Auspice JEsUssXeRClIIUM ACADsMICUM t

PR OBLEMATAQVAlDAM PHiLOsO-

PHICAEXHIBENs,

JpVodCum venia Ampl, Ordinis Philosoph.

In Academia Ab(iZn[i y

sub UmboneVIRI Reverendi atque Pratcellentissimi,

D N-M- DAVI D! s ULingv. Oriental Prosi Ord. Celeberrimi*ac Pastoris in meririssimi, Prae-

ceptoris & Promocons sternumsaspiciendi,

Publico madesio Pbitosbpfranhum exa •

mini sihjicit -

OLAUs I. O BothaIn Auditorio Maximo, ad diem 22 Fehr.

An. M. DC. ITFI.Impr, apud Joh, L. WKiuum.

ntri in CHRIsTOAe Domino longe Reveren-

dissmo,

DN. JOHA N N IG E Z E L I O,

s. s. Theologis Do c tori Ce?s«berrimo ,

Dicecesios ssboenilsEpiscopo Eminentissimo 5 Re-gtx itidem /scademis Fro-Can.'cellario Permagnifico, Consi-teor!! Ecclesiasiici Ant i stiti Gra-vissirnoj Patrono ssC Mscenati sum-

mo, summa animi reverentia

colendisiimo.Ut. submi/sissimum. Indicium, extaret animi,

hunc ingenii, soetum, abortivum, humiiitnc,inscribit.&Jaerum. facit, intimctjve.vovet.ut,R ever£Ndisv imum.Patx EM.Ecclesiae. gloriae.divmitus. concdTum. lata, Neltons. com-

plere, faciant, anno*.

Reverendiss. Patris ac DominiClutu humtlituus

Ojlaus bisili.

UT&ViRO Maxime Reverendo, Amldissimo,

CeUhcrrir/ioqVe

Dn. M. ANDRE£Wanoc h i o,

s st Theologia; Prosessori Or-dinario, Excdienristimo, utriusqucGonsiflorii Aosessori adcuratis-simo, nec non Pastori in Punstodigmssimoj Parrono, Praeceptori

ac Promotori maxime de-venerando.

Ha.s ingenii Primitias,Devoto consictat animo,addito voto calidissimo, velit DEUs sura-mus Amplissimum Dominum Prosefloremin Academiae, Eccicllaenne i!lustredecus,qvin& in Promotionem Clientum diu incola-*nem conservare.

Ampliss. Dn. Prosessorissubjcstus servitor

O-

VMISPl. Reserendis, Reserendis,Clariss.Dostiss,

(s s[nciAttjsmoDn. GUsTAVO CAjANO,

Pastori in vigiiannssimo*Dn. BARFHOLLO RAjALENlO

Pastori in sBatUttO iolertissimo.Dn. johanni w egstio,

saceliano in jentat mentissimo.Dn. IsA ACOParenti meo carissimo, siliali obseqvio

aeternum proseqvendo.

Eoeet chartaceum munus, pro maximisin se collatis benesiciis, ossert,rogans, ut idem benigne exci-pere haud dedignentur

R. R, Ci. sp. Nominis V. V.

Obsersanttssmm cultoro.

PROBLEMA PHILOLOGICUM,An Homini Lingoa Ebr&apt naturalis?

sk quis ejusdem Au&er l

Raves Controversiarummotus olim inter AEgy-ptios & Phryges suerunt,de Problemate propo-sito, qvaaliquam sui par-

tem,adeout eo suerint adacti, uc rei istiusveritatem exploraturi, duos Insantesrecens natos ab omni consortio homi-num exclissos, homini cuidam inter pe-cora educandos tradiderint, prohibue-rintqve ne qvisquam cum iis aliqvo u-teretur sermonis genere: existimantesj,qvocunque inciperent loqvi Idiomate, il-lud homini esso naturale, sicque litemdiremtum iri. Cum ergo biennium

2transiisset, & infantes vagire desiissenssnon nisi beccos, nescio quo sato, clamareceperunt. Et quoniam Phrygii Panem sioadpellabant, ideo etiam Lingvam Tuaninaturalem, atque qvse omnium sir primaopinabantur. Resertur, etiam Exem-plum aliud de Rege quodam, qui tri-ginta infantes Custodibus quibusdam di-citur tradidisse, ut experiretur, qvanamsilia hqvando uluriedent lingva, utpotea nullo aliqvam docti; atqve reperisselaborem istum suisTe vardsisimum, nul-lumqve eorum distinctas protulisse vo-ces. Docent hae Exempla clare siatis, qvodnulla lingva homini sit naturalis, Namsicet homini sit naturalis potentiae sa-cultas loqvendi,inde tamen nonsieqvieur,lingvam aliqvam homini esse innaram,a-deoqve nec Hehream. Omnis enim loqvelaoritur ex auditu, muruaqve conlvesu-dine. Hinc si siupponamus pueros, ex-tra consiortium hominum qvi enutri-rentur, lingvam aliquam sini formarepolle, qvs sb aliis inteliigi non pollet,

3non tamen eos Hebraice loqvi, luce estclarius meridiana. Nam cum nemi-nem Hebraice audirent loqventem, necipsi Hebraice ioqverentur. si autem voxaliqva IdiomatisEbraici, novae isti lingvaeimmisceri posset, ea tamen Ebraica non-dum esset; qvippe qvae per accidensprovenisser, & non ideo, qvia Ebraei iis-dem vocibus utuntur. His aurem no-stra sussulra statTsiesis argumenris-.(N)si lingva Ebraea esset a natura, utiqvenecessario homines ad eam discendarnessent magis proclives, qvam docet u-sus,facilioriqve ad Ejus cognitionem per«venirent ratione; at salsum est conse-qvens Ergo & antecedens. Conseqvens*autem esse salsum in hoc syllogismo,probat ipsa experientia qvotidiana, ut-pote dilucidissime demonstranstingvamHebraeam, aeqve dissiculter ac unqvaraaliam, addisci; homines etiam majoriimpetu serri ad adqvirendam notitiamiingvarum aliarum, qvam ipsius Ebraeae,constat. (2) si Lingva Ebraea esset natu-ralis, seqveretur etiam surdos Hebraice

4loqvh At cum nec heic assiumtum sitverum, E. nec ullo veritatis fundamen-to torum inniti syllogismum certum est.Docet id non obscure darissima expe-rientia, videmus enim indies, surdosetiam essie mutos; Ratio haec est evi-dentissima, qvod neminem potuerintaudire loqventem. Etenim si Ebraea lin-gva iliis essiet naturalis, etiam loqveren-tur Ebraice, etiamli nullum audiant il-la utentem Lingva; At qvia jam nul-lam hsigvam callent, ob rationem mo-do adhibitam, nec Lingvam Hebraeamesso Naturalem, tam csvam cum(udum esi\ essi solet. Qyin imo, si Lingvailla esset naturalis, surdi nulla ab eaabstinerent ratione,qvominus eadem li-cerentur. Non enim heic aliter sieretqvam cum sumo, qvem, si vel diuqvis deprimat deorsum, semper tamen ascendet; atqve cum Lapide,qvem vel millies in altum projectum,descendere est planissimum. Vim qvippeobtinet suam illud:Naturam expellas surca, tamen us% recurret ,

5Neqj vero nostram sententiam qvispiameo resutabit,si vel maxime dicat,Ling-uam Fbraicam videri naturalem hominiideo, qvia primusHomo Adamus statim,postqvam esiet creatus, Deum Ebraiceloqventcm intellexit, qvod fieri nonpo-tuisie, diceret qvis;si lingva Hebraicaesiet tantum ex instituro & conlvetu-dine, debuisient enim aliquot rnensespraeterlabi, antequam DEUM Hebraiceloqventern inteiligere, & animanti-bus nomina indere potuisiet congrua.Non, nostram sententiam ex-pugnabit qvis vel isto argumento, ut-pote cum illa Cognitio Lingvae He-braeae in Adamo fuerit donum praeternaturale. Patet id hinc, qvcd primi no-stri parentes illam cognitionem in libe-ros non propagarunt, extraordinariaenim suit & ad habitus pertinens in*fusos- Qyapropter etiam Liberi didi-cerunt Lingvam Hebraeam a Parenti-bus eodem plane modo, qvo hodie li-beri si parentibus Lingvam qvamcu»qve, sive svetica sit, sive Finnica vel et-

6lam Germanica, addisennt. Proindecognitio illa Lingvae Ebraicae in pri-mis Parentibus non suit a natura, necex instituto humano ; sed a DEOhomini immediate , divina virtuteinstillata & insusa. si enim Adamusjpse Lingvam hanc proprio studio& ingenio sibi essingere non potuit,,utiqve DEUs ipse Auctor statuen~dus. Prius darer exinde, nam notatam dto potuit Adamus eam essor-mare, ut statim DEUM intelligerepotuerit loqventem, Evamqve alloqvi*Posterius ideo verum erit, qvia si si-brata lingua non suit innata homini *

neque ab Homine inventa, adhaecdonum singulare & eximium» E. siDEO sit, necessum essi Nam qvemadmodum homo non utitur certa lin-gva, nisi aliqvem ante audierit ilia u~tentem; Ita nec Adamus si a DEO lin-guam Ebraeam sibi iususam non habu-isset, ulla Lingua potuisset ioqvn Pia-tio est: qvia neminem illauti audivis-

7set, siqvo didicisset; Ac qvia DEUMEbraice slarim intellexit loqventem, evi-dens esl, DEum istius esle Auctorem.si aurem dicatur Linguam Hebraeamideo videri ab Adamo inventam & nonsi DEO inditam, qvia imposuit nominabestiis agrisic volucribus coeli, cuiqueanimantium convenientia; Non tamennostra vel hanc ob Causam labefactaturThesis; DEUs enim ante impositionemnominum Adamum erae. adloqvutus,adeo ut non sit dubium, qvin Adamustum jam calluerit lingvam Hebraeam,qvando nominibus (uis qvodvis adpel-lavit animal. Non autem inepte hicqvaeri possir, qvomodo DEUs Adamumhanc Lingvam docuerit? Cl. Leusdeniuramplectitur sententiam illam, qvae sta-ruit DEum tantummodo intudisie A-damo lingvam Ebraicaro qvoad ra-dices ; Et sio eum facili opera, reliqvaderivata si radicibus descendentia, sor-masse* per propriam suam sapientiam,qva erat imbutus, & scientiam. Hoc

8non suisset Adamo dissicile factu, cummajori fuerit donatus sapientia, qvarnqvisquam hominum, qvijam facillime,si ipsi nota sit radix in qvacunquenotalingua, reliqvas voces ex ilia radice, velper additionem, vei per detractionemquarundam literamm, formare potess.PROBLEMA LOGICUM.An DEUs recte ponatur in Fradica-

mento suhstantia l

VArie licet denumero praedicamento-rum a variis disputetur, monstrosam

digitis vel pluribus vel paucioribusr?s epiXoncpios facientibus nonnullis: cumCelebrioribus tamen,& magis limati ju-dicii Philolophis, decem dari statuimus,

eam ob causam ,ut facilius atqjdistinctius rerum omnium cognosce-rentur naturae, ab ipsis constituta; .nonvero, ut dirum aliquod sint Ergastu-lum, cui res quae in Praedicamentis sunt,qvasi localiter includantur. Vulgo qvi-dem in Praedicamento esse neganturseqventia»

9Concretum, consignificans, sidum, Polysetnon,Fox Logice, DEUs, Excedens, Privatio, Parssa

At qvid de DEO sentiendum sit ex hocpatescir, qvod DEUs, qvi vera substan-tia est, potest cum substantiis caecerissubstantia adpellan, intelle-ctionis gratia in classe substantiarumponMpso Philosopho huic nostrae senten-tiae album porrigente calculum, Lib. VII:Metaph. cap. i. Qvod autem qvidamdicunt DEUM infinitum praedicamentonon includi, id ex praecedentibus diluipotest opera facili, ubi diximus. Praedi-camentum non esso carcerem aliquemsin qvo res in Praedicamentis contentaecaptivae detineantur, qvique rebus ali»qvam ad serat imperfectionem, sed essodispositionem qvandam, qvae modumkitelligendi rerum naturas facilirat.Qvemadmodum ideo maxime adClas-sem sapientum pertinet salorno, qvo-niam omnium est sapientissimus, iraDEUs qvoque qvia substantia est per-iectissima, qvin substantia sit, negarine-qvit; Est etiam Ens, qvod non est m

a r i.

10

subjectro, qvodque non substat acciden-tibus, nam licet substantia accidentibussuhstare dicatur, non tamen id de sub-ss antiaeLogicassed Phyfica accipiendumest, ipso etiam Aristotele ab ejusmodi lo-qvendi modo abhorrente.. Probe autemnotandum est,qvodcum dicimus DEUMposse esso in Praedicamento , id nonsicsit intelligendum, qvssi directe Divi-nam ejus Entitatem ibi locandam veli-mus, utpote qvae ea ratione transcenditessentiae suae nobilitate &ob eminentiamperfectionis, omne praedicamentum,cum sit Ens tam nobile, nr propter in-finitam perfectionem, notionem generis& speciei non admittat. Vid.ExceilentisLB, Dn. D. Jac. Flachsenii Colleg. Log.pag.106. Hoc aurem cum asserimus, nonstatim omnino Eum Praedicamento sub-stantiae excludendum censemus, sed re~vera in eo poni posse, sc. qvia esse inpraedicamento extrinseca tantum deno-minatio est. Qyid? Qyod GrammaticiDEUM generis dicunt esso Masculini,sexutn sic DEO tribuentes, quod Ma-

11

jorisest momentsi Proinde ut terminouramur Philosophis uficato ,

DEUM esso m Praedicamento substantiaeadfirmamus.PROBLEMA PHYsICUM,

CoatroVersiam De Motu, Terra ex~pendens.

GRavissimus est laber «st meis imparhumeris, qvem expediendum mihi

lumsi in exponenda Controversia, qvaeventilatur inser Philosophos Veteres, scNovos. Variis perspicadssimi eqvidemingenii Viri, volunt stabilire argumentismobilitatem Tarrae,asserentes astra, qvaecorpora sunt magnitudinis immensae,tam celeriter non posle serri qvam paresti Infinito sc. cum a Terra absint spa-tio: nec naturam id sacere per pluraqvod per pauca porest. Verum licetnullius qvidquam detractum velimusauctoritati, atqve qvemvis luo abundaresenili non inviti patiamur; interim tamentutior nobis ilia videtur sententia, qvae,ssstra moveri, Terram autem in medio

12mundi qviescere, & ex se propria sua vinaturali, qvamdiu manet in proprio luoioco, nullum pulsum edere, sed imrr.o~tam qviescere, nec nisi per violentiaminde detrudi, asTerit. (*) si enim omnegrave ad motum est ineptum, utiqueetiam multo magis terra qvietern amaredicenda, utpote cui tanta inest gravitasut infra aqvas etiam demergatur. (£)si naturaliter moveretur, motu rectoserretur deorsum ad locum suum pro-prium, qvisit inserior. Hoc autem si-eri neqvit, jam enim ante exissit in suoJoco, proprio, eoque insimo, qvi centriobtinet rationem» (y ) si movereturTerra, seqveretur lapidem e turri de»demissum, non posse in pedem turriscadere, qvod tamen fieri videt qvivis,qvi rei hujus experimentum secerit» (<£)seqveretur qvoque globum explosuinnon attingere posse metam, si scilicetmeta illa cum tellure motaretur. (*)Accedit robur adsertioni nostrae etiamex eo, qvod stellas motare locum, nonvero terram videat qvivis; {£ ) Ut &ex

13eo qvia tellus essio centro mundi qvodnon moveri apud omnes in conseflo est.C»i) Validissimum autem ex pandectissacris habemus argumentum, utpore inqvibus subinde.stabilitatis Terrae, men-tionem iieri certum est: Neque verospiritum sanctum in ilis se ad captumhominum accommodaste pie qvis di-xerit, quasi videlicet cum intellectaerrante spiritus sanctus erroribus sepraebeat implicitum. Proinde qvoraodoTerra movebitur naturaliter? neqjveroviolentus Terrae motus concedi potest.Non enim eiTet diuturnus, essiet contraNataram, sieretque per accidens, jginmotam prater naturalem 'Terra adseribunt,prius demonsirent tum illum motum.tum istiuteausam externam, posl ridebimus qriid iteritatiConfortet, ait B. scharsput in sua Physiea .

PROBLEMA ETHICUM./In Omne Mendacium sit peccatum?XJ ariae sunt variorum Plulosophorum* sententiae de bae qvaestione,aliis eam

(impliciter adfirmantibus, aliis negan-

14•elbus. Ut vero in bae controversa nosfaciliori procedamus via, notandum est 9Mendacium dssiingvi solere in Officio-sum. Jocosum & Perniciosum, propri-eque sio dictum. Perniciosum solum di-cimus proprie Mendacium,- qv.a pri-ora illa duo improprie saltemsic di-cuntur pro simulatione & distimulari-ons in casibus non obligantibus, vid.Admod, Rev. Dn. Pros. Theol. Orda

AndreaeWanochiiDisqtPract. Nec enimmendacii definitio iis adaptari potest,Qvod vero etiam illa Mendacii nomineadpellitemus, excuses B* L. sas est, ne-pote cum & Doctores qvidarn Luthe-rani has soq vendi usurparint formulas.Ojsidosum itaque quod adtineqaliqvidbo-ni in se continet, qui alicui prodest &

nulli nocet, ac proinde non temere ma-lum & merum peccatum dicendum,nam interdum non peccatum est, siqvis occultet veritatem. E. G. Cum a-liquis potest se aut proximum, qui a-lioqvin omnino perirer, a morte libe-rare per celationem veritatis. Neqve

15enim actio ilia conjuncta est cum pe-versa hominis pravitate, live inten-tione sallendi, sed potius honorem.,DEI boniqve rationem & emolumen-tum proximi habet:ObstetridbusAEgy-ptiacts satis runer$suoid comprobanti-bus exemplo, dum Pharaonirem totamnon enunciarunt. Exempla etiam alia inscriptura sacra habemus Manisesta,qvae clare demonstrant veritatem a qui-busdam essedissirnulataro,non vero pec-catum in eo commistum. Idem tenen-dum de Joco/o, qvod sit ab aliqvo noneo sineur noceat proximo, sed potius ucillum oblectet; Interne non est malum,cum non suscipiatur ex cordis malitia,sed potius ut taedium praescindatur tem-poris & auditores oblectentur. Licetvero papehtyiav scriptura condemnet,notandum tamen est,non omnes Jocosin sacris literis esse prohibitos, qvia Jo-corum mentionem saepe faciunt, idqvesine ulla repraehensione: Qyin &idob-servandum, qvod dum Apostolus

damnat non omnem Jocorum

16usum, parce & moderate adhibitum, sednimiam licentiam improbet. Qyippestatim Mendacium hoc est reprehensi-one dignum,iliicitumqve si verecundissines non oblerventur; Licitum vero,qvando intra honestatis cancellos con-tinetur. Tertium autem genus Men-dacii qvod diximusFcrnuiosum, sit men-tiendi & sallendi libidine, proinde qvo-que malum est. Falsa enim est signifi-catio vocum cum intentione sallendi.Et hoc illud est Mendacium qvod inPraecepto Octavo, aliisque in locis pro-hibetur severe. De qvo si nostra qvaqjintelligatur Qyaestio,asfirmativa omninoomnibus veritate sectantibus est tenenda.Plura potuissent tam in hujus, quam incaeterarum qvaestionum iliustrationernadserri; Verum cum st ingenii & sa-cultatum curta id vetet supellex,silum hicabrumpere necessum habeo, officiosaate Benivole Lector, petens, ut eorum,qvae meum ingenium in chartam con-

jicere qvivit, bonus aeqvuscjsis interpres,

sOLI DEO GLORIA,

Pra/lantisstMe at Politi[smeDn. respondens.

FLoribus ex variis ut apes sua duPcia libant j

Tu sio ex doctis undique docta legis.Gratulor ergo tibi, sic gratulor atque

Parenti,Pergito suseeptis addere plura tuis.

Amoris & honoris trgoContexuit

MATTHIAs 3stt5m/0 - Botbn.

AdPereximium Dn. Respondentem,

Gratulatio sincera.

sane multi sune, qvi initio literas avide ar*ripiunt, hominunvqve doctorum choro ad-

si>ciari cupiunt i Verum laborem atque indu-ctriam qvibus conversationem illorum,, st cul-men honoris consequi posTent, perserre recu*

sant. Maxima pars perverlbrum conciliis, pra-vorum exmplis, voluptatum illecebris decepta,per inflabilem ic infirmam atatem coRsistere

«eqvit. sed paud admodum inveniuntur qvpseno cum ztate crescente litcrarun: Audiodelectantur, laborem scilicet non delectando,dissicultates & anguctias omnes removendo,summsque ope solidam in prosundo latitan-tem sapientiam invectigando, honorem cumsummi Numinis Gloria conjunctum, scr6aurinunquam moriturum,lummocum ctudioqv*rere qvi nituntur. His poctremis te PerexiroieDh. Assinis & amice singularisan-numerari gaudeo, qui animum ad (ludium li-beralium artium ab insume adolescentiaappu-Jisti, nec a dissicultatum & molcstiarum ma-gnisobstaculi* te dimoveri pasTus es; sed po-tius ingenio, inductriaque icta omnia evitacti,jt sic disputatione hac docte satis & concinne:elaborata, viam qva succe ssu temporis ad so-lidiora ituc patesecisii i Gratulor insuper Pa-renti tuo, qvem suarum impensarum haudpovnitebit. Gratulor adsinibus & propinqvis re« ;liqvisj optatum gaudium. Pluribus te detinereR olo, cum animum meum erga te satis super*qve jam dudum perspectum habeas,Firmet ita-qve te veri DEI robur, ut brevi ad culmen ho-noris summum promoveas. Vale i

sic assini ss amico singulari t\animo gratulari voluit

HENRICUs WEGELIUs O BJ

Eidem:A hsinisas stphui res tratlkns /iduiitatis t

picridum pueris testis es , egregia-Uisce tuis (ludiis st gnaldter invigilaris,

Pramm Apollo dabit digna labore, toalelVena gracili adposuit

ut potuitH. L.

Ad eundem t

\/ena tibi est Habilis, caram constan-V ter amato

Artem, nam tales Arsredamare soler.Adjuvet ergo ausus Dominus prope-

rantis Olai,Ut quoque postgeniris nomine notus

eas!llisce pancti iit cognato su a oratu*

lari ts sausta ominari vo-luit ut debuit

PETRUs PE LAN DER,O • Butkn,

Literit, ntoribusque «rnatishnaDn. REsPONDENTI.

Fautori & Patriotae suo honorando.

Efregius labor hic conseriptus Palladis arteIngenium prodit Respondenris ctudiamque,

Aeque parere ilii demonstrat culmen honoris,Qyod minirne indoctis patet, & vacuis cere-

bellis,Ingenium doctum doctlstimus indidit iliiJuppiter, ut donis tandem cumularet eundem*

Honoris debiti declarandi.causd adjecit

HENRICUs O ct.&D

Pereximium Dn. RespondentemAvctysipcsJtsia^tlepiivs^jy

OLAUs IsA ACI JHLCKENAddi uno h;

salve! Hic. Calajokenss.

salve Cohorti qviMajarum ts adnumev*tus',<s)vanduqvtdern ingemi Hic Clan pehucet

acumen y

Monte e Parnasji tihi sert Fortuna salutem.Cestus pergito, su tibi gratulor optima

dicens:Huic Calajokensi debenturpramta multa.

Apollo perNICOLAUM O.B.