddi hey�t m�ruz� etmi�dir ki, onlar bu m�rh�l�d� mü�ahid�l�rin aparılmasında m�hdudiyy�tl�rl� üzl��mi�l�r. Açılı�ı mü�ahid� olunan dem�k olar ki, bütün MnSK-lar t�l�b olunan bütün seçki materiallarını almı�lar. Bir neç�si istisna olmaqla, seçki m�nt�q�l�ri vaxtında açılmı�dır; yubanmalar olduqda bel� bu, 15 d�qiq�d�n çox olmamı�dır. BSMM mü�ahid�çil�ri s�f�r etdikl�ri seçki m�nt�q�l�rinin 94 faizind� s�sverm� prosesini yax�ı v� ya �la kimi qiym�tl�ndirmi�, onu ümumiyy�tl� yax�ı, r�van v� etibarlı ��kild� t��kil olundu�unu t�svir etmi�l�r. Ümumi qiym�tl�ndirm�d� ��h�r v� k�nd yerl�ri arasında f�rql�r olmamı�dır; bununla bel�, b�zi regional k�nara çıxmalar mövcud idi: Bakı, ��ki v� �amaxıda BSMM mü�ahid�çil�ri verdikl�ri qiym�tl�rd� �sas�n müsb�t olmu�lar (h�min bölg�l�rd�, müvafiq olaraq, 98, 100 v� 99 faizlik müsb�t qiym�t verilmi�dir); lakin Tovuz v� L�nk�randa, h�mçinin onlara yaxın �razil�rd� daha t�nqidi olmu�lar (bu bölg�l�r�, müvafiq qaydada 15 v� 14 faizlik pis v� ya çox pis qiym�t verilmi�dir). H�rbi hiss�l�rd� v� c�zaç�km� yerl�rind� seçki m�nt�q�l�rind�, el�c� d� m�cburi köçkünl�r üçün yaradılmı� m�nt�q�l�rd� s�sverm�nin qiym�tl�ndirilm�si ümumi qiym�tl�ndirm�d�n f�rql�nm�mi�dir. Ümumilikd�, onların müsb�t qiym�tl�ndirilm�sin� baxmayaraq, BSMM mü�ahid�çil�ri bir sıra prosedur pozuntularını qeyd� almı�lar. Onlardan �n çox yayılan hallar t�krar s�sverm�nin

48 1999-cu ild� AT�T-in Sammit S�n�di,27-ci b�nd, www.osce.org/documents/mcs/1999/11/4050_en.pdf

Page 25: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 23 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

qar�ısının alınması vasit�l�rin� �m�l olunmaması il� ba�lı olmu�dur: s�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rinin 14 faizind� seçicil�ri bir çox hallarda barma�ın göz� görünm�z mür�kk�b� batırılması ehtimalı h�r zaman yoxlanılmırdı v� 6 faiz m�nt�q�l�rd� mür�kk�b� batırılma h�r zaman t�tbiq edilmirdi. BSMM mü�ahid�çil�ri kiçik sayda seçki m�nt�q�l�rind�n m�ruz� etmi�l�r ki, h�min yerl�rd� seçicil�rin barmaqlarının ��ffaf mür�kk�b� artıq batırıldı�ı v� ümumiyy�tl� batırılmaması yoxlanılmırdı (müvafiq qaydada, 18 v� 6 hal mü�ahid� olunmu�dur). S�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rinin 14 faizind�, QSK-ların hamısı MnSK t�r�find�n saxlanılmamı�dır v� bel�likl�, çox sayda s�sverm�y� qar�ı bu cür vacib vasit� aradan qalxmı�dır. BSMM mü�ahid�çil�ri t�r�find�n mü�ahid� olunmu� dig�r pozuntular a�a�ıdakı kimi idi: seçki qutuları lazımınca möhürl�nm�mi�dir (7 faiz), seçici siyahısında ox�ar görün�n bir qrup imzalar (8 faiz), ba�qa ��xsin �v�zin� v� t�krar s�sverm� halları (2 faiz) v� eyni ��xsin çox sayda seçicil�r� “yardımın göst�rilm�si” (2 faiz). Qrup (v� ya ail�) ��klind� s�sverm� s�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rin 9 faizind� mü�ahid� edilirdi. S�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rin 9 faizind� heç d� bütün seçicil�rin hamısı gizlin ��kild� s�s vermirdil�r. BSMM mü�ahid�çil�ri s�sverm�nin mü�ahid� olundu�u yeddi seçki m�nt�q�sind� seçki qutusunun doldurulmasına i�ar� ed�n aydın d�lill�ri qeyd etmi�l�r. Onlar h�mçinin s�f�r edilmi� yeddi seçki m�nt�q�sind�n m�ruz� etmi�l�r ki, barmaqları ��ffaf mür�kk�b� batırılmı� seçicil�r� yen� d� s�s verm�k imkanı verilirdi. �lav� siyahılara daxil edilmi� seçicil�r v� s�yyar seçki qutusunu xahi� ed�n v�t�nda�ların sayı az olmu�dur: orta hesabla, seçki günü zamanı s�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rind� bu göst�ricil�r müvafiq qaydada 2.4 v� 1.4 faiz. QSK-lar s�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rind� s�s vermi� ��xsl�rin 1 faizd�n d� az olan hiss�si t�r�find�n istifad� edilmi�dir. BSMM mü�ahid�çil�ri s�kkiz seçki m�nt�q�sind�n m�ruz� etmi�l�r ki, seçicil�r� qeyri-m�qbul s�b�bl�r� gör� s�s verm�k imkanı verilm�mi�dir. BSMM mü�ahid�çil�ri seçki m�nt�q�l�rind� ��rait� dair b�zi m�s�l�l�rin mövcud oldu�unu h�mçinin qeyd etmi�l�r. Hesabatların 6 faizind�, BSMM mü�ahid�çil�ri bildirmi�l�r ki, seçki m�nt�q�l�rind�, daha çox s�h�r saatlarında h�ddind�n artıq insan olmu�dur. Seçki m�nt�q�l�rinin t�qrib�n 10 faizind� qeydiyyata alınmı� seçicil�rin sayını t�min etm�k üçün yerin kifay�t q�d�r geni� olmaması s�b�bind�n s�sverm�nin keçirilm�si qeyri-adekvat hesab edilmi�dir. Seçki m�nt�q�l�rinin 7 faizind�, s�sverm� prosesinin bütün m�rh�l�l�rinin hamısı MnSK v� ya mü�ahid�çil�r üçün aydın idi. BSMM mü�ahid�çil�ri mü�yy�n namiz�d� s�s verm�k üçün yalnız ayrı-ayrı qorxudulma v� ya seçicil�r� t�sir etm�k c�hdl�rini (bir halda bu MnSK-nın s�dri t�r�find�n edilmi�dir) qeyd� almı�lar. BSMM mü�ahid�çil�ri (altı halda) seçki m�nt�q�l�rind�n k�narda aparılan kampaniya f�aliyy�tini ayrı-ayrı yerl�rd� ba� verdiyini qeyd etmi� v� ya hazırkı Prezidentin kampaniya materiallarının yaxud portretl�rin seçki m�nt�q�sinin iç�risind� (m�nt�q�l�rin 3 faizind�) nümayi� etdirildiyini bildirmi�dir. Seçki günü BSMM mü�ahid�çil�rin s�f�r etdiyi seçki m�nt�q�l�rinin t�xmin�n 18 faizi internet� qo�ulmu� video kameralarla t�chiz olunmu�dur. H�min seçki m�nt�q�l�rinin 11 faizind� BSMM mü�ahid�çil�ri bildirmi�l�r ki, onların mü�yy�n formada qura�dırılması s�sverm�nin m�xfiliyi il� ba�lı narahatlıq yaratmı�dır. MnSK-ların m�sl�h�tçi üzvl�ri s�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rinin 53 faizind� mü�yy�n edilmi�dir. �ks�r hallarda, h�min üzvl�r YAP-ın t�yin etdiyi ��xsl�r idi. Ümid partiyasından olan MnSK-ların m�sl�h�tçi üzvl�ri s�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rinin altı faizind� mü�yy�n

Page 26: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 24 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

edilmi�dir; namiz�dl�rin ir�li sürdüyü dig�r partiyalar daha az MnSK m�sl�h�tçi üzvl�rini t�yin etmi�l�r. Yerli heç bir partiya m�nsubiyy�ti olmayan mü�ahid�çil�ri s�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rinin 80 faizind� görünürdü. H�min mü�ahid�çil�r bir çox hallarda hansı t��kilatı t�msil etdikl�rini izah ed� bilmirdil�r. S�f�r edilmi� seçki m�nt�q�l�rinin 4 faizind� icaz�si olmayan ��xsl�r var idi; seçki m�nt�q�l�rinin 15 faizind� h�min ��xsl�r MnSK-ların i�in� birba�a v� ya öt�ri yolla müdaxil� edirdil�r. BSMM proses� birba�a v� ya öt�ri formada müdaxil� ed�n ��xsl�ri dig�r hallarda da mü�ahid� etmi�dir. BSMM mü�ahid�çil�ri 9 faiz seçki m�nt�q�l�rind�n m�ruz� etmi�l�r ki, onlara öz i�ini aparma�a imkan verilm�mi�, m�nt�q�l�rin 5 faizind� is�, MnSK-lar onlarla tam m�nada �m�kda�lıq etm�mi�dir. B. HESABLAMA PROSEDURLARI BSMM mü�ahid�çil�ri s�sverm� prosesind�n f�rqli olaraq, s�sl�rin hesablanmasını o q�d�r d� müsb�t qiym�tl�ndirm�mi�l�r. Hesablamaların 77 faizi yax�ı v� ya �la kimi d�y�rl�ndirildiyi halda, onların 23 faizi pis v� ya çox pis kimi qiym�tl�ndirilmi�dir. Hesablamanın spesifik aspektl�rin� g�ldikd�, BSMM mü�ahid�çil�ri MnSK-ların i�inin qiym�tl�ndirilm�sind�, MnSK-lar t�r�find�n hesablama prosedurların qavranılmasında v� prosedurlara riay�t edilm�sind� daha çox t�nqidi fikirl�r söyl�mi�l�r. BSMM mü�ahid�çil�ri üç halı da qeyd etmi�l�r ki, seçki m�nt�q�l�rind� növb�d� s�sverm�ni gözl�y�n ��xsl�r� s�sverm�nin saat 19:00-da ba�lanması s�b�bind�n müvafiq hüquqi müdd�alara zidd olaraq, s�s verm�y� icaz� verm�mi�l�r. Mü�ahid� edilmi� MnSK-ların xeyli hiss�sind� qanunla seçki qutularının açılmasından önc� yerin� yetirilm�li adi, mühüm tutu�durulma prosedurları aparılmamı�dır. MnSK-ların on iki faizi istifad� edilm�mi� seçki bülletenl�rini l��v etm�mi�, onların 26 faizi �sas v� �lav� seçici siyahılarında seçicil�r imzalarının sayını hesablamamı�, m�nt�q�l�rin 17 faizi QSK-lardan istifad� etm�kl�, s�s vermi� seçicil�rin sayını mü�yy�n etm�mi� v� n�hay�t, onların 19 faizi s�yyar seçki qutusundan istifad� ed�r�k, s�s vermi� seçicil�rin sayını hesablamamı�dır. H�tta �sas tutu�durulma prosedurları MnSK-lar t�r�find�n yerin� yetirildiyi t�qdird�, müvafiq prosedur addımları bir çox hallarda sad�c� buraxılırdı. Bel�likl�, mü�ahid� edilmi� MnSK-ların 40 faizi seçki qutularının açılmasından �vv�l n�tic�l�r haqqında protokolların müvafiq hiss�sini doldurmamı�, 35 faizi h�min m�lumatların riyazi üsulla yoxlamamı�dır. Mü�ahid� edilmi� hesablamaların 33 faizind� MnSK-lar göst�ricil�ri protokola daxil etm�zd�n önc� onları �ifahi qaydada elan etm�mi� v� bel�likl�, prosesin ��ffaflı�ını göz�çarpan d�r�c�d� m�hdudla�dırmı�dır. Prosesin ��ffaflı�ı seçki bülletenl�rin hansı formada i�ar�l�nm�sinin mü�ahid�çil�r t�r�find�n (16 faiz hallarda) aydın ��kild� görünm�m�si faktı bir çox seçki m�nt�q�l�rd� �übh� altına alınmı�dır. Mü�ahid� olunmu� hesablamaların 12 faizind�, seçki bülletenl�rin etibarlı olması �saslı qaydada mü�yy�n edilm�mi�, 11 faizd� is�, h�min mü�yy�n edilm� ardıcıl ��kild� aparılmırdı. Mü�ahid� olunmu� seçki m�nt�q�l�rinin 8 faizind� MnSK üzvl�rind�n ba�qa k�nar ��xsl�r s�sl�rin hesablanmasında h�mçinin i�tirak etmi�, 4 faizind� is�, r�smi n�tic�l�r protokolu n�tic�l�rin mü�yy�n edilm�sind�n önc� MnSK-lar üzvl�ri t�r�find�n imzalanmı�dır. BSMM mü�ahid�çil�ri seçicil�r siyahılarında olan m�lumatlar, n�tic�l�r v� ya protokollarla göz qar�ısında manipulyasiyanı on halda m�ruz� etmi�l�r. Mü�ahid� olunmu� bir hesablama

Page 27: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 25 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

�m�liyyatında, s�sl�r ba�qa namiz�d� sayılmı�, dig�r bir halda is�, etibarlı seçki bülletenl�ri dövriyy�d�n çıxarılmı� v� r�smi s�sverm� hesablamasına daxil edilm�mi�dir. MnSK-ların t�xmin�n 22 faizind� n�tic�l�r protokollarının doldurulmasında probleml�r üz� çıxmı�, mü�ahid� olunmu� hesablamaların 5 faizind�, protokol t�l�b olunan qaydada diyirc�kli q�l�m il� doldurulmamı�dır. Hesablama mü�ahid� olunan seçki m�nt�q�l�rin 35 faizind� MnSK-lar qanunla t�l�b edildiyi kimi v� MSK-nın Seçki Günü Kitabçasında aydın ��kild� qeyd edil�n qaydada n�tic�l�r protokolu ictimaiyy�tin tanı� olması üçün göst�rilm�mi�dir. Bununla bel�, mü�ahid�çil�r, o cüml�d�n BSMM-in mü�ahid� ed�n t�msilçil�ri �ks�r hallarda xahi� �sasında protokolların nüsx�l�rini almı�lar. BSMM mü�ahid�çil�rind�n ibar�t doqquz hey�t m�ruz� etmi�dir ki, hesablama ba�a çatdırılandan v� protokol doldurulandan sonra MnSK-lar seçki materiallarını DSK-lara aydın s�b�b olmadan d�rhal çatdırılmamı�dır. Seçki materialların ötürülm�si hallarının 23 faizind� MnSK s�dri v� seçki materialları qanunla t�l�b edildiyi qaydada müxt�lif partiyaları t�msil ed�n iki MnSK üzvl�ri t�r�find�n mü�ayi�t olunmamı�dır. XV. S�SVERM� N�T�C�L�R�N�N ÜMUM�L��D�R�LM�S� V� SEÇK� N�T�C�L�R�N�N ELANI MnSK s�viyy�sind� n�tic�l�rin ümumil��dirilm�si prosesi mü�ahid� hesabatların 21 faizind� pis v� ya çox pis qiym�tl�ndirilmi�dir. BSMM mü�ahid�çil�ri xüsus�n d�, prosesin ��ffaflı�ına, DSK-larda prosedurların operativliyi v� d�qiqliyin� aid probleml�ri qeyd etmi�l�r. T��ssürat yaranırdı ki, mü�ahid� olunmu� probleml�rin b�zil�ri o faktdan ir�li g�l� bil�rdi ki, MSK MnSK-lardan n�tic�l�r protokollarının alınması, yoxlanılması v� t�sdiqi, el�c� d� onların kompüter vasit�sil� ümumil��dirilm�si il� ba�lı bu seçki üçün konkret t�limat verm�mi� v� ya DSK-lara 2003-cü ild� verilmi� t�limatın h�l� d� qüvv�d� olmasını vur�ulamamı�dır. MSK-nın internet s�hif�sin� çıxarılmı� n�tic�l�r haqqında m�lumatlar BSMM mü�ahid�çil�r t�r�find�n seçki m�nt�q�si s�viyy�sind� �ld� olunmu� seçki protokolları il� tutu�durulduqda h�r hansı göz�çarpan nöqsanlar tapılmamı�dır. BSMM mü�ahid�çil�ri hesabatların 10 faizind� qeyd etmi�l�r ki, MnSK-lar n�tic�l�r protokolların doldurulması v� ya ba�a çatdırılmasını yalnız h�min protokolların DSK-lara çatdırılmasından sonra t�min etmi�l�r. Hesabatların daha 6 faizind�, BSMM mü�ahid�çil�ri qeyd etmi�l�r ki, MnSK-lar DSK-ların r�smi q�rarı olmadan DSK-larda protokollara düz�li�l�r etmi�l�r. MnSK protokollarında göst�rilmi� r�q�ml�r DSK-lar t�r�find�n (hesabatların 9 faizind�) yoxlanıldı�ı t�qdird� bir çox hallarda uy�un g�lmirdi. �ks�r hallarda, bu cür probleml�r aydın s�hvl�rin (14 halda) düz�ldilm�si m�qs�dil� kiçik d�yi�iklikl�rin DSK-lar t�r�find�n edilm�si v� ya (be� halda) yenid�n hesablamaq t�limatını ver�r�k aradan qaldırılmı�dır. N�tic�l�r protokollarının kompüter vasit�sil� i�l�nilm�si m�s�l�si il� ba�lı 2003-cü il tarixli MSK-nın t�limatlarına uy�un ��kild� h�r zamanı h�yata keçirilmirdi. BSMM-in t�xmin�n 24 faiz mü�ahid�çil�ri m�ruz� etmi�l�r ki, DSK-lar h�min t�limatlarda t�l�b olunan kimi protokol m�lumatlarını kompüter� daxil etm�mi� v� üç çap nüsx�sini çıxarmamı�dır (onlar bir çox hallarda yalnız bir nüsx�ni çap edirdi). Mü�ahid�l�rin 39 faizind�, MnSK-ların s�drl�ri çap edilmi� nüsx�l�rini imzalamamı�, 42 faiz hallarda is�, h�min çap edilmi� nüsx�l�r DSK s�drl�ri t�r�find�n imzalanmamı� v� möhürl�nm�mi�dir. DSK-ların yalnız yarısında çap edilmi� nüsx�l�rd� �ks olunmu� n�tic�l�r t�l�b olunan �ifahi qaydada elan edilmi�dir. H�r üç haldan birind� MnSK s�dri n�tic�l�r onun seçki m�nt�q�sind� n�z�rd�n keçirildiyi zaman i� yerind� yox idi. BSMM mü�ahid�çil�rin be� hey�tind�n biri çap edilmi� n�tic�l�rin nüsx�sini almadı�ını bildirmi�dir. BSMM mü�ahid�çil�rin bir neç� hey�tl�ri m�ruz� etmi�dir ki,

Page 28: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 26 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

mü�ahid� etdikl�ri DSK-lar MnSK-ların n�tic�l�r protokollarını d�rhal n�z�rd�n keçirm�y�r�k, sad�c� onları toplayırdılar. H�min DSK-lar bildirmi�l�r ki, onlar bu proseduru öz dair�sind� yalnız bütün n�tic�l�ri aldıqdan sonra yerin� yetir�c�kl�r. On hesabatda, BSMM mü�ahid�çil�ri qeyd etmi�l�r ki, mü�ahid�çil�r v� ya namiz�din nümay�nd�l�rin� tutu�durulma v� n�tic�l�rin ümumil��dirilm�si prosesinin bütün aspektl�ri ��xs�n tanı� olmaq imkanı verilm�mi�dir. Doqquz hey�t m�ruz� etmi�dir ki, onlar öz mü�ahid� i�inin aparılmasında m�hdudiyy�tl�r v� ya mane�l�rl� üzl��mi�l�r; onlar h�mçinin dig�r mü�ahid�çil�r v� ya namiz�d nümay�nd�l�rin mü�ahid� aparmaqdan m�hrum edilm�si il� ba�lı üç halları s�n�dl��dirmi�l�r. BSMM mü�ahid�çil�ri üç halı da qeyd etmi�l�r ki, mü�ahid�çil�r v� ya namiz�d t�msilçil�ri DSK-dan zorla çıxarılmı�lar. DSK-ların m�sl�h�tçi üzvl�ri mü�ahid�l�rin 54 faizind� mü�yy�n edilmi�l�r. S�sverm� zamanı onların �ks�riyy�ti YAP t�r�find�n t�yin olunmu�dur. Eynilikd�, partiya mü�ahid�çil�ri hesabatların 51 faizind� mü�yy�n edilmi�dir (bu halda, onlar �ks�riyy�ti YAP-ı t�msil edirdi). Yerli bit�r�f mü�ahid�çil�r h�mçinin hesabatların 51 faizind� mü�yy�n edilmi�dir. �caz�si olmayan ��xsl�rin olması mü�ahid� hesabatların 11 faizind� qeyd� alınmı�dır; bununla bel�, yalnız iki halda, bu cür ��xsl�r DSK-ların i�in� birba�a v� ya öt�ri yolla müdaxil� etmi�l�r. S�kkiz seçki m�nt�q�sind� n�tic�l�r DSK-lar t�r�find�n etibarsız hesab edilmi�dir. AT�T/DTH�B-in SMM-n� altı seçki m�nt�q�d� n�tic�l�rin etibarsız hesab edilm�si il� ba�lı q�rarların nüsx�si verilmi�dir. H�min q�rarların yalnız ikisind� n�tic�l�rin etibarsız sayılmasının spesifik s�b�bi göst�rilmi�dir. MSK seçkil�rin yekun n�tic�l�rini hüquqi müdd�t� uy�un ��kild� 2008-ci ilin oktyabrın 19-da elan etmi�dir. Konstitusiya M�hk�m�si yekun n�tic�l�ri oktyabrın 22-d�, Prezidentin andiçm� m�rasimi is�, 2008-ci il oktyabrın 24-d� t��kil olunmu�dur. XVI. SEÇK�D�N SONRA S�YAS� HAD�S�L�R Seçkid�n sonra, AT�T/DTH�B-in SMM-i hazırkı Prezidentin altı r�qibi il� bir sıra görü�l�r keçirmi�dir. Onlardan heç biri seçkinin n�tic�l�rini sual altına qoymadı, baxmayaraq ki, c�nab Hacıyev iddia edirdi ki, o, seçkid� sonuncu deyil, ikinci olmu�dur. H�min namiz�dl�r bildirmi�l�r ki, b�zi pozuntular prosesi ç�tinl��dir� bil�rdi, lakin h�min probleml�rin miqyası ümumi n�tic�l�r� yenid�n baxmaq üçün yet�rli deyil. Namiz�dl�rd�n heç biri s�sverm�nin aparılması, hesablanması v� n�tic�l�rin ümumil��dirilm�si il� ba�lı �ikay�tl�r verm�mi�, onların hamısı seçki gec�si v� ya sonrakı gün hazırkı Prezidenti q�l�b�si münasib�til� t�brik etmi�dir. XVII. TÖVS�Y�L�R A�a�ıdakı tövsiy�l�r seçkil�ri AT�T qar�ısında götürülmü� öhd�likl�r� v� demokratik seçkil�r� aid dig�r standartlara uy�un keçirilm�si m�qs�dil� göst�rdiyi s�yl�r� �lav� d�st�k olaraq, Az�rbaycan Respublikasının hakimiyy�t orqanları, siyasi partiyalar v� v�t�nda� c�miyy�ti t�r�find�n baxılması üçün t�qdim olunur. H�min tövsiy�l�rd�n b�zil�ri AT�T/DT�HB-in �vv�lki yekun hesabatlarda artıq verilmi�dir, lakin h�ll olunmamı� qalmı�dır. AT�T/DTH�B seçki prosesini daha da t�kmill��dirm�k üçün Az�rbaycanın hakimiyy�t orqanları v� v�t�nda� c�miyy�tin� yardım etm�y� daima hazırdır.

Page 29: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 27 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

A. ÜMUMI T�SVIR 1. Müvafiq qaydada 2009 v� 2010-cu ill�rd� keçirilm�si planla�dırılan g�l�c�k b�l�diyy�

v� parlament seçkil�ri baxımından, Az�rbaycan Respublikasının hakimiyy�t orqanları narahat do�uran v� h�ll olunmamı� m�s�l�l�ri aradan qaldırmaq v� seçki prosesin� etimadı artırmaq üçün ölk�d� f�aliyy�t göst�r�n bütün siyasi qüvv�l�rl� birg� seçkiy� aid m�s�l�l�r üzr� dialoqu inki�af etdirm�k tövsiy� olunur.

B. HÜQUQI Ç�RÇIV� 2. Seçki m�c�ll�sind� qalan daxili uy�unsuzluqları v� ikili m�na da�ıyan yerl�ri aradan

qaldırmaq m�qs�dil�, xüsus�n d�, �riz� v� �ikay�tl�r hiss�si yenid�n baxılmalıdır. Bundan �lav�, seçki m�c�ll�sind� �ks olunmu� müdd�alar onun h�yata keçirilm�sini, el�c� d� MSK t�r�find�n q�bul edil�n müvafiq q�rar v� t�limatların t�rtibatını asanla�dırmaq üçün lazım olan hallarda aydınla�dırılmalıdır.

3. Müxt�lif qanunlarda �ks olunmu� seçkiy� dair müdd�alar seçki m�c�ll�si il�

müqayis�d� uy�unsuzluqları v� ya ikili m�na da�ıyan yerl�ri aradan qaldırmaq üçün yenid�n baxılmalıdır. M�s�l�n, Mülki Prosessual M�c�ll�d� v� Seçki M�c�ll�sind� seçki il� ba�lı �riz� v� �ikay�tl�rin baxılmasında rayon m�hk�m�l�rinin oynadı�ı rol yenid�n n�z�rd�n keçirilm�lidir.

4. �vv�lc� tövsiy� olundu�u kimi M�rk�zi Seçki Komissiyası v� a�a�ı komissiyaların

t�rkibini, o cüml�d�n s�drl�rin t�yin olunmasını seçki komissiyalarına ictimai etimadı t�min ed�n v� xüsus�n d�, seçkiy� qatılanların inamını �saslandıran qaydada yenid�n qurmaq üçün seçki m�c�ll�sin� �lav�l�r edilm�lidir.

C. SEÇKININ �DAR� EDILM�SI 5. Seçki prosesinin �sas aspektl�ri il� ba�lı t�limat v� qaydaların verilm�sind�

t�kmill��dirm� i�l�rinin aparılması il� yana�ı, bütün t�limat v� qaydaların ölk� �razisind� vahid formada t�tbiqini t�min etm�k üçün onlar MSK t�r�find�n a�a�ı seçki komissiyalarına lazımi qaydada çatdırılmalıdır.

6. MSK davamlı ��kild� probleml�rl� mü�ayi�t olan sah�l�ri vur�ulamaqla, MSK

t�liml�ri daha da intensivl��dir�r�k, DSK v� MnSK-ları t�limatlandırmaq üçün göst�rdiyi s�yl�ri davam etdir� bil�r. MnSK-lar üçün xüsusi diqq�t hesablama prosedurlarına v� n�tic�l�r protokolların doldurulmasına aid qaydaların onlar t�r�find�n qavranılması v� �m�l olunmasına yön�lm�lidir.

7. H�rbçil�rin adi seçki m�nt�q�l�rind� s�sverm�sini t�min etm�k üçün növb�ti addımlar

atılmalıdır. Xüsusi h�rbi seçki m�nt�q�l�ri yalnız uzaq yerl�rd� olan hiss�l�r v� s�rh�dd� duran qo�unlar üçün qurulmalıdır v� bu cür seçki m�nt�q�l�ri seçki m�c�ll�sin� uy�un olaraq, seçkid�n kifay�t q�d�r önc� t�min edilm�lidir. H�rbi hiss�l�rd� seçki m�nt�q�l�rinin qurulması hüququ yalnız MSK-ya m�xsus olmalıdır. H�min seçki m�nt�q�l�rind� MnSK-lar adi prosedurlara uy�un t�yin edilm�li v� yalnız mülki ��xsl�rd�n ibar�t olmalıdır.

8. MSK-nın iclasları üçün günd�lik v� materiallar seçki m�c�ll�sinin 19.8-ci madd�sin�

uy�un ��kild� vaxtına paylanmalıdır.

Page 30: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 28 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

D. SEÇICIL�RIN QEYDIYYATI 9. Seçici siyahıların t�rtibatına aid aydın t�kmill��dirm� i�l�ri aparılsa da, onların

d�qiqliyini yax�ıla�dırmaq üçün �lav� s�yl�r göst�rilm�lidir. H�r seçkid�n sonra, seçici siyahılarında s�hv�n adları buraxılmı� v� MnSK-lar t�r�find�n seçici siyahılarının t�sdiql�nm�sind�n sonra �lav� edilmi� seçicil�r avtomatik qaydada �sas seçici siyahılarına daxil edilm�lidir.

10. MSK DSK v� MnSK-lara t�lim ver� bil�r ki, onlar seçicinin qeydiyyatdan çıxmaq

kartlarını verdikd�, onların üz�rind� qeydiyyatı l��v olunmu� seçicil�rin ��xsiyy�t v�siq�sinin seriya v� r�q�mli nömr�si h�min kartların üz�rind� qeyd olunsun v� qeydiyyatdan çıxmı� seçici kartlarını q�bul ed�n MnSK-lar adi seçicil�r� �amil edil�n hüquqi müdd�alara uy�un olaraq, h�min m�lumatı seçici siyahılarına daxil etsinl�r.

E. NAMIZ�DL�RIN QEYDIYYATI 11. Qeydiyyata alınmaq üçün Prezidentliy� mümkün namiz�dl�r t�r�find�n t�qdim

edilm�li seçici imzalarının v� mü�ayi�t ed�n m�lumatın yenid�n baxılması sistemi v� bu i�in yerin� yetirilm�sin� ayrılan müdd�t yenid�n n�z�rd�n keçiril� bil�r, çünki t�crüb� onu göst�rir ki, hazırkı qaydalar n� lazımi v� ��ffaf baxılmanı t�min edir, n� d� ki, MSK-nın namiz�din qeydiyyatı il� ba�lı q�rarlarına qar�ı m�hk�m�d� effektiv ��kild� iddianın qaldırılmasına imkan verir.

12. Alternativ olaraq, seçki m�c�ll�sin� edilmi� �n son �lav�l�r n�tic�sind� çıxarılmı�

seçici imzalarının �v�zin� mümkün namiz�dl�r üçün maliyy� depozitini qoymaq imkanı yenid�n qaytarılmalıdır.

F. SEÇKI KAMPANIYASI 13. Bu seçkil�rd� yerli icra hakimiyy�ti orqanlarının seçki prosesin� müdaxil� halları

azalsa da, tövsiy� olunur ki, Az�rbaycan Respublikasının hakimiyy�t orqanları, o cüml�d�n Prezidentin �cra Aparatı v� MSK bu sah�d� qalan nöqsanları aradan qaldırsınlar.

14. Hakimiyy�t orqanları yenic� q�bul olunmu� S�rb�st Topla�maq Azadlı�ı haqqında

qanun v� onun h�yata keçirilm�si sah�sind� yaxın g�l�c�kd� icra orqanları, m�hk�m�l�r, siyasi partiyalar v� seçkid� maraqlı olan dig�r dair�l�rl� d�yirmi masaların t��kil olunmasını n�z�rd�n keçir� bil�r.

G. MEDIA 15. Dövl�tin maliyy�l��dirdiyi AzTV-nin b�rab�r kampaniya ��raiti t�min etm�k kimi

hüquqi öhd�liyini aradan qaldıran v� bu kanalda h�r hansı kampaniya formasının yayımlanmasını qada�an ed�n seçki m�c�ll�sinin 77.1 madd�sin� edil�n �lav� aradan qaldırılmalıdır.

16. Dövl�tin mülkiyy�tind� olan v� ya maliyy�l��dirdiyi medianın x�b�rl�r

proqramlarında seçki i�tirak ed�n bütün namiz�dl�r� b�rab�r münasib�tin t�min edilm�si üçün seçki m�c�ll�sinin 77.1 madd�sin� �lav� edilm�lidir.

Page 31: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 29 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

17. Milli Televiziya v� Radio �urası il� �m�kda�lıq ed�r�k MSK kampaniya zamanı seçki m�c�ll�sinin media il� ba�lı müdd�alarına �m�l edilm�sini, o cüml�d�n dövl�tin mülkiyy�tind� olan v� ya maliyy�l��dirdiyi mediada seçki i�tirakçılarını x�b�rl�rd� b�rab�r ��kild� i�ıqlandırmasını t�min etm�lidir. Seçki kampaniyası dövründ� Milli Televiziya v� Radio �urası t�r�find�n aparılan sistematik media monitorinqi bu m�s�l�d� MSK-ya yardımçı olacaqdır.

18. �ctimai TV-nin müst�qilliyi, o cüml�d�n q�r�zsiz verili�l�r, xüsus�n d� x�b�rl�r

proqramı t�crüb�sinin inki�afı gücl�ndirilm�lidir. Hazırlanan reportajlar, o cüml�d�n hakimiyy�t orqanlarının apardı�ı f�aliyy�t i�ıqlandırıldıqda x�b�rl�r tarazlı olmalı v� faktlara �saslanmalıdır.

19. Çap m�tbu orqanlarının redaktorluq x�tti hakimiyy�t orqanlarının müdaxil�si v� ya

t�zyiqi olmadan mü�yy�n edilm�lidir. AT�T-in M�tbuat Azadlı�ı üzr� Nümay�nd�sinin hal hazırda h�bsd� olan jurnalistl�rin azadlı�a buraxılması v� hökum�t� qar�ı t�nqidi fikirl�r söyl�y�n ��xsl�rin �leyhin� hüquq-mühafiz� orqanların önc�d�n hazırlanmı� hadis�l�r v� kampaniyalardan ç�kinm�si il� ba�lı verdiyi �vv�lki tövsiy�l�r n�z�r� alınmalıdır.49

H. �RIZ� V� �IKAY�TL�R 20. MSK v� MnSK s�viyy�sind� ekspert qrupları il� ba�lı mövcud sistem saxlandı�ı

t�qdird�, h�min qruplar k�nar hüquq�ünaslar v� dig�r ekspertl�rd�n ibar�t olmalıdır. Parlament azlı�ını t�msil ed�n komissiya üzvl�ri ekspert qrupuna üzv ir�li sürm�k hüququna malik olmalıdırlar.

21. H�r hansı bir r�yl� razıla�madı�ı halda, dig�r ekspertl�r f�rqli r�y t�qdim etm�k

hüququna malik olmalıdırlar v� h�min r�y sonradan MSK t�r�find�n d� müzakir� olunmalıdır.

22. MSK-da ekspert qrupu il� media üzr� i�çi qrup arasında s�lahiyy�tl�rin bölünm�si

aydınla�dırılmalıdır. N�z�rd� tutula bil�r ki, ekspert qrupuna mediaya aid olmayan kampaniya il� ba�lı �riz� v� �ikay�tl�ri ara�dırmaq s�lahiyy�ti h�val� edilsin, lakin media i�çi qrupu is�, kampaniya zamanı yalnız medianın i�i il� ba�lı �riz� v� �ikay�tl�rl� m���ul olsun.

I. YERLI MÜ�AHID�ÇIL�R 23. Yerli bit�r�f mü�ahid� qruplarına tam azad ��raitd� i�l�m�sin� icaz� verilm�lidir.

Qeyri-hökum�t t��kilatların qeydiyyat prosesi bu cür qrupların v�t�nda�lar t�r�find�n formala�dırılmasını asanla�dırmalı v� mü�ahid� s�yl�rini ç�tinl��dirm�li deyil.

J. S�SVERM�, HESABLAMA, N�TIC�L�RIN GÖST�RILM�SI V� ELAN EDILM�SI 24. Mümkün ola bil�c�k bir neç� d�f� s�s verm�nin qar�ısını almaq üçün mür�kk�b�

batırılma prosedurları t�tbiq ed�n seçki m�c�ll�sin� edilmi� müsb�t d�yi�ikliyi n�z�r� alaraq, MSK prosedurlara seçki komissiyaları t�r�find�n d�qiq ��kild� riay�t

49 AT�T-in Media Azadlı�ı üzr� Nümay�nd�sinin 27 noyabr 2008-ci il tarixind� AT�T-in Daimi

�urasında t�qdim etdiyi Dövri Hesabata a�a�ıdakı s�hif�d� bax: www.osce.org/documents/rfm/2008/11/35149_en.pdf

Page 32: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

Az�rbaycan Respublikası S�hif�: 30 Prezident seçkil�ri, 15 oktyabr 2008-ci il AT�T/DTH�B-nin Seçki Mü�ahid�si Missiyasının Yekun Hesabatı

olunmasını, o cüml�d�n seçicil�rin barmaqlarında mür�kk�b izinin yoxlanılmasını v� seçki bülletenl�rinin verildiyi zaman mür�kk�bin t�tbiq edilm�sini t�min etm�lidir.

25. �st�nil�n mümkün yerd� t�min oluna bil�r ki, müvafiq DSK-lar t�r�find�n seçil�n

seçki m�nt�q�sinin yerl�ri bu m�qs�d�, xüsus�n d�, ölçü, yerl��dirilm� v� çıxı� yollarına münasib olsun.

26. Veb kameraların seçki m�nt�q�l�rind� istifad�si davam etdiril�rs�, onların istifad�si,

video görüntül�r� �riz� v� �ikay�tl�r prosesind� d�lil statusunun verilm�si seçki m�c�ll�si il� t�nziml�nm�li v� MSK seçkid�n önc� onların qura�dırılması v� istifad�si il� ba�lı müvafiq qaydaları t�rtib etm�k imkanını n�z�rd�n keçir� bil�r. MSK h�mçinin bu cür kameraların qura�dırılaca�ı seçki m�nt�q�l�rinin siyahısını t�rtib ed� bil�r v� ya �n azı, bu siyahılar DSK-lar t�r�find�n yazılarsa, onları t�sdiq ed� bil�r.

27. Ail�vi s�sverm� m�s�l�sinin h�lli üçün �lav� s�yl�r göst�rilm�lidir, çünki bu cür

t�crüb� s�sverm�nin m�xfiliyini v� ayrılmaz oldu�unu sual altına qoyur. Bu m�qs�dl�, bir sıra t�dbirl�r görül� bil�r, o cüml�d�n seçicil�rin marifl�ndirm� kampaniyası v� seçki komissiyaları üçün �lav� t�lim kursları t��kil oluna bil�r.

Page 33: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

�LAV�: SEÇK� N�T�C�L�R�

MSK-nın n�tic�l�r protokoluna daxil edil�n m�lumatlar Sayı Seçicil�rin ümumi sayı 4,927,561 �sas seçici siyahılarına daxil edilmi� seçicil�rin sayı 4,853,268 �lav� seçici siyahılarına daxil edilmi� seçicil�rin sayı 102,482 Qeydiyyatdan çıxmı� seçici kartı il� s�s vermi� seçicil�rin sayı 37,517 Qeydiyyatdan çıxmı� seçici kartı veril�n seçicil�rin sayı 65,706 MSK t�r�find�n DSK-lara verilmi� seçki bülletenl�rin sayı 4,903,600 Seçki bülleteni verilmi� seçicil�rin sayı 3,701,690 Üz�rind� s�hv edilmi� seçki bülletenl�rin sayı 3,791 Atılmı� seçici bülletenl�rin sayı 3,700,634 Etibarsız seçki bülletenl�rin sayı 57,760 Etibarsız seçki bülletenl�rin faiz nisb�ti (atılmı� seçici bülletenl�rin sayı �sasında)

1.56%

Etibarlı s�sl�rin sayı 3,642,874 Seçkid� i�tirak (seçicil�rin ümumi sayı �sasında) 75.12%

Namiz�d Aldı�ı s�sl�rin sayı Faiz nisb�ti

�lham �liyev 3,232,259 88.73% �qbal A�azad� 104,279 2.86% Fazil Mustafayev 89,985 2.47% Qüdr�t H�s�nquliyev 83,037 2.28% Qulamhüseyn �lib�yli 81,120 2.23% Fuad �liyev 28,423 0.78% Hafiz Hacıyev 23,771 0.65%

M�nb�: MSK-nın 15 oktyabr 2008-ci il tarixli prezident seçkil�rinin n�tic�l�ri il� ba�lı protokolu50

50 www.cec.gov.az/en/7president2008/protokol/CEC%20final%20protocol.doc

Page 34: AZ RBAYCAN RESPUBLKASI · 2018. 1. 30. · Ekspert qruplarının trkibi v ikaytlrin ksr hisssin MSK sviyysind media qrupu trfindn baxılması hmin qrupların faydası v effektivliyini

AT�T/DTH�B HAQQINDA Demokratik T�sisatlar v� �nsan Hüquqları Bürosu (AT�T/DTH�B) “insan hüquqları v� fundamental azadlıqlara hörm�tl� yana�manı tam m�nada t�min etm�k, qanunun aliliyin� riay�t etm�k, demokratiya prinsipl�rini t��viq etm�k v� (…) demokratik t�sisatları qurmaq, möhk�ml�ndirm�k v� qorumaq, el�c� d� bütün c�miyy�td� dözümlülüyü t��viq etm�k” i�ind� (1992-ci il tarixli Helsinki Zirv� Görü�ünün S�n�di) i�tirakçı dövl�tl�r� yardım etm�k üzr� AT�T �sas t�sisatıdır. Buna, AT�T-in insan ölçüsü sözü kimi istinad edirl�r. Var�avada (Pol�a) yerl���n AT�T/DTH�B 1990-cı ild� Paris Sammitind� Azad Seçkil�r Ofisi kimi yaradılmı�, 1991-ci ilin mayında f�aliyy�t� ba�lamı�dır. Bir ild�n sonra, Ofisin adı insan hüquqları v� demokratikl��m�ni �hat� etm�k m�qs�dil� geni�l�ndirilmi� mandatı �ks etdirm�k üçün d�yi�dirilmi�dir. Bu gün, t��kilatda 130-dan çox i�çi çalı�ır. AT�T/DTH�B seçki mü�ahid�si sah�sind� Avropanın aparıcı qurumudur. H�r il, bu t��kilat AT�T regionunda seçkil�rin AT�T öhd�likl�ri, demokratik seçkil�r� aid dig�r beyn�lxalq standartlar v� milli qanunvericiliy� uy�un ��kild� keçirilm�sini qiym�tl�ndirm�k üçün minl�rl� mü�ahid�çinin ezam edilm�sini �laq�l�ndirir v� t��kil edir. Onun istifad� etdiyi t�krarolunmaz üsulları bütöv seçki prosesini t�f�rrüatla t�hlil etm�k imkanını yaradır. Yardım layih�l�ri vasit�sil�, AT�T/DTH�B i�tirakçı dövl�tl�r� öz seçki ç�rçiv�sinin t�kmill��dirilm�sin� xidm�t edir. Büronun demokratikl��m� sah�sind� apardı�ı i�l�r a�a�ıdakı mövzulara aiddir: qanunun aliliyi, qanunvericiy� d�st�k, demokratik idar�çilik, miqrasiya, yer d�yi�m�k azadlı�ı v� gender b�rab�rliyi. AT�T/DTH�B demokratik strukturların inki�afına çalı�araq, h�r il bir sıra m�qs�dli yardım proqramlarını h�yata keçirir. AT�T/DTH�B özünün insan ölçüsü sah�sind� öhd�likl�rin� uy�un ��kild� insan hüquqları v� fundamental azadlıqların t��viq edilm�si v� qorunması m�qs�dil� i�tirakçı dövl�tl�r� öz öhd�likl�rin yerin� yetirilm�sind� yardım edir. Bu m�qs�d� �m�kda�lı�ın gücl�ndirilm�si üçün bir sıra t�r�fda�larla i�l�y�r�k, imkanları quraraq v� tematik sah�l�rd�, insan hüquqları i�ind� ekspert yardımını göst�r�k, o cüml�d�n terrorçulu�a qar�ı mübariz� apararaq, insan alverinin qurbanı olmu� ��xsl�rin insan hüquqlarını qoruyaraq, insan hüquqları sah�sind� t�hsil v� t�liml�ri t��kil ed�r�k, insan hüquqlarının monitorinqini keçir�r�k v� hesabatları yazaraq v� n�hay�t, qadınların insan hüquqlarını v� t�hlük�sizliyini müdafi� ed�r�k, nail olunur. Dözümlülük v� ayrıseçkilik sah�sind�, AT�T/DTH�B i�tirakçı dövl�tl�r� �dav�t �sasında cinay�tl�r�, irqçilik hadis�l�rin�, ksenofobiyaya, antisemitizm� v� dözümsüzlüyün dig�r formalarına qar�ı cavab t�dbirl�rinin gücl�ndirilm�sind� d�st�k verir. AT�T/DTH�B-nin dözümlülük v� qeyri-ayrıseçkilik il� ba�lı f�aliyy�ti a�a�ıdakı sah�l�r� yön�lir: qanunvericilik; hüquq-mühafiz� sah�sind� t�lim kursları; faktların m�ruz� edilm�si v� �dav�t �sasında cinay�tl�r v� insidentl�r� qar�ı cavab t�dbirl�rinin davam etdirilm�si; o cüml�d�n, dözümlülük, hörm�t v� qar�ılıqlı anla�manı t��viq etm�k üçün t�lim i�l�rinin aparılması. AT�T/DTH�B i�tirakçı dövl�tl�r� Roma v� Sinti (qaraçılar) xalqlarına aid siyas�tl� ba�lı m�sl�h�tl�rini verir. T��kilat Roma v� Sinti icmaları arasında ��b�k�nin v� imkanların qurulmasını t��viq edir, siyasi qurumlarda Roma v� Sinti (qaraçılar) nümay�nd�l�rinin i�tirakını h�v�sl�ndirir. DTH�B-in bütün f�aliyy�ti AT�T-in i�tirakçı dövl�tl�ri, AT�T t�sisatları v� sah� �m�liyyatları, el�c� d� dig�r beyn�lxalq t��kilatlarla sıx �laq�l�ndirm� v� �m�kda�lıq ��raitd� h�yata keçirir. DTH�B haqqında �lav� m�lumatı internet s�hif�sind� tapmaq olar (www.osce.org/odihr).