arş. gör. nevzat Özel

Kataloglamanın Geleceği

Nevzat Özel [email protected]

49.Kütüphane Haftası, 26 Mart 2013, Hacettepe Üniversitesi, Kongre ve Kültür Merkezi, Yeşil Salon, Sıhhiye, Ankara

Plan

• RDA Nedir?

• RDA’nın temelleri

• FRBR ve FRAD kavramsal modelleri

• AACR2 / MARC formatındaki değişiklikler

• Verilerin ilişkilendirilmesi ve paylaşılması

• RDA uygulamalarındaki gelişim

Bilginin Düzenlenmesi:

Geçmişten Geleceğe

RDA Nedir?

• Resource Description and Access / Kaynak Tanımlama ve Erişim

• Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları 2’nin yerini alacak yeni kataloglama standardı

• Dijital ortamlar için tasarlanma

Neden RDA?

• Kataloglama kurallarını kolaylaştırma,

• Bilgi kaynakları arasındaki ilişkileri gösteren FRBR kavramsal modelini uygulama,

• Çeşitli metadata şemaları için içerik standardı belirleme,

• Düzenleme ve erişim olanaklarını geliştirme,

• Bilgi kaynaklarının tüm türlerini tanımlama,

• Uluslararası bağlamda daha esnek bir yapı sunma,

• Kütüphane verilerinin diğer bibliyografik verilerle etkileşimini sağlama.

RDA: Sorumlular

• Joint Steering Committee for Development

of RDA (JSC)

– American Library Association

– Australian Committee on Cataloguing

– British Library

– Canadian Committee on Cataloguing

– Chartered Institute of Library and Information

Professionals

– Library of Congress

RDA: Temelleri

• Functional Requirements for Bibliographic Records (FRBR; 1998) – “Bibliyografik Kayıtlar İçin İşlevsel Gerekler”

• Functional Requirements for Authority Data (FRAD; 2009) – “Otorite Verileri İçin İşlevsel Gerekler”

• IFLA Statement of International Cataloguing Principles (ICP; 2009)

– IFLA tarafından geliştirilen ve Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları’nın

dayandığı Paris İlkeleri’ni güncelleştirilmiş hali

• International Standard for Bibliographic Description - ISBD

– Uluslararası Bibliyografik Tanımlama Standardı

Kavramsal Modeller: FRBR

• bilgi kaynaklarına ait bibliyografik kayıtların sayısının artması ve yönetim

sorunu

• IFLA tarafından geliştirilmiştir.

• Varlık-İlişki (Entity-Relationship) modeli

• Varlık = somut veya soyut kavram ve nesneler

– bir kitap, dergi, CD veya kişi

• Farklı seviyelerdeki farklı varlıklar arasındaki ilişkilerin ortaya konulması

• bibliyografik kayıtlar için işlevsel gereklerin, kullanıcıların kütüphane

katalogları veya ulusal bibliyografyaları kullanırken gerçekleştirdikleri;

bulma, belirleme, seçme ve sağlama görevleri açısından tanımlanması

• FRBR kavramsal modelinde varlıklar üç gruba ayrılır.

Kavramsal Modeller: FRBR

• 1.Grup Varlıklar: Ortaya konulan zihinsel ve sanatsal çabalar

– Eser: Entelektüel veya sanatsal yapıt (Yaşar Kemal’in Ağrı Dağı Efsanesi; Mozart’ın 14 no’lu piyano sonatı)

– Anlatım: Bir eserin entelektüel veya sanatsal gerçekleştirimi (Ağrı Dağı Efsanesi’nin İngilizce çevirisi)

– Gösterim: Bir eserin anlatımının fiziksel olarak şekillendirilmesi (Ağrı Dağı Efsanesi kitabının 2012 yılında Yapı Kredi Yayınları tarafından yapılan baskısı)

– Kopya: Bir gösterimin tek bir örneği (Yapı Kredi Yayınları tarafından 2012’de baskısı yapılan Ağrı Dağı Efsanesi kitabının Hacettepe Üniversitesi Kütüphane’deki bir kopyası)

• 2.Grup Varlıklar: Entellektüel veya sanatsal içeriğinin yaratılması, fiziksel üretimi, dağıtımı veya korunmasından sorumlu olanlar

– Bireysel olarak kişiler

– Tüzel kişiler

• 3.Grup Varlıklar: Entellektüel veya sanatsal içeriğin konuları

– Kavram (soyut fikir veya düşünce)

– Nesne (maddi bir şey)

– Olay (bir eylem veya vaka)

– Yer (bir mekân)

Kavramsal Modeller: FRAD

• Kontrollü erişim noktalarının sağlanması

• Otorite dizinleri

• Varlıklar arasındaki ilişkiler

• Bulma – Belirli ölçütlere göre varlıkları bulma

• Tanımlama – Varlıkların tanımlanması (kontrollü erişim noktası kullanmak için isim

formlarının doğrulanması)

• Açığa çıkarma – Kişiler, tüzel kuruluşlar ve eserler arasındaki ilişkileri ortaya koyma

• Doğrulama – Otorite verilerini oluşturan kişilerin erişim noktalarını belirlerken isimleri

veya isim formlarını seçme gerekçelerinin belirlenmesi

Değişim: AACR2 ve RDA

• Yapı – AACR2, bilgi kaynaklarını sınıflarına göre

düzenlemektedir.

– RDA, tüm bilgi kaynaklarına uygulanabilir daha kapsayıcı ilkelere sahiptir.

– AACR2 • Kısım I – Tanımlama

• Kısım II – Başlıklar, Tek Biçim Eser Adları ve Referanslar

– RDA • Niteliklerin kaydedilmesi

• İlişkilerin kaydedilmesi


• RDA Yapısı– Niteliklerin kaydedilmesi

– Bölüm 1 –Gösterim ve Kopya

– Bölüm 2 –Eser ve Anlatım

– Bölüm 3 –Kişiler, Aileler, Tüzel Kuruluşlar

– Bölüm 4 – Kavram, Nesne, Olay ve Yer

• RDA Yapısı– İlişkilerin kaydedilmesi

– Bölüm 5 – Eser, Anlatım, Gösterim ve Kopya arasındaki temel

ilişkiler

– Bölüm 6 – Bir bilgi kaynağı ile ilgili Kişiler, Aileler, Tüzel Kuruluşlar

arasındaki ilişkiler

– Bölüm 7 – Konu ilişkileri

– Bölüm 8 – Eser, Anlatım, Gösterim ve Kopya arasındaki ilişkiler

– Bölüm 9 – Kişiler, Aileler, Tüzel Kuruluşlar arasındaki ilişkiler

– Bölüm 10 – Kavram, Nesne, Olay ve Yer arasındaki ilişkiler


• RDA’da otorite verilerine yönelik ilkeler de yer almaktadır. – Tarihler

– Yer

– Adres

– Etkinlik alanı

– Kurum

– Meslek

– Cinsiyet

– Aile bilgisi

– Dil


• Terminoloji?

AACR2 RDA

alan unsur

temel giriş otoriteli erişim noktası

ek giriş erişim noktası

tek biçim eser adı bir eser için tercih edilen

eser adı

başlık otoriteli erişim noktası

yönlendirmeler farklı erişim noktaları


• Tanımlama Düzeyi

– AACR2

• 1.Düzey tanımlama



– RDA

• Temel unsurlar ve diğer unsurların

tanımlanması


AACR2 (1.Düzey tanımlama)

– Eser adı

– Sorumluluk bildirimi

– Basım bildirimi

– Materyale özgü ayrıntılar

– Yayın evi, yayın yeri, yayın tarihi

– Fiziksel niteleme

– Notlar

– Standart numara


RDA temel unsurlar – Eser adı

– Sorumluluk bildirimi

– Basım bildirimi

– Basım bildiriminin düzenlenmiş biçimde gösterimi

– Süreli yayın sayı bilgileri

– Kartografik içeriğin ölçütleri

– Yayın yeri

– Yayın evi

– Yayın tarihi

– Dizi /alt dizi adı

– Dizi/alt dizi numarası

– Gösterim için tanımlayıcılar

– Taşıyıcı türü

– Fiziksel niteleme


• Uyarlama – Kısaltmalar

• AACR2: kısaltmalar kullanılmaktadır.

• RDA: Açık biçimde yazılmaktadır veya bilgi kaynağında kısaltma kullanılmışsa kullanılır.

Bilgi kaynağında görülen: Second edition

AACR2: 2nd ed.

RDA: Second edition

AACR2: s.l. / s.n. / n.d.

RDA: Place of publication not identified / Publisher not identified /

Date of publication not identified

260 $a [Place of publication not identified] : $b [publisher not identified], $c 1999.


– Kısaltmalar

AACR2: Vancouver, B.C.

RDA: Vancouver, British Columbia, Canada

AACR2: v. / p. / illus.

RDA: volume / pages / illustrations

300 $a xi, 159 pages : $b illustrations ; $c 28 cm.


• Sorumluluk bildirimi – AACR2 - 3 yazar kuralı

– RDA – sorumluluk bildiriminde yazar sayısını dikkate almama

– … [et. al] kesinlikle kullanılmıyor.

– seçmeli olarak “[and three others]” kullanımına izin veriliyor.

… / by Nancy Drew, Bess Marvin, George Fayne, and Ned Nickerson.

Seçmeli izin:

… / by Nancy Drew [and three others].

700 1 $a Marvin, Bess

700 1 $a Fayne, George

700 1 $a Nickerson, Ned


– Yanlışlıklar • AACR2: düzeltilmektedir.

• RDA: Bilgi kaynağında görüldüğü gibi kaydedilmelidir.

245 1 $a Turism in America

246 1 $i Corrected title: $a Tourism in America

(The book title was misspelled as Turism in America).

AACR2

260 $a Rio [de Janeiro] : $b LJOE, em convênio com a Empresa Empresa Brasileira de Filmes, $c 1980.

RDA

260 $a Rio : $b LJOE em convênio com a Empresa Empresa Brasileira de Filmes, $c 1980.

500 $a Published in Rio de Janeiro.


• Düzenlemeler

– McGill‐Queen’s University Press, Montreal &

Kingston, London, Ithaca.

AACR2

260 $a Montreal : $b McGill‐Queen’s University Press, $c

c2001.

RDA

260 $a Montreal ; $a Kingston ; $ a London ; $ a Ithaca :

$c [2001?], ©2001.


• AACR2 – Bilgi kaynaklarının sınıflandırılması

• Kartografik materyaller

• Müzik

• Metin

• Film şeritleri

• Hareketli resimler

• Slaytlar

• Saydamlar

• Elektronik kaynaklar

• Mikroformlar

• Ses kayıtları

• Video kayıtlatı


• RDA

– İçerik türü (content type) • Bilgi kaynağının anlatımında kullanılan iletişim

şekli (müzik performansı; metin; hareketli resim)

– Ortam türü (media type) • Bilgi kaynağının içeriğini görüntüleme, oynatma,

çalıştırma için kullanılan araçlar (ses, bilgisayar, video, mikroform, aracısız/araçsız-unmediated)

– Taşıyıcı türü (carrier type) • Verilerin depolanması ve saklanması için

kullanılan ortamlar (cilt-kitap, çevrimiçi kaynak, mikrofiş, video kaset, ses diski)

Değişim: MARC ve RDA

• AACR2’de materyal türünü belirten

“245 ($h)” yerine ortaya çıkan üç yeni

MARC alanı

336 $a text $b txt $2 rdacontent

337 $a unmediated $b n $2 rdamedia

338 $a volume $b nc $2 rdacarrier

Değişim: MARC ve RDA

• MARC’da Yeni Otorite Alanları 046 – Tarihler

370 – Yer

371 – Adres

372 – Etkinlik alanı

373 – Kurum

374 – Meslek

375 – Cinsiyet

376 – Aile bilgisi

377 – Dil

Verilerin İlişkilendirilmesi ve

Paylaşılması

• Anlamsal Web (Semantic Web)

– Web’deki bilgiye anlam yüklenmesi

– Bilgisayar-İnsan işbirliğinin geliştirilmesi

– Bilgi paylaşımının makineler arasında da yapılması

– Makinece anlamlandırılabilir tanımlamaların yapılması

(XML, RDF)

• Ontolojiler

– Sınıflandırmanın ötesinde kavramlar arasında hiyerarşik

ve mantıksal ilişkiler kurmak


Paylaşılması

• Bağlı Veriler (Linked Data)

– Kurumların verilerini yayınlaması, paylaşması ve Web ile ilişkilendirmesi

– Web verilerinin kurum verileriyle bütünleştirilmesi

– Uluslararası Sanal Otorite Dosyası (Virtual International Authority File-VIAF)

• Simple Knowledge Organization System (SKOS)

– Kontrollü kelimelerle anlamsal ilişkilendirmeleri sağlayan diğer bir yapı

– Taksonomiler, sınıflandırma şemaları, konu başlıkları listeleri

Hamlet

Stockholm 2008

English

Swedish

French

German

Shakespeare

Library of Congress Copy 1 Green leather binding

Romeo and Juliet

Stoppard

Rosencrantz & Guildenstern Are Dead

Text

Movies …

Tillett, 2012


Paylaşılması-Kütüphaneler?

• “Bağlı Veri Modeli”ni kullanarak kütüphane verilerinin paylaşılması

• Kataloglama işlemleri için gereksiz yere sarf edilen çabanın en az seviyeye indirilmesi

• Web ortamında kütüphane verilerine daha kolay erişim

• Bibliyografik Çerçeve (Bibliographic Framework-BibFrame) – Kütüphane verilerinin diğer ortamlarda paylaşılması, görünülürlüğünün

sağlanması

– MARC formatının yeterliliğinin tartışılması

– Sağlam ve yararlı yönlerini mümkün olduğunca koruyarak kütüphane verilerini “Bağllı Veri (Linked Data)” modeline uygun hale getirme

Kataloglamanın Geleceği

Nevzat Özel [email protected]

49.Kütüphane Haftası, 26 Mart 2013, Hacettepe Üniversitesi, Kongre ve Kültür Merkezi, Yeşil Salon, Sıhhiye, Ankara

arş. gör. nevzat Özel

Documents