ashthadhyayi

65
वागतम् ! (अयं धातुगण-प�रचयः मातुः वगात् नैव आगतः इित बोयम् | गतवष� , मातुः वगात् पूवमेव एते अयायाः रिचताः | परतु सरलरीया िलिखताः सित, अतः बह�जनानां कृ ते लाभाय युः इित आशासे |) ये जनाः धातुगणानां िवषये जानित, अथवा यूनं जानित, ते एतं धातुगणय प�रचय-पाठम् अवयं पठेयुः | के वलं गणय, अिप तु गुणय प�रचयः अिप भवित | "गुणः" क�न िवशेषः शदः (पा�रभािषक- शदः) याकरणे | अिमन् पाठे गुणय , गुण-सब-सूाणां , प�रचयः दीयते -- अतः अयं िवषयः नूतनः चेत् , तिह पाठम् अवयं पठतु | अिमन् पाठे अ� अयायाः सित | थमे अयाये धातुगणाः के इित सूयते ; ितीयायायात् आरय स�मायाय-पयतं गुणय प�रचयः भवित | गणगुणयोः सबधः कः इयिमन् िवषये अिप चचा ियते | यावत् स� अयायाः पिठताः, तावत् बह� िकमिप �ायित ! अतः तदािनं पाठय अितमायायम् -- अ�मम् अयायं -- पठतु | सपािदतं �ानम् अवलय गणानाम् अयासः ियते | ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( - धातुगणाः पािणनीयधातुपाठे धातवः दशसु गणेषु िवभ�ाः सित | एते दश गणाः अधः सूिचताः सित; परतु सवथमं कािनचन नूतन-नामािन अमािभः �ातयािन | कत�रयोगय लट् -लकारे , ियापदं भागये िवभयते पठित = पठ् + + िपठ् धातुः [अथ� िनिदशित] िवकरण-ययः [गणं िनिदशित] िितङ् -ययः [लकारं िनिदशित] | सित धातूनां दश गणाः | पयतु कथं िभनगणेषु िवकरण-ययाः िभते | वतुतः िवकरणययानां भेदेन दश गणाः िनम�यते | . वािदः (थमः गणः = भू इयादयः धातवः; “भवित" इयादीिन ियापदािन) | यय गणय आदौ भू - धातुः अित, सः वािद-गणः | िवकरण ययः शप् उदा-- खाद् (खादित), पठ् (पठित), �ड् (�डित), वद् (वदित); शुच् (शोचित), वृत् (वतते ); ि(जयित), (वित), (हरित) . अदािदः (ितीयः गणः = अद् इयादयः धातवः; “अि�" इयादीिन ियापदािन)

Upload: christopher-paul

Post on 08-Dec-2015

36 views

Category:

Documents


1 download

DESCRIPTION

vyakarna

TRANSCRIPT

  • ! ( - | , | , |) , , - | , | "" (-) | , -- , -- , | | ; - | | , ! -- -- | | ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( - | ; - | -, = + + [ ] - [ ] - [ ] | | - | | . ( = ; " ) | - , - | -- (), (), (), (); (), (); (), (), () . ( = ; " )

  • [ ()] -- (), (), (); (), () . ( = ; " ) [ ( )] | = | -- (), (), (), () . ( = ; " ) -- (), (), (), (), (); (), () . ( = ;" ) -- (), (), (), () . ( = ;" ) -- (), (), (), () . ( = ;" ) -- (), (), (), () (), () . ( = ;" ) -- (), (=), (=) . ( : = ; "" ) -- (), (), (=), (), (), (), . ( = ; " )

  • , [ ""] -- (), (), (), (), (), () ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 2 - - . , - | = + + [ ] - [ ] - [ ] . - - | | - | - | - , - "" | - -

    - [ ] [ ] + . -- | - | , , | , '' | - - |

  • ? | | | . | - , - | ; | | ) - , , ? + = | , , | - , | ; | ; | ) ? ? - "" | - "" | + + = + + = ? '' ; '' | | '' , ''; '' | | ) ? ? - , - '' | - , - '' | "" "" | + + = + + = ? - ; |

  • ) ? ? | 3 - ? ? . - '' | | - , ? ; | , " " | , | . , | | - - | , , , . , ; | " " | - '' | | - | - () | - , | '' | | - "" , "" | , | - , "" | ; " | | - , - | - "" | , | - "" | |

  • . | , | , /, /, / , | , | | | ) , , , , , , , | , , ) , , , , | , | , - ; | , | | . , ? , | "-" , - | -- | | | " + + " | | - | | , | , , | | ( |) , | ( , |) , | , | | + + = |

  • | " + " | ? | , ; | , | | + + = | . , | | (), (), (), () | , | () , | ( -, ; |) . - , ? - ? - ? | , - , () | ; | , | | , | ; ; | . - , - | (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 4 - , | , | | -- | | | | | , - | | | | ! -, - |

  • | ; | , - | ", , , , , , , | -- , , , | ? ? , + + = " | . | , | , - ( ) | - | -- - , "" | = , "" | - - - "" | . = - (..) , " " | , -- | | -- -- | "" "" , "" | ( ) , | | , -- | , , - | = | - (.., ) = "" "" , "" | , | | , , | , , | -- - |

  • . , | ""- | ( -- ", ", " | |) "" "" , "" | , , , | , | " + + " | ("" ; "" ; | |) . () , | "" | | "" | () | "" | , , , , , , , | - , - | ( + = ) , , , , , , , | . + + (..) | [ | - |] -- - , | (.., ) = | , | , | | | -

  • | - | -- | | " - , # + # | - --"" | | , | + + | . + + -- (..) | , , "" | , + + + | (.., ) = , , , , | , , "" | + , + + + | , , , , , | , , | ; | -- | . + + + "" | . , | + + [", ", "] + + ["-, "] + + [ ( )] + + + [ ] |

  • (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 5 - - , | ) , , , , , , , | -- , , ) , , , , | , | -- , ; | (-) | , , , , , , ( "") , | , , | ( , - |) (--) | , | | . | -- , - , - | - , | - | -- . (..) = , - (-- ) | . + + "" ; "" , | ( , - |) . [-- ( ) ] . + [- ]

  • . + [ ; -] . + [ "" ] [ "" , - ] . + + [ ,,- , ] [ ; - ] . + + "", " | , , | - | ( ) -- | ( ) | . + + [] . - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - " " (..) ? . " " [- ] . "" , * | | . " " | . + ( ; = ) . + (= -; = , , ) | , | . = | | ( |) , | ( ) , | . | "" | -- ( ) ( ) , ( ) - ( =; ) | | + + |

  • - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - " " -- ( ); (); (); (); (, ); ( ); (); (-) -- ) , , | (), (), (), () | ) , , | ( ) | ) , -- ( ; ); ( ); ( ); ( ) | - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - () -- , | | - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ) " " | ; ; ; ; | ) "" | , | ( ), ; | - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - *"" | -- () ( ) | -- -, | () , () | | , | , | (), | (..; LSK ) | - , -- , , , | () - , , , | () ,

  • - - -- , , , | - , , , | (..) = | , | , | , , | (..) ; (..) | (..) | (..) - | -- | (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 6 - -,"" | " , " ( ) | ? ? , | | , "" - | - - | - ; -- | | , () - ; () -- | "" ( ), | - , | ( ) | | - -, "" ( , ); - ; , , - | | , ; -, "" ( , ); -

  • ; , , - | | ? , , ? ( ) ? ? , ; , | ? ) | ( |) ) , | ( , |) | - ? , --- | , | | -- . [-, ; ] . + + [ , -] . + + ('') - | - - | " | - , | = - - , |

  • [ | , , , | , | - ; | - |] . (..) [ = ] - | | "" | , " " | () , | - , ( , ) | | ; , , - , - | | . (..) [- ] - | , , , | | ( , |) "" | -- | | - " " | | . , | , | - , | , -- | . , + + |

  • , | , , -- | (..) = | , , | (..) | - | (..) = , , , ( ) | ; , | | - | , , | (..) ; (..) | - | | | ; | | (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 7 - ? | | ? ; | | ? . " " " " | -- , , - | ( ); | - |

  • . | , | -- "" | -- " | -- " |" , "" | , -- | | "", | | . - | - | "" "" , "" | , , -, -, - - | -- , | - | -- (..) | , | , -- , -- | , | . , -- -- | -- = = = = = =

  • = = = = , ? ! - - - , - - | -- ; - , - | - - , - | => , , ! ( ) --------------------------------------------------------- . -- -- = , , , , , -- = . -- , (-, #2 ) | (..) , | (..) -- ( ) , | - , | , , , , , | , , , , - ( ), - | | - ? | ? | , | - (..); , , | ; , , | -- + + + + + | . ,, | ,,,, | ? ? | | , |

  • | ,,,,,,, - () + ( + + ) | () | , , -, -, - | -- , , | - ; " | - - | .. .. .. .. .. .. , - | , , , | , | -- - , + , , | () , | , + , , | () , | -- ; + | + ; | . , ,,,, ; ,,,, | . | - | , ; , | , , , , , , , , , ,

  • , , , , , , , , , , , , , , | , | ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 8 - , ! ; , -- , | - |

  • (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((

  • 02 - - - , , - | | | - - - - (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 01 - , ! , | ; | -- | | | | | | | | | | | | | | "" ; "" | | | | = | - | - | ; - | | = , , = , = , , , ,

  • = , = , , , = , , , , = , , , , = , , , , , , , , ( ) = = ( + ) . , , , = (, , ; , , ; , | 3 x 3 x 2 = 18 |) = ( | 2 x 3 x 2 = 12 |) , , , = ( | 2 x 3 x 2 = 12 |) . - | "" "", " "", - | | | ? - | -- | , ! flash cards, , | ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 02 - . , | | -- , , |

  • | | - | = = = = , , = = | + [ ] | = | + - | = | + - | | -- | - , | . , | | | . = | . = | , | . = | . = | | - , | , ( ) , | | " " | " " | " " | " " , | | , | |

  • . = - "" | , | , | . -- = - | , , | . - | + [ ] | - - | | - | [ , , | | |] (.., ) = - | | , , , | | -- | , ( ), , ( ), , -- | , | + [ ] | - ; - | ; () - ; "- | ? - - | ! (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((

  • 03 - - - | , , , | - | - | --- | - , -- | (..) , (..) - | (..) -- | , - | , , , | | , | ; | , | | | , | ; | , - ; ; | ? | ; , | ( , , "unit - ; , | "" unit - |) - | ; , ; , | , . (..; SK ) = | - , - | , ,

  • , , | -- | ( |) . (.., SK ) = | , - - | , , | -- | . (.., SK ) = , , - | , , | , , , | -- | [ (..) - - - |] | . (.., SK ) = , - | , , -- | , , , , ( ) | , , | | -- | -- . (.., SK ) = | , - | , , | -- | . (.., SK ) = (, , , , ), (, , , , ) , - | , (, - ) | , | | -- | | . (.., SK ) = | , , (, , , , ) , | , , , , | , , | , , | -- | - , , | (.., SK ) = - | , , | , | -- |

  • - | | (..) | | (..) "", " | " | (..) " | " | (..) "", " | " | (..) ", "", " " | (..) "", "", "", " " | (..) "", "", "", " , , " | (..) " " | - | | = "" -, -, -, = - = = = ,

  • = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = , | | , - ; , | , , , , - | | - , ( ); - ( ) | ? , | "" | -, - | "" | -

  • | + + + + - () + + + | , | , , | | () ; - | | () , | "" ; | , | | , | - , ; | , | - , | + | , | , , | , | "" , | (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 03 - - | , | | | , | -- 01 - 02 - 03 - -

  • 04 - - 05 - - 06 - 07 - - - -- [Presented at Jahnavii-Shibiram August 30, 2014] 08 - - - [Presented at Jahnavii-Shibiram August 31, 2014] 09 - - [Appendix in Presention at Jahnavii-Shibiram August 2014] 10 - (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 01 - - ! , | | , | | | A. | | | , , , , , | ; - | , , | , ; , | | , | ; | "" | , , |

  • ; | , , | | | | + + , | + ; (..), (..) + (..), (..) + (..) + + (..), (..), (..) + + - (..), (..) + + (..) ( )] + + + | | | ; -- | ; | , , | ; | | - , | | | | , ; | |

  • | - , | , ( ) , | | " " | " " | " " | " " , | | , | , -- | (.. ..) . (..) . (..) . (..) | - , , | | . (..) | - | (..) | | (.. - ..) . (..) = | ; | . (.., ) = , , , , | - | ; | . (..) = - | - | / | , - | - | - |

  • - | | | | , | ! | B. | ; | | | , , | (..); , , | , | | ; , | = = . (, , , ) | . , , , , , , | | | = .

  • . - . - [, , ] . - [, , ] . -, - . - = = . . | | | | = . | . . - | - | (, , , ) . - .. - .. [ , | |] = . . - | " - + [] + | . | (..), (..) . - (, , ) . - ( ) |

  • . .. .. . . - . - . | | - , | C. - , - | - | ; , - | . (..) = [ .. - ..] , , - | , | .. .. , , - | (..); - | . (..) = [ .. - ..] - , | (..) = [ ], - | | -- | -- - , |

  • (..) | + , + ! . (..) = [ .. ..] | , | [.. .. -- (..) |] (..) = , | - , , | , - | | (..) , | -- | + ; | . (..) = [ .. ..] , , , | | ; , , | , , , | . (.., ..) = [ .. .., .. ..] - , , , | - , | | (..) | -- | - | | (.., ..) | (..) | |

  • . (..) = [ .. - ..] , | , , | + + + | "" , "" "" | "" , "" "" | - | + , + | "" + () , "" () | | - | + + | - | (..); | - | , | . (..) = [ .. ..] .. .. | "" | , | (.. - ..) | () , | | | + + / | ; | | / | / | + / | + / - , | - | (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 02 - ?

  • | , , ? ? , | | | | , | ; | () , () | - ; - | , | | | ; | ? | , | , | . - | , | , , | , | (.., ) = - -- | -- | + + + | (.., ) = --- | -- | + + + |

  • + , ( ) | + , ( ) | ; | + = | -- | --- | + | | , | + = , | | (.., ) = - | , , | ; , | -- , | (.., ) = - | , , | ; , | -- , | + | , | , | | , ? | | + , ? | , | | | ; | , | , | |

  • ; | - | | | + | , | | | | . (.., ) = , | , , , | | + (..) (..) + + | ( ; [#] ) | -, -, - , | (..), (..) | + | ; [ + ] | ; | ; | + ( , ) | - ; - | ; () | , -

  • | ! pdf , download | -, !

  • | , | , | , | ; | . | [ ] ; ; ; | | , , | - | , , | a) | , | | ; , , | , | , | | | | + (..) + (..) + + (..), + + - (..) | | - | + | - - (..)

  • | (..) (..) | + + | - , | (..) - (..) | (..) , | + + + | | ? | | | , | | | (..) - | ? , - | (..) , (..) | (..) - | - - | - | , + + (..) - + + | ; | , (..) | (..) , ( ) | b) | ; | , | , | - | c) (), , | (..), (..) | , | , |

  • | | , | | ( , ; |) - !

    . (..) = , | | , | , , | ; | |

  • ; , , | ; | () | ; , | , | , | , | , | , , ; | 1. - , | | a) -- | -- , | + (..), (..) + + | -- | -

    .. .. ..

    ..

    .. .. .. ..

  • .. ..

    .. ..

    .. ..

    b) | , | + (..) - + + + (..), (..) + + (..) + (..) = | (..) = | c) (..), (..) + + - + + + + - (..), (..) - | ; + + -, - / / / | 2. - , , ; |

  • + (..) (..) - (..) | | | | + + + + + + + (..) - (..) | | ( ) | , | | | | | | - | - , ? | , , , | | . | [ ] ; | | | | | - | = + + | (..) | + + - + + (..) + + (..) + + |

  • + + (..) + - + + | | . + + + | , , | ; | a) "" - - (.., ) = - - | , , | | | - | - + ("" ) + "" | b) -

  • | (.., ) | -, | | + ; + + ; + (..) - | + - ) + () + | ) , | | () "" | + | c) | ) + ; ) + ; ) + | , | | (.., ) = - | | , , , | | -- | (.., ) = ( ) , ( , ), --, - | ""

  • | , - | "" | , , | , | , | , , , , | | -- | (.., ) = ( ) - -, - , - | , , - | , | , , | ; ; ; | | -- | (.., ) = | , | , | | | - | - | -- | - (.., ) = "" "" , "" | , | | , , | , , | -- - | (.., ) = - | , , | | -- |

  • (.., ) = , , | , ; , - | () | , , | (..) ; (..) | -- | " , -" | | , | ( ), -- | , | ? | , , , , , | ? | , | , | - | "" ; | - | (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 03 - - ; | , | , , | A. . ? , , , | , , , , , , , ,

  • , , , | , , , , , | (..) = [ .. - ..] , , - | , | . ? , , | (.., ) = - , , , | | " , , "" | | , | -- , | , , , , , | | - | . ? | , , | , , | + + (..) + + | | - - () | + + (..) + | | - - () |

  • (..) = [ .. - ..] , | , , | , .. .. , , , | . ? , | , -, , | ; ( ..) | | B. | "B , | | "C | + + + | , , | 1) "" -

  • - (.., ) = - - | , , | | | - | - + ("" ) + "" | 2) - | (.., ) | -, | | + ; + + ; + (..) - | + - ) + () + | ) , | |

  • () "" | + | 3) | ) + ; ) + ; ) + | , | | (.., ) = - | | , , , | | -- | (.., ) = ( ) , ( , ), --, - | "" | , - | "" | , , | , | , | , , , , | | -- | (.., ) = ( ) - -, - , - | , , - | , | , , | ; ; ; | | -- |

  • (.., ) = | , | , | | | - | - | -- | - (.., ) = "" "" , "" | , | | , , | , , | -- - | (.., ) = - | , , | | -- | (.., ) = , , | , ; , - | () | , , | (..) ; (..) | -- | " , -" | | , | ( ), -- | , | ? | , , , , , | ? | , | , | - | "" ; |

  • C. , + | | ) | - | ) , | ) (..) = (..) = (..) = (..) = (..) = , | a. + ) ? , -- | -conditions | - (..) = + (), () | - (..) = + , ( ; - ), |

  • - (..) = + -, , | - [ (..) = -, -, |] ) ? | "" | | | | , | - - | ? - | ? () | ? | ? () - - | | , | ? | () | ? ? | ? | ? " , " | | ? | | + | , | ? "" , "" | ? , , | "" | ? | | , | - "" | + + |

  • , | | + , , , | | , , + , | | ? , , | | | | | | | , | , | | | ; ? "" ( ..) | , (..) | ; , | (..) | - - | "" -; " | | -, | + + + | "" | ; , | ; |

  • + ( ) ( , ) + + + + ) ; | ) ; , | ) | | b. + ) ? , -- | -conditions | - (..) = + (), () | - (..) = + , ( ; - ), | - (..) = + -, , | - (..) = "" - , "" -, | , | , + ( ) ( , ) |

  • | - , | ? | ; | | | "" ; | | | , | ; | , | , | | ; | | | - | + - + + | - | + + + + | ; ; , | , | - - | + , + | +

    ; + | + ? ? | (-) + + | , | c. + , - | |

  • + + , + , ; , + + | + , + + + | + = , , , | , , - | ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((