ar styczeń 2009 g - nazwa.plsodr.nazwa.pl/www/cms/aktualnosci/2009/ar_01_2009_g.pdf · 2010. 9....

3 - AKTUALNOŚCI ROLNICZE - styczeń 2009

Z Nowym Rokiem – nowym krokiem

Tymi słowami, Drodzy Czytelnicy, zaczynam pierw-szy, styczniowy numer Aktualności Rolniczych. Czas sprzyja snuciu nowych planów i postanowieniom: że już nigdy wię-cej, albo: że od tego roku... I oby one wszystkie Państwu się spełniały. Redakcja czasopisma – z myślą o Was Czytelnicy – też przymierza się do zmian, by sprostać rynkowym wy-maganiom i trendom. Na razie modyfikacje są nieznaczne i zogniskowały się głównie na zabiegach graficznych; zna-my bowiem powiedzenie: jak nas widzą, tak nas piszą. Następne – też wprowadzane będą stopniowo, ponieważ zale-ży nam nie na rewolucji – a na ewolucji. Stałych Czytelników już teraz pragnę uspokoić, że kluczowe dla rolników działy pozostawiamy na swoim miejscu. A w nich zawsze znajdą się technologiczne porady, ekonomiczne wskazówki, ocena ryn-ku i wszystko to, co jest sumą naszej doradczej pracy. Cieszy nas, że już od stycznia będziemy mogli dzielić się z Państwem wiedzą ogrodniczą! Dotychczas wydawany przez nasz Oddział w San-domierzu OGRODNIK SANDOMIESKI, połączył się z Aktualnościami. I to chciałabym najmocniej zaakcento-wać. Nie ukrywam, że tym samym liczymy na poszerzenie grona sympatyków naszego czasopisma o rolników parają-cych się ogrodnictwem lub rozpoczynających tę działalność oraz o gospodynie pielęgnujące swoje przydomowe ogrody i rabatki. Już w tym numerze znajdą Panie wiele praktycz-nych wiadomości o ciemierniku i o tym, jak poznać glebę w swoim ogrodzie. Rolników natomiast zachęcam do skon-frontowania swojej wiedzy dotyczącej przechowalnictwa ziemniaków. Na pytanie – jak tworzyć coś z niczego? – od-powie Państwu artykuł, pod poważnie brzmiącym tytułem: „O roli przedsiębiorczości w budowaniu przewagi konkuren-cyjnej gospodarstw rolnych”. I na koniec pozostaje mi zareko-mendować obszerny tekst, przywołujący historię tworzenia się w powiecie sandomierskim grup producenckich, który przybli-ża ich sposoby działania, mówi o sukcesach, wytyka niedosko-nałości i sugeruje rozwiązania.

Życzę Państwu pożytecznej lektury.Elżbieta Musiał

OD REDAKCJI

AKTUALNOŚCI1. Uwaga Rolnicy! Programy Rolnośrodowiskowe! str. 42. Dlaczego niskie ceny? str. 4

TECHNOLOGIA1. Wysłodki buraczane nie tylko dla bydła str. 52. Korekcja racic a produkcyjność bydła str. 63. Nawożenie roślin str. 74. Cross-Compliance rusza od 1 stycznia 2009 r. str. 11

EKONOMIKA 1. Ile dostaniesz za... str. 132. Rola przedsiębiorczości w budowaniu przewagi konkurencyjnej gospodarstw rolnych str. 133. Dotacje UE na rozwój odnawialnych źródeł energii str. 164. Ceny targowiskowe w woj. świętokrzyskim str. 18

FAKTY, WYDARZENIA, KOMENTARZE1. Hej! Kolęda, kolęda str. 192. Poakcesyjny Program Wsparcia Obszarów Wiejskich str. 193. Spotkanie z kulturą str. 204. Z zapachem wigilijnego drzewa str. 215. Olimpiada z zakresu zasad wzajemnej zgodności str. 216. Kazimierskie specjały str. 227. Andrzejkowy wieczór str. 23

NASZE PREZENTACJE1. Na ISO zapracowaliśmy wszyscy str. 242. Konkurs fotograficzny rozstrzygnięty str. 28

KLUBY 4H1. Na ratunek Ziemi str. 292. Na starcie II etapu ścieżek dydaktycznych Spotkanie w Nowinach str. 31

OGRODNICTWO1. Czynniki wpływające na przechowywanie ziemniaka jadalnego str. 332. Róża Bożego Narodzenia str. 343. Działalność grup producenckich w powiecie sandomierskim str. 35

MECHANIZACJA i BHP1. O kombajnach zbożowych słów kilka str. 382. Od gaźnika do wtrysku bezpośredniego str. 393. Spawanie jest niebezpieczne str. 39

WIEJSKIE GOSPODARSTWO I AGROTURYSTYKA1. Karnawałowe szaleństwo na stole str. 402. Produkty charakterystyczne dla regionu świętokrzyskiego str. 423. Produkt regionalny Susz Dębnicki str. 434. Rok w ogrodzie Poznajemy glebę w naszym ogrodzie str. 44

EKOLOGIA1. Czy chcemy żyć z GMO str. 452. Środki ochrony roślin dla upraw ekologicznych str. 463. Kalendarz biodynamiczny str. 49

ROZRYWKA1. Kundzine przyśpiwki str. 50

SPIS TREŚCI


Już blisko 500 tys. rolników otrzymało płatności bezpośrednie za 2008 r.Ponad 274 tys. rolników otrzymało dopłaty ONW za 2008 r.

Więcej na temat płatności na str. 13

Ponad 2300 rolników podpisało z ARiMR umowy na dofinansowanie inwestycji w swoich gospodarstwach rolnych. Do 10 grudnia 2008 r. ARiMR podpisała z ponad 2300 rolnikami umowy o przyznanie pomo-cy finansowej na modernizację gospodarstw rolnych, a do Agencji zdążyło wpłynąć już 650 wniosków o do-konanie przelewów pieniędzy na konta rolników, którzy zrealizowali w całości lub w części inwestycje założone w tzw. biznesplanie. Wnioski o płatność wystawione przez rolników opiewają na kwotę blisko 70 mln zł. Obecnie wszystkie złożone wnioski są już po przeprowadzonej preselekcji, a prawie połowa z nich przeszła pełną kontrolę ich kompletności i zgodności

z zasadami przyznawania pomocy określonymi w Roz-porządzeniu Ministra Rolnictwa. Kontrolerzy sprawdza-ją m.in. czy wysokość pomocy, o którą ubiega się rolnik, nie przekracza wyznaczonego limitu, a także oceniają wnioski pod kątem celowości ekonomiczno-technicznej. W związku z tym, że bardzo wielu rolników jest jeszcze zainteresowanych otrzymaniem wsparcia na Modernizację gospodarstw rolnych, Ministerstwo Rolnictwa i ARiMR planują na początku tego roku ogłoszenie kolejnego naboru wniosków na to „dzia-łanie”. Przypominamy, że pomoc finansową z tegodziałania mogą otrzymać:■ osoby fizyczne i osoby prawne prowadzące działal-

ność rolniczą,■ posiadacze gospodarstwa rolnego lub nieruchomo-

ści służącej do prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej.

Na działanie 121 Modernizacja gospodarstw rolnych przeznaczono w całym okresie programowa-nia PROW 2007–2013 ponad 1,779 mld euro.

Piotr Witczak

Uwaga ROLNICY!Programy Rolnośrodowiskowe!

Rolnicy produkujący metodami ekologicznymi! Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 18 stycznia 2005 roku dotyczącym udzielania pomocy finansowej nawspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt: W przypadku przyznania płatności rolnośrodowiskowej za realizację w 2004 r. pakietu, o którym mowa w § 1 ust. 2 pkt 2 (dotyczy rolnictwa ekologicznego), uznaje się, że producent rolny, któremu przyzna-no płatność, realizuje program rolnośrodowiskowy w zakresie tego pakietu od dnia 1 marca 2004 r. Zgodnie z w/w rozporządzeniem rolnicy, którzy przystąpili do realizacji planu rolnośrodowiskowego na 5 lat we wrześniu 2004 roku, realizują go od 1 marca 2004 roku i kończą realizację tego planu 28 lutego 2009 r. Producenci ekologiczni mogą przystąpić do nowego 5-letniego programu rolnośrodowiskowego z PROW 2007–2013 od 1 marca 2009 r.

Małgorzata Kucharska

Ukraina – 50 mln t zbóż Ubiegłoroczne zbiory zbóż na Ukrainie prze-kroczyły 50 mln ton. Ministerstwo rolnictwa podało, iż do 28 października zebrano 50,3 mln ton ziarna z 93% powierzchni upraw. Jest to o 70% więcej w stosunku do zbiorów w ubiegłym roku. Oznacza to, że wyjątkowo optymistyczne prognozy formułowane przez premiera rządu na początku bieżącego sezonu znalazły potwier-dzenie w rzeczywistości. W związku z tym ceny ziarna są wyjątkowo niskie. Ogromna podaż i brak powierzch-ni do przechowywania tak znacznych zbiorów, będą skłaniały Ukrainę do wzmożenia wysiłków w eksporcie ziarna i tworzyły presję na dalszy spadek cen.

Węgry zasypane zbożemNa Węgrzech również zanotowano wyjąt-kowo wysokie zbiory zbóż. Podaż znacznie przewyższa krajowe zapotrzebowanie. Jak

szacuje niemiecka organizacja ZMP, w bieżącym sezo-nie Węgry będą miały nadwyżkę eksportową pszenicy w wysokości 3 mln ton (przy zbiorach ocenionych na 5,6 mln ton i zużyciu krajowym 2,8 mln ton). Jeszcze większa będzie nadwyżka kukurydzy, która wyniesie ponad 4 mln ton (przy zbiorach ocenianych na 8,5 mln ton i zużyciu krajowym 4,3 mln ton). Według prognoz, znaczna część z tej ilości będzie musiała być przecho-wywana, gdyż zapotrzebowanie na importowaną kuku-rydzę w bieżącym sezonie jest dużo mniejsze niż sezon wcześniej. Ocenia się, że w tej sytuacji koszty magazy-nowania będą wysokie. Piotr Witczak

Dlaczego niskie ceny?

aktualności


Wysłodki buraczane najczęściej stosuje się w żywieniu bydła, niemniej mogą one znaleźć zasto-sowanie również w żywieniu innych zwierząt gospo-darskich. W produkcji trzody chlewnej poszukuje się róż-nego rodzaju alternatywnych (tańszych od zbóż) pasz, które w pewnym stopniu pozwolą obniżyć koszty żywie-nia. Jedną z możliwości może być stosowanie wysłodków

buraczanych, które stanowią produkt uboczny z pro-dukcji cukru. Aktualnie przemysł cukrowniczy dostar-cza wysłodków mokrych, prasowanych lub suszonych. Jest to pasza energetyczno-włóknista o umiarkowanej zawartości białka ogólnego. Świeże wysłodki mają krót-ki termin przydatności do skarmiania (do 1 tygodnia), konieczna jest więc ich konserwacja, np. kiszenie.

Wysłodki mokre Wartość energetyczna wysłodków mokrych wynosi 0,8-1,0 MJ energii metabolicznej. Zawartość su-chej masy wynosi 90-120 g/kg, białka ogólnego 80-95 g/kg s.m., tłuszczu 9-12 g/kg s.m., a włókna surowego 220-240 g/kg s.m. Wykorzystanie mokrych wysłodków buraczanych do bezpośredniego skarmiania dla trzody chlewnej jest niewielkie. Wysłodki mokre można poda-wać lochom w ilości do 2-3 kg/dobę, ale najlepiej po ich wcześniejszym uparowaniu.

Wysłodki prasowane Prasowanie wysłodków powoduje dwukrotny wzrost zawartości suchej masy (do 200-240 g/kg) oraz w podobnej proporcji wzrost zawartości pozostałych składników pokarmowych. Są one wartościową paszą objętościową dla trzody chlewnej. Można je podawać lochom luźnym i niskoprośnym w ilości 5-7 kg/dobę, a także starszym tucznikom w ilości 2-5 kg/dobę. Wy-słodki prasowane podobnie jak mokre można przecho-wywać przez dłuższy czas tylko po zakiszeniu lub wysu-szeniu.

Wysłodki suszone Część cukrowni produkuje wysłodki buraczane suszone. Nie stwarzają one problemów podczas trans-portu, przechowywania i zadawania. Zawartość suchej masy wynosi 890-930 g/kg, zawartość białka ogólnego 90-95 g/kg, białka strawnego ok. 45 g/kg. Wartość energetyczna suchych wysłodków wynosi 8,5 MJ energii metabolicznej. W żywieniu tuczników starszych wysłodki mogą stanowić do 20% mieszanki paszowej, dla loch luźnych i prośnych do 40%. Większy udział jest niewskazany ze względu na dużą zawartość pektyn. Suszone wysłodki buraczane łatwo wchłaniają wodę, przy czym 3-krotnie zwiększają swoją objętość. Przed podaniem zwierzętom wysłodki takie należy mo-czyć przynajmniej przez 6 godzin, co pozwoli na unik-nięcie ich pęcznienia w przewodzie pokarmowym.

Wysłodki buraczane nie tylko dla bydła

Tabela 1. Skład wysłodków buraczanych mokrychWyszczególnienie Zawartość

Sucha masa 90-120 g/kgBiałko ogólne 80-95 g/kg s.m.Tłuszcz ogólny 9-12 g/kg s.m.Włókno surowe 220-240 g/kg s.m.

Składniki mineralne:Wapń 6-11 g/kg s.m.Fosfor 1-2 g/kg s.m.Magnez 1-3 g/kg s.m.Sód 1-5 g/kg s.m.Potas 2-16 g/kg s.m.Żelazo 250-280 mg/kg s.m.Mangan 30-40 mg/kg s.m.Miedź 10-14 mg/kg s.m.Kobalt 50-80 mg/kg s.m.

AminokwasyLizyna 0,33-0,61 % s.m.Metionina 0,01-0,15 % s.m.Metionina + Cystyna 0,02-0,26 % s.m.Treonina 0,25-0,47 % s.m.Tryptofan 0,05-0,10 % s.m.Izoleucyna 0,23-0,36 % s.m.Leucyna 0,36-0,60 % s.m.Walina 0,36-0,57 % s.m.Histydyna 0,19-0,29 % s.m.Arginina 0,24-0,41 % s.m.Fenyloalanina 0,22-0,34 % s.m.

Małgorzata Duda

technologia


Wysłodki melasowane Powstają przez dodanie melasy do suchych wy-słodków. Stanowią paszę o wysokiej wartości energe-tycznej i dużej smakowitości. Zawartość suchej masy: 890-910 g/kg, białka ogólnego 110-130 g/kg s.m., włók-na surowego 160-175 g/kg.

Wysłodki buraczane ze względu na zawartość włókna (wypełnienie przewodu pokarmowego) mają największe zastosowanie w żywieniu loch luźnych i prośnych. Ma to szczególne znaczenie przy zmniejsze-niu ilości mieszanki pełnodawkowej z 6-7 kg w okresie laktacji do 2-2,5 kg w okresie ciąży. Drastyczne obniże-nie dawki pokarmowej powoduje uczucie głodu u loch, co wpływa na wzrost niepokoju i agresji, zaś podawa-nie wysłodków w istotny sposób ogranicza wystąpienie tego problemu.

W znacznie mniejszym stopniu wysłodki stoso-wane są w odchowie prosiąt. Wprowadzenie do paszy 12% rozdrobnionych wysłodków nie powoduje istot-nych różnic w przyrostach dziennych w porównaniu do żywienia tradycyjnego. Wiele badań przeprowadzonych na tucznikach i lochach wskazuje, że dodatek wysłodków buraczanych do dziennej dawki pokarmowej pozytywnie wpływa na wyniki produkcyjne.

Literatura:Grela E., Góźdź J., Wysłodki buraczane w żywieniu świń, Trzoda Chlewna nr 11/2008Pyś J.B., Karpowicz A., Wysłodki buraczane – warto-ściowy materiał paszowy, http://www.magazynfarmer-ski.pl/pazdziernik2007/zootechnika-3.php

Schorzenia kończyn, po chorobach wymienia i zaburzeniach w rozrodzie, stwarzają najwięcej pro-blemów w hodowli bydła.

Korekcja racic ma bardzo duży wpływ na ogól-ny stan zdrowia krowy, który bezpośrednio przekłada się na produkcję mleka. Należy do podstawowych za-biegów wykonywanych w gospodarstwie. Większość gospodarstw utrzymuje bydło przez cały rok w syste-mie uwięziowym, bez możliwości korzystania z okól-nika czy wybiegu. Zatem naturalne ścieranie rogu ra-cic występuje nieznacznie. Przy braku odpowiedniej pielęgnacji prowadzi do jego wyrastania i deformacji, a w dalszej konsekwencji do schorzeń. Warto pamię-tać, że miesięczny przyrost rogu racicowego wynosi 3 mm. Zatem u cieląt należy często przeglądać racice i ewentualnie przycinać je nawet co miesiąc w zależ-ności od systemu utrzymania. Korekcje racic wykonu-je się raz w roku w systemie oborowo-pastwiskowym i na dwa miesiące przed wyjściem na pastwisko, aby róg raciczny miał czas nieznacznie odrosnąć i utworzyć od-powiednią warstwę ochronną; w systemie całorocznego utrzymania oborowego – dwa razy w roku. W oborach wolnostanowiskowych, gdzie posadzka jest z betonu, zwierzęta intensywniej ścierają racice, wówczas korek-cję racic wykonujemy w zależności od potrzeb. Schorzenia racic powodują straty w pogłowiu krów dochodzące do 15% w ciągu roku. W niektórych zaniedbanych stadach często znaczna część pogłowia wykazuje zmiany chorobowe

racic i wady kończyn, jako następstwo wcześniejszego braku korekcji i innych zaniedbań ze strony hodowcy. Podstawową przyczyną powstawania schorzeń racic jest brak ruchu na wybiegu, okólniku czy pastwisku. Ruch na świeżym powietrzu wpływa również na inten-sywniejszą przemianę materii, poprawę apetytu, ćwi-czenia układu mięśniowego, kostnego. Oprócz wymie-nionych pierwotnych przyczyn chorób narządu ruchu występują przyczyny wtórne, do których należą drob-noustroje, na pierwszym miejscu beztlenowce. One to powodują procesy gnilne. Powstają wtedy zmiany ropne i gnilne racic, które mogą zakończyć się silną kulawizną. Następstwem tych objawów jest obniżona mleczność, problemy z rozrodem czy przedwczesne brakowania krów. Uszkodzone racice często przyczyniają się do po-wstania zapaleń wymion. Jednak najważniejszym czyn-nikiem decydującym o powstaniu schorzeń kończyn jest nieodpowiednia ich pielęgnacja, albo jej brak. Pra-widłowo zbudowane i utrzymane racice mają dobrze wykształconą puszkę rogową, silną podeszwę, gładki róg ścienny. Częstym objawem schorzeń racic są zmiany w zachowaniu się zwierząt, tj. niechętne lub utrudnio-ne wstawanie, przebywanie w pozycji leżącej, przyjmo-wanie nietypowych postaw, różnego rodzaju kulawizny. Obserwacja zwierząt przez rolnika i właściwa pielęgna-cja racic pozwalają na wykrycie stanów chorobowych. W profilaktyce schorzeń szpary międzyracicowej dużeznaczenie mają kąpiele w płynie antyseptycznym, np. w 10 % wodnym roztworze siarczanu miedzi, w 5% roz-tworze formaliny czy w środkach zawierających związki

Korekcja racic a produkcyjność bydła Ewa Kurcz

technologia


miedzi i cynku. Środki te powodują utwardzenie rogu racic, zapobiegają rozwojowi bakteryjnych schorzeń, np. gniciu rogu, ropnemu zapaleniu tworzywa racico-wego oraz schorzeniom skóry szpary międzyracicznej. Leczenie schorzeń racic polega na usunięciu ich przy-czyny. Polepszenie warunków higienicznych i żywienio-wych, właściwa pielęgnacja i korekcja racic zmniejszają występowanie tych schorzeń. Pęknięcia i drobne ubytki wystarczy przetrzeć jodyną i opatrzyć zasypką lub ma-ścią z antybiotykiem. Na obrzęki zapalne stosuje się ma-ści rozgrzewające (ichtiolowa, jodowo-kamforowa) czy kompresy z siemienia lnianego.

Usuwanie martwych tkanek, upust ropy oraz stosowanie środków pobudzających ziarninowa-nie, przyśpiesza wyleczenie. W przypadku schorzeń wywołanych przez bakterie najważniejsza jest osłona antybiotykowa. Korekcję racic powinna przeprowa-dzać osoba z doświadczeniem, znająca zasady tego za-biegu. Narzędzia używane do korekcji to: noże, obcęgi, tarnik. Obecnie rolnicy z mojego terenu coraz częściej korzystają z usług profesjonalnych firm używających dokorekcji szlifierki kątowej ze specjalną tarczą wolframo-wą, a krowy unieruchomione są w poskromie.

N a w o ż e n i e r o ś l i n

Celem nawożenia jest dostarczenie roślinom składników pokarmowych w ilościach niezbędnych dla uzyskania oczekiwanego plonu i jego jakości oraz utrzymanie na niezmienionym poziomie, lub zwięk-szenie zasobności gleby w makro- i mikroelementy. Najważniejsze dla roślin pierwiastki mineralne, takie jak: azot, fosfor, potas, magnez, wapń i siarka, po-bierane są w dużych ilościach: od kilkunastu do ponad 100 kg/ha. Powinny być zatem dostarczane głównie do-glebowo, gdyż jedynie system korzeniowy może je po-brać w tak znacznych ilościach. Z kolei mikroelementy (bor, miedź, cynk, mangan, molibden, żelazo) pobie-rane są w stosunkowo niewielkich dawkach: od kilku gramów do 2 kg/ha. Dlatego zapotrzebowanie roślin na te składniki można całkowicie lub w dużym stopniu za-spokoić poprzez opryski dolistne. Często jednak w skład nawozów dolistnych wchodzą również makroelemen-ty, zwłaszcza azot i magnez, niekiedy też fosfor, potas i siarka.

Ustalenie dawki

Dawki nawozów mine-ralnych ustala się na podstawie zasobności gleby i wymagań pokarmowych roślin, czyli ilo-ści składników mineralnych pobieranych z określonym plo-nem. Przy planowaniu nawoże-nia trzeba też uwzględnić dawki i częstotliwość stosowania obor-nika. Wymagania pokarmo-we roślin określają masę skład-

ników pokarmowych niezbędnych do wydania określo-nego plonu i stanowią podstawę do ustalenia potrzeb nawozowych roślin. Potrzeby nawozowe roślin decydu-ją o masie składników pokarmowych niezbędnych do zastosowania w formie nawozu, celem uzyskania prze-widywanego plonu. Dawki nawozowe ustala się na pod-stawie wymagań pokarmowych roślin, współczynnika wykorzystania nawozów, zdolności roślin do przyswa-jania składników pokarmowych.

Nawożenie składnikami pokarmowymi można ustalić metodą bilansową. Wtedy należy:■ określić pobranie składników przez uprawianą rośli-

nę przy określonym plonie,■ uwzględnić zasobność gleby,■ uwzględnić stopień wykorzystania nawozu,■ oszacować ilości składników pokarmowych dostar-

czonych do gleby z resztkami roślinnymi,■ zbilansować składniki w członie zmianowania,■ wybrać nawóz z uwzględnieniem wymagań roślin.

Tabela 1. Pobranie składników mineralnych w plonie jednostkowym roślin uprawnych/plon główny + uboczny w kg /t

Roślina uprawna N P2O5 K2O Mg CaPszenica 23-31 9-13 16-24 2-3 4-5Żyto 19-30 10-13 18-26 2-3 4-5Owies 20-32 10-14 19-26 2-3 4-5Jęczmień 20-32 10-13 26-36 2-3 4-5Kukurydza na ziarno 24-42 12-16 32-42 4-6 6-8

Dorota Szczykutowicz

technologia


Ustalmy wiec przykładowo zapotrzebowanie pokarmowe na azot fosfor i potas dla pszenicy przy plonie 5 t ziarna i 6 t słomy (stosunek 1:1), przyjmując średnie wielkości. Pszenicę tę uprawiamy po rzepaku ozimym o uzyskanym plonie 3 t/ha nasion i 6 ton słomy i glebie o średniej zasobności w fosfor i potas, zakłada-jąc także średnie pobranie składników pokarmowych.N 5 t x 27 kg = 135 kgP2O5 5 t x 11 kg = 55 kgK2O 5 t x 20 kg = 100 kg

Wyliczone ilości są to składniki pokarmowe, jakie zostaną pobrane prze rośliny przy zakładanym plonie ziarna i słomy, co stanowi rozchód w bilansie.Przychód składników pokarmowych (słoma z rzepaku).Azot 6t x 7 kg = 42 kgFosfor 6 t x 3 kg = 18 kgPotas 6 x 20 kg = 120 kg

Mając do dyspozycji wyniki analizy gleb, suge-rujące poziom podstawowych składników pokarmo-wych, możemy wyliczyć również zapotrzebowanie na fosfor i potas pod uprawianą pszenicę (tabela nr 2).

Poprawka na azot

Ustalenie dawek azotu jest trudniejsze, gdyż na ogół nie prowadzi się analiz zawartości tego składnika w glebie. Zarówno niedobór, jak i nadmiar pierwiastka powoduje wyraźne spadki plonów i pogorszenie ich ja-kości.Dawki nawozów azotowych ustala się na podstawie:■ wymagań pokarmowych roślin i przewidywanych

plonów,

Tabela 2. Dawki fosforu i potasu pod zboża ozime w zależności od zasobności gleby i poziomu plonowania

Poziom plonowania w t/ha

Dawki w kg/ haFosfor Potas

niska średnia wysoka niska średnia wysoka3 60-70 40-50 30-40 70-80 60-70 50-604 70-80 60-70 40-50 80-90 70-80 60-705 80-90 70-80 50-60 90-100 80-90 70-806 90-100 80-90 60-70 100-110 90-100 80-907 100-110 90-100 70-80 110-120 100-110 90-100

Tabela 3. Zawartość składników pokarmowych NPK w plonie ubocznym niektórych roślin uprawnych

Roślina Plon uboczny Stosunek plonu główne-go do ubocznego

Zawartość składnika w kg/tN P2O5 K2O

Pszenica Słoma 1:1,1 5,0 3,0 14,0Żyto Słoma 1:1,4 5,0 3,0 20,0Jęczmień Słoma 1:1 5,0 3,0 17,0Jęczmień browarny. Słoma 1:1 5,0 3,0 17,0Owies Słoma 1:1,5 4,0 3,0 17,0Rzepak Słoma 1:2 7,0 3,0 20,0Burak cukrowy Liście 1:0,7 4,0 1,1 5,0

Tabela 4. Przeciętne wykorzystanie składników po-karmowych z nawozów mineralnych w roku stosowa-nia

Składnik – rodzaj nawozu Wykorzystanie w %Azot mineralny 50-70Azot organiczny 20-30Fosfor mineralny 15-25 (30)Fosfor organiczny 20-30Potas mineralny i organiczny 50-60Mangan, miedź, cynk 0,5-5

Tabela 5. Bilans kg/ha

Składnik Przychód Rozchód Zapotrzebowa-nie nawozowe

Azot 42 135 93Fosfor 18 55 37Potas 120 100 20

* Na podstawie wyliczonego bilansu należałoby zastoso-wać takie ilości składników pokarmowych pod uprawia-ną pszenicę przy średniej zasobności gleby w fosfor i potas. Natomiast przy zasobności gleby w fosfor i potas poniżej średniej można korzystać ze współczynników przelicze-niowych pobrania tychże składników (tabela nr 6).

technologia


■ przedplonu (najgorsze stanowisko pozostawiają z re-guły zboża, zaś najlepsze rośliny z rodziny motylko-watych i uprawiane na oborniku),

■ warunków glebowych (gleby lżejsze są z natury uboższe w azot),

■ przebiegu pogody w okresie poza wegetacyjnym (nadmierne opady wypłukują azot poza zasięg syste-mu korzeniowego),

■ zawartości azotu w glebie.

Zawartość azotu w glebie zależy od zawartości w niej substancji organicznej i wynosi od 0,02 do 0,6%, a w glebach torfowych do 3,5%. Przyjmując, że 20 cm warstwa gleby na powierzchni 1 ha waży 3 000 ton, a w niej jest 0,1% azotu, to oznacza, że znajduje się tam 3000 kg azotu, z którego tylko od 1-3% ulega minerali-zacji, a tylko 1/3 może być pobrana przez rośliny (czyli od 10 kg do 30 kg/ha).

Wyliczenie potrzeb azotowych dla pszenicy

Bilans azotu nie może być zrównoważony, gdyż należy się liczyć z pewnymi nieuniknionymi stratami tego składnika poprzez: wymywanie azotanów do głęb-szych warstw gleby i wód glebowych, ulatnianie jego ga-zowych związków do atmosfery. W uproszczeniu moż-na przyjąć, że bezpieczne dla środowiska jest dodatnie saldo azotu nieprzekraczające 30 kg N/ha. Zaprezentowane wyżej wyliczenia dawki azotu dla pszenicy można zmniejszyć lub zwiększyć o 10 do 15%, w zależności od wystąpienia korzystnych lub nie-korzystnych czynników.

Warunki zmniejszania dawek azotu:

■ bardzo dobre stanowiska (nieduża odległość od na-wożenia obornikiem, przedplony motylkowe, strącz-kowe, trawy),

■ zwiększona dawka lub dodatkowe nawożenie gno-jówką,

■ zastosowanie wysokich dawek nawozowych pod przedplon,

■ korzystne warunki w okresie jesienno-zimowym (ciepło, małe opady),

■ niski poziom agrotechniki (niska zasobność gleby w składniki mineralne, niski odczyn, duże zachwasz-czenie).

Warunki zwiększenia dawek azotu:

■ brak nawożenia obornikiem w uprawie okopowych,■ brak roślin motylkowych w płodozmianie,■ nadmierne opady jesienno-zimowe,■ intensywna technologia uprawy rośliny.

Pobieraniu składników pokarmowych z gle-by sprzyja optymalny, tj. lekko kwaśny bądź obojętny odczyn. Przy kwaśnym zalecane jest letnie lub jesienne wapnowanie pola, aby podczas prowadzonych uprawek wapno wymieszać z glebą. Obornik należy wówczas wywieźć późną jesienią lub tak zaplanować nawożenie, aby nie stosować go w roku, w którym planowane jest wapnowanie. Wapń powoduje bowiem szybszy rozkład obornika, mogą nastąpić przy tym pewne straty azotu. W przeciętnej dawce 30 t/ha obornika wnosi się do gle-by 150 kg azotu (N), 90 kg fosforu (P2O5), 210 kg pota-su (K2O) i 60 kg magnezu (MgO) oraz mikroelementy. Ta dawka powinna zaspokoić potrzeby pokarmowe nawet najbardziej wymagających roślin. Trzeba jed-nak wiedzieć, iż podobnie jak z nawozów mineralnych, także z obornika poszczególne składniki nie są wyko-rzystywane w 100%. Stosunkowo słabo w pierwszym roku przyswajalny jest azot i fosfor – do 30%, podczas gdy potas nawet do 70%. Dlatego przy niskiej zasobno-ści gleby konieczne staje się dodatkowe nawożenie mi-neralne, umożliwiające zarówno zaspokojenie potrzeb pokarmowych, niezbędnych do uzyskania założonego plonu, jak również doprowadzenie gleby przez kilka lat do pożądanego odczynu i zasobności. Po uzyskaniu tych parametrów można liczyć na wysokie i stabilne plony roślin w wieloleciu, natomiast dawki nawozów ograniczyć do wymagań pokarmowych roślin. W celu wyliczenia azotu działającego w nawo-zach naturalnych, można się posiłkować miernikiem

Tabela 6. Współczynniki przeliczeniowe pobrania potasu i fosforu przez rośliny na dawki składnika nawozowego

Zawartość w glebie

Potas Fosfor

ziarnkowe okopowe na oborniku

okopowe bez obornika ziarnkowe okopowe

na obornikuokopowe

bez obornikaBardzo niska 1,75 1,00 2,00 2,00 2,00 3,00Niska 1,5 0,75 1,50 2,00 1,00 2.00Średnia 1,00 0,50 1,25 1,00 0,50 1,00Wysoka 0,75 0,40 1,00 0,75 0,25 0,75Bardzo wysoka 0,25 0,20 0,75 0,50 0,25 0,50

Tabela 7. Bilans kg/haSkładnik Przychód Rozchód Zapotrzebowanie Wykorzystanie w % Nawożeniew kg/haAzot 42 +30 kg= 72 kg 135 63 70 90

technologia


równoważnikowym (równoważnik nawozowy), któ-ry wyraża składnik działający w stosowanym nawozie, tak jak określona ilość tego składnika w postaci stoso-wanych nawozów mineralnych.

Za mało potasu

Wyniki analiz zasobności gleb wskazują często na znacznie większe niedobory potasu niż fosforu. Na-leży to tłumaczyć faktem, iż podczas nawożenia wno-szone są jednakowe lub zbliżone dawki fosforu i potasu, zwłaszcza przy stosowaniu nawozów wieloskładniko-wych, podczas gdy rośliny wykazują wyraźnie większe zapotrzebowanie na potas. Dla przykładu zboża, uwa-żane za rośliny fosforolubne, pobierają ponad dwukrot-nie więcej potasu niż fosforu, a rośliny okopowe bądź pastewne kilka razy więcej. Dlatego podczas zakupu na-wozów wieloskładnikowych należy zwracać uwagę na stosunek tych pierwiastków, bądź uzupełniać niedobo-

ry określonego składnika, dodając nawozy pojedyncze, a więc w wypadku potasu – sól potasową lub siarczan potasu. Reasumując rozważania dotyczące nawożenia roślin należy stwierdzić, że aby osiągnąć skuteczną efektywność stosowanych nawozów trzeba poznać najpierw stan gleby i jej zasobność w podstawowe składniki pokarmowe, a dopiero w dalszej kolejności stosować nawozy. Dlatego zachęcam wszystkich, któ-rzy zajmują się produkcją rolną, do wykonywania ana-liz glebowych, albowiem wydane złotówki na badanie gleby mogą przynieść duże oszczędności przy zakupie nawozów mineralnych.

Literatura■ Roman Czuba 1996 „Nawożenie roślin uprawnych”■ Materiały internetowe IUNG Puławy■ M.R i R.W. Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej.■ Farmer :nawozy – podstawowe zasady nawożenia.

Tabela 8. Współczynniki przeliczania formy ogółem na formę działającą składników w nawozach organicznych w/g Maćkowiaka

Nawóz naturalnyWspółczynnik składników stosowanych w terminachAzot Fosfor Potas

jesień wiosna w dowolnym terminieObornik 0,3 0,3 1 1Gnojowica bydlęca 0,3-0,6* 0,7 1 1Gnojowica trzody chlewnej 0,8 1 1

* niższa wartość na glebach lekkich i bardzo lekkich oraz po wilgotnych zimach, wyższa wartość na glebach śred-nich i ciężkich oraz po suchych zimach.

technologia


Od 1 stycznia 2009 roku w Polsce wysokość płatności bezpośrednich oraz niektórych płatności re-alizowanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) 2007 – 2013 (płatności z tytułu wspierania gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospo-darowania [ONW], zalesiania gruntów, programu rol-nośrodowiskowego), uzależniona będzie od spełniania przez rolników wymogów zasady wzajemnej zgodności (cross – compliance). W nowych państwach członkowskich UE, w tym w Polsce, wymogi wzajemnej zgodności będą wdrażane stopniowo. Od 1 stycznia 2009 roku zaczy-nają obowiązywać wymogi obszaru A. Zgodnie z ak-tualnym stanem prawnym wymogi obszaru B i C wdra-żane będą od 2011 roku. (Polska wnioskuje, aby wymogi obszaru C wprowadzić w późniejszym terminie).

Obszar A (1 stycznia 2009 r.)

Ochrona środowiska naturalnego■ Ochrona dzikiego ptactwa■ Ochrona wód podziemnych przed zanieczyszcze-

niem spowodowanym przez niektóre substancje nie-bezpieczne

■ Zasady stosowania osadów ściekowych w rolnictwie ■ Ochrona wód przed zanieczyszczeniami powodowa-

nymi przez azotany pochodzenia rolniczego ■ Ochrona dzikiej fauny i flory

Identyfikacja i rejestracja zwierząt■ Identyfikacja i rejestracja zwierząt

Obszar B (1 stycznia 2011 r.)

Zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt, zgłaszanie nie-których chorób oraz zdrowotność roślin■ Zdrowotność roślin■ Zakaz stosowania związków o działaniu hormonal-

nym, tyreostatycznym beta – agnonistycznym■ Bezpieczeństwo żywności i pasz■ Zapobieganie, kontrola i zwalczanie niektórych pa-

sażowalnych encefalopatii■ Zgłaszanie niektórych chorób zakaźnych zwierząt

Obszar C (1 stycznia 2011 r.)

Dobrostan zwierząt ■ Minimalne normy ochrony cieląt■ Minimalne normy ochrony świń■ Ochrona zwierząt gospodarskich.

Ochrona środowiska naturalnego, w ramach wymogów wzajemnej zgodności, dotyczy ochrony pta-ków i siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory,ochrony wód gruntowych przed substancjami niebez-piecznymi, takimi jak: środki ochrony, „przepracowa-ne” oleje rolnicze oraz postępowanie z osadami ście-kowymi w gospodarstwie, a także ochrona wód przed azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych (głównie z produkcji zwierzęcej). Prawo określa 10 form ochrony przyrody, a wśród nich wymienia tzw. obszary Natura 2000. Na obszarach Natura 2000 wymagania w zakre-sie wzajemnej zgodności wynikają z następujących dy-rektyw:■ Dyrektywa Ptasia – dotycząca ochrony dzikich pta-

ków,■ Dyrektywa Siedliskowa – dotycząca ochrony sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.

Ochrona gatunkowa wszystkich zwierząt, ro-ślin i grzybów, obejmuje obszar całej Polski i dotyczy wszystkich mieszkańców, a więc także wszystkich rol-ników. Natomiast celem istnienia sieci obszarów Natu-ra 2000 jest ochrona różnorodności biologicznej kon-tynentu europejskiego, na rzecz najbardziej zagrożo-nych siedlisk, gatunków ptaków oraz roślin i zwierząt wskazanych w dyrektywach. W skład sieci Natura 2000 wchodzą tzw. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OS), które wyznacza się na podstawie dyrektywy ptasiej oraz tzw. Specjalne Obszary Siedlisk (SOO), które określane są na podstawie dyrektywy siedliskowej. W Polsce Sieć Obszarów Natura 2000 stanowi około 20% powierzchni kraju. W trakcje prowadzonej produkcji rolniczej, a także funkcjonowania gospodarstwa rolnego, używa-ne są substancje, które stosowane lub przechowywane w niewłaściwy sposób mogą stanowić zagrożenie dla czystości wód i zdrowia publicznego. Spośród sub-stancji stanowiących zagrożenie dla wód gruntowych

CROSS - COMPLIANCErusza od 1 stycznia 2009 r.

Mateusz Niziurski

technologia


w gospodarstwie rolnym najczęściej wykorzystywane są środki ochrony roślin, a także produkty naftowe, ta-kie jak: oleje napędowe i opałowe, benzyna, oleje prze-kładniowe i hydrauliczne, smary, płyny hamulcowe. W celu ochrony środowiska należy zachować szcze-gólną ostrożność w przypadku stosowania wyżej wy-mienionych substancji. Oznacza to, że środki te należy przechowywać tak, aby nie powodować przedostawania się ich do wód gruntowych w sposób bezpośredni lub pośredni, czyli poprzez glebę. Identyfikacjairejestracjazwierzątdotyczyrol-ników posiadających zwierzęta. Głównym celem syste-mu i identyfikacji i rejestracji zwierząt (IRZ) jest popra-wa bezpieczeństwa żywności i zdrowotności zwierząt, a dzięki temu poprawa bezpieczeństwa zdrowia pu-blicznego. W celu dokonania rejestracji zwierząt w syste-mie IRZ należy:■ uzyskać numer identyfikacyjny producenta rolnego,■ zwrócić się o nadanie numeru siedziby stada.

Zgłoszenie zwierząt do rejestru oraz zdarzeń ich dotyczących, posiadacz zwierząt dokonuje poprzez wy-pełnienie druków dostępnych w biurach powiatowych ARiMR, bądź składa się je w formie elektronicznej na stronie internetowej ARiMR i są to w szczególności:■ rejestracja zwierzęcia (urodzenie, przywóz z państw

spoza UE, przywóz z państw UE),■ przemieszczenie zwierzęcia,■ padnięcie ,■ ubój.

W związku z powyższym, rolnik jest zobowią-zany zgłaszać wszystkie zdarzenia dotyczące zwierząt do biur powiatowych ARiMR w terminach określonych w przepisach prawa, np. w przypadku bydła 7 dni od daty zaistnienia zdarzenia. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt(IRZ) umożliwia:■ ustalenie miejsc pochodzenia, pobytu i przemiesz-

czeń zwierząt,■ zapewnienie bezpieczeństwa żywności zgodnie

z wymogami Unii Europejskiej,■ uzyskanie pełnego dostępu do rynku produktów po-

chodzenia zwierzęcego innych państw członkow-skich Unii Europejskiej.

Posiadacz zwierzęcia jest zobowiązany do jego oznakowania. Każde zwierzę w siedzibie stada powinno być odpowiednio oznakowane zgonie z przepisami.

Bydło – oznakowanie polega za założeniu na każde ucho zwierzęcia kolczyka z numerem identyfika-cyjnym. Posiadacz zgłasza fakt oznakowania zwierzęcia kierownikowi biura ARiMR nie później niż w terminie 7 dni od dnia urodzenia tego zwierzęcia.

Owce i kozy – oznakowanie owcy i kozy polega na założeniu na lewe ucho zwierzęcia kolczyka z numerem identyfikacyjnym. Posiadacz owcy lub kozyzgłasza kierownikowi biura powiatowego ARiMR fakt oznakowania zwierzęcia w każdym przypadku przed opuszczeniem przez to zwierzę siedziby stada, w której się urodziło, nie później jednak niż w terminie 6 miesię-cy od urodzenia tego zwierzęcia.

Świnie – oznakowanie polega na wytatuowaniu w sposób trały i widoczny numeru identyfikacyjnegozwierzęcia gospodarskiego albo założenie na lewą mał-żowinę uszną kolczyka z numerem identyfikacyjnymzwierzęcia. Posiadacz jest zobowiązany bezzwłocznie oznakować zwierzę i zgłosić ten fakt kierownikowi biu-ra powiatowego ARiMR nie później niż przed dniem opuszczenia przez to zwierzę siedziby stada.

Rolnik ubiegający się o przyznanie płatności bezpośrednich oraz płatności w ramach niektórych działań inwestycyjnych PROW 2007 – 2013, o których mowa powyżej, w chwili złożenia wniosku podejmuje zobowiązanie do przestrzegania wymogów wzajemnej zgodności we własnym gospodarstwie przez cały rok kalendarzowy. Zobowiązany jest również do umożli-wienia kontroli na miejscu na terenie całego gospodar-stwa przez inspektora ARIMR lub pracownika Inspekcji Weterynaryjnej. Organem odpowiedzialnym za kontrole wymo-gów wzajemnej zgodności w zakresie spełniania przez rolnika wymagań dobrej kultury rolnej oraz ochrony środowiska naturalnego będzie Agencja Restrukturyza-cji i Modernizacji Rolnictwa. Organem odpowiedzial-nym za kontrole wzajemnej zgodności w zakresie iden-tyfikacji i rejestracji zwierząt będzie Inspekcja Wetery-naryjna.

technologia


Ile dostaniesz za...Rodzaje płatności bezpośrednich przyznawane rolni-kom w 2008 roku oraz stawki płatności na rok 2008 1. Jednolita płatność obszarowa (JPO) – 339,31 zł/ha.2. Krajowe uzupełniające płatności obszarowe (UPO),

w tym: ■ płatność do grupy upraw podstawowych – 269,32

zł/ha,■ płatność do powierzchni uprawy chmielu (płat-

ność związana z produkcją) – 407,60 zł/ha,■ płatność do powierzchni uprawy chmielu (płat-

ność niezwiązana z produkcją) – 591,50 zł/ha,■ płatność do powierzchni roślin przeznaczonych

na paszę, uprawianych na trwałych użytkach zie-lonych (płatności zwierzęce) – 379,55 zł/ha.

3. Płatność do upraw roślin energetycznych – 152,85 zł/ha.

4. Płatność cukrowa – 39,45 zł/tonę.5. Pomoc do rzepaku – 176 zł/ha.

Nowe schematy pomocowe w roku 2008 Od 2008 roku rolnicy mogą ubiegać się o płat-ności w ramach dwóch nowych schematów pomoco-wych:1. Oddzielną płatność z tytułu owoców i warzyw (płat-

ność do pomidorów) – 133,65 zł/tonę.2. Przejściowe płatności z tytułu owoców miękkich

– 1358,68 zł/ha (z czego 781,24 zł z budżetu UE, 577,44 z budżetu krajowego).

Koperta finansowa na rok 2008 Łączna koperta finansowa na realizację płatno-ści bezpośrednich za rok 2008 wynosi ponad 9,3 mld zł. W porównaniu do roku 2007 wzrost środków fi-nansowych na realizację płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego wynosi ponad 686 mln zł.

Naliczanie płatności Obecnie ARiMR przystąpiła do naliczania płat-ności bezpośrednich. W pierwszej kolejności do nali-czania skierowane zostały wnioski rolników złożone w 89 powiatach dotkniętych klęską suszy (na terenie 7 województw).

Realizacja płatności w grudniu 2008 r. Zgodnie z obowiązującymi przepisami realiza-cja płatności na rachunki bankowe rolników może na-stąpić od dnia 1 grudnia 2008 r. Planuje się, że dla ok. 850 tys. rolników realiza-cja płatności nastąpi w miesiącu grudniu 2008 r. Plano-wana kwota płatności w grudniu wyniesie ok. 3,8 mld zł, co stanowi ok. 41% łącznej koperty finansowej prze-widzianej na płatności bezpośrednie za rok 2008. W analogicznym okresie, w roku 2007, w mie-siącu grudniu, płatności zrealizowano dla 650 tys. rolni-ków na łączną kwotę 2,2 mld zł. ARiMR planuje wydanie wszystkich decyzji administracyjnych w sprawie przyznania płatności do dnia 1 marca 2009 r. Jadwiga Bastrzyk

W języku potocznym przedsiębiorca to ktoś, kto podejmuje jakieś przedsięwzięcie dla celów zarob-kowych, a przedsiębiorczość – to cecha lub zdolność podejmowania się takich przedsięwzięć. W literaturze ekonomicznej pojęcie przedsiębiorczości pojawiło się w połowie XVIII wieku za sprawą Richarda Cantillo-na. Tematyka ta stała się popularna w XX wieku dzięki J. Schumpeterowi, który w pracy pt. Teoria rozwoju go-spodarczego, przedsiębiorczość uznał za podstawę roz-woju gospodarki kapitalistycznej. Rozwój dokonuje się za pomocą mechanizmu konkurencji, który eliminuje nieefektywne zastosowania czynników wytwórczych. Działanie tego mechanizmu polega na tym, że przed-siębiorcy stale poszukują nowych, niestosowanych po-przednio kombinacji czynników wytwórczych.

Sukces konkurencyjny gospodarstwa rolnego uzależniony jest od posiadania przez nie przewagi kon-kurencyjnej. Polega ona na tym, że gospodarstwo robi coś lepiej lub inaczej od konkurentów, dzięki czemu osiąga lepsze wyniki. Z powyższego zestawienia defi-nicji przedsiębiorczości oraz przewagi konkurencyjnej wynika, że przedsiębiorczość jest niezbędna do uzy-skania przewagi konkurencyjnej. Przedsiębiorczość na wsi i obszarach wiejskich zwykło się utożsamiać z pozyskiwaniem przez rolni-ków dochodów ze źródeł pozarolniczych (agroturysty-ka, handel, itp.). Jest to ważny element w krajobrazie wiejskiej przedsiębiorczości, jednakże ograniczenie się jedynie do niego, oznaczałoby drastyczne spłycenie za-gadnienia. Przedsiębiorczością po przeanalizowaniu

Rola przedsiębiorczości w budowaniu przewagi konkurencyjnej gospodarstw rolnych Artur Pałka

ekonomika


wielu definicji, możemy nazwać zespół cech i zacho-wań charakteryzujących jednostkę aktywną dążącą do zaspokojenia swoich potrzeb materialnych oraz po-trzeby samorealizacji. Analizując przedsiębiorczość w gospodarstwie rolnym widzimy wyraźnie, że mamy do czynienia nie tylko z podmiotem, osobą konkurującą na rynku i szukającą tam swojego miejsca, ale również z przedsiębiorcą wewnętrznym, który usiłuje stale do-skonalić struktury gospodarstwa rolnego, czyli firmy,którą kieruje. Oznacza to, że przedsiębiorczość nie musi wiązać się z powstawaniem nowych podmiotów. Proces transformacji skutkował zmianami wa-runków gospodarowania w rolnictwie i przemyśle rol-no-spożywczym. System nakazowo-rozdzielczy charak-teryzował się niedoborami również na rynku produktów żywnościowych. Sprzedaż produkcji zapewniała rolni-kom dochody na poziomie umożliwiającym godne życie, bez konieczności liczenia się z kosztem jednostkowym produkcji i mającej na jego wpływ uwarunkowaniami technologii produkcji. Po-wodowało to petryfikacjenieefektywnych struktur, ograniczenie postaw in-nowacyjnych spowodo-wane brakiem konieczno-ści ich przejawiania oraz brakiem możliwości ich realizacji od strony orga-nizacyjnej. Zmiana syste-mu unaoczniła nieefek-tywność poprzedniego. Okazało się, że produkcja przy utrzymaniu obecnej technologii, struktury obszarowej i produkcyjnej gospo-darstwa, nie jest w stanie zapewnić zadowalającego do-chodu znacznej części rodzin rolniczych. Rolnicy stanęli w obliczu konkurencji na rynku, który charakteryzuje się m.in. następującymi cechami:■ wysokimi wahaniami cenowymi produktów żywno-

ściowych utrudniającymi racjonalne planowanie za-równo długo–, jak i krótkookresowe,

■ jest rynkiem konsumenta, warunki cenowe dyktuje na nim odbiorca,

■ stale rosnące koszty środków do produkcji rolnej,■ duża liczba gospodarstw w większości o niskim po-

tencjale produkcyjnym,■ sezonowość produkcji powodująca okresowe zabu-

rzenia płynności finansowej zarówno w gospodar-stwach, jak i części podmiotów skupujących.

Ze względu na specyfikę opisywanego obszarunależałoby wyróżnić elementy najbardziej wpływające na przedsiębiorczość w gospodarstwie rolnym, a tym samym na jego pozycję konkurencyjną i najbardziej pożądane cechy u prowadzących gospodarstwa rolne. W przypadku badanego obszaru są to:1. Innowacyjność, czyli zdolność do podejmowania

działań mających na celu zmiany organizacyjne,

produkcyjne, które są wprowadzane wcześniej niż u pozostałych rolników (konkurentów).

2. Zdolność podejmowania ryzyka w różnej perspekty-wie czasowej.

3. Zdolność analizy posiadanych danych dotyczący za-równo samego gospodarstwa, jak i jego otoczenia.

4. Zdolność do pozyskiwania funduszy na działalność operacyjną i inwestycyjną w sytuacji ograniczonych zasobów w gospodarstwie.

Powyższe cechy i zdolności, mające charakter niematerialny, trudno jest rozpatrywać w oderwaniu od siebie. Stanowią one połączony zespół cech i umiejętno-ści, których posiadanie wpływa na to, jaką dany rolnik przyjmie postawę wobec rzeczywistości ekonomicznej.

Innowacyjność

Polska wieś postrzega-na jest jako silna ostoja tradycji oraz konserwa-tyzmu w warstwie kul-turowej i ekonomicznej. W obecnym systemie go-spodarczym innowacyj-ność jest podstawą uzy-skiwania produkcji o wy-sokich parametrach jako-ściowych oraz po kosztach dających większe szansę rolnikowi na uzyskanie zysku. Jedyną możliwo-ścią ograniczenia kosztu jednostkowego wytwa-

rzanej produkcji przez rolnika jest stałe doskonalenie technologii produkcji, szukanie zmian mających na celu uzyskanie takiej kombinacji technologii produk-cji, jak również zaangażowania siły roboczej oraz wie-lu innych czynników. Rolnik innowacyjny jest o kil-ka kroków do przodu w stosunku do naśladowców. Wśród rolników dominuje postawa nieufnego obser-wowania uzyskanych efektów przez rolnika wprowa-dzającego nowe rozwiązanie i ewentualna jego adapta-cja we własnym gospodarstwie. Naśladownictwo kryje w sobie jednak pułapkę. Otóż rozwiązanie, które dało pozytywne efekty u prekursora, może nie sprawdzić się u naśladowcy. Przyczyny tego stanu rzeczy mogą być różne, od nieadekwatności danego rozwiązania w stosunku do gospodarstwa naśladowcy poprzez błę-dy w trakcie procesu jego adaptacji.

Zdolność podejmowania ryzyka

Kolejną ważną cechą przedsiębiorcy w gospo-darstwie rolnym jest zdolność podejmowania ryzyka. Ryzyko wpisuje się w każdą działalność gospodarczą. W przypadku produkcji rolniczej jest to zwłaszcza wi-doczne w przypadku bardzo częstych wahań cen ryn-kowych, powodowanych m.in. przez nadprodukcję

„Przedsiębiorczość to tworzenie

czegoś z niczego”

ekonomika


lub niedobór pewnych produktów, na skutek warun-ków pogodowych. Rolnik może również podjąć dzia-łania postrzegane jako ryzykowne w danej sytuacji ekonomicznej gospodarstwa i w danych warunkach kształtowanych przez jego otoczenie i zdyskontować na swoją korzyść uzyskane w ten sposób efekty, lub za-niechać działań ryzykownych, godząc się tym samym na brak w przyszłości pozytywnych efektów podjęcia ryzyka. Nawet rolnik nie inwestujący ponosi ryzyko, ponieważ wytworzona przez niego produkcja nie znaj-dzie na przykład nabywcy, lub cena za nią uzyskana nie pozwoli wypracować zysku. Zagadnienie ryzyka jest szczególnie ważne w przedsięwzięciach o charak-terze inwestycyjnym. Inwestycje mają różny poziom ryzyka. Inwestycja uważana za najmniej ryzykowną to zakup gruntów rolnych zwłaszcza na powiększenie gospodarstwa. Natomiast ryzyko związane z innymi przedsięwzięciami nastawionymi na wzrost produkcji jest znacznie większe. Dotyczy to zwłaszcza przedsię-wzięć o wysokim poziomie zapotrzebowania na ka-pitał. Inwestycje tego typu niosą z sobą zwiększenie masy towarowej, co pozytywnie wpływa na pozycje rolnika wobec potencjalnego odbiorcy. Równocześnie rodzi się ryzyko, że produkcja nie zostanie sprzedana, lub zostanie sprzedana poniżej kosztów. Powyższa sy-tuacja obrazuje nam, jak ważna jest obserwacja oto-czenia gospodarstwa i analizy informacji.

Zdolność analizy posiadanych danych

Gospodarstwo rolne funkcjonuje w pewnym otoczeniu. Są to m.in. instytucje państwowe, samorzą-dowe, banki, producenci środków do produkcji, od-biorcy, instytucje otoczenia rolnictwa. Z powyższych instytucji w sposób bezpośredni lub pośredni może-my uzyskać wiele danych. Umiejętność ich pozyska-nia oraz analizy jest ważna i charakteryzuje człowieka przedsiębiorczego. Analiza posiadanych informacji powinna być podstawą do podejmowania decyzji za-równo o charakterze operacyjnym, jak i inwestycyj-nym. Odpowiednie wykorzystanie posiadanej infor-macji, pozwala znacznie zniwelować ryzyko związane z działalnością. Jest to wyraźnie widoczne zwłaszcza przy inwestycjach. Błędna inwestycja, powodująca zwiększenie skali produkcji lub rozpoczęcie nowej działalności, kosztuje podwójnie. Po pierwsze – powo-duje zamrożenie zainwestowanego kapitału w mniej płynną formę własności. Po drugie – nieefektywna produkcja generuje straty, a zaniechanie jej i tak rodzi koszty w postaci: ubezpieczeń, remontów bieżących, itp. Zmiana profilu produkcji wymaga również czasui dodatkowych pieniędzy, co dodatkowo uszczupla środki finansowe. Tak więc dopiero informacja odpo-wiednio zinterpretowana i wykorzystana do działalno-ści jest wartością. Człowiek przedsiębiorczy powinien potrafić z tej mnogości informacji wyłowić informacjęważną dla niego, z pewnego źródła, którą może zasto-sować w praktyce, wtedy jego szanse na sukces znacz-nie wzrastają.

Zdolność do pozyskiwania funduszy na działalność operacyjną i inwestycyjną w sytuacji ograniczonych

zasobów w gospodarstwie

Rozpoczynając analizę tego zagadnienia mo-żemy przywołać stwierdzenie prof. Kwiatkowskiego: przedsiębiorczość to „tworzenie czegoś z niczego”. Po 1989 roku jednym z najważniejszych problemów, z jakimi spotykają się przedsiębiorczy rolnicy to brak wystarczających środków finansowych na działalnośćinwestycyjną. Bardzo często rolnik, który miał pomysł na doskonalenie produkcji bądź na realizację inwestycji, stykał się z problemem braku środków na jej realizację. W tym momencie rozpoczynał on poszukiwania źródeł finansowania. Kredyty komercyjne były zazwyczaj pozazasięgiem potencjalnych wnioskodawców. Sytuacja za-częła zmieniać się od roku 1994 wraz z powstaniem Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Podstawowym instrumentem wsparcia, realizowanym przez tę instytucję, jest dopłata do oprocentowania kredytów. Pozwoliło to na pozyskanie przez rolników środków na modernizacje oraz rozwój własnych go-spodarstw rolnych. Przełożyło się to w efekcie na spa-dek kosztów produkcji, na doskonalenie technologii, a przez to uzyskiwanie lepszych wskaźników produk-cyjnych (plonów, przyrostów dobowych masy), zwięk-szenie wielkości produkcji, a tym samym poprawę po-zycji przetargowej w stosunku do odbiorcy. O dużym zapotrzebowaniu na kapitał inwestycyjny świadczy peł-ne wykorzystanie środków z programu przedakcesyjne-go SAPARD oraz z Sektorowego Programu Operacyj-nego realizowanego w latach 2004 –2006, jak również duże zainteresowanie rolników środkami finansowymiz PROW 2007–2013.

Literatura:1. Gruszecki T.: Przedsiębiorca w teorii ekonomii.

CEDOR 1994.2. Koźmiński A.K.: Zarządzanie w warunkach niepew-

ności. PWN, Warszawa 2004.3. Piasecki B. red.: Ekonomika i zarządzanie małą

firmą. PWN, Warszawa-Łódź 1998.4. Birski A.: Uwarunkowania rynkowe konkurencyjno-

ści przedsiębiorstw, UW-M Olsztyn, 2008.5. Godziszewski B.: Zasobowe uwarunkowania strate-

gii przedsiębiorstwa, UMK Toruń, 2001.3. Marcinkowska M.: Kształtowanie wartości firmy,

PWN, Warszawa, 2000. 4. Porter M.E.: Porter o konkurencyjności, PWE,

Warszawa 2001.5. Praca zbiorowa.: Źródła przewag konkurencyjnych

w agrobiznesie, KEiOA, AR, Lublin, 2003. 9. Pomykalski A.: Zarządzanie innowacjami, PWN

Warszawa-Łódz, 2001.10. Stankiewicz M.: Konkurencyjność przedsiębiorstwa.

Budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w warunkach globalizacji, TONiK Dom Organizato-ra, Toruń 2002.

ekonomika


Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo–energetycznym świata, przyczynia się do poprawy efektywności wykorzystania i oszczę-dzania zasobów surowców energetycznych, poprawy stanu środowiska poprzez redukcję zanieczyszczeń do atmosfery i wód oraz redukcję ilości wytwarzanych od-padów. Wzrost zapotrzebowania na energię, związany z postępem cywilizacyjnym i wzrostem poziomu życia mieszkańców globu, zmusza do poszukiwania nowych źródeł energii. Zasoby paliw kopalnych ulegają wyczer-paniu, a ich eksploatacja w negatywny sposób wpływa na środowisko. Problemy energetyczne można rozwią-zać poprzez racjonalne gospodarowanie energią oraz pozyskiwanie jej ze źródeł odnawialnych. Do niekon-wencjonalnych źródeł energii zalicza się głównie: wiatr, słońce, energię geotermalną, energię wód oraz energię otrzymywaną z biomasy. Wspieranie rozwoju tych źró-deł staje się coraz poważniejszym wyzwaniem dla nie-malże wszystkich państw świata.

Polska została zobowiązana do osiągnięcia w 2010 roku poziomu 7,5% udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii elektrycznej. W dokumencie przygotowanym przez Ministerstwo Gospodarki i zatytułowa-nym: Polityka Energetyczna Polski do roku 2030, w punkcie dotyczącym rozwoju wyko-rzystania odnawialnych źródeł energii, zosta-ją opisane szczegółowe działania, jakie mają zostać powzięte w celu uzyskania wzrostu wy-korzystania OZE w bilansie energetycznym na poziomie 15% do 2020 roku oraz 20% w 2030 roku.

W latach 2007–2013 do rozdysponowania jest aż 37,6 mld euro z Programu Operacyjnego Infra-struktura i Środowisko. Zasilą one 16 różnych prio-rytetów, z czego większość dotyczy właśnie ekologii (gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami, przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska, kształtowa-nie postaw ekologicznych, transport przyjazny środowi-sku, infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku, bezpieczeństwo energetyczne). Środki na rozwój odnawialnych źródeł energii można uzyskać w ramach priorytetu 10. Infrastruktura

energetyczna przyjazna środowisku. Celem priorytetu jest poprawa bezpieczeństwa energetycznego w zakresie oddziaływania na środowisko, podwyższenie sprawno-ści wytwarzania, przesyłania, dystrybucji i użytkowania energii oraz wzrost wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw.

Działania w ramach priorytetu to:■ wysokosprawne wytwarzanie energii,■ efektywna dystrybucja energii,■ termomodernizacja obiektów użyteczności publicz-

nej,■ wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych,■ wytwarzanie biopaliw ze źródeł odnawialnych,■ rozwój przemysłu dla OZE,■ sieci ułatwiające odbiór energii ze źródeł odnawial-

nych.

Środki na budowę lub zwiększenie mocy jedno-stek wytwarzania energii elektrycznej wykorzystujących energię wiatru, wody w małych elektrowniach wodnych do 10 MW, biogazu i biomasy oraz ciepła przy wykorzy-staniu energii geotermalnej i słonecznej, można uzyskać w ramach działania 4. Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych. Ponadto wsparcie przeznaczone będzie na przygotowanie kompleksowej dokumentacji nie-zbędnej do wnioskowania i realizacji przedsięwzięcia w ramach działania. Beneficjentami mogą być: przed-siębiorcy, jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki, podmioty wykonujące usługi publiczne, ko-ścioły i związki wyznaniowe. Minimalna wartość pro-jektu wynosi 20 mln PLN. Dofinansowanie projektówto maksymalnie 53% kwalifikujących się wydatków. W ramach działania 5. Wytwarzanie biopaliw ze źródeł odnawialnych można uzyskać wsparcie na budowę instalacji do produkcji biokomponentów i bio-paliw stanowiących samoistne paliwa, z wyłączeniem produkcji bioetanolu i czystego oleju roślinnego oraz na przygotowanie kompleksowej dokumentacji. Bene-ficjentami mogą być tylko przedsiębiorcy. Minimalnawartość projektu to 20 mln PLN, a dofinansowanie pro-jektów wynosi maksymalnie 53% kwalifikujących sięwydatków. Przedsiębiorcy zamierzający inwestować w in-nowacje technologiczne odnośnie odnawialnych źródeł energii w skali kraju lub na poziomie międzynarodo-wym, mogą też skorzystać z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Oś priorytetowa 3. Kapitał dla innowacji.

Dotacje UE

na rozwój odnawialnych

źródeł energii Elżbieta Rachtan

ekonomika


Dopłaty do upraw energetycznych

Lista roślin, które można uprawiać na cele ener-getyczne jest długa. Dopłaty do produkcji roślin ener-getycznych można uzyskać na rośliny, które będą prze-znaczone do wytworzenia produktów energetycznych. Unijne wsparcie finansowe do roślin energetycznychjest dodatkową dopłatą. Do powierzchni, na której pro-wadzona jest uprawa rośliny energetycznej, przysługuje również jednolita płatność obszarowa lub uzupełniające płatności, jeżeli zostaną spełnione warunki do ich przy-znania (np. gdy rolnik uprawia żyto na cele energetycz-ne i sprzedaje je z przeznaczeniem do produkcji biopa-liw, to uzyska do hektara powierzchni uprawy jednolitą płatność obszarową wraz z uzupełniającą płatnością obszarową do zboża oraz dodatkową płatność do roślin energetycznych).

Dotacje dla rolników w ramach działań PROW 2007-2013

Działania, z których środki mogą stanowić wsparcie dla plantatorów rzepaku i innych roślin ener-getycznych oraz osób, które chcą na przykład produ-kować olej roślinny na własnych wytłaczarkach mię-

dzy innymi z przeznaczeniem na biopaliwo lub na cele konsumpcji spożywczej to: Modernizacja gospodarstw rolnych (zakup lub instalacja nowych maszyn, urządzeń lub narzędzi do produkcji rolnej), Zwiększenie war-tości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej (zakup lub instalacja maszyn lub urządzeń do przetwa-rzania, magazynowania lub przygotowania produktów do sprzedaży), Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej (przetwórstwo produktów rolnych, wy-twarzanie materiałów energetycznych z biomasy), Two-rzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw (przetwórstwo produktów rolnych, wytwarzanie materiałów energe-tycznych z biomasy), Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów.

W wielu krajach UE obserwuje się szybko rosnące w ostatnich latach zapotrzebowanie na bio-paliwa. W dokumencie UE została sformułowana nadzieja, że do 2030 r. jedną czwartą paliw do pojaz-dów w UE będą stanowiły biopaliwa. W Polsce, przy dość stabilnym zapotrzebowaniu na surowce rolnicze zużywane przez przetwórstwo spożywcze i przemysł paszowy, rozwój produkcji biopaliw może zwiększyć popyt na rzepak, zboża i inne rośliny przerabiane na biopaliwa.

ekonomika


Ryszard Śmiechowski

opracowano na podstawie cen zebranych

przez doradców ŚODR Modliszewice

Ceny targowiskowe w woj. świętokrzyskimNotowania średnich cen targowiskowych i średnich cen skupu żywca w woj. świętokrzyskim (w okresie 10.11.08 r. - 05.12.08 r.) w zł

Produkt Jedn. 10-14.11.08 17-21.11.08 24-28.11.08 01-05.12.08 Średnia cena (10.11.08-05.12.08)

Jęczmień dt 48,00 49,82 48,17 46,46 48,11Owies dt 45,36 43,25 44,71 43,80 44,28Pszenica dt 48,67 50,77 49,54 48,82 49,45Pszenżyto dt 44,70 47,94 47,31 45,50 46,36Żyto dt 41,50 43,61 42,83 43,09 42,76Ziemniaki (hurt) dt 36,95 37,50 37,68 36,62 37,19Ziemniaki (detal) kg 0,70 0,68 0,71 0,64 0,68Cielęta do 100 kg kg 8,73 8,51 8,59 8,76 8,65Krowa mleczna szt 2812,0 2783,0 2791,0 2741,0 2781,8Prosięta para 251,43 250,56 256,50 255,00 253,37Żywiec wieprzowy kg 4,42 4,39 4,43 4,43 4,42Żywiec wołowy kg 4,73 4,79 4,76 4,81 4,77Jaja szt 0,41 0,39 0,40 0,40 0,40Buraki ćwikłowe kg 0,95 1,03 0,95 0,93 0,97Cebula kg 0,99 1,08 1,03 1,02 1,03Fasola igołomska kg 3,92 4,25 4,20 4,30 4,17Fasola Jaś karłowy kg 4,63 4,78 5,18 4,84 4,86Kalafiory szt 1,99 2,00 2,04 2,11 2,04Kapusta biała szt 1,28 1,30 1,24 1,19 1,25Kapusta czerwona szt 1,42 1,33 1,39 1,29 1,36Kapusta kwaszona kg 2,15 2,12 1,95 1,97 2,05Marchew kg 1,01 1,09 0,97 1,00 1,02Ogórki kg 4,93 4,71 4,65 4,93 4,81Ogórki kwaszone kg 3,25 3,00 3,25 3,25 3,19Papryka kg 3,75 4,11 4,20 4,85 4,23Pietruszka korzeń kg 2,09 2,55 2,32 2,30 2,32Pomidory kg 3,69 3,89 3,88 4,24 3,93Pory szt 1,16 1,02 1,32 1,03 1,13Rzodkiewka pęczek 1,35 1,34 1,54 1,34 1,39Sałata głowiasta szt 1,19 1,30 1,31 1,43 1,31Selery kg 2,17 2,33 2,25 2,08 2,21Jabłka konsumpcyjne kg 1,50 1,46 1,46 1,44 1,47Gruszki kg 2,96 3,01 3,14 3,10 3,05Mak kg 7,25 9,00 8,83 8,81 8,47Koncentrat dla tuczników dt 214,17 213,13 213,13 208,50 212,23Prestarter dt 203,33 198,75 198,75 206,00 201,71Mieszanka dla krów dt 160,83 168,13 168,13 169,50 166,65

Hurtowe średnie ceny owoców i warzyw (Sandomierski Ogrodniczy Rynek Hurtowy i targowisko w Skalbmierzu)

Produkt Jedn. Sandomierz10.11.08 17.11.08 24.11.08 01.12.08

Buraki ćwikłowe kg 0,35 0,50 0,35 0,33Cebula kg 0,38 0,50 0,38 0,30Kapusta biała szt 0,50 0,50 0,43 0,45Marchew kg 0,50 0,55 0,50 0,48Pietruszka korzeń kg 1,10 1,30 1,10 1,10Selery kg 1,50 1,10 1,50 1,50Jabłka konsumpcyjne kg 0,90 0,68 0,90 0,90

Produkt Jedn. Skalbmierz13.11.08 20.11.08 27.11.08 04.12.08

Buraki ćwikłowe kg 0,28 0,27 0,26 0,26Cebula kg 0,28 0,27 0,26 0,25Marchew kg 0,18 0,18 0,17 0,17Pietruszka korzeń kg 1,30 1,00 0,75 0,70Selery kg 0,70 0,70 0,70 0,70

ekonomika


Od kilku stuleci w dniu św. Szczepana, czyli w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia, na Poni-dzie ruszają kolędnicy. Kolęda trwa przez cały karnawał. Podobno wizy-ta kolędników zapewnia domostwu szczęście i dostatek w nowym roku.

Młodzi Kolędnicy Do historii przeszły licz-ne grupy kolędnicze odwiedzające ponidziańskie gospodarstwa, któ-rym towarzyszyli muzycy kapel ludowych. Teraz kolęduje głównie młodzież szkolna. Zanika bardzo ciekawe w formie kolędowanie z szopką. Jedną z ostatnich takich szopek przechowuje Pan Zygmunt Bernat z Parchocina, w gminie Nowy Korczyn. Przedstawiane w niej są sceny biblijne z okresu narodzenia Chrystusa, a aktorami są ręcznie robione kukiełki. Scena-riusze tych przedstawień, a przede wszystkich postaci kolędników to-warzyszących szopce, pochodziły ze starych kantyczek, które w wielu domostwach przechowywane są do dziś, jak najcenniejsze pamiątki.

Książka o ponidziańskich Kolędnikach Dziesięć lat temu ukazała się książka o „Kolędnikach na Po-nidziu”. Jej autor, buski polonista dr Henryk Obcowski, zamieścił w niej obyczaje kolędnicze, teksty i scenariusze przedstawień. Nie-zwykle cenny w tej książce jest obszerny materiał fotograficznydokumentujący istnienie trup ko-lędniczych. Zawartość książki jest poparta specjalistycznym mate-riałem źródłowym. Najczęściej w opisywanych przez Henryka Obcowskiego przedstawieniach w rejonie gminy Wiślica, Złota czy Busko występowały postaci: Anioła, Heroda, Marszałka, Turka, Diabła, Żyda, Kozy i Dziada, ale pojawiali się także ułani i śmierć. Nie brakowało także muzykantów zapewniających podkład muzycz-ny kolędnikom i wykonawcom pa-storałek. Przedstawienie obwiesz-czał zwykle Anioł, którego można utożsamić z Archaniołem Gabrie-lem zwiastującym Maryi przyjście Syna Bożego.

Wiele pozostało z tej tradycji Zespół kolędniczy, złożony z uczniów i absolwentów Szkoły Podstawowej w Kamedułach, wy-stępuje z powodzeniem już od kil-ku lat. Zachwycają starannie wy-konane kostiumy oraz precyzyjnie przygotowany tradycyjny spektakl. Tu także jest Król Herod, Anioł, Marszałek, Diabeł, Dziad, Żyd i Śmierć. Obok kolęd główny wą-tek przedstawienia stanowi próba zabicia z rozkazu Heroda – nowo-narodzonego Chrystusa. Ten ele-ment jest niezmienny. Przedsta-wienie kolędnicze wystawiają od drugiego dnia Świąt do pierwszych dni stycznia, później sporadycznie do końca karnawału. Przedstawie-nie kończy wierszyk:

Za kolędę dziękujemy, zdrowia szczęścia Wam życzymy, abyście tu długo żyli, a po śmierci w niebie byli.

Aleksandra Imosa

Hej! Kolęda, kolęda ...· Ponidzie

Przy wsparciu i współdzia-łaniu społeczności lokalnej, orga-nizacji i instytucji z terenu gminy Kije, powstało ze środków PPWOW w ramach Programu Integracji Spo-łecznej: Gminne Centrum Kultury. Gminne Centrum Kultury – Klub młodzieżowy „Wolna Strefa” w Kijach rozpoczął swą działalność z dniem 1 września 2008 r. W ramach działalności klubu prowadzone są różne sekcje

tematyczne: taneczna, wizażu, mu-zyczna, teatralna, plastyczna, fitness,modelarska, łucznicza, komputero-wa dla dzieci i osób dorosłych, kuli-narna dla Kół Gospodyń Wiejskich i nie tylko. Zajęcia dla wszystkich grup prowadzone są przez wykwa-lifikowaną kadrę. Nauka tańca nowocze-snego i klasycznego oraz nauka wizażu, odbywają się we wtorki w godzinach popołudniowych.

W środy działa sekcja teatral-na, muzyczna i komputerowa. W czwartki dzieci i młodzież mają możliwość wypowiedzenia się twórczego, wykonując różnego ro-dzaju prace plastyczne, zaś w piątki mieszkańcy poprawiają swoje syl-wetki na zajęciach fitness. Sobotajest dniem dla sekcji kulinarnej, którą prowadzą wychowawcy przy dużej pomocy Koła Gospodyń Wiejskich. Uczestnicy zajęć pozna-ją sposoby przyrządzania potraw, zasady savoir-vivre, sprzęt gospo-darstwa domowego i zasady bez-piecznego posługiwania się nim. Gospodynie wymieniają się wie-dzą z zakresu tradycyjnych potraw codziennych i świątecznych.

Zajęcia w Klubie Wolna Strefa są bezpłatne.

Regina Kobierska

Poakcesyjny Program Wsparcia

Obszarów Wiejskich

· Gmina Kije

fakty, wydarzenia, komentarze


W Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach zorganizowane zostały warsztaty tańca i przyśpie-wek ludowych oraz obrzędowości ludowej i sposobu prezentowania jej na scenie, skierowane do nauczy-cieli szkół i przedszkoli oraz osób pracujących z dziećmi, młodzieżą w zakresie edukacji regionalnej. Tradycyjnie już do udziału zapro-szeni zostali również liderzy-wo-lontariusze klubów 4H. Warsztaty: Spotkania z kulturą ludową – to realizacja pro-jektu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach Programu Operacyjnego „Edukacja Kultural-na i Upowszechnianie Kultury”. Li-derzy klubów 4H byli uczestnikami projektu, składającego się z trzech bloków. Pierwszy moduł poświę-cony został obrzędowości ludowej. Temu celowi służył cykl sześciu spotkań mających formę warszta-tów, podczas których wszyscy oglą-dali inscenizację jakiegoś obrzędu na scenie, a później grono wysokiej klasy specjalistów oceniało to wi-dowisko pod względem wierności etnograficznej i wykonania arty-stycznego, pod względem czystości śpiewu i poprawności tańca oraz doboru rekwizytów i stroju. Warsz-taty te podpowiedziały uczestni-kom, jak mają realizować swoje wi-dowiska, jak uniknąć pułapek, któ-rych nie ustrzegli się wykonawcy

oglądanych na scenie przedstawień, pomimo prezentowanej wysokiej klasy, dużego doświadczenia i po-siadanych artystycznych talentów aktorskich. Taka forma chyba naj-lepiej wyrabia umiejętności warsz-tatowe. Zaproszeni specjaliści oma-wiający widowisko, należą do naj-lepszych znawców kultury ludowej, są jurorami w różnych konkursach. Wystarczy wymienić kilka znanych osób. Zacznijmy od pani dr Graży-ny Dąbrowskiej z Polskiej Akademii Nauk, która jest specjalistką od tań-ców ludowych i etnochoreografii,zna wszystkie tańce regionów gór-skich i ich odmiany. Pani Jolanta

Dragan z Muzeum Kultury Ludo-wej w Kolbuszowej ma niezwykłą umiejętność, potrafi zwrócić uwagęna każdy szczegół. Zatem dawa-ła bardzo trafne opinie dotyczące wymogów sceny, detali w doborze stroju, co do sposobu zawiązania chustki, „ogrania” rekwizytu uży-tego w scenie, czyli całej tej pracy etnograficznej przy widowisku ob-rzędowym. Pan Jan Zdziarski znany jest chyba wszystkim folklorystom Ziemi Świętokrzyskiej, zasiada w jury Ogólnopolskiego Sejmiku Teatrów Wiejskich w Tarnogrodzie, gdzie prezentują się najlepsze kra-jowe zespoły, gdzie zobaczyć moż-na najlepsze widowiska, oddające prawdę etnograficzną i historyczną.Takie inscenizacje mają walor za-bytku, ponieważ scenariusz opar-ty jest na prawdzie etnograficznej,ma zalety widowiska obrzędowego, spełnia wszystkie wymogi sceny, a język użyty musi być zgodny z ję-zykiem małej ojczyzny. Widowisko obrzędowe jest niezwykle trudnym przedsięwzięciem. Obyczaje, zwyczaje czy ob-rzędy, które się przedstawia, od-wołują się do zajęć gospodarskich. „Zajęcia gospodarskie w insceniza-cji zespołów ludowych” (to miało miejsce na pierwszych warsztatach) muszą oddawać prawdę, muszą

Spotkanie z kulturą· Kielce


Liderzy klubów 4H podziwiają występy zespołu „Skokotliwi”

Wspólny taniec liderów i artystów


mieć odpowiednie stroje, rekwizyty, a przede wszystkim opierać się na faktach. Bardzo ważnym elemen-tem jest język. Język ze wszystkimi cechami gwarowymi, charakte-rystycznymi dla danego regionu. W naszym przypadku dotyczy to na-szego kieleckiego regionu czy szerzej rozumianego dialektu małopolskie-go. Warsztaty są dużym wyzwaniem i mają na celu dopomóc zespołom, które chcą przedstawiać widowi-ska etnograficzne. Na warsztatach,rozmawiając z autorytetami w tych dziedzinach, można otrzymać goto-we wskazówki. I w tym przypadku zajęciom towarzyszyły konsultacje etnografów, którzy mówili o war-tościach etnograficznych danegospektaklu, o faktach etnograficznychwidowiska przedstawionego na sce-

nie. Należy tu z całą stanowczością podkreślić odwagę, szlachetność i chęć współpracy tych zespołów, które zgodziły się być oceniane na scenie. Poddać się takiej publicz-nej krytyce jest dużym wyzwaniem. Na szczęście oceniający byli bardzo taktowni. Głowy przed nimi chylą i dziękują za pomoc – „Rzadowiacy” z zajęciami gospodarskimi, z wido-wiskiem zbudowanym wokół zwy-czajów gospodarskich, „Leśnianie” z Leśnej, „Wiślniczanie” z Wiślicy, „Skokotliwi” z Mostek. Bardzo pięknym i integral-nym elementem widowisk obrzę-dowych jest śpiew i taniec. Dlatego duży nacisk został położony na zaję-cia taneczne, które poprowadził Ze-spół Skokotliwi, ucząc uczestników warsztatów tradycyjnych kieleckich

tańców w układach artystycznych. Natomiast Stowarzyszenie „Dom tańca” zaprezentowało zabawę na-szych dziadów: od ściany do ściany, po całej izbie, w jedną stronę, albo w drugą. Czyli taniec „bez ukła-dów”, inny niż ten, do którego zo-staliśmy przyzwyczajeni przez ze-społy „Śląsk” i „Mazowasze”. Dziękujemy Dyrekcji i pracownikom WDK w Kielcach, a szczególnie Pani Małgosi Wój-cik, za wspaniałą ucztę duchową, olbrzymie zaangażowanie osobiste w realizację projektu i dużą porcję bezcennej dla nas wiedzy, którą możemy przekazać młodemu po-koleniu.

Stanisław Rogóż

Nazwa „Jodełka” pochodzi od drzewka, które wraz z powsta-niem klubu czterolistnej koniczynki zasadziliśmy przy placu przed szko-łą. Jako że czas Bożego Narodzenia kojarzy się z iglastymi drzewkami, dlatego klubowiczki z Bodzecho-wa bardzo na niego czekają. Przy-chodzi wtedy pora na dekorowanie klubowej jodełki własnoręcznie wy-konanymi ozdobami: słomianymi gwiazdkami, aniołkami z kartonu i piórek oraz złoconymi szyszkami. Stałym punktem grudnio-wego czasu jest dla „Jodełki” przy-gotowanie do jasełek, a także kon-certu kolęd i pastorałek. Formy te powtarzają się w Wigilii szkolnej oraz spotkaniach opłatkowych dla osób samotnych i Koła Emerytów naszej gminy. Młodsza grupa od czterech lat przygotowuje jasełka, a starsza – tradycyjny montaż kolędowo-pa-storałkowy. Z racji udziału liderek w kursie etnograficznym w kielec-

kim Wojewódzkim Domu Kultury wiele spotkań „Jodełki” przezna-czonych jest na zapoznanie się z tra-dycją regionu. Obecnie klubowicze wykonują wspomniane już ozdoby choinkowe i stroiki świąteczne. Dzięki uprzejmości i po-mocy pana Jerzego Gumuły z Wo-jewódzkiego Domu Kultury w Kiel-cach poznają też pastorałki, jakie śpiewali ich dziadkowie i babcie. Wiele zabawy jest z nauką gwary, bo według koniczynek to trudny ję-zyk. Ponieważ lubią nowości, cieszy je każdy nowy tekst pastorałki. Tegoroczne jasełka w bo-dzechowskiej szkole pokazały, że zima choć mroźna i surowa jest przez wszystkich kochana, gdyż właśnie wtedy narodził się Zbawi-ciel. Życząc więc wszystkim przyjaciołom szczęśliwego Nowego Roku, zapraszamy na Pastorałki do Bodzechowa.

Liderki i koniczynkiz Bodzechowa

Olimpiada z zakresu zasad wzajemnej zgodności Rolnicy z niemal całego po-wiatu buskiego stanęli w szranki, po-pisując się wiedzą o cross-compliance (CC) w gospodarstwie rolnym. CC, czy-li wzajemna zgodność – to powiązanie zasad ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt i dobrej praktyki rolniczej. Po-wiatowa edycja Olimpiady odbyła się 5 grudnia w siedzibie PZD w Busku – Zdroju. Przystąpiły do niej osoby prowadzące gospodarstwa rolne. Naj-lepszym okazał się Waldemar Kor-niłowicz z Solca – Zdroju. Zdobył on 39 punktów na 40 możliwych. Wice-mistrzem została Teresa Łukasik ze Strzałkowa, natomiast trzecie miejsce zajął Krzysztof Galus ze Zborowa. Wszyscy uczestnicy Olimpiady za udział i posiadaną wiedzę otrzymali nagrody rzeczowe. Były to specjali-styczne apteczki, które w myśl zasad CC są wymagane w gospodarstwach rolnych. Apteczki ufundowane zostały przez Urząd Miasta i Gminy w Busku – Zdroju, Urzędy Gmin w Stopnicy, Wiślicy, Solcu – Zdroju, Nowym Kor-czynie, Pacanowe oraz przez Święto-krzyski Ośrodek Doradztwa Rolnicze-go w Modliszewicach.

Z zapachem wigilijnego drzewa

· Busko-Zdrój· Bodzechów



W dniu 26 listopada 2008 r. w Starostwie Powiatowym w Kazi-mierzy Wielkiej odbył się konkurs kulinarny. Jego celem było wyłonie-nie laureata, który reprezentować będzie powiat kazimierski w trze-ciej już edycji konkursu Wojewody Świętokrzyskiego pn.: Świętokrzy-ska Potrawa Świąteczna. Na spotkanie przybyli za-proszeni goście:Adam Bodzioch – Burmistrz Mia-sta i Gminy Kazimierza Wielka, Michał Markiewicz – Burmistrz Miasta i Gminy Skalbmierz, Marek Pikulski – Wójt Gminy Czarnocin, Józef Zuwała – Wójt Gminy Bejsce, Bożena Zbertek – Sekretarz Gminy Opatowiec oraz panie, które wzięły udział w konkursie na szczeblu gminnym. Konkurs cieszył się dużym zainteresowaniem wśród mieszkań-ców naszego powiatu. Wzięło w nim udział 9 Kół Gospodyń Wiejskich i kilka osób indywidualnych. Uczestnicy zgłosili przepisy na 35 potraw, które ich zdaniem królują

na stołach naszego regionu w czasie Świąt Bożego Narodzenia. Zgłosze-nia zawierały nie tylko sam prze-pis na daną potrawę, ale również krótką historię jego pochodzenia. Uczestniczkom nie brakowało rów-nież pomysłów w przygotowaniu samych zgłoszeń. Pierwszym punktem zor-ganizowanego przez Powiatowy Zespół Doradztwa w Kazimierzy Wielkiej spotkania było podsumo-wanie konkursów, które odbyły się we wszystkich gminach naszego powiatu. Pan Józef Salomon, kie-rownik PZD, przywitał gości oraz wszystkich zebranych, następnie w kilku słowach podziękował uczestniczkom za udział w kon-kursie. Wyraził swoje zadowolenie z wysokiego poziomu, jaki zapre-zentowały panie. Zaangażowanie uczestni-ków konkursu wzbudziło podziw nie tylko członków komisji gmin-nych, ale również burmistrzów i wójtów, którzy przygotowali dla mieszkanek swoich gmin atrak-

cyjne nagrody. Osobiście wręczyli upominki, gratulując i zachęcając kobiety do dalszej aktywności. Kolejnym punktem spo-tkania było wyłonienie spośród 14 zgłoszonych potraw, tej która zaprezentowana zostanie w dniu 13 grudnia podczas wojewódzkie-go finału konkursu ,,ŚwiętokrzyskaPotrawa Świąteczna”. Wszyscy z uwagą oceniali, jak przygotowane zostały przez lau-reatki poszczególnych gmin prezen-tacje, jak opowiadają o potrawach i recepturach.

Komisja w składzie:■ Agnieszka Piwowarczyk – Soł-

tys, koordynator ds. promocji w Gabinecie Wojewody,

■ Agnieszka Kubicka, inspektor ds. promocji, turystyki, kultury i sportu w Starostwie Powiato-wym,

■ Józef Salomon, kierownik PZD w Kazimierzy Wielkiej.

ustaliła, że laureatką konkursu po-wiatowego zostaje Urszula Skow-ron, mieszkanka gminy Bejsce, któ-ra zgłosiła aż 3 potrawy. Bezkonku-rencyjny okazał się jej Orzechowy indyk w miodzie. Pozostaje tylko żałować, że nie mogliśmy go spró-bować, ponieważ na tym etapie roz-patruje się tylko przepisy. Dopiero w Kielcach, podczas konkursu wo-jewódzkiego, będzie można degu-stować.

Beata Adamczyk

Kazimierskie specjały

· Kazimierza Wielka

GOSPODARSTWO SZKÓŁKARSKIELech Budzynowski

28-100 Włoszczowa, ul. Dworcowa 33tel. 041/394 27 03, 0 508 187 118

oferuje do sprzedaży sadzonki winorośli w pojemnikach odmian: Seywe Villard, Swenson Red, Edelweiss, New York Muscat, Aurora, Concorde

oraz sadzonki: Weigella i Forsycja w pojemnikach



W dniu 27 listopada 2008 r. w Miejsko Gminnym Ośrodku Kultury w Skalbmierzu odbyło się szkolenie dla kobiet, które działają w Kołach Gospodyń Wiejskich na terenie gminy. Szkolenie połączone z wieczorem andrzejkowym zorga-nizowane zostało przez specjalist-kę ds. Gospodarstwa Wiejskiego i Agroturystyki PZD w Kazimie-rzy Wielkiej oraz przez dyrektorkę i pracowników Miejsko Gminnego Ośrodka Kultury w Skalbmierzu.Temat szkolenia: Prawe i organi-zacyjne aspekty rejestracji KGW – zainteresował zgromadzone pa-nie, gdyż na terenie gminy aktyw-nie działa 6 kół (Sielec Kolonia, Boszczynek, Sarbia Zwierzyniecka, Drożejowice, Kobylniki, Rosie-jów), w tym 4 KGW zarejestrowane w ciągu minionego roku. Szkolenie prowadzone było przez: Zofię Nawrot, wiceprze-wodniczącą Rady Wojewódzkiej KGW i Bogdana Żerniaka, prezesa Zarządu Świętokrzyskiego Związ-ku Rolników Kółek i Organizacji Rolniczych. Zaproszeni prelegenci w ciekawy sposób przeprowadzili szkolenie, a następnie odpowiadali na pytania zadawane przez uczest-ników spotkania. Po zakończonym szkoleniu panie zaprezentowały swoje umiejętności kulinarne. Przy suto zastawionych stołach i w miłej atmosferze wymieniały swoje do-świadczenia związane działalnością kół. Na drugą część spotkania przy-był Michał Markiewicz, Burmistrz Miasta i Gminy Skalbmierz, który podzielił się z obecnymi informa-cjami nt. prac związanych z roz-wojem gminy. Otrzymał gromkie brawa, na które zasłużył. Władze samorządowe gminy, co podkreślił, doceniają działalność KGW i stara-

ją się je w miarę możliwości wspie-rać. W zamian zawsze mogą liczyć na pomoc ze strony tych ambitnych i zdolnych kobiet. O niewątpliwych zdolno-ściach kulinarnych członkiń kół z terenu tej gminy, można się było już niejednokrotnie przekonać. Uczestniczą w licznych uroczysto-ściach lokalnych, tj. w dożynkach gminnych, dożynkach powiato-wych czy np. w otwarciu nowego budynku MGOK. Koło Gospodyń z Boszczynka startowało również w konkursie kulinarnym „Na-sze Kulinarne Dziedzictwo”, który w tym roku odbywał się w Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni. Panie prezentowały produkt pod na-zwą „Swojski Wek” i udowodniły, że pomimo krótkiego stażu w KGW są zdolne, chętne i zawsze goto-we do działania. Teraz aktywnie uczestniczą w utworzonym chórze i poważnie myślą o założeniu kaba-retu. Życzymy powodzenia.

Beata Adamczyk

Andrzejkowy wieczór

SPRZEDAM

czyszczalnię nasion PETKUS K531 GIGANT

sprawna, dwutryjerowa, komplenta - komplet sit

stan bardzo dobry

Cena 6 tys. zł + dowóz

tel. 071 385 61 77,667 990 708

Znany z telewizyjnych wyczynów kulinarnych

Pascal Brodnicki był gwiazdą konkursu Wojewody Świętokrzyskiego: Świętokrzyska Potrawa Świą-teczna. Jako juror docenił smaki wszystkich potraw, a na koniec zrobił kucharskie show.

Konkurs odbył się 13 grudnia 2008 r. w auli Uniwersytetu Humani-styczno-Przyrodniczego Jana Kocha-nowskiego w Kielcach. Obszerna relacja z podaniem wyników konkur-su zostanie zamieszczona w następ-nym numerze Aktualności.

Elżbieta Musiał

· Skalbmierz

Zdj.

E. M

usia

ł



nasze prezentacje

Z początkiem 2007 roku Dyrekcja ŚODR Modliszewice wychodząc naprzeciw

oczekiwaniom klientów, a więc mając na względzie podnoszenie jakości świadczonych usług, podjęła decyzję o wdrażaniu Systemu Zarządzania Jakością zgodnego z wymaganiami normy ISO 9001:2000, któ-ra jest obecnie najbardziej znanym i rozpoznawalnym standardem zarządzania jakością. Silna strona tej nor-my to jej uniwersalność, co oznacza, że może ona być zastosowana w różnych organizacjach. Jej podstawowym założeniem jest zapobiega-nie stratom związanym ze złą jakością usług.

Prace przygotowawcze wymagały czasu i za-angażowania kadry Ośrodka, gdyż należało określić zakres systemu zarządzania jakością oraz procesy główne, które miały stanowić w przyszłości podstawę funkcjonowania systemu. Po uzgodnieniu kluczowych zadań, dokumentację obowiązującą w Ośrodku do-stosowano do wymagań normy ISO 9001:2000, a czę-ściowo opracowano także nową. Dysponując już kom-pletem dokumentacji, przeprowadzono kompleksowe szkolenia kadry Ośrodka w całym województwie. Ko-lejny etap stanowiły audyty wewnętrzne. Odbyły się one w każdej komórce organizacyjnej ŚODR Modli-szewice, by osiągnąć etap gotowości do audytu certy-fikacyjnego. Ostatecznie przeprowadziła go w dniach 8 i 9.10.2008 r. jednostka certyfikująca Dekra Certifica-tion Sp. z o. o. Zakończył się dla Nas pomyślnie, czego zwieńczeniem jest uzyskanie certyfikatu na zgodnośćz wymaganiami normy ISO 9001:2000 w zakresie do-radztwa, szkoleń i działalności upowszechnieniowej w sferze rolnictwa.

Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach decydując się na wdrażanie Syste-mu, miał na celu głównie udoskonalenie oferty swo-ich usług doradczo-szkoleniowych i zestrojenie jej z oczekiwaniami klienta. Wdrożony system umożliwia bowiem badanie bieżących i przyszłych potrzeb rolni-ków i mieszkańców wsi, dzięki czemu oferta kierowa-na do określonej grupy odbiorców ma szansę pokryć się z zainteresowaniami. Istotą systemu zarządzania jest również sprawdzanie zadowolenia klientów na podstawie wprowadzonej ankietyzacji usług. W ankiecie rolnik może wpisać uwagi, wy-magania oraz swoje potrzeby, które następnie pod-dawane są analizie. Wnioski zaś pracownicy Ośrodka uwzględniają przy planowaniu, a później przy wyko-naniu. Dzięki temu mogą realizować swoje zadania w zgodzie z aktualnym zapotrzebowaniem klientów. W przypadku ośrodków doradztwa badanie potrzeb jest bardzo istotne, gdyż wachlarz świadczonych usług doradczo-szkoleniowych bywa wyjątkowo bogaty, a tematyka związana jest nie tylko z technologią w rolnictwie, ale w dużej mierze także z pozyskiwa-niem środków finansowych pochodzących z Unii Europejskiej. Tak dużą ilość informacji należy pokie-rować do właściwych grup odbiorców. Z tym wiąże się trafne planowanie.

Wyniki badań ponadto stanowią bazę do sta-łego podnoszenia jakości usług doradczo-szkolenio-wych świadczonych przez ŚODR Modliszewice, co jest kluczowym powodem, dla którego przystąpiono do wdrażania Systemu Zarządzania Jakością.

Agnieszka Pietrzak

Na ISO zapracowaliśmy wszyscy


nasze prezentacje

„Cudze chwalicie, swego nie znacie,sami nie wiecie, co posiadacie”

Zachowanie tożsamości architektonicznej świętokrzyskiej wsi

Pod takim tytułem Świętokrzyski Ośrodek Do-radztwa Rolniczego w Modliszewicach O/Sandomierz - Dział Gospodarstwa Wiejskiego i Agroturystyki, ogłosił w ubiegłym roku konkurs fotograficzny. Jest topierwsza tego typu inicjatywa, będąca wspólnym dzie-łem osób związanych z rolnictwem, rozwojem obszarów wiejskich, jak też regionalistów, etnografów, architektów i przedstawicieli wielu innych dziedzin związanych z dziedzictwem kulturowym wsi świętokrzyskiej. W dniu 19.11.2008 r. w ŚODR Modliszewice oddział Sandomierz „Centrum Ogrodnicze” odbyło się posiedzenie wojewódzkie Komisji Konkursowej.

Jury w składzie:1. Przewodniczący - Bogdan Myśliwiec - fotoreporter

„Super Nowości”2. Członek - Irena Godyń - etnograf3. Członek - Józef Myjak - regionalistadokonało oceny 41 prac zgłoszonych przez dziewięciu au-torów. Przyznano następujące nagrody i wyróżnienia:I miejsce - Jan Rudzki, zam. Starachowice - za zdjęcie „Maki”.II miejsce - Magdalena Wielgus, zam. Brzezie, pow. Opatów - za zdjęcie „Chałupa wiejska”. III miejsce - Magdalena Wiechowska, zam. Drygulec, pow. Opatów - za zestaw zdjęć ukazujących różnorod-ność architektury wiejskiej.Wyróżnienie - Patryk Dusza, zam. Krasocin, pow. Włoszczowa - za aurę tajemniczości w zdjęciu „Wiatrak holenderski”.Nagroda specjalna - dla Wojciecha Domagały, zam. Kielce - za walory artystyczne zdjęć. 16 grudnia br. w ŚODR O/Sandomierz odbędzie się wernisaż wystawy pokonkursowej oraz wręczenie nagród laureatom. Dziękujemy wszystkim za udział w konkursie, a nagrodzonym gratulujemy i życzmy sukcesów w utrwa-laniu piękna świętokrzyskiej wsi poprzez fotografię.

Teresa Wąsik, Ala Stępień, Monika Bernaś


Jednym z kierunków pracy Szkoły Podstawowej w Bęczkowie i działającego w niej od 2003 r. klu-bu 4H, który prowadzę jako założy-ciel i lider, jest edukacja ekologicz-na i wszelkie działania związane z ochroną środowiska naturalnego. Stan naszego środowiska budzi wiele obaw. Współczesny człowiek nie dba o przyrodę. Po-stępujący rozwój techniczny naszej cywilizacji zostawia za sobą ,,wiel-ki bałagan”, z którym przyroda nie jest w stanie sobie poradzić. Za-chwiana równowaga biologiczna w przyrodzie jest powodem wielu katastrof. Można temu zapobiec poprzez świadome gospodarowanie w środowisku przyrodniczym i prowadząc właściwą edukację przyszłych pokoleń. Edukacja dzie-ci w tym kierunku – to główny cel działalności naszego klubu. Kształ-towanie postaw proekologicznych należy rozpocząć jak najwcześniej. Program ekologiczny realizowałam na spotkaniach klubu 4H, na zaję-ciach nauczania zintegrowanego, w ramach projektu ,,Szkoła Marzeń” oraz ,,Kuźnia Świętokrzyska”, w których prowadziłam koło przyrod-niczo-ekologiczne. W działalność programu edukacji ekologicznej włączeni zo-

stali niemal wszyscy uczniowie na-szej szkoły. Obcowanie z przyrodą i kulturą najbliższego otoczenia, od najmłodszych lat służy temu, by dziecko identyfikowało się z miej-scem w którym żyje, szukając tam „swoich korzeni.” W przyszłości może to stać się inspiracją do twórczego działania na rzecz najbliższego środowiska. Z pewnością będzie to miało istotny wpływ na kształtowanie jednostki odpowiedzialnej za to, co dzieje się wokół niej.

Przez lata działalności klu-bowej uzbieraliśmy już wiele du-żych osiągnięć w tym zakresie.

Organizowałam z klubowi-czami wycieczki po okolicy, do po-bliskiego lasu, na górę Radostową i Stróżnę, nad rzekę Kletną i Lu-brzankę, do sadów i ogrodów, na pola i łąki, do gospodarstwa ekolo-gicznego. Założyliśmy zielony kącik w sali lekcyjnej, wykonywaliśmy prace na szkółce leśnej oraz pielę-gnowaliśmy klomby i rabaty na pla-

Na ratunek Ziemi· Bęczków

Reprezentanci Bęczkowskiego Klubu 4H

Tak pracowaliśmy w szkółce leśnej

kluby 4H


cu szkolnym, prowadziliśmy obser-wacje jesienne, zimowe, wiosenne i letnie. W czasie mroźnej zimy za-nosiliśmy pokarm dla zwierząt. Uczniowie dowiedzieli się, jaka jest rola lasu w przyrodzie i gospodarce człowieka i dlacze-go wszyscy musimy o niego dbać. Nawiązaliśmy współpracę z Nad-leśnictwem Kielce o/Daleszyce, w ramach której odbyły się prelekcje z leśnikiem. Dzieci rozpoznawały w szkółce sadzonki drzew i krze-wów, nauczyły się jak i kiedy je sadzić i jak pielęgnować. Udział uczniów zrzeszo-nych pod emblematem czterolistnej koniczyny z naszej szkoły oraz zdo-byte sukcesy w wojewódzkich, po-wiatowych i szkolnych konkursach ekologicznych, utwierdziły mnie w przekonaniu, że cele, które so-bie założyłam, realizując programu edukacji ekologicznej w klubie 4H, przynoszą efekty. Członkowie klubu dbają o środowisko naturalne. W dalszej pracy będziemy uczyć się dbałości o stan naszego śro-dowiska, kształtować postawy pro-ekologiczne, eliminować złe przy-zwyczajenia i praktyki dorosłych, jak wypalanie traw, wywożenie śmieci na obrzeża lasów, zadawanie cier-pień zwierzętom, wycinanie drzew w lesie. Będziemy uczyć oszczę-dzania dóbr natury, energii, wody, dbałości o własne posesje i obejścia gospodarskie, gdyż mamy jeszcze w tym zakresie dużo do zrobienia.

Dlatego też w latach 2008 – 2011 będziemy uczestniczyć w realizacji projektu pod hasłem ,,Kształtowanie świadomości eko-logicznej i postaw proekologicz-nych wśród uczniów szkół wiej-skich zrzeszonych w klubach 4H oraz wśród mieszkańców lokalnej społeczności województwa święto-krzyskiego”, noszącego też nazwę „Kluby 4H chronią środowisko naturalne”.

Nasz Klub 4H z Bęczkowa wraz z innymi siedmioma kluba-mi województwa świętokrzyskiego włączony został w projekt HEIFER PROJEKT INTERNATIONAL. Efektem tej działalności będzie wy-tyczenie, opracowanie i oddanie lo-kalnej społeczności PRZYRODNI-CZEJ ŚCIEŻKI DYDAKTYCZNEJ KLUBU 4H BĘCZKÓW. Już dziś wiemy, że przekaza-nie daru w postaci wiedzy, doświad-czeń, umiejętności oraz broszury edukacyjnej dla naszego środowiska lokalnego, szkół, turystów nie tylko z Polski, będzie wspaniałą promo-cją naszej miejscowości, gminy, regionu, naszej małej ojczyzny. Przed klubowiczami trzy lata trud-nej, ale zarazem ciekawej i pasjonu-jącej pracy nad realizacją projektu na rzecz ochrony środowiska na-turalnego. Wiemy, że przy dużym, wspólnym zaangażowaniu i pomo-cy wszystkich, czyli pracowników szkoły, naszych rodziców, władz

gminnych i wojewódzkich oraz pra-cowników nauki i osób zarządza-jących projektem Fundacji Haifer Project International, Stowarzysze-nia na Rzecz Rozwoju Społecznego i Gospodarczego w Modliszewi-cach, uda nam się pokonywać trud-ności i zrealizować powyższe przed-sięwzięcie.

Halina Czaja

W Nowym Roku wszystkim Liderom Wolonta-riuszom oraz Klubowiczom życzymy, aby jedynymi łza-mi, które pojawią się w Wa-szych oczach, były kryszta-łowe łzy szczęścia, aby rado-snego uśmiechu na Waszych twarzach nie zakryły ciężkie chmury smutku, aby płatki róż wyścielały drogę Wasze-go przeznaczenia, a szczęście ani na chwilę Was nie opusz-czało.

Barbara BubieńStanisław Rogóż

Klubowicze włączali się także w organizowanie Sprzątaliśmy pobliski las, rzekę, plac szkolny...

kluby 4H


W dniach 14 – 16 listopada 2008 roku w Gimnazjum Publicznym w Nowinach odbyło się szkolenie dla realizatorów programu ścieżek dy-daktycznych oraz współrealizatorów, którzy jednocześnie reprezentowali instytucje uczestniczące w projekcie Kształtowanie świadomości ekolo-gicznej i postaw proekologicznych wśród uczniów szkół wiejskich zrze-szonych w klubach 4H oraz wśród mieszkańców lokalnej społeczno-ści województwa świętokrzyskiego. Gospodarzem spotkania był Wójt Gminy Sitkówka-Nowiny, Stanisław Barycki. W szkoleniu uczestniczyli: prof. Kazimierz Wiech, kierownik merytoryczny programu z Uni-wersytetu Rolniczego w Krakowie, Stefan Gawroński, lider ekspert z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Ka-tarzyna Lubczyńska-Saffell, pracow-nik fundacji HPI oraz przedstawicie-le Urzędu Marszałkowskiego Woje-wództwa Świętokrzyskiego, urzędów gmin, Lasów Państwowych, PTTK i liderzy klubów 4H. Prof. Kazimierz Wiech wy-głosił bardzo ciekawy wykład na te-mat bioróżnorodności w przyrodzie oraz podzielił się doświadczeniami z funkcjonowania rolnictwa i po-dejścia do środowiska naturalnego w Stanach Zjednoczonych. Następ-nie Stefan Gawroński dokonał pre-zentacji multimedialnej na temat rodzimych gatunków roślin mu-raw kserotermicznych.

Wykłady uświadomiły uczestnikom, że nie jesteśmy w sta-nie żyć bez organizmów żywych, przyrody i środowiska naturalne-go, które są nam niezbędne do pra-widłowego funkcjonowania. Pani Katarzyna Lubczyńska-Saffell opo-wiedziała o działalności Fundacji Heifer Project International, jej hi-storii, zasadach oraz udziale Funda-cji w projekcie. Zwróciła szczególną uwagę na uczestnictwo Fundacji w projekcie: Kluby 4H chronią środowisko naturalne. Przedsta-wiciel PTTK omówił oznakowanie ścieżek dydaktycznych. Ważnym elementem szkolenia były uwagi

merytoryczne z realizacji pierwsze-go etapu programu oraz założenia organizacyjno-merytoryczne, do-tyczące drugiego etapu programu ścieżek dydaktycznych, o których mówili prof. Kazimierz Wiech, Stefan Gawroński oraz Barbara Bubień. Odbyły się ponadto pre-zentacje multimedialne przyrodni-czych ścieżek dydaktycznych wyty-czonych przez kluby 4H w pierw-szym etapie wdrażanego programu w 2006 roku. Prezentacji dokonali liderzy wolontariusze:■ Jolanta Stępień – Przyrodni-

cza ścieżka dydaktyczna 4H w Korytnicy, gm. Sobków,

Na starcie

II etapu ścieżek

dydaktycznych

Spotkanie w Nowinach

W imieniu liderów wolon-tariuszy – uczestników szkolenia składam serdeczne podziękowa-nia gospodarzowi gminy Sitków-ka – Nowiny, Wójtowi Stanisła-wowi Baryckiemu, Dyrektorowi Arkadiuszowi Jędrasowi i nauczy-cielom Gimnazjum Publicznego w Nowinach, kierownikowi Szkol-nego Schroniska Młodzieżowego w Nowinach Panu Adamowi Gło-gowskiemu – współorganizato-rom spotkania, za okazaną pomoc w realizacji programu oraz zapew-nienie przemiłej atmosfery towa-rzyszącej szkoleniu.

Barbara Bubień

kluby 4H


■ Stanisław Rogóż – Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna 4H w Goz-dzie, gm. Łączna,

■ Wioletta Bajkowska – Przyrod-nicza ścieżka dydaktyczna 4H w Lasocinie, gm. Łopuszno,

■ Aleksandra Adamiec – Przyrod-nicza ścieżka dydaktyczna 4H w Grabownicy, gm. Łopuszno,

■ Jolanta Wykurz – Przyrodni-cza ścieżka dydaktyczna 4H w Sitkówce - Nowinach.

Liderzy wymienili doświad-czenia i zwrócili uwagę na proble-my, wynikłe podczas wykonywania programu tak ważne dla uczestni-ków drugiego etapu projektu, któ-rymi są: kluby 4H z miejscowo-ści: Krasocin, Bęczków, Niekłań, Bodzechów, Ciekoty, Chmielów, Gartatowice. Celem spotkania było po-dzielenie się uwagami merytorycz-nymi oraz przekazanie założeń do realizacji drugiego etapu progra-mu, wymiana doświadczeń między realizatorami pierwszego i drugie-go etapu, a także poinformowanie o działalności ekologicznej klu-bów 4H oraz o tworzeniu nowych ścieżek dydaktycznych, w powsta-nie których włączą się instytucje, samorządy i społeczności lokalne, wspierające tę cenną inicjatywę.

Izabela Niedobit

Podsumowanie I etapu programu projektu ścieżek dydaktycznych

Dnia 21.11.2008 r. w Szko-le Podstawowej im. Macieja Rataja w Grabownicy odbyło się spotkanie podsumowujące pierwszy etap pro-jektu pod tytułem: „Kształtowanie świadomości ekologicznej i postaw ekologicznych wśród uczniów szkół wiejskich zrzeszonych w klubach 4H oraz wśród mieszkańców lo-kalnej społeczności województwa świętokrzyskiego”. Projekt ma też krótszą nazwę: Kluby 4H chronią środowisko naturalne. Spotkanie poprowadziły specjalistki Fundacji Heifer Project International z War-szawy, panie: Joanna Cichocka i Ka-tarzyna Lubczyńska-Saffell. Uczestnikami tego robocze-go spotkania byli liderzy pierwsze-go etapu wymienionego projektu: Jolanta Stępień, Jolanta Wykurz, Wioletta Bajkowska, Aleksandra Adamiec i Stanisław Rogóż. Realizację projektu jako pierwsza podsumowała pani Barba-ra Bubień, koordynator wojewódz-ki klubów 4H. Zwróciła uwagę na ogromne zaangażowanie wszyst-kich osób i instytucji biorących w nim udział. W skrócie przypo-mniała główne założenia projektu, który zaowocował oddaniem 6 ście-żek dydaktycznych. Jest to najbar-dziej wymierna wartość przekazana jako dar społecznościom lokalnym.

Następnie pani Joanna Ci-chocka przeprowadziła warsztaty ewaluacyjne projektu. Uczestnicy warsztatów odnieśli się do wszystkich 12 zasad na jakich opiera się działal-ność HPI, głównego sponsora pro-jektu. Ankieta ewaluacyjna uświa-domiła nam wszystkim, że właściwie wszystkie zasady zostały zrealizowa-ne niemal w 100%. A jedynie „sa-mozaopatrzenie i dochód” są jeszcze w trakcie realizacji. Wynika to jednak ze specyfiki tego odmiennego, eko-logicznego projektu, wymagającego dużej wiedzy. Spotkanie przebiegało w miłej atmosferze i satysfakcji z peł-nej realizacji zamierzeń. Liderzy wolontariusze w żywiołowej dyskusji wymienia-li korzyści w różnych sferach, ja-kie przyniosła realizacja projektu. Wspominali ogromny wkład pracy własnej, klubowiczów oraz pra-cowników naukowych z Akademii Rolniczej w Krakowie, Uniwersy-tetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Rzeszowskiego i do niedawna Aka-demii Świętokrzyskiej. Doskonała atmosfera podczas wspólnej pra-cy sprzyjała nawiązaniu przyjaźni. Dzieło jakiego się podjęliśmy będzie przynosić efekty w przyszłości i jest punktem wyjścia do rozwoju agro-turystyki i turystyki. Stwarza szanse gminom na wykorzystanie odda-nych ścieżek do promocji i zazna-czenia na mapach turystycznych na-szego kraju. Nie bez znaczenia było zwrócenie uwagi w projekcie na zachowanie i ochronę osobliwości świętokrzyskiej przyrody, na czym zyskamy my i przyszłe pokolenia. Projekt jest ponadto dosko-nałą okazją do własnego rozwoju i samorealizacji, co podkreślali lide-rzy. Realizatorzy pierwszego etapu projektu życzą zapału, wy-trwałości i sukcesu swoim następ-com, którzy podjęli się wykonaw-stwa kolejnego, II etapu projektu. Czeka ich niemała praca, bowiem planuje się oddanie 7 ścieżek dydak-tycznych, wytyczonych przez kluby 4H w gminach: Bodzechów, Górno, Krasocin, Masłów i Stąporków.

Aleksandra Adamiec

kluby 4H

Kierownik merytoryczny programu prof. K. Wiech podczas wykładu


W ostatnich latach obserwuje się zmniejsze-nie areału uprawy ziemniaka i spadek plo-

nowania, co w konsekwencji daje mniejsze zbiory. Dość dobra koniunktura cenowa na ziemniaki cieszy tylko niektórych producentów, ponieważ uzyskiwane ceny nie rekompensują w pełni niskiego plonu handlowego, oferowanego do sprzedaży. Ziemniaki do sprzedaży po-winny spełniać pewne standardy. Muszą posiadać czy-stą skórkę o odpowiedniej barwie, miąższ też powinien mieć odpowiednie ubarwienie i nie bez znaczenia jest trwałość przechowywania. Duży wpływ na wymienione cechy ma genotyp, ale również warunki klimatyczne i glebowe. Jakość i po-ziom plonu ziemniaków związane są z ilością i rozkładem opadów, temperaturą powietrza oraz nasłonecznieniem w czasie wegetacji roślin. Suche lato z wysokimi tem-peraturami powietrza i duże nasłonecznienie, sprzyjają gromadzeniu suchej masy i wysokiej zawartości skrobi, miąższ bulw surowych i po ugotowaniu mniej ciemnieje. Ekstremalnie wysokie temperatury powietrza i niedobo-ry wody (susza) powodują zdrobnienie bulw, obniżenie zawartości suchej masy oraz większą ilość wad miąż-szu. Wzrost wilgotności gleby po okresie suszy zwiększa ryzyko pustowatości bulw, powoduje deformacje i pę-kanie skórki bulw. Najczęściej dzieciuchowatość wystę-puje na glebach lekkich, przepuszczalnych, gdzie przy długotrwałej suszy ziemniaki przedwcześnie dojrzewają. W momencie poprawienia się uwilgotnienia gleb, asymi-laty spływają do bulw i powodują ponowny ich wzrost w części szczytowej, lub wyrastanie nowych bulwek w części wierzchołkowej. Skórka młodych bulwek pod-czas zbioru jest niedojrzała i łatwo się uszkadza, co sta-nowi wrota do infekcji i w późniejszym terminie gnicie bulw. Temu zjawisku można zapobiec i wcześniej zebrać późne odmiany ziemniaków. Ziemniak jest rośliną, która ma małe wyma-gania glebowe i stosunkowo dużą tolerancję na nie-dobory wody. Jest jednak bardzo wrażliwy na wysoką temperaturę w okresie wegetacji. Jak wykazują badania, wzrost temperatury powietrza powyżej 160C oraz gle-by powyżej 190C powoduje znaczy spadek plonu bulw

ziemniaka. W temperaturze powyżej 400C wzrost czę-ści nadziemnej ziemniaka jest całkowicie zahamowany. Reakcja roślin na wysokie temperatury bywa szczegól-nie silna w warunkach długotrwałej suszy. Takie wa-runki mogą doprowadzić do poparzeń bulw. Na nu-lach poparzonych widoczne są małe, pęcherzykowate plamy, miąższ ciemnieje i zasycha. Bulwy są miękkie i gąbczaste. Poparzenia eliminują bulwy jako produkt do konsumpcji. Zjawisku temu można częściowo zapobiec, stosując wysokie i szerokie redliny. W czasie przecho-wywania bulw muszą być zapewnione pewne standardy. Bulwy są organizmami żywymi i podczas przechowy-wania zachodzą w nich procesy fizjologiczne i bioche-miczne. W związku z czym małe straty przy długoter-minowym przechowywaniu zapewniają zdrowe bulwy. Porażone bulwy, nadgniłe, przemarznięte, poparzone, z uszkodzoną skórką choć przechowywane w optymal-nych warunkach – są narażone na straty masy bulw i ich zmiany jakościowe. Oddychanie, transpiracja, kieł-kowanie bulw to podstawowe procesy życiowe powo-dujące ubytki naturalne i zmiany składu chemicznego. Nasilenie tych procesów zależy od stanu fizjologicznegoskładowanych bulw, od warunków uprawy, przebiegu pogody i warunków przechowywania. Do najbardziej szkodliwych gospodarczo chorób bulw okresu przechowalniczego należą: zaraza ziemniaczana, sucha zgnilizna, mokra zgnilizna, zgnili-zna mieszana. Zapobieganie wystąpieniu tych chorób w okresie przechowywania, zaczyna się już w trakcie wegetacji na polu. Szczególnie niebezpieczne jest za-niedbanie ochrony plantacji ziemniaka przed takimi chorobami: zaraza ziemniaczana, czarna nóżka. Prowa-dzą one do zakażenia bulw. Ziemniaki po prawidłowym zbiorze powinny być odpowiednio przygotowane do przechowywania, czyli dobrze osuszone, wszystkie rany zagojone, skórka powinna być skorkowaciała. Przed złożeniem do magazynu zaleca się jeszcze selekcjono-wanie. Wszystkie bulwy, które nie spełniają odpowied-nich parametrów powinny być odrzucone. W trakcie przechowywania należy systematycznie kontrolować temperaturę i wilgotność.

Czynniki wpływające na przechowywanie ziemniaka jadalnego

Tabela 1. Optymalne warunki przechowywania zalecane przez IHAR

Okres przechowywania Czas trwania Optymalna temperatura w 0C

wilgotność względna w %

Osuszanie do 7dni 12-18 75-95Dojrzewanie 7-14dni 12-18 90-95Schładzanie 14-21 dni 14-21 dni Spadek o 0,5 -1,0/dzień 90-95przygotowanie do obróbki i sprzedaży 10dni 8-10 85-95

Halina Gilewska

ogrodnictwo


Nie przeszkadzają mu śniegi ani mrozy. Ale uwa-ga – ciemiernik jest trujący, zawiera toksyczne alkaloidy (m.in. helleborynę) we wszystkich swoich częściach. Może wywołać nie tylko zatrucie po spożyciu, ale także spowodować powstanie bolesnych pęcherzy po zetknię-ciu się ze skórą. Ale jak każdy „truciciel” przydaje się w medycynie. Leczy choroby serca, oczyszcza organizm i wspomaga odchudzanie. Ciemiernikiem „leczono też duszę”, odpędzano cza-ry, duchy i złe moce. Do dziś w homeopatii stosuje się nalewkę z wysuszonych kłączy ciemiernika.

Do posadzenia na naszych rabatkach mamy do wyboru kilka gatunków i wiele odmian. Możemy wybrać ciemiernik biały, ogrodowy, orientalny, pur-purowy, cuchnący czy też korsykański. Najefektow-niej ciemiernik wygląda w naturalistycznych gru-pach pomiędzy drzewami lub krzewami. Ciemierni-kowe kwiaty są trwałe, więc można z nich robić bukiety. Zimą w marketach i kwia-ciarniach możemy napo-tkać kwitnące, pędzone helleborusy w doniczkach. Najbardziej popu-larnym gatunkiem w na-szych ogródkach jest cie-miernik biały Helleborus niger (niger, czyli czarny - swą nazwę zawdzię-cza barwie korzeni). Jeśli jesień i zima są łagodne (a w ostatnie lata tak wła-śnie się dzieje), zakwita już w listopadzie czy grudniu, a kwitnie do marca. Przez to w krajach o łagodnym klimacie otrzymał wdzięczną nazwę „róży Bożego Narodzenia”. Gdy jednak wcześnie

przychodzą siarczyste mrozy, kwitnie dopiero na przed-wiośniu. Jest długowieczną byliną, nie lubi przesadza-nia, na co źle reagują jego korzenie. Lubi natomiast gleby wapienne, bogate w próchnicę, dość wilgotne (wyjątek stanowi tu jedynie ciemiernik cuchnący, któ-ry powinien być sadzony na glebach mniej wilgotnych),

głęboko przekopane. Dla utrzymania odpowied-niej wilgotności można podłoże ściółkować. Aby pięknie kwitły, zalecane jest usunięcie najstarszych liści, tak aby kwiaty miały lepszy dostęp do promieni słonecznych.

Co robić jeśli chcemy rozmnożyć?

Z nasion rozmnażać nie warto, jeżeli chcemy mieć konkretną odmianę. Ale gdy się uprzemy, to po-winniśmy wysiać nasiona zaraz po zbiorze, najlepiej do doniczek, które zagłębia się w podłożu wybierając zaciszne, osłonięte miejsce. Roślinki powinny pojawić się po około 9 – 10 miesią-cach, zakwitną nie wcze-śniej jak po dwóch latach. Najlepiej więc rozmnażać ciemierniki przez podział karp. Albo po kwitnieniu (kwiecień – maj), albo w VIII – IX kiedy młode listki są już dobrze wy-rośnięte. Należy uważać, żeby nie uszkodzić korze-ni. Z jednej karpy powin-niśmy uzyskać 2 – 3 rośli-

ny, każda część powinna mieć po 2 – 3 pączki i 3 – 5 liści. Najpierw dobrze jest posadzić rośliny do doniczek, a po roku wysadzamy na stałe miejsce w ogrodzie.

Róża Bożego Narodzenia

Chcesz mieć kwitnące w zimie

kwiaty w ogródku?

Posadź CIEMIERNIK

Elżbieta Krempa

ogrodnictwo


Pierwsze inicjatywy tworzenia autentycznych organizacji producenckich na terenach

obecnego powiatu sandomierskiego, zrodziły się przed 1989 rokiem jeszcze w okresie Polski Rzeczypospolitej Ludowej.

W marcu 1985 roku na spotkaniu 10 produ-centów ogrodników z Kleczanowa i okolicznych miej-scowości zrodziła się inicjatywa utworzenia spółdzielni producentów w Kleczanowie. W maju 1985 r. na spotka-niu komitetu założycielskiego przyjęto statut spółdziel-ni i dokonano wyboru organów spółdzielni. Osobowość prawną spółdzielnia uzyskała we wrześniu 1985 roku. Do końca 1985 r. do spółdzielni przystąpiło 13 nowych członków, w roku następnym – kolejnych 17. Spół-dzielnia rozpoczęła działalność handlowo - usługową w połowie października 1985 roku, pierwszy kontrakt eksportowy zaczęła realizować pod koniec października 1985 roku. Druga podobnego typu spółdzielnia powsta-ła w 1988 roku w Koprzywnicy z inicjatywy 14 człon-ków założycieli, działalność handlowo - usługową oraz kontrakty eksportowe spółdzielnia zaczęła realizować w 1988. Na przykładzie wymienionych inicjatyw wi-dać, że producenci ogrodnicy potrafią się zorganizować i uruchomić w krótkim czasie sprawnie funkcjonują-cy na rynku podmiot gospodarczy zarządzany przez samych zainteresowanych. Obydwie spółdzielnie po-wstały w czasach, w których nie było żadnych zachęt w postaci wsparcia finansowego oraz w czasach, w któ-rych było zdecydowanie trudniej niż obecnie pozyskać odbiorców produktów ogrodniczych. Przykład tych dwóch spółdzielni bardzo często był inspiracją tworze-nia podobnych organizacji producenckich już po okre-sie przemian, po 1989 roku.

Co ze spółdzielniami ogrodniczo-pszczelarskimi (SOP) powstałymi w okresie PRL?

Generalnie spółdzielczość okresu PRL mia-ła niewiele wspólnego z prawdziwą spółdzielczością. W trakcie realizacji przemian ustrojowych postano-wiono przystąpić do zmian celem rzeczywistego uspół-dzielczenia majątku spółdzielczego szacowanego w ska-li kraju na 10% całego majątku narodowego z udziałem 11%. w ogólnokrajowym dochodzie. Ponieważ próby uspółdzielczenia wykonywane „oddolnie” nie przynosi-ły spodziewanego efektu, postanowiono zrobić to „od-górnie”. Głównym narzędziem realizacji tego celu miała być ustawa z dnia 20 stycznia 1990 r. o likwidacji związ-ków spółdzielczych jednostek nadrzędnych. Likwidacja objęła 14 związków centralnych i ponad 300 innych struktur stojących ponad spółdzielniami. Likwidacja związków spółdzielczych miała otworzyć drogę dla podmiotów gospodarczych określanych jako spółdziel-nie do podejmowania działań restrukturyzacyjnych pod kątem przekształcenia się w autentyczne spółdzielnie.

Stało się jednak inaczej. Działające w naszym regionie stare spółdzielnie z okresu PRL pozbawiane tą ustawą jednostek nadrzędnych (centralnych, wojewódzkich, regionalnych) zabezpieczających zaopatrzenie, rynki zbytu i doradztwo prawne, zaczęły stopniowo tracić pozycję na rynku i znacznie pogarszać swoją pozycję gospodarczą. W tym okresie podejmowały działania re-strukturyzacyjne, ale tylko pozorne (głównie ze wzglę-du na silną pozycję pracowników, którzy byli zdania, że wypracowany majątek to głównie ich zasługa i nie zamierzają tego za darmo oddać producentom). Z kolei producenci te działania pozorne zauważyli i zignorowa-li, twierdząc, że tych spółdzielni nie da się zrestruktury-zować i szkoda czasu, a zwłaszcza dodatkowych pienię-dzy, na ich autentyczne uspółdzielczenie. Tak więc z jednej strony działania pozorne i nastawienie na obronę interesów pracowniczych oraz nieznaczny udział producentów funkcjonujących w spółdzielniach z czasu PRL dodatkowo zdominowa-nych przez propracownicze zarządy tych podmiotów, zakończyły się likwidacją wszystkich starych SOP z cza-sów PRL. W trakcie podejmowanych działań restruktu-ryzacyjnych powstała sytuacja patowa, z której strona reprezentująca stare spółdzielnie do końca nie ustąpi-ła, w efekcie czego stosunkowo duży majątek tworzony w znacznym stopniu z odpisów od sprzedaży rolników w okresie PRL został bezpowrotnie stracony. Obecnie jest to główny argument powtarzany na wszystkich szkoleniach i spotkaniach. Utrzymały się autentyczne spółdzielnie z Kleczanowa i Koprzywnicy, chociaż i one w tym okresie przechodziły kryzysy wynikające z han-dlu z nieuczciwymi firmami, które nastawione były naszybkie zyski drogą nieuczciwą i nie płaciły za dostar-czone produkty ogrodnicze.

Żywiołowy okres tworzenia się grup

Na długo przed uchwaleniem w Polsce dwóch podstawowych ustaw regulujących tworzenie i funk-cjonowanie grup producenckich w Polsce, wprowa-dzonych ustawą z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz ustawą z dnia 29 listopada 2000 r. o organizacji rynku owoców

Piotr Lisowski

Działalność grup producenckich w powiecie sandomierskim

ogrodnictwo


i warzyw, rozpoczął się swoisty lobbing idei tworzenia grup producenckich, traktowanych przez wielu niemal-że jako panaceum dla polskiego rolnictwa. Pierwsza spółdzielnia ogrodnicza powstała już w 1996 w Sambor-cu. W kolejnych latach były następne, tworzone z myślą o wykorzystaniu pomocy przewidzianej dla grup. W 1998 roku powstały na terenie gminy Klimontów dwa Stowarzyszenia Producentów Owoców i Warzyw. W 1998 roku zrodziły się grupy inicjatywne i powo-łały do życia Spółdzielnię Ogrodniczo Marketingową w Łukawie, w Wilczycach i w Dwikozach. Pierwsza z wymienionych została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym, dwie kolejne rozpadły się po przej-ściowym okresie działalności jako grupy nieformalne. W 1998 roku powstała kolejna Spółdzielnia Ogrodni-czo Marketingowa w Samborcu. W 2000 roku zostały sfinalizowane działania w zakresie rejestracji w sądzieSandomierskiej Ogrodniczej Spółdzielni w Obrazowe. W 2001 roku zarejestrowane zostały kolejne dwa pod-mioty: Regionalne Stowarzyszenie Producentów Wa-rzyw i Owoców w Sandomierzu oraz Spółdzielnia Producentów Owoców i Warzyw w Łoniowie. W 2002 roku sfinalizowano działania w zakresie zarejestrowaniapierwszej ogrodniczej organizacji producenckiej, dzia-łającej w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialno-ścią, która przejściowo figurowała w rejestrze uznanychgrup owoców i warzyw prowadzonym przez wojewodę świętokrzyskiego. Na koniec 2002 roku na terenie po-wiatu Sandomierz funkcjonowało 11 organizacji ma-jących w statutach zapisy umożliwiające ubieganie się o pomoc dla grup. Patrząc na stan ilościowy w momencie wejścia Polski do UE można by sądzić, że była to wystarczają-ca ilość podmiotów, mających szansę skorzystać z pomocy krajowej i UE dla grup.

Dlaczego stało się inaczej?

Ustawa z dnia 15 wrze-śnia 2000 r. o grupach produ-centów rolnych i ich związ-kach oraz kolejne nowelizacje regulujące zasady funkcjono-wania i uzyskiwania wspar-cia finansowego z budżetu nazałożenie i działalność admi-nistracyjną dla wielu grup po-wstających w okresie żywioło-wego rejestrowania była głów-nym bodźcem ich tworzenia. Grupy, które powstały tylko i wyłącznie w wyniku sugestii i inspiracji możliwościami uzy-skania wsparcia, zostały zało-żone i funkcjonują do dzisiaj jedynie na papierze. Albo nie rozpoczęły żadnej wspólnej

działalności. Niektóre ograniczyły się do organizowania wspólnego kupowania środków do produkcji. Niewiele grup podjęło się prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, a tylko jedna ustawiła się okreso-wo na działania pod kątem uznania. Pozostałe nie były w stanie zawalczyć o uznanie, wstępne uznanie lub wpis do rejestru grup producentów rolnych, co upoważniało do skorzystania z pomocy ze środków wspólnotowych i krajowych. Na bazie początkowego zachwytu ideą roz-wiązania problemów w rolnictwie zaczęto i w naszym powiecie, podobnie jak w innych rejonach Polski, dość żywiołowo tworzyć nowe podmioty gospodarcze głów-nie w formie spółdzielni i stowarzyszeń. Myślę, że nie należy z tego robić problemu, bo przecież wszyscy uczy-my się na błędach. Ważne, aby wykorzystać pozytywne doświadczenia w zakresie organizacji grup tworzonych w okresie żywiołowego powstawania i wyeliminować błędy. Jeśli dzisiaj imponuje nam poziom zorganizowa-nia się rolników w krajach „starej Unii” to musimy pa-miętać, że osiągnięto go po dziesiątkach lat.

Co dalej? Czy warto prowadzić działania celem stwo-rzenia sprawnej firmy przez rolników, która będzie

w stanie skorzystać z pomocy publicznej?

Niewątpliwie wśród naszych rolników doko-nują się zmiany w świadomości, przychodzi nowe po-kolenie dobrze wykształconych młodych ludzi, którzy swoją przyszłość wiążą z rolnictwem, bez bagażu złych doświadczeń, otwartych na Unię, na środki pomocowe.

ogrodnictwo


Z moich obserwacji wynika, że dotychczasowe próby tworzenia grup podejmowali ludzie średniego pokolenia i starsi, natomiast bardzo mały był procent ludzi mło-dych. Może nie posiadam pełnej oceny i obym się mylił, jednak na podstawie dotychczasowej obserwacji jestem zdania, że młodzi ambitni rolnicy nastawiają się na roz-wiązywanie problemów indywidualnie poprzez budowę pozycji gospodarstwa: inwestując, poprawiając techno-logię i wyposażenie gospodarstwa. Nie widzę natomiast żadnej inicjatywy w zakresie wspólnej sprzedaży i ewen-tualnie inwestycji w zakresie przygotowania produktów do sprzedaży podejmowanej przez młodych rolników. Być może traktowanie organizacji producenckich jako najskuteczniejszego lekarstwa na uzdrowienie sytuacji w rolnictwie oraz dotychczasowe doświadczenia w za-kresie ich funkcjonowania po 2000 roku, są hamulcem w zakresie podjęcia nowej skutecznej inicjatywy przez młodych rolników. Moim zdaniem nie można tej proble-matyki nadmiernie eksponować, bo przynosi to skutki odwrotne od zamierzonych. Ponieważ bardzo łatwo jest odwrócić to twierdzenie o zbawczej roli grup. Oto popa-trzcie, jak wykorzystały swoje możliwości? Jeśli nie wy-korzystały, to znaczy, że nie warto podejmować nowych wyzwań, co byłoby zupełnie błędnym stwierdzeniem.

Dlaczego więc pomimo takiej sytuacji wyjściowej tylko jedna grupa wystąpiła w 2006 roku o pomoc

i dalej nie widać kontynuatorów?

■ Otóż pierwszy zasadniczy błąd popełniono w mo-mencie tworzenia tych podmiotów. W okresie two-rzenia główny nacisk położono na podstawy prawne i możliwości wsparcia, natomiast bardzo mały na go-spodarcze aspekty prowadzenia rentownej działal-ności. Po pierwsze należy zastanowić się, kto powi-nien być członkiem założycielem takiej organizacji. W Polsce na około 2 mln gospodarstw rolnych tyl-ko co dwudzieste sprzedaje obecnie produkty rolne za sumę odpowiadającą średniej w UE. Jeśli analo-giczny wskaźnik przyjmiemy dla powiatu, to okaże się, że w powiecie sandomierskim jest nieco ponad 600 gospodarstw osiągających sprzedaż na poziomie średniej UE. Aby grupa mogła się liczyć jako orga-nizacja gospodarcza, mogąca przedstawić znacząca ofertę rynkową, to trzon grupy powinien się składać z producentów spełniających wyżej określone kryte-rium również i tego względu, że większych produ-centów jest stać na poniesienie kosztów związanych z założeniem i rozpoczęciem efektywnej działalności gospodarczej.

■ Bardzo często inaczej interpretowano w momen-cie tworzenia zapisy ustawowe mówiące, że grupy otrzymują pomoc finansową ze środków publicznychprzeznaczonych na założenie i wsparcie działalno-ści administracyjnej w okresie pierwszych pięciu lat od wydania decyzji administracyjnej, stwierdzają-cej spełnienie przez grupę warunków określonych w ustawie. Wielu rolników spodziewało się w związku z tym, że na tak zwany rozruch grupa otrzyma pie-

niądze z funduszy pomocowych. Tak jednak nie jest, w rzeczywistości grupa otrzyma pierwszą pomoc fi-nansową dopiero po roku udokumentowanej na odpo-wiednim poziomie działalności. Pomoc nie rozwiązu-je problemu środków na rozruch, te pieniądze muszą wnieść członkowie w okresie tworzenia. Tworzonym grupom w naszym powiecie poza jednym wyjątkiem brakowało pieniędzy na rozpoczęcie działalności.

■ Wszystkim tworzonym grupom brakowało rze-czywistej deklaracji konkretnej ilości produktów. W okresie żywiołowego powstawania grup zrodziła się nowa sytuacja patowa zamykająca grupom moż-liwości ubiegania się o pomoc wynikającą z braku za-angażowania członków, tj. brak rzeczywistej deklaracji produktów do sprzedaży, ze względu na ograniczone możliwości dostępu do bardziej atrakcyjnych rynków zbytu, ze względu na brak własnych środków finanso-wych lub nielojalność członków.

■ Bardzo często już w momencie tworzenia podmioty te skazane były na bycie organizacjami martwymi, bo nawet jeśli nadarzyła się okazja realizacji jakiegoś konkretnego kontraktu, to brak środków finansowychje uniemożliwił, ponieważ próby ponownego zebra-nia dodatkowych składek w martwych podmiotach kończyły się fiaskiem.

■ Część producentów patrząc przez pryzmat spółdziel-ni z czasów PRL przystępowało raczej z ciekawości do lokalnych inicjatyw mających na celu utworzenie wspólnej organizacji, zwłaszcza jeśli tworzona orga-nizacja proponowała członkostwo za symboliczne składki.

■ Powstawanie grupy najczęściej było promowane jako łatwa droga pozyskania środków na działalność ze-społową. Uchwalenie ustaw pokazało, że nie jest to droga łatwa, a wręcz niemożliwa, zwłaszcza w tych grupach, gdzie brak jest rzeczywistej współpracy i udawana deklaracja produktów do sprzedaży.

■ Na etapie tworzenia grupy nie zajmowano się przy-gotowaniem oferty do sprzedaży. Po podjęciu próby realizacji kontraktów okazywało się, że wykonanie zamówień w oparciu o produkcję członków jest nie-możliwe, natomiast brak własnych środków uniemoż-liwiał zakupy spoza grupy. Na etapie tworzenia grup nie zakładano barier w postaci konieczności zastoso-wania jednolitych technologii, ewentualne późniejsze działania prowadziły do skłócenia członków i zanie-chania działalności.

Czy wobec wyżej opisanych negatywnych doświadczeń i błędów jest możliwe tworzenie przez rolników podmiotów gospodarczych do rozwiązania konkretnych problemów w zakresie przygotowania do sprzedaży, sprzedaży i marketingu produktów rolnych, które przy okazji spełnią wymogi ustawowe i będą się ubiegać o wsparcie?

Na to i inne pytania autor odpowie w następnym numerze AKTUALNOŚCI ROLNICZYCH.

ogrodnictwo


W pogoni za wydajnością, kombajny zbożowe stają się maszynami coraz większymi i bardziej skom-plikowanymi. Oprócz wydajności ważny jest poziom strat. Konstruktorzy starają się budować maszyny o du-żej wydajności powodujące jednocześnie jak najmniej-sze straty przy zbiorze. We współczesnych kombajnach zbożowych sto-suje się różnorodne rozwiązania techniczne systemów omłotowych i separujących. Najprostsze posiadają: poprzeczny bęben młócący, odrzutnik słomy i 4-6 wy-trząsaczy. Tak jest w konwencjonalnych, „klasycznych” kombajnach zbożowych. Zaletą takiego systemu jest prostota konstrukcji. Kombajny tego typu są tanie, ale i mało wydajne. Całe szczęście, że na świętokrzyskich polach nie są potrzebne supergiganty. Kombajny wy-trzęsaczowe mogą mieć różną wielkość – przy czym wraz ze wzrostem wydajności (przepustowości) rosną znacznie straty. Klasyczne bębnowe zespoły młócące wzbogacone są coraz częściej przez różnego rodzaju przyśpieszacze lub separatory odśrodkowe. Tego rodzaju udoskonalenia z punktu widzenia omłotu są korzystne: rośnie dokładność omłotu, spadają straty. Rosną jednak koszty produkcji takich maszyn. Na przeciwnym biegunie znajdują się kombaj-ny rotorowe: jednorotorowe – John Deere, Case, Fendt i Messey Ferguson lub dwurotorowe (New Holland). Tutaj mamy tylko wzdłużne rotory. Spełniają one jed-nocześnie funkcję bębna omłotowego i wytrząsaczy. W takich maszynach straty rosną łagodnie wraz ze wzrostem przepustowości. Co prawda ryzyko łama-nia ziarna jest minimalne (w przeciwieństwie do układu konwencjonalnego), natomiast słoma jest mocno „po-turbowana” i trudna do zbioru. Kombajny rotorowe, szczególnie dwurotorowe cechują się dużymi wydajno-ściami. Są maszynami skomplikowanymi i drogimi. Pośrodku znajdują się kombajny hybrydowe. To nowe pojęcie polegające na połączeniu tradycyj-nego bębnowego zespołu omłotowego z separatorami (2 szt.), które spełniają funkcję wytrząsaczy. Wyprowa-dzają więc słomę na zewnątrz i domłacają ziarno po-zostałe w kłosach. Takie maszyny łączą w sobie zalety (i wady także) kombajnów konwencjonalnych oraz ro-torowych. Innymi słowy jest to połączenie wydajności

z małymi stratami. Niestety takie maszyny kosztują, tym bardziej, że produkują je takie firmy jak Claas czyJohn Deere. Straty omłotowe to nie tylko sprawa konstruk-cji kombajnów. Na ich wielkość ma wpływ wiele innych czynników. Podstawowy to umiejętności operatora, jego sumienność przy wykonywaniu pracy. Trzeba wiedzieć jak zrobić i chcieć to zrobić. Inne czynniki wpływające na wielkość strat to: wilgotność zboża, jego zachwasz-czenie, równomierność i stopień dojrzewania, termin i czas zbioru, rodzaj zboża, gatunek, itp. Nie mówiliśmy tutaj o kosztach eksploatacji. A to jeden z kluczowych elementów. Kalkulacja kosz-tów powinna poprzedzić decyzję o zakupie kombajnu. Niskie koszty eksploatacji występują tylko przy inten-sywnym wykorzystywaniu sprzętu. Na pytanie, jaki kombajn kupić, nie ma jedno-znacznej odpowiedzi. Musi być dostosowany do wa-runków gospodarstwa czy też (coraz częściej) przedsię-biorstwa usługowego. Oferty producentów kombajnów są bardzo zróżnicowane. W ubiegłym roku najmniejszy Claas to Dominator 130, 4 wytrząsaczowy o mocy silni-ka 132 KM, o szerokości roboczej 3,0 m. Największy to Lexion 600 o szerokości roboczej 10,5 m, posiada silnik Mercedesa o mocy 586 KM! Claas to lider europejskiego rynku. Drugie miejsce zajmuje New Holland. Tutaj najmniejsza ma-szyna to TC 5050 (dawniej TC 54) 4 klawiszowy o mocy 175 KM, szerokości roboczej 3,65 m - produkowany w Płocku. Jest godnym następcą naszych Bizonów. Naj-większy kombajn New Holland to CR 9080 Elewation, 2 rotorowy o szerokości roboczej 9,15 m, silnik IVECO Cursor 10,3 l – 530 KM mocy. Podobnie jest z ofertami innych, czołowych producentów. Jednym słowem jest w czym wybierać! Znako-mita większość naszych gospodarstw musi zadowolić się sprzętem przechodzonym sprowadzonym z zacho-du! Często są to maszyny w bardzo dobrym stanie tech-nicznym, które odpowiednio zadbane będą służyć dłu-gie lata.

Jan Bubień

O kombajnach zbożowych słów kilka

mechanizacja i BHP


Przy wykonywaniu robót remontowych w go-spodarstwie rolnym zachodzi konieczność wykonywa-nia prac spawalniczych, czyli łączenia metali za pomocą ich miejscowego stopienia.Spawanie dzielimy na:■ gazowe – wymagające specjalnego i drogiego oprzy-

rządowania (butle, wytwornice, palniki, węże itp.),■ elektryczne – gdzie najprostszą spawarkę można na-

być już w cenie kilkuset zł.

Niska cena powoduje ogólnodostępność urzą-dzeń do spawania elektrycznego. W gospodarstwach rolnych będziemy mieli naj-częściej styczność ze spawaniem elektrycznym. W zakładach pracy, prace spawalnicze mogą wykonywać tylko określone osoby posiadające odpo-wiednie uprawnienia, tzw. „książeczkę spawacza”. W in-dywidualnym gospodarstwie nikt tego nie wymaga, ale to nie zwalnia od przestrzegania przepisów BHP! Dla dociekliwych podam, że przepisy takie zawiera Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27.04.2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny przy pracach spawalniczych (Dz. U. Nr 40, poz. 470). Spawanie należy do prac szczególnie niebez-piecznych, to jest takich, gdzie ryzyko wypadku jest

większe niż przy innych robotach. Trzeba więc zdawać sobie sprawę z zagrożeń, które występują przy spawaniu elektrycznym. Najważniejsze z nich to:■ oddziaływanie gazów i pyłów spawalniczych,■ hałas,■ możliwość poparzenia, pożaru lub wybuchu,■ oddziaływanie pola elektromagnetycznego,■ narażenie na promieniowanie,■ wymuszona pozycja ciała. Jak widać tych zagrożeń jest sporo, choć nie zawsze zdajemy sobie z nich sprawę, chociażby z pro-blemu oddziaływania promieniowania: jonizacyjnego, widzialnego, ultrafioletowego czy podczerwonego. Z tych powodów spawania nie powinny wyko-nywać osoby młodociane, a w niektórych warunkach kobiety. Pyły i gazy spawalnicze powstające w łuku elek-trycznym zawierają szkodliwe: tlenki żelaza (pył), tle-nek węgla (gaz), tlenki azotu (gazy), krzemionka (pył) oraz tlenki manganu i tytanu (pył). Oczywiście spawanie w małych, zamkniętych pomieszczeniach, zbiornikach i kanałach potęguje wy-mienione wyżej zagrożenia. Przepisy i zasady BHP obowiązujące przy spa-waniu elektrycznym opiszę w następnym numerze „Aktualności Rolniczych” Jan Bubień

Jeszcze do niedawna silniki benzynowe, z za-płonem iskrowym wyposażone były w gaźniki, czyli urządzenia tworzące mieszankę paliwowo-powietrzną. Istniała nazwa „silniki gaźnikowe”. Dziś urządzenie to przeszło do lamusa, ustępując miejsce układom wtry-sku paliwa. Najprostszym z nich jest jednopunktowy układ wtryskowy (oznaczony jako SPI - Single Point Injec-tion), gdzie jeden wtryskiwacz umieszczony w miejsce gaźnika wytwarza mieszankę dla wszystkich cylindrów. W zasadzie jest to zespół wtryskowy: regulator ciśnie-nia paliwa, wtryskiwacz i przepustnica. Wtryskiwacze jednopunktowe posiadają zawór kulkowy – rzadziej bu-dowane są jako czopikowe. Ciśnienie wtryskiwania jest niskie – do 3 barów, czyli ok. 3 at. Wtrysk jednopunktowy zastąpiony został na-stępnie przez wielopunktowy układ wtryskowy – ozna-czony jako MPI, czyli Multi Point Injection. Tutaj każdy cylinder zasilany jest oddzielnym wtryskiwaczem. Istotą jest listwa paliwowa rozdzielająca benzynę do poszcze-gólnych wtryskiwaczy. Za utrzymanie odpowiedniego ciśnienia w listwie odpowiedzialny jest regulator ci-śnienia. Pracą wtryskiwaczy (zmiana dawki) „zarządza” sterownik elektroniczny. Wtryskiwacz umieszczony jest w kolektorze ssącym, bezpośrednio przed zaworem wlotowym.

Przy bezpośrednim wtrysku benzyny wtryski-wacz umieszczono w cylindrze. Podaje on benzynę bez-pośrednio do cylindra. System ten nazwano Gasoline Direct Injection, czyli bezpośredni wtrysk benzyny. Jako pierwsi zastosowali ten system Japończycy w Mitsubishi w 1996 roku. Obecnie system jest stosowany także przez inne koncerny, w różnych markach aut osobowych, np. Volkswagen – jako FSI, Fiat – JTS, Ford – SCi. Tutaj ciśnienie wtryskiwania może wynosić na-wet do 150 barów (do ok. 150 at). Stosowane elektronicznie wtryskiwacze wytwa-rzają w cylindrze mieszankę dostosowaną do aktualnych potrzeb. Przy małym obciążeniu – ubogą, przy dużym – optymalną.Nowoczesne układy wtryskowe zapewniają:■ zmniejszenie zużycia paliwa,■ zwiększenie mocy i momentu obrotowego,■ zmniejszenie toksyczności spalin.

Mają także wady: są skomplikowane i drogie, wymagają bardzo dobrej jakości benzyny i specjalistycz-nego serwisowania. Filtr paliwa (benzyny) wymieniać należy co 60-120 tys. km. Inaczej czekają nas kosztowne wydatki.

Jan Bubień

Od gaźnika do wtrysku bezpośredniego

Spawanie jest niebezpieczne (1)

mechanizacja i BHP


Karnawał to czas balów, prywatek, rodzinnych i przyjacielskich spotkań. Podstawą udanej zabawy, oprócz miłego towarzystwa i dobrej muzyki, są smacz-ne potrawy. Najistotniejszymi cechami karnawałowego menu jest więc: szybkość i łatwość przygotowania oraz doskonały smak. Wszystkim, którzy pragną spędzić więcej czasu na zabawie niż w kuchni, proponuję kil-ka prostych przepisów, które pozwolą w krótkim czasie wyczarować niepowtarzalny klimat.

Smaczne przekąski i sałatki

SZASZŁYKI Z ŁOSOSIA Z SOSEM MAŚLANYM

Składniki:200 g filetów z łososia,nasiona kopru włoskiego,sól i pieprz,oliwa do smażenia.Sos:200 g masła,2 żółtka w temperaturze pokojowej,sok z 1/2 cytryny,łyżeczka musztardy, ewentualnie posiekany koperek.

Przygotowanie: Filet z łososia pokroić w sporą kostkę i nadziać na szpadki. Nasiona kopru, pieprz i sól utłuc w moź-dzierzu, rybę posypać przyprawą. Smażyć na rozgrzanej oliwie obracając, by zrumieniła się cała ryba. Masło roztopić w garnku. Zmiksować mikserem żółtka z sokiem z cytryny i musztardą i powoli wlewać ciepłe masło. Sos będzie stawał się kremowy, jak majo-nez. Można go doprawić posiekanym koperkiem, utar-tym świeżo chrzanem, szczypiorkiem, itp. Kiedy masło stygnie, sos tężeje i aby utrzymać go w stanie płynnym, należy pozostawić w ciepłej kąpieli wodnej. Usmażone-go łososia podawać w gorącym sosie. Aby sos maślany się udał, żółtka, musztarda i sok z cytryny powinny mieć temperaturę pokojową.

JAJKA FASZEROWANE PIECZARKAMI

Składniki:10 jaj,30 dag pieczarek, 1-2 listki laurowe, 2 łyżeczki masła, sól, pieprz, 1-2 łyżki majonezu (wg uznania), zielona pietruszka.

Przygotowanie: Ugotowane na twardo i ostudzone jajka obrać ze skorupek i przekroić każde wzdłuż, wyjąć żółtka. Pieczarki drobno pokroić i udusić na maśle z listkiem laurowym, solą i pieprzem, wystudzić. Żółtka, pieczar-ki i drobniutko posiekaną natkę pietruszki wymieszać z majonezem. Połówki jajek nadziewać farszem. Poda-wać na liściach sałaty posypane natką pietruszki.

Karnawałowe szaleństwo na stole

gospodarstwo domowe i agroturystyka


ŚLEDZIE W SOSIE CZOSNKOWYM

Składniki:10 wymoczonych płatów śledziowych,10 ząbków czosnku,pół szklanki śmietany 12%,pół szklanki dobrego majonezu.

Przygotowanie: Płaty śledziowe pokroić na mniejsze kawałki, śmietanę i majonez wymieszać, do tego dodać czosnek wyciśnięty przez praskę, wrzucić śledzie, ponownie wy-mieszać, przykryć i wstawić na noc do lodówki.

Sałatka z wędzonego kurczaka

Składniki:40 dag wędzonej piersi z kurczaka,2 torebki ryżu (200 g),puszka kukurydzy,puszka ananasów,dwie łyżki majonezu,szczypta curry,sól,pieprz.

Przygotowanie: Ugotowany ryż odstawiamy do ostygnięcia. Kiedy jest ledwo ciepły, dokładamy ananasy, kukurydzę i kurczaka pokrojonego w grubą kostkę. Na koniec mie-szamy wszystko z majonezem i odrobiną curry. Dopra-wiamy solą i pieprzem. Jeśli sałatka wydaje nam się za sucha, wlewamy kilka łyżek soku z ananasów.

S łodkości na imprezę

FAWORKI NA KARNAWAŁ

Składniki: 1/4 kg mąki, 1 całe jajko, 1-2 żółtka, 1/2 szklanki śmietany, 2 dag cukru pudru, 1 łyżeczka octu, 2 łyżki spirytusu, smalec do smażenia (ok.1/2 kg), cukier puder do posypania.

Przygotowanie: Mąkę przesiać przez sito wraz z cukrem, dodać pozostałe składniki i jedną łyżkę spirytusu, starannie wy-robić ciasto. Wyrobione zwinąć w kulę i mocno wybijać wałkiem ze wszystkich stron co najmniej przez 25 minut, aż pokażą się na nim pęcherzyki powietrza. Wałkować na cienkie placki. Kroić radełkiem lub nożem na paski ok. 3 cm szerokie i 12 - 15 cm długie. W środku każdego paska zrobić pionowe nacięcie 3-5 cm i przewinąć pętelkę. W szerokim, niskim rondlu rozgrzać mocno smalec z drugą łyżką spirytusu. Wkładać partiami fawor-ki i przewracając widelcem, smażyć z obu stron na złoty kolor. Gotowe wyjąć na bibułę lub papierowe serwetki, aby obciekły z tłuszczu. Ułożyć na półmisku lub paterze i obficie posypaćprzesiewanym przez sitko cukrem pudrem. W ten sam sposób, z tego samego ciasta, można przygotować róże karnawałowe. Z rozwałkowanego ciasta wykrawać krążki róż-nej wielkości. Układać je następnie po trzy; jeden na dru-gim, największy umieścić na spodzie. Przycisnąć moc-no palcem, aby się skleiły. Na obwodzie zrobić nacięcia. W czasie smażenia ponacinane brzegi wywiną się, jak płatki kwiatu. Gotowe róże wyjąć na bibułę i „upudro-wać” cukrem (jak faworki). Będą jeszcze ładniejsze, jeśli ozdobimy je, kładąc w środek osączoną wiśnie z konfitury, grudkę ciemno-czerwonej marmolady lub galaretki.

BANANY W KARMELU

Składniki:4 banany,0,5 szklanki drobnego cukru brązowego,sok z 2 limonek i otarta skórka z jednej,50 ml alkoholu.

Przygotowanie: Banany przekroić wzdłuż. Na patelnię wlać sok z limonek i cukier, który w trakcie jeszcze dosypujemy. Gdy zacznie się karmelizować, dołożyć banany, deli-katnie zamieszać, pokrywając karmelem owoce. Dolać alkohol i podpalić. Podawać natychmiast.

ANANAS Z FETĄ

Składniki:Ananas, ser feta,szczypiorek.



Przygotowanie: Plastry świeżego ananasa zapiec na grillu, aż się zrumieni w paseczki. Ostudzonego pokroić na cząst-ki. Na każdym kawałku układać plasterek greckiej fety, związać sznureczkiem ze szczypiorku. By szczypiorek był elastyczny, należy go wcześniej na chwilę zanurzyć we wrzątku.

K arnawałowe drinki

MECHANICZNA POMARAŃCZA

Składniki:Butelka wytrawnego wina musującego,50 ml likieru wiśniowego,50 ml likieru pomarańczowego,50 ml soku z cytryny.

Przygotowanie: Wymieszać: butelkę wytrawnego wina musują-cego, likier wiśniowy, likier pomarańczowy, sok z cy-tryny.

KANKAN

Składniki:Butelka słodkiego wina musującego,0,5 l soku winogronowego,kilka świeżych truskawek i białych winogron.

Przygotowanie: Owoce należy umyć, pokroić, wrzuć do dzban-ka. Następnie zalać winem zmieszanym z sokiem wino-gronowym.

RITZ

Wymieszać: butelkę wina musującego, 150 ml likieru pomarańczowego, 50 ml syropu pomarańczowe-go i kostki lodu.

Jeszcze tylko trochę porywającej muzyki i szampańskiego humoru, a zabawa będzie przednia, czego życzy:

Anna Michalska

Winne czereśnie

W okolice Buska – Zdroju, do Pęcze-lic, trafiła pierwsza nagroda ósmej edycjiKonkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”, w kategorii napoje. Jej laureatami są państwo Renata i Damian Galusowie, a zwycięskim produktem jest Wino czereśniowe „Spod Kapturowej Góry”. Państwo Galusowie prowadzą w Pęczeli-cach koło Buska – Zdroju gospodarstwo agro-turystyczne, które usytuowane jest w malow-niczej okolicy pełnej łagodnych wzgórz, gdzie rosną sady. Piękny stary sad posiadają również Państwo Galusowie. Właśnie z niego pocho-dzą czereśnie, będące od dziesięcioleci surow-cem do wyrobu tego niecodziennego wina. Wino „Spod Kapturowej góry” wygrało konkurs wojewódzki „Nasze Kulinarne Dzie-dzictwo” 2008 r. nie bez przyczyny. Już dziadek pana Damiana Galusa wytwarzał wino z cze-reśni. Jego wspomnienia stały się materiałem źródłowym do napisania monografii Pęczelic,

Produkty charakterystyczne dla regionu świętokrzyskiego

Państwo Galusowie ze swoim produktem

Fot.

Tade

usz

Sem

pioł



autorstwa wybitnego historyka Jana Pytla. Jan Pytel opisu-je dzieje wsi już od czasów prehistorycznych. Właśnie na zboczach wzniesienia, zwanego „Kapturową Górą”, już od ponad tysiąca lat osiedlali się ludzie, dając początek Pęcze-licom. Nazwa miejscowości może mieć antyczny źródło-słów. Wywodzi się od miana greckiego bóstwa lasów „Pan” i włoskiego słowa „celle”, które oznacza wydobywanie się głosu. Nazwisko wytwórców „Wina Spod Kapturowej Góry” – Galus, wywodzi się od łacińskiego słowa „gallus”, oznaczającego koguta, który był symbolem Galli, czyli Francji. Wytwarzanie Wina w Pęczelicach ma więc swoje antyczno – śródziemnomorskie potwierdzenie. Surowiec do produkcji wina jest najwyższej jako-ści. Czereśnie pochodzą z blisko stuletniego sadu. Dojrze-wają w łagodnym uzdrowiskowym klimacie, charaktery-zującym się największą ilością dni słonecznych w roku.

Wino ma delikatną bordową barwę i gronowy smak. Rozlewane jest w charakterystyczne półlitrowe butelki, na metce widnieje wizerunek koguta. Butelka takiego wina jest miłą pamiątką dla osób wypoczywają-cych w gospodarstwie Renaty i Damiana Galusów. Nagroda w Konkursie „Nasze Kulinarne Dzie-dzictwo” 2008 r. była pierwszą, jaką zdobyli Państwo Galusowie. Kolejną stanowiło wyróżnienie w konkursie „Piękne i Bezpieczne Gospodarstwo Agroturystyczne” 2008 r. oraz doroczne wyróżnienie Burmistrza Miasta i Gminy w Busku - Zdroju z okazji Święta Plonów oraz nagroda Starosty Buskiego za uświetnienie 10 rocznicy istnienia województwa świętokrzyskiego. Na zakończenie trzeba dodać: „Jeśli chcemy się rozweselić, spróbujmy koniecznie wina z Pęczelic”.

Aleksandra Imosa

Dębniak to wieś położona w samym sercu Gór Świętokrzyskich, w gminie Nowa Słupia. Prym w sołec-twie wiedzie pani sołtys, Urszula Kozłowska. Skupiła ona wokół siebie panie: Helenę Wróblewską, Janinę Bzymek, Małgorzatę Pająk, które bardzo aktywnie działają na różnych płaszczyznach. Aktywność przynosi im nagro-dy. W 2008 roku panie zdobyły III miejsce w konkursie Nasze Kulinarne Dziedzictwo w kategorii produktów i przetworów roślinnych. Prezentowały „Susz owocowy dębniacki”, wytwarzany starymi metodami (suszenie i wędzenie w piecach specjalnie do tego celu konstruowa-nych). Owoce: jabłka, śliwki i grusze – muszą być odpo-wiedniego gatunku. Wszystkie pochodzą z własnych sa-dów. Aby każdego lata drzewa pięknie obrodziły, istnieje zwyczaj wiązania w Wigilię powrózek na ich pniach. Susz owocowy suszony przez całą jesień w pie-cach i wędzony dymem z palenisk pod rusztem, ma bar-dzo specyficzny zapach i smak. Jest unikalny i zupeł-nie inny niż ten suszony na słońcu i wietrze. Zwłaszcza w czasie wędzenia nad całym Dębniakiem unosi się dym i woń z pieców.

CIASTO ZE ŚLIWKĄ SUSZONĄ

Ciasto - składniki:4 jajka,4 łyżki zimnej wody1 szklanka maki pszennej, ¼ szklanka / 1 łyżka mąki ziemniaczanej, 1 szklanka cukru, 1 cukier waniliowy, 1 łyżeczka proszku do pieczenia, kakao do koloru.

Masa – składniki:½ l mleka,25 dag masła roślinnego,4 żółtka,

niepełna szklanka cukru,2 łyżki maki pszennej,1 budyń śmietankowy,1 cukier waniliowy.

Białka ubić z wodą i szczyptą soli, dodawać po łyżce cukier (oraz cukier waniliowy), żółtka i wymie-szaną mąkę, proszek do pieczenia i kakao. Wszystko wymieszać i upiec w temp. ok. 1700C. Masa: żółtka ubić z odrobiną cukru, budyń wymieszać z mąką i cukrem, dodać ¼ szklanki mleka, połączyć z żółtkami. Resztę mleka zagotować, wlać budyń i chwilę gotować dobrze mieszając. Ostudzić. Masło utrzeć i dodawać do niego po łyżce ostudzonego budyniu.Następnie 3/4 szklanki wody zagotować razem ze śliw-kami (200 – 300g śliwki suszonej), dodać 3/4 szklanki cukru. Odcedzić i wystudzić. Ciasto nasączyć, położyć masę. Na wierzchu poukładać śliwki i polać polewą.

WODA GRUSZKOWA NA WIGILIĘ

Składniki:!,5 kg suszonych gruszek, ½ kg suszonych śliwek, ½ kg suszonych jabłek. Wymieszane owoce dokładnie wypłukać, zalać wodą do przykrycia owoców. Gotować ½ godz. Odsta-wić w chłodne miejsce, aż owoce oddadzą smak.

SCHAB ZE ŚLIWKĄ

Cały schab zamarynować w wodzie z solą, li-ściem laurowym, zielem angielskim, czosnkiem i inny-mi przyprawami. Pozostawić na noc. Naciąć „kieszeń” przez całą długość i wypełnić namoczonymi, wydrylo-wanymi i wyciśniętymi suszonymi śliwkami. Obsypać przyprawą do mięsa, upiec w rękawie lub folii aluminio-wej. Na koniec przyrumienić.

Joanna Karwacka

Produkt regionalny Susz Dębniacki



Planując ogródki i wybierając rośliny do nasa-dzeń musimy wziąć pod uwagę rodzaj gleby. Jeśli nie znamy właściwości gleby, to możemy ją zbadać w sta-cjach chemiczno–rolniczych, w których określą nam pH gleby i zawartość podstawowych składników, takich jak: fosfor, potas, magnez. Kiedy już poznamy jej typ i właściwości, możemy zdecydować, jakie rośliny będą miały optymalne warunki do wzrostu i rozwoju. Ziemia w każdym ogrodzie ma inną strukturę, skład i odczyn. Np. gleba kwaśna ma pH 4,5-5,5, gleba lekko kwaśna – pH 5,5-6,5, gleba o odczynie obojętnym – pH 6,5- 7. Do rzadkości należą ziemie o odczynie za-sadowym, czyli o pH powyżej 7. Duża część roślin uprawianych w ogrodach najlepiej rośnie na glebie o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym (pH 6,0-7,0). Wtedy rozwijają się poży-teczne mikroorganizmy, a składniki mineralne są łatwo dostępne dla korzeni roślin. W glebie, która jest zbyt kwaśna, giną pożyteczne bakterie i rozwijają się grzyby. Niektóre rośliny wolą gleby zasadowe, czyli wapienne (pH 7,0-8,0), np.: cisy, laurowiśnie, derenie, żywotniki, cyprysiki i inne. Jednak rośliny te, ponieważ są toleran-cyjne, dobrze rosną również na glebach o pH 6,0-7,0. Bardziej wymagające są rośliny, które lubią śro-dowisko kwaśne (hortensje, magnolie) i bardzo kwaśne (azalie, borówki, golterie, kalmie, pierisy, różaneczniki, wrzosy oraz wrzośce). Rośliny te posadzone w złym podłożu źle rosną i żółkną. Dużą część gleby stanowią składniki mineral-ne: piasek, próchnica, iły, kamienie i żwir; od propor-cji składników zależy zdolność ziemi do przyjmowania wody, związków odżywczych oraz powietrza.

Gleba torfowa – torfy powstają najczęściej w miejscach zalewanych często przez rzeki, mają ciem-ną barwę i zawierają dużą ilość iłów. Torfy mają bardzo zwartą strukturę, co utrudnia dostęp powietrza do korze-ni. Taką ziemię należy rozluźniać, przekopując ją każdego roku z torfem wysokim, piaskiem, kompostem lub korą. Gleba piaszczysta – są to gleby bardzo lekkie i dobrze napowietrzone, łatwo przepuszczają wodę. W okresach suszy wymagają częstszego podlewania. Glebę nawozimy nawozami mineralnymi i aby związki dłużej były dostępne dla roślin, staramy się regularnie zwięk-szać warstwę próchnicy. A gdy stwierdzimy, że gleba piaszczysta w naszym ogrodzie jest kwaśna, wapnujemy ją. W celu użyźnienia uprawiamy na niej rośliny na na-wóz zielony (najlepiej z rodziny bobowatych), dodajemy także kompost lub obornik. Aby zapobiec nadmiernemu wysuszeniu gleby, ściółkujemy korą lub skoszoną trawą.

Jak pobrać próbkę glebową?

Pobieramy kilka próbek pierwotnych z wierzch-niej warstwy gleby na głębokość od 0 do 20 cm, mie-szamy je i z tego odbieramy 0,5 kg do analizy. Próbkę opisujemy, podając powierzchnię działki oraz gatunek uprawianej rośliny. Najlepszym okresem do pobierania próbek jest okres wiosenny i jesienny. Próbek nie należy pobierać bezpośrednio po za-stosowaniu nawozów, w okresie nadmiernej suszy lub przy dużej wilgotności gleby. Nie pobieramy ich rów-nież z rowów, bruzd, kretowisk, z miejsc po stogach i kopcach. Monika Nowocień

ROK w OGRODZIE

Poznajemy glębę w naszym ogrodzie

„Gdy styczeń burzliwy z śniegami – lato burzliwe z deszczami”. „Kiedy w styczniu rośnie trawa – marna w lecie jest potrawa”. „Jak styczeń zachlapany to lipiec zapłakany”.



Kielce. W Świętokrzyskim Urzędzie Marszałkowskim omawiano problematykę związaną z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi i ich wpływem na środowisko naturalne.

Genetycznie zmodyfikowane organizmy a środowisko przyrodnicze

W dniu 27 listopada 2008 roku w Świętokrzy-skim Urzędzie Marszałkowskim w Kielcach odbyło się seminarium z zakresu GMO w ramach organizowanej przez CENTRUM INFORMACJI O ŚRODOWISKU kampanii informacyjnej o zasięgu ogólnopolskim. Prowadzone sondaże oraz badania opinii pu-blicznej pokazują, że wiedza z zakresu inżynierii gene-tycznej, w tym modyfikacji organizmów roślinnych orazzwierzęcych jest zbyt powierzchowna i budzi liczne kon-trowersje. Sondaże pokazują, że zdecydowanie więcej Polaków kojarzy GMO z zagrożeniami i ze zjawiskami negatywnymi niż z pozytywnymi czy z korzyściami. Po-nadto tak ,,zwolennicy”, jak i „przeciwnicy’’ GMO, nie potrafią rzeczowo uzasadnić swoich poglądów. Celem kampanii jest edukacja całego społeczeń-stwa, w szczególności rolników, przedsiębiorców, orga-nizacji konsumenckich i samorządów oraz przekazanie wiedzy o potencjalnych przyrodniczych, zdrowotnych i społecznych skutkach wprowadzania GMO do środo-wiska.

W trakcie seminarium przedstawione zostały:■ podstawowe wiadomości o GMO (dr Sylwia Olesz-

czuk, IHAR),■ aktualne regulacje prawne dotyczące GMO

(dr Agnieszka Dalbiak, Ministerstwo Środowiska),■ różnice między zamkniętym użyciem GMO,

wprowadzeniem do obrotu, uwolnieniem GMO do środowiska i uprawą roślin GMO (Joanna Rybak, Ministerstwo Środowiska),

■ mity i fakty o GMO (prof. K. Wiąckowski),■ doświadczenia krajów europejskich z GMO (Marek

Kryga, Koalicja Polska Wolna od GMO).

Podczas seminarium w sposób przystępny i bez-stronny zaprezentowano zarówno możliwości inżynierii genetycznej, akty prawne regulujące jej stosowanie, jak też działania zapewniające bezpieczeństwo ekologiczne, gwarantujące zachowanie w Polsce bezcennej wartości, jaką jest bogactwo bioróżnorodności.

GMO to różne organizmy i nie można powie-dzieć, że całe GMO jest złe czy dobre (dobre GMO może być np. źródłem leków ratujących życie, złe GMO – produkcją broni biologicznej). Z pewnością nie da się uniknąć kontaktu z GMO, dlatego powinniśmy mieć możliwość dokony-wania świadomych wyborów.

Z GMO mamy do czynienia na co dzień, np.:■ bawełna z Chin,■ insulina produkowana z GMO dla chorych na cu-

krzycę,■ lecytyna sojowa jako składnik wielu produktów spo-

żywczych, np. wędlin (głównie parówki), czekolady,■ pasza dla zwierząt, itp.

Kwestia żywności modyfikowanej genetycznie jest niezwykle ważna i szeroko dyskutowana na forum publicznym. W krajach unijnych wzrasta świa-domość wśród konsumentów, którzy zwracają szczegól-ną uwagę na oznakowanie żywności, np. w Niemczech spotykamy oznakowanie: produkt wolny od GMO. U nas konsumenci nie mają świadomości, że ok. 70% produktów żywnościowych na półkach sklepowych zawiera modyfikacje genetyczne (chociażby śladowe ilości). Ponieważ większość kupujących chce mieć możliwość wyboru produktów, które spożywa, dlate-go rzetelna informacja na opakowaniu jest konieczna. Żywność, która zawiera organizmy genetycznie zmo-dyfikowane poniżej 0,9%, powinna być oznakowana: produkt wolny od GMO. Przedstawiana oferta informacyjna i edukacyjna podczas prowadzonej kampanii nie rozwiewa zapewne wszystkich wątpliwości nt. GMO, ale na pewno pomo-że nam wszystkim, korzystającym z bogactwa polskiej przyrody, zrozumieć potencjalne skutki uwalniania i wprowadzania GMO do środowiska.

W następnym nr AR:CO dalej z GMO? Ramowe stanowisko Rządu RP do-tyczące Organizmów Genetycznie Zmodyfikowanych- dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 18 listopada 2008 roku.

Czy chcemy żyć z GMOHalina Szałda

ekologia


Część pierwsza

Podstawą ochrony roślin w rolnictwie ekolo-gicznym jest profilaktyka, m.in. prawidłowy płodo-zmian, dobór odpowiednich odmian, tablice lepowe, pożyteczne owady, itp. Gdy wszystkie metody zawodzą, wtedy sięgamy po dozwolone środki ochrony roślin. Zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi w polskim rolnictwie ekologicznym mogą być stoso-wane wyłącznie te środki ochrony roślin, których sub-stancje aktywne zostały wymienione w Załączniku nr II B Rozporządzenia Rady nr 834/2007 (które uchyla z dniem 1 stycznia 2009 obowiązujące dotychczas Roz-porządzenie 2092/91) i mają prawo być dystrybuowa-ne na rynku polskim. W Polsce kwalifikowanie środków dla rolnictwaekologicznego wykonuje Instytut Ochrony Roślin. Ak-tualnie zakwalifikowano 32 środki ochrony roślin. Jest

to bardzo niewielka liczba środków, ale należy pamię-tać, że Instytut może wszcząć procedurę kwalifikowa-nia jedynie na wniosek producenta środka. Na rynku krajowym znajduje się znacznie większa liczba środków opartych na substancjach wymienionych w Załączniku II B, ale niestety ich producenci nie wykazali dotychczas zainteresowania kwalifikowaniem swoich produktówdla rolnictwa ekologicznego. Gdy jest zagrożenie ze strony szkodnika, a na rynku krajowym nie ma dopuszczonego preparatu, ist-nieje możliwość otrzymania tymczasowego pozwolenia Ministra Rolnictwa na dystrybuowanie środków nie zarejestrowanych w Polsce przez okres 120 dni (zapis w ustawie z dnia 30.03.2007 r.). Jest to furtka na sprowa-dzenie środków, np. z Niemiec, Czech, Szwajcarii. Pod-miot zainteresowany musiałby się zająć zezwoleniem i dystrybuowaniem. Z punktu widzenia producenta najważniejsze jest, żeby miał on takie same możliwości ochrony, jak rolnicy z innych krajów.

ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN dla upraw ekologicznych

Tabela 1. Zakwalifikowane środki ochrony roślin wraz z ogólnym ich przeznaczeniem zgodnym z etykietąNr Nazwa środka Ogólny rodzaj działania Zakres uprawy1 2 3 4

1 ANTIFUNG 20 SL Fungicyd - zabiegi zapobiegawcze i interwencyjne w uprawie roślin ozdobnych2 BIOCHIKOL 020 PC (Chito-

zan) Stymulator odporności stosowany przeciwko patoge-nom chorobowym

WARZYWA UPRAWIANE W OGRODACH I POD OSŁONAMIpomidor, ogórek, sałata, fasola - choroby wirusowe, grzybowe, bakteryjnerośliny ozdobne, - mączniak rzekomy i prawdziwy, plamistości liści i kwiatów

3 BIOCHIKOL -KAL Rośliny ozdobne - choroby grzybowe, bakteryjne4 BIOCHIKOL -WAL Pomidor - bakteryjna cętkowatość

Ogórek - kanciasta plamistośćFasola - choroba obwódkowa, rdza fasolisałata - choroby przenoszone z nasionami

5 BIOCHRON AL. (miedź) fungicyd

rośliny ozdobne (pod osłonami) rośliny pokojowe, balkonowe: pelar-gonia, niecierpek, chryzantema, róża, difenbachia, mieczyk

- zwalcza choroby grzybowe, opryskiwać dokładnie całe rośliny, bulwy, cebule profilaktycznie co 7 dni, leczniczo po stwierdzeniu pierwszychobjawów choroby codziennie przez 3 – 5 dni, cebule i bulwy po opry-skaniu , a przed wysadzaniem wysuszyć

6 BIOCZOS BR (wyciąg z czosn-ku) fungicyd, insektycyd

Rośliny ozdobne - choroby bakteryjne i grzyboweWARZYWA-ZWALCZANIE CHORÓB

pomidor uprawiany w gruncie - bakteryjna cętkowatośćogórek uprawiany pod osłonami - bakteryjna kanciasta plamistość, mączniak prawdziwy,-sałata uprawiana pod osłonami - szara pleśń, mokra zgnilizna- pietruszka - mączniak prawdziwyWarzywa – zwalczanie szkodników:Rzodkiewka, rośliny kapustne - pchełki, śmietka kapuścianamarchew - połyśnica marchwiankaRośliny kapustne, burak ćwikłowy, bób, koper

- mszyce

Halina Szałda

ekologia


7 BIOSEPT 33SL (ekstrakt z na-sion miąższu grejpfruta) Fun-gicyd, stymulator odporności

Rośliny ozdobne - choroby powodowane przez patogenny glebowe (podlewanie roślin, zaprawianie cebuli i bulw), - mączniak prawdziwy, rdze, plamistości liści (opryskiwanie)

WARZYWA UPRAWIANE W GRUNCIEcebula - mączniak rzekomyfasola - bakterioza obwódkowa, antraknoza szara pleśń, zgnilizna twardzi-

kowaogórek - bakterioza kanciastość liści, mączniak rzekomymarchew - mączniak prawdziwy, alternarioza marchwipietruszka - mączniak prawdziwypomidor - bakteryjna cętkowatość, alternarioza, zaraza ziemniaka

WARZYWA UPRAWIANE POD OSŁONAMIogórek - mączniak prawdziwy, mączniak rzekomysałata - szara pleśń, mączniak prawdziwy, mączniak rzekomy, zwalczanie

glonów w szklarniach8 CARPOVIRUSINE SUPER

SC (wirus granulozy) jabłoń owocówka jabłkóweczka

9 CONTANS (spory Coniothy-rium minitans)

Pasożyt grzyba Sclerotinia sclero-tiorum

stosowany w ochronie warzyw i roślin ozdobnych przed zgnilizną twardzikowi opryskuje się podłoże przed sadzeniem roslin

10 CUPROFLOW 375SC (miedź) fungicyd

ziemniak - zaraza ziemniakajabłoń - parch jabłoni, zaraza ogniowagrusza - parch gruszy, zaraza ogniowaczereśnia - rak bakteryjny drzew pestkowych

11 CUPROXAT 345 S.C. (miedź) fungicyd

ziemniak - zaraza ziemniakajabłoń - parch jabłonigrusza - zaraza ogniowaogórek (w gruncie) - bakteryjna kanciasta plamistośćpomidor (w gruncie) - bakteryjna cętkowatość, zaraza ziemniaka

12 GREVIT 200 SL (ekstrakt z grejpfruta) Fungicyd, stymulu-je odporność

WARZYWA UPRAWIANE W GRUNCIEbób - szara pleśńcebula - bakteryjne gnicie cebul, mączniak rzekomyogórek - bakteryjna kanciasta plamistość liści, mączniak rzekomy, mączniak

prawdziwypomidor - bakteryjna cętkowatość, zaraza ziemniaka, alternariozafasola - bakterioza obwódkowa fasoli, szara pleśń, antraknozagroch - mączniak rzekomy, szara pleśńmarchew - bakteryjna plamistość liści, mączniak prawdziwy, alternarioza naciPietruszka, pasternak - mączniak prawdziwySeler korzeniowy - septorioza, zgnilizny kopcowe, bakteryjne gnicieBurak ćwikłowy - mączniak prawdziwy, chwościk burakaKapusta biała - mokra zgnilizna bakteryjna główek, szara pleśń, czerń krzyżowychKapusta pekińska - bakteryjne gnicie róż, czerń krzyżowych, szara pleśńKalafior, brokuł - bakteryjne gnicie róż, czerń krzyżowych, szara pleśńrabarbar - askochytoza, fytoftoroza, bakteryjne gnicie karp

ZAPRAWIANIE NASIONcebula, ogórek, kapusta, koper, marchew, pomidor, sałata, rzodkiew-ka, pietruszka, groch, fasola, burak, szpinak

- choroby przenoszone przez nasiona

WARZYWA UPRAWIANE POD OSŁONAMIoberżyna - szara pleśńogórek - bakteryjna kanciasta plamistość, mączniak prawdziwy, mączniak

rzekomypomidor - bakteryjna cętkowatość pomidora, zaraza ziemniaka, szara pleśń,

mączniak prawdziwy, rak bakteryjny pomidorapapryka - szara pleśń, bakteryjne gnicie owocówsałata - szara pleśń, bakteryjne gnicie główek, zgnilizna twardzikowi, mącz-

niak rzekomy, mączniak prawdziwy, zgorzel siewek, fytoftorozacebula, ogórek, kapusta, koper, marchew, pomidor, sałata, rzodkiew-ka, pietruszka, groch, fasola, burak, szpinak

- choroby przenoszone przez nasiona

ROŚLINY OZDOBNE UPRAWIANE W GRUNCIEróża - czarna plamistość liści, mączniak rzekomy, mączniak prawdziwycyprysik fytoftoroza

ekologia


ROŚLINY OZDOBNE UPRAWIANE POD OSŁONAMIpelargonia - szara pleśńniecierpek - szara pleśń, plamistość pierścieniowa liścidifenbachia - plamistość pierścieniowa liścimieczyk - fuzaryjna zgnilizna

13 FUNGURAN-OH 50 WP(miedź)(fungicyd)

chmiel - mączniak rzekomyjabłoń - parch jabłonigrusza - zaraza ogniowaogórek w gruncie - bakteryjna kanciasta plamistość, mączniak rzekomypomidor w gruncie - bakteryjna cętkowatość, zaraza ziemniaka

14 MADEX SC(wirus granulozy) Zwalcza owocówkę jabłkó-weczkę

jabłoń - owocówka jabłkóweczka

15 MIEDZIAN 50WG (miedź) fungicyd

ziemniak - zaraza ziemniakaburak cukrowy i pastewny - mączniak rzekomy, chwościk burakachmiel - mączniak rzekomywiklina - parch wierzbyjabłoń - parch jabłoni, drobna plamistość liści, zaraza ogniowagrusza - parch gruszy, biała plamistość liści, brunatna zgnilizna drzew ziarn-

kowych, zaraza ogniowa, rak bakteryjnyczereśnia, wiśnia, morela, śliwa - rak bakteryjny drzew pestkowych, brunatna zgnilizna drzew pestko-

wych, dziurkowatość liści, torbiel śliwagrest - opadzina liści porzeczek, biała plamistość liści porzeczekporzeczki - opadzina liści porzeczek, rdza wejmutkowo- porzeczkowawinorośl - mączniak rzekomybrzoskwinia - kędzierzawość liściogórek (uprawiany w gruncie) - antraknoza dyniowatych kanciasta plamistość dyniowatychPomidor (uprawiany w gruncie i pod osłonami)

- septorioza liści, zaraza ziemniaka, bakteryjna cętkowatość

fasola - antraknoza, bakterioza obwódkowaRośliny ozdobne uprawiane w grun-cie i pod osłonami

- bakteriozy cebul, bulw i kłączy (zaprawianie),- bakteryjne plamisto-ści liści (opryskiwanie)

Szkółki leśne (modrzew) - opadzina16 MIEDZIAN 50WP (miedź)

fungicydziemniak - zaraza ziemniaczanaburak cukrowy i pastewny - mączniak rzekomy, chwościk burakachmiel - mączniak rzekomywiklina - parch wierzbyjabłoń - parch jabłoni, drobna plamistość liści, zaraza ogniowagrusza - parch gruszy, biała plamistość liści, brunatna zgnilizna drzew ziarn-

kowych, zaraza ogniowaczereśnia, śliwa, morela - rak bakteryjny drzew pestkowych, brunatna zgnilizna drzew pestko-

wych, dziurkowatość liści, torbiel śliwagrest - opadzina liści porzeczek, biała plamistość liści porzeczekporzeczki - opadzina liści porzeczek, rdza wejmutkowo-porzeczkowaorzech włoski - antraknoza, zgorzel bakteryjnawinorośl - mączniak rzekomybrzoskwinia - kędzierzawość liściogórek (uprawiany w gruncie) - antraknoza dyniowatych, kanciasta plamistość dyniowatychpomidor (uprawiany w gruncie i pod osłonami

- septorioza liści, zaraza ziemniaka, bakteryjna cętkowatość

fasola - antraknoza, bakterioza obwódkowaRośliny ozdobne uprawiane w grun-cie i pod osłonami

- bakteriozy cebul, bulw i kłączy (zaprawianie)- bakteryjna plamistość liści (opryskiwanie)

szkółki leśne (modrzew) - opadzinaciąg dalszy w następnym numerze

ekologia


Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczegow Modliszewiczach

Modliszewice ul. Piotrkowska 30, 26-200 Końskie,

tel. 0-41 / 372 22 84 do 86,faks: 0-41 / 372 34 86

e-mail: [email protected]

Dyrektor:mgr Dariusz Okła

Z-ca Dyrektora:mgr inż. Jarosław Mostowski

Oddział Sandomierz, ul. Mokoszyńska 3tel. 0-15 / 833 31 00

e-mail: [email protected]

Dyrektor Oddziału w Sandomierzu:Adam Fura

POWIATOWE ZESPOŁY DORADCZEPZD Modliszewice, ul. Piotrkowska 30, tel. 0-41 / 372 22 84 do 86 faks: 0-41 / 372 34 86, e-mail: [email protected] Włoszczowa, 29-100 Włoszczowa, ul. Wiśniowa 10, tel. 0-41 / 394 36 76, e-mail: [email protected] Jędrzejów, 28-300 Jędrzejów, ul. Armii Krajowej 9, tel. 0-41 / 386 12 73, e-mail: [email protected] Skarżysko-Kamienna, 26-210 Skarżysko-Kamienna, ul. Sikorskiego 20, tel. 0-41 / 252 33 66, [email protected] Kielce, 25-338 Kielce, ul. Zagórska 2, tel. 0-41 / 341 52 44 e-mail: [email protected] Pińczów, 28-400 Pińczów, ul. Batalionów Chłopskich 5, tel. 0-41 / 357 24 11, 357 24 31, e-mail: [email protected] Busko Zdrój, 28-100 Busko Zdrój, ul. Partyzantów 22, tel. 0-41 / 378 45 85, e-mail: [email protected] Kazimierza Wielka, 28-500 Kazimierza Wielka, ul. Budzyńska 2, tel 0-41 / 352 22 07, e-mail: [email protected] Starachowice, 27-200 Starachowice, ul. Mrozowskiego 9 tel. 0-41 / 274 78 28, e-mail: [email protected] Ostrowiec Świętokrzyski, 27-400 Ostrowiec Świętokrzyski, ul. Kilińskiego 3a, tel. 0-41 / 247 95 56, e-mail: [email protected] Opatów, 27-500 Opatów, ul. 16 Stycznia 1, tel. 0-15 / 868 21 77, e-mail: [email protected] Sandomierz, 27-600 Sandomierz, ul. Mokoszyńska 3, tel. 0-15 / 833 31 00, e-mail: pzd. [email protected] Staszów, 28-200 Staszów, ul. Wojska Polskiego 3, tel. 0-15 / 864 31 63, e-mail: [email protected]

WYDAWCA:Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego

w Modliszewicach

Redaktor Naczelny:Elżbieta Musiał

[email protected]

Kolegium redakcyjne:Jarosław Mostowski, Barbara Czwarno, Jan Bubień

Redaktor pomocniczy:Joanna Pietrasik

Opracowanie: Elżbieta Musiał, Skład: Elżbieta Kucharska

Skład komputerowy: Paweł Miler

Redakcja nie odpowiada za treść reklam i artykułów sponsorowanych.

Druk: ŚODR Modliszewice:

Waldemar Piotrowski, Alojzy Rusiecki

Nakład: 2600 egz.

Kalendarz biodynamicznystyczeń 2009/luty 2009

Staropolska meteorologia:■ Gdy śnieg w styczniu gęsto pada suche lato zapowiada. ■ Na Nawrócenie Pawła (26.01) pogoda, będzie na zboże

uroda; na Nawrócenie Pawła śnieg i deszcz, to drogości pewny deszcz.

■ Gdy w Popielec pogoda, wiosna będzie sucha; gdy deszcz będzie mokra; a jeżeli zimno, będzie zimna.

■ Gdy luty wietrzny i deszczowy, nie sprzyja rolnikowi.

Przysłowia:■ Kiedy styczeń najostrzejszy tedy roczek najpłodniejszy. ■ Urodzaje da rola, gdy deszcz leje w Karola. ■ Na Świętego Franciszka przylatuje pliszka. ■ Czasem się luty zlituje, że człek niby wiosnę czuje, ale

czasem się tak zżyma, że człek prawie nie wytrzyma.■ Gromniczna pogodna, będzie jesień dorodna. ■ Gdy w lutym topnieje, to na wiosnę mróz bieleje.

Zebrał i opracował: M. Szałda

Data/ dzień

tygodniaRytm tygodniowy

kwadr księżycaImpuls plonotwórczy Księżyca lub planet

na część rośliny16-01 Pi dni uprawy, nie siać,

wykonujemy prace pielęgnacyjne

korzeń ++17-01 So korzeń +18-01 Nd korzeń III kwadra -19-01 Po dni uprawy korzeń20-01 Wt korzeń21-01 Śr korzeń22-01 Cz korzeń23-01 Pi korzeń24-01 So korzeń25-01 Nd -26-01Po Nów zaćmienie -27-01 Wt dni liścia, okres siewu,

przesadzania roślin liściowych

-28-01 Śr liść +29-01 Cz liść +30-01 Pi liść +31-01 So liść +01-02 Nd liść +02-02 Po liść +03-02 Wt dni owocu, okres

siewu, przesadzania roślin plonujących nad ziemią

I kwadra -04-02 Śr owoc +05-02 Cz owoc +06-02 Pi owoc +07-02 So -08-02 Nd -09-02 Po Pełnia, zaćmienie -10-01 So dni korzenia, okres

siewu, przeszdzania roślin plonujących pod ziemią

-11-01 Nd korzeń ++12-01 Po korzeń ++13-01 Wt korzeń ++14-01 Śr korzeń ++15-01 Cz korzeń +

- najmniej korzystne dni dla siewu i zbioru++ najkorzystniejsze dni do wykonywania prac polowych


Ło, mój mocny Boze,jak tu ładnie grajom,ale mie teściowodo dómu wołajom.

Dobrze być kobitom – ludzie nie gadajom, jescek lepi pannom, bo chłopcy kochajom.

Jak jo ide w pole,to kolka mnie kole,jak póde na granie,to kolka przestanie.

Powiadajom ludzie,ze jo cinko w pasie;chto chłopoków kocho,ten sie nie upasie.

Posłuchojta, chłopy, co bym jo wom rzekła: wchodźta pod pierzyne – uzyjeta ciepła.

Siedmiu chłopców kochać –to jest nic wielkiego;rącki mieć dla sześciu,serce dla jednego.

Czas karnawału sprzyja zabawie, zatem proponuję Państwu kilka gwarowych przyśpiewek z dużym ładunkiem wiejskiego humoru. Przekonają się Państwo, że z pożytkiem mogą zastąpić usłyszane ostatnio dowcipy. A temat – jak świat światem – zawsze ten sam. I można go opisywać na różne sposoby, i używać różnych języków. Odkryjmy pewną prawdę: język literacki, jako pojęcie nadrzędne, powstał z gwar, a gwara nie była i nie jest zawadą w porozumiewaniu się ludzi.

KUNDZINE PRZYŚPIWKI(fragmenty ze zbioru opowiadań Władysławy Szproch „Prześmiewki Kundzi Jojko”)

http://www.sodr.ple-mail do redakcji: [email protected]

Siedmiu chłopców kochać – to ci dziewce zdobi, bo sie z jednym dziadym chleba nie dorobi.

Śpiwojta te śpiwki, jak wom smutno bedzie, bo śpiwka jest dobro jak po wódce śledzie.

rozrywka

Zdjęcia i opracowanie Elżbieta Musiał

ar styczeń 2009 g - nazwa.plsodr.nazwa.pl/www/cms/aktualnosci/2009/ar_01_2009_g.pdf · 2010. 9....

Documents