araŞtirma - arastirma.tarimorman.gov.tr · (yildirim, 2013). nitekim, morris (1972), kanada’da...

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 5 SAYI : 10 ARALIK 2013

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

Türkiye’deki Vespidae Türlerinin (Hymenoptera: Insecta) ÖnemiDoğal Mera Alanlarının Arıcılık ve Organik Bal Üretimi Açısından ÖnemiArıcılık Sektörünün Karşılaştırmalı Analizi; İspanya Örneği

Derginin tüm hakları Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğüne aittir. Kaynak gösterilmesi koşuluyla alıntı yapılabilir. Yayınlanması istenilen eser [email protected] adresine gönderilmelidir.

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 4 SAYI : 7 HAZİRAN 2012

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

Bal Arısı Koloni Kayıpları ve Çözüm YollarıAvrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de Arıcılık BAL: Besin ve Şifa Kaynağı Olarak

ww

w.n

atur

al-h

ealt

h-an

d-ho

me-

busi

ness

.com

Discover Animal www.maxihayat.net

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 3 SAYI : 5 HAZİRAN 2011

Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

Bal Arısı İle Tozlaşmanın Kivi Meyvesinde C Vitamini İçeriğine EtkisiAkut Arı Paraliz-İsrail Akut Arı Paraliz ve Kaşmir Arı Virüs KompleksiArı Ürünlerinde Kalıntı Sorunu

Wolf Readwww.redbuble.com

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 2 SAYI : 4 ARALIK 2010


Bombus Arıları ve Bitkisel Üretim Açısından Önemleri

Ülkemizdeki Bal Arısı Kayıplarında 3 Farklı Arı Virüs Hastalığının Rolü

Ordu İli Bal Üreticilerinden Elde Edilen Balların Biyokimyasal Yapısının İncelenmesi

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 1 SAYI :2 ARALIK 2009


Bal Arısı, Biyoçeşitlilik ve Koruma ÇalışmalarıBal Arılarında Görülen Mutasyonlar

Bal Arılarının Polinasyona (Tozlaşma) Olan Etkisi

Arıcılık Araştırma Dergisi /Aralık 2013

Yıl: 5 Sayı: 10Aralık 2013

ISSN 2146 -2720

SahibiGıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü adınaFeyzullah KONAK

Müdür

Genel Yayın Yönetmeni &Yazı İşleri MüdürüGökhan AKDENİZ

Yayın KuruluGökhan AKDENİZ

Fazıl GÜNEYDilek KABAKÇIÜmit KARATAŞ

Ahmet KUVANCIFatih YILMAZ

Yönetim YeriArıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü

Ulubey Yolu 12.km ORDUTel: 0 452 256 23 41

Faks: 0 452 256 24 71www. aricilik.gov.tr

e-mail: [email protected]

Grafik, BaskıOlay Ofset / Durugöl Mah. 1069. Sok.

No: 22/ A ORDU Tel: 0 452 233 53 71

ARAŞTIRMADERGİSİ

İ Ç İ N D E K İ L E R

Arıcılık Araştırma Dergisi 6 ayda 1 Türkçe olarak yayınlanır.Dergide yayınlanan yazıların sorumluluğu yazar(lar)ına aittir.

Türkiye’deki Vespidae Türlerinin (Hymenoptera: Insecta) 02Önemi Erol YILDIRIM

Dünya ve Türkiye’de Arıcılık 07Kemal SANCAK, Ayten ZAN SANCAK, Eda AYGÖREN

Doğal Mera Alanlarının Arıcılık ve Organik Bal 14Üretimi Açısından Önemi Mahir Murat CENGİZ

Bal Üretim Prosesinde HACCP Uygulaması 17Senem SUNA, Gülşah ÖZCAN SİNİR, Derya ANLAR

Koloni Kayıplarına Bilimsel Bakış 22Mustafa N. MUZ Propolisin Kimyasal İçeriği ile Antibakteriyel, Antiviral, 25Antitümör, Antifungal ve Antioksidan Aktivitesi Fazıl GÜNEY, Mehmet YILMAZ

Erzurum Aşkale İlçesi Güllüdere Köyü İle Sivas Ulaş 29Tarım İşletmesinden Üretilen Balların Yapısal ÖzellikleriAhmet KUVANCI, Ömer YILMAZ, Fatih YILMAZ, Ümit KAYABOYNU

Arı Sokmalarına Karşı Kullanılan Geleneksel 32Tedavi Yöntemleri Hacer GÖK UĞUR, Recep SIRALI, Eda DEMİRKOL

Arıcılık Sektörünün Karşılaştırmalı Analizi; İspanya Örneği 34Engin DEREBAŞI

Kurumumuzdan Haberler 37

Arıcılık Araştırma Dergisi / Aralık 2013

2

Bu çalışmada, Türkiye’nin Vespidaetürleri gözden geçirilmiştir. Türkiye’de,Vespidaefamilyasının,Vespinae,Polistinae,Eumeninae ve Masarinae altfamilyalarınaaittoplam53cinsebağlı298türvealttürünbulunduğu tespit edilmiştir. Bunlardan,VespinaevePolistinaealtfamilyalarınabağlı5 cinse ait 22 türün varlığı saptanmıştır.Bu çalışmada, bu türlerin önemleri ile ilgilibilgilerverilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Hymenoptera,Vespidae,Vespinae,Polistinae,Türkiye

Importance Of Vespidae (Hymenoptera:Insecta)InTurkey

Abstract:Inthisstudy,speciesofVespidaeof Turkey are reviewed. A total of 298species and subspecies belonging to53 genera of the subfamilies Vespinae,Polistinae,EumeninaeandMasarinaehavebeen recorded from Turkey. Among them,22 species belonging to 5 genera of thesubfamilies Vespinae and Polistinae havebeendetermined.Inthisstudy,importanceofthisspecieshavegiven.

Key Words: Hymenoptera, Vespidae,Vespinae,Polistinae,Turkey

Giriş

Halk arasında Vespidae türlerine“eşekarıları”özelliklebunlarınbalarılarınınkovanlarınasaldıranlarınada“haramiarıları”veya“haramiler”denmektedir.Yinebirçokyörelerimizde bilhassa Polistes cinsineait türlere “sarıca arı, sarıcalı veya kızıları” isimleri verilmektedir. Özellikle DoğuAnadolu’nun değişik yörelerinde ise ‘bızik”veya“vızik”adıverilmektedir.Ancakhalkımızbugruptakiveyabenzeriböcekleriyeterincetanımadığıiçinbalarısıdışındakizarkanatlıböceklerinhementamamınıözellikledesarıveyasarımsıkahverengiolanlarınıntümünü“eşekarıları”olaraknitelendirmektedirler.

Insecta (Böcekler) sınıfı içerisindeHymenoptera takımının Coleoptera veLepidoptera takımlarından sonra üçüncübüyük takımı oluşturduğu ve 127.345

türünün bulunduğu kaydedilmektedir(Anonymous, 2013a). Hymenopteratakımı içerisinde Vespoidea, Sphecoidea,Scolioidea, Bethyloidea, Evanioidea veCynipoidea üstfamilyalarına giren türlereingilizcede “wasp”, almancada “wespe”ve fransızcada “guepe” adı verilmektedir(Guiglia, 1972; Spradbery, 1973; Borror etal., 1981). Bu gruptaki böcekler halkımıztarafından yeterince tanınmadığı için, birkavramkargaşalığıortayaçıkmakta,ayrıcabu konuda uzmanlaşmamış zoolog veyaentomologlar doğrudan doğruya yabancıliteratürden tercüme ederek işi daha dakarmaşık hale getirmektedirler. Bu kavramkargaşalığını önlemek için belki de engüzel yol, familya adlarının genelleştirerekkullanılmasıdır. Vespidae türlerine Vespid,Mutillidae türlerine Mutillid, Pompilidaetürlerine Pompilid ve Sphecidae türlerineSfeciddenmesigibi….

Ülkemizde Vespidae familyasının,Vespinae, Polistinae, Eumeninae veMasarinae altfamilyaları bulunmaktadır.Bu çalışmada üzerinde duralacak olanaltfamilyalardan Vespinae ve Polistinaetürlerinin en belirgin özelliği, dinlenmeanında ön kanatlarının vücut üzerindeboyunakatlanmasıdır.Ayrıcaortatibia’daikimahmuzveönkanatlarındaüçsubmarjinalhücreye sahiptirler. Vücut rengi sarı, siyahvekahverengidir.Boylarıtürlerebağlıolarak10-35 mm arasında değişir, sosyal veyayarısosyalyaşamsürdürürler.Herkolonideana, işçi ve erkek bireyler bulunmaktadır.Ülkemizdeki türlerde koloninin ömrü birsezondur.Sonbahardaişçiveerkeklerölür,döllenmiş analar kışlar ve ilkbaharda yenikolonileroluştururlar.Yuvalarınıtürlerebağlıolarak toprakta, duvar ve ağaç boduklarıve benzer yerlerde, ağaç, çalı veya diğerbitkileretutturarakyaparlar.Yuvayapımındakemirilmişselülozlumaddelerincetabakalarhalinegetirilerekkullanılır.Larvalarıngıdasınıgenelde hayvansal besinler oluştururken,erginler çiçeklerin balözü, yaprak bitlerive benzer böceklerin salgıları ve tatlı

Türkiye’deki Vespidae Türlerinin (Hymenoptera: Insecta) Önemi

Erol YILDIRIM

Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Bitki Koruma Bölümü Erzurum.

Özet


3maddelerlebeslenirler(YıldırımveÖzbek,1992a).Vespinaeve Polistinae altfamilyalarında yumurta koyma organıdeğişikliğe uğrayarak savunma iğnesi halini almıştır. Buiğneyebağlızehirkesesindensalgılananzehiromurgasızlariçin öldürücü, insan ve omurgalılar için ise acı vericidir.Ancak, allerjisi olan insanlarda öldürücü özelliğe sahiptir(Yıldırım ve Özbek, 1992b). Türlerin genel olarak iri yapılıolması,yazaylarındaadetainsanlarlaiçiçeyaşamaları,buyüzdendeinsanlarısıksıksokmaları,bunlarınhırçın,sinirlivekorkutucuyaratıklarolaraktanınmalarınasebepolmaktadır.HattabuözelliklerindendolayıAlmanların,vespidlerinşeytantarafından, bal arılarının ise Allah tarafından yaratıldığınainandıklarıbelirtilmektedir(Spradbery,1973).

Bu çalışmada, Ülkemizde bulunan Vespinae vePolistinae türlerielealınarakbunların zararları,yararlarıvemücadeleleriileilgilibilgilerverilmiştir.

Vespinae ve Polistinae Türlerinin Türkiye’deki Durumu

Dünyada, Hymenoptera takımına ait 127.354ve Vespidae familyasına ait ise 4061 türün bulunduğukaydedilmektedir (Anonymous, 2013a). Ülkemizde iseVespidae familyasının, Vespinae, Polistinae, Eumeninaeve Masarinae altfamilyalarına ait toplam 53 cinse bağlı

298 tür ve alttürünün bulunduğu bildirilirken,Türkiye’ninVespidaefaunasınınoldukçazenginolduğu ve bu zenginliğinAkdeniz Bölgesindekidiğer ülkeler ile kıyaslandığında çok yüksek birbiyoçeşitliliğe sahip olduğu belirtilmektedir (Yıldırım veÖzbek, 1992a, 1993, Yıldırım, 2012, 2013, Yıldırım andGusenleitner,2012).Aynıaraştırıcılar,ülkemizdeVespinaeve Polistinae altfamilyalarına ait 5 cinse bağlı 22 türünbulunduğunu kaydetmektedirler (Tablo 1). Bunlardan,Vespa crabro L.,V. orientalisL.,Vespula vulgarisL.,V. germanica (F.), V. rufa (L.), Dolichovespula sylvestris (Scopoli),Polistes associusKohl,P. gallicusL.P. biglumis (L.), P. dominula (Christ) ve P. nimpha (Christ) türleriülkemizindeğişikyörelerindeyoğunpopülâsyonoluşturarakdeğişikşekillerdezararlıolmaktadırlar.Özelliklesonbahardabutürlerarıkovanlarınagirerekbalıyağmaetmekte,çokkezkovanlarınsönmesinesebepolmaktadırlar.Ülkemizdekibutürlerbuyönüyleçokbüyükönemtaşımaktadırlar.

Vespidae Türlerinin Zarar ve Yararları

VespinaevePolistinaetürleriyazaylarındainsanlarınyoğunolarakbulunduğutarla,bağ,bahçe,piknikalanlarıveplajgibirekreasyonalanlarında,pekmez,reçelvemarmalet

GDA DA KD OA AD E MVESPINAE VespaLinnaeus,1758 Vespa crabroLinnaeus,1758 - + + + + + +Vespa orientalisLinnaeus,1771 + + + + + + +VespulaThomson,1869 Vespula (Allovespula) rufa(Linnaeus,1758) - + + - - - -Vespula (Paravespula) germanica(Fabricius,1793) + + + + + + +Vespula (Paravespula) vulgaris(Linnaeus,1758) + + + + + + +Vespula (Vespula) austriaca(Panzer,1799) - + - - - - -DolichovespulaRohwer,1916 Dolichovespula (Boreovespula) norwegica(Fabricius,1781) - - + - - - -Dolichovespula (Boreovespula) saxonica(Fabricius,1793) - - + - - - -Dolichovespula (Dolichovespula) media (Retzius,1783) - - + - - - +Dolichovespula (Metavespula) sylvestris(Scopoli,1763) + + + + + + +Dolichovespula (Pseudovespula) adulterina(duBuysson,1905) - - + - - - -Dolichovespula (Pseudovespula) omissa(Bischoff,1931) - + + + - - -POLISTINAE PolistesLatreille,1802 Polistes (Polistes) associusKohl,1898 - + + + + + +Polistes (Polistes) biglumis(Linnaeus,1758) - + + + + - +Polistes (Polistes) bischoffi Weyrauch,1937 - + + + - - -Polistes (Polistes) dominula(Christ,1791) + + + + + + +Polistes (Polistes) gallicus(Linnaeus,1767) + + + + + + +Polistes (Polistes) nimpha (Christ,1791) + + + + + + +Polistes (Sulcopolistes) atrimandibularisZimmermann,1930 + + + + - - +Polistes (Sulcopolistes) semenowi Morawitz,1889 - + - - - - -Polistes (Sulcopolistes) sulciferZimmermann,1930 - + + + - + +ParapolybiaSaussure,1854 Parapolybia escalerae(Meade-Waldo,1911) - + - - - - -

GDA–GüneydoğuAnadolu,DA–DoğuAnadolu,KD-Karadeniz,OA–OrtaAnadolu,AK-Akdeniz,E-Ege,M-Marmara

Tablo1.Türkiye’deBulunanVespinaevePolistinaeTürlerininBölgelereGöreDağılışı


Şekil1.Vespidaetürlerininmeyvelerdekizararları(Anonymous,2013b,c,d,e’den)

4

imalathanelerindeçalışanlarıhedefalmaktadırlar.Buralardakiinsanları sokarak taciz etmekte, böcek sokmalarına karşıallerjisi olanlarda ani ölümlere sebep olmakta ve tarımişçisinde iş verimini olumsuz yönde etkilemektedirler.Nadirendeolsasürücülerirahatsızettikleriiçindeotomobilkazalarına neden olmaktadırlar (Spradbery, 1973; Morseet al., 1977;Akreet al., 1980;YıldırımveÖzbek,1992b).Sosyal yaşama sahip Vespidae türlerinin özellikle işçileri,insanları bu yönüyle rahatsız etmekte bazen de ölümleresebepolmaktadırlar.NitekimFrankland(1976),İngiltere’de1962-1971yıllarındayapılan10yıllıkbirçalışmada,böceksokması sonucu42ölümolayından11’ine arıların, 33’üneisevespidlerinsebepolduğunukaydetmektedir.

Ayrıca, olgunlaşmış meyveleri kemirerek açılanyaralardanfungussporlarıvediğerbazımikroorganizmalarıngirmesine imkân sağlayıpmeyvelerin bahçe ve depolardaçürümelerine,yineağaçdallarınıözelliklefidanlarıkemirerekbunların zayıflamasına, bazen de kurumasına sebepolmaktadırlar (Şekil 1).Budurumülkemizdeyaygınolarakgörülmektedir. Tümbunlarınyanısıra, çöpçüldurumundakitürler çöp bidonları ve benzer yerlerde kokuşmakta olangıda artıkları üzerinde beslenerek veya dolaşarak aldıklarımikroplarıçevreyebulaştırmaktadırlar.

Yine,polinasyon(tozlaşma)gibihayatiönemesahipbirolayınmimarıdurumundabulunanbalarılarıdavespidlerinsaldırıalanıiçerisindedirler.Vespidler,arıkovanlarınagirerekburadakibalıyağmaetmekte,çokkezkovalarınsönmesinesebep olmaktadırlar. Ülkemizdeki türler bu yönüyle çokbüyük önem taşımaktadırlar (Özbek ve Yıldırım, 1992).Bu durum daha çok, sonbahara doğru popülâsyonlarınınyüksek olduğu zaman zayıf kolonilerde görülmektedir.Aksi halde kovanlardaki arılar bunların kovana girmeleriniengellemektedirler. Özellikle sonbaharda, gıda bulmaktazorlanan vespidler kovaların yanında bekleyerek kovana

gelen arıları yakalamakta veya arazide arıları yakalayarakiğnesinibatırıparıyıparalizeettiktensonrakursağındakibalıyemektedirler(Şekil2).

Vespidae türlerinin yukarıda belirtilen birçokzararlarının yanında bazı önemli faydaları da vardır.Şöyle ki, larvaları karnivor olduğu için erginler, larvalarıbeslemek amacıyla değişik böcekleri yuvalarına taşıyarakzararlı böceklerin baskı altında tutulmasına yardımcıolmaktadırlar. Vespidae türleri, çoğunlukla Lepidopteralarvalarını avlamakta,özellikledeTortricidae,GeometridaeveNoctuidaelarvalarınıdahafazlatercihetmekte,bazıtürleriseCurculionidaeveChrysomelidae(Coleoptera)larvalarınıavlamaktadırlar.Avlanılantürlerarasında,Pieris brassicae (L.), P. rapae (L.), P. napi (L.), Helicoverpa armigera Hubner, Hyphantria cunea (Drury), Lymantria dispar (L.), Plutella xylostella (L.), Philaenus spumarius (L.),Chrysomela populiL.,Hypera postica(Gyllenhal),Myzus persicae Sulzer veStomoxys calcitrans (L.) gibi önemliekonomik zararlıların bulunduğu belirtilmekte, bu sebeple,Entegre Zararlı Yönetiminde (IPM) bu böcek grubunundoğada biyolojik dengenin oluşmasında etkili olduğu veönemli bir potansiyele de sahip olduğu kaydedilmektedir(Yildirim, 2013). Nitekim, Morris (1972), Kanada’daönemli bir orman ve meyve zararlısı olan Hyphantria cunea Durry’nınVespula türleri tarafından önemli orandaavlandığınıbelirtmektedir.BenzerşekildeItoandMiyashita(1968), Japonya’da Polistes türlerinin birçok lepidoptertırtıllarını baskı altında tutmada büyük önem taşıdığınıbildirmektedirler.

Vespidaetürlerinininsanlarayararlıolmalarıyönündenbir diğer husus da bunların zehirlerinin bal arılarınınkindeolduğugibimolekülerbiyolojivefarmakolojidekullanılmasıdır(Şekil 3). Bu sahadaki çalışmalar özellikle son yıllardadaha da önem kazanmıştır. İnsanlarda alerjik reaksiyonumeydana getiren zehirin esas birleşimi proteindir. Vespidzehirinde birkaç farklı protein mevcuttur. Bunların nispioranı ve toplam sayısı cinslere göre değişmektedir. Heriğne enjeksiyonundaki zehirin miktarı 0,05-0,3 ml’dir.Vespid zehirinin içerdiği bileşimlerin asetil kolin benzerimadde, histamin, seratonin, kinin ve fosfolipaz olduğukaydedilmektedir (Yıldırım ve Özbek, 1992b). Kininlerinpeptit olduğu ve düzgün kas hareketinin yavaşlamasına,atar damardaki temiz kanın düşük basınçta kalmasına,kapillar geçirgenliğin artırılmasına ve ağrıya sebep olduğu

Şekil2.BalarısıkovanınasaldırmışvebalarısınıarazideyakalmışolanVespa orientalis L’ingörünüşü(Anonymous,2013f,g’den)


5

bildirilmektedir. Vespid zehirinin önemli maddelerindenbirisi olan histamin memelilere acı verici özelliğe sahiptir.Histaminin kan damarlarını genişlettiğini, permeabiliteleriniartırdığıvekardiyakdebisiniönemliölçüdedüşürerekkalbingüçlüçarpmasınakarşınetkisizvenabzınçokzayıfolduğu,hassas kişilerde baş ağrısı, enjekte edilen yerde şişme,kaşıntı,tansiyonundüşmesi,kusmavegörmebozukluğunungörüldüğü ve sonuçta ölüm olabileceği belirtilmektedir(YıldırımveÖzbek,1992).

Vespidae Türlerinde İğnenin Yapısı ve Fonksiyonu

İğneabdomeninsonundayeralmaktavekarmaşıkbiryapıarzetmektedir.Birçokböcek türündedişiböceğindışgenital organını oluşturan ovipozitor veya yumurta koymaborusu Vespidae’de değişikliğe uğrayarak savunma organıhalini almıştır. Ovipozitor az veya çok uzamış üç çift yapıveya valf’den meydana gelir. Bu valflerin bir çifti sokmaözelliğinesahipolmayıpçiftleşmeolayındakullanılır,diğerikiçiftvalfsokmaözelliğinesahiptir.Bunlardanbirçiftitesteregibiilerigerihareketedecekpozisyondatutulurlar.Bunlardayumurtlama olayı, I. valflerinin anteriöründeki genital delikyoluylagerçekleştirilmektedir(YıldırımveÖzbek,1992b).

Bal arıları, böcek ve diğer arthropodları soktuğuzaman iğnesokulanyerdençıkarılabilmekte,ama insanvediğer memelileri soktuğu zaman iğne ucundaki çıkıntılardokudan iğnenin çıkmasını engellemekte ve çoğunluklazehir torbası ile birlikte arının vücudundan koparak dokuiçerisinde kalmaktadır (Şekil 4). Ama vespidlerde iğneninucundakiçıkıntılarınküçükolmasısebebiyledokuiçerisindekalmamakta ve hemen iğne dokudan çıkarılmaktadır.

Waspların çoğu soliter olup, avlarınıyakalamak için önce iğnelerini kullanılırlar.Zehirleri çoğunlukla spesifik olup bu sebeplefazlaönemsenmemeklebirlikte insanlardageçici ağrıvericidir. Fakat sosyal halde yaşayan vespidlerin zehiriomurgalılar için şiddetli ağrı vericidir. Alerjik bir reaksiyonenjekteedilenmaddeilebunakarşıvücuttameydanagelenantibodiarasındaözelbirreaksiyondur.Buesnadahistaminvediğermaddelerdebir artış kendini gösterir.Memelilerindokularında alerjik reaksiyonu müteakip önemli miktardahistaminmeydanagelmektedir.

Vespidler soktuğu zaman deri üzerinde kızartı ileşiddetli ağrı meydana gelir ve 15 dakika sonra bu etkimaksimum düzeye ulaşır. İğne sokulduğunda histamin’inserbest bırakılması ve yayılması sonucu bütün vücuttaşiddetli bir kurdeşenin meydana geldiği, mukoza zarınınşiştiği, hapşırmaya sebep olduğu, gırtlakta içi su doluşişkinliklerinoluşmasısonucunefesalmadazorlukçekildiğive bir boğulma hissedildiği, bronşlar etkilenmişse bunuastımsalgınıntakipettiğibelirtilmektedir(YıldırımveÖzbek,1992b).İnsanbirbiriniizleyeniğnesokmalarınakarşıalerjikolabilecekseviyeyeulaşabilir.Buaşırıduyarlılıkdönemindetek bir vespid sokması sonucu dahi ölüm meydana gelir.İnsanlar alerjik döneme ulaştıkları zaman her birmüteakipiğne sokulmasında daha şiddetli simptomlar görülür. İğnesokulduktan sonra 5 dakika içinde bilinç kaybı, 20 dakikaiçindebilinçsizlikgörülür.İştebualerjikdönemeulaşıldığındatekrariğnesokulursaçokçabukölümmeydanagelir.

Vespidae Türlerinin Sokmalarına Karşı Alınabilecek Önlemler

Vespidaetürlerininsokmalarındansakınmakamacıylabazı tedbirler alınabilinir. Bunlardan en önemlisi, parfüm,saç spreyi, güneşte esmerleşmek amacıyla kullanılanlosyonların kullanılmamasıdır. Çünkü bu birleşimler,Vespidae türleri için cezbedici özelliğe sahiptirler. Ayrıcaaçıkrenkli, inceketenveyapamuklukumaşiçerikligiysilergiyilmeli,dışarıdayalınayakdolaşılmamalı,piknikyaparkenVespidae türlerinden sakınılmalıdır. Tüm bunlarla birlikteinsanlar üzerinde bir vespid gördüklerinde gayet sakindavranmalı, üzerinden uzaklaşmasını beklemeli ve onadokunmamalıdır. Sokulan kısım sabun veya antiseptik birmadde ileyıkanarak ikincibirenfeksiyonönlenmeli,ayrıcasokulanyersoğuksuilebolcayıkanmalıvesoğukkompresyapılmalıdır. Sonrasında antihistamin kremler kullanılmalı,ancakbunların etkileri şüpheli olduğundanbir antihistamintabletdeyutularakiğneyitakibensinirlenmevelokalağrınınazaltılmasıyolunagidilmelidir.Ayrıca,iğneyerineproteolitikenzimdeuygulanabilir.Çokhassaskişilerdeiseneo-epininetableti dilinüzerinekonularakhızlı absorbsiyonsağlanabilir(YıldırımveÖzbek,1992b).

Vespidsokmalarınakarşıduyarlıbirkişisokulduğundave herhangi bir simptomun ortaya çıkması sonucu dahaciddi işlemler yapılmalıdır. Dünyanın birçok yerinde böcek

Şekil3.BazıVespidaetürleri(Anonymous,2013b,h,ı’den)

Şekil4.Vespa crabroL.’daiğneningörünüşü(Anonymous,2013b’den)


6sokmalarına karşı insanlarda hassaslığı azaltmakveya ortadan kaldırmak amacıyla bazı başarılıçalışmaların yapıldığı ve bazı ilaçların kullanıldığıbelirtilmektedir (Yıldırım ve Özbek, 1992b). Yine,arızehirininküçükdozdaenjeksiyonu,insanlardakiduyarlılığının belirgin bir azalmaya sebepolduğu,böyleceantijenüreterekarı,vespidvekarıncalarakarşı korunmanın yönlerinin tespit edildiğibildirilmektedir.Vespidzehiribirkaçfarklıantijeniçermektedir. Bu sebeple bir tür için duyarlılığıazaltmak diğer türler için bağışıklık kazandırmaz,ancak böcek sokmalarına karşı oldukça genişkapsamlı bağışıklık kazandırır. Bazı hastalıklardaolduğu gibi sık sık vespid sokmalarına maruzkalmış ve bağışıklık kazanmış insanların kanı,vespidzehirinekarşıduyarlıolaninsanlaraverilerekbu insanların kanında oluşan antikorların artmasıyolunagidilmekteveböylecebağışıklıkkazanmasısağlanmaktadır.

Vespıdae Türleri İle Mücadele

Vespidae türleri ile mücadelede çeşitlituzaklar kullanılmaktadır. Vespidae türlerininlarvalarınayedirmek içinetgibi proteince zenginbesinmaddeleriniyuvalarınataşımaözelliklerindenyararlanılarak tuzak yemler hazırlanmaktadır. Buyemler kuş, memeliler ve diğer bazı omurgasızhayvanların zarar görmemesi için özel kafesleriçerisineyerleştirilmelidir.Biretveyaciğerparçasıbir insektisit ile muamele edildikten sonra kafesiçerisinde yüksek bir yerden asılmalıdır. Birkaçgünsonrabuetparçasıkokuşmaktaveböylecebuböcekleri daha iyi cezbetmektedir. Bu kokuşmuşolan et parçalarını Vespidae türleri larvalarınayedirmekiçinyuvalarınataşımaktavekısasüredekontrolaltınaalınabilmektedirler(Özbek,1983).

Yer altında yuva yapan türlerinmücadelesinde, bunların yuvalarının girişdeliklerine toz ilaçlar dökülmekte ve bu ilaçlaryuvaya taşınacağı için kısa sürede sonuçalınmaktadır. Topraküzerindeyuvayapan türlerekarşı ise akşam saatlerinde ani ölüm meydanagetiren ilaçlar uygulanmalıdır. Bunların yoğunbulundukları alanlardaki çöp bidonları çevreyikirletmeyecek ve olumsuz etki yapmayacakilaçlarlabelirliaralıklarlailaçlanmalıdır.

Ülkemiz doğa güzellikleri bakımındandünyanın en güzel ülkelerinden birisidir. Busebeple ülkemize gelen turist sayısı her geçenyıl artmaktadır. Bu insanlar dinlenme alanlarındavespidtürlerininhücumunamaruzkalmaktadırlar.Bazı insanların bunların sokmalarına karşı alerjisiolup, sokulma sonucu hemen ölmektedirler. Busebeple bu alanlara gelen turistlerin rahatçadinlenmeleri gerekmektedir. Bunun için buböcekler hakkında daha fazla bilgi edinilerekkorunulmalıdır. Özellikle yaz sonu ve sonbahardabu böceklerin popülasyonu en yüksek düzeyeulaşmaktavebusezondazararlıolmaktadırlar.Busebeplebumevsimlerdedahadikkatliolunmalıdır.

KaynaklarAnonymous,2013a.http://www.organismnames.com(05.11.2013).Anonymous,2013b.http://www.biolib.czAnonymous,2013c.http://www.eakringbirds.comAnonymous,2013d.http://www.paperblog.frAnonymous,2013e.http://http://www.bwars.comAnonymous,2013f.http://www.nbcnews.comAnonymous,2013g.http://www.syrian-honey.comAnonymous,2013h.http://www.insecte.orgAnonymous,2013ı.http://www.vespa-crabro.deAkre,R.D.,A.Greene,J.F.MacDonald,P.J.LandoltandH.G.Davis,1980.YellowjacketsofAmericaNordofMexico.U.S.DepartmentofAgriculture,AgricultureHandbookNo:522,102pp.Borror,D.J.,D.M.DeLongandC.A.Triplehorn,1981.AnIntroductiontotheStudyofInsects.Holt,RinehartandVVinston,USA,827pp.Frankland,A.W.,1976.Beestingallergy.BeeWld.,57(4):145-150.Guiglai,D.,1972.LesGuepesSociales(Hymenoptera,Vespidae)d’EuropeOccidentaleetSeptentrionale.MassonetCie,Paris,177pp.Ito,Y.andK.Miyashita,1968.BiologyofHyphantriacuneaDurry(Lepidoptera:Arctiidae)inJapan.V.Preliminarylifetablesandmortalitydatainurbanareas.Res.Popul.Ecol.,10:177-209.Morris,R.F.,1972.Predationbywasp,birdsandmammalsonHyphantriacunea.Can.Ent.,104:1581-1591.

Morse,R.A.,G.C.EickwortandR.S.Jacobson,1977.Theeconomicstatüsofimmigrantyellovvjacket,Vespulagermanica(Hymenoptera:Vespidae)innortheasternUnitedStates.Environ.Ent.,6:109-110.Özbek,H.,1983.Vespidae(Hymenoptera)türlerininzararlarıvekorunmayolları.AtatürkÜniv.Zir.Fak.Derg.,14(3-4):149-156.Özbek,H.veE.Yıldırım,1992.Türkiye’debalarısı(ApismelliferaL.)’nındoğaldüşmanıolanbazıHymenopteratürleri.DoğuAnadoluBölgesiI.ArıcılıkSemineri,3-4Haziran1992,Erzurum,117-126.Spradbery,J.P.,1973.Wasps.Anaccountofbiologyandnaturalhistoryofthesolitaryandsocialwasps.SidgwickandJacksonpubl.,London,408pp.Yıldırım,E.,2012.ThedistributionandbiogeographyofVespidae(Hymenoptera:Aculeata)inTurkey.Türk.Entomol.Derg.,36(1):23-42.Yıldırım,E.,2013.ImportanceofVespidae(Hymenoptera)speciesasbiologicalcontrolagentsinagricultureandbiologicaldiversityinTurkey.SecondInternationalConferenceonBiotechnologyandFoodEngineering,24-25August2013,Singapore,29.Yıldırım,E.veH.Özbek,1992a.TürkiyeVespinae(Hymenoptera,Vespoidea,Vespidae)türleriüzerindesistematikvefaunistikçalışmalar.Türk.Entomol.Derg.,16(4):227-242.Yıldırım,E.veH.Özbek,1992b.Vespidae(Hymenoptera:Vespoidea)’daiğne,zehirinyapısıvefonksiyonu.DoğuAnadoluBölgesiI.ArıcılıkSemineri,3-4Haziran1992,Erzurum,168-181.Yıldırım,E.andH.Özbek,1993.Polistinae(Hymenoptera:Vespidae)ofTurkey.Türk.Entomol.Derg.,17(3):141-156.Yıldırım,E.andJ.Gusenleitner,2012.ContributiontotheknowledgeoftheVespidae(Hymenoptera,Aculeata)ofTurkey,withachecklistoftheTurkishspecies.Turk.J.Zool.,36(3):361-374.


7

Kemal SANCAK1

Ayten ZAN SANCAK2

Eda AYGÖREN2

1Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK), Ankara.2Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü (TEPGE), Ankara.

Dünya ve Türkiye’de Arıcılık

Arıcılık, bitkisel kaynakları, arıyıve emeği birlikte kullanarak bal, polen,arı sütü, propolis, arı zehiri gibi ürünlerile ana arı, oğul, paket arı gibi canlımateryal üretme faaliyetidir. Toprağabağlı kalınmaksızın yapılabilen ve çeşitlitarım kolları ile birlikte uyumlu bir şekildeyürütülebilen bir yetiştiricilik koludur.Birçokbitkiselüretim,arıcılık ilebirliktevekarşılıklı yarar sağlayarak sürdürülebilir.Deniz seviyesinden binlerce metre yüksekyaylalarakadar,bitkiveçiçeğinbulunduğuheryerdearıcılıkyapılabilir(1).

MÖ7000yıllarınaaitmağararesimleri,çok eski tarihlere ait arı fosilleri ve tarihibuluntular arıcılığın oldukça eski bir tarihesahip olduğunu göstermektedir. Firavunmezarlarında4000yılöncebalvebalmumlarıbulunmuşiken,Mısırlılarınayinlerindebalınyer aldığı ve kral hanedanlarından birisininarıyı simge olarak kullandığı bilinmektedir.Mısır’daarıcılığındahaçokgöçebeşeklindeyapıldığıveburadanYunanistan,FilistinveKıbrıs’aarıcılığınyayıldığıdüşünülmektedir.

MÖ3000-2000yıllarıarasındaHindistan’daarı ve bala ait bilgilere rastlanmıştır.Babilliler balı hemgıda hemde ilaç olarakkullanmışlardır.MÖ384-322yıllarıarasındayaşayan Aristo, yazmış olduğu HayvanlarTarihi adlı eserinde (5 ve 9. kitap) kovaniçerisindeanaarı,erkekarıveişçiarıolarak3 tip arının olduğunu, arıların çiçek tozutopladıklarını, işçiarılarınsutaşıdıklarınıveişçi arılar arasında iş bölümü bulunduğunuifadeetmiştir.Yunanlılarsaplardanörülmüşkovan, sepet kovan ve tahta kovankullanmışlardır.Boğazköykazıları,MÖ1300yıllarında Hititler devrinde arıcılığın önemlibirziraifaaliyetolduğunugöstermiştir.

Fatih Sultan Mehmet, Kanuni SultanSüleymanveYavuzSultanSelimdevirlerindeçıkarılan Kanunnamelerde arıcılığa aithükümler bulunmaktadır. Türk köylüsü balıasırlardırbir ilaçveşifalıbesinkabuletmişvehastalarabalyedirmiştir.

Arıcılıktümdünyadaolduğugibiülkemizdedesonyıllardaönemligelişmekaydedenbirsektör haline gelmiştir. Ülke ekonomisine

önemli katkısı olan arıcılık dünyanın çoğuülkesinde ve ülkemizde yaygın olarakyapılmaktadır. Gerek arılardan elde edilenbal,balmumu,arısütü,arı zehrivebenzeriürünlergereksearıyetiştiriciliğiiçinüretilenpetek, kovan gibi malzemeler yönündenarıcılıkbirsektörhalinialmıştır.

Arıcılıkta çalışılan materyal canlıolduğundan bu alanda başarılı olmanınyolu öncelikle materyalin iyi tanınması,bakımının ve yönetiminin iyi bilinmesi veen önemlisi de iyi bir gözlemci olmaktır.Küçük bir ihmal ya da dikkatsizlik o yılıntamamına yansıyacağından bedeli ağırolabilecektir. Arıcılıkta bir yıl boyuncasürenişlemlertamamenbirbirlerinebağımlıdönemlerden oluşur. Bir yıllık üretim,yetiştirme ve bakım çalışmalarında eldeedilen başarı bir önceki dönemde yapılandoğru tanım ve çalışmalarla elde edilir.Kolonilerinilkbahardakigücüvekışlamaları,sonbaharda yapılan uygulamalarla kışagiriş öncesindeki ana arı, arı popülasyonuve kışlık bal stokuna bağlıdır. Sonbahardabütünbutedbirleralınarakkışayeterligençarıpopülasyonuilegirebilenkolonileryeterliyiyeceği de varsa bahara sağlıklı ve güçlübirşekildeçıkabilecektir(2).

Giriş


8Dünya’da Arıcılık

Günümüzdearıcılık,tümdünyadayapılanen yaygın tarımsal faaliyetlerden birisidir.

Dünyadaki koloni sayısı 2005 yılında 73.264.558adetolup2010yılındakolonisayısı%6oranındaartmıştır.2010 yılı FAO verilerine göre Dünya koloni sayısının%13,66’sınıHindistan,%11,31’iniÇin,%7,22’siniTürkiyeve%6,61’ini Etiyopyaoluşturmaktadır.Ülkelerin sahipolduğukolonisayısıyıllar itibari ileartışgöstermektedir(Tablo1).Budaarıcılığınyıllaritibariileönemlibirüretimdalıolmayabaşladığınıgöstermektedir.

Dünyadaki bal üretimi 2005 yılında 1.418.556 tonolup2010yılındabalüretimi%9oranındaartmıştır.2010yılıFAOverilerine göreDünyabal üretiminin%25,84’ünüÇin,%5,27’siniTürkiyeve%5,18’iniABDoluşturmaktadır(Tablo2).

Dünyadakolonisayısında ilksıradayeralanHindistanbalüretiminde 9. sırada yer almaktadır. 2005 yılından 2010yılına kadar ki sürede koloni sayısı artmasına rağmenbal üretiminde özellikle 2010 yılında ciddi düşüşlergörülmektedir.

Dünyadakibalmumuüretimi2005yılında60.583tonolup2010yılındabalmumuüretimi%4oranındaartmıştır.2010 yılı FAO verilerine göre Dünya balmumu üretiminin%33,75’ini Hindistan, %7,48’ini Arjantin ve %7,17’siniEtiyopyaoluşturmaktadır(Tablo3).

DünyadakolonisayısındailksıradayeralanHindistanbal üretiminde 9. sırada yer almasına rağmen balmumuüretimindedeilksıradayeralmaktadır.Sahipolduğukolonisayısı bakımında Dünya sıralamasında 7. sırada yer alanArjantin bal üretiminde 5.sırada, balmumu üretiminde 2.sıradayeralmaktadır.

2005 2006 2007 2008 2009 2010Hindistan 9.800.000 9.800.000 9.800.000 10.600.000 10.600.000 10.600.000Çin 8.338.930 8.480.750 8.573.050 8.771.200 8.777.150 8.777.150Türkiye 4.590.010 4.851.680 4.825.600 4.888.960 5.339.220 5.602.670Etiyopya 4.020.410 4.884.470 4.688.010 5.146.990 4.598.230 5.130.320İran 3.500.000 3.500.000 3.500.000 3.500.000 3.500.000 3.500.000RusyaFederasyonu 3.307.430 3.234.730 3.155.160 3.059.790 2.975.620 3.047.240Arjantin 2.900.000 2.950.000 2.970.000 2.970.000 2.970.000 2.970.000TanzanyaBir.Cum. 2.700.000 2.700.000 2.700.000 2.700.000 2.700.000 2.700.000ABD 2.413.000 2.392.000 2.400.000 2.342.000 2.498.000 2.692.000İspanya 2.338.000 2.345.370 2.313.450 2.389.000 2.425.000 2.425.000Diğer 29.356.778 29.954.919 29.962.098 29.617.500 29.863.827 30.174.820Dünya 73.264.558 75.093.919 74.887.368 75.985.440 76.247.047 77.619.200

Tablo1:DünyaBalÜretimindeÖnemliOlanBazıÜlkelerinYıllarİtibariİleKoloniSayıları(Adet)

Kaynak:http://faostat3.fao.org/home/index.html#DOWNLOAD

2005 2006 2007 2008 2009 2010Çin 299.527 337.578 357.220 407.219 407.367 398.000Türkiye 82.336 83.842 73.935 81.364 82.003 81.115ABD 72.927 70.238 67.286 74.293 66.413 79.788Ukrayna 71.462 75.600 67.700 74.900 74.100 70.900Arjantin 110.000 105.000 81.000 72.000 62.000 59.000Etiyopya 36.000 44.000 35.444 42.000 41.525 53.675RusyaFed. 52.123 55.678 53.655 57.440 53.598 51.535İran 34.790 36.039 47.000 41.000 46.000 47.000Hindistan 52.000 52.000 51.000 55.000 55.000 39.500Brezilya 33.750 36.194 34.747 37.792 38.974 38.017Diğer 573.641 611.815 601.781 601.056 609.331 621.712Dünya 1.418.556 1.507.984 1.470.768 1.544.064 1.536.311 1.540.242

Tablo2:BazıÜlkelerinYıllarİtibariİleBalÜretimMiktarları(Ton)



9

Dünyadakibalverimi2010yılında19,84kg,balmumuverimiise0,81kg’dır.2010yılıFAOverilerinegöreDünyabalveriminde45kgileÇinilksıradayeralırken,Çini37kgileBrezilya,30kgileABDtakipetmektedir.2010yılıFAOverilerinegöreDünyabalmumuveriminde2kgileHindistanilksıradayeralırken,Hindistan’ı1,72kgileBrezilyave1,58kgileArjantintakipetmektedir(Tablo4).

Dünyadakibalihracatı2005yılında423.901tonolup,2010yılında%14oranındaartarak482.149tonayükselmiş,değer olarak ise 1.477.726 bin $’dır. 2010 yılı Dünya balihracatının değer bazında %13’ünü Çin, %12’sini Arjantin,%7’siniAlmanyave%6’sınıMeksikagerçekleştirmektedir.

Dünyadakibal ithalatı2005yılında424.368tonolup2010yılında%17oranındaartarak494.445tonayükselmiş,değerolarak 1.504.544 bin $’a ulaşmıştır. 2010 yılı Dünya balithalatınındeğerbazında%20’siniABD,%19’unuAlmanya,%7’siniB.Britanyave%6’sınıFransagerçekleştirmektedir(Grafik1).

Türkiye’de Arıcılık

Dörtmevsiminiçiçeyaşanabildiğiülkemiz,farklıiklimözellikleriveekolojikbölgeleri ile tarımsalüretimçeşitliliğiaçısından dünyanın önemli ülkelerinden biridir. Ayrıca buözelliklerindendolayıbirçokbitkivehayvanıngenmerkezidir.Ülkemiz adeta bir arıcılık cennetidir. Türkiye’nin değişikyörelerinde çok kaliteli ballar elde edilmektedir. Ülkemiz,dünyaballıbitkilerflorasının%75’inesahiptir.Zenginflorası,uygunekolojisi,kolonivarlığı,arıpopülasyonundakigenetikvaryasyonbakımındanTürkiyebüyükarıcılıkpotansiyelinesahiptir(Anonim2007/c).

2005 2006 2007 2008 2009 2010Hindistan 19.600 19.600 19.600 21.200 21.200 21.200Arjantin 4.700 4.700 4.700 4.700 4.700 4.700Etiyopya 4.300 4.500 4.500 4.500 4.500 4.500Türkiye 4.178 3.484 3.837 4.539 4.385 4.148KoreCum. 4.179 3.952 3.779 3.717 3.976 3.976Kenya 2.500 2.500 2.500 2.500 2.510 2.510TanzanyaBir.Cum. 1.830 1.830 1.830 1.830 1.830 1.830Brezilya 1.650 1.650 1.650 1.700 1.750 1.750İspanya 1.450 1.522 1.568 1.575 1.600 1.600ABD 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600Diğer 14.596 14.915 14.864 15.088 15.182 14.995Dünya 60.583 60.253 60.428 62.949 63.233 62.809

Tablo3:BazıÜlkelerinYıllarİtibariİleBalmumuÜretimMiktarları(Ton)


Tablo4:BazıÜlkelerinYıllarİtibariİleBalveBalmumuVerimleri(Kg)(2010)


Bal BalmumuÇin 45,35 -Brezilya 37,27 1,72ABD 29,64 0,59Arjantin 19,87 1,58RusyaFed. 16,91 -Türkiye 14,48 0,74İran 13,43 -Etiyopya 10,46 0,88Hindistan 3,73 2Diğer 20,6 0,5Dünya 19,84 0,81

Grafik1:BazıÜlkelerinYıllar İtibari İleBal İhracat-İthalatMiktar(Ton)veDeğerleri(1000$)(2010)

İhracat (2010)

İthalat (2010)

2.000.0001.500.0001.000.000500.000

0

2.000.0001.500.0001.000.000500.000

0

1000$Ton

1000$Ton

Arjantin

Belçika

Brezilya

Kanada Çin

Almanya

Macaristan

Hindistan

Meksika

Y.Zelanda

İspanya

Diğer

Dünya

ABD

Almanya

B.Britanya

Japonya

Fransa

İtalya

Belçika

S.Arabistan

Diğer

Dünya


10

Tablo 5’de de görüldüğü üzere ülkemizde 2011yılında arıcılık yapılan köy sayısı 1991 yılına göre %2oranında azalmıştır. Yeni kovan sayısı, bal ve balmumuüretiminde1991yılındangünümüzekadarönemli bir artışkaydedilmiştir.Balüretimindekibuartıştakovansayısındakiartışınyanısıra,eski tipkovanlarlayapılanüretiminyerinigittikçeyenitipkovanlarabırakmasıböylecekovanbaşınaverimin artması önemli bir rol oynamaktadır. 2011 yılındayenikovansayısı1991yılınagöre%85oranındaartarken,

eskitipkovansayısı%44oranındaazalmıştır.Yenitipkovanlayapılanarıcılıkbalüretiminin%72,balmumuüretiminin%48oranındaartmasındaetkiliolmuştur.

FAO ve TÜİK tarafından belirtilen rakamlara göreülkemiz arıcılıkta 2010 yılı itibariyle 5,6 milyon dolayındakolonisayısıiledünyadaüçüncü,81bintonbalüretimiileikinci,4bintonbalmumuüretimiilededördüncüsıradayeralmaktadır.

Grafik2:Türkiye’deBölgelereGöreBalÜretimi(Ton)(2011)

Kaynak:TÜİK

Grafik3:Türkiye’deİllereGöreBalÜretimi(Ton)(2011)

Kaynak:TÜİK

Yeni kovan Eski kovan Toplam Kovan Bal Balmumu(1000 Adet) (1000 Adet) (1000 Adet) Ton Ton

1991 21.540 3.162 267 3.428 54.655 2.8631992 21.931 3.290 251 3.540 60.318 2.9161993 21.975 3.451 235 3.685 59.207 3.1101994 22.050 3.567 219 3.787 54.908 3.3531995 21.987 3.701 215 3.916 68.620 3.7351996 22.329 3.748 217 3.965 62.950 3.2351997 22.145 3.798 204 4.002 63.319 3.7511998 22.302 4.005 194 4.199 67.490 3.3241999 22.447 4.136 186 4.322 67.259 4.0732000 22.571 4.068 200 4.267 61.091 4.5272001 22.606 3.931 184 4.115 60.190 3.1742002 22.423 3.981 180 4.161 74.554 3.4482003 22.110 4.098 191 4.289 69.540 3.1302004 22.133 4.237 163 4.400 73.929 3.4712005 22.550 4.433 157 4.590 82.336 4.1782006 22.305 4.705 147 4.852 83.842 3.4842007 21.560 4.690 135 4.826 73.935 3.8372008 21.093 4.751 138 4.889 81.364 4.5392009 21.469 5.210 129 5.339 82.003 4.3852010 20.845 5.466 137 5.603 81.115 4.1482011 21.131 5.862 149 6.011 94.245 4.235

Tablo5:YıllaraGöreTürkiye’deArıcılıkYapanKöyveKovanSayısıileBalveBalmumuÜretimi

Kaynak:TÜİK

Arıcılık yapılan köy sayısı

(Adet)

Yıllar


11 Türkiye2011yılıTÜİKverilerinegöre6.011binadettoplamkovanasahipolup,%21’iEge,%17’siAkdeniz,%14’üDoğu Karadeniz ve %9’u Ortadoğu Anadolu bölgesindebulunmaktadır.2011yılında94.245tonbalüretiminesahipolupbunun%21’iEge,%18’iDoğuKaradeniz,%17’siAkdenizve %9’u Ortadoğu Anadolu bölgesinden sağlanmaktadır(Grafik2).

Türkiye’nin2011yılında sahip olduğu toplamkovansayısının, %12’siMuğla, %8’i Ordu, %7’si Adana ve %4’üAydınilindebulunmaktadır.2011yılındaki94.245tonolanbalüretiminin%12’siMuğlaveOrdu,%8’siAdanave%4’üdeSivasilindenkarşılanmaktadır(Grafik3).

Balvebalmumudışındakiarıcılıkürünleriüretimiveticaretioldukçadüşükdüzeylerdebulunmaktadır.

Türkiye’de bal verimi yıllar itibari ile dalgalanmalargöstermektedir. 1991 yılında bal verimi 15,94 kg, 2011yılında 15,68 kg’dır. 1991-2011 yılları arasında en düşükbal verimi 2004 yılında (14,32 kg), en yüksek bal verimiise2005yılında(17,94kg)gerçekleşmiştir(Grafik4).2010yılıFAOverilerinegöreTürkiyebalveriminde6.sıradayeralmaktadır.

Türkiye 2011 yılı TÜİK verilerine göre 1.102.689kg bal ihracatı gerçekleştirmiş olup, %64’ünü süzme bal,%36’sını petek bal oluşturmaktadır. Değer bazında ise5.206.276$olup,%57’sinisüzmebalve%43’ünüpetekbaloluşturmaktadır.

2011 yılı itibari ile Türkiye’nin balihracatında 2.180.161 $ ile Almanya (%45)ilk sırada yer almaktadır. Almanya’yı 920.174$ ile A.B.D (%19), 871.763 $ ile Irak (%18) ve450.286 ileS.Arabistan (%10) takip etmektedir (Grafik5). TÜİK’in 2011 yılı verilerine göre Türkiye bal ithalatıgerçekleştirmemiştir.

Arıcılık Ürünlerinin Pazarlanması

A) Pazarlama Hizmetleri:

Tarımsal pazarlama tarımsal ürünün üreticidentüketiciye ulaştırılmasına kadar olan aşamaların tümünüiçine alan bir sistemdir. Tarım ürünleri temel gıdamaddeleri arasında olması yanında tarımsal sanayimizinde hammaddesini oluşturmaktadır. Diğer taraftan tarımürünlerinin çabuk bozulabilir karakterde oluşu talep ve arzesnekliğinin düşüklüğü pazarlama hizmetlerinin daha etkinvedeğişikyapıdaolmasınıgerektirmektedir(Anonim1997).Ülkemizdeki arıcılık ürünleri pazarlamasını da bu sistemiçerisinde değerlendirmek, sorun ve çözüm önerilerini budoğrultudabelirlemekuygunolacaktır.

Günümüzde sadece üretmek değil, aynı zamandaürünlerinkaliteliolması,yeterlimiktardavedüşükmaliyetteüretilmesi, tüketiciye optimum tatmini sağlayacak şekildeulaştırılmasıkonularıdaönemkazanmaktadır.Bukapsamdapazarlamahizmetleri;toplama,dağıtım,işleme,hasat-derim,dereceleme,standardizasyon,kalitekontrolü,ambalajlamave etiketleme, fiyat oluşumu, satış, talep yaratma, riskingözealınması(kredi,sigortagibi)vekayıttutulmasışeklindesınıflandırılabilmektedir(Güneş1996).

Ülkemizde sağlıklı gıda üretim ve arzı için belirtilenpazarlama hizmetlerine yönelik olarak çeşitli yasaldüzenlemeler yürürlüğe girmiştir. Türk Gıda KodeksiYönetmeliği’nde gıdaların ambalajlama, taşıma vedepolanması için asgari teknik ve hijyen şartlarını içerenmaddelerin yanı sıra, HACCP’e yönelik hükümler de yeralmaktadır.Ayrıcagıdaüretenvesatanişyerleriiçinasgarihijyen şartları ile İyi Tarım Uygulamaları Yönetmeliği gibidüzenlemeler; kalite yönetim sistemleri, ambalajlama veHACCPhakkındakistandartlarmevcuttur.Bunlara ilavetentarımsal ürünlerin dağıtımının düzenlemesinde pazarlamasistemleriningeliştirilmesi amacıyla, ürün ihtisasborsalarıve tarımsal üretici birlikleri düzenlemeleri ile tarım satışkooperatifleri birliklerinin yeniden yapılandırılmasınailişkin kanunlar çıkartılmıştır (Anonim2004).Ancak bütünyasal düzenlemelerin kapsamında bal üretim ve arzındahalen problemler yaşanmakta ve belki de hakiki balüreticilerinin en büyük sorunu olan sahte bal üretimininönüne geçilememektedir. Bu sorun, gerçek balın fiyatınıdüşürürkenaynı zamandayurt içi tüketimdehalk sağlığınıtehdit etmekte, yurt dışı satımlarda ise geri gönderilenürünlerdolayısıylauluslararası ilişkilerimizdeülkemizadınasıkıntıyaşatmaktadır.

Grafik4:Türkiye’deYıllaraGöreBalVerimi(Kg)

Grafik5:Türkiye’ninBalİhracatıYaptığıİlkBeşÜlke($)(2011)

Kaynak:TÜİK


12

B) Pazarlama Kanalları:

Gelenekselbirpazarlamasistemindekiaşamalaryadapazarlarüretici,toptancıveperakendecişeklindeüçtemelgrupta toplanabilir. Üretici pazarları, ürünün yine üreticitarafındansatıldığı,diğerbirdeyişleüreticininkendiürününüsattığı pazardır. Toptancı pazarları ise ürünün üreticidentoplayıcılar tarafından alınıp işleme tesisleri, büyüktoptancılar gibi diğer alıcılara satıldığı pazardır. Toptancıpazarlarından ya da diğer aracılardan alınan ürünlerintüketiciye ulaşmasını sağlayan diğer bir deyişle ürününson tüketici tarafından satın alındığı süpermarket, bakkalvb. satış yerleri ise perakendeci pazarını oluşturmaktadır.(Yurdakul1997).

ÖzellikleABülkelerindekiithalatçılarbalıhemithalediphemdepaketlemesiniyapmaktasonradaambalajlıolaraktoptancı ve perakendecilere satmaktadır. Ayrıca sanayiyedökmeolarakbaldasatabilmektedirler.Balsektörü için3dağıtımkanalısözkonusuolabilmektedir:

• Paketlemeci Üreticiler:Bal işlemeveambalajlamatesisi olan arıcılardır. Direkt olarak tüketiciye satışyaparlar, ya kendimağazalarından ya da yakın perakendemağazalarından tüketiciye ulaşırlar. Genellikle küçükişletmelerdir.

• Paketlemeci kooperatifler: Bal satın alma, üretim,işleme, paketleme ve kendi markaları ile pazarlamasınıyapanarıcılıkgruplarıdır.

• Paketlemeciler: İthalatçıvearıcılardanbalalır,kendimarkaları ile paketleme yaparlar. Ayrıca perakendecilereözelmarka(privatelabel)üründesağlarlar.

Perakendecilerin balın tüketicilere dağıtımında çokönemli bir rolü vardır. Süpermarketler ve hipermarketlerbalınsatıldığıönemlimerkezlerdir.Geneldebüyükgruplarabağlıdırlar.Firmabüyüklüğünedeniiledesatınalmagüçleriçok fazladır.Geneldeözelmarkaürünsatılırvekalite farkıolmasadafiyatlarıgörecedahadüşüktür.

Perakendede satılan balların çoğu harmanlanmıştır.Çünküdüşükfiyatlıballardankabuledilirbirbalıyapmakpek

mümkünolamamaktadır.Ancaközelmağazalardabiryöreyeaitdeğişikçeşitteballarbulunabilmektedir.Buözelmağazalargenelde organik ve doğal ürünler satan yerlerdir. Bunlarda ikinci perakende kanalıdır. Gıda güvenliği konusundakikaygılarbumağazalaraolanilgiyiarttırmaktadır.

Fiyat konusunda genellikle toptancıların insiyatifinekalınması ve herhangi bir pazar garantisi bulunmamasınedeniyle, üreticiler tarafından fiyatı belirleme konusundasöz sahibi olabilecekleri veürettikleri ürünüdahaaz risklepazarlayabilecekleri kooperatifleşme veya üretici birliklerikurmahususlarıözelliklesonyıllardaönemkazanmıştır.Bukonudayapılanmevzuatçalışmalarıilearıüreticibirliklerininçatısı olan Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği (TAB)Mayıs–2003’tekurulmuştur.

Bu sene içinde ise Ortadoğu ülkeleri ile arıcılığıngeliştirilmesi, bilgi paylaşımının ve ticaretin artırılmasıamacıylaOrtadoğuArıcılarBirliğikurulmasıhususundaTABtarafından çalışmalar başlatılmış ve süreç tamamlanmaaşamasınagelmiştir.

Sonuç

Ülkemizdefloralkaynaklarınvekolonivarlığınınzenginolması, birbirinden farklı iklim ve bölgelerin bulunması,tarımsal amaçlı işlenmeyen alanların fazlalığı, tarımsalsavaşım ilaçlarının kullanımının az olması, arı genkaynaklarınca zengin olması ile gezginci ve sabit arıcılığınuygunolmasıarıcılığıavantajlıhalegetirmektedir(6).

Ülkemizde çiçeklenme zamanlarının hemen hemenbütün yıla yayılmış olması, kovan üretimi için gereklikeresteninyeterlimiktardabulunması,arıyaveürünüolanbalagelenekselbirönemverilmesi,arıcılığaaktarılabilecekişgücününbulunmasıveönemlibiryatırımgerektirmemesiarıcılığınöneminigittikçeartırmaktadır(7).

Arıcılığın ülke ekonomisine katkısı, tarımsal birfaaliyet olması sonucu doğrudan, gerek sosyo-ekonomikbir konu olması gerekse bitkisel üretime katkısı nedeniyledolaylı olarak da olmaktadır. Arıcılık toprağa bağımlıolmayıp, topraksız veya az topraklı aileler için tek başınabirgeçimkaynağıolabilmektedir.Aynızamandaenucuzveenkolay istihdamyaratan tek tarımsal faaliyettir.Çevreyeve doğaya doğrudan veya dolaylı hiçbir zararlı etkisiyoktur.Dahadaönemlisi doğal denge içinmutlak surettearılara ve dolayısıyla arıcılığa ihtiyaç vardır. Ülkemizdeçokgenişalanlardaarı tozlaşmasına ihtiyaçduyanürünleryetiştirilmektevearıcılıktanbuyöndedefaydalanılmaktadır.Kısaca, arıcılığın bir üretim dalı olarak bal ve balmumuüretimiyleülkeekonomisinedoğrudan,tozlaşmayoluilededolaylıolarakkatkısıbulunmaktadır.Ayrıca,büyükçoğunluğukırsalkesimdeyaşayanveyeterlitoprağıolmayanüreticileriçin istihdam kaynağı olması arıcılığın ülkemiz ekonomisiyönünden önemini ortaya koymaktadır. Ekonomik olarak,arıcılığıngelişmesi arıcılık sektörü içingerekli arı, anaarı,kovan,balsüzmemakinesi,temelpetek,arıcılıkmalzemeleri

ÜRETİCİ

TÜKETİCİTOPTANCI

PERAKENDECİİHRACATÇI

TÜKETİCİ

Şekil1.BalPazarlamaKanalı

KOOPERATİF


13veambalajmaddelerininüretildiğisanayiişkollarınınortayaçıkmasınavebualanda istihdamınsağlanmasınayardımcıolur.Dünyadakienkalitelibal,çoksayıdaçiçektürünesahipolmasınedeniyleTürkiye’deeldeedilmektedir.

Yüksekenerjili vekarbonhidratlıbirmaddeolanbal,tadı, aroması ve diğer üstün özellikleri nedeniyle insanlartarafından daha çok bir besin ve enerji kaynağı olaraktüketilmektedir. Bal, aynı zamanda tedavi edici olarakda (örneğin çam balı sindirim sistemi rahatsızlıklarında,okaliptüs balı ise solunum sistemi rahatsızlıklarında)kullanılabilmektedir.Zenginbirbesinkaynağıolanbal,bebekve çocukların beslenmesinde de önemli bir yere sahiptir.Çabuksindirilmesi,bünyesindekiserbestasitlerdolayısıylayağhazmınıkolaylaştırması,anneveineksütündekidemirvediğereksikliklerigidermesi,iştahaçmasıvesakinleştiricietkisi balın önemini daha da arttırmaktadır. Koyu renklibalların kanyapıcı özelliği, açık renkli ballara kıyasladahafazladır. Özellikle çabuk enerjiye dönüşen hazır bir gıdaolması nedeniyle, yüzme, dağcılık, atletizm, basketbol,futbol, bisiklet yarışı gibi sporlarla meşgul olan kimseleregüçvermekveyorgunluklarınıhafifletmekiçinkullanılabilir(7).

Ülkemizdearıcılığaverilenöneminyanısıraüreticilerinyaşadığıbirtakımsorunlarbulunmaktadır.Üretimmaliyetleriçok yükselmiş olmasına rağmen bal fiyatlarının yerindesayması, üreticilerin ürettikleri bal ve diğer arı ürünlerinideğeri fiyattan pazarlayamamasına neden olmaktadır.Ülkemizin bal ihracatında istenilen seviyeye gelememesi;üretimin standart, kontrollü ve uygun ambalajlama ileyapılamayışı ve üretilen bal ve diğer arı ürünlerinde girdifiyatlarının ve işçiliğin yüksek olması sebebiyle dünyafiyatlarının üzerinde pazarlanmasına bağlıdır. Bunuönleyebilmekvediğersorunlarıdahakolayçözebilmekiçin

arıcılar,kurmuşolduklarıörgütleresahipçıkıpdahagüçlühalegelmelidirler(8).

Türkiye genelinde gezginci arıcılarınkonaklama yeri bulma ve ücretle ilgili sorunlarınıçözecek tedbirler belirlenerek son arıcılık tebliğindeuygulamaya konulmuştur. Var olan yönetmeliğe aykırıhareketedenlertitizliklebelirlenerekgerekliyasalyaptırımlaruygulanmalıdır.

Ülkemizde ana arı üretimi son derece yetersiz olupdamızlıkvasıftaanaarıüretimiteşvikedilerekarıcılarımızıngençvekaliteli anaarı ile çalışmaları sağlanmalıdır.Birimbaşınaverimiartırmaprojelerineöncelikverilmeli,damızlıkanaarıkullandırmayönündegayretgösterilmeli,buamacayönelikdeğişikarıcılıksistemlerigeliştirilmelidir.

Üreticilerinhastalık,parazitvezararlılarilemücadeleederken, zamanında, uygun dozda ve ruhsatlı ilaçlamayapmaları gerekmektedir. Hastalıklara dayanıklı hatlargeliştirilmelidir.Eğitimçalışmalarınaağırlıkverilerek(özellikleTVeğitimleri)arıcılarsıksıkuyarılmalıdır.Aksitakdirdebalınpazarlanmasındaciddisıkıntılarortayaçıkmaktadır.

Açıklanan bu sorunlara ek olarak bitkisel üretimdemono-kültür tarımın yaygınlaşması, yoğun ilaç kullanımı,doğalhabitatlarınbozulması,sınırlardanveyaarıürünlerininithalatı ilehastalıketmenlerininyayılması, sosyalyapıdakideğişmeler, kırsal kesimden büyük şehirlere göçlerinartması gibi sorunlar da sürdürülebilir arıcılığa karşı engeloluşturmaktadır(8).

Sonuç olarak, arıcıların ve arıcılığın sorunları doğrubelirlendiği ve sorunların giderilmesine yönelik çalışmalaryapıldığıtakdirdekendiliğindenkatkısızvedoğalgıdaüretenbir sistem olan arıcılığın ekonomik değeri önümüzdekiyıllardakendiliğindenartacaktır.

Kaynaklar1. http://www.turkiyearicilik.com/aricilik-hakkinda-bilgiler/aricilik-nedir.html2. http://www.aricilik.gov.tr/content/aricilik_bilgileri/ari_yetistiriciligi_42.aspx3. Anonim.2007/c.Websitesihttp://www.hakkaritarim.gov.tr.Erişimtarihi:07.03.20074. http://www.kizilcahamam.bel.tr/?mod=kizilcahamam&kat=185. Güneş,T.1996.TarımsalPazarlama.A.Ü.Z.F.YayınNo:1467DersKitabı:435,s:339,Ankara.6. Korkmaz,A.,Polat,İ.H.,vd.,2008,Propolis,T.C.SamsunValiliğiİlTarımMüdürlüğü,ÇEYŞubesi,ÇiftçiEğitimiveYayımŞubesiYayını,Samsun.(http://www.samsuntarim.gov.tr/yayinlar/kitap/kitap_pdf/propolis.pdf)7. Talu,Ş.,2004,ArıcılıkSektörProfili,İstanbulTicaretOdası,BilgiveDokümanYönetimiŞubesi,Temmuz2004.8. Yaşar,N.,ArıcılığınGenelDurumu,ArıcılıkSektörününSorunlarıveÇözümÖnerileri,OrduArıcılıkAraştırmaEnstitüsü.9. Ören,N.,AlemdarT.,vd.,2010,AdanaİlindeArıcılıkFaaliyetininEkonomikAnalizi,TarımsalEkonomiAratırmaEnstitüsü(TEAE),TEAEYayınNo:178,ISBN:978-975-407-290-7,Ankara.10. Doğaroğlu,M.,Genç,F.1995.ÜretimKolonilerininverimliliğiileİlgiliBakımveYönetimSorunları.TürkiyeII.TeknikArıcılıkKongresi.8–9/2/1994.Ankara.

11. Doğaroğlu,M.1999.ModernArıcılıkTeknikleri.ISBN975–94210–0–3.Basıldığıyer:AnadoluMatbaaveAmb.San.Tic.Ltd.Şti.İstanbul.12. Doğaroğlu,M.2003.Türkiyearıcılığındaverimliliğietkileyenönemlisorunlarveçözümyolları.II.MarmaraArıcılıkKongresi,Yalova.13. Erkuş,A.,Bülbül,M.,Kıral,T.,Açıl,A.F.veDemirci,R.1995.TarımEkonomisi,A.Ü.Z.F.Eğitim,AraştırmaveGeliştirmeVakfıyayınları:5,Ankara.14. Gegez,A.E.2005.PazarlamaAraştırmaları.BetaBasım,Yayım,DağıtımA.Ş.İşletmeEkonomisiDizisi,1.Basım,İstanbul.15. Kaftanoğlu,O.2001.ArıcılığımızınDünü,BugünüveArıcılıktakiGelişmeler.UludağArıcılıkDergisi.Bursa.2(1):4-5.16. Kalpaklıoğlu,N.2000.BalÜretimindeKarşılaşılanSorunlarveÜlkeİhracatınaEtkisi.Türkiye3.ArıcılıkKongresi,Adana.17. Kayral,N.1999.YeniTeknikArıcılık.ISBN975–100540.İnkılapKitabevi.İstanbul.18. Kumova,U.2000.ÜlkeArıcılığınıÇağdaşlaştırmaKonusundaÖneriler.TeknikArıcılıkDergisiTKVYayınlarıSayı:70,Ankara.19. Nakip,M.2003.PazarlamaAraştırmalarıTekniklerve(SPSSDestekli)Uygulamalar.ŞekçinYayıncılıkSan.veTic.A.Ş.,Ankara.


14 Doğal Mera Alanlarının Arıcılık ve Organik Bal Üretimi Açısından Önemi

Doğal mera alanları yeryüzü karasalalanlar içerisinde oldukça önemli bir yeresahip olup çok sayıda bitki türü tarafındanoluşturulanmeravejetasyonlarıgerekdoğaldengenin sürekliliği gerekse insanlarınsosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılamaaçısından önemlilik arz etmektedir.Meralar doğal yapıları itibariyle esas olarakbüyük ve küçükbaş hayvan otlatılarakdeğerlendirilmeye uygun alanlar olup bualanlardayapılanarıcılık faaliyetlerigözardıedilemeyecek bir tarımsal faaliyet alanıdır.Yaygın tarım sistemlerinde zararlılarlamücadeleamacıylakullanılanilaçlarilebitkigelişiminiteşvikedicibesinelementigirdileriarıcılıkta arı sağlığı ve organik bal üretimiaçısındançeşitlisorunlarınortayaçıkmasınasebep olabilmektedir. Mera vejetasyonlarıtamamen doğal bitki türlerinin doğalsüksesyon süreçleri neticesinde ortamayerleşmeleri sonucu oluşturulmuş olupvejetasyonundoğalyapısınıolumsuzyöndeetkileyebilecek herhangi bir kimyasal girdikullanılmasısözkonusuolmadığıiçinyapılantarımsal faaliyetler ve üretilen tarımsalürünlerin doğallığı ya da organik olarakkabul edilmelerinde her hangi bir şüphebulunmamaktadır. Mera vejetasyonlarınınbu özelliğinden dolayı büyük ve küçükbaşhayvancılıktaolduğugibiarıcılıkfaaliyetindede arılar sağlıklı bir ortamda faaliyettebulunabilmektevezenginbalözlüdoğalbitkitürü potansiyelinden faydalanarak organikbal üretimi gerçekleştirmektedirler. Diğeryandan vejetasyonda bulunan ve tohumüretimi içinmutlaka arıların tozlaştırmasınaihtiyaç duyan bitkilerin nesillerinin devamıve dolayısıyla doğal dengenin korunmasıaçısından arıcılık faaliyetlerinin önemi gözardıedilmemesigerekenbirdurumdur.

Anahtar Kelimeler: Balarısı, Arıcılık, DoğalMera,OrganikBal

TheImportanceofNaturalPasturesinBeekeepingandOrganicHoneyProduction

Abstract: Natural pastures have importantplaceinterrestrialareas,pasturevegetationformingbymanyplantspeciesareimportantboth the continuity of natural balance andthesocialandeconomicalneedingofpeople.Being suitable areas for grassing the greatandsmallcattle,pasturesareanagriculturalactivity area for beekeeping activities, too.Medicines used in common agriculturalsystemandnutritioninputsencouragingtheplant development can cause the variousproblems about bee health and organichoneyproductioninbeekeeping.Thereisnodoubtaboutagricultural activesandnatureor organic of agricultural product becausechemicalinput,affectingthenaturalstructureof vegetation, is not used and pasturevegetationsformasaresultofnaturalplantspeciessettinginnaturalsuccessionperiods.With this feature, pasture vegetationssupply a healthy environment both greatandsmallcattlingandbeekeepingactivitiesandpasturevegetationsgiveopportunitytoproductionoforganichoneybyusingnaturalplant species having rich honey essence.On the other hand, beekeeping activities,protecting the natural balance and beingusefulforcontinuationofplants,shouldnotbeignored.

Key Words:Honeybee,Beekeeping,NaturalPastures,OrganicHoney

Giriş

Arıcılık, bal arısı (Apis mellifera L.)kolonilerinin nektar akımının en bol olduğudönemlerde ergin arı popülasyonlarının enüstdüzeyeulaştırılmasıvepopülasyonunbal,balmumu,arı sütü,propolis, arı zehiri, anaarı,oğulvepaketarıgibiarıürünleriüretimive bitkilerin polinasyonu için kullanılması,

Mahir Murat CENGİZ

Atatürk Üniversitesi,Narman Meslek Yüksekokulu,

Narman- Erzurum.

Özet


15yönetilmesi amacıyla yürütülen bir faaliyettir (Doğaroğlu,1987;Fıratlı,1988).

Arıların varlığı doğrudan ve dolaylı olarak bitkilere bağlıolup, aralarında zamanla güçlü ortak bağlar kurulmuştur.Genellikle bu ortaklık karşılıklı fayda ilişkisine dayanır. Builişkiyeverilecekengüzelörneklerdenbirisi;balarısıilebitkiçiçekleriarasındakiilişkidir.Çiçeklerintozlaşmakiçinarılara,arılarında beslenmesi için çiçeklere ihtiyacı vardır. Başkabirdeğişlearıcılıktaverimlilik,iklimvebitkiörtüsügibibazıçevreselfaktörlerebağımlılıkgösterir.

Dünyakarasalalanlarıiçerisindeönemlibiryertutanmeraalanlarısüreklibitkiörtüleriilegerekbualanlarıyaşamve beslenme ortamı olarak kullanan yaban hayatı içingerekse bu alanlarda değişik tarımsal faaliyetler yapmaksuretiyledeğerlendireninsanoğluiçinoldukçaönemlidir.

Doğalmeraalanlarısüreklibitkiörtüsüilekaplıolduklarıiçinyaşamalanlarındaenönemlivarlıklardanbiriolantoprağınkorunması, atmosferdeki dengenin sürdürülebilmesi veekosistemin sürekliliğinin sağlanmasında önemli işlemleresahiptirler.

Zengin bitki türünden meydana gelmiş olan meraalanları çok yönlü faaliyete imkan sağlamakta olup çiftlikhayvanları otlatmak suretiyle değerlendirilmelerinin yanısıraönemlibir tarımsal faaliyetolanarıcılık vebalüretimiyapmak suretiyle de değerlendirilmektedir (Gül vd., 2005;Gökçe,2002)

Mera alanlarında yapılan arıcılık faaliyeti insanbeslenmesi açısından değerli bir besin kaynağı olan balüretimi,nektar,arısütü,polenv.seldeedilmesiaçısındanönem arz etmelerinin yanı sıra diğer yandan merabitki örtülerinde bulunan çok sayıda yabancı tozlaşmaözelliğine sahip ve dolayısıyla üretim için mutlaka arılargibitozlayıcılarıntozlaşmasınaihtiyaçduyanbitkitürlerininverimvesürekliliğiaçısındandabüyükönemtaşımaktadır(Özbek,2002;Gençkan,1985).

Organik hayvansal üretim açısından en önemlibeslenmeortamıolanmeraalanları sağlıklı veorganikbalüretimigerçekleştirmeaçısındandaoldukçauygunalanlardır.Şöyle kimera alanları uzunyıllar sonucunda (doğal, iklim,toprak ve kullanım faktörlerinin etkisiyle süksesyonlardangeçtiktensonra)şekillenmişolupverimliliğişekillendirmeyeyadaartırmayayönelikdışarıdanherhangibirgirdikullanımısöz konusuolmayan, tamamendoğal alanlaroldukları içinbu alanlarda yapılan tarımsal faaliyetler sonucu üretilenbesinmaddeleridedoğalvesağlıklıolabilmektedir.

Buçalışmada,doğalmeraalanlarınınarıcılıkveorganikbalüretimiaçısındanönemivepotansiyeliirdelenmiştir.

Meralarda Bitki Türleri ve Özellikleri

Merabitkiörtüleriçoksayıdabitkitüründenmeydana

gelmekteolupbotanikkompozisyonuoluşturanbitkitürleribuğdaygil,baklagilvediğerfamilyaolarakadlandırılanüçanagruptatoplanmaktadır(Gökkuş ve Koç, 2001). Diğer bir değerlendirmeise mera vejetasyonları bitki türlerinin kalitatif vekantitatifözellikleridikkatealınarakyapılansınıflandırmayagöre azalıcı, çoğalıcı ve istilacı bitki türlerinden meydanagelmektedir.(Holechekvd.,1995).

Meralarda bulunan baklagil türü bitkiler tohumoluşturabilmek içinmutlaka tozlayıcılarınyardımına ihtiyaçduymaktadırlar. Benzer şekilde baklagilleri dışında diğerbirçok diğer familya türü bitkilerde tohum oluşturabilmekiçin tozlayıcıya ihtiyaç duymaktadır (Özbek, 1998; Zengin,1998;Doğaroğlu,1999;Açıkgöz,2003;Karaca,2006).Sözkonusu bitkiler nesillerini devam ettirebilmek için yabancıtozlaşmanın gerçekleşmesine olanak sağlayacak şekildebolmiktardapolenüretmektedirler.Fazlasayıdakipolenlerhem bitkilerin tozlaşma şansını artırırken hem de arılarınbalüretimiiçinkullanımıiçinönemlibirhammaddegöreviüstlenmektedir.

Meraların Arıcılık Bakımından Önemi

Arıcılıkbütünyönleriyletarımsalveekonomikbiruğraşolup,azbirsermayevetoprağabağlıolmaksızınyapılabilir.Kısasüredeçiftçileringelirdüzeylerininartmasınısağlayanvesosyo-ekonomikönemibüyükolanbirtarımsalfaaliyettir.Balarıları(ApismelliferaL)’nınbitkiselüretimeolankatkılarıda arı ürünlerinden sağlanan gelir ile kıyaslanamayacakdüzeydedir. Dünya genelinde insan gıdasının % 90’nın 82bitki türünden elde edildiği ve bunlardan 63 (%77) türüntozlayıcılarının arılar olduğu belirtilmektedir (Delaplaneand Mayer, 2000). Balarısının çiçekli bitkilerin % 80’indetozlaşmayıgerçekleştirdiğiveABD tarımınayılda9milyardolarlıksağladığıvurgulanmaktadır(Robinsonvd.,1989).

Tozlayıcı (polinatör) böcekler arasında en önemlileriarılardır.Dünyadayayılışgösteren250bindenfazlaçiçeklibitkitürüarasındayaklaşık20binininarılartarafındanziyaretedildiğibilinmektedir(Kaufman,1989).Arılarbaşlıcanektarve polen toplamak amacıyla çiçekleri ziyaret etmektedir.Nektarıkarbonhidratkaynağıolarak,polenleriisedahaçokproteinkaynağıolarakdeğerlendirmektedirler(Öder,1989).Bunedenle,polenakımınınzenginliği,süresivekalitesiarılarıngelişip çoğalmalarında temel öğedir. Bal arılarının polenkaynağıolaraktekkaynaklarıisedoğalfloradır.Birfloranınpolendeğeriisebarındırdığıpolenlibitkitürlerininçeşitliliğive yoğunluğu ile çiçeklenme periyodunun uzunluğuna eşdeğerdir. Polen toplamaaktivitesi ise bal arıları tarafındankovana taşınan polen yükü olarak tanımlanmaktadır. Bufaaliyetmeranınpolenzenginliğiyledoğruorantılıdır.

Çayırvemeralardabolmiktardabulunanadiyonca,korunga,aküçgül,çayırüçgülü,kırmızıüçgül, taşyoncasıtürleri vegazel boynuzugibi çokönemli yembitkileri aynı


16

KaynaklarAçıkgöz,E.,2003.Açıkgöz,E.,2003a.Korunga(Sainfoin).UludagArıcılıkDerg,2(1):18-19.Delaplane,K.S.,Mayer,D.F.,2000.CropPollinationbyBees,CABIPublishing,Universitypres,Cambridge,344p.Doğaroğlu,M.,1999.ModernArıcılıkTeknikleri.AnadoluMatbaaveAmbalajSan.Tic.Ltd.Şti.296s,İstanbul.Emsen,B.,Genç,F.,2004.Organikbalüretimi.4.UlusalZootekniBilimKongresi,1-4Eylül2004,Isparta,s110-112.Faostat,2010.FoodandAgricultureOrganizationofUnitedNations.FAOSTAT-Agriculture(http://faostat.fao.org).Genç,F.,Dodoloğlu,A.,2002.ArıcılığınTemelEsasları.AtatürkÜniv.Zir.Fak.,DersYayınlarıNo:166,338s,Erzurum.Gençkan,M.S.,1985.Çayır-MeraKültürü,AmenajmanıveIslahı.EgeÜniversitesiZiraatFak.Yayınları,YayınNo:483,İzmir.Gökçe,M.,2002.OrganikArıcılık.TarımveKöyişleriBakanlığı,OrganikTarımEğitimSunumları.GökkuşA.,Koç,A.,2001.MeraveÇayırYönetimi.AtatürkÜniversitesiZiraatFak.DersYayınlarıNo:228.Gül,A.,Şahinler,N.,AkyolE.,Şahin,A.,2005.Organikarıyetiştiriciliği.MKUZiraatFakültesiDerg,10(1-2):63-70.Holechek,J.L.,Pieper,R.D.,Herbel,C.H.,1995.RangeManagement:PrinciplesandPracticies.PrenticeHall,Incey526p.Jamet,J.P.,2000.RetailingofOrganicDairyProducts,BulletinofınternationalDairyFederation,No.347.Karaca,A.,Kösoglu,M.,Boz,Ö.,2006.AydınIliÇine-KarpuzluyöresındebalarılarınınnektarvepolenindenfaydalanabileceğibitkilerADÜZiraatFak.Derg,3(1):21–26.Kaufman,P.B.,1989.BiologyandImportance.Haber&RowPublisher,NewYork,757p.Lodesani,M.,Costa,M.B.,Colombo,R.,2003.Acardiaresudiesinbeewaxandorganicbeekeeping.Apiacta,38:31-33.Öder,E.,1989.BalArılarınınBeslenmesi.HasadYayıncılık,İstanbul.Özbek,H.,2002.Arılarvedoga.UludagArıcılıkDerg,2(3):22-25.Özbek,H.,1992.Balarısı(ApismelliferaL.)’nınbitkilerintozlaşmasındakullanılması.DoğuAnadoluBölgesiI.ArıcılıkSemineri,3-4Haziran1992,Erzurum.AtatürkÜniv.ZiraatFak.Derg,48-60.Robinson,W.S.,Nowogrodski,R.,Morse,R.A.,1989.ThevalueofhoneybeesaspolinatorsofUScrobs.AmericanBeeJournal,128(6):411-423.Zengin,H.,1998.BalArısınınZiyaretEttiğiBitkilerinBelirlenmesi.II.HerbolojiKongresi.İzmir-Ayvalık.

zamandaarılariçindezenginbirernektarvepolen kaynağı durumundadır. Bu bitkilerinnektar ve polen üretimleriyle bal arılarının

bunlarıziyaretleriarasındayakınbirilişkivardır.(GençveDodoloğlu,2002).Kaliteliçayırvemeralar

arılar için zengin nektar ve polen kaynağı durumundadır.Dolayısıyla buralarda yapılan organik arıcılık verimlilikaçısından da önemlidir. Özellikle Doğu Anadolu gibi bakirbölgeler hayvancılığın tüm alanlarında olduğu gibi arıcılıkaçısındandabüyükönemarzetmektedir.

Meraların Organik Bal Üretimi açısından Önemi

Organik hayvancılık, yüksek kalitede, sağlıklı verisksizürünlertalepedentüketicilereyönelik,organiküretimteknikleriylekontrollüvesertifikalıolarakgerçekleştirilenbirhayvansal üretim faaliyetidir. Organik arıcılık ise, doğadabulunannektarpolensuvepropolisinarılartarafındantoplanıpkovana taşınarak çeşitli arı ürünlerine dönüştürülmesi.Eldeedilenürünlerinüretimden tüketimekadargeçen tümaşamalarında yapay ve zararlı her türlü unsurlardan vekimyasallardanuzak,organiktarımalanlarındayadadoğalyapısıbozulmamışmeraveyaylalardakontrollüvesertifikalıolarak yapılan arıcılık biçimi olup; bu şartlarda üretilerekişleniptüketimesunulanarıürünlerinedeorganikarıürünleridenilmektedir(Lodesanivd.,2003).

Organikarıcılıksadeceorganiktarımalanlarındaveyadoğal yapısı bozulmamış mera ve yaylalarda yapılabilir.Arılıklarkirlenmeyeyolaçmasımuhtemelendüstrivekentmerkezlerindenuzakolmalıdır.Arıuçuşmesafesiolan5-7kmyarıçaplıalaniçerisindeveyahiçolmazsaarılarınçokyoğunolarak kullandıkları en az 3 km yarıçaplı bir alanda sanayitesisleriilebunlarınatıkvearıtmamerkezleri,otoyollar,atıkyakmatesisleribulunmamalıdır(EmsenveGenç,2004).

Arımera’sınektarvepolenkalitesiyüksekbitkilercezengin olmalı ve temiz su kaynaklarına erişim imkânıbulunmalıdır(Jamet,2000).İşletmenintoplamkolonisayısı

mera alanının kapasitesi ile uyumlu olmalıdır. Organikmeraların önceden kontrol veya sertifikasyon kuruluşutarafındanorganiktarımkurallarınauygunolupolmadığınıntespitiyapılmalıdır.Arımerasıolarakkullanılacakalanlardasu, toprak ve bitkilerin kirlenmesine yol açacak kimyasalmücadelevegübrelemeyapılmamışolmalıdır.

Çayır ve mera alanlarının toplam organik tarımalanlarınıniçindekipayı%51.86kadardır.Birmeranınsadeceorganikarıcılıkiçintesisiekonomikolmayabilir,ancakbutürmera’larda organik arıcılık organik hayvancılık ve organiktarım ile birlikte düşünülürse tek bir maliyet ile iki yönlüüretimsağlanabilir.Organiküretimalanları içerisindeçayırmeraalanlarının fazlalığıorganikarıcılık içinbir avantajdır.Bunoktadanhareketleaynıalandaoluşturulacakbirentegresistem ilehembitkiselüretimdeartışsağlanacak,hemdeorganik arı ürünlerinin üretilmesi sağlanacaktır (Gül vd.,2005).

Sonuç ve Öneriler

Son yıllarda insan sağlığı için zararlı olabilecek hertürlü girdi ve unsurlardan uzak, üretimden tüketime kadarher aşaması kontrollü ve sertifikalı, eko sistemde bozulanvekaybolandoğaldengeyiyenidenkurmayayönelikorganiktarımınenönemliaktörlerindenbiriyinebalarılarıdır.Bununyanı sıra çoğu bitkilerin nesillerini devam ettirebilmesi vedoğalvejetasyondakibitkiörtüsününzenginleşmesindebalarılarının çok önemli bir rolü vardır. Ülkemizde balarısınıntarımın vazgeçilmez bir unsuru olarak görülmesi vetozlaşmadaetkinbirşekildekullanılmasızorunludur.Böylecebir taraftan uygun ekolojiye ve genetik zenginliğe sahipbulunan doğalmera alanları arıcılık için değerlendirilirken,diğertaraftanbitkiselüretimdekalitevemiktarartırılacaktır.


17

Senem SUNAGülşah ÖZCAN SİNİRDerya ANLAR

Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, Bursa.

Bal Üretim Prosesinde HACCP Uygulaması

Türkiye uygun iklim ve zengin floralzenginliği sebebiyle arıcılık sektöründeönemli rol oynamaktadır. Bu sektör, balıneldeedilmesinisağlamanınyanısırabitkiselüretime katkı sağlamakta ve günümüzdeyapılan en yaygın tarımsal faaliyetlerarasında yer almaktadır. Balın işlenmeyöntemleri henüz geleneksel metodlardanuzaklaşamamıştır. Bu noktada söz konusutarımsal etkinliğin güvenli bir şekilde sonürüne dönüşebilmesinde gıda güvenliğisistemleri devreye girmektedir. GıdasektöründeyaygınolarakuygulananHACCP(HazardAnalysisandCriticalControlPoints)hammaddeninsonürünhalinegelenekadargeçirdiğitümsüreçlerinizlenmesineolanaktanıyan güvenilir ve etkili bir sistemdir.Bu çalışmada, bal üretim prosesindeHACCP sisteminin gerekliliği ve uygulanışıaçıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler: HACCP, bal, gıdagüvenliği

Applıcatıon Of Haccp To Honey Productıon Process

Abstract

Turkey plays an important role inbeekeeping with its suitable climate andfloral diversity. Besides getting honeyproduced, beekeeping also providesvegetalproductionanditisplacedbetweenagricultural business nowadays. Honeyprocessing is still done with traditionalmethods.Atthispoint,foodsafetysystemstake place in having a safe final product.HACCP(HazardAnalysisandCriticalControlPoints) is a reliable and effective systemthatallowstrackingofallprocessesanditiswidelyusedinfoodsector.Inthisstudy,thenecessityandadhibitionofHACCPsystemfortheproductionofhoneyisexplained.

Key words:HACCP,honey,foodsafety

1. GİRİŞ

Bal dünyada çeşitli ülkelerde çokeski yıllardan itibaren üretilen, en eskive en değerli gıda maddelerinden biridir.Dünya çapında toplam bal üretimi 2010

yılında 1.340.391,81 ton olup, en fazla balüretimiyapanülkelerarasında;Çin,Arjantin,Türkiye,Ukrayna,ABD,MeksikaveRusyayer almaktadır. (Anonim, 2012a; Saner veark.2011).

Dünyada toplam 66 milyon adet arıkolonisi bulunmakta ve bu kolonilerdentoplam 1.5 milyon ton bal üretilmektedir.Ülkemiz 5.6 milyon adet koloni varlığı iledünyadamevcuttoplamkovanvarlığının%6.5’inesahipolup,2010yılıFAOverilerinegöre kovan varlığı ve bal üretimindeÇin’inardından 2. sırada yer almaktadır (TSE,2012). Türkiye İstatistik Kurumu verilerinegöre ülkemizde bal üretimi, 2011 yılında,2010yılınagöre%16.2artarak94.245,00tonaulaşmıştır(TÜİK,2012).

Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği’negöre bal; “bitki nektarlarının, bitkilerincanlı kısımlarınınsalgılarınınveyabitkilerincanlıkısımlarıüzerindeyaşayanbitkiemiciböceklerin salgılarının bal arısı tarafındantoplandıktansonrakendineözgümaddelerlebirleştirerek değişikliğe uğrattığı, suiçeriğinidüşürdüğüvepetektedepolayarakolgunlaştırdığı doğal ürün” şeklindetanımlanmaktadır. Bal çeşitleri yine TürkGıda Kodeksi Bal Tebliği’nde, kaynağınagöre çiçek ve salgı balı olarak, üretim vesunuluşşeklinegörepeteklibal,süzmebal,peteklisüzmebal,sızmabal,presbalı,filtreedilmişbalolaraksınıflandırılmıştır(Anonim,2012b).

Ülkemizdeüretilenbalın2/3’üsüzmebal, 1/3’ü ise petek bal olarak satışasunulmaktavebuürünler;Almanya,SuudiArabistan, Fransa, Hollanda, K.K.T.C,Kuveyt, İtalya ve İspanya gibi ülkeleresüzmevepetekbalolarakihraçetmektedir.Buihracatın%80’indenfazlasınısüzmebaloluşturmaktadır. Ayrıca ülkemizde üretimiyapılan çam balının yaklaşık % 95’i ABülkelerine gönderilmektedir (Saner ve ark.2011;Kekeçoğluveark.,2007).

Besleyici değeri yüksek bir gıdamaddesi olan balın 100 gramı 304 Kcalenerji vermekte olup, içeriğinde % 0.3protein, % 82.40 karbonhidrat ve% 0.2 lif

Özet


18bulunmaktadır. Ayrıca bal Ca, Fe,Mg, P, K,Na,Zngibimineraller ileC,B2,B6veniasinvitaminleriniiçermektedir(USDA,2012).

2. Gıda Güvenliği Ve Haccp Sistemi

Tümdünyadainsanlarınyaşamak,fizikselvementalgelişimlerini sağlamak için yeterli ve dengeli miktardagıdayıalabilmelerivebugıdalarınsağlıklıvegüvenliolması,bireylerinentemelhakkıdır.Günümüzdedünyanüfusundakihızlı artış, ürün ve hizmet ticaretinin küreselleşmesi, iklimdeğişikliklerine paralel olarak gıda kaynaklarındaki azalmave enerjinin verimli kullanım ihtiyacı gibi nedenlerin yanısıra; yabancı yatırımların artması, tüketici güvenliğininsağlanması, çevrenin korunması ve sosyal sorumluluklar,yenibuluşlarınveteknolojileringelişmesi,gıdasektöründeuluslararası standartlara olan talebi sürekli olarakarttırmaktadır. Söz konusu uluslar arası standartlar, gıdagüvenliğin sağlanmasında ve “güvenli gıda” kavramınınoluşturulmasındaönemliroloynamaktadır.

Güvenli gıda: amaçlandığı biçimde hazırlandığında;fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özellikler itibariyletüketimeuygunvebesindeğerinikaybetmemişgıdaolaraktanımlanmaktadır. Gıda güvenliği ise; FAO/WHO CodexAlimentarius Uzmanlar Komisyonu tarafından, “sağlıklıve kusursuz gıda üretimini sağlamak amacıyla gıdaların;üretim, işleme, muhafaza ve dağıtımları sırasında gereklikurallara uyulması ve önlemlerin alınması” şeklinde ifadeedilmektedir.

Gıda güvenliği, bir plan doğrultusundakitüm etkinliklerin sistematik olarak uygulanmasıylasağlanabilmektedir. Gıda sanayindeki sistematikuygulamalar işletmenin kontrolü aldığı noktadan, kontrolübıraktığı noktayakadarki tümsüreçleri kapsamaktadır.Busistemlerdengıdasanayindekendineençokuygulamaalanıbulan,HazardAnalysisofCriticalControlPoints,ifadesininbaşharflerinden oluşan ve “Kritik Kontrol NoktalarındaTehlikeAnalizi”olaraktanımlananHACCP,tarladansofrayagıda güvenliğini amaçlayan ve bu süreçlerdeki potansiyeltehlikelerioluşmadanönlemeyisağlayan,koruyucu-önleyicibirgıdagüvenliğisistemidir.HACCPilkolarak1971yılındaAmerikaBirleşikDevletleriTarımveGıdaDairesitarafındanastronotların tüketeceğigıdalarıngüvenliğine ilişkinolarakoluşturulmuştur. Türkiye’de ise 16 Kasım 1997 tarihindeTürkGıdaKodeksi ilegıdasanayindeHACCPuygulamalarızorunluhalegetirilmiştir.HACCPsistemiile;gıdahazırlama,işleme,ambalajlama,depolamavenakliyegibigıdaüretimsüreçlerinin her aşamasında veya her noktasında tehlikeanalizleri yapılarak riskli görülen yerlerde kritik kontrolnoktalarıbelirlenmektevebunoktalardatanımlanmışolasıtehlikeleroluşmadanönlenmektedir.Böylece,kritiklimitlerletanımlanmışparametrelereuygungüvenilirgıdaüretilmektevetüketiciyesunulmaktadır.

3. Bal İşleme Prosesinde Haccp Sisteminin Uygulanması

HACCPsistemi,gıdagüvenliğinisağlamadaönleyicibir sistem olarak, gıda üretimi boyunca çeşitli noktalardaüretimi kontrol etmekte ve böylece son ürünün gıdamevzuatınauyumluolmasınısağlamaktadır(Çopur,2004).

Herhangi bir gıda iletmesinde HACCP sistemininkurulabilmesi için ilk yapılacak iş, o işletmede ÖnGereksinim Programı gereğinin yerine getirilmesidir. Bukapsamda alt yapıya ait eksiklikler ile su, enereji, depo,temizlikvesanitasyon,hijyen(kişisel,ortamveekipman),personel eğitimi ve haşere kontrolü gibi süreçler elealınmalı,prosedürleriyazılmalı,süreçsahipleritanımlanmalıveyönetilmelidir.BuişlertamamlandıktansonraoişletmeHACCP sisteminin kurulmasına hazırdır. Bundan sonrayapılması gereken süreçler vardır bunlar; HACCP ekibininbelirlenmesiveyönetimorganizasyonşemasınınyapılarakgörev tanımlarının net bir şekilde tanımlanması, Hedef veGıda Güvenliği Politikasının üst yönetimce belirlenmesi,üretilecek ürünlerin anlaşılır bir tanımının yapılması,amaçlanan tasarlanan kullanım şeklinin belirlenmesi, akışdiyagramı ve yerleşim planının HACCP ekibi tarafındanoluşturulması ve bu planın yerinde doğrulanması, tehlikeve risk analizinin yapılması, kritik kontrol noktalarınınbelirlenmesi, kritik limitlerin ve izleme prosedürlerininoluşturulması,gerektiğidurumlar içindüzeltici faaliyetlerinbelirlenmesi ve sistemin etkinliğinin kanıtlanması veyadoğrulanmasıdır.

Balüretimizahmetliolup,oldukçadikkat isteyenbirsüreçtir. Ayrıca birçok farklı bal çeşidi bulunması ve herbirininkendineözgüüretimbasamaklarınıiçermesi,kontroledilmesi gereken limitlerin artmasına yol açmaktadır. Bunedenle,aşağıdakiuygulamalardagenelbalüretimprosesiincelenmiştir.

3.1. Bal üretimi

Balişlemede,çerçevepeteklibalalımından,tüketiciyepaketlenmişbalgönderilmesinekadargeçensüreçtekianaişlembasamaklarıaşağıdakişekildedir:

• Ekstraksiyon:Merkezkaç kuvveti, yerçekimi, süzmevediğeryollarlapetektenbalınçıkarılmasıdır.

• Sıvı veya krem bal işleme: Isıtma, filtreleme,karıştırma,kremhalinegetirmebasamaklarınıiçermektedir.

• Paketleme

• Depolama

Balçeşitleriarasında,sıvıbal,krembal,petekbalgibifarklı ürünler tüketiciye sunulmaktadır. Bu ürünlerden sıvıbalüretimineaitakışdiyagramıanabasamaklarıylaaşağıdayeralmaktadır(Şekil1).


19

1Girdi,herhangibirmateryal,katkımaddesieklenmişbir gıda ürününün üretimi ya da işlemesi için kullanılanmaddeler. 2Çıktı,herhangibirişlemdenkaynaklananbirmalzemeveürünler.

3.2. Bal Üretiminde Kontaminasyon Kaynakları

Bal üretiminde kontaminasyonkaynakları genel olarak çevre ve arıcılık anabaşlıkları altında toplanmaktadır. BunlarÇizelge1’deözetlenmiştir.

3.3. Bal Üretiminde Kritik Kontrol Noktalarının Belirlenmesi ve Tehlike Analizi

Bal işleme prosesinde, gıda hijyenininsağlanabilmesi için üç unsur önem

taşımaktadır. Bal çok yüksek şeker içeriğinedeniyledüşükriskgrubundayeralanbirürünolmasınarağmen,fiziksel,kimyasalvebiyoloijiktehlikeleraçısındandikkatleincelenmelidir.

3.3.1. Ön koşul programları ve potansiyel tehlikeler:Genelolarakgıdaişletmelerindeolmasıgerektiğigibi;işlemealanının,aletekipmanınvegıdaylatemasedençalışanların temizliğinedikkatedilmelidir.Buüç faktör içinyeterliyıkamatesislerininmevcutolmasıfiziksel,kimyasalve biyolojik tehlikelerden ürünün korunması için esastır.Üretimyapılanbölgedehaşerevb.canlılarbulunmamalıdır.Ayrıcaherhangibirbulaşıcıhastalığıbulunankişilerinüretimortamından uzak tutulması gerekmektedir. Bal üretimindemeydanagelebilecektehlikeleraşağıdaözetlenmiştir.

• Fiziksel Tehlikeler: Haşere parçaları, toprak, bitkimateryalleri,cammalzemealetveekipmanlar,

• Kimyasal Tehlikeler: Pestisit ve herbisit kalıntıları, arıilaçlarıveantibiyotikler,arıkovucular,variltabakası/cilası

• Biyolojik Tehlikeler: Patojenler(Clostridiumbotulinum)

Bal üretiminde en önemli biyolojik tehlike, toprakkaynaklı bir patojen olan Clostridium botulinum’dur.Clostridium botulinum, sporları bal üretiminde hijyenikkoşullarınsağlanmasıileazaltılabilmektedir(Nevasveark.,2006).

Botulizm,Clostridiumbotulinum’unürettiğibotulinumtoksininin sinirleri etkilemesiyle başlayan nöroparalitik birhastalıktır. Clostridium botulinum insanlarda 4 farklı çeşithastalık oluşturmaktadır. Bunlar gıda kaynaklı botulizm,bebekbotulizmi,yarabotulizmivehenüzsınıflandırımamışbotulizmolaraksınıflandırılmaktadır.Bunlardanenönemlisi,yeni doğan 3-20 haftalık bebeklerde görülen bebekbotulizmidir. Bebek botulizmi, dışkıdan C. botulinum vetoksininineldeedilmesi ile teşhis edilmektedir.Bebeklerinemme ve yutma reflekslerinde azalmalar görülebilmekteolup,iyileşebilenbirhastalıktır(Ekmekçiveark.,1998).

3.3.2. Proses: Fiziksel, kimyasal, ve bakteriyolojiktehlikelerin önlenmesi için genel hijyen kuralları etkili birşekildeuygulanmalıdır.Kovanlarda,yasalolarakonaylanmışkoruyucu maddeler kullanılmalıdır, böcek ve farelerkovanlardanuzaktutulmalıdır.

Arıcılık ÇevreVarroa*veyavruçürüklüğükontrolü AğırmetallerDiğerarızararlılarıkontrolü RadyoaktiviteBalmumugüvesikontrolü PestisitlerBalhasatkovucular BakterilerAhşapkoruyucular(kovanlariçin) Genetiğideğiştirilmişorganizmalar Bitkiler,havavesu

*Balarılarındayaygınolanarızararlısı(Bogdanovveark.2005)

Çizelge1.Balüretimindekontaminasyonkaynakları

DışKaynaklıToplananBal1

ToplananBallarınBirleştirilmesi

BalınTanklardanDökülmesi

TanktaKıvamStabilizasyonu

AmbalajveEtiketleme

SevkİçinPaketleme2

IsıDeğiştiricilerileIsıtma

TankTemizliği

IsıtmaTankı

BoşTank2

Filtrasyon

KıvamArttırma

Depolama

Sevkiyat

İçKaynaklıToplananBal1

Şekil1.Sıvıbalüretimiakışdiyagramı(NZFSA,2005)


20

İşlem Basamağı Tehlike İzleme Kontrol & Düzeltici Faaliyet

Kovanvebalçıkarma

Çerçevelibalın

taşınması

Kapağınaçılması,

ekstraksiyonveyerleştirme

Filtrasyon

Depolama

Dolumahazırlıkvedolumaşamaları

DağıtımveTeşhir

Kaynak:Robinson,2003

Aletekipmanlar,tesisveinsanlardankaynaklanankontaminasyon

Fizikselkalıntılaruzaklaştırılmadığındaoluşanfizikselkontaminasyon

Kontaminasyonvekusurluürün,ortamveyakonteynerlardankaynaklabilmektedir.Yükseksıcaklıkvenemçekmeyebağlıbozulmalargörülebilmektedir.

Yükseksıcaklığabağlıbozulmalar.Çevrekaynaklı

kontaminasyon.Kırıkcamlarınnedenolduğukontaminasyon

Hatalıkapamaveambalajlamaişlemisonucuoluşanhasarlıcontalardankaynaklanan

nemçekmevekontaminasyon

Isıtmasıcaklığı50°Cyiaşmamalıdır.Dolumyapılacakalan,aletveekipmanlarkontroledilmelidir.Cam/sertplastikşişelerinsayısıdolumdanöncevesonrakontrol

edilmelidir.

Ürünü,hasardankorumakiçindağıtımveihracatesnasındazarar

görmeyecekambalajlarkullanılmalıdır.

Dolumsıcaklığıaşıldıysabaldüşükkaliteliolarakkabuledilmelidir.Prosessırasındaherhangibircamkırıldıysa,balimhaedilmelidir.Camlardangelebilecekherhangibirkalıntıyıönlemekiçinkapatılmışkavanozlarveçevretemizlenmelidir.Dolumyapılacakboşkavanozlarvekapaklarıtekrarkontroledilmelidir.

Hasarlıürünlersatışasunulmamalıdır.Ürün,tüketiciyeulaştığındailkkezkullanıcınaçacağışekilde

mühürlenmelidir.Hasarlıetiketlerkontroledilmelidir.

Konteynırlargıdataşımayauygunlukaçısındankontroledilmelidir.Kapaklarnemçekmeyiönleyecekşekildedizaynedilmelivemühürlenmelidir.Depolamaalanındauygunsuzkimyasalmaddekullanılmamalıdır.Deponunsıcaklıklığıtermometreilekontroledilmelivesıcaklıkmaksimum40°Colmalıdır.

Ambalajadolumdanöncesonkontrolleryapılmalıdır.Bozulmaolupolmadığınınkontrolüiçinsonüründetattestiyapılmalıdır.Suçekmeihtimalinekarşırefraktometreile

ölçümyapılmalıdır.Balınsıcaklığıvesuiçeriğinormaldeğerlerinüzerindeçıktıysabuballaryalnızcatatlıcılıksektöründekullanılmalıdır.

Filtrelerkullanılmadanöncevekullanımdansonrakontrol

edilmelidir

Filtredehasarbulunduğundafiltreleryenilenmelivedeğiştirilmeden

kullanılmamalıdır.

Kontrolleryapılmadanönceprosesebaşlanmamalıdır.Hasta,yarasıbulunanvekoruyucugiysigiymeyenpersonelçalıştırılmamalıdır

Taşımasırasındahayvanlarveyağışlı

havadankaynaklanabilenfizikselvekimyasalkontaminasyon

Balbutehlikelerdenherhangibirinemaruzkalmışsa,

tercihenyakmayöntemiyleimhaedilmelidir.

Araç/römorktemizolmalıveyağ,petrol,toprak,hayvanvebitkiartıklarıgibipotansiyeltehlikelerdenarındırılmışolmalıdır.Çerçeveliballaryalnızcapolietilenlevhalariletemasetmelidir.

Aletveekipmanlarkullanılmadanöncetemizlikaçısındankontroledilmelidir.Paslanmazçelikmalzemekullanılmalıdır.Temizlikprosedürlerininüretimdenönceyapılmışolduğundanvepersonelinkoruyucugiysilergiydiğindenemin

olunmalıdır.

Koruyucular,boyamaddeleri,toprakvebitkimateryalleri,haşerelervehastalıktedaviediciilaçlardangelenkontaminasyon

Butehlikelerdenbirinemaruzkalındığındatercihenyakmayöntemiyle,balimhaedilmelidir.Arıhastalıklarınıtedaviedicibazımaddeler,üreticitalimatlarına

göreuygulanmalıdır.

Kullanılanboyalarınvekoruyucumaddelerinüretimdekullanmauygunluğukontroledilmelidir.

Haşerelerekarşıdüzenlikontrolleryapılmalıdır.Balıntopraklaveyabitkiyletemashalindeolmadığındanemin

olunmalıdır.

Çizelge2.Balişlemeprosesindemeydanagelebilecektehlikelervekritikkontrolnoktaları


21

KaynaklarANONİM,2012a.http://faostat.fao.org/site/339/default.aspxANONİM,2012b.GıdaTarımveHayvancılıkBakanlığı,ResmiGazeteTürkGıdaKodeksiBalTebliği,No:2012/58www.tarimtv.gov.tr/HD1594_turk-gida-kodeksi-bal-tebligi.htmlBOGDANOV,S.,FLURI,P.,IMDORF,A.,CHARRIERRE,J.D.KILCHENMANN,V.2005.SelfControlSystemFortheProductionofHighQualityHoney:TheSwissExample,ApimondiaJournalApıacta40,28-33pp.ÇOPUR,Ö.U.,2004.HACCPSemineriEğitimNotları.ISOEğitimveDanışmanlık.Bursa,34s.EKMEKÇİ,H.,ÖZEROL,İ.H.,YILMAZ,H.1998.Botulizm.JournalofTurgutÖzalMedicalCenter,5(1),87-96pp.KEKEÇOĞLU,M.,GÜRCAN,E.K.,SOYSALM.İ.2007.TürkiyeArıYetiştiriciliğininBalÜretimiBakımındanDurumu,TekirdağZiraatFakültesiDergisi,4(2).MUTINELLI,F.PIRO,R.,PRANDIN,L.1999.TheapplicationofHACCPsystemtothehoneyproduction,TecnicaAgricola,51(4),27-34pp.NEVAS,M.,LINDSTROM,M.,HORMAN,A.,KETO-TIMONEN,R.,KORKEALA,H.2006.ContaminationroutesofClostridiumbotulinuminthehoneyproductionenvironment,EnvironmentalMicrobiology,Vol:8,Issue:6,1085-1094pp.NZFSA(NewZealandFoodSafetyAuthority),2005.CodeofPractice:ProcessingofBeeProductsPart3:HACCPApplicationROBINSON,R.2003.HoneyProcessing.http://www.iwbka.org.uk/Downloads/Info_sheets/honey_processing.pdfSANER,G.,YÜCEL,B.,YERCAN,M.KARATURHAN,B.,ENGİNDENİZ,S.ÇUKUR,F.,KÖSOĞLU,M.2011.Organikvekonvansiyonelbalüretimininteknikveekonomikyöndengeliştirilmesivealternatifpazarolanaklarınınsaptanmasıüzerinebiraraştırma:İzmiriliKemalpaşailçesiörneği,T.C.Gıda,tarımvehayvancılıkbakanlığıtarımsalekonomivepolitikageliştirmeenstitüsüprojesi,Tepgeyayınno:195,ISBN:978-975-407-333-1.TSE,2012.StandardEkonomikveTeknikDergi,Yıl:51Sayı:601http://www.tse.org.tr/docs/standard-ve-ekonomik-teknik-dergi/tse_haziran-web.pdf?sfvrsn=2TÜİK,2012.http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10820USDA,2012.http://ndb.nal.usda.gov/ndb/foods/show/6131?fg=&man=&lfacet=&count=&max=100&qlookup=honey&offset=&sort=&format=Abridged&_action_show=Apply+Changes&Qv=1&Q11453=1.0&Q11454=1.0&Q11455=1.0

Taşıma sırasında, daha önceki kullanımdan kalankirlerin bulunması ihtimaline karşın, araçlar iyi bir şekildetemizlenmelidir. Kullanımdan önce ve sonra ekipman veçalışmaalanınınetkilişekildetemizlenmesigerekmektedir.

Proseste görev alan kişiler, ürünü kıyafet ya dabireylerdenkaynaklanabilecekkontaminasyondankorumakiçinayrıbirkıyafetgiymelidir.Özelliklekullanımdanöncevesonra filtrelerde temizlik kontrol işlemininetkinbir şekildeyapılmasıgerekmektedir.

Cam kavanoz kırılabildiği için kavanoza dolumaşaması kritik kontrol noktasıdır. Dolumdan önce cam veplastikkavanozlarbulaşıkmakinesindeyıkamayapılıyorsa850C’de,el ileyıkamayapılıyorsa900C’detemizlenmelidir(Robinson,2003).

3.3.3. Tehlikeler ve kritik kontrol noktaları

HACCP planında, tehlike analizi yapılmasınınamacı etkili bir şekilde kontrol edilmediğinde hastalık yada bulaşmalara sebep olabilecek potansiyel tehlikelerinbelirlenmesidir.Akışdiyagramınınherbirbasamağındayeralantümpotansiyeltehlikelertanımlanmalıvetanımlananherbirtehlikeninriskveşiddetideğerlendirilmelidir.Bunoktadatehlikelerinkaynaklarınındabelirlenmesigerekmektedir.

Mutinelli ve ark. (1999) yapmış oldukları çalışmadabal işleme prosesini incelemiş ve, fiziksel, kimyasal vebiyolojik bulaşma kaynaklarını değerlendirmiştir. Ayrıcatehlikelerin önlenmesi ve/veya ortadan kaldırılması için

uygulanacakdüzelticifaaliyetlerisaptamışvebunun sonucunda “filtrasyon/boşaltma” ve“paketleme”olmaküzereikiadetkritikkontrolnoktası(KKN)tespitetmiştir.

Balişlemeprosesindeyeralanişlembasamakları,olası tehlikeler, bunların izlenmesi, yapılması gerekenkontrollerveyadüzelticifaaliyetlerÇizelge2’deözetlenmiştir(Çizelge2).

OluşturulmuşherbirHACCPplanındakullanılanformlarınörnekleri ve HACCP planının tüm prosedürleri dökümanteedilmeliveizlenmelidir.

4.Sonuç

GıdasektöründebaşarıyaulaşmışolanHACCPsistemi;Güvenli ürüneldeedilmesiaçısındanetkili bir programdır.HACCP sisteminin kullanılmasında ki amaç, istenilenözellik ve kalitede güvenilir gıdayı tüketiciye sunulmaktır.Ülkemizdeiklimşartlarınaoldukçaelverişliolanbalüretimi;takipedilmesi zorgelenekselyöntemlerdenuzaklaştırarak,sistemlivekontroledilebilirhalegetirilmelidir.Bubağlamdaürünakışdiyagramınınoluşturulması,potansiyeltehlikelerinbelirlenmesi,vetehlikelerinanalizedilip,gerekliönlemlerinalınması,sisteminkayıtaltınaalınması,uluslararasıgüvenilirürün garantisi vermesi ve herhangi bir olumsuzluk anındageriyeyönelikincelemeimkanısağlamasıaçısındanbalgibiyüksek besin değerine sahip gıdaların üretim prosesindeHACCPsistemininuygulanmasıgereklidir.


22 Koloni Kayıplarına Bilimsel Bakış

Verimlivedahaiyiolmasıgerekenherşeyinzamanladeğişmesigerekir.Bunoktadasürekli gelişen ve yeni bilgilere ulaşılandünyamızda tüketicilerin kalite talepleride hızla artmaktadır. Ürün standartlarıyükseltilmekte,denetlemelersıklaşmaktadır.Bu durum üreticilerin güncel bilgileri takipetmesinigerektirmektedir.Türkiye’dearıcılıksektörüÜniversiteler,BakanlıklarveTürkiyeArı YetiştiricileriMerkezBirliğimizin işbirliğisayesindeglobal rekabetkoşullarınagüncelşekilde adapte olmaktadır. Ancak sektöreldeğişim süreklilik gerektirir ve değişime enkolay, ona önder olanlar uyum sağlar. Bunedenle arıcılarımızın “sektörel değişimi”yaşanabilecek olumsuzluklara karşı tümyeniliklereaçıkolmakşeklindebenimsemesigerekir. Arıcıların ihtiyacı olan değişimbireysel değil toplu halde ve kademelibir değişimdir. Eğer işiniz toplu haldeyaşayabilen milyonlarca hayvan yani arılarise sizin de benzer olarak birlikte hareketetmeniz gerekir. Tek tek arılar nasıl faydavermiyorancakbiranaetrafındatoplandıklarızaman iş görüyorlar ise tek tek arıcıların,tek bir kurumun, tek bir birlik başkanı yada akademisyenin de “arıcılık konusunda”çare üretmesi mümkün olamamaktadır. Bunedenle sektör paydaşlarının mutlaka birolması,iriolması,diriolmasıgerekmektedir.

Koloni Kayıpları; Nosema - Pestisitler - Virüsler - Varroa

NeredeyseelliyıldırbirlikteyaşadığımızNosemaisimlihastalıketkeninebağlısorunlarazalacağına gittikçe artarak bugün kolonikayıplarının en önemli nedenlerinden birisihaline gelmiştir. Nosemosis isimli hastalıkartıkçokdahazararlıetkileriiletanınmaktadır.Örneğinbuhastalıkarılarınnormaldendahauzunsürevetekrarlardatemizlenmeuçuşunaçıkmalarınanedenolur.Arılarnekadarfazlagünuçarsaokadarkısazamandaölürler.Budurumdanosemahastalığınabağlıdışkılama

içgüdüsü ile olumsuz dış hava şartlarınarağmenanormalsıklıktasüreklidışarıçıkanarılar, yaşama sürelerini hızla doldurur vekovana geri dönemez. Kolonilerde Nosemaceranae kökenli bu yeni nesil nosemosishastalığı yaklaşık on gün içerisinde ciddikayıplaranedenolabilir.Arıcılarınonbeşgünaraileyaptıklarıkovankontrollerindesürekligerileyenkoloninüfusu ilekarşılaşmalarınınenönemlinedenlerindenbirisibuyeninesilnosemosistir.

Bu hastalığa karşı ruhsatlı olarakkullanabileceğimiz yeni tedavi metotlarıher zaman her yerde bulunamayan,pahalı ithal ilaç seçenekleridir. Klasik yani“eski nosema” ya bağlı hastalıkta arıcılargördükleri ishal belirtilerine göre ilaçlamavetedaviyapabiliyorlardı.Ancak“yeninesilnosemosis” tablosundadaha ishalbelirtileriortaya çıkmadan hastalık çok ileri evrelereulaşabilmektedir. Etkene ait sporlarındayanaklı yapısı hastalık mücadelesindeistenmeyensorunlardoğurmaktadır.Pestisitvediğer kalıntılarabağlı olaraknosemosisekarşı duyarlılık artmaktadır. Bu durumarıcıların tedavi başarısını düşürmektedir.Tedavi amacıyla en yaygın kullanılan etkenmadde fumagilline olarak bilinmektedir.Fakat bu ilaç ışığa ve dış etkenlere karşıçok hassastır. Örneğin şerbet ile verilmeküzere hazırlanarak arıların bitirmesine kadargeçensüredeilaçtedaviediciözelliğinihızlakaybetmektedir. Ayrıca bu madde çoğuAvrupa ülkesinde insan sağlığı üzerindekiolumsuz etkileri sebebiyle yasaklanmıştır.Türkiye’de yapılan bir araştırmada kışsalkımının anormal olarak erken bozulduğuarılıklardaN.ceranaevarlığınınyoğunolaraktespit edildiği bildirilmiştir. Son yıllardaartankolonikayıplarındakirolübelirginleşennosemosisin koruma ve tedavisi amacıyladünya literatüründe yer alan “ruhsatlı tıbbimetotlar” yeterli değildir. Türkiye’de buhastalığakarşı ruhsatlıolaraksatılanbirkaçürün bulunmaktadır. Hastalığın giderek

Mustafa N. MUZ

Mustafa Kemal ÜniversitesiVeteriner Fakültesi Parazitoloji

Anabilim Dalı, Hatay.

Giriş


23

yaygınlaşması kullanılan ilacın etkinliğinde azalma ya dadirenç gelişimi hakkında olasılıklar doğurmaktadır. Bunedenle nosemosis mücadelesi için mutlaka alternatifmücadelemetoduoluşturulmalıdır.Ülkearıcılığımızınkarşıkarşıya bulunduğu benzer tıbbi risklere karşı zamanındayapılacakbilimselplanlamalargerekmektedir.

Benzer olarak Türkiye’de koloni kaybı yaşananarılıklarda2011yılındailktespitiyapılanCrithidiaadındayenibirhastalıketkeninindeönemlizararlarıbulunmaktadır.Balarılarıkonduklarıçiçeklerilediğerarılarınvakitkaybetmemesiiçinkokuişaretibırakırlar.Böylecearılarkısıtlıolanyaşamsürelerini iktisatlı kullanırlar. Milyonlarca arı, milyonlarcaçiçeği en verimli şekilde ziyaret eder. Türkiye’nin özelliklekuzeydoğu yörelerinde, farklı kaynaklardan ana arı teminiile yayılan bu yeni hastalığa yakalanan arılar çiçeklere bukokuişaretlerinibırakamamaktayadadahaöncebırakılanişaretleri tanıyamamaktadır.Budurumdanektarıvepolenialınmışolançiçekleri ayırt edemezve zamankaybederler.Arıcıların çok sayıda arısı varken bu soruna bağlı zamankaybından dolayı arılar sınırlı yaşamlarını verimli şekildekullanamaz, yeterince üretim yapamadan kolonilerindegerileme görülür. Üreticilerin buna benzer sağlık sorununasahiparılardankarveyüksekverimeldeetmeyibeklemesiörneğin verem hastalığına yakalanan bir işçinin, sadeceyemeklerinedikkatgösterilerekveremolmayanişçilerkadarçokçalışmasını,üretmesinibeklemekgibidir.

Virüsler, bal arılarının ergin ve yavru dönemlerindeoluşturduklarıhastalıklar ilearılarınverimliyaşamsüresinikısaltarak koloni popülasyonunda gerilemeye neden olur.Bulaşmadavarroa,anaarıveerkekarıdölüçokönemlidir.Türkiye’de bal arısı virüsleri (DWV, ABPV, SBV, VDV-1)ilkdefa2008yılındakoloni kaybıgörülenarılıklarda tespitedilmiştir.Kayıplarınarttığı2010yılındaSacbroodvirüsüvekireçhastalığıbirlikteliğitespitedilmiştir.Türkiye’dekolonikaybıyaşananarılıklardayapılanbiraraştırmadaDWVileN.ceranae birlikteliği dikkat çekmiştir. Viral etkenler özellikleVarroaveN.ceranaeilebiraradabulunduğundariskfaktörühaline gelmektedir. Virüslerin saha koşullarında pratikolarak uygulanabilecek tedavi metodu bulunmamaktadır.Genellikle gizli seyreden viral enfeksiyonlar bağışıklıksistemi zayıfladığı dönemlerde (kış salkımı, yavru üretimidönemleri) aniden baskın hale geçerek kısa süredebüyük kayıplara neden olmaktadır. Viral hastalıklara bağlıkayıplardarolüolanVarroaveNosemaceranaeyakarşıdamutlaka yeni nesil mücadeleler geliştirilmelidir. Virüslerinyayılmasındaönemiolananaarıüretimyerleridenetlenerekkullanılan damızlıkların hangi yollardan temin edildiklerianaliz edilmelidir. Üreticiler ana arı kökeni konusunda

bilinçlendirilerek kolonilerini daima güçlütutmalarıiçingünceleğitimlerverilmelidir.

Varroa destructor arı kolonilerindekuluçka alanı olarak kullanılan yavru gözlerine kendiyumurtalarını bırakır. Ergin dişi varroa, doğacak akaryavrularının beslenmesi için, aynı gözdeki arı pupalarınınvücutlarınabeslenmedelikleriaçar.Yumurtadançıkanyavruvarroalarsırlanmışgözlerdekiarıyavrularınınvücutsıvılarınıemmeyebaşlar.Buesnadavirüsvebenzerhastalıklarhenüzyavru olan arılara bulaşır. Varroa arıların kanadını kemiripyemez, arılarda gördüğümüz kanat problemlerine, akarınbulaştırdığı DWV isimli virüs sebep olur. Böyle bir eziyetinsanların bu kadar faydalandığı başka hiçbir canlı da sözkonusudeğildir.

Göçer arıcılığın yoğun olarak yapıldığı Türkiye’dekoloniler arasında rahatça hareket edebilen erkek arılar,üzerlerindeki varroayı bulaştırabilir. Polen ve nektar yüküilekovanageridönentarlacıarılardafarklıkolonilerekabuledilebilir.Arıcınınbizzatkendisi,sönmeküzereolanbirkaççerçeveli arıları birleştirerek ya da çerçeve değişimi ileyavruaktarımıyaparakkapalıgözlerdekivarroayıvevirüslüarıyı buluşturabilir. Bu durumda varroa ile birlikte varroailaçlarına karşı gelişen kimyasal ilaç direnci de kolonilerarasındahızlaaktarılabilir.Akarakarşıilaçdirencigeliştikçemücadele de zorlaşmakta, ilaç dozları arttırılmakta ya dailaç kombinasyonları denenmektedir. Bu durumda arılarınbağışıklıksistemivedetoksifikasyonmetabolizmasısüreklimeşgul olmakta hastalık etkenlerine karşı zayıf yanıtlarverilmekte veya cevapsız kalınmaktadır. İlaçlar özellikleyavruludönemdeciddikayıplara,nektarakımındakalıntılaranedenolabilmektedir.Dirençlivarroapopülasyonuarttıkçabulaştırdıkları ya da aktif hale geçirdikleri virüs yükü deartarak kolonilerin verim ve davranış fizyolojisini olumsuzyönde etkilemektedir. Özellikle nektar akımı dönemindegüvenli olarak kullanılabilecek organik varroa ilaçlarınaihtiyaçbulunmaktadır.

Neonikotinoid grubu sistemik etkili zirai pestisitlerintarımsalürüntohumlarının(mısır,ayçiçeği,pamukpatates)kaplanması vekorunması amacıyla kullanılması arı sağlığıüzerinde istenmeyen etkiler doğurmaktadır. ÖrneğinThiamethoxam, clothianidin, imidacloprid ve fibronilgibi kimyasal ilaçlar ile kaplanan tohumlara bağlı olaraknormal bitkisel fizyoloji sonucunda (guttation=damlamave terleme) yapraklarda (ör:mısır) su damlacıkları oluşur.Bu damlacıklar ise arılar tarafından su temini amacıylakullanılabilir. Söz konusu ilaçlara en fazla oranda bu sudamlacıklarındarastlanmıştır.Tespitedilenmiktarlararılarıntoleransdüzeylerininçoküzerindeolupakutintoksikasyona


24bağlı ölümlere ve bağışıklık yanıtınınsusmasına neden olmaktadır. Türkiye’depestisit ve akarisit ilaçlar ile ağır metallere

bağlı kalıntı kombinasyonlarının özellikle arısağlığıüzerindekidoğrudanvedolaylıetkilerinielealantıbbibir araştırma yapılmamıştır. Var olan mevcut çalışmalargenellikle kalıntı türü ve düzeyinin tespit edilmesineyöneliktir. Bunların sonuçlarına göre bal, polen ve nadirendepropolisinfarklıtürdenkimyasallarilekirlenmedüzeyleribelirlenmiştir.HastalıketkenlerininTürkiyedevarolansahasuşları ile değişik türden kalıntı kombinasyonlarına karşınasılbirçözümizleneceğibilinmemektedir.

Sonuç

Dünyanın farklı ülkelerinde yaklaşık elli yılı aşkınsüredirhastalıklarakarşıdirençlianaarıhatlarıüretilmesineyönelik farklı ıslah projeleri yapılmıştır. Bu araştırmalardaçok sayıda ünlü araştırıcı çok büyük bütçeler iledesteklenmiştir. Ancak bu araştırmaların sadece fenotipiközelliklere bakılarak sürdürülmesi, dirence konu genlerinaraştırılmamasıbuprojelerihastalıklarınortadankaldırılmasınoktasında sonuçsuz bırakmıştır. Ayrıca hastalık direnciile verim özelliklerini belirleyen karakter ve genlerin yeninesillereaktarılmaoranlarımolekülergenetikolarakkontroledilmediğiiçinhenüzhiçbirbaşarılıneticeyeulaşılamamıştır.

Farklıhayvantürleri(sığır,koyun,tavukvd)üzerindeyapılanaraştırmalarda hastalık sorunundan sadece dirençli hatoluşturarakkurtulmanınmümkünolamayacağıanlaşılmıştır.Bu nedenle özellikle göçer arıcılık yapılan, milyonlarcakoloninin aynı yerde tutulduğu (ör: Muğla, Trakya gibi)ülkelerde hastalıklar ile mücadele amacıyla ıslah projeleriyanında üreticiyi garantiye alacak tıbbi yaklaşımların daihmal edilmemesi gerekmektedir. Arı sağlığını konu alantıbbiaraştırmalarınenazıslahprojelerikadardesteklenmesigerekmektedir. Unutmayalım ki, “sadece sağlıklı arılar ileverimliarıcılık”yapılabilir.Zahmetçekmedenbaşarıyagidenkestirme yollar ya mayınlarla döşenmiştir, ya da keskinnişancılar tarafındangözetleniyordur.Benzerolarakarıcılardagenellikleduydukları,gördükleriheryoludenediktenvetüm seçenekleri tükendikten sonra mantıklı davranmayabaşlar ve bilim adamlarından yardım isterler. Bu durum,sorunlubircihazındefalarcafarklıtamircileregötürüldüktensonrayetkiliteknikservisebaşvurmasınabenzetilebilir.Bunedenle kendi hastalıklarımız için insan hekimlerine, arıürünlerinibilinçlitüketmekonusundamutlakadiyetisyenlere,arıbakımvebeslemekonusundaZiraatMühendisi,Zootekniçalışanlarına,arısağlığıkonusundaVeterinerHekimlere,gıdadeğeri olan arı ürünleri (bal, arı sütü, propolis) konusundaGıda Mühendisleri, Veteriner Hekim ve Tıp doktorlarınadanışmayıaslaihmaletmeyelim.

KaynaklarGillRJ,Ramos-RodriguezO,RaineNE.Combinedpesticideexposureseverelyaffectsindividual-andcolony-leveltraitsinbees.Nature.2012Nov1;491(7422):105-8.doi:10.1038/nature11585.Epub2012Oct21.PubMedPMID:23086150;PubMedCentralPMCID:PMC3495159.HenryM,BéguinM,RequierF,RollinO,OdouxJF,AupinelP,AptelJ,TchamitchianS,DecourtyeA.Acommonpesticidedecreasesforagingsuccessandsurvivalinhoneybees.Science.2012Apr20;336(6079):348-50.doi:10.1126/science.1215039.Epub2012Mar29.PubMedPMID:22461498.DecourtyeA,HenryM,DesneuxN.Environment:Overhaulpesticidetestingonbees.Nature.2013May9;497(7448):188.doi:10.1038/497188a.PubMedPMID:23657341.CresswellJE,ThompsonHM.Commenton“Acommonpesticidedecreasesforagingsuccessandsurvivalinhoneybees”.Science.2012aSep21;337(6101):1453;1453.PubMedPMID:22997307.RortaisA.,ArnoldG.,HalmM.P.,Touffet-BriensF.(2005).Modesofhoneybeesexposuretosystemicinsecticides:estimatedamountsofcontaminatedpollenandnectarconsumedbydifferentcategoriesofbees.Apidologie36,71–83.PettisJS,LichtenbergEM,AndreeM,StitzingerJ,RoseR,VanengelsdorpD.CroppollinationexposeshoneybeestopesticideswhichalterstheirsusceptibilitytothegutpathogenNosemaceranae.PLoSOne.201324;8(7):e70182.doi:10.1371/journal.pone.0070182.PettisJS,vanEngelsdorpD,JohnsonJ,DivelyG.PesticideexposureinhoneybeesresultsinincreasedlevelsofthegutpathogenNosema.Naturwissenschaften.2012Feb;99(2):153-8.doi:10.1007/s00114-011-0881-1.PMID:22246149;PubMedCentralPMCID:PMC3264871.OsborneJ.L.(2012).Bumblebeesandpesticides.Nature491,43–45.10.1038/nature11637MullinCA,FrazierM,FrazierJL,AshcraftS,SimondsR,VanengelsdorpD,PettisJS.HighlevelsofmiticidesandagrochemicalsinNorthAmericanapiaries:implicationsforhoneybeehealth.PLoSOne.201019;5(3):e9754.doi:10.1371/journal.pone.0009754.PubMedPMID:20333298;MuzMN(2013)BalarılarınınNosemosisveAmipenfeksiyonları.VeterinerHekimliğindeParazitHastalıkları.KitaptaBölüm.Y.Editör:Prof.Dr.AydınL.Cilt:2.Bölüm8:BalArılarınınParaziterHastalıkveZararlıları.Sf:1323-1330.TürkiyeParazitolojiDerneğiYayınları.İzmir.MuzMN,SolmazH,YamanM,KarakavukM,(2012)ParasiticandBacterialPathogensinColoniesofEarlyBrokenUpWinterClusters.J.YYU.Vet.Fac.23(3),147–150.MuzMN,DoğaroğluM.(2011)NosemaceranaeveArıkolonisindenedenolduğuçöküşler.MaybirDergisi.3(21-24).MuzMN,GirişginAO,MuzD,AydinL(2010)MoleculardetectionofN.ceranaeandN.apisinCCDapiariesofTurkey.JournalofApiculturalResearch,49(4)342-344.MuzMN,MuzD(2010)N.cerenaeandN.apisinCCDcoloniesofHatay.4thEurBeeProccedingBook.pp:65.METU,Ankara,Turkey.MuzD,MuzMN.(2009)SurveyontheoccurrenceofDeformedWingViruswithmultipleparasitesofqueens(ApismelliferaL.)incolonycollapsedapiariesofHatay,Turkey.JournalofApiculturalResearch.48(3)204–208.MuzMN,MuzD(2009)N.cerenaeveN.apis’inPCR-RFLPileilktespiti.16.UlusalParazitolojiKongresi.1-7Kasım.Adana.s:311.MuzMN(2008)Balarılarındaanikolonisönmesi(AKS).TürkiyeParazitolojiDergisi.32(3):271-275.DussaubatC,MaisonnasseA,CrauserD,BeslayD,CostagliolaG,SoubeyrandS,KretzchmarA,LeConteY.FlightbehaviorandpheromonechangesassociatedtoNosemaceranaeinfectionofhoneybeeworkers(Apismellifera)infieldconditions.JInvertebrPathol.2013113(1):42-51.doi:10.1016/j.jip.2013.01.002.DussaubatC,MaisonnasseA,AlauxC,TchamitchanS,BrunetJL,PlettnerE,BelzuncesLP,LeConteY.Nosemaspp.infectionalterspheromoneproductioninhoneybees(Apismellifera).JChemEcol.2010May;36(5):522-5.

doi:10.1007/s10886-010-9786-2.Epub2010Apr17.PubMedPMID:20401523.DussaubatC,BrunetJL,HigesM,ColbourneJK,LopezJ,ChoiJH,Martín-HernándezR,BotíasC,CousinM,McDonnellC,BonnetM,BelzuncesLP,MoritzRF,LeConteY,AlauxC.GutpathologyandresponsestothemicrosporidiumNosemaceranaeinthehoneybeeApismellifera.PLoSOne.2012;7(5):e37017.doi:10.1371/journal.pone.0037017.BoncristianiH,UnderwoodR,SchwarzR,EvansJD,PettisJ,vanEngelsdorpD.DirecteffectofacaricidesonpathogenloadsandgeneexpressionlevelsinhoneybeesApismellifera.JInsectPhysiol.201258(5):613-20.doi:10.1016/j.jinsphys.2011.12.011..DesneuxN,DecourtyeA,DelpuechJM.Thesublethaleffectsofpesticidesonbeneficialarthropods.AnnuRevEntomol.2007;52:81-106.Review.PubMedPMID:16842032.TapparoA,MartonD,GiorioC,ZanellaA,SoldàL,MarzaroM,VivanL,GirolamiV.Assessmentoftheenvironmentalexposureofhoneybeestoparticulatemattercontainingneonicotinoidinsecticidescomingfromcorncoatedseeds.EnvironSciTechnol.20126;46(5):2592-9.doi:10.1021/es2035152TapparoA,GiorioC,MarzaroM,MartonD,SoldàL,GirolamiV.Rapidanalysisofneonicotinoidinsecticidesinguttationdropsofcornseedlingsobtainedfromcoatedseeds.JEnvironMonit.201113(6):1564-8.doi:10.1039/c1em10085h..GirolamiV,MazzonL,SquartiniA,MoriN,MarzaroM,DiBernardoA,GreattiM,GiorioC,TapparoA.Translocationofneonicotinoidinsecticidesfromcoatedseedstoseedlingguttationdrops:anovelwayofintoxicationforbees.JEconEntomol.2009Oct;102(5):1808-15.PubMedPMID:19886445.TapparoA,GiorioC,SoldàL,BogialliS,MartonD,MarzaroM,GirolamiV.UHPLC-DADmethodforthedeterminationofneonicotinoidinsecticidesinsinglebeesanditsrelevanceinhoneybeecolonylossinvestigations.AnalBioanalChem.2013Jan;405(2-3):1007-14.doi:10.1007/s00216-012-6338-3.James,R.R.&J.Xu2012.Mechanismsbywhichpesticidesaffectinsectimmunity.J.InvertPath109:175-182.LaurinoD,ManinoA,PatettaA,RomanoA,PorporatoM.Quantitationofneonicotinoidinsecticideresiduesinexperimentallypoisonedhoneybees.11thInternationalSymposiumoftheICP-BRBeeProtectionGroup,Wageningen(TheNetherlands),November2-4,2011.Julius-Kühn-Archiv,437,2012125.LaurinoD,ManinoA,PatettaA,RomanoA,PorporatoMSimon-DelsoN,GoulsonD,MaximL,BonmatinJM,BelzuncesLP.Neonicotinoids,beedisordersandthesustainabilityofpollinatorservices.CurrentOpinioninEnvironmentalSustainability2013a,5:xx–yy.Inpress.http://dx.doi.org/10.1016/j.cosust.2013.05.007.LaurinoD,ManinoA,PatettaA,PorporatoM.Toxicityofneonicotinoidinsecticidesondifferenthoneybeegenotypes.BulletinofInsectology66(1):119-126,2013b.AlauxC,BrunetJL,DussaubatC,MondetF,TchamitchanS,CousinM,BrillardJ,BaldyA,BelzuncesLP,LeConteY.InteractionsbetweenNosemamicrosporesandaneonicotinoidweakenhoneybees(Apismellifera).EnvironMicrobiol.2010Mar;12(3):774-82.doi:10.1111/j.1462-2920.2009.02123.x.AlauxC,FolschweillerM,McDonnellC,BeslayD,CousinM,DussaubatC,BrunetJL,LeConteY.PathologicaleffectsofthemicrosporidiumNosemaceranaeonhoneybeequeenphysiology(Apismellifera).JInvertebrPathol.2011Mar;106(3):380-5.doi:10.1016/j.jip.2010.12.005.:21156180.KrupkeCH,HuntGJ,EitzerBD,AndinoG,GivenK.Multipleroutesofpesticideexposureforhoneybeeslivingnearagriculturalfields.PLoSOne.2012;7(1):e29268.doi:10.1371/journal.pone.0029268.CresswellJE,DesneuxN,vanEngelsdorpD.Dietarytracesofneonicotinoidpesticidesasacauseofpopulationdeclinesinhoneybees:anevaluationbyHill’sepidemiologicalcriteria.PestManagSci.2012bJun;68(6):819-27.doi:10.1002/ps.3290.HenryM,DecourtyeA.Ecologicalrelevanceinhoneybeepesticideriskassessment:developingcontext-dependentscenariostomanageuncertainty.FrontPhysiol.2013Apr4;4:62.doi:10.3389/fphys.2013.00062.eCollection2013.PubMedPMID:23576988;


25

Fazıl GÜNEYMehmet YILMAZArıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Ordu.

Propolisin Kimyasal İçeriği ile Antibakteriyel, Antiviral, Antitümör, Antifungal ve Antioksidan Aktivitesi

Propolis, ağaçların kabukları,yaprakları ve bitki salgılarından bal arıları(Apismellifera)tarafındantoplananyapışkanbir maddedir. Bal arıları propolisi kovangirişini davetsiz misafirlerden korumak vekovanda istenmeyen mikroorganizmalarıngelişmesiniönlemekamacıylakullanır.

Propolis fenolik asitler, esterler veflavonoidler gibi çok sayıda aktif bileşikiçermektedir. Bu sayede antibakteriyel,antifungal,antiviral,antiprotozoa,antitumor,anti ulser ve anti inflamatuar gibi çokfarklı biyolojik ve farmakolojik özelliklergöstermektedir. Propolis sahip olduğu bubiyolojik ve iyileştirici özellikleri nedeniyle,doğal bir ilaç olarak, antik zamanlardan buyanayaygınolarakkullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Anti bakteriyel, Antifungal,Antiviral,Doğalilaç,Propolis

1.Giriş

Propolis arıların farklı bitkiselsalgılardanürettikleri,kovaniçindekideliklerikapamak ve kovan girişini işgalcilerdenkorumakiçinkullandıklarıkuvvetliyapıştırıcıözelliğe sahip reçinemsi bir maddedir.Propolis antibakteriyel, antifungal, antiviral,antiprotozoa,lokalanestezik,antiinflamatuarvebağışıklığıuyarıcıgibiçokfarklıbiyolojikvefarmakolojiközellikleresahiptir(1).

Propolis,toplandığıkaynağaveyaşınabağlıolaraksarı-yeşildenkoyukahverenginekadar değişen bir renge ve kendine özgühoş aromatik bir kokuya sahiptir (2). Eskiçağlardanbuyanadoğalbirilaçolarakyoğunşekildekullanılmıştır.ÖzellikleAntikMısırlılarpropolisinçürümeyiönleyiciözellikleriniçokiyi bilmekte ve ölülerini mumyalamak içinkullanmaktaydı(3).Propolisingelenekselilaçolarak kullanımının en azM.Ö 300 yıllarına

kadargittiğiveantikanser,antioksidan,antiinflamatuar,antibiyotikveantifungalaktivitegibi geniş kapsamlı biyolojik etkilerininolduğu rapor edilmiştir (4). Modern bitkiuzmanlarıantibakteriyel,antifungal,antiviral,karaciğeri koruyucu ve anti inflamatuarözellikleri nedeniylevücudunenfeksiyonlarakarşıdoğalsavunmamekanizmasınıartırmakiçin ve mide bağırsak ülserinin tedavisiamacıyla propolisi önermektedir. Haricenuygulandığındabakterivemantarlarınnedenolduğubirçokderiiltihabınıiyileştirmektedir(3). Propolis halen Balkan Ülkelerinde ensık kullanılan geleneksel tedavi yöntemleriarasındadır. Bilim adamlarının propolisinbiyolojik özelliklerini ve içeriğini araştırmasıgeçtiğimiz on yıllarda olmuştur (5).Günümüzde propolis popüler bir ilaç olarakkullanılmaktavekapsül,kremvetozhalindebulunabilmektedir.

2. Propolisin Kimyasal İçeriği

Propolisiniçeriğitoplandığıkaynağınave mevsime göre değişmektedir. İçinde300’den fazladeğişikmaddevardır.Şuanakadar,büyükorandapolifenollerolmaküzere,180’den fazla bileşik propolisin bileşeniolarak tanımlanmıştır. İçeriğindeki başlıcapolifenolleri, fenolikasitveesterleri, fenolikaldehidler,ketonlarvbilebirlikteflavonoidleroluşturmaktadır.Propolisdekidiğerbileşikleruçucu yağlar ve aromatik asitler (%5-10), mum (%30-40), reçine, balsam vemagnezyum,nikel, kadmiyum,demir, çinkogibiizelementleraçısındanzenginbirkaynakolanpolentaneleridir(3).

Ilıman bölgelerden elde edilenpropolislerde, flavonoid ve sinnamik asittürevleri içeren fenolik bileşikler ağırlıklıolarakbulunmaktadır.Diterpenlerveprenilatlıbileşiklerılımanbölgepropolislerindeçokaz

Özet


26bulunur iken; GüneyAmerika’dan elde edilentropikal propolislerde lignan, flavonoidler vediğer gruptan bileşiklerle birlikte bulunduğu

raporedilmiştir(4).

Propolisde B1, B2, B6 , A, C, E, niasin, pantotenikasitgibivitaminlerbulunmaktadır.Ayrıcapropoliskaroten(provitaminA) açısından da zengindir. Proteinler, amidler,aminler ve amino asitler propolisdeki azotmateryalleridir.Aspartik, glutamik, triptofan, fenilalanin, lösin, sistin,metiyonin, valin, serin, histidin, arginin, prolin, tirozin,treonin, alanin ve lizin gibi amino asitlerden oluşmuşolanazot, propolis içerisinde%0.7 oranındabulunur. Propolisiniçeriğindeki pek çok madde açığa çıkarılmasına rağmenhalen içerdiği bir çok madde bilinmemektedir. Şu anakadar,çoğunluklasuveorganikçözücülerdeçözünebilenlerbilinmektedir(6).

Propolisin sahip olduğu antimikrobiyal özelliklerinçoğunlukla flavonoidler, pinosembrin, galangin vepinobanksin den kaynaklandığı düşünülmektedir.Pinosembrinayrıcaantifungalözelliklerdegöstermektedir.Diğeraktifbileşiklerkumarikvekafeikasitesterleridir (3).Propolisdeki fenolik bileşikler hücrelerin oksidatif stresinötralize etme kapasitesini artırır, anti inflamatuar veanti oksidan etkileriyle hücre ölümleriniengellemeyeyardımcıolur(7).

3. Propolis ve Sağlık

Geçtiğimiz 40 yılda propolisinbiyolojik ve sağlığı artırıcı özelliklerindenbahsedenyüzlerceyayınyapılmıştır.Hücreortamında ve hayvanlar üzerinde yapılandenemelerde bulunan farklı biyolojik vesağlığı artırıcı etkileri aşağıdaki tablodaözetlenmiştir.

3.1. Anti bakteriyel aktivite

Propolisin laboratuar ortamındaçeşitli bakteri suşlarına karşı etkili olduğurapor edilmiştir (9). Bir çok araştırıcıpropolis ve ondan elde edilen ekstraktınGram pozitif ve gram negatif bakterilerekarşı antibakteriyel etkisini incelemiş vegram pozitif çubuk bakterilere karşı genişetkiliolduğunufakatgramnegatifbasillerekarşıkısıtlıetkiyesahipolduğunubulmuştur(10).

Aerobik bakterilerin yanı sırapropolisinetanolekstraktının267anaerobikbakteri suşuna karşı antimikrobiyal etkisiincelenmiştir. Bakteri kültürü genellikle en

yüksekduyarlılığı1mg/mlpropolisetanolekstraktınakarşıgöstermiştir.Propolisekstraktıayrıcamevcutantibiyotiklerinetkisini de artırmaktadır. Staphylococcus aureus (çeşitlisuşları)veEscherichiacoli’yekarşıkullanılanantibiyotiklerinetkisibesiyerineeklenenpropolisileartmaktadır(9).

Propolis etanol ekstraktının gram pozitif koklara(Staphylococcus aureus) karşı yüksek antibakteriyel etkigösterdiğifakatgramnegatifbakteriler(EscherichiacolivePseudomonasaeruginosa)karşıdüşüketkiyesahipolduğuraporedilmiştir(11).

Propolisin antibakteriyel aktivitesinin flavonoidler ilereçineiçindekiaromatikasitlerveesterlernedeniyleolduğudüşünülmektedir. Galangin, pinosembrin ve pinostrobinbakterilerekarşıenetkiliflavonoidlerolaraktanımlanmıştır.Ferulik ve kafeik asit de propolisin bakterisit etkisinde roloynamaktadır(9).

3.2. Antiviral aktivite

Pek çok araştırmacı propolis ekstraktının bitkiler(salatalık mosaik, tütün benek, tütün kangren gibi),hayvanlar(HSV-1,varicellazosterveinfluenza)veinsanlar(human immunodeficiency-HIV) üzerinde virüslerin nedenolduğu enfeksiyonun gelişmesini etkileyici olduğunu

Tablo-1: Propolisin biyolojik ve iyileştirici etkileri (8)

Etki Test Edilen Propolis türü Ana EtkiAntibakteriyel TümpropolistürleriAntiviral TümpropolistürleriAntifungal TümpropolistürleriAntiparaziter Kavak,Baccharis,KübaAntiülser(mide,deri,yanak) Baccharis,HindistanAntioksidan TümpropolistürleriRadyasyonkoruyucu Kavak,Baccharis,Karaciğerkoruyucu TümpropolistürleriAntitumor,antimutajenik Kavak,Baccharis,Küba,TayvanAntiinflamatuar Kavak,Baccharis,Küba,MısırBağışıklığıdüzenleyici Kavak,BaccharisDüşükdozlardakaskasılmasınakarşı,yüksekdozlardakasgevşeticiolarak

Kavak,Baccharis

Antidiabetik Kavak,BaccharisLokalanestezik Kavak,BaccharisKıkırdakvekemikdokusu,dişetiveyaraizininiyileşmesi

Kavak,Baccharis

İkincil EtkiAntiosteoporoz Kavak,MısırÖstrojenik KavakBuruniltihabınakarşı(Faredeneklerinde) BaccharisKolitekarşı(sıçandeneklerinde) Kavak,TürkiyeAntialerjik Kavak,BaccharisAntiaging,yaşamsüresiniuzatma(Faredeneklerinde)

Kavak

Ciltyaşlanmasınakarşı Cezayir,KavakGıdakoruyucu Kavak,Baccharis,Arjantin,Mısır


27

Tablo 2: Propolisin etkili olduğu virüsler ViruslerAdenovirusCoronavirusHerpessymplexInfluencaAandBvirusNewcastlediseasevirusPoliovirusVaccinaRotavirusVesicularStomatitisVirusCoronarvirus

bildirmektedir. Bu bulgular propolisin antiviral ilaç olarakkullanılmapotansiyeliolduğunugöstermektedir(11).

Propolis, in vitro ortamda influenza virüsüne (tip A)karşıöldürücüetkigöstermekte,sulupropolisekstraktıiseçiçek hastalığı virüsünün etkisini 15 dakika içinde büyükoranda azaltmaktadır (10). Propolisin, aralarında herpessimplexvirüs(tip1ve2),adenovirustip2,kabarcıklıağıziltihabıvirüsüvepoliovirus(tip2)’nindebulunduğuçeşitliDNAveRNAvirüslerinekarşı laboratuvarortamındaetkiliolduğubildirilmiştir(9).

Propolis virüsleri öldürür ve çoğalmalarını önler.Özellikle farklı kaynaklardan elde edilen propolisin veBrezilya yeşil propolisinin influenza virüsüne karşı önemlietkisiolduğubulunmuştur(8).PropolisinetkiliolduğufarklıvirüslerTablo2’degösterilmiştir.

3.3. Anti tümör/ anti kanser aktivitesi

Bir çok araştırmacı propolisin invitro ve in vivoortamdaanti tümöretkisini raporlamıştır.Propolisin tümörhücreleri üzerinde gelişmeyi önleyici etkisi bulunmuş vebundansorumlubazıbileşikler izoleedilmiştir (5).Özelliklepropolis ve anti kanser ajanları arasındaki sinerji ilginçtir.Fareler üzerinde yapılan bir denemede propolisdekiflavonoidlerin, kemoterapik ajanların veya radyasyonuntoksiketkisinekarşıkoruyucuroloynadığıvebukoruyucuetkinin insanlar üzerinde de benzer sonuçlar göstereceğiumudunu doğurmaktadır. Propolis antioksidan terapiyeyardımcı bir kombinasyonla birlikte kullanıldığında ise,kemoterapininetkisiniartıraraklökositler,ciğerveböbreklerüzerindeki yan etkinin giderilmesini sağlar ve yüksek dozuygulanmasınaolanakverir(8).

Brezilya propolisinden izole edilen aktif bileşiklerinkaraciğer tümörü hücrelerinin büyümesini inhibe ettiği vetümör hücrelerini S fazında durdurduğu görülmüştür (12).Propolis suluçözeltilerindeneldeedilenbir bileşiğin (PRF-1),antioksidanaktivitegösterdiğiveinsankaraciğerkanserhücrelerive insanakciğerkanserhücreleriHLC-2üzerindesitotoksiketkiyesahipolduğubulunmuştur(13).Yapılanikiçalışmada propolis içeren lokal terapinin altı hafta içinde

kadınlardaensıkgörülenkansertürüolanrahimkanserinenedenolabileninsanpapillomavirüs(HPV)enfeksiyonunuyokettiğigörülmüştür(8).

Propolis(50ve150mg/kg)veizoleedilmişbazıpolifenolikmaddeler(kafeikasit,kafeikasitfenilestervekuersetin)akciğerdekitümörnodüllerininsayısınıazaltmıştır(5).Propolis,kafeikasitvekafeikasitfenilester(50mg/kg)kullanılmasıtümörbüyümesinikontroletmekiçinyararlıbiraraçolduğubildirilmiştir(5).

Çoğupolifenolantimetastatiketkiyesahipolmasınarağmen,kavakpropolisindeneldeedilenkafeikasitfenilesterveBaccharispropolisindeneldeedilenArtepilinCbileşiğienkuvvetliantitümörajanolaraktanımlanmıştır.Propolisingıdatakviyesiolarakdüzenlikullanımı,insanlardakanserenedenolanmutasyonakarşıkoruyucuetkisağlamaktadır(8).

3.4. Antifungal aktivite

EnyüksekantifungalaktiviteyesahiparıürünüolankavakpropolisiCandidaalbicans,Candidaglabrata,CandidakruseiveTrichosporonsppsuşlarınıiçeren40fungusakarşıtest edilmiş ve meyve sularında bozulmaya neden olanbir türmantar olanCandida famata,C. glabrata, C. kefyr,C. pelliculosa, C. parapsilosis ve Pichia ohmeri üzerindefungusitetkiyesahipolduğubulunmuştur(8).

Propolis ekstraktının 17 patojen fungus üzerindeantifungal etkiye sahip olduğu doğrulanmıştır (14). Bazıaraştırmacılarpropolisetanolekstraktının60mayasuşuve38fungussuşuüzerindeinhibeedicietkiyesahipolduğunubildirmiştir (15). Ayrıca propolis kronik fungal sinüzithastalarınıntedavisindedekullanılmaktadır(16).

3.5. Antioksidan aktivite

Antioksidanlar, diğer moleküllerin oksidasyonunuönlemeveyayavaşlatmakapasitesinesahipmoleküllerdir.Antioksidan etki, anti inflamatuar ve karaciğer koruyucuetkiileilişkiiçindedir.Fenolikiçerikleribotanikorijinegöredeğişsedepekçokpropolistürününantioksidanetkisiraporedilmiştir(8).

Farklı coğrafik ve botanik orjine sahip propolislerüzerinde yapılan bir çalışmada antioksidan aktivitenintoplam polifenol konsantrasyonu ile doğru orantılı olduğubulunmuştur. Daha yüksek polifenol içeriğine sahip olankavak propolisinin antioksidan aktivitesinin, daha azpolifenoliçeriğesahipBrezilyapropolisindenyüksekolduğusaptanmıştır(8).

Şili’den elde edilen propolis örneklerinde yapılançalışmada kimyasal içeriği ile serbest radikalleri süpürmekapasitesiarasındaki ilişkisaptanmıştır (17). Arjantin’denelde edilen propolis ekstraktlarında yüksek flavonoidiçeriği ile serbest radikal süpürücü aktivite arasındaönemli bir bağlantı bulunmuştur (18). Propolisin hastalık


28önleyici aktivitesinin anti oksidan özelliğindenkaynaklanabileceği belirtilmiştir (19). Polenve arı sütü ile karşılaştırıldığında propolisin

daha yüksek antioksidan aktiviteye sahip olduğusaptanmıştır(8).

3.6. Haricen Kullanım (Deri yaraları, yaralanmalar, yanıklar)

Propolis insanlar tarafından cerrahi hastalıklar,yaralanmalar ve yanıkların tedavisinde kullanılmaktadır.Propolis merhemi anestezik, bakteri öldürücü ve yaraiyileştirici özelliklerinin yanı sıra kan ve lenf sisteminigeliştirici özelliklere de sahiptir (8). Bazı araştırmacılarpropolisinyaraiyileştiricietkisinin,hazırlanansolüsyondakipropolis konsantrasyonuna bağlı olduğunun üzerindedurmaktadır(20).

Propolisdenüretilenciltkremlerinin,yanıkyaralarınıniyileşmesinde yararlı etkileri bulunmuştur. Propolisin dahasıkuygulanmasıantimikrobiyaletkiyiveyaranıniyileşmesiniartırmaktadır(21).

Propolis sahip olduğu anti alerjik, anti inflamatuar,antiandrojen,antilipaz,antimikrobiyalvekolojensentezinidestekleyici etkileri nedeniyle cilt bakımı ürünlerinde dekullanılmaktadır. Propolis ve ekstraktının dermatolojik vekozmetikkullanımıoldukçayaygındır(8).

3.7. Ağız ve diş sağlığında kullanımı

Propolisin ağız sağlığında kullanımı ile ilgili bilimselolarak pek çok araştırma yapılmıştır. Özellikle gelişmişülkelerin çoğunda propolis ağız sağlığında uygulama alanıbulmuştur.Propolis;ağıziçindebulunanbakteri,mantarvevirüsgibi farklıpatojenmikroplarıöldürmekte, ayrıcaağızyaraları ve ülseri, protez, aftöz stomatit, diş eti çekilmesi,Periodontitis,dişetiiltihabı,dişhassasiyetivedişçürümesi

gibifarklıağızvedişhastalıklarınakarşıbaşarılıbirşekildeuygulanmaktadır(8).

4. Sonuç

Karmaşıkkimyasalyapısı, farmakolojikve iyileştiriciözelliklerinedeniylepropolis ,arılar tarafındanüretilençokgüçlübirdoğalürünolarakkabuledilmektedir.Propolisdekien büyük problem, arı ürünlerinin çoğunda olduğu gibi,içeriğinin flora ve üretim zamanına göre değişmesi veiçerebileceği kalıntılardır. İçeriğinin çok değişken olmasıvestandardizasyonsıkıntılarınedeniylepropolisinmedikalkullanımıdazorolmaktadır.

Propolisin saptanmış herhangi bir yan etkisiolmamaklabirliktearı ürünlerinealerjisi olanbazı kişilerdealerjik reaksiyonlara neden olabilir. Ayrıca ham propoliskullanılmadan önce mutlaka saflaştırılmalıdır ve kullanımdozunadadikkatedilmesigerekir.

Unutulmamalıdır ki propolis bütün hastalıklarıiyileştirenbirilaçdeğildir.Fakatyinedeyukarıdaaçıklananözelliklerinedeniylepropolisininsanvehayvanhastalıklarındatedaviamacıylakullanmaolanaklarıaraştırılmalıdır.

REFERENCES1. AzzaM.M.,Abd-El-Rhman(2009):AntagonismofAeromonashydrophilabypropolisanditseffectontheperformanceofNiletilapia,Oreochromisniloticus.InFish&ShellfishImmunology27(3),pp.454–459.2. Ghisalberti,E.L.(1979):Propolis:areview.BeeWorld60,59-84.3. Castaldo,S.,&Capasso,F.(2002):Propolis,anoldremedyusedinmodernmedicine.Fitoterapia,73Suppl1,S1-S64. Banskota,ArjunH.;Nagaoka,Takema;Sumioka,LuciaYoshie;Tezuka,Yasuhiro;Awale,Suresh;Midorikawa,Kiyoshietal.(2002):AntiproliferativeactivityoftheNetherlandspropolisanditsactiveprinciplesincancercelllines.InJournalofEthnopharmacology80(1),pp.67–73.5. Sforcin,J.M(2007):Propolisandtheimmunesystem:areview.InJournalofEthnopharmacology113(1),pp.1–14.6. Anonymous:http://www.mmm.ba/royal-jelly/Propolis-composition.html7. Nirala,Satendra;Bhadauria,Monika(2008):Propolisreversesacetaminopheninducedacutehepatorenalalterations:Abiochemicalandhistopathologicalapproach.InArchivesofPharmacalResearch31(4),pp.451–461.8. Bogdanov,S.,(2012):Propolis:Composition,Health,Medicine:AReview.BeeProductScience,www.bee-hexagon.net9. Marcucci,M.C.,(1995):Propolis:ChemicalComposition,BiologicalPropertiesAndTherapeuticActivity.InApidologie26,83-9910.HegaziA.G.(1998),Propolisanoverview.CongresoInternacionaldePropóleos,BuenosAires1-2nd,September2000.11.Silici,Sibel;Kutluca,Semiramis(2005):Chemicalcompositionandantibacterialactivityofpropoliscollectedbythreedifferentracesofhoneybeesinthesameregion.InJournalofEthnopharmacology99(1),pp.69–73.12.MahmoudHuleihel,VladimirIsanu(2002):Anti-HerpesSimplexVirusEffectofanAqueousExtractofPropolis.InIMAJ;4(Suppl),923-927.13.Matsuno,T.,(1995):Anewclerodanediterpenoidisolatedfrompropolis.Zeitschriftf¨urNaturforschung50c,93–97.14.Matsuno,T.,Chen,C.,Basnet,P.,(1997):Atumoricidalandantioxidantcompoundisolatedfromanaqueousextractofpropolis.MedicalScienceResearch25,583–584.15.LisaM,LeifertovaI,BalounJ(1989):Fungistaticeffectofpropolis.FoliaPharmUnivCarol13,29-44;16.Cizmarik;J.andTrupl,J.(1976):Effectofpropolisonbacteria.Pharimazie,31(9):656-657.17.Kovalik,P.V.(1979):Theuseofpropolisinthetreatmentofpatientswithchronicfungalsinusitis.VestnikotorindaringologiiNo.6,60-62.18.Russo,A.;Cardile,V.;Sanchez,F.;Troncoso,N.;Vanella,A.;Garbarino,J.A(2004):Chileanpropolis:antioxidantactivityandantiproliferativeactioninhumantumorcelllines.InLifeSciences76(5),pp.545–558.19.NievaMoreno,M.I.,Isla,M.I.,Sampieto,A.R.,&Vattuone,M.A.(2000):Comparisonofthefreeradical-scavengingactivityofpropolisfromseveralregionsofArgentina.JournalofEthnopharmacology,71,109–114.20.Ahn,M.;Kumazawa,S.;Usui,Y.;Nakamura,J.;Matsuka,M.;Zhu,F.;Nakayama,T.(2007):AntioxidantactivityandconstituentsofpropoliscollectedinvariousareasofChina.InFoodChemistry101(4),pp.1383–1392.21.Barbosa,MH;ZuffiFB;Maruxo,HB;Jorge,LLR(2009):Therapeuticpropertiesofpropolisfortreatmentofskinlesions.ActaPaulistadeEnfermagem22(3):318-322.

BuçalışmanınözetiXXXXIII.ApimondiaKongresindeyayınlanmıştır.


29

Ahmet KUVANCIÖmer YILMAZFatih YILMAZ Ümit KAYABOYNU

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Ordu.

Erzurum Aşkale İlçesi Güllüdere Köyü İle Sivas Ulaş Tarım İşletmesinden Üretilen Balların Yapısal Özellikleri

Özet Ordu İlinden temin edilen 40 koloni,yavrulualan,arılıçerçevesayısı,yaştaşana,bal, polen durumları bakımından eşitlemeçalışması yapılmıştır. Kolonilerin bakımbesleme işlemleri yapıldıktan sonra balüretim amaçlı olarak 2010 Yılında Sivas İliUlaş İlçesiTİGEM işletmesine,2011yılındaErzurum İli Aşkale İlçesi Güllüdere Köyünegötürülmüştür.

Nektar akım dönemi sonunda Ballıçerçeveler 2/3 ü sırlı hale geldiğinde herbölgeden rastgele seçilen 3 koloninin katkısmındaki balları, aynı gün ve her biri ayrıhasat edilerek numuneler alınıp analizleriyapılmıştır.

BalardaYapılanbiyokimyasalanalizlersonucunda İnvert Şeker, Sakaroz, Nem,HMF,PH,Asitlik,Diastaz,Mg,Fe,CuveNaiçerikleribakımındanistatikselolarakönemlifarklılıklarınolmadığıancak,İletkenlik,kül,KveCadüzeyleribakımındanistatikselolarakfarklılıklarınolduğusaptanmıştır.

SivasveErzurum’danüretilenballarınortalalarısırasıylaİletkenlik0.643,0,600qS/cm, kül %0.260, 0.300, K179.7, 292.333mg/kg ve Ca 31.33, 19,87 mg/kg olarakbelirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Bal arısı, bal, koloni,biyokimyasalanaliz

Summary

It is established equality accordingto brood nest, comb number with bees,coequal queen, stored honey and pollenamountbetween40coloniessuppliedfromOrduRegion.After feedingandmaintainingactivities, colonies are moved to TIGEMAgriculturalenterpriseinUlasCounty/SivasCityin2010andGulluderevillageinAskale/Erzurumin2011.

At the end of nectar flow season,whencombsaresealedin2/3rate,honeyisharvestedatthesametimefrom3coloniesselectedrandomlyandanalyzed.

Itisfoundthatthereisnosignificancedifference statistically, between invertsugar,sucrose,humidity,HMF,pH,Asidity,Diastasenumber,Mg,Fe,CuandNaamountofhoneysamples.Butitisnotedsignificancedifferencebetweenconductivity,ash,KandCaamountsofhoney,statistically.

Mean values of honey producedin Sivas and Erzurum are conductivity:0.643,0.600 qS/cm, ash:%0.260,%0.300,K: 179.7 mg/kg, 292.333 mg/kg and Ca:31.33mg/kg19.87mg/kg.

Key words: Honey bee, honey, colony,biochemicalanalysis

Characteristic features of honey produced in Gulludere village in Askale/Erzurum and Agricultural enterprise in Ulas/Sivas


30Giriş

Günümüzde gelişmemiş ve gelişmekteolanülkelerdeortayaçıkanenbüyüksorunlardan

biri dengeli beslenmedir. Dünya nüfusunun hızlaartması sorunun boyutlarını genişletmektedir. Arıcılık isegerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerde çeşitliamaçlarla önem verilen bir tarımsal faaliyettir. Toprağabağımlıolmaması,azbirsermayeileyapılabilmesivediğertarımkollarınaoranladahaazişgücükullanmasıarıcılığıönplanaçıkartanönemliözelliklerdir(ErkanveAşkın,2001).

Arıcılık, varlığı ve üretimiyle floraya bağlıdır. Her yılülkemizdebüyükbirnektarservetikuruyupyokolmaktadır.Arıcılık bu serveti çok değerli ürünlere çevirebilmektedir.Tarımaelverişli olmayanyüksek yaylalar ve dağlarla kaplıolanülkemizarıcılığaoldukçaelverişli bir yapıdadır (FıratlıveGençer,1995).

İnsanoğlutarafındanuzunyıllardanberibesinkaynağıolarak kullanılan bal, en çok bilinen ve tüketilen arıcılıkürünleriarasındayeralmaktadır.Bal,bitkilerinçiçeklerindebulunan nektarın veya bitkilerin canlı kısımlarıyla ile bitkiüzerinde yaşayan bazı böceklerin şekerli salgılarının, balarıları tarafından toplanması, vücutlarında bileşimlerinindeğiştirilip içerisine bazı maddelerin karıştırılması vesonrasında petek gözlerinde depo edilerek fazla suyununuçurulması ile hazırlanan koyu kıvamlı tatlı bir besinmaddesidir. Türkiye’de üretilen ve pazara sunulan ballarınbüyükbirkısmı farklıbitki türlerininnektarveyasalgılarınıiçermektedir.Söz konusubudurumbalların farklı orjinleresahipolmasınanedenolmaktadır(Günbeyveark.,2009).

Türkiye farklı coğrafik yapısı, iklim koşulları, zenginflorası ve koloni varlığı bakımından arıcılıkta önemli birpotansiyele sahiptir. Arıcılığın eski ve yaygın olduğuAnadolu,önemligenmerkezindenbiriikenmevcutballıbitkitürlerinin¾’ünüdeelindebulundurmaktadır(Fıratlıveark.,2000).

Yaylaların bulunduğu yörelerimizde arıcılık kendineuygunbirortambulmuşturYurdumuzundoğubölgelerindekiKars, Erzurum, Artvin, Erzincan, Ağrı, Hakkâri (Şemdinli),Bitlisyaylaları ileOrtaAnadolu’daKayseri,Sivasçevrelerikaliteli bal üretilen yöreler olup balları iyi fiyata alıcıbulabilmektedir(Sıralı,2009).

Bitkidenbitkiyedeğişmeklebirliktenektarbileşiminde%50-70su%10-50şeker,%1-4aromatikmaddeler,çeşitlienzimler ve minareler bulunur. Nektardaki sakaroz oranıbaşlangıçta% 30-35 düzeyindedir. Bu şeker invertaz enzimisayesinde bal şekerleri glikoz (dekstroz) ve früktoza(levüloz)dönüştürülür.Tarlacıarılar tarafındançiçeklerdedentoplanannektar bal midesinde kovana taşınır ve kovan içerisindekidiğerarılaradevredilir.Nektar,kovanataşımavediğerarılartarafındanolgunlaştırılmasısırasındasindirimorganlarındanvehypopharyngealsalgıbezindensalgılanançeşitlienzimlerilaveedilerekkimyasalvebiyolojikdeğişimeuğrar(Güler2006).

Bal, içeriğindeki maddelerin çeşitliliği nedeniyleoldukça karmaşık yapıya sahiptir. Çeşitli yörelere veelde ediliş zamanlarına göre de oldukça farklı yapılargösterebilmektedir(Doğaroğlu,2004).

Balınoluşumuvebileşimiyöreleregöreönemliölçüdefarklılıklar göstermektedir. Bu nedenle çeşitli kaynaklardabiribirinden oldukça farklı olarak nitelendirilmekte vetanımlanmaktadır. Ülkelerin kendilerince belirlenmiştanımları ve balla ilgili yasal düzenlemeleri ele alındığındaoülkeninbala verdiği öneminderecesi anlaşılabilmektedir(Doğaroğlu,2004).

Materyal ve Metod

Materyal

Bu çalışmada Ordu ilinden temin edilen yöre arılarıkullanılmıştır.

Metot

Orduİlindenteminedilen40koloni,yavrulualan,arılıçerçevesayısı,yaştaşana,bal,polendurumlarıbakımındaneşitleme çalışması yapılmıştır. Kolonilerin bakım beslemeişlemleri yapıldıktan sonra bal üretim amaçlı olarak 2010Yılında Sivas İli Ulaş İlçesi TİGEM işletmesi kampusüne,2011 yılındada Erzurum İli Aşkale İlçesi Güllüdere Köyünegötürülmüştür.

NektarakımdönemisonundaBallı çerçeveler2/3üsırlıhalegeldiğindeherbölgedenrastgeleseçilen3kolonininkat kısmındaki balları, aynı gün, ayrı ayrı hasat edilerekanaliziçinnumuneleralınmıştır.

Ayrılan numunelerin Arıcılık Araştırma İstasyonuMüdürlüğüArıÜrünleriKalıntıveAnalizlaboratuarındaKül,HMF, diyastaz, nem, elektriki iletkenlik, asitlik, PH, invertşeker,sakkaroz,mineralmaddeanalizleri,yapılmıştır.

Fiziksel analizlerden; renk, Biyolojik özelliklerden;renk, koku, kristalizasyon ve fermantasyon durumlarınabakılmıştır.

İstatistikî Değerlendirme:

Elde edilen verilere JAMP istatistikî paket programıuygulanmış,uygulamalararasındakifarkönemliolduğundaLSDtestiyapılarakgruplarbelirlenmiştir

Bulgular

Balların Biyokimyasal Özellikleri:

Yapılan analizler sonucunda İnvert Şeker, Sakaroz,Nem,HMF,PH,Asitlik,Diastaz,Mg,Fe,CaveNaiçerikleribakımından istatiksel olarak önemli farklılıkların olmadığıancak,İletkenlik,kül,KveCudüzeyleribakımındanistatikselolarakönemlifarklılıklarınolduğusaptanmıştır(p<0,01).


311- İletkenlik

Araştırma bulgularıincelendiğinde gruplardaki ballarınİletkenlik düzeyleri bakımındanistatiksel olarak önemli farklılıklarınolduğu saptanmıştır(p<0,01). Çizelge1.debelirtildiğigibiSivasİlindeneldeedilen balların İletkenlik düzeyi 0,643qS/cmileErzurumilindenteminedilenballaragöre (0,6qS/cm)dahayüksekolduğubelirlenmiştir.

2-Kül

Araştırma bulgularıincelendiğinde gruplardaki ballarınKül miktarları bakımından istatikselolarak önemli farklılıkların olduğusaptanmıştır(p<0,01). Çizelge 2. debelirtildiği gibi Erzurum İlinden eldeedilen balların kül oranı%0,3 ile Sivasilindenteminedilenballaragöre(%0,26)dahayüksekolduğusaptanmıştır.

3-Kalsiyum (Ca)

Araştırma bulgularıincelendiğinde gruplardaki ballarınkalsiyum içerikleri bakımındanistatiksel olarak önemli farklılıklarınolduğu saptanmıştır(p<0,01). Çizelge3.debelirtildiğigibiSivasİlindeneldeedilen balların kalsiyum miktarları31,33mg/kgileErzurumilindenteminedilenballaragöre(19,87mg/kg)dahayüksekolduğubelirlenmiştir.

4-Potasyum (K)

Araştırma bulgularıincelendiğinde gruplardaki ballarınpotasyum içerikleri bakımındanistatiksel olarak önemli farklılıklarınolduğu saptanmıştır(p<0,01). Çizelge4. de belirtildiği gibi Erzurum İlindeneldeedilenballarınpotasyummiktarları292,3 mg/kg ile Sivas ilinden teminedilenballaragöre(179,7mg/kg)dahayüksekolduğubelirlenmiştir.

5- Biyokimyasal ve Mineral Madde Analiz Sonuçları

Yapılan analizler neticesindeçalışma grubu iller arasında de İnvertŞeker,Sakaroz,Nem,HMF,PH,Asitlik,Diastaz, Mg, Fe, Ca ve Na içerikleribakımından istatiksel olarak önemlifarklılık bulunmamış olup sonuçlarçizelge5’debelirtilmiştir.

6.Baldaki Biyolojik özellikler

Baldaki biyolojiközelliklerden fermantasyon,kristalizasyon renk ve kokuözelliklerine bakılmıştır. Çizelge 6.belirtildiği gibi çalışma grubu illerdenelde edilen ballarda fermantasyonolayı gözükmemiş olup kokuyönünden benzerlik göstermektedir.Kristalizasyon Süresi Erzurum İlindenelde edilen balların 128 gün ile Sivasilinden temin edilen ballara göre (111gün)dahauzunolduğubelirlenmiştir.

Sonuç

Sivas ve Erzurum illerindenüretilen balların biyokimyasalözelliklerini belirlemek amacıylayapılan bu çalışmada; balların yapısaldeğerlerinin Türk Gıda Kodeksi baltebliği standartlarına uygun olduğusaptanmıştır. Tekniğe uygun veÜretilenbukaliteliballarıniyibirtanıtımvepazarlamasuretiyledünyapazarındahakettiğideğervepazarpayınıalacağıdüşünülmektedir.

KaynaklarDoğaroğlu,M.,2004.ModernArıcılıkTeknikleriKitabı.2.Basım.ISBN975-94210-0-3.TekirdağErkan,C.,Aşkın,Y.2001.VanİliBahçesarayİlçesi’ndeArıcılığınYapısıveArıcılıkFaaliyetleri.YüzüncüYılÜniversitesi,ZiraatFakültesi,TarımBilimleriDergisi(J.Agric.Sci.),2001,11(1):19-28Fıratlı,Ç.veH.V.Gençer,1995.DünyaArıcılığıveTürkiye’ninYeri.TürkiyeII.TeknikArıcılıkKongresi(8-9Şubat1994),T.C.ZiraatBankasıKültürYayınlarıNo:28:20-28,Ankara.Fıratlı,Ç.,Genç,F.,Karacaoğlu,M.,Gençer,H.V.2000.TürkiyeArıcılığınınKarşılaştırılmalıAnaliziSorunlar-Öneriler.TürkiyeZiraatMühendisliğiV.TeknikKongresi,17–21Ocak2000,Ankara,s.8–11.Günbey,V.Serkan.,Güney,F.,Yılmaz,Ö.,Günbey,B.,2009.OrduİliBalÜreticilerindenEldeEdilenBallarınBiyokimyasalYapısınınİncelenmesi.6.ZootekniBilimKongresi.s:87Gül,A.,Şahinler,N.,2004.Balınyapısınavekalitesineetkiedenfaktörler.IV.UlusalZootekniBilimKongresi.1-3Eylül2004.IspartaGüler,A.,2006.Balarısı.OMÜZiraatFakültesiDersKitabı.No:55S:506.Samsun.Sıralı,R.,2009.TürkiyeninÖnemliBalÜretimBölgeleri.ArıcılıkaraştırmaDergisi.Yıl:1Sayı:1Ordu

BuçalışmanınözetiIII.MuğlaArıcılıkveÇambalıKongresindeyayınlanmıştır.

Gruplar Ca mg/kgSivas 31,33a

Erzurum 19,87b

LSD(%5):7,52

Çizelge.3.GruplardakiBallarınCaDüzeyleri

Gruplar K mg/kgSivas 179,7b

Erzurum 292,3a

LSD(%5):14,22

Çizelge.4.GruplardakiBallarınKDüzeyleri

Gruplar Kül (%)Sivas 0,260b

Erzurum 0,300a

LSD(%5):0,016

Çizelge.2.GruplardakiBallarınKülOranları

Gruplar İletkenlik (qS/cm)Sivas 0,643a Erzurum 0,600b

LSD(%5):0,033

Çizelge.1.GruplardakiBallarınİletkenlikDüzeyleri

Özellikler Sivas Erzurum

FermantasyonDurumu Yok Yok

KristalizasyonSüresi(gün) 111 128

Renk KadmiyumSarısı TrafikSarısı

Koku Uygun Uygun

Çizelge.6.GruplardakiBallaraaitBiyolojikÖzellikler

SİVAS ERZURUM

Femg/kg 0,906 1,080Cumg/kg 0,166 0,133Mgmg/kg 15,766 15,206Namg/kg 10,200 10,966HMF(meqkg-1) 10,316 9,266Sakaroz(%) 1,563 1,153İnvertŞeker(%) 70,75 68,66Nem(%) 17,523 17,313Diastazsayısı 10,900 10,033PH 4,057 4,056Asitlikmeqkg-1 9,133 9,466

Çizelge.5.GruplardakiBallarınDiğerAnalizSonuçları


32 Arı Sokmalarına Karşı KullanılanGeleneksel Tedavi Yöntemleri

Hacer GÖK UĞUR1

Recep SIRALI2

Eda DEMİRKOL3

1Ordu Üniversitesi, Sağlık Yüksekokulu, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Ordu.

2Ordu Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Ordu.

3Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

Biyoloji Anabilim Dalı, Ordu.

Arı sokmaları; sarıca arı (Vespulamaculifrons),kağıteşekarısı(Polistessp.),balarısı(ApismelliferaL.),bombusarısı(Bombussp.)vebüyükeşekarıları(VespulamaculataveVespulaarenaria)gibiiğneliarılarınsokmasıylaoluşur(Anonymous,2006).Arızehiripeptidler,enzim etkisi olmayan proteinler (apamin,melitin,kinin,mastoparan),enzimler(fosfolipazA ve B, hiyaluronidaz) ve vazoaktif aminleri(histaminveserotonin)içerir.Arızehiri,arınıntürlerine göre değişiklik gösterir. Bal arısızehirinde türe bağlı olarak tek tip fosfolipazbulunmasına karşın, yaban ve eşek arılarındafarklıtiptefosfolipazlarınbulunması,insanlardaarı sokmalarına karşı değişik şiddette alerjikolaylarınortayaçıkmasınanedenolur(Clarck,2004; Anonymous, 2006). Bu reaksiyonlar;kişinin duyarlılığına, arının türüne, sokmasayısına, zehir miktarına, sokulan bölgeyeve son reaksiyondan sonra geçen süreyebağlı olarak farklılık gösterir (Razi ve Bakırta,2005). Arı sokması sonucunda ağrı, kaşıntıve kızarıklık gibi lokal reaksiyon belirtilerigörülür (Golden, 2005; Anonymous, 2006).Aşırı duyarlılık belirtileri olarak ise; hafif (başağrısı, ateş, halsizlik, kızarıklık, eklem ağrısı),orta dereceli (baş dönmesi, karın ağrısı,bulantı,kusma,hırıltılısolunum,sokulanyerinşişmesi)veyaşiddetli(nefesalmadazorlanma,kasılma, konuşma yeteneğinde ve duyudazayıflama) belirtiler görülebilir. Kan basıncınındüşmesi, bilinç kaybı ve solunum güçlüğükötüye gidiş işaretleridir. Ağız, dil ve boğazgibisolunumgüçlüğünenedenolanbölgelerdearı sokmasının sonuçları daha ağırdır. Duyarlıkişilerde 5-8 dakika içinde şiddetli bulgularortayaçıkabilir,20-30dakikaiçindeağızyadaboyunçevresindeşişme,bilinçkaybı,solunumgüçlüğü, kan basıncı düşmesi gelişebilir.Ölüm1-96saat içindegörülür.Ödem,kusma,ishal, baş ağrısı, düşük tansiyon, havale,koma ve böbrek yetmezliği gibi bağışıkolmayan zehirlenme belirtileri çok sayıdaarının sokması sonucu oluşur. Geç belirtilerise hemoliz, pıhtılaşma bozuklukları, kandakitrombosit sayısının azlığı, kas dokusundakihasar, karaciğer yetmezliği ve yaygın damariçi pıhtılaşmadır (Golden, 2005; Anonymous,2006;Kadıoğluveark.,2012).

Arı sokmaları için halk arasındauygulananpekçokgelenekseltedaviyöntemlerivardır. Bunların birçoğunun faydası olmadığıgibi zararları da olmaktadır. Bu konularailişkin halkımızı aydınlatacak fazla sayıdayayın ve yayım çalışmaları olmadığından, arısokmalarınakarşıhalkarasındakorku,tereddütve yanlış anlama sonucu geleneklere dayalıbir takım yanlış bilgiler de ortaya çıkmıştır(Öder, 1990). Kuşaktan kuşağa aktarılan bubilgiler kültür unsurlarıyla da bütünleşmiştir.Arı sokmasına karşı kullanılan bu gelenekseluygulamalar, günümüzde de modern tıbbınyanında hala geçerliliğini korumaktadır(EskioğluveAnadol,1988).

Bu makalede ülke genelinde arısokmasına karşı oldukça yaygın olarakkullanılan bazı geleneksel uygulamalarbelirtilmiş ve arı sokmasına karşı alınmasıgerekenönlemlereyerverilmiştir.

Arı Sokmalarına Karşı Kullanılan Geleneksel Tedavi Yöntemleri

Makalenin bu kısmında ülke genelindekullanımıoldukçayaygınolanvearısokmasınakarşıkullanılmasıtavsiyeedilenbazıgelenekseltedaviyöntemlerindenkısacabahsedilmiştir.

Domates suyu veya salça: Arı sokmalarınakarşı arının soktuğu yerin üzerine sürülür(AkbıyıkveKürkçüoğlu,1990).

Sirke: Eşek arısı tarafından sokulan bölgeyesirkeyebatırılmışbezkonur(EskioğluveAnadol,1988). Ancak bal arısının sokması sonucuoluşan yaranın çabuk kapanması için üzerinekesinlikle sirke dökülmemelidir (Anonymous,1999).Asidikyapıdakisirkesadeceeşekarısısokmalarına karşı kullanılmalıdır (Dursun veark.,2011).

Bal: Arının soktuğu yere sürüldüğündeiyi sonuç alındığı belirtilmiştir (Akbıyık veKürkçüoğlu,1990).

Aspirin: Çiğnendikten sonra arının soktuğuyere sürülmesi tavsiye edilen aspirinin arısokmalarına iyi geldiği, sokmadan sonraoluşan ağrı ve şişkinliği giderdiği belirtilmiştir(Anonymous,1993).

Giriş


33

Kuzukulağı:Arısoktuktansonrailkolarakarınıniğnesiçıkarılırve iğnenin soktuğu yer kuzukulağıyla ovulur (Anonymous,1992).

Nane ve maydanoz: Arı sokmasıyla oluşan kızarıklığıngiderilmesi için nane ve maydanozla ovma işlemi yapılabilir(Anonymous, 1992). Bunun yanında bir demet maydanozdövülerek,arınınsoktuğuyeresarılır(Coşkun,2001).

Sarımsak: Arıiğnesininzehiriniçıkartmakiçinyaranınüzerineçiğsarımsakbastırılırveovulur(Anonymous,1999)yadabubitkiden lapa veya merhem yapılarak sokulan yerin üzerinekonur(EskioğluveAnadol,1988).

Hıyar: Arı tarafından sokulan yerin şişmesini önlemek içinüzerinebirdilimhıyarkonur(Anonymous,1999).

Turunç: Bir miktar turunç, havanda dövülüp suyu hastayaiçirilir(EskioğluveAnadol,1988).

Limon:Balarısısokmasınakarşıacıyıdindirmekiçinsokulanyerin üzerine limon koyulmamalıdır (Irmak, 1963). Limonasit içerdiğinden bazik yapıdaki eşek arısı zehirine karşıkullanılmalıdır(Dursunveark.,2011).

Soğan: İkiyebölünensoğansuyasokulupçıkarıldıktansonrasokulanyerebağlanırveyaovuluryadasoğandan lapaveyamerhemyapılaraksokulanyerebağlanır (EskioğluveAnadol,1988).

Lavanta yağı: Arı sokmalarına karşı lavanta yağının etkiliolduğubilinmektedir(Gürbüz,1988).

Öküzgözü veya Eğreltiotu ruhu: Zaman geçirmeden arıtarafındansokulanyeresürülmelidir(Gürbüz,1988).

Sütleğen bitkisi: Sütleğen bitkisinin sütü alınarak arınınsokmuş olduğu yerin üzerine sürülür. Özellikle eşek arısısokmalarından zehirlenen kişinin şifa bulacağına inanılır(AkbıyıkveKürkçüoğlu,1990).

Bitki karışımı: Tarçın, limon, adaçayı, kekik, fesleğen velavantaçiçeğikaynatılarakiçilir(EskioğluveAnadol,1988).

Soğuk su: Arı sokması sonucu oluşan ağrıyı dindirmek içinsoğuksuuygulanmaktadır(Giray,1948).

Tuz:Arısokmasındansonravücuttakalan iğneçıkarılmalıvekızaranyertuzlaovulmalıdır(Anonymous,1992).

Soğuk tuzlu su: Arıveeşekarısıgibiböcektürlerininsoktuğuyer soğuk tuzlu suyla yıkanmalı ve sokulan yer kesinliklekaşınmamalıdır(Giray,1948).

Buz: Arınınsoktuğuyerebuzkonur,buzyoksaarınınsoktuğuyersoğuksualtınatutulur(Coşkun,2001).

Kolonya veya amonyak: Arının soktuğu bölge kolonya veyabirkaç damla amonyak ile yıkanmalı ve gerekirse banyoyapılmalıdır(Giray,1948).

Karbonat: Eğerarınıniğnesiağzıniçindeysebirbüyükbardağaikiçaykaşığıkarbonatkoyup,ağızbununlaçalkalanmalı,şokakarşı önlem alınmalı ve gerekirse tıbbi yardım istenmelidir(Irmak,1963).

Sabun: Arı sokunca iğnesi sıkılıp çıkarılmalı,sokulan yere sabun sürülmeli veya sabunlayıkanmalıdır(Irmak,1963).

Çamur: Arı sokulan yere bir miktar çamur sürülüp,hava ile temasına engel olunur (Eskioğlu ve Anadol,1988). Ancak halk arasında arı sokmalarından sonra çamursürme uygulamasının son derece yanlış olduğu ve mikrobikolayların artmasına neden olduğu bildirilmiştir (Anonymous,2005).

Gaz yağı: Arının soktuğu yere sürülür (Eskioğlu ve Anadol,1988).

Sonuç ve Öneriler

Arı sokması sonrası ilk olarak sokulma bölgesinebuz uygulanmalıdır. Bu işlem şişmeyi azaltarak arı zehirininemiliminigeciktirir.Uygulama30dakikaaralıklarla,15dakikasüreyle buz konulması biçiminde yapılmalıdır. Sokulan bölgebol su ve sabunla yıkanmalı, antiseptik bir madde sürülerekenfeksiyon riski azaltılmalıdır. Eğer arı ağızdan sokmuşsave solunumu güçleştiriyorsa kişinin buz emmesi sağlanır(İnan ve ark., 2011). Kronik inflamasyon ya da derin dokuyaişleyerek granülom oluşumunu engellemek amacıyla iğnecımbız yardımıyla çıkarılmalıdır. Arı sokmasına bağlı aşırıduyarlıkreaksiyonugelişenyadaçoksayıdaarınınsokmasınabağlıciddizehirlenmeetkileriningörüldüğühastalardonanımlıbir sağlık kuruluşuna gönderilmelidir (Razi ve Bakırta, 2005;Anonymous,2006;Kadıoğluveark.,2012).

KaynaklarAkbıyık,A.,Kürkçüoğlu,S.,1990.Şanlıurfa’daHalkHekimliğiveHalkİlaçları.Folklor(Halkbilimi)veŞanlıurfa.Sayfa118–121.Şanlıurfa.Anonymous,1992.Arısokması.29Ekim1992tarihliTürkiyeGazetesiTakvimiSayfası.İstanbul.Anonymous,1993.Arısokmalarınakarşıaspirin.13.09.1993tarihliZamangazetesi.Sayfa12.İstanbul.Anonymous,1999.Böceksokmasınaeniyiilaçsoğan.17.04.1999tarihliSabahYıldızı.Sayfa6.İstanbul.Anonymous,2005.Arısokmasıhayatitehlikeyaratır.06.2005tarihliGözcüGazetesi.Sayfa8.İstanbul.Anonymous,2006.T.C.SağlıkBakanlığıBirinciBasamağaYönelikZehirlenmeler.Tanıvetedavirehberlerisahauygulamasıçalışması.Sayfa142-144.Ankara.Clarck,R.F.,2004.Hymenoptera.In:OlsonKR,ed.PoisoningandDrugOverdose,4thedition,NewYork,LangeMedicalBooks/McGrawHill.pp:225-226.Coşkun,B.,2001.Arı.24Haziran2001tarihliGençHürriyetimİstanbul.Dursun,M.F.,Gülbay,İ.,Çetin,S.,Tek,Ü.,2011.Ortaöğretim9.sınıfkimyaderskitabı.Sayfa115.Ankara.Eskioğlu,A.N.,Anadol,C.,1988.ŞifalıBitkilerAnsiklopedisi(KoruyucuHekimlikveŞifalıSular).Sayfa64–81.İstanbul.Giray,S.,1948.EczaDolaplarıveEv-Halkİlaçları.Sayfa26.AydınlıkMatbaası.İstanbul.Golden,D.B.,2005.Insectstingallergyandvenomimmunotherapy:Amodelandamystery.JAllergyClinImmunol,115:439-47.Gürbüz,A.,1988.A’danZ’yehastalıklaraşifalıbitkiler.1.Kitapsayfa21–23.İstanbul.Irmak,S.,1963.SağlıkAnsiklopedisi.320sayfa.İstanbul.İnan,H.F.,Kurt,Z.,Kubilay,İ.,2011.Temelilkyardımuygulamalarıeğitimkitabı.(web:http://www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1-78703/h/ilkyardimuyg.pdf),Ankara.KadıoğluDuman,M.,KalyoncuN.İ.,2012.Zarkanatlıböceklerinsokmasınabağlızehirlenmeler.Hayvanısırmavesokmaları.TürkFarmakolojiDerneğiKlinikToksikolojiÇalışmaGrubue-bülten.Sayı3.Sayfa37-40.Öder,E.,1990.İğneliarılar,zehirlerivereaksiyonları.Hasad.Yıl6,sayı60.Sayfa27–29.İstanbul.Razi,H.,Bakırta,A.,2005.ArıDuyarlılığı(HymanopteraAllerjisi).KlinikPediatri4(3):86.

galeri.uludagsozluk.com


34

AB katılım müzakereleri çerçevesinde Türkiye bazı mevzuatlarını AB’ye uygun hale getirmiştir. Bu nedenle İspanya’da mevzuatlar açısında büyük ölçüde benzerliklere rastlansa da bu mevzuatların uygulama yöntemlerinde farklılıklar görülmüştür. Türkiye’nin İspanya’dan koloni varlığı, verimlilik, flora yapısı, koloni yönetimi gibi özellikler bakımından daha ileride olduğunu söyleyebiliriz. Bununla birlikte, İspanya’nın arıcılıkta uygulanan mevzuatlar, kullanılan materyaller, ıslah, genetik koruma çalışmaları, eğitim, pazarlama, araştırma, destekleme politikaları gibi konularda model olabilecek örneklere sahip olduğu kanaatine varılmıştır.

1- Seleksiyon, ıslah çalışmalarının yapıldığı ve gen koruma programlarının uygulandığı izole bölgeler; İspanya’da doğal park ve ormanlarda onlarca izole bölge oluşturulmuş olup, Apis Mellifera İberica (İber Balarısı) üzerinde yapılan seleksiyon ve ıslah çalışmaları, genetik materyalin saflığının korunması Arıcılar Birliği, üniversite ve bakanlık kurumlarının kullanımına açık olan izole bölgelerde yapılmaktadır. Genel olarak suni tohumlama tercih edilmemektedir. Çünkü ülkenin kuzey kıyıları ve Afrika kıyıları hariç tamamına yakınında İber arısının saf olarak korunduğuna inanılmaktadır. İzole bölgelerde ıslah çalışmalarının yanı sıra organik arıcılık yapılmaktadır.

Türkiye’de İzole bölgelerin oluşturulması gerekliliği yıllardır dillendirilmektedir. İspanya ziyaretimizde bu isteğin haklılığını bir kez daha görmüş olduk. Ülkemizdeki gen kaynaklarının korunmasının ve yürütülen bölgesel ıslah çalışmalarının izole

bölgelerde yapılmasının sağlanması daha sağlıklı sonuçlar ortaya çıkaracaktır. Çünkü, bu çalışmalar izole bölge bulunmadığı durumlarda suni tohumlama uygulaması ile yapılabilmektedir. Maalesef arıcılıkta suni tohumlama uzmanı sayımız oldukça azdır. Yine kapalı toplum ıslahının olumsuzları ile belli bir yıldan sonra açılmalar olabilmektedir. Ülkemiz izole bölge oluşturabilecek çok değerli alanlara sahiptir. Bu gün için Ardahan ve Artvin ilinde Kafkas arısını korumak amaçlı 2 adet izole bölge oluşturulmuştur. Ancak milli arımız olan Anadolu arısını (A.Mellifera Anatolica) korumak için bir çalışmanın yapılmamış olması bu gün Anadolu arısı diyebileceğimiz bir arıyı bulmayı zor hale getirmiştir. Bakanlığımızın, her coğrafi bölgede birkaç izole bölge oluşturulması çalışmalarına vakit kaybetmeden başlaması gerektiğini düşünmekteyiz. Oluşturulacak izole bölgelerde başta Anadolu arısı olmak üzere Düzce, Trakya, Ege, Muğla gibi yöresel genotipler ıslah edilerek genetiğinin korunması sağlanmalıdır.

2-Kendi arılığında seleksiyon modelinin uygulanması; İspanya’da profesyonel arıcılar her yıl en iyi arılarından ana arılar üreterek kendi arılığında seleksiyon yapmaktadırlar.

Türkiye’de kayıt tutma alışkanlığı olmasa da birçok arıcı arılığındaki verimli kolonileri veya sakin kolonileri bilirler. Tabi ki kayıt tutma alışkanlığı kazanılırsa bunu takip etmek daha kolaydır. Birkaç yıl üst üste aynı verimi ve davranışı gösteren koloniler bunu tesadüfen yapamaz. Bu onun genetiğinde vardır. İşte bizim istediğimiz seviyede verim özelliği veya davranışa sahip kolonileri seçer ve bu kolonilerden ana arılar üretirsek, arılığımızda seleksiyon uygulayarak ıslah yapmış oluruz. Bu uygulamayı her yıl gerçekleştirmeliyiz.

3-İşletme Kayıt Defteri, Koloni Sicil Kartlarının tutulması ve denetimi; İspanya’da ıslah çalışmalarının olmazsa olmazlarından olan kayıt tutma işlemlerine oldukça önem verilmekte, kayıt tutma yasal olarak zorunluluk haline getirilmekte ve desteklenmektedir.

Türkiye’de kayıt tutma maalesef geliştirilememiştir. AKS sistemine kayıtlı olan tüm işletmelerin işletme kayıt defterine sahip olması zorunlu hale getirilmeli, bakanlığımız tarafından kayıt defteri işleme talimatnamesi hazırlanmalı ve işletmelerin bu talimatnameye göre hareket edip etmediklerinin denetimi yapılmalıdır. Teşvik ve destek

Arıcılık Sektörünün Karşılaştırmalı Analizi; İspanya Örneği

Engin DEREBAŞIArıcılık Araştırma İstasyonu

Müdürlüğü, Ordu.


35

ödemeleri programı içine kayıt tutmanın da alınması arıcılığımızı daha da geliştirecektir.

Diğer yandan koloni sicil kartlarının düzenlenmesi arıcılık işletmesi hakkında daha doğru bilgilere ulaşılması ve arılık ihtiyaçlarını belirleme açısından önemlidir Bu uygulama da teşvik edilmelidir.

4-Yasalarla düzenlenmiş profesyonel, amatör ve hobi arıcılık işletmeleri; İspanya’da en az 150 koloni ile yapılan arıcılık şekline profesyonel arıcılık, 150 koloniden az olan arıcılık şekline profesyonel olmayan arıcılık ve 15 koloniden az koloni ile yapılan arıcık şekline ise hobi arıcılığı denmektedir. Yönetmeliklerde her bir arıcılık şeklinin uyması gereken kurallar ayrı ayrı belirlenmiştir. Profesyonel arıcılığa geçebilmek için en az 5 yıl amatör arıcılık yapmış olmak ve 150 koloniye sahip olmak gerekmektedir.

Türkiye’de bu sistem biraz geliştirilerek uygulanabilir. Arıcılık bir tarımsal uğraşı halinden çıkarılıp bir meslek haline bu sistemle gelebilir. Arıcılık işletmeleri teorik ve pratik bilgi ölçüm yöntemleriyle değerlendirilerek sınıflandırılmalı, yeni başlayacaklar için kademeli geçiş süreci öngörülmelidir. Sınıflandırmaya göre yönetmelik veya talimatname hazırlanmalıdır.

5-Branşlaşmış Arıcılık İşletmeleri (Zooteknikal Sınıflandırma); Arıcılık Kanununa göre İspanya’da, Bal ve diğer arı ürünleri üretimi yapanlar, damızlık, seleksiyon, ıslah, ana arı üretimi, gibi yetiştiricilik faaliyeti yapanlar, tozlaşma (Polinasyon) arıcılığı yapanlar, mix (karışık) arıcılık yapanlar ve oğul arı, paket arı üretimi gibi diğer üretim yapanlar

olmak üzere 5 çeşit işletme tipi bulunmaktadır. Her işletme amacına uygun üretim gerçekleştirmektedir. Bakanlık ve birlikler vasıtasıyla işletme amacına uygun üretim yapılıp yapılmadığı yıl boyunca izlenmektedir.

Türkiye’de arıcılarımızın üretim amacı ile ilgili bir ayrım bulunmadığı gibi, yasal olarak da bir zorunluluk yoktur. İspanya’daki sistem daha profesyonel bir özellik arz etmektedir. Türkiye de benzer bir sistem geliştirerek arıcılarımızın branşlaşmasını sağlamalıyız. Branşlaşma, uzmanlaşmayı getirerek, arıcılığımızın gelişimine önemli katkı sağlayacaktır. Çünkü branşlaşan arıcı en iyi yaptığı işi yapacak ve maksimum verim alamaya çalışacaktır. Böylece daha iyi kayıt tutma da gelişerek kayıt dışılık da önlenecektir.

6-Arı hastalık ve zararlılarıyla bölgesel mücadele programlarının uygulanması, eş zamanlı Varroa mücadelesi; Sağlık koruma ve izleme programı kapsamında; Varroa izleme ve kontrol programı, Deforme Kanat Virüsü(DWV), Kronik Paraliz Virüsü (CPV) ve Akut Paraliz Virüsü (APV) ve Sacbrood arı virüsü (SBV) izleme programı, AYÇ, Av. Y.Ç., Nosema ve Acarapiosis İzleme ve koruma programı yer almaktadır. İspanya’da her yıl Varroa ile mücadele edilecek kimyasal ilaç eyaletteki Tarım Bakanlığı tarafından belirlenmekte ve eş zamanlı olarak işletmelerde uygulanması sağlanmaktadır. Belirlenen ilacın dışında kullanmak kesinlikle yasaklanmıştır. İlaç her yıl değiştirilmektedir. Böylece bal arılarında ilaca karşı direnç oluşumunun önüne geçilmektedir. Bu toplu uygulama bakanlığın teknik elemanlarınca denetlenmektedir. Endülüs eyaletinde Nosema hastalığı teşhisi

PCR kullanarak moleküler genetik tekniklerle yapılmaktadır.

Türkiye’de hastalıklarla mücadele maalesef bireysel olarak ve çoğu zaman yanlış uygulamalar ile kendini göstermektedir. İspanya’daki bu uygulama rol model olarak alınmalıdır. Bölgesel olarak Varroa ilaçlama zamanı ve ilaç ismi belirlenmeli, arıcılarımıza uygulama hakkında bilgi verilmeli ve bakanlıkça da denetlenmelidir. Böylelikle Varroa ya karşı direnç oluşumu ve kalıntı sorunu önlenebilir.

7-Kamu-Üniversite-STK (birlik, kooperatif, dernek vb.) işbirliğine güzel bir örnek: Endülüs Arıcılık Referans Merkezi; Türkiye’de aynı payda da buluşan kuruluşların bir araya gelememeleri ve ya gelmek istememelerine karşın İspanya’da mükemmel bir işbirliği bulunmaktadır. Eğitim, denetim, laboratuvar analizleri, araştırma ve ar-ge çalışmaları, bölgesel programlar gibi birçok konuda bu sacayağı birlikte hareket etmektedir. Buna güzel örnek Cordoba Arıcılar Birliği, Cordoba Üniversitesi ve Eyalet Tarım Bakanlığı işbirliği ile faaliyet gösteren Centro Referencia Apicoltura Andulusia idi. Bu güzel uygulama başta Ardahan ve Ordu ilinde olmak üzere neden Türkiye’de arıcılığın yaygın olarak yapılan iller de uygulanmasın?

8-Farklı destekleme modellerinin uygulanması ve yerli genotipin desteklenmesi; Arıcılık işletmeleri bölgelere göre oranları değişmek ile birlikte teknik destek, eğitim, ana arı, kayıt tutma, organik üretim, nakliye ve ya gezginci arıcılık, kovan ve arıcılık malzemeleri, hastalıklarla mücadele, analiz, araştırma vb. konuları


36içine alan birçok alanda teşvik

ve desteklenmektedir. Tüm desteklerden faydalanılabilen bir

arıcı toplamda bir koloni için 21,4 € kadar destek alabilir.

Ancak bu teşvik ve desteklemelerden Apis Mellifera İberica ırkı arı kullanan ve Varroa mücadelesini yılda en az 1 kez yapan işletmeler faydalanabilmektedir. Böylelikle İspanya yerli arı ırkını korumayı da hedeflemiştir.

Ayrıca İspanya’da koloniler sigorta kapsamına alınabilmektedir. Sigortalı kolonilerin hastalık, kaza, çeşitli afetler sonucu kaybedilmesi durumunda tazminat sigorta şirketlerince (devlet güvencesinde) ödenmektedir.

Türkiye’de koloni başına destek (GTH Bakanlığı-yaklaşık 3.5 €), kovan, aletekipman desteklemeleri (İPARD), organik arıcılık desteklemesi, proje ve ar-ge destekleri bulunmaktadır. Ancak yeterli değildir. Koloni başına desteğin verimli bir destekleme modeli olamadığı düşünülmektedir. Bunun yerine kaliteli bal üretiminin desteklenmesi daha uygun olacaktır. İspanya’da olduğu gibi Varroa ile mücadelenin destekleme kapsamına alınması da yararlı olabilir. Yine polinasyon, biyo-çeşitliliğin korunması için balarılarının kullanımı, paket arıcılık, diğer arı ürünleri üretimi, damızlık işletmeler, ıslah ve seleksiyon, yerli genotipin korunması, eğitim, bal analizleri teşvik ve destekleme başlıkları içerisinde yer almalıdır.

9-Polinasyon arıcılığının öneminin bilinmesi, biyolojik çeşitliğin korunmasında balarılarının kullanılması; İspanya arıcıları çiftçilerin polinasyon amaçlı koloni kiralama tekliflerine olumlu cevap vermektedirler. Badem, ayçiçeği ve avakado gibi meyve üreticileri balarısının öneminin farkındadırlar. Bunun için koloni başına 30 € verebilmektedirler.

Tarım bakanlığı biyolojik çeşitliliği korumak için (işletmelerden koloni varlığının %20’sine kadarını talep etme hakkı vardır) belirlenen yerlere kolonilerin konulmasını sağlamaktadır. Ayrıca ayçiçeği, badem ve meyvelik gibi polinasyona ihtiyacı olan bitkilerin bulunduğu alanlara balarılarının konulmasını desteklemektedir. Buralarda kullanılan kolonilerden üretilen bal, kg başına yaklaşık 2 € desteklenmektedir

Türkiye’de polinasyon konusu çok anlaşılmış bir konu değildir. Arıcılarımız yer kirası vermeye devam etmektedirler. Polinasyonun önemini ortaya koyacak bilimsel çalışmalar yapılmaya devam edilmeli, bu araştırma sonuçları çiftçilere çeşitli yayım metotları, yazılı, görsel ve sosyal medya kullanılarak ulaştırılmalıdır. Balarısının polinasyon da kullanılması, çeşitli sübvansiyonel yaklaşımlarla desteklenmesi gereken konuların başında gelmelidir.

10-Paket arıcılık modeli; Paket arıcılık İspanya’da oldukça gelişmiş bir üretim biçimidir. Ülkede uygulanan paket arıcılık, mevsimi erken başlayan Endülüs, Valenciya gibi güney bölgelerde üretilen bal arılarının özel paketlerle, mevsimi geç başlayan Barselona, Zaragoza gibi kuzey bölgelere ulaştırılması şeklindedir. Bu işe lojistik arıcılık ta denilebilir.

Paket arıcılık sistemi, yıllardır ülkemizde tartışılmakta ise de bir gelişme kaydedememiştir. Oysaki paket arıcılık sistemi ülkemiz için uygulanabilir bir üretim biçimi ve sistemidir. Soğuk iklimin yaşandığı Doğu ve Kuzey bölgelerinde arıcılık çok kısa bir dönemde yapılmakta, yoğun kışlama kayıpları yaşanmakta, bakım ve besleme giderleri fazla olmaktadır. Paket arıcılık, kuzey ve doğu bölgelerimizdeki arıcıların kısa nektar akımından hazır tarlacı arılar ile daha uzun faydalanması, güney ve batı bölgelerimizdeki arıcılarımız ise paket arı üretimi ile yeni bir ek gelir kaynağı elde etmesi açısından önemli

görülmektedir. Paket arı kullanan arıcılar güçlü kolonilerle kısa zamanda yüksek miktarda nektar toplayarak bal verimini artıracaktır.

Bu nedenle paket arıcılık, destekleme programı içerisinde yer almalıdır.

11- Arıcılık ve Bal Müzesi; İspanya’da Malaga Arıcılar Birliğine bağlı olarak faaliyet gösteren arıcılık ve bal müzesi oldukça etkilendiğimiz yerlerden birisi oldu. Geçmişten günümüze arıcılığı özetleyen çok iyi hazırlanmış bir dizilişi olan, akıllı tahta teknolojisiyle ziyaretçilerine her türlü bilgileri farklı dillerde sunabilen, öğrenciler, turistler ve halkın görmek için mutlaka planlarına eklediği yerlerden biri olan bu müzeye bir ücret karşılığında giriş yapılmaktadır. Burada farklı orijine sahip bal ile birlikte diğer arı ürünlerinden yapılmış birçok ürün satışa sunulmaktadır. Özellikle ilköğretim çağındaki öğrenciler bu müzelere mutlaka götürülerek arıcılığı ve de arı ürünlerini sevmesi yönünde önemli adımlar atılmaktadır.

Muğla ve Aydın’da küçük de olsa bir Arıcılık Müzesi açılmıştır. Arıcılığının önemli şehirlerinde Arı Yetiştiricisi Birliklerinin öncülüğünde alt yapısı iyi hazırlanmış arıcılık müzelerinin oluşturulması öncelikle şehrin, arıcılık ve ürünlerinin tanıtımı için çok önemlidir.

Türkiye’nin bal başkenti olan Ordu’da “Beeland” adında arıcılık kompleksi kurulması düşünülebilir. Bu kompleks arı ve arı ürünleri figürleriyle, totem, heykel ve maketlerle donatılmalı, içerisinde konferans salonu olan büyük bir müze olmalı ve bu müze içinde çeşitli arı ürünlerinden imal edilmiş ürünler yer almalıdır. Beeland kompleksi gelen ziyaretçilerine arıcılık deneyimi kazandıracak küçük uygulama arılıklarına sahip olmalıdır. Arıcılığın genel konularından özel konularına kadar her türlü bilgiyi içeren eğitim materyalleri, akıllı tahta sistemi, sunum ekipmanları bu merkezde yer almalı ve bu merkez aynı zamanda arıcıların renovasyon eğitimlerinin yapıldığı yer olmalıdır.


37

29 Eylül - 4 Ekim 2013 tarihleriarasında Ukrayna’nın başkenti Kiev’dedüzenlenen 43. Apimondia Kongresi’neKurum Müdürümüz Feyzullah KONAK,İdari Koordinatörümüz Enver TOP ve GıdaTeknolojisiveApiterapiBölümBaşkanımızFazılGÜNEYkatılımsağlamıştır.

Dünya Arıcılar Birliği (Apimondia)tarafından,ilki1897yılındaorganizeedilenve arıcılık sektörü açısından büyük önemtaşıyan Apimondia kongreleri iki yılda birdüzenlenmekte ve dünyanın en prestijlikongreleriarasındagösterilmektedir.

Ülkemizden akademisyenlerinve araştırmacıların, 21 adet sözlü, 69adet poster bildirisi ile katılım sağladığıkongrede,kurumumuzaraştırmacılarıda2adet sözlü ve 6 adet poster bildiri ile yeralmıştır.

“Kuvancı, A., Güler, A., İslam,A., Karaoğlan,Y., 2013. The effects ofhoney bee (Apismellifera L.) on the kiwifruit pollination, productivity and fruitquality. XXXXIII International ApiculturalCongress(Oral Presentation). Page:224.Kyiv,Ukraine.”

“Kabakçı, D., Karmaz, E., Akdeniz,G.,Karataş,Ü.,Çol,M.2013.InvestigationOf Antioxidant Properties Of ChesnutHoney Produced In The Black Sea AndThe Marmara Region In Turkey. XXXXIII.International Apicultural Congress. OralPresentation Abstracts & poster list.page:333.Kyiv,Ukraine.”

“Karataş, Ü., Hotoğlu, E., Akdeniz,G., Kabakçı, D. 2013. Apitherapy:Physicochemical Structure Of Royal JellyAndEffectsOnLivingOrganizms.XXXXIII.

International Apicultural Congress. OralPresentation Abstracts & poster list.page:330.Kyiv,Ukraine.”

“Güney, F., Yılmaz, Ö.2013.Türkiye’deki Bal Kalitesinin KimyasalKompozisyonu. XXXXIII.InternationalApicultural Congress. Oral PresentationAbstracts & poster list. page:333. Kyiv,Ukraine.”

“Güney, F., Yılmaz, M. 2013.Propolis and Apitheraphy –Review.XXXXIII.InternationalApiculturalCongress.Oral Presentation Abstracts& poster list.page:314.Kyiv,Ukraine.”

“Derebaşı, E., Çankaya, S., Güney,F. 2013. Determination Of Pesticide AndNaphthalene Residue Levels In HoneysFromBlackSeaRegionOfTurkey.XXXXIII.International Apicultural Congress. OralPresentation Abstracts& poster list.page:364Kyiv,Ukraine.”

“Güler,A.,Bek,Y.,Genç,O.,Nisbet.,C., Ese., H., Konak., F., Öztürk., H.S.,Günbey.,B.,Biyik.,S.2013.ChangeLevelOf Hygienic Behaviour In The CaucasianHoneyBee(A.M.CaucasicaG.)Subsecies.XXXXIII.InternationalApiculturalCongress.Oral PresentationAbstracts& poster list.page:119.Kyiv,Ukraine.”

“Deveci, M., Cınbırtoğlu,Ş.,Konak,F., Sıralı, R., Demirkol, D.2013.TheDeterminationof ImportantPlants forHoneyBees(ApismelliferaL.)inProvinceof Ordu. XXXXIII. International ApiculturalCongress. Oral Presentation Abstracts & posterlist.page:360.Kyiv,Ukraine.”

43. Apimondia Dünya ArıcılıkKongresi; arıcılar, araştırmacılar, kamu

ve özel sektör temsilcileri ve sivil toplumkuruluşları gibi dünyanın her yerindenarıcılık sektöründeki tüm paydaşlarınbir araya gelmesini sağlamıştır. Genişkatılımlı bu toplantılar sayesinde diğerülkelerin arıcılık sektöründeki sorunlarını,farklı üretim tekniklerini, yeni ekipmanlarıve bilimsel gelişmeleri takip etmeolanağıbulunmuştur.

Kongre sekreteryasının verdiğibilgiye göre, 92 farklı ülkeden 8000katılımcı kongreye katılmış ve 201stand kurulmuştur. Kongre programıçerçevesinde düzenlenen yarışmalarda,Dünya Bal Kraliçesi ülkemizden seçilmiş,dünyanın en iyi balı kategorisinde gümüşvebronzmadalyaalınmış,ayrıcaülkemizeait stand en düzenli ve en çok ziyaretedilenstandünvanınıalmıştır.2017yılındakongrenindüzenleneceğiülkeyibelirlemekamacıyla yapılan oylamayı Türkiyekazanarak 45. Apimondia Kongresiniülkemizdedüzenlemehakkınıeldeetmiştir.

XXXXIII. Apimondia Kongresindeyiz...


38

Genel Müdürlüğümüztarafındandüzenlenen1.ArıcılıkÇalıştayı 8-9 Kasım 2013tarihleri arasında, Üniversiteler,Sivil Toplum Kuruluşları,Yetiştiriciler, Üreticiler,Sanayiciler, kamu kurum vekuruluşları ile Bakanlığımızmerkez ve taşra teşkilatıtemsilcilerinin katılımıylaAntalya’dagerçekleştirilmiştir.

Çalıştayda,ArıYetiştirmeve Islahı, Arı Hastalıkları ve

Arı Ürünleri olmak üzere 3 altçalışma grubu oluşturulmuştur.Konuodaklıyapılanoturumlardasektör paydaşları ile teknik,ekonomik, pazarlama, mevzuatvb. konulardaki sorunlar tespitedilmişvebunlarınçözümlerineyönelik öneriler tartışılmıştır.13 teknik personelle katılımsağladığımız Çalıştay dakurumumuzca sonuçlanan vedevam eden projelerimizinpostersunumlarısergilenmiştir.

Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı(DOKA)’nın 2. Dönem Teknik DestekProgramı kapsamında Ordu ArıcılıkAraştırma İstasyonu Müdürlüğü’nünTR90/13/TD02/29 Referans Numaralı“Güvenli ve Güvenilir Laboratuvar” isimliprojesikabuledilmiştir.

Arıcılık Araştırma İstasyonuMüdürlüğü’nde görevli teknik personelinlaboratuvar akreditasyonu konusundaeğitim alması amacıyla Doğu KaradenizKalkınma Ajansı (DOKA) tarafındandesteklenen “Güvenli ve Güvenilir

Laboratuvar” isimli projemiz 9 Eylül 2013tarihinde başlamış ve 20 Eylül 2013tarihindesonaermiştir.

Projekapsamındateknikpersonelin;toplam süresi 50 saat olan aşağıdakikonulardaeğitimalmasısağlanmıştır:

- TS EN ISO /IEC 17025 “Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar” Standardı Eğitimi

- Ölçümlerin İzlenebilirliği, Metod Validasyonu ve Ölçüm belirsizliğinin Hesaplanması

- TS EN ISO /IEC 17025 Standardına Göre İç Tetkikçi Eğitimi

Eğitim sonunda; Arıcılık AraştırmaİstasyonuMüdürlüğü’ndegörevlipersonelinteknikaltyapısıgüçlenecek,akreditasyonişlemlerindegereklidokümantasyonudahahızlıveverimlibirşekildehazırlayabilecek,laboratuarımızdan akreditasyon sürecindeistenilecekşartlarıöğrenerekgerekli işveişlemlerin daha hızlı ve verimli yapılmasısağlanacaktır. Ayrıca katılımcılar, TSEN ISO/IEC 17025 standardına görelaboratuvardakurulmuşolankaliteyönetimsisteminin uygunluğunu, etkinliğini ve

sürdürülebilirliğinikontroletmemetotlarını,iç tetkikçinin sorumluluklarını öğrenecekvekurumasonradankatılanpersoneleaynıeğitimi verme imkanı ve kapasitesine desahipolacaktır.

20 Eylül 2013 tarihinde ArıcılıkAraştırma İstasyonu toplantı salonundayapılan kapanış töreniyle katılımcılarasertifikalarıverilmiştir.

I. Arıcılık Çalıştayı

“Güvenli ve Güvenilir Laboratuvar” Projesi


Hayatboyu Öğrenme ProgramıAB LdV Programı Hareketlilik faaliyetalanında Ardahan Kafkas Arısı ÜretimEğitimveGenMerkeziMüdürlüğüileortakolarak hazırladığımız “Damızlık Bal Arısıİşletmelerinde Kullanılan Seleksiyon veIslah Programlarının İncelenmesi” isimliproje kapsamında toplam 12 kişilik ekipile 28 Haziran-05 Temmuz 2013 tarihleriarasında İspanya’nın Endülüs eyaletindearaştırmaveincelemelerdebulunulmuştur.

Proje ekibi, Ardahan KafkasArısı Üretim, Eğitim ve Gen MerkeziMüdürlüğü, Ordu Arıcılık Araştırmaİstasyonu Müdürlüğü, Ardahan TeknikBilimler Meslek Yüksek OkuluMüdürlüğüve Ardahan Arıcılar Birliği bünyesindeçalışan ve ya faaliyet gösteren kişilerden

oluşturulmuş olup, bu çalışma ziyaretinekurumumuz adına Müdürümüz FeyzullahKONAK, proje koordinatörü Zir.Yük.Müh.Engin DEREBAŞI, Veteriner Hekim FatihYILMAZveTeknisyenHayriyeŞEREFOĞLUkatılmışlardır.

Proje kapsamında İspanya’dayerleşik ortaklarımız olan AE Consultingve AELV Şirketi yetkilileri eşliğindeEndülüs Eyaleti Tarım, Hayvancılık ÇevreBakanlığı, Endülüs Organik ÇiftçilikKomitesi (CAAE), Cordoba Üniversitesi,Cordoba Arıcılık Referans Merkezi vebağlı damızlık işletmesi, Malaga ArıcılarBirliği, Sevilla Tarım Hayvancılık veÇevre Müdürlüğü(COAG) ve bağlı AnaArı İşletmesi ile Malaga Arıcılar BirliğinebağlıArıcılıkveBalMüzesi,EndülüsTarım

HayvancılıkveBalıkçılık(İFAPA)AraştırmaEnstitüsüziyaretedilmiştir.BuziyaretlerdeTürkiye, İspanya veAB ülkelerinin arıcılıksektörü değerlendirilerek, İspanya’daki ıslah çalışmaları, genetik koruma,hastalıklarla mücadele, organik arıcılık,arıcılıkmevzuatlarının yer aldığı sunumlaryapılmıştır. Tüm bu faaliyetlerle ABülkelerinde arıcılığın yapısal özellikleri,arı ıslahı ve genetik koruma konusundasorumluluk alan kurum ve kuruluşlarınınyürüttükleriprogramlar,arıcılıkişletmeleri,seleksiyon yöntemleri, hat oluşturmaçalışmaları, ana arı üretim yöntemleri ilebiyoteknolojikçalışmalaryerindegörülmüş,uygulanabilirveuyarlanabilirolanlartespitedilmiştir.

“Damızlık Bal Arısı İşletmelerinde Kullanılan Seleksiyon ve Islah Programlarının İncelenmesi” Projesi

2014 Yılı Uluslararası Arıcılık Kongre, Konferans ve Sempozyumları

22Kasım2013tarihindeOrdu’yuziyaretedenSayınCumhurbaşkanımızAbdullah GÜL, Boztepe’de kurulanstandımızı ziyaret etmiş olup, teknikpersonellerimizce Ordu İli arıcılığı,balarısımaketi üzerindebalınyapılmaşekliilearınınbazıanatomiközelliklerivebalkonularındabilgilerarzedilmiştir.

Sayın Cumhurbaşkanımız Abdullah Gül’den Standımıza Ziyaret 39

03/07 March ITALY ApiBio-ApiOrganica Apimondia Symposium24/27 April TÜRKİYE 12th Asian Apicultural Assocıation Conference01/05 September TÜRKİYE 5th Apimedica & 4th Apiquality Apimondia Symposium16/19 October SAN MARINO 2nd ApiEcoFlora Apimondia Symposium05/09 November TÜRKİYE International Muğla Beekeeping & Pine Honey Congress - 1th Apislavia Congress11/16 November TANZANIA 1st Apimondia Symposium on African Bees and Beekeeping9/12 September SPAIN 6th European Conference of Apidology


40

Yardımın Nihai Yararlanıcısı: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü

Proje Ortakları: Ordu Valiliği, Ordu Ticaret ve Sanayi Odası, Ordu Esnaf ve Sanatkâr Odaları Birliği, Ordu Arı Yetiştiricileri Birliği

Proje İştirakçileri: Sinop, Samsun, Giresun, Trabzon, Rize Arı Yetiştiricileri Birlikleri

Projenin Arka Planı ve Gerekçesi:

1. Arı ürünlerinin işlenmesi ciddi bir sermaye gerektirmektedir. KOBİ’lerin bireysel olarak bu maliyeti karşılaması mümkün değildir.

2. Bölgede uluslararası akreditasyona sahip bir laboratuar bulunmamaktadır.

3. Arıcılık ürünleri imalatı yapan işletmelerin kurumsal kapasiteleri yeterli değildir. Standart imalat yapma ve pazara erişim kabiliyetleri düşüktür.

4. Bölgede Sektör KOBİ’lerin sayısı sadece 73’tür. Bu işletmelerin neredeyse tamamı yurtiçi piyasaya çalışmaktadır.

Arım, Balım, Peteğim Projesi’nin gerekçesi, bu sorunların kollektif ve bütünsel bir yaklaşım ile çözülmesi felsefesine dayanmaktadır.

Projenin Öyküsü: Türkiye- Avrupa Birliği Mali İşbirliği sürecinde Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) çerçevesinde Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca yürütülmekte olan Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı(BROP) hazırladığımız “Türk Balının Kalite ve Standartlarının Yükseltilmesi ve Sektör İşletmelerinin Desteklenmesi” isimli proje 16 Ocak 2009 da sunulmuştu. 30.07.2009 tarihinde sonuçları duyurularak projemiz 532 adet proje önerisinden seçilen 47 proje arasında yer almıştı. Daha sonra Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, UNDP, AB Delegasyonu temsilcileriyle revizyon toplantıları sonucunda olgunlaşan projemiz “Arım Balım Peteğim” ismi ile yeniden düzenlendi. 23 Kasım 2010 tarihinde Merkezi Brüksel’de olan AB Delegasyonu tarafından da

onaylanan 6 projeden biri oldu.12 Ocak 2011 tarihinde de Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığında Operasyonel Anlaşma imzalandı. Yapım İşleri, Tedarik, Teknik destek ve Kontrolörlük olmak üzere 4 bileşenden oluşmaktadır. Yapım İşleri ve Kontrolörlük ihalelerini kazanan firmalara 13 Aralık 2013 tarihinde yer teslimi gerçekleştirilmiştir. Teknik destek ihalesinin ikinci aşaması ile Tedarik ihalesi de kısa sürede gerçekleştirilecektir.

Arım Balım Peteğim Projesinin genel hedefi; bölgede arı ürünlerinin kalite ve standardının yükseltilerek ulusal ve uluslararası marka değeri olan yeni işletmelerin kurulmasını sağlamak,

Amacı ise bölgemizde sektöre hizmet edecek tüm kobilerin, girişimcilerin ve dolaylı olarak müstahsillerin rekabet güçlerini artırarak yeni istihdamlar sağlamak ve inovatif projeler hazırlanarak bölge ve ülke ekonomisine katkıda bulunmaktır.

Uygulama Yeri ve Süresi: Merkez Ordu İli olup uygulama alanları Giresun, Rize, Trabzon, Sinop ve Samsun illerini de kapsamaktadır.

Proje Uygulaması Süresi : 36 ay

Sürdürülebilirlik Süresi : 15 yıl.

Bütçesi : 9.355.196 Avro ( % 85’i AB katkısı,%15’i T.C Devleti Katkısı)

Proje kapsamında kurulacak Tesisler ve Birimler

1.Test ve Analiz Laboratuarları: Uluslararası akreditasyona sahip olacak olan bu laboratuvarda bal, balmumu, polen, arı sütü ve propolisin tüm analizleri gerçekleştirilecektir. Bu yeni laboratuar, 315 m2 olup sarf malzemeler hariç 34 cihaz/malzeme alımı gerçekleştirilecektir. KOBİ’lerin arı ürünlerine “Kalite Belgesi” verilerek üründe ve üretimde hijyenik ve güvenirlilik temin edilecektir. Uluslararası akreditasyona sahip olacak ve arıcılık ürünlerinin ulusal ve uluslararası piyasalara güvenli bir şekilde sunulabilmesini temin edecektir.

“ARIM BALIM PETEĞİM” PROJESİ

Projenin Adı : Arım Balım PeteğimProje Sahibi Kuruluş : Ordu Arıcılık Araştırma İstasyonu MüdürlüğüUygulama Alanı : Ordu, Giresun, Rize, Trabzon, Sinop ve Samsun illeriProje Bütçesi : 9.355.196 €Müracaat Tarihi : 16 Ocak 2009Sözleşme Tarihi : 12 Ocak 2011Proje Otoritesi : Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Bölgesel Rekabet Edebilirlik Programı

Koordinasyon ve Uygulama Dairesi BaşkanlığıProje Bileşenleri : Teknik Destek, Tedarik, Kontrolörlük, Yapım İşleri

SRER (Nihai Faydalanıcısının Yetkili Temsilcisi) : Ordu Valisi Kenan ÇiftçiOCUD (Operasyonel Koordinasyon Birim Müdürü) : Feyzullah Konak


2.İşleme ve Paketleme Tesisi: Arı ürünlerinin modern koşullarda işlenmesini, paketlenmesini, depolanmasını ve korunmasını temin edecektir. Tesis yılda 3500 ton bal, 1000 ton polen, 100 ton ham mum ve temel petek, 1000 kg arı sütü, 10 ton propolis işleme–paketleme kapasitesine sahip olacaktır. Toplam inşaat alanı yaklaşık 4700 m2’dir. Proje ile, arı ürünlerini krem, karışım, kapsül, draje gibi çeşitli şekillerde işleme kapasitesi bulunacaktır. Arı ürünlerinin hologramlı şekilde tüketiciye sunmaları sağlanacaktır. Bu amaçla tesisde 45 farklı makine ekipman alımı gerçekleşecektir.

3.Pazarlama ve Tanıtım Birimi: KOBİ’lerin ve dolayısıyla üreticilerin ulusal ve uluslararası pazara erişim olanaklarını artıracak eğitim ve farkındalık artırma çalışmalarını yaparak “marka” ürünlerin oluşması gerçekleştirilecektir. İyi derecede yabancı dil bilgisine sahip, pazarlama eğitimi almış personeller tarafından yurtiçi ve yurtdışı pazar araştırması yapacaklardır.

4. Danışma ve Temas Noktaları: Donanımı proje tarafından sağlanacak ve Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü ve 6 ilde Arı Yetiştiricileri Birliği bünyesinde kurulacak birimdir. Bu birim Müdürlüğümüzün koordinasyonunda yerelde eğitim ve farkındalık artırma çalışmaları gerçekleştirecektir. Ayrıca bu illerden arı ürünlerinin belli bir düzen içerisinde tesise ulaşımı sağlanacak, Kobi’lere yönelik eğitim ve farkındalık artırma çalışmaları yapacaktır. Pazarlama ve tanıtım birimi ile danışma ve temas noktalarında kullanılmak üzere 34 kalemde 658 adet malzeme alınacaktır.

İstihdam ve Sürdürebilirlik: Tesis ve birimlerde: ilk aşamada 23’ü teknik olmak üzere 81 kişi istihdam edilecektir. Tesislerde işleme, paketleme, depolama, analiz, belgelendirme ve eğitim faaliyetleri için alınacak ücretler projenin mali sürdürülebilirliğini sağlayacaktır.

Projenin Beklenen Etkileri: Proje kapsamında kurulacak test/analiz ve işleme/paketleme kapasitesi ile hedef illerdeki KOBİ’lerin bu hizmetlerden faydalanması sağlanacaktır. Ürünlerin kalitesinin artması ve kalite belgesinin verilmesi ise KOBİ’lerin iç ve dış piyasalarda satış ve rekabet kabiliyetlerini artıracaktır. KOBİ’lerin kısa vadede iç piyasada, uzun vadede ise dış piyasada rekabet edilebilirliği yükselecektir.

Projenin Kurum için Avantajları

1.Bu proje Enstitünün AB projeleri açısından kurumsal ve insan kaynakları kapasitesini geliştirecektir.

2. Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü ile diğer ulusal ve uluslararası kurumlar arasında ortak AR-GE çalışmalarının yapılması öngörülmektedir.

3. Proje ile Ordu Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü kontrolünde bal ürünleri işlenip paketleneceğinden, ürün kalite ve standartları yükseltilerek bölge balına duyulan güven artırılacak ve marka değeri olan ürünler çıkabilecektir.

4. İşletim gelirlerinden, teknik alt yapı ve yeni teknolojiler geliştirilerek projelere kaynak sağlamakta kullanılabilecektir.

5.Kurumumuzun insan kaynaklarının kariyer gelişimi için gerekli olan finansman kaynakları bu yapı ile kolayca karşılanacak, araştırmacıların bilgi ve görgülerini artırmak için gerekli olan yurtiçi ve yurt dışı, kurs, seminer, kongre, eğitim organizasyonlarına katılımları sağlanacaktır.

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü PK.10 / ORDUTelefon : 0 452 256 22 13 0 452 256 23 41 0 452 256 24 53Faks : 0 452 256 24 [email protected]

Ola

y O

fset

/045

2 23

3 53

71

araŞtirma - arastirma.tarimorman.gov.tr · (yildirim, 2013). nitekim, morris (1972), kanada’da...

Documents