arbeidsparticipatie van oudere werknemers studienamiddag ageing at work leuven, 28 oktober 2009 dr....
TRANSCRIPT
Arbeidsparticipatie van oudere werknemers
Studienamiddag Ageing at workLeuven, 28 oktober 2009
Dr. Rob Gründemann,
Senior Onderzoeker/Adviseur TNO Arbeid
Lector Hogeschool Utrecht (Nederland)
2
Opzet van de presentatie
• Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt
• Beleid overheid
• Arbeidsparticipatie van oudere werknemers
• Kunnen en willen doorwerken
• Rol van de gezondheid
• Conclusies
Ontwikkelingen op de
Arbeidsmarkt
4
Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt
• Vergrijzing/ontgroening als gevolg van:
– Toename levensverwachting
– Daling geboortecijfer
– Geboortegolf na de tweede wereldoorlog
• Effecten voor de (beroeps)bevolking
– Krimp
– Toename van de grijze druk
– Financieringsproblemen overheid
Kosten AOW in NL van 9% (nu) naar 18% (2038) van loonsom
• Proces vertraagd door economische recessie
5
Vergrijzing & ontgroening in EU (Eurostat, 1950-2050)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
1950 1975 2000 2025 2050
0-14
15-24
25-49
50-64
65-79
80+
Groene en grijze druk in Nederland
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1950 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050
Percentage 65 plussers in 2008
17,1
18,6
16,6
17,4
20,1
17,2
16,5
14,2
17
14,7
20,1
11,2
16,1
15,6
17,5
16,5
0 5 10 15 20 25
EU 27
Griekenland
Spanje
Portugal
Italië
Oostenrijk
Frankrijk
Luxemburg
België
Nederland
Duitsland
Ierland
Groot Brittanië
Denemarken
Zweden
Finland
Percentage 65 plussers in 2035
27,4
26,3
24,8
24,9
28,6
26,1
24,4
24,2
25,9
30,2
17,6
21,9
24,1
23,6
26,4
21,3
0 5 10 15 20 25 30 35
EU 27
Griekenland
Spanje
Portugal
Italië
Oostenrijk
Frankrijk
Luxemburg
België
Nederland
Duitsland
Ierland
Groot Brittanië
Denemarken
Zweden
Finland
Arbeidsparticipatie van
oudere werknemers
Arbeidsparticipatie 50 tot 65 jarigen in de EU, 2008
56,5
7566,7
65,565,4
63,463,2
60,659,3
55,45453,352
50,44847,3
45,5
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Europese Unie (27)
ZwedenDenemarken
Verenigd KoninkrijkFinland
DuitslandNederland
IerlandPortugal
OostenrijkSpanje
FrankrijkGriekenlandLuxemburg
BelgiëItalië
Polen
percentage
Netto arbeidsparticipatie in Nederland van mannen naar leeftijd, 1996, 2002 en 2008
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar 65-69 jaar 70 jaar enouder
%
1996
2002
2008
Netto arbeidsparticipatie in Nederland van vrouwen naar leeftijd, 1996, 2002 en 2008
0
10
20
30
40
50
60
70
50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar 65-69 jaar 70 jaar enouder
%
1996
2002
2008
Netto arbeidsparticipatie in Nederland 2007
Mannen Vrouwen totaal
55-59 jaar 73% 43% 60%
60- 65 jaar 29% 13% 23%
65-70 jaar 7%
55 plus 55% 30% 43%
NB: cijfers van voor de recessie
Bruto arbeidsparticipatie werknemers (2007)
België Nederland EU (27)
15-64 jaar 62% 75% 66%
55-64 jaar 35% 48% 46%
Beleid van de
Nederlandse Overheid
17
Beleid overheid in Nederland
• Premiekorting WAO voor werkgevers (2002)• Aanvullende arbeidskorting (2002)• Herinvoering sollicitatieplicht (2004)• Wet gelijke behandeling leeftijd bij arbeid (2004) • Afschaffing belastingvoordeel VUT/prepensioen (2006)• Stimuleringsregeling leeftijdsbewust beleid (2004 - 2008)• Commissie arbeidsparticipatie/Bakker (2008)• Premievrijstelling bij in dienst nemen 50-plussers (2008)• Taskforce deeltijd plus (2008-2010)• Verhoging AOW leeftijd naar 67 jaar (voorstel 2009)
18
Kabinetsbesluit in NL: AOW leeftijd naar 67 jaar
• 2020: verhoging AOW leeftijd naar 66 jaar
• 2025: verhoging AOW leeftijd naar 67 jaar
• Vanaf 2020 mogelijkheid tot stoppen met werken met 65 jaar als laatste 15 jaar continu heeft gewerkt (opbouw tot 42 jaar)
• Eigen risico eerder stoppen:
hogere inkomens 8% per jaar; lagere inkomens 6,5% per jaar
• Leeftijd bedrijfspensioen wordt gekoppeld aan AOW
• Voornemen ‘zware beroepen’ lichter maken of werkgevers verplichten werknemers na 30 jaar lichter werk te geven
• Zware beroepen: werkzaamheden waarvan in redelijkheid niet verwacht kan worden dat deze langer dan 40 jaren verricht kunnen worden zonder uitzonderlijke slijtage
Levensverwachting op leeftijd van 65 jaar
levensverwachting Laagopgeleid Hoogopgeleid Verschil
Mannen 13,9 jaar 17,5 jaar 4,6 jaar
Vrouwen 18,2 jaar 21,4 jaar 3,2 jaar
Gezonde
levensverwachting
Mannen 7,2 jaar 12, 8 jaar 5,6 jaar
Vrouwen 8,1 jaar 14,4 jaar 6,3 jaar
Kunnen en willen
doorwerken tot 65 jaar
Houding werknemers tav doorwerkenBron: Henkes & Van Solinge, 2003; Henkes et al, 2009
• Het thema stoppen met werk leeft sterk bij mensen en begint eigenlijk al te spelen vanaf de leeftijd van 50 jaar
• Stoppen met werken is een privé-onderwerp• Oudere werknemers willen werk graag langzaam afbouwen• Een niet te verwaarlozen deel van de oudere werknemers is
gevoelig voor het verzoek om langer door te werken• Meer dan helft werknemers ervaart dat hun leidinggevende het
niet belangrijk vindt dat zij langer doorwerken • Waardering door leidinggevende en uitdagend werk hebben
meer effect op langer doorwerken dan ontzie-maatregelen
Haalbaarheid voortzetten job tot aan pensioen in functie van werkstress en welbevinden (bron: werkbaarheidsmonitor 2007)
Geen
werkstress
werkstress Invloed
werkbaar-
heid
Welbevinden
in werk
Problemen
welbevinden
in werk
Invloed
werkbaar-
heid
ja 77% 42% - 75% 31% -
Nee, tenzij
aangepast
19% 51% 88% 22% 56% 81%
Neen, ook
niet
aangepast
5% 7% 12% 3% 13% 19%
Opvattingen in NL over doorwerken tot 65e jaar (45 plussers)Bron: Ybema et al, 2009
21
41
34
26
44
36 34
47
4036
50
40
0
10
20
30
40
50
60
2005 2006 2007 2008
willen kunnen lichter
24
Opvattingen in NL over doorwerken tot 65 jaar (45 plussers) Bron: Ybema et al, 2009
• Willen doorwerken (2008: 36%)– Opleidingsniveau (hoog 41%; midden 34%; laag 34%)– Sectoren (bouw 19%; industrie 30%; zakelijk 43%; cultuur 46%)
• Kunnen doorwerken (2008: 50%)– Opleidingsniveau (hoog 55%; midden 50%; laag 44%)– Sectoren (horeca 31%; bouw 39%; zorg 40%; fin/zakelijke dienst
61%/59%)– Beroepen (verpleegkundige 37%; ind. arbeider 41%; docent 41%)
• Lichter werk draag bij (2008: 40%)– Opleidingsniveau (geen verschillen)– Beroepen (verpleegkundige 51%; docent 51%)
25
Opvattingen werkgevers in NL over doorwerken tot 65 jaarBron: Klein Hesselink et al, 2009; Adams et al, 2005
• Slechts 22% van de werkgevers vindt het voor de personele bezetting
in het bedrijf belangrijk dat werknemers doorwerken tot hun 65e
• Slechts 8% van de werkgevers vindt het voor de personele bezetting
in het bedrijf belangrijk dat werknemers doorwerken na hun 65e
• Bedrijven met veel oudere werknemers vinden dit belangrijker; idem
bouw en onderwijs; idem bedrijven met veel mannelijke werknemers
• Opvattingen over oudere werknemers: hogere arbeidskosten; meer
ziekteverzuim; minder goed in staat kennis en informatie op te nemen
en om te gaan met veranderingen
Rol van Gezondheid
27
Invloed gezondheid op vervroegde uittredingBron: Van den Berg et al, 2009; Koolhaas et al, 2009
• Slechte gezondheid is sterk geassocieerd met werkloos worden,
vroegtijdige pensionering en arbeidsongeschikt raken
• Leefstijlfactoren zoals obesitas en gebrek aan fysieke activiteit zijn
geassocieerd met slechte gezondheid, maar hebben ook zelfstandig
effect op uitval uit het werk
• Ervaren slechte gezondheid is belangrijkste voorspeller van uittreding
uit het arbeidsproces onder Europese werknemers van 50-64 jaar
• Bijna de helft oudere werknemers (45 plus) ervaart gezondheids-
problemen door het ouder worden. Door deze problemen heeft de
helft van deze werknemers moeilijkheden bij uitvoeren werk.
28
Rol gezondheid bij doorwerken, uitstroom en lang verzuim Bron: Ybema et al, 2009;
• Willen doorwerken (burnout-klachten)
• Kunnen doorwerken (chronische aandoeningen;
matige/slechte gezondheid; burnout-klachten)
• Uitstroom naar prepensioen (n.v.t.)
• Uitstroom WIA, WAO, WW (matige/slechte gezondheid;
burnout-klachten)
• Lang verzuim (chronische aandoeningen; matige/slechte
gezondheid; burnout-klachten)
29
Evolutie overgewicht (BMI ≥25) tussen 1993 en 2005, naar geslacht (IDEWE, 2008)
26,8
41,7
56,4
67,470,6
48
27,6
46,2
60,4
67,1
73,9
54,8
22,725,3
33,7
50,4
60,6
30,527,5
36
41,6
47,6
56,8
40
0
20
40
60
80
100
15-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar ≥55 jaar Totaal
%
1993 (M) 2005 (M) 1993 (V) 2005 (V)
Onderzoek IDEWE (Moens) - Gezondheidstoestand 224,075 werknemers in 2005
30
Evolutie zwaarlijvigheid (BMI ≥30) tussen 1993 en 2005, naar geslacht (IDEWE, 2008)
5,7 79,9
16,420,3
8,69,613,1 15,1
17,221,9
14,5
5,27,9
1317,5 18,1
10,67,4
11,6
16,821,4
26
15,9
0
20
40
60
80
100
15-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar ≥55 jaar Totaal
%
1993 (M) 2005 (M) 1993 (V) 2005 (V)
Onderzoek IDEWE (Moens) - Gezondheidstoestand 224,075 werknemers in 2005
Overgewicht in Nederland 1981 - 2003
Ernstig overgewicht in Nederland 1981 – 2003
Vitaliteit van de Nederlandse beroepsbevolking
41%
33%
14%
12%
35%
35%
15%
14%
35%
30%
18%
17%
31%
26%
20%
23%
32%
19%
23%
25%
34%
29%
18%
18%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
<25 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar >55 jaar Totaal
NEA 2005-2006: Vitaliteit naar leeftijd
dooraandoeningbeperkt
niet-gezond énniet-vitaal
gezond óf vitaal
gezond énvitaal
Verzuim en vitaliteit Nederlandse beroepsbevolking
59%
24%
13%4%
47%
28%
18%
8%
45%
24%
21%
10%
31%
19%
25%
24%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
gezond én vitaal gezond óf vitaal niet-gezond én niet-vitaal
door aandoeningbeperkt
NEA 2005-2006: Verzuim naar vitaliteit
Meer dan 20werkdagen
T/m 20werkdagen
T/m 5werkdagen
Geen verzuim
Conclusies
Conclusies
• Demografische ontwikkelingen (vergrijzing en ontgroening) leiden
tot krimp van de beroepsbevolking en tekort op de arbeidsmarkt
• Proces vertraagd door economische recessie
• Werkgevers en werknemers terughoudend tav (langer) doorwerken
• Participatie 55 plussers (en met name 60 plussers) nog beperkt
• Nederlandse overheid verhoogt pensioenleeftijd naar 67 jaar
• Toename van overgewicht in België en Nederland
• Vermindering van vitaliteit bij toename van leeftijd
• Afname van vitaliteit leidt tot hoger verzuim
• Gezondheid belangrijke factor bij langer doorwerken en vroegtijdige
uitval uit het werk, maar bij uitstroom naar prepensioen onduidelijk