8/3/2019 Atmosfer ve Katlar

1/2

Yerekimi etkisi ile yeryzn epeevre saran gaz ktlesineatmosfer denir. Eski Yunancada atmos: nefes, sphere: kredemektir. Atmosfer ise nefes kre ya da hava kre anlamnagelir.

Ortalama kalnl 10.000 km olan atmosfer, bileimi, scaklbakmndan farkl katmanlardan oluur.

Troposfer:Atmosferin en alt katdr. Kalnl ekvatordan kutuplara gittikeazalr. Ekvator zerinde 16 km, 45 enleminde 12 km, kutuplardaise 6 km ortalama 11 kmdir. Bunun nedeni ise Ekvatorda snanhavann ykselmesi; kutuplarda ise souyan havann alalmasile Dnyann ekseni etrafndaki dnyle, ekvatorda savrulmakuvvetinin fazla olmasdr. Su buharnn tamam Troposferierisinde bulunduu iin iklim olaylar ancak bu katta grlr.

Ykseldike Troposferde gaz younluu azalr. nkyerekiminin etkisi ile gazlar yere yakn yerlerde daha okyounlar. Troposferde ykseldike scaklk her 200 mde 1Cazalr. nk Troposfer daha ok yerden yan nlarlarla snr.Ayrca scakl tutan gazlarn yere yakn younlamas veatmosferin stten soumas da bu durumun olumasndaetkilidir.

Atmosferdeki gazlarn % 75i Troposfer katmannda bulunur.Troposfer Azot (% 78), Oksijen (% 21) ile CO2, su buhar, argon,neon, ksenon ve helyum gibi dier gazlardan (% 1) oluur. Azotve oksijen yaam iin byk nem tarlar ve bu gazlarnatmosferde ki oran sabittir. Ancak CO2 ve su buharnn miktarbulunduklar yere, zamana ve iklim artlarna gre deiir.Karbondioksit, havada ok az miktarda (% 0 - 0,03)bulunmasna karn, iklim olaylar zerinde nemli etkidebulunur. Karbondioksit atmosferin gne nlarn emme vesaklama kabiliyetini arttrr. Miktarnn artmas scaklnartmasna, azalmas scaklklarn dmesine neden olur. Jeolojikdevirler ierisinde CO2 miktarn deimesi iklim deiimlerinietkilemitir Su buhar, miktar scakla, yer ve zamana balolarak en fazla deien gazdr. Bu miktar yerden ykseldike,kydan uzaklatka ve ekvatordan kutuplara doru gittikeazalr.

Stratosfer: Troposferin st snrndan itibaren 25-30km ykseklie kadar kar. Bu katmandasu buhar olmad iin iklim olaylargrlmez.

Yatay hava hareketleri grld iindikey ynde scaklk deiimi yok denecekkadar azdr. Ekvator zerinde scaklk-80C civarnda iken, kutuplarda -50Ccivarndadr.

Ekvator ile kutuplar arasndaki scaklkfarkndan dolay, Ekvatordan kutuplaradoru kuvvetli hava akmlar oluur. Jetrzgarlar ad verilen bu hava akmlarnnsaatteki hzlar 500 kmye kadar ular.

ATMOSFER VE KATLARI

8/3/2019 Atmosfer ve Katlar

2/2

emosfer:Stratosferin st snrndan itibaren 80-90

km ykseklie kadar kar. Gaz moleklleriseyrektir. klim zerinde etkisi azdr. Ozontabakasnn byk blm bu katmandayer alr.

Ozonosfer,yerden 19-45 km arasnda yeralr. Ozon (O3) gaznn en ok younlatkesim olduu iin bu ad almtr.Gneten gelen ultraviyole (mortesi)nlar, ozon gaz ile reaksiyona girerekparalar. Bu ekilde zararl nlarnDnyaya gelmesi engellenmi olur.

yonosfer:emosfer'in st snrndan itibaren, 300-325 km yksekliklerinekadar kar. Gaz moleklleri olduka seyrektir. Gazlar ultraviyolenlarnn etkisi ile iyonlarna ayrlmtr. Scaklk, 250Ccivarndadr. Radyo dalgalar bu tabakadan yansr.

Ekzosfer:yonosferin st snrndan itibaren balar. Bukatmann st snrnda yerekimi olduka azolduundan gaz moleklleri uzaya kaar. Bundandolay d snr kesin deildir. Teorik olarak 10.000kmye kadar kt kabul edilir.