W A R S Z A W A - R O K X V ! 9 3 9

ARCHITEKTURAi0Midcwnktwv

A R C H I T E K T U R A I B U D O W N I C T W OM I E S I C Z N I K I L U S T R O W A N Y

WYDAWNICTWO SPDZIELNI WYDAWNICZEJ ARCHITEKTW POLSKICH" W WARSZAWIE

PROF. ALFONS GRAYIER. ARCH. ARCH. TEODOR BURSZE. JAN NAJMAN. JAN KRAUSiZASTPCY: ARCH. ARCR BOHDAN GEURO.UIN. BOLESAW TATARKIEWICZ.PROF. MARIAN LALEWICZ. ARCH. ARCH. TADEUSZ NOWAKOWSKI. ZYGMUNT Wl-CICEI. ZASTPCY: ARCH. ARCH. WITOLD MATUSZEWSKI. BOGUMI ROGACZEWSKLIN. ARCH. JAN P O L I S K I .

DR ARCH. JAN ZACHWATOWICZ (PRZEWODNICZCY), PROF. DR LECH N|EMOJEWSKI,PROF. RUDOLF WIERCZYSKI. ARCH. ARCH. PIOTR BIEGASKL ZBIGNIEW CZECH,TADEUSZ DZIEGIELEWSKI. JERZY HRYNIEWIECKI. STANISAW KOLENDO, KAZIMIERZMARCZEWSKI. STANISAW MARCZYSKI. STANISAW MURCZYSKI. JANUSZ OSTRW.SKI. ANDRZEJ PACHCISKI, ZYGMUNT SKIBNIEWSKI. ZYGMUNT STEPISKI (SEKRE-TARZ), ORAZ CZONKOWIE RADY NADZORCZEJ I ZARZDU SPDZIELNI.

iCZONKOWIE KORESPONDENCI: ARCH. KAZIMIERZ DZIEWOSKI CKHAKW). ARCH. HENRYK JASIESKI (KHAKW).

Z A

RADA

R E

R Z 4 D S.W.A.P.:NADZORCZA S.W.A.P.:

D

KOMITETA K T 0 R:

REDAKCYJNY:

Adres Redakcji i Administracji: Warszawa. Wsplna 40. tel. 9-52-87. Konto czekowe P.K. O. 11020

Prenumerata miejscowa:Kwartalnie z 15.-Procznie 30.Rocznie GO.

W A R U N K I P R E N U M E R A T Y .

Na prowincji (z przesyka):Kwartalnie . . . . . z 16.Procznie 32.Rocznie . . . . . . . . 64.

Egzemplarz pojedynczy:W Warszawie . . j . z 5.Na prowincji. . . . . 5,50Zagranic . s"1, . i . ., 6.

Pdd nadesanym adresem Administracja wysya dany numer pisma za zaliczeniem pocztowym. -

Przed tekstem:C a l a strona . . . . . . . z 400.Polowa strony 210.wiartka strony , , 120.

C E N Y O G O S Z E .Za tekstem:

Cata strona . . . . . . . zl 350.Poowa strony 180.wiartka strony 100.Strona artykuu opisowego . 500.

O G O S Z E N I A D R O B N E :

3-a i 4-a strona okadki:Caa strona . . z 450.-Poowa strony . . . . . . . 250.-wiartka strony . , . . . 150.-

Adres W brany rozmiar 10X90 mm cznie z pren. na cay rok z 100., patne z gry przy zamwieniu. Za kade nastpne5 mm. wys. dopata z 50. rocznie. Koszt rzeczywisty rysunkw i klisz ponosi ogaszajca si firma. Dzia reklam przewiduje

take, poza ogoszeniami przed i za tekstem, specjalne wkadki artystyczne jedno i wielobarwne.

T R E NUMERU:Architektura i Budownictwo" Nr 3

Tadeusz Nowakowski arch. Insolacjai metody jej okrelania pod rnymiszerokociami geograficznymi.

Tadeusz Dzlgielewski in. arch. i Ste-fan Jelnicki in. arch. Par swo budowie Dworca Gwnego.

Bolesaw Szmidt in. arch. Rozbu-dowa Gmachw Centrali P. K. O.w Warszawie.

Anna i Tadeusz Ptaszyccy in. arch.Domek Weekendowy w Zalesiu Gr-nym.

Konkurs na Dom Dziecka i OgrdekJordanowski.

S O M M A I R E :Architecture et Batiment" Nr 3

Tadeusz Nowakowski, arch. L'inso-latiori et les mthodes de la definirsous diverses latitudes gogra-phiues.

Tadeusz Dzigielewsla, ing. arch. A propos des travaux de con-struction de la nouvelle Gare Cen-trale a Varsovie.

Bolesaw Szmidt, ing. arch. L'agran-dissement de 1'edifice central de laCaisse Postale d'Epargne a Var-sovie,

Anna et Tadeusz Ptaszyccy, ing. arch.Une maison de Week-end a ZalesiGrne.

Concour pour une maternelle.

I N H A L T:Architektur und Baukunst" Nr 3

Tadeusz Nowakowski, Arch. Beson-nung und die Methoden ihrer Be-stimmung unter verschiedenen geo-graphischen Breiten.

Tadeusz Dzigielewski, Arch.Bemer-kungen iiber das Bau des war-schauer Hauptbahnhofs.

Bolesaw Szmid, Arch. Erweiterungs-bau der Pastsparrkasse in War-'schau.

Anna und Tadeusz Ptaszyccy, Arch.Arch. Wochenendhaus in ZalesiGrne.

Wettbewert auf einen Kindengarten.

ARCHITEKTURAW A R S Z A W A

ROK XV. NR 3I BUDOWNICTWOM I E S I C Z N I K

I N S 0 L A C J AA R C H . TADEUSZ N O W A K O W S K /

L I G A N A R O D W .

ORGANIZACJA HIGIENY.Komisja Mieszkaniowa.

C. H. (Com. Hab) 53.Genewa, 9 maja 1938.

,.Niczego nie napiszesz, poszukujcnowoci".

L e o n a r d o da Vinci.

Insolacja i metody jej okrelenia pod rnymi szerokociami geograficznymiprzez Tadeusza Nowakowskiego, dyrektora Komitetu Rozbudowy miasta Warszawy.

W szeregu wielu czynnikw, ktre w rozmaity sposb wpywaj na rozwizywanie problemw urbanistycznych, budo-wlanych, architektonicznych i mieszkaniowych stoi na poczesnym miejscu soce. Kwestia wiatrw i temperatury danejmiejscowoci, kwestia wody pitnej, czy nawet pejzaowej", kwestia wreszcie charakteru geologicznego podoa, wszystko tozostao wyczerpujco omwione, zbadane w katechizmy ujte. Jedno soce, pod ktrego promieniami wszystko yje, wszystkoje, czci i wielbi i od ktrego czerpie siy swoje i w ktrym szuka obrony przed atakami drobnoustrojw chorobo-twrczych, to jedno soce byo do niedawna za mao docenianym w dziedzinie zada urbanistycznych, architektonicznych, budowlanych,a nawet ogrodniczych.

Jeeli liczono si dawniej z efektami sonecznymi czy to cieplnymi, a przede wszystkim wietlnym i, to, star tradycja,przyjmowano konwencjonalny kt nachylenia promieni sonecznych 45 jako rednio-roczny. Oddziedziczylimy ten konwen-cjonalny kt 45 razem z klasycznymi kanonami architektury i budownictwa, ktre szy do nas w wikszej czci z Woch;a przecie rednio-roczny kt nachylenia promieni sonecznych we Florencji jest wanie okoo 45".

Hasem dnia dzisiejszego jest indywidualne podchodzenie do zagadnie budowlanych i urbanistycznych dla kadegorodowiska, w kadym punkcie globu ziemskiego, gdzie czowiek mieszka i pracuje.

Z tych powodw dla usystemizowania ruchw i zasigu cienia rzuconego, jak rwnie kierunku i kata padania promienisonecznych, musimy rwnie znale jak przecitno. Za przecitn tak przyjto czas wiosennego i jesiennego porwna-nia, tj. 21 marca i 21 wrzenia. Ale nie tylko na przestrzeni czasu rocznego potrzebna nam jest taka przecitna. Dzie ma rw-nie swoje zmiany w wysokoci i kierunku soca i dla tego przyjem i dla niego przecitn: trzech godzin przedpoud-niowych od 7 do 10,czterech godzin poudniowych od 10 do 14, i trzech godzin popoudniowych od 14 do 17.

l ) Komisja higieny Ligi Narodw w publikacji, swojej (Bulletin de rOrganisation d'hygiene de la Socite des Nations.Vol. VII, Extrait Nr 11) ogosia wyniki konferencji ekspertw, zwoanej w Genewie w dniach 2729 czerwca 1938 r. Komisjazajmowaa si nasonecznieniem i owietleniem sztucznym i naturalnym w zakresie budowy mieszka i miast. Podajemy,w tumaczeniu, referat arch. T. Nowakowskiego jednego z powoanych do Genewy ekspertw.

R e d a k c j a .

Kierunki promieni sonecznych zmieniaj si pod 52 szerokoci w granicach 270, ale operowa bdziemy tylko trzemakierunkami NS. OW i NOSW.

Tablice 1 i 2 daj nam jasny obraz, jakim jest zasig cienia kostki, o boku dugoci := 1, w czterech porach roku, pod52 szerokoci geograficznej (Warszawa); w lecie, na wiosn i jesieni i zimowa pora, jak rwnie w trzech porach dnia: przedpoudniem, w poudnie i popoudniu.

Zaoeniem dla docieka moich byo znalezienie idealnych warunkw owietleniowych dla osiedla, w ktrymby kadywolno -stojcy dom, w okresie 10-ciu lub 4-ch godzin dziennie (przecitnie rocznie) by poza zasigiem cienia rzuconego przezbudynek ssiada. Dla uproszczenia zadania i udostpnienia wykresu, przyjem, e kady budynek na badanym terenie, jestkostka o boku dugoci jakiej jednostki, ktr stosuj jako skal w ocenianiu stopnia zasigu cienia, rozstawu budynkw, jaki szerokoci ulic w poszczeglnych wypadkach.

lu z porwnania tablic 3-ej i 4-ej midzy sob, na ktrych przedstawiem ulic, idc ze wschodu na zachd, widzimy,e szeroko ulicy nie zmienia si, czy to przy cztero, czy te przy dziesicio-godzinnym zabezpieczeniu budynkw od zaciem-nienia przez ssiada, natomiast zmienia si radykalnie rozstaw budynkw midzy sob.

Rozmieszczenie domw stojcych naprzeciwko siebie po obu stronach ulicy, czy to cile naprzeciwko, czy te na prze-mian lege nie wpywa w tym wypadku na szeroko ulicy. Stosunek jej szerokoci do wysokoci domw jest staym i rwnymjest 1,25 natomiast domw stojcych w jednym szeregu zmienia si ogromnie; gdy przy zapewnieniu 4-ro godzinnego soca,rozstaw rwny jest 0,90, to przy dziesiciogodzinnym rwny jest 4,60.

DM8RE O'Un CUBE RUX CDTES ,-r, SITUE OHfiS Lfl dlRECTian _N-5"DURHNT LC5 QRTRTRE5 5flt5[3NB DE LRNNE:L'ETE, PRINTEMP5 ET flUTDMNE.

L'HIVER.

E I E N K O S T K I B O K U C D L U M y r - l . . i " , D R O E M TDLURrM yr-1 NR N _ S LU 1 P D R H C H R Q K U :l-HTEI-i, UJlOSNn I DE5IENIH. ZIMR..

T A B L I C A 1.

OMBRE O'UM CUBC, RUX COT^S EERUXH"ODn 1_R QtRGanRLE C5T PRRRLLELE R LR DIREETION N-5* DURRNT LESgriHTRKS 5RISDri5 DE L'HHNL. LES SIGNES CDMME SUR LR riliURE H

\

JC

CICN KOSTKI D BOKU RDUJNyM -1 * RZ Ex B TNIR DREMTOUJRriR NR N_S,UJ EZTE:RECH PDEHCH ROKU: LRTEM, UJIDSNH I DESIE'NIR,- ZIMH,-

T A B L I C A 2

PLRCEIIEnT DE5 CUBES. RUX CDTE5 EGRUX -T ET LRRGUER LE LR RUE ODfiT L'R*E R LR CJIRECTIDM E5T--0UE5T. L-IN5DLRLRTION OIURME 5UPP05EE PEnDAMT -ID HEURE5 (EN MDYEMNE PHR qn)

GE5TD5C R0Z5TRWIENIR KOSTEK SDKU DLUGU5CI =f",l 52CRDKD5E ULIC/ KIERUNKU D . W" P R z y ZRPEWNIEMlU 1O-CID GODZINNEGO DZIENNEGO NR5DNECZ

NIENIR (REDNIO T A B L I C A 3.

N OIURHE 5LPPD5CE PEMbfltlT < HEURES (Eti MUYEMHE PHR RN.) DIKCCTiDM C3T-gUE5T

G E 5 T 0 5 ROZSTHWIENIH KD5TEK O BOKU Ell-UGaCI = 1 I 5 2 E R a K 0 | p UUIC^ OH I C R U D K U O - W " P R Z y ZHPEWNIEnlU

4 PLHCEMCNr DE5 CUBES RUY CDTCS EGRUK ^ ET LRRGUER DE LH RUE DDM LRXE EST PRBHLLELE B DIREETIDM.N-g'.' UINSdLRTIDH DJRNE 5UPPQSEE PENEjRMT HO HEURE5 0 ZT A HEURE5(B)(EN MDVEMME PRR HN)

E.CSTD RDSTRWICNIH KD5TEK O BOKU DUGOCI = 1 I SZEROKO ULICy D^lfiUNKU .,rv_5", PRZy JBPEWNIENIU iO- CIP fn) I 4 - KD CB) GDDZINNEGO, D Z I E N N E S

GD NRSt-DNEEZNIEMIB (REDNIO R D C Z N I E } ,,,, T A B L I C A 5.

PLflcrMCMT DES CUHES, nUX CTE5 EGBU i" ET LRBGEUR DE Ln RUE DONT L"HXE H LR blRECTIDN NaRO,EST-5U0.DE5T, 3UPP0SCE LinsOLUTIDH DIURHE PENOHNT -10 HEURE5 (H) ET 4 HEURE5 (a)(EN I rayEHMC PHR n

C C 5 T D R D Z 5 T R W I E N I H KD5TEKK I E R U N K U , . N D - W 5 " P R Z y r R P E W N I

SOKU DLUDDaCI =-1 I SZERDKP5E UI_IEy DIll-CID (H) I 1 _ R 0 (B) GDD2INNEGP DZIENNE.

MMMMMI mammGD KIRSt-DMECZNIEtNIH (REDNO RDCZNIE) T A B L I C A 6.

Zaobserwowa tu mona, jak domy (kwadraty biae z motylkami" zacieniowanymi) ulicy B" rzedn, Z dziesiciudomw prawej strony ulicy A", pozostao zaledwie 5 domw z ulicy B". Przy rozwizywaniu konkretnego zagadnienia,pozostaje kwestia otwarta, co jest w danym wypadku lepsze lub rentowniejsze: czy zwa ulic, czy rozszerza front parcelbudowlanych.

W tablicy 8-ej na ulicy orientowanej NS wida, jak dwa odcinki A i B samej ulicy maja rna szeroko. Motylki"4-ro godzinne, jasno wskazuj, e powodem byo na przemianlege usytuowanie domw na odcinku A", a przeciwlegeusytuowanie na odcinku ,,B".

Nasuwa si teraz w konsekwencji pytanie, jaki efekt praktyczny tych docieka i wykresw.Przede wszystkim widocznym jest z powyszych dowodze, e szeroko ulicy jest zalena od jej kierunku i charakteru

zabudowania. Przy wolnostojcych domach gra tu rol rwnie i ich rozstaw; przy zwartym zabudowaniu, wysoko domw,ktra, znw przy rozmaitych orientacjach, moe i powinna by czasem rn, przy kadej cianie tej samej ulicy.

Przy zastosowaniu w budowlach wolnostojcych rzutu prostoktnego np. o stosunku bokw 1:2, usytuowanie budynkudugim lub krtkim bokiem do ulicy nie jest obojtnym dla warunkw nawietleniowych ssiada, w zalenoci od orientacjiosi ulicy.

Rzut oka na rys. 7 i 8 nasuwa wniosek, e inaczej naley projektowa rozstaw budynkw przy osiedlach np. typowo-zimowych (turystyka i lecznictwo zimowe), a inaczej dla osiedli letniskowych, zamieszkaych jedynie w porze letniej,pierwsze z nich zbliayby si do typu 7 drugi, natomiast, do typu 8.

Umieszczenie werand i wysuwanie ich przykrycia uzalenione jest rwnie od ich przeznaczenia. Werandy poudnioweprzy mniejszym wysuniciu przykrycia daj zacienienie dostateczne, podczas, gdy wschodnie i zachodnie, nawet przy silnymwysuniciu dachu, nie zabezpieczaj od wnikania pologich promieni rannych lub popoudniowych.

Przy za silnym nawietlaniu pewnych pokoi, niezgodnym z ich przeznaczeniem i niemonoci zorientowania ich inaczej,mona przez odpowiednie ryzalitowanie budynku, lub usytuowanie ssiedniego, obliczy dokadnie, kiedy cie ssiada lubryzalitu zacieni nam w potrzebnej godzinie okna omawianego pokoju.

Nie jest rwnie obojtnym, ze wzgldw ogrodniczych, przewidywanie czasu, kiedy ogrdek przy domu bdzie zacie-niony i jak, bo w wielu wypadkach ogrdki, stojce na oko w rwnych warunkach, s faktycznie zupenie w warunkachodmiennych, choby np. domy C i D na rysunku 8.

Z powyszych danych wynika, e jednak mona w sposb do dokadny okreli warunki nawietlenia lub zacienieniaw penym socu. Ale soca w naszej szerokoci geograficznej mamy stosunkowo nie duo; moemy przyj, e w przy-blieniu na 4480 godzin dnia w roku. mamy godzin sonecznych 1430, a pochmurnych 3030. Z godzin sonecznych trzebaodjg mniej wicej godzin dziennie na wczesne poranne i pne wieczorne sabe nasonecznienie, wic godzin 365.to prawdziwie sonecznych godzin mamy w roku okoo 1100. Jest to wic mniej wicej 25% czasu, gdy soce jest widocznenad horyzontem Warszawy (przecitnie rocznie). Widzimy z tego rachunku, e 75% naszych dni w roku ma wiato mniej lubwicej rozproszone przez zachmurzenie nieba i te rozproszone wiato trzeba uj rwnie w jaka miar i wag.

Przykadowo przytocz tu konkretny wynik fotometrycznych bada moich w jednym wietliku warszawskim.Zadanie, jakie sobie postawiem polegao na okrelenie straty wiata, przy zagbianiu si do siedmiu kondygnacji,

w dl, a po tym na okrelenie tych strat przy powikszeniu przekroju wietlika o mniej wicej 30%. Badanie to, si rzeczy,musiaem prowadzi na specjalni^ skonstruowanym modelu w mniejszej skali.

Zagadnienie to ujem w trzy punkty:1) strata wiata na kadej nastpnej kondygnacji wietliku o przekroju 3,40 X 1,60 m;2) strata wiata w wietliku tej samej wysokoci o prze kroju 3,40 X 2,70 m;3) procentowe obliczenie strat wiata w wietliku mniejszym w porwnaniu z wietlikiem wikszym.Wyniki dostaem nastpujce:ad) 1. Strata wiata w wietliku mniejszym, na kadej kondygnacji idc w dl, wyraaa si w stosunku:

1:6, 62:19, 62:42, 87:82, 25:152, 50:273,75.ad) 2. Te same straty w wietliku wikszym, wyraay si w stosunku:

1:6:16, 5:35:66:120:210.a) 3. Zaciemnienie wietlika mniejszego w stosunku do zaciemnienia wietlika wikszego wzrosJo rednio o 78%.Z zestawie powyszych wynika, e warunki wietlne parterowego pomieszczenia wietlika wikszego podniosy si

w wietliku mniejszym prawie do wysokoci stropu nad drugim pitrem.Jak wida z tego jednego przykadu strata wiata przy zagbianiu si w wysokie i wskie podwrza jest olbrzymia

a stosunek tych strat w luxah" dadz si oceni przez porwnanie ze stratami luxw" przy odsuwaniu si od okna w gbpokoju, o czym jest mowa w referacie pana prof. dr. Melonw skiogo.

Przytoczono tu dwa przykady operowania wiatem bezporednim i rozprszonym, s maym uamkiem zagadnie, z ja-kimi spotykaj si w tej dziedzinie architekci i higienici. Zagadnienia te skomplikowane s jeszcze przez rozmaite warunkiw jakich znajduj si miejscowoci, pooone pod rozmaitymi szerokociami geograficznymi.

CITE IOEHLE DRN5 LE DUELLE CHROUE fifltsati (pUBE HYRMT LES C0t5 EBHUA ft .-OsC rROUYE PEHORftTHEUKE3 PRR DOUR En 0EH0R5 DE L'DMBRE PRQ3ETE'E FP.R LE VOISIH (Eh PIDIEnrtE PRR Rft)

I D E R L N E O S I E D L E W K T D R E M KflZoy DDM (KOSTUR a aawu=-i) ^ ESTPRZEZ -in GDDzm DZIENNIE, POZRC CIENIH 5 f i S I R D (CIETNIE ROCZNIE)

T A B L I C A 7.

Jeeli przyjrzymy si tablicy 10-tej, to zobaczymy jak wielka jest rozpito zmian w kacie padania promieni sonecznych,na porwnawczej przestrzeni midzy Kairem a Leningradem. Jakie zmiany wietlne i cieplne wynikaj ju z samego nachylenia promieni do paszczyzny padania, a musimy jeszcze wzi pod uwag straty wynikajce z rnicy gruboci warstwyatmosfery, przebijanej przez promienie, do czego dochodzi jeszcze zamglenie, a w miastach i zadymienie atmosfery.

Ju samo geometryczne" zestawienie tych rnic, ktre zobrazowaem na tablicy 11-ej, przedstawiajcej pooenie so-ca w dniu 22 czerwca pod rozmaitymi szerokociami, mwi same za siebie.

Jeeli wezm przykad ze rodka tabeli, zamieszczony na tablicy 11-ej, to jest szeroko geograficzn Berlina i Warsza-wy, to zobaczymy, e poudnie tej szerokoci bliskie jest godz. 9,55 Kaira, 10,02 Aten, 10,15 Rzymu, 10,52 Parya i 11,30 Londynu.

Wziwszy natomiast pod uwag jedn z miejscowoci, lecych na Kole Podbiegunowym Pnocnym, mianowicie Fort-Yukon, to jego poudnie rwne jest godz. 8,48 w Kairze.

Jak te rnice w nawietlaniu i zaciemnieniu wygldaj w praktyce, to widzimy na tablicy 12-ej, na ktrej przedstawi-em schematyczne! bry, zorientowan na poudnie i przesuwan, zawsze o godz. 12-ej w poudnie, od Kaira do Fortu-Yukon.Cie pyty nad otworem drzwiowym, rzucony na cian cie ciany, padajcy na teren i posuwanie si wiata przez otwrdrzwiowy wgb ilustruj dosadnie jakim zmianom podlega owietlanie wntrza, nawietlenie powierzchni ciany budynkui jak zmienia si optyczne wraenie bryy w rozmaitym owietleniu.

Czowiek w Kairze, mogcy siedzie na ziemi przed domem w cieniu rzuconym przez pyt, wysunit na 1 metr i b-dc na wysokoci 4 m od ziemi w Atenach moe schowa si w cie stojc przy cianie, a ju w Paryu nie znajdziecienia nawet na progu swojego domu.

Z tej wdrwki cienia i wiata wida jasno, e przesuwajc budowl z miejsca na miejsce, przenosi si jedynie form wraenia nigdy. Partenon w Atenach przestaje nim by w Leningradzie, a mile zacieniony dom w Neapolu, stanie si kazamat po przesuniciu go do Londynu.

Sia nasuwa si teraz pytanie: czy susznym jest, by budowle ustawione np. pod 30" szerokoci byy replikowane pod4550 a tym bardziej 60"?

Czy mona bez szkody dla zdrowia mieszkacw i kultury narodu, stosowa metody rozplanowania mieszka, rozsta-wy budynkw wzgldem siebie do ich form zewntrznych wcznie z poudnia na pnoc i odwrotnie?

Mam gbokie przekonanie, e nie.Kady twrca wznoszonej budowli powinien by zaznajomiony i zyty z warunkami miejsca, dla ktrego projektuje.Logiczne i rozumne rozwizanie urbanistyczne zabudowane piknymi gmachami, dostosowanymi do warunkw szeroko-

ci geograficznej, klimatu i charakteru pejzau i tym samym bcjce wytchnieniem, radoci i dum mieszkacw przenie-sione w inne warunki sta si moe poronionym gupstwem szpitalem i wizieniem mieszkacw, a wstydem, jeeli niezbrodni autora.

Opierajc si na tym, co przedstawiem w moim referacie, a poza tym powoujc si na uzupeniajcy nadesany re-ferat p. prof. dr. Melanowskiego dochodz do nastpujcych wnioskw, ktre tu pozwol sobie przedstawi do askaweji wiatej oceny.

1) Naley dy do przeprowadzenia dokadnych studiw, dla pasw ziemi, lecych na tych samych szerokociach,z uwzgldnieniem ich miejscowego charakteru, jak: wysoko nad poziom morza, klimat kontynentalny lub oceaniczny, czastrwania powoki nienej itp.

2) Badanie to naley przeprowadzi z uwzgldnieniem strat, jakie zachodz w danej miejscowoci, w dziaaniu Ipro-mieni sonecznych, tak pod wzgldem cieplnym, wietlnym, dezynfekcyjnym itp.

3) Poda rewizji sposoby i przepisy, nor-mujce projektowanie w rozmaitych krajachw dziedzinie: urbanistyki, budownictwa i ar-chitektury, pod ktem wpywu, jaki mie po-winny na te zagadnienia warunki nasonecz-nienia danej miejscowoci.

4) Uj te wszystkie zagadnienia w kwe-stionariusz i poda go do przepracowania iprzedyskutowania wszystkim pastwom, -czcym si we wsplnej pracy nad tymi za-gadnieniami.

5) Na terenie Genewy opracowa map,wnoszc na niej wszystkie dane, nadsyanejako odpowied na ankiet, dla zobrazowaniajednakowych warunkw, w jakich znajdujsi poszczeglne kraje, a nawet miejscowoci.

CITE IORUE oonr CHRPUE Mnisan (CUBE RYHHT LES CTS ECHU* R . I * ) S E THDUVE PCNORNT * HEURES pnrDOUR EN 0EH0R5 DE L'0MBRE PHU?LI"LC PHR t r VDI3IH ( I H MDtCNNE PHR HM)

' D E H L N E DSIETUl r W KDOM (KOSTUR n BnKu

= -i) jesr PRZEZ

DZIENNIE. POZP ZRSIEGIEMCIETkJIR SH5IP.DR (PRZECITNIE ROCZNIE)

T A B L I C A

T A B L I C A 10

W Nr 4 1934 R, I Nr 2 1935 R. ARCHITEKTURY I BUDOWNICTWA" UKAZAY SI DWA ARTYKUYARCH. T. NOWAKOWSKIEGO Z KTRYCH PIERWSZY JEST CZCIOWO ZACYTOWANY W NI-NIEJSZYM REFERACIE, A DRUGI PRZEDSTAWIA METODY, JAKIMI POSUGIWA SI AUTOR PUBLI-KUJC POWYSZE WYNIKI.

N A O K A D C E : ROCZNY PRZEBIEG SOCA NAD HORYZONTEM WARSZAWY.

TRBLERU CDMPRRRTIF D'EGRLE IM5[JLRTIQN 5DLJ5 DIVER5ES LHTITUDE5TRBLICR PDRDWNRWEZR ZJEDNRKDWEGD NR5LDNECZMIEMIR PDD RNYMI 5ZERD5CIRMI

^ r

3 . , ,

A.2.3.A.5.B.5-7-8-g.

LE ERIR -I2h.RTHENE5RDMEPRRI5LDNDRE5BERLINVRR5DYIEMD5CDULENINGRRDFDRT-YLJKON

-A

11,0 0

1D/-15ga,a3 5,5

3,5 53,4 D3 2,03,4 8

Z

11,-1010,3 210,0 810,0 2

10,0 2

3,4 53.2,53,5 0

1 0,410,21D,1

10,1

9,59,3as

D25

5

502

-H1 0

10,

1033

,05

5

2

,40

02

2

0a3

h

11,311,31D,4

3,59,1

0DD

70

6

1D,5 0

10,0 59,13

7

10,2 83,S5

s

3,5 D

\

.V

\u

CH. I riDWRK0W5KI-5S

.TI

n

2

^

NJ

3Q

-ri

a *

[T]

%

-n

c^ n

ui

n

^

C

(N)

^

zU

s| N

rTI

/ V

D

I? z

ri-

:

5g

Z w

U

l

Sl?

Lii

LE5 EFFET5 DMN5DLRTIDN5DU5 DIVER5E5 LRTITUDE5GEDGRRPHIDUE5 NDRD Z2-VI

12 HEURE

EFEKTY NR5LDNEEZNIENIRPDD RDZMRITYMI 5ZERDKD5=EIRMI EEDGRHFICZNYM!,PL=NDCNYMI W PDLUDNIE 22_VI.

L E C R I R

LC LRIR ' IOD

RDMt

i

L CHIR 10.

HTtrtiE 11.1U

LDNDRES BERLin . VBR5DYIE

LE CRIR -in.-i :J

HTHENEB 103 Z

ROPlt 1

l-E CBIR 9bl)

RTHENC5 1

ROME

PRRI3 1100

MDSCDU

RCS

103

u v i r 1Q3

RRCH. T. NDWHK0W5KI -1938.

T A B L I C A 11.

P A R S W O B U D O W I ED W O R C A G W N E G O

IN. ARCH. T. DZICGIELEWSKI I 1N. ARCH. S. JELNICKI

Artyku niniejszy wpyn do redakcji przed poarem Dworca Gwnego, ktry jak wiadomopoczyni znaczne zniszczenie hali gwnej. Drukujemy go w niezmienionej formie, gdy w/gotrzymanych wiadomoci fakt zniszczenia wpynie jedynie na opnienie realizacji zaakceptowanychdo wykonania projektw, pozostawiajc ich ustalon form plastyczn.

R E D A K C J A

ROZPLANOWANIE ZABUDOWY AL. JEROZOLIMSKICH MIDZY PLACEM PRZED DWORCEM GWNYM, A DWORCEMPOCZTOWYM.

Dwigi w gmachu Dworca Gwnego wykonaa iirma Romana Groniowskiego S. A., Warszawa.

W miar zbliania si terminu otwarcia DworcaGwnego w Warszawie, wzrasta oglne zaintereso-wanie tym gmachem. Gdy Dworzec bdzie dostp-ny dla publicznoci i gdy zda swj egzamin yciowy,wwczas nadejdzie odpowiednia chwila dla szcze-gowej analizy gmachu. Wtedy nie wystarcz ra-my jednego artykuu; z pewnoci pisma fachowepowic tej wielkiej inwestycji specjalne numery.

W poniszym artykule nie bdzie prb analizyczy monografii dworca. Cel jego jest o wiele skro-mniejszy: spord wielu problemw i zagadnie, po-wstaych w czasie budowy, zamierzamy opisa parfragmentw aktualnych, chocia nie najwaniejszych.

O warunkach realizacji.Koncepcja dworca przelotowego z halami ponad

torami nasuwaa, szczeglnie w pierwszej fazie bu-dowy, ogromne trudnoci techniczne, spotgowanetym, e wszystkie tory musiay by czynne w czasietrwania budowy w dodatku z trakcj elektryczno napiciu 3.000 V. Maa odlego, wynoszca20 cm pomidzy przewodami wysokiego napicia,a stropem nad peronami, zmuszaa do ograniczeniaczasu budowy czci podziemnej do 23 godzin nadob (jest to okres czasu midzy odejciem ostat-niego pocigu nocnego i nadejciem pierwszegodziennego).

Monta konstrukcji szkieletu stalowego czcinadziemnej dworca odbywa si na stropie przykry-wajcym perony i obliczonym na obcienie, dopu-szczalne okoo 400800 kg/m2. Zarwno dwigi,jak i podnoszone elementy konstrukcyjne, dochodz-ce do 20 ton ciaru, nie mogy w czasie montauobcia stropu. Naleao wic obmyli i budowana miejscu prowizoryczne konstrukcje, dajce gwa-rancj zarwno statyczn, jak i cakowitego bezpie-czestwa publicznoci, znajdujcej si w czasiemontau na peronach.

Uszczelnienie stropu nad peronami, a do chwilinakrycia dachem caego gmachu, oraz monta in-stalacyj na peronach w czasie trwania ruchu poci-gw, nastrcza dalsze ogromne trudnoci techniczne.

Obecny stan budowy.Poszczeglne partie dworca nie s jednakowo

zaawansowane w budowie. Cz podziemna,a wic perony i galerie, s bliskie ukoczenia. Bu-dowa czci nadziemnej postpuje poczwszy odpiter grnych, a zatym na ukoczeniu s wyszekondygnacje bloku biurowego i hotelowego, pod-czas gdy hale parterowe s stosunkowo mniej zaa-wansowane.

Na dwch rodkowych peronach zostaa uoo-na nawierzchnia z kostki bazaltowej, obecnie trwa

fe 7.

191! B - tt i-* ^.'lK**

T

P 1

S Z K I E L E T S T A L O W Y H A L IP E R O N W P O D Z I E M N Y C H .

O D J A Z D O W E J

monta pyt marmurowych (morawica") na cia-nach klatek schodowych i dwigw peronowych.Wkrtce zostanie zmontowany falisty eternit na juwykonanej konstrukcji stalowej, co stworzy waci-wy sufit hali peronowej. W galeriach osobowychwykonano tynki na sufitach; po uoeniu glazury nacianach i terrakoty na podogach, budowa czcipodziemnej zostanie zakoczona.

Blok biurowy i hotelowy s rwnie na ukocze-niu. Tynki, glazura, terrakota, posadzki, stolarkai lusarka s ju wykonane. Do ostatecznego wy-koczenia brak jedynie malowania.

Cz parterowa dworca, obejmujca wielkiehale, poczekalnie, restauracj i salony recepcyjne,wymaga nieco duszego czasu do cakowitegowykoczenia. W tej czci dworca zaawansowanes roboty tynkarskie na sufitach (sztablatura, tynkiszlachetne i zwyke). W hali przyjazdowej przyst-piono do licowania cian okadzin kamienn. W ha-li odjazdowej prowadzone s obecnie prace przy-gotowawcze do montau olbrzymiej kompozycjiw mozaice ceramicznej, o powierzchni ok. 1.300 m-.Roboty instalacyjne w obrbie caego gmachu sna ukoczeniu.

10

MONTA KONSTRUKCJI W CZASIE UYTKOWANIA

Naley rwnie wspomnie o licowaniu elewacjidolomitem i o montau cokou z granitu polerowa-nego.

Dziea malarskie i rzebiarskie.We Woszech obowizuje ustawa, ustalajca wy-

soko kwoty, ktra przy budowie kadego gmachu

uytecznoci publicznej musi by wydatkowana naprzyozdobienie tego gmachu dzieami malarskimilub rzebiarskimi. Wysoko powyszej kwoty jestokrelona procentowo w stosunku do kosztorysu bu-dowy. W Polsce, chocia to zagadnienie nie jestunormowane ustaw coraz czciej mwi si0 potrzebie przymusowego stosowania dzie sztukiw gmachach uytecznoci publicznej.

Duo interesujcego materiau w tej dziedziniemoe dostarczy Budowa Dworca Gwnego, gdziepo raz pierwszy we wspczesnym budownictwiepolskim na tak du skal wsppracuj architekciz malarzami i rzebiarzami. Malarstwo temperowe1 olejne, s'grafitto, rzeby i paskorzeby, grafika, wi-trae, wreszcie kompozycje mozaikowe, bd roz-mieszczone w wielu wntrzach dworca. Niektre te-maty, wymagajce duego wysiku koncepcyjnego,zostay zaprojektowane drog konkursw powszech-nych. Dwa konkursy ju rozstrzygnito, a prace na-grodzone zostan przeznaczone do realizacji. Dzieate wykonane i udostpnione dla publicznoci bdszczegowo analizowane przez krytykw sztuki, zdo-bd rozgos i stan si popularne. Tymczasem in-ne prace wyrnione, jednak nie zrealizowane, zo-stan powoli zapomniane, mimo e kada z nichw ciekawy sposb stanowia prb nawizania doarchitektury. Wysiek malarzy i rzebiarzy w kierun-ku zrozumienia i przystosowania si do koncepcyjarchitektonicznych skania do umieszczenia cho kil-ku sw w prasie architektonicznej i do reproduko-wania paru ciekawszych prac.

Pierwszy z rozstrzygnitych konkursw na kom-pozycj mozaikow i rzebiarsk w hali odjazdowejstanowi najbardziej pen prb wsppracy trzechdziedzin sztuki: architektury, malarstwa i rzeby.

MONTA ELEWACJI PNOCNEJ DWORCA.

Dwigi w gmachu Dworca Gwnego wykonaa firma Romana Groniowskiego S. A., Warszawa.

MONTA PASKORZEB J, KLUKOWSKIEGOW HALI PRZYJAZDOWEJ.

11

PRACA KONKURSOWA PIETKIEWICZA I ZAMOYSKIEGO NA KOMPOZYCJ RZEBIARSK W HALI ODJAZDOWEJ

Tematem konkursu byo zaprojektowanie na cia-nach w hali odjazdowej kompozycji malarsko-rze-biarskiej. Rzeba na tle mozaiki miaa stanowi ak-cent zamykajcy o kompozycyjn czci odjazdo-wej dworca. Wymiary hali odjazdowej, jednej z naj-wikszych w stolicy, wynosz: 20 m szerokoci,80 m dugoci i 24 m wysokoci, zmuszay wic pro-jektantw do duego wysiku w kierunku wczuciasi w koncepcj architektoniczn i ogromn jej ska-l. Wyniki konkursu naley uwaa za co najmniejdobre. Pierwsz nagrod zostaa odznaczona pracaprof. F. Kowarskiego, artysty-rzebiarza J. Klukow-skiego i artysty-malarza Sokoowskiego, praca wy-rniajca si wielkimi zaletami kompozycyjnymioraz zastosowaniem ciekawej techniki ceramicznychpytek polewanych o wymiarze 5X5 cm. Technikata dziki duej iloci odcieni (przeszo 250) i rno-rodnej powierzchni polewy, daje wszechstronne mo-liwoci kolorystyczne i plastyczne.

Dobr rwnie prac by projekt artysty-rzebia-rza Pietkiewicza i artysty-malarza Zamoyskiego, od-znaczony trzeci nagrod i wyrniajcy si lekko-ci i swobod kompozycji rzebiarskiej. Te cechynaley tym bardziej podkreli z uznaniem, gdywiele prac konkursowych grzeszyo podejciem dotematu zbyt pretensjonalnie-uroczystym i penym tra-gizmu. Dlatego prof. Pruszkowski pisa w krytyceprac konkursowych: Wszystkie dworce caego wia-ta s to ponure mordownie", wyprane z atmosferyprzyjemnej gocinnoci, ktr jedynie moe stwo-

rzy sztuka dobrze uyta. Nieche dworzec nasz niebdzie podobny wewntrz do adnego dworca wia-ta. Ani do wityni, ani do krzyackiego zamku, anido fabryki".

Tematem drugiego rozstrzygnitego ju konkur-su byy kompozycje malarskie poczekalni I-ej kl.i w barze. Dua ilo prac (przeszo 80) wiadczywymownie o panujcej obecnie wrd malarzy ch-ci zerwania wycznego kontaktu ze stalugamii przejcia do malarstwa dekoracyjnego ciennego.W tej masie prac konkursowych znalazo si rzecz zrozumiaa kilka prac, racych naiwnoci

PRACA KONKURSOWA A. KOSSOWSKIEGOWE WNTRZU BARU.

12 $

FRAGMENT PRACY KONKURSOWEJ NA ROZMALOWANIEWNTRZA BARU, A. KOSSOWSKIEGO, ODZNACZONEJI NAGROD.

pomysu, czy te nieudolnoci techniki wykonania,ogromna jednak wikszo prac posiadaa due wa-lory kompozycyjne i kolorystyczne. Wikszo au-torw prac konkursowych wykazaa zrozumieniewymaga architektonicznych w przystosowaniu sido przeznaczenia wntrza. Na konkursie reprezen-towane byy rozmaite techniki wykonania, jak: tem-pera w rnych odmianach, enkaustyka, s'grafitto.

PRACA KONKURSOWA PROF. KOTARBISKIEGONA KOMPOZYCJE WE WNTRZU BARU.

KOMPOZYCJA KONKURSOWA E. MANTEUFFLANA WNTRZE POCZEKALNI.

: . Zakoczenie budowy gmachu Dworca GJwnego,jak zreszt kadego wielkiego gmachu uytecznocipublicznej, jest uzalenione od caego szeregu oko-licznoci, w wikszoci wypadkw cakowicie nie-zalenych od kierownictwa budowy, wobec czegoustalenie w chwili obecnej dokadnego terminu od-dania do uytku Dworca jest jeszcze niemoliwe.

13

KOMPOZYCJA KONKURSOWA NA WNTRZE POCZEKALNIE. ARCTA i M. BELINY.

malarstwo olejne, nawarstwienie form paskorze-bowych, wcicia rnych gbokoci w paszczy-nie, malowanie na pytkach ceramicznych, mozaikai inne. Te, tak liczne, odmiany techniki wskazuj pisze prof. P. Pruszkowski na wielorakie umiejt-noci naszych malarzy. Wracamy chwaa Bogu do porzdnego rzemiosa, bez ktrego nie rozumiempostpu sztuki".

W lipcu rb. zostanie rozstrzygnity trzeci konkurspowszechny na zaprojektowanie dwch rzeb naelewacji wschodniej Dworca od strony ul. Marsza-kowskiej, W myl programu konkursu, rzeby tewinny wyraa ide ruchu oraz stanowi niezbdneuzupenienie koncepcji architektonicznej i wzboga-cenie bryy Dworca, stanowicej zamknicie per-spektywiczne wielkiego placu, o powierzchni prze-szo 30.000 m2, utworzonego midzy ul. Marszakow-sk i Dworcem.

Na zakoczenie tych kilku uwag niejeden z nie-cierpliwych czytelnikw chciaby wyczyta odpo-wied na pytanie: kiedy Dworzec bdzie oddanydo uytku? ,

WSZYSTKIE FOTOGRAFIE DO NINIEJSZEGO ARTYKUUWYKONA IM. ARCH. JZEF FISZER.

- 50

KOMPOZYCJA KONKURSOWA WNTRZA POCZEKALNI.P. SKOWIERZAKA.

14 W SPRAWIE ROZBUDOWY GMACHW P. K. O. W WARSZAWIE.

Rozbudowa gmachw P. K. O. w Warszawie nie stanowi dodat-niego przykadu rozwizania architektoniczno-urbanistycznego. GmachP. K. O. budynek o ogromnej kubaturze mg by wspaniaymakcentem wielkomiejskim, wymaga jednak przede wszystkim odpo-wiedniego usytuowania. Umieszczenie monumentalnego gmachuo wielkim, nateniu ruchu publicznoci w zespole wskich ulic (Jasna,witokrzyska, Marszakowska) jest w zaoeniu chybione, na cow swoim czasie niejednokrotnie zwracano uwag. Pomimo wicwysikw architekta, ktremu przypado w udziale borykanie si z nie-przezwycionymi trudnociami na niewaciwie wybranej parceli,wynik wielkiego nakadu pracy i kosztw nie bdzie dodatni.

Publikujc wic w niniejszym zeszycie ,,Architektury i Budowni-ctwa" dla informacji czytelnikw materiay dotyczce rozbudowyP. K. O., podkrelamy z ubolewaniem, e powstanie tego nowego gma-chu nie przyczynia si do wzbogacenia wartoci urbanistyczno archi-tektonicznych Warszawy.

Komitet Redakcyjny.

ROZBUDOWA GMACHW CENTRALIP. K. 0. W WARSZAWIE

I N . A R C H . B O L E S A W S Z M / D T

Cao zabudowa gmachu Centrali P. K. O. przy ul. wito-Krzyskiej w Warszawie obejmuje posesjenr nr 35, 31/33 oraz posesj nr 134 przy ul. Marszakowskiej.

Program rozbudowy i przebudowy ma za zadanie wzniesienie nowych gmachw przy ul. Marszakowskiej134 i wito-Krzyskiej nr 35, jak rwnie przebudow fasad istniejcego ju gmachu Centrali. W ten sposbpowstanie cao o jednolitej architekturze przystosowanej do wzniesionego obecnie naronika (od strony ul.Marszakowskiej).

Powizanie architektoniczne caoci ma na celu oprcz podstawowych wzgldw praktyczno-uytko-wych stworzenie trwaej siedziby dla potnego aparatu biur P. K. O. w ramach monumentalnego gmachu. Stu-trzydziestometrowej dugoci fasada na ul. wito-Krzyskiej, czterdziestotrzymetrowa od ul. Jasnej i 25-metrowaod Marszakowskiej obejmie masyw o kubaturze ok. 100.000 m3 i powierzchni uytkowej biur liczcie od 1-godo 8-go pitra okoo 3917 nr. Liczc po 5 m2 na osob gmach moe pomieci ok. 6000 urzdnikw, niebiorc w rachub parteru i suteren.

Majgc na uwadze najracjonalniejsze rozmieszczenie biur, ujednostajnienie poziomw stropw, konsek-wentn ekonomi w programie rozbudowy gmachu zdecydowano na posesji witokrzyska nr 35 wzniena miejscu dotychczasowej czynszwki nowy blok biurowy o silnej konstrukcji elbetowej, wposaony w naj-nowsze urzdzenia instalacyjne (klimatyzacja).

Z oblicze porwnawczych okazao si, e koszt takiej budowy w zestawieniu z kosztami ewentualnej prze-budowy czynszwki (co byo rozwaane w pierwszym rzdzie) daje nieznaczn stosunkowo nadwyk, ktranigdy nie mogaby si opaci ani wobec moliwoci rozkadowych, ani wobec znacznego ryzyka technicz-nego i nie moliwych do przewidzenia jak przy kadej przebudowie kosztw dodatkowych.

NARONIK GMACHU P. K. O.OD UL. MARSZAKOWSKIEJ

15

fot. Cz. Olszewski

Przebudowanie domu czynszowego, w ktrym wytrzymao stropw moga by liczna maksymalnie na200 do 250 kg. na metr2 na gmach biurowy, gdzie nono stropw musi posiada 500 kg. na m2 wobecznacznych obcie od maszyn liczbowych i szaf z kontami, musiao by doprowadzi do wymiany wszyst-kich stropw co w rezultacie przebudow sprowadzio by do rozmiarw nowej budowy tylko w trud-niejszych warunkach technicznych, nie mwic ju o stronie architektonicznej caego przedsiwzicia.

Skomplikowana sie instalacji ogrzewania, wentylacji (z klimatyzacj owietleniow) poczty pneuma-tycznej itp., staaby si istn udrk dla wykonawcw, nie mwic ju o kosztach.

Analizujc ukad wewntrzny poszczeglnych kondygnacyj gmachu, naley podkreli w rzucie parteruukad trzech sal kasowych powizanych przestrzennie z kuluarem biegncym wzdu caego gmachu od ul.Marszakowskiej a do ul. Jasnej.

Kuluar stanowi bdzie wewntrzny pasa dla interesantw, ktrzy wchodzc do gmachu od strony na-ronika przy ul. Marszakowskiej bd mogli, po zaatwieniu manipulacji w salach kasowych (oszczdnocio-wej, czekowej i bankowej) opuci wntrze gmachu dopiero w drugim naroniku od strony ul. Jasnej.

Fakt ten przyczyni si do odcienia ruchu pieszego wzdu ul. wito-Krzyskiej na odcinku Marszakow-skaJasna.

Westibul wykoczonego obecnie gmachu naronego od ul. Marszakowskiej po zabudowaniu posesji przyul. wito-Krzyskiej 35, oraz po usuniciu prowizorycznej ciany, ktra obecnie oddziela t posesj od westi-bulu stanie si wntrzem dostosowanym w proporcjach przestrzennych do wymiarw opisanego wyej pa-sau i sal kasowych. Akcent czterech stopni, stanowicych stilobat dla kolumn bliniaczych dopiero po ca-kowitej rozbudowie i powizaniu wzajemnym wntrz caoci gmachu nabierze waciwej mu wagi.

16

ELEWACJA GMACHU CENTRAU P. K. O. OD UL. WITOKRZYSKIEJ

P A H T 1C K

Uwidocznione odchylenie schodw w westibulu od kierunku prostopadego do ul. witokrzyskiej stano-wi bdzie wwczas sugesti dla wchodzcych od strony ul. Marszakowskiej, nakaniajc do skierowania siw stron kuluaru gwnej wewntrznej arterii gmachu.

Ukad wewntrzny typowej kondygnacji zarwno w czci ju wykonanej (Marszakowska 134) jak rw-nie projektowanej na posesji rodkowej caego zespou stanowi konwencjonaln form planu budynkubiurowego z sakramentalnym 2-metrowym korytarzem (z wyjtkiem kilku kondygnacji, gdzie projektowane sqsale biurowe dwutraktowe) powizanym komunikacyjnie z pionami klatek schodowych.

Zagadnienie napywu urzdnikw w chwili rozpoczcia pracy i odpywu w godzinach popoudniowychwobec tylko czciowego wprowadzenia szatni centralnych w suterenach 1-szych rozwizane zostao nieje-dnolicie.

Wejcie dla urzdnikw przewidziane jest czciowo przez bram od ul. Marszakowskiej, dalej przezdziedziniec schodami do szatni w suterenach i nastpnie rozejcie si pionami komunikacyjnymi (klatki scho-dowe obsuguj w tym wypadku nisze kondygnacje dwigi wysze) do biur.

Reszta urzdnikw dostaje si do biur w/g dotychczasowego porzdku, tj. tymi samymi wejciami co inte-resanci i korzysta z szatni rozmieszczonych na poszczeglnych pitrach.

W gmachu naronym zainstalowane zostay dwa dwigi 10-cioosobowe, jeden towarowy, 4 aktowe. Szyb-ko dwigw osobowych: 1,5 m na sekund.

W gmachu na posesji rodkowej przewidywane s dwa dwigi 20-to osobowe rwnie szybkobiene,4 dwigi aktowe, instalacja poczty pneumatycznej itp.

Pitra 8-me i 9-te mieszcz jadalni i kuchni dla urzdnikw. Kuchnia umieszczona zostaa na najwy-szej kondygnacji w pomieszczeniu o rzucie kolistym przykrytym pask kopu elbetow cienkocienn(5 cm grub. i ocieplenie korkiem, ktry posuy zarazem jako szalowanie dla betonu).

Kondygnacje podziemne zawieraj archiwa, pomieszczenia schronowe, garae (ktre po ukoczeniu roz-budowy mieci bd dwadziecia kilka samochodw pocztowych), oraz maszynowni wentylacji dopywowej.Maszynownia wentylacji wycigowej znajduje si na 9-tym pitrze.

Z zastosowanych materiaw do wykoczenia wntrz naley wyliczy: marmury krajowe Barwinek" (we-stibul) i Dbnik" (cokoy, posadzka w westibulu z inkrustacjami z Carrary", meander nad oknami ukowymiw westibulu) oraz alabaster biay i Winnica jasna" (obramienie okna kratowego od strony podwrza).

Poza tym do wylicowania ciany z oknami ukowymi w westibulu uyty zosta piaskowiec amany szy-dowiecki, ktry w zestawieniu z polerowanymi marmurami, alabastrem i mosidzem polerowanym da bardzosilny kontrast.

Kontrast ten mia na celu podkrelenie zestawie materiaowych wyposaenia wntrza oraz rozwizaniewe wntrzu wspczesnym niewspczesnego motywu okien ukowych, ktre wystpiy w fasadzie gmachunawizanej do podziaw i elementw konstrukcyjnych gmachu centrali od strony naronika ulic Jasnej i wi-to-Krzyskiej. Balkon w westibulu o liniach opywowych, kolumny bliniacze oraz supy na antresoli oboonezostay biaym stiukiem.

Stopnie w westibulu, cz posadzki oraz schody do pierwszego pitra oblicowane zostay marmuremSzewce jasne" (nadajcym si na stopnie i posadzki z racji maej cieralnoci).

Supy o przekroju eliptycznym oblicowane s wskimi odcinkami marmuru Barwinek" co zwielokro-tnio ich charakter jako akcentw pionowych.

17

PROJEKTOWANA PRZERBKA NARONIKAWITOKRZYSKA JASNA

18

PRZEJCIE POD ARKADAMI GODO NA NARONIKU

fot. H. Poddbski.

WIDOK NA CAY NOWO WZNIESIONY GMACHOD UL. MARSZAKOWSKIEJ

19

RZUT PRZYZIEMIA WYBUDOWANEGO NARONIKA

20

RZUT P I T R A T Y P O W E G O fot. H. Poddbski.

W E J C I E KLATKA SCHODOWAW budynku P. K. O. dwigi wykonaa firma Roman Groniowski S. A. w Warszawie.

21

RZUT 8 PITRA

fot. H. Poddbski.

Y/NTRZA BIUROWESALA NA 8 PITRZE

22 Okna, drzwi przelotowe i zwyke, tumikiety, porcze i drzwi do wind obcignito mosidzem polerowanym.Portal wejciowy od strony naronika wykonano w mosidzu polerowanym i miedzi patynowanej.Okno kratowe w podcieniu elazne z akcentami w miedzi polerowanej.Wyposaenie piter: schody lastrikowe jasno-szare, podogi pokryte linoleum granatowym w dwch

odcieniach, ciany malowane klejowo supy lakierowane w barwie cian.Z robt stolarskich oprcz okien dbowych szwedzkich z nadwietlem otwieranym do wietrzenia,

rnorodnej stolarki, drzwi wewntrznych, okien od strony dziedzica wykonane zostay rwnie boazeriejesionowe w sali zajmowanej przez Bank P. K. O. Na tarasach 6-go i 8-go pitra uoona zostaa terrakotaciemno ta i brzowa w swobodnym deseniu.

Fasady oblicowane zostay piaskowcem szydowieckim dutowanym. Motyw arkadowania przeprowa-dzony zosta w kamieniarce o ukadzie nie podkrelajcym konstrukcyjnej roli arkad, ktre wystpiy w archi-tekturze gmachw Centrali P. K. O. jako walny element fasady std brak w ukadzie kamienia klinowychelementw.

Klucz w arkadowaniu wprowadzony zosta w sposb zdecydowany jako element dekoracyjny dlategow formie jego przewaa akcent prostoktnego bloku nad klinowym ksztatem wtrnym.

Architektura gmachu nawizujca do renesansu woskiego, oparta na moliwociach konstrukcyjnychwspczesnych i na wspczesnej interpretacji detalu architektonicznego. Konstrukcja: szkielet elazobetono-wy ze stropami Akermana o nonoci wszystkich stropw na pitrach 500 kg/m-, stropu w suterenach 100 kgna m

2, a stropu parteru w/g ustawy O. P. L. G.

B. S.

W N T R Z E W E S T I B U L U

fot. Cz. O s z e w s k i

F R A G M E N T K A M I E N I A R K I

FRAGMENT WNTRZA 23

fot. H. Poddbski.

FRAGMENT WNTRZA

24

WNTRZE WESTIBULU Fot. Czesaw Olszewski

P R Z E K R J KOPUY NA DACHUW budynku P. K. O. dwigi wykonaa firma Roman Groniowski S. A. w Warszawie.

D O M E K W E E K - E N D O W YW Z A L E S I U G R N Y M

I N . A k C H. A . i T. P T A S Z Y C C Y

Na duej lenej dziaice zaprojektowa-no rodzinny, drewniany domek week-endowy. Na betonowym cokole, wyo-onym zewntrz kamieniem polnym, po-stawiono wib domku skadajc siz szkieletu z kantwki tartej 10 X 10i 10X5, podwalin, beleczek stropowychi czterospadowego dacliu krytego pa-p bitumiczn. Drzewo impregnowanoFangolem". ciany zewntrzne skon-struowano: szalwka zewntrzna 25 mm;warstwa papy smolowcowej ,,000";supki 10 X 10 i 10 X 5 cm, szalowanieod wewntrz desk 25 mm, dykt so-snow 5 mm, jako wykoczenie ze-wntrzne. Midzy deskami zasypkaizolacyjna. Grubo ciany 15 cm. Nastropie polepa gruboci 8 cm. cianyod wewntrz 2-krotnie pokostowanei pokryte lakierem bezbarwnym. Ze-wntrzne zapokostowane pokostem czy-stym. Beleczki stropowe bejcowane naciemno. Okna i ciany kuchni i azien-ki 3-krotnie malowane i lakierowanena biao. ciana kominkowa z kamie-nia miejscowego polnego. Domekposiada ma piwniczk. Instalacjeskiadaj si: woda doprowadzona zestudni wierconej, dl gnilny, wiatoelektryczne. Taras wyoono pytamicementowymi w obramieniu ceg pra-sowan. Koszt domku o powierzchni25 m2; kubatura 140 nv', wynis okoo5.500 z.

]) W

W I D O K N A T A R A S

26

WIDOK OD STRONY LASU.

WYICIE NA TARAS.

FRAGMENT WNTRZA.

K O N K U R S N A D O M D Z I E C K AI O G R D E K J O R D A N O W S K ITOWARZYSTWO BUDOWY I EKSPLOATACJI MIESZKA PRACOWNIKW KOLEJOWYCH.

N A G R O D A I/N. ARCH. EWA / JAN KNOTHE, IN ARCH. ANNA / TADEUSZ PTASZYCCY

'"'" ' In

J .^ Ufe 1 vi

PROTOK PRZEWODU SDUKONKURSOWEGO

Konkursu S. A.R.P. Nr 107 A z dn. 11, 14 i 16stycznia 1939 roku.

Porzdek dzienny posiedzenia w dn. 11-gostycznia 1939 r.:1. Wybr Prezesa Sdu Konkursowego.2. Sprawozdanie sekretarza z prac przygoto-

wawczych.3. Wybr przewodniczcego Przewodu Sdo-

wego.4. Referat sekretarza.5. Dyskusja nad referatem.6. Ustalenie metody pracy Sdu.

,-0,

i:1 ii !

ii!

|

4 i : 'i

t T"

K O N K U R S28 7. Ustalenie terminu drugiego, ostatecznego

posiedzenia Sdu Konkursowego,ad 1. Na prezesa Sdu Konkursowego je-

dnogonie wybrany zosta p. in. arch. AL Ko-delski, Dyrektor Towarzystwa Budowy i Eks-ploatacji Mieszka dla Pracownikw Kolejo-wych.

ad 2. Sprawozdanie sekretarza z prac przy-jto (zaczniki I i II).

VP ad 3. Przystpiono do wyboru przewodni-czcego Przewodu Sdowego. Jednogoniezosta wybrany in. arch. Jan Najman (Kole-gium Sdziw i Sekretarzy S. A. R. P.).

1 jTi \v^'fnffl'""fffflOH a d 4. Sekretarz Konkursu odczyta referat" " - ~~' "*-

^ , 7 i przedstawi Sdowi wnioski podziau prac.

(Zaczniki III i IV).w ; l e

) (; ad 5. Po przedyskutowaniu reieratu i przej-rzeniu prac, Sd Konkursowy przychyli si downioskw sekretarza, zaliczajc prace oznaczo-ne Nr Nr od 1 do 45 do grupy B, prac Nr 46do grupy A, oraz postanowi nie rozpatrywapracy, nadesanej po terminie.

ad 6. Postanowiono rozpatrywa prace w/gnastpujcych zasad: Usytuowanie budynku,

LLUj ..iii.;j

V

3 3E.:f3FC0)ei3BfcJE!Cr;" , ":';''"" ]^TJ rozplanowanie terenu, komunikacja zewntrz--"

s'"-'-"-*' '" " ""

:

: '"""' 3 na, rozoenie poszczeglnych grup pomie-

szcze w planie, komunikacja wewntrzna,uytkowanie pomieszcze i ich forma, nawie-

. tlenie pomieszcze oraz wartoci plastyczno-architektoniczne.

. . - Przyjto system eliminacyjny, przy czym je- " den gos za prac bdzie przesuwa prac do

. ;T"-" V'ff y^ff; : wyszej kategorii..j ' . - '"''!.- ':-! .-' .- ad 7. Postanowiono rozpatrywa prace ko-

legialnie.v w ;i r ! IN- ARCH- EWA ' JAN KHOTHE, IN. ARCH. ANNA i TADEUSZ PTASZYCCYN A C* K O D A 1 J

K O N K U R S

's'

N A G R O D A II I N . A R C H. J A N U S Z G S I O R O W S K I

.^\'-}':^\:\;-'I*'B

.1 z ^ piX"-*^ *-^ -- -V ; J\

Poza tym ze wzgldu na du ilo nadesa-nych prac oraz ich na ogl wysoki poziom, kt-ry wnosi duo ciekawych momentw w zaga-dnienie projektowania dziecicw, Sd Kon-kursowy uchwali zwrci si do MinisterstwaKomunikacji o dodatkowe, nieprzewidziane wa-runkami konkursowymi, zakupienie 4-ch prac,oznaczonych Nr Nr 18, 21, 22 i 27 z. kategorii B,

kada po 500 z. Jednoczenie Sd Konkurso-wy uzna, e praca kategorii A, oznaczonaNr 46, do zakupu si nie kwalifikuje.

Na tym przewd Sdu Konkursowego za-mknito dnia 16 stycznia 1939 r.

() In. M. Wolak.() In. A. Kodelski.

() In. I. Najman.

K O N K U R S

30

N A G R O D A I I I N . A R C H . O . E R D M A N

K O N K U R SOCENA PRAC. 31

Praca Nr 6. Usytuowanie budynku dobre.Ogrd i tereny zabaw usytuowane waci-wie, cho do rozczonkowane. Komunikacjazewntrzna dobra. Zbyt gboko sigajca wparcel cz gospodarcza, co wywouje ko-nieczno urzdzenia zbyt duego podwrzagospodarczego. Wejcie do budynku rozwi-zane prawidowo. Sale owietlone dobrze,jednak ksztat ciany odchylajcej si ku p-nocy w jednej z sal zaj od strony wscho- pj-j- -dniej niewaciwy ze wzgldu na owietlenie. V ''*Cz sanitarna rozwizana dobrze. Cz - : f '^kuchenna rozwizana dobrze. Nieprawido-we ustawienie wieszakw w szatni. Architek-tura poprawna.

Praca Nr 16. Usytuowanie budynku do-bre. Rozwizanie ogrodu i boisk dobre. Ko-munikacja zewntrzna dobra. Rozplanowaniepomieszcze w planie dobre. Komunikacja we-wntrzna prawidowa. Brak przedsionka i zb-dny korytarz przy mniejszej sali zabaw. For-ma pomieszcze nie nasuwa zastrzee. Na-wietlenie wntrz prawidowe, prcz jednej zsal zaj i jadalni, nawietlonych mniej ko- 'rzystnie. Architektura dobra, dajca wyrazprzeznaczeniu budynku.

Praca Nr 18. Usytuowanie budynku, roz-mieszczenie ogrodowych partyj i boisk orazkomunikacja zewntrzna dobre. Rozmie-szczenie wewntrznych grup w planie w zasa-dzie dobre, jednak brak bezporedniego po-czenia grupy sanitarnej z szatni niewskaza-ny. Potraktowanie szatni jako wza komuni-kacyjnego pomidzy salami zabaw oraz sala-mi zaj jest bdne. Forma pomieszcze do-bra. Nawietlenie bardzo dobre. Architekturadobra.

Praca Nr 21. Sytuacja budynku dobra.Ogrd zbytnio rozczonkowany. Komunikacja 7 a TJ n pzewntrzna dobra. Rozbicie poszczeglnychgrup pomieszcze w planie dobre. Komunika- ,-,. -,-...~.-, . . , .................. .... . . .cja wewntrzna dobra, jednak zbyt dua od- A R C H S T B I E K U S K Ilego sali dzieci modszych od grupy sanitar-nej i jadalni. Forma pomieszcze dobra. Na-sonecznienie lealni niekorzystne. Cz duejsali zabaw oraz jadalni nawietlona sabiej.Architektura zewntrzna sabo opracowana wewntrzna dobra.

Praca Nr 22. Sytuacja budynku zbyt roz-czonkowuje parcel. Komunikacja zewntrz-na do dobra. Rozmieszczenie w planie po-szczeglnych grup budynku dobre. Czsanitarna i wejciowa rozplanowana dobrze.Komunikacja wewntrzna dobra. Forma po-mieszcze w zasadzie dobra, jednak sale zajsq zbyt wyduone. Nawietlenie pomieszczedobre, prcz jednej z sal zaj, nawietlonejmniej korzystnie i jadalni, usytuowanej od p-nocy. Architektura sabo opracowana.

K O N K U R S

Del

Praca Nr 27. Usytuowanie budynku, roz-wizanie ogrodu i boisk oraz komunikacja ze-wntrzna dobra. Ugrupowanie poszczegl-nych pomieszcze w planie w zasadzie dobre,jednak niekorzystne rozbicie pomieszcze sani-tarnych na dwie czci. Rozplanowanie czciwejciowej niedostatecznie graficznie opraco-wane. Szatnia nie zostaa wydzielona od salizabaw, lub te szatnia jest wzem komunika-cyjnym midzy salami zabaw. Forma pomie-szcze dobra. Nawietlenie obydwch umy-walni niedostateczne. Usytuowanie jadalni odpnocy niekorzystne. Architektura dobra.

Praca Nr 44. Sytuacja, ogrd i boiska, orazkomunikacja zewntrzna dobre. Rozgrupo-wanie pomieszcze w planie dobre. Komunika-cja wewntrzna dobra. Formy pomieszcze do-bre. Jedna z sal zaj nasoneczniona mniejkorzystnie. Jadalnia od pnocy. Architekturapoprawna.

Sekretarzem Sdu Konkursowego by In.arch. Czesaw Duchnowski.

Z A K U P

I A . C K I i W . W O D A R C Z Y K \

Poza tym Sd Konkursowy zakupi prac in. arch. Z. Czecha i in. arch. in. arch. Z. Grskiego, K. Kutz-nera, B. Trojanowskiego.

W Nr 2 ,,Architektury i Budownictwa" zosta! mylnie zoony podpis pod fotografiami na str. 19, mianowicie zostaoprzekrcone nazwisko in. arch. J. rawskiego, co niniejszym prostujemy.

Drukarnia i Litografia JAN COTTY, Warszawa, Kapucyska 7.

ab1939 - 0077ab1939 - 0078ab1939 - 0079ab1939 - 0080ab1939 - 0081ab1939 - 0082ab1939 - 0083ab1939 - 0084ab1939 - 0085ab1939 - 0086ab1939 - 0087ab1939 - 0088ab1939 - 0089ab1939 - 0090ab1939 - 0091ab1939 - 0092ab1939 - 0093ab1939 - 0094ab1939 - 0095ab1939 - 0096ab1939 - 0097ab1939 - 0098ab1939 - 0099ab1939 - 0100ab1939 - 0101ab1939 - 0102ab1939 - 0103ab1939 - 0104ab1939 - 0105ab1939 - 0106ab1939 - 0107ab1939 - 0108ab1939 - 0109ab1939 - 0110ab1939 - 0111ab1939 - 0112