การประยกตใชระบบสารสนเทศทางภมศาสตรเพอพฒนาแหลงเกบกกน าในการวเคราะหชวยเหลอพนทการเกษตรและการอปโภค-บรโภคของราษฎร

อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

Application of Geographic Information System for the Development of Catchment for Supporting Agriculture and Domestic – Consumption at

Amphoe Saba Yoi, Songkhla Province

จตนพา วนบว Jitnapa Wunbua พงศภค ปานบว

Pongpak Panbua

งานวจยนไดรบทนอดหนนการวจยจากมหาวทยาลยหาดใหญ ประจ าปงบประมาณ 2556

ลขสทธเปนของมหาวทยาลยหาดใหญ

(1)

ชองานวจย : การประยกตใชระบบสารสนเทศทางภมศาสตรเพอพฒนาแหลงเกบกกน า

ในการวเคราะหชวยเหลอพนทการเกษตรและการอปโภค-บรโภคของ

ราษฎร อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ผวจย : 1. อาจารยจตนพา วนบว 2. นายพงศภค ปานบว สาขาวชา : ภมสารสนเทศศาสตร ทนอดหนนการวจย : มหาวทยาลยหาดใหญ ประจ าปงบประมาณ 2556

บทคดยอ ในการศกษาการประยกตใชระบบสารสนเทศทางภมศาสตรเพอพฒนาแหลงเกบกกน าในการวเคราะหชวยเหลอพนทการเกษตรและการอปโภค-บรโภคของราษฎร อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ครงนมวตถประสงคของการศกษาเพอหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน และ เพอศกษาปรมาณความตองการน าในการอปโภคและบรโภคของประชากรในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ซงในการครงน พบวาปจจยทน ามาใชในการศกษาหาพนททเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทานในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา นนมทงหมด 5 ปจจยดวยกน ไดแก 1) สภาพการใชทดนในปจจบน 2) ลกษณะภมประเทศ 3) ปรมาณน าฝน 4) ลกษณะทางธรณวทยา และ 5) การระบายน าของดน น ามาท าการซอนทบขอมลทางระบบสารสนเทศภมศาสตรและการน ามาบรณาการค านวณหาความจของพนทอางเกบน า รวมทงความตองการใชน าของประชาชนในพนทนน พบวา พนทหมท 5 บานส านกเอาะ ต าบลเขาแดง อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ตงอยทพกด X 695059 พกด Y 721282 สามารถสรางอางเกบกกน าไวใชเพอการเกษตรและอปโภค-บรโภคขนาดสง 80 เมตร สนอาง 8 เมตร ความลาดชนในอาง 1:2 หนาอาง 1:2.3 แกนอางลกลงใตดน 4-5 เมตร ระดบน าตองตางระดบกบสนอาง 6 เมตร อางเกบน ามขนาดความจ 138,345,853.9 ลกบาศกเมตร สามารถสงน าใชเพอการเกษตร และอปโภค-บรโภคใหพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลาไดเพยงพอทงหมด โดยความตองการน าของประชาชนสงสด 8,936,860.62 ลกบาศกเมตร และปรมาณน าทกกเกบทเหลอจากการใชน าของประชาชนสามารถกกเกบไวไดสงสด 129,001,480.96 ลกบาศกเมตร ซงปรมาณน าเกบกกมแนวโนมของน าเพมขนและลดลงไปตางฤดกาล สามารถเกบกกองประชาชนในพนท น าไวใชในฤดแลงไดเพยงพอกบความตองการ ค าส าคญ : ระบบสารสนเทศภมศาสตร, แหลงเกบกกน า, อปโภค,บรโภค

(2)

Research Title : Application of Geographic Information System for the

Development of Catchment for Supporting Agriculture and

Domestic – Consumption at Amphoe Saba Yoi, Songkhla

Province

Researcher : 1. Aj.Jitnapa Wunbua

2. Mr.Pongpak Panbua

Field : Geo-informatics

Research Scholarship: Hatyai University, Academic Year 2011

ABSTRACT This research attempted to study the Application of Geographic Information System

for the Development of Catchment for Supporting Agriculture and Domestic – Consumption at

Amphoe Saba Yoi, Songkhla Province. The study is the aim of the study was to find a suitable

location to build a water cost of irrigation development and to study the water demand in the

consumer population in Amphoe Saba Yoi, Changwat Songkhla. The factors used in the study to

find suitable areas to build water costs for irrigation development in Amphoe Saba Yoi, Changwat

Songkhla that five factors, including 1) Land use 2) Topography 3) rainfall 4) Geology and 5)

Drainage of the soil. Then the weight of each factor to the experts by overlay GIS data and

application integration to calculate the capacity of the reservoir area. Including water demand of

the people in the area found that at Moo 5 Bansumnukoa Tambon Khao Daeng, Amphoe Saba

Yoi, Changwat Songkhla. is located at coordinates X 695059 and coordinates Y 721282 to create

a catchment basin is used for Agriculture and Domestic – Consumption had size high 80 meters,

ridge basin is 8 meters, slope of basin is 1:2, front the basin is 1:2:3, the core of basin sinks deeper

is 4-5 meters, the water level to another level with 6 meters. The catchment had capacity is

138,345,853.9 m3 of water used for agriculture. And the water for domestic – consumption

(3)

consumer - the consumer at Amphoe Saba Yoi, Changwat Songkhla that enough to public demand

for water is 8,936,860.62 m3. And the water retention of the remainder of the water can store a

maximum 129,001,480.96 m3. The water retention capacity of the water tends to rise and fall to

the season. To the public in the catchment area. Water for use in the dry season is enough to the

demand.

Key words: Geographic information system, Catchment, Domestic, Consumption

(4)

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบพระคณ มหาวทยาลยหาดใหญ ทไดใหการสนบสนนการด าเนนงานวจยในโครงการ “การประยกตใชระบบสารสนเทศทางภมศาสตรเพอพฒนาแหลงเกบกกน าในการวเคราะหชวยเหลอพนทการเกษตรและการอปโภค-บรโภคของราษฎร อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา” ในครงน รวมทงผเชยวชาญทไดตรวจสอบผลงาน และความกาวหนาของโครงการวจยมาโดยตลอด ซงค าแนะน าและขอคดเหนของผเชยวชาญทกทาน เปนประโยชนตอแนวทางการด าเนนงานของผวจยอยางยง

สดทายนขอขอบพระคณทกทานทไดมสวนชวยใหโครงการวจยในครงนส าเรจลลวงไปไดดวยด

จตนพา วนบว

พงศภค ปานบว พฤษภาคม 2557

(5)

สารบญ

หนา บทคดยอ Abstract กตตกรรมประกาศ สารบญ รายการตาราง รายการภาพประกอบ

(1) (2) (4) (5) (7) (8)

บทท 1 บทน า 1 1.1 ทมาและความส าคญของปญหา 1 1.2 วตถประสงค 2 1.3 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 2 1.4 ขอบเขตการศกษา 2 1.5 กรอบแนวคด 5 1.6 นยามศพท 6

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 7 2.1 แนวคดการจดการน าในระบบชลประทาน 7 2.2 การพฒนาแหลงน าเพอการเกษตร 11 2.3 การสรางแหลงเกบกกนาเพอการเกษตรประเภทตางๆ 17 2.4 ระบบสารสนเทศภมศาสตร 34 2.5 งานวจยทเกยวของ 42

3 วธการวจย 46 3.1 ขอมลและอปกรณทใชในการศกษา 46 3.2 ขนตอนการศกษา 47 3.3 การวเคราะหภาพถายดาวเทยม RADASAT 51 3.4 การก าหนดหาพนทเสยงตอการเกดแผนดนถลม 55

(6)

สารบญ (ตอ)

หนา บทท

4 ผลการวจย 56 4.1 ผลศกษาหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบ

ชลประทาน

56

4.2 ผลการศกษาปรมาณความตองการน าในการอปโภคและบรโภคของประชากร ในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

70

4.3 ผลการวเคราะหหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนา ระบบชลประทาน

76

5 สรปผลการศกษา และขอเสนอแนะ 81 5.1 สรปผลการศกษา 81 5.2 ขอเสนอแนะ 82

บรรณานกรม 83 ภาคผนวก 86 ประวตผเขยน 90

(7)

รายการตาราง

หนา ตาราง 2.1 ผลการค านวณหาคาน าระเหยจากสระเกบน า ความจของสระทสามารถเกบน าได

และปรมาณน าทสามารถใชงาน ทสมพนธกบขนาดพนทผวทระดบเกบกก

22

3.1 คาน าหนกและคาคะแนนของปจจยในการวเคราะห 51

4.1 ขอมลการใชประโยชนทดนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 57

4.2 ขอมลเปอรเซนตความลาดเอยงในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 59

4.3 ขอมลปรมาณน าฝนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 61

4.4 ขอมลลกษณะทางธรณวทยาในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 63

4.5 ขอมลการระบายน าของดนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 65

4.6 แสดงพนทของเสนชนความสง 68

4.7 การค านวณปรมาณน าไหลผานหวงานของแตละเดอน 69

4.8 ค านวณอตราการใชน าของขาวนาป 72

4.9 ความตองการน าทงหมด 75

4.10 ปรมาณน าเกบกกในพนทต าบลเขาแดง อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 78

(8)

รายการภาพประกอบ

หนา ภาพประกอบ 1.1 แผนทแสดงขอบเขตพนทศกษาอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 4

1.2 กรอบแนวคดการวจย 5

2.1 อางเกบน า 23

2.2 โคงความสมพนธของปรมาตรน า – พนทผวน า - ระดบน า 25

2.3 การแบงความจอางเกบน า 26

2.4 องคประกอบระบบสารสนเทศภมศาสตร 36

2.5 ลกษณะขอมลทแสดงทศทาง (Vector data) 38

2.6 ลกษณะของขอมลประเภทราสเตอร (Raster) 39

2.7 ลกษณะการจดเกบขอมลในรปของตาราง 41

4.1 แผนทแสดงการใชประโยชนทดนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 58

4.2 แผนทแสดงเปอรเซนตความลาดเอยงในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 60

4.3 แผนทแสดงปรมาณน าฝนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 62

4.4 แผนทแสดงลกษณะทางธรณวทยาในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 64

4.5 แผนทแสดงการระบายน าของดนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 66

4.6 กราฟแสดงความตองการน าในแตละเดอน 76

4.7 การสรางอางเกบน า 77

4.8 กราฟแสดงปรมาณน าเกบกกในแตละเดอน 77

4.9 แบบจ าลอง 3 มตของอางเกบน าในพนทต าบลเขาแดง

อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

79

4.10 แผนทแสดงพนทสรางอางเกบน าในพนทต าบลเขาแดง อ าเภอสะบายอย

จงหวดสงขลา

80

1

บทท 1

บทน า

1.1 ทมาและความส าคญของปญหา

การชลประทาน เปนกจกรรมของรฐบาลทมวตถประสงคเพอทจะสงน าใหถงพนทตาง ๆ ท

มความตองการใชน า หรอขาดแคลนน า การชลประทานมความจ าเปนอยางยงตอการพฒนา

ประเทศใหมความเจรญยงขน สงเสรมทงทางดานเศรษฐกจ และความเปนอยของประชาชนใน

ประเทศ เนองจากน ามความส าคญตอการด ารงชพ และประกอบอาชพตาง ๆ เชน เกษตรกรรม ซง

เปนอาชพหลกของคนไทยมาเปนเวลาชานาน อาชพเกษตรกรรมทส าคญ ๆ ไดแก อาชพท านา

อาชพท าสวน อาชพท าไร และอาชพเลยงสตว ลวนมความจ าเปนทจะตองใชน าในการประกอบ

อาชพ การชลประทานจงมความส าคญในการชวยสงน าไปชวยเหลอพนทเกษตรกรรมทอยหางไกล

จากแหลงน า เพอใหมผลผลตเพมขนจากเดม สงผลใหเกษตรกรมรายไดเพมขน และยงสามารถเกบ

กกน าไวใชในชวงฤดแลง ท าใหมน าใชอปโภค-บรโภคและประกอบอาชพไดตลอดทงป

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ มภารกจเกยวกบการพฒนาแหลงน าตาม

ศกยภาพของลมน าใหเพยงพอ และจดสรรน าใหกบผใชน าทกประเภท เพอใหผใชน าไดรบน าอยาง

ทวถงและเปนธรรม กรมชลประทานไดแบงสวนราชการในสวนภมภาคออกเปน 17 ส านก

ชลประทาน คอ ส านกชลประทานท 1-17 เพอรบผดชอบพนทลมน าหลกตาง ๆ ของประเทศ โดย

แตละส านกชลประทาน จะรบผดชอบพนทหลายจงหวด จงท าใหการพฒนาอาจไมทวถง

ดงนนผวจยไดมความคดทจะศกษาหาพนททยงไมไดรบการพฒนา และยงประสบปญหา

ความเดอดรอนทางดานการขาดแคลนน าเพอการอปโภค และบรโภค ดงนนผจดท าจงมความสนใจ

ทจะศกษาถงการพฒนาระบบชลประทานของพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา เพอใหเหนภาพ

โดยรวมของอ าเภอสะบายอย จงท าใหการแสดงผลออกมาในรปแบบของแผนท โดยการแบงเปน

ระดบการพฒนา 6 ระดบ โดยการน าขอมลตาง ๆ มาวเคราะห และประยกตใชกบระบบภม

สารสนเทศศาสตร เพอทจะน าไปประกอบการพจารณาในการสรางโครงการใหม ๆ ของส านก

ชลประทานท 16 และเพอเปนการบรหารจดการน าเพอใหมปรมาณน าทเพยงพอกบความตองการ

2

ของประชาชนในพนทในแตละฤดกาล เพอเพมผลผลตของเกษตรกรทมคณภาพและปรมาณท

เพมขน ไมตองเปลยนอาชพจากการท าเกษตรกรรม ไปเปนอาชพอนๆ

1.2 วตถประสงค

1. เพอหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน

2. เพอศกษาปรมาณความตองการน าในการอปโภคและบรโภคของประชากรในพนท

อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

1.3 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ทราบถงพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน

2. ทราบถงความตองการน าในการอปโภคและบรโภคของประชากรในพนทอ าเภอสะบา

ยอย

จงหวดสงขลา

1.4 ขอบเขตการวจย

การศกษาวจยในครงน ใชวธการศกษาวเคราะหขอมลตางๆ และระบบสารสนเทศ

ภมศาสตร เพอหาพนทในการสรางทเกบกกน าตนทนเพอสงตอใหพนททยงขาดแคลนน าทาง

เกษตรกรรมและอปโภค-บรโภคในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ตงอยระหวางพกด UTM

แกน X 692000-733000 และแกน Y 695000-743000 อยหางจากกรงเทพมหานครประมาณ 1,300

กโลเมตร มพนทประมาณ 570,000 ไร มประชากรทงหมด 73,485 คน เปนประชากรชาย 36,903

คน และ ประชากรหญง 36,582 คน

3

ลกษณะภมประเทศ สภาพลกษณะภมประเทศสวนมากเปนเนนเขาเตยๆ ทราบระหวางหบเปนบรเวณแคบๆ สลบดวยแมน าสายสนๆ เชน แมน าเทพา ซงตนก าเนดจากแมน าสายนอยในเขตอ าเภอสะบายอย โดยเกดจากเทอกเขาทกนระหวางไทยกบมาเลเซย สภาพลกษณะเปนเนนเขาจะใชประกอบอาชพในการเกษตรท าสวนกาแฟ สวนยางพารา สวนผลไม และอนๆ

ลกษณะภมอากาศ ระหวางปลายเดอนตลาคมถงเดอนกมภาพนธ ไดรบลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอท าใหเขตอ าเภอสะบายอยฝนตกชก ถอวาเปนฤดฝน และบางปจะไดรบภยธรรมชาตจากพาย ท าใหฝนตกน าทวม นอกจากนพายโซนรอนพดผานระหวางเดอนพฤศจกายนถงกลางเดอนมกราคม และระหวางเดอนมนาคม-เดอนพฤษภาคมจดวาเปนชวงฤดรอนเหมอนภาคอนของประเทศ

อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา พนทอ าเภอสะบายอยมอาณาเขตตดตอดงน ทศเหนอ ตดตอกบอ าเภอเทพาจงหวดสงขลา ทศใต ตดตอกบอ าเภอกาบงจงหวดยะลา ทศตะวนออก ตดตอกบอ าเภอยะหาจงหวดยะลา ทศตะวนตก ตดตอกบอ าเภอนาทวจงหวดสงขลา และประเทศมาเลเซย

อ าเภอสะบายอยแบงเขตการปกครองออกเปน 9 ต าบล 62 หมบาน ไดแก ต าบลสะบายอย จ านวน 9 หมบาน ต าบลคหา จ านวน 8 หมบาน ต าบลบานโหนด จ านวน 7 หมบาน ต าบลธารคร จ านวน 6 หมบาน ต าบลเปยน จ านวน 7 หมบาน ต าบลเขาแดง จ านวน 7 หมบาน ต าบลทงพอ จ านวน 8 หมบาน ต าบลบาโหย จ านวน 5 หมบาน ต าบลจะแหน จ านวน 5 หมบาน

4

ภาพประกอบ 1.1 แผนทแสดงขอบเขตพนทศกษาอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

5

1.5 กรอบแนวคด

ขอมลปฐมภม ขอมลทตยภม

การส ารวจขอมล

ปจจยทเกยวของในการศกษาหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงกกเกบน า

ขอมลลกษณะภมประเทศ

ลกษณะธรณวทยา

ลกษณะอทกธรณวทยา

ปรมาณน าฝนเฉลยรายป

การระบายน าของดน

การใชประโยชนทดน

การจดการขอมล

จดท าฐานขอมล

ศกษาความตองการน าเพออปโภค บรโภคน าของประชาชนในพนทอ าเภอสะบายอย

จงหวดสงขลา

รวบรวม จดการ และวเคราะหขอมล ก าหนดคาน าหนกและคาคะแนนของตวแปร

วเคราะหศกยภาพแหลงน าดวยระบบสารสนเทศภมศาสตร โดยการซอนทบชนขอมล (PSA)

วเคราะหความเหมาะสมในการพฒนาแหลงกกเกบน า

ตรวจสอบความถกตองและส ารวจขอมลเพมเตมในภาคสนาม

ปรบปรงความถกตองของขอมล

แผนทศกยภาพแหลงกกเกบน า แผนทระดบความเหมาะสมในการพฒนาแหลงกกเกบน า

ภาพประกอบ 1.2 กรอบแนวคดการวจย

6

1.6 นยามศพทเฉพาะ

อางเกบน า คอ บรเวณทต าทน าไหลจากรองน าหรอล าน าตามธรรมชาตมารวมตวกน โดย

สรางเขอนปดกนระหวางหบเขาหรอเนนเขาสง จนเกดเปนแหลงเกบน าทมขนาดตาง ๆ เรยกวา

เขอนเกบกกน า สวนใหญมขนาดไมสงมาก มกกอสรางโดยใชดนบดอดใหแนนเปนตวเขอน จง

เรยกวาเขอนดน ซงจะเกบน าฝนทตกในฤดฝนไหลมารวมกน เกบกกน าไวใชในฤดแลง โดยสงน า

ออกไปตามทอสงน า ใชส าหรบท านา ปลกผก พชไร เลยงสตว ใชเปนแหลงเพาะพนธสตวน าเพอ

บรโภค และชวยบรรเทาน าทวมในฤดฝน ทงน งานสรางอางเกบน า จะมระบบระบายน าลน และ

ระบบสงน าออกสพนทตาง ๆ

ระบบสารสนเทศทางภมศาสตร (Geographic Information System) เปนระบบ

สารสนเทศ (Information System) ทสามารถรวบรวมขอมล จดเกบขอมล สบคนขอมล วเคราะห

ขอมล สรางแบบจ าลอง และแสดงผลขอมลในรปแบบของเชงพนททมการอางองพกดภมศาสตร

ขอมลทน ามารวบรวมเขาสระบบสารสนเทศทางภมศาสตรสามารถน ามาประมวลผลวเคราะห

เพอใหไดรบสารสนเทศทสามารถน าไปใชในการแกปญหาและการวางแผนทมความซบซอนตอไป

ในอนาคต ซงการบรณาการเทคโนโลยการรบรจากระยะไกล และระบบสารสนเทศทางภมศาสตร

เขาดวยกน ท าใหมระบบฐานขอมลททนสมย และมระบบการจดเกบขอมลและวเคราะหขอมลเชง

พนททมประสทธภาพ จงมความเหมาะสมตอการน ามาประยกตใช

7

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการท าการวจยครงนไดศกษาแนวคดและเอกสารตางๆทเกยวของ เพอใชเปนแนวทาง

และน ามาเปนกรอบความคดในการวจย โดยแบงการศกษาออกเปน 5 สวนดงน

1. แนวคดการจดการน าในระบบชลประทาน

2. การพฒนาแหลงน าเพอการเกษตร

3. การสรางแหลงเกบกกน าเพอการเกษตรประเภทตางๆ

4. ระบบสารสนเทศภมศาสตร

5. งานวจยทเกยวของ

มรายละเอยดดงน

2.1 แนวคดการจดการน าในระบบชลประทาน

2.1.1 ความหมายของระบบประทาน

อภชาต อนกลอ าไพ (2524) ไดใหความหมายของการชลประทานไววา การชลประทาน

หมายถง การใหน าแกพชโดยการเพมความชนใหแกดนนนมความชมชนพอเหมาะแกการ

เจรญเตบโตของพช และรวมถงความตองการจดหาน า การสงน า ซงระบบชลประทานสามารถ

แบงเปน 4 ระบบหลก ดงน ระบบแหลงน าตนทน (Water sources) ระบบสงน า (Water delivery)

ระบบแปลงนา (Farm) และระบบการหมนเวยนน า (Water removal)

กรมสงเสรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทย (2548) ไดใหความหมายของการ

ชลประทานไววา การชลประทาน หมายถง ศาสตรทเกยวของกบการน าน าจากแหลงน าไปใชใน

การเพาะปลกพช ดงนน การชลประทานจงเกยวกบการพฒนาแหลงน าเพอการเกษตร การกอสราง

ระบบการสงน า การชลประทานอาจเปนระบบคลองหรอทอสงน า การใหน าแกพช และการระบาย

น าออกจากแปลงเพาะปลก

8

ประเทศไทยตงอยในเขตมรสม โดยแตละปมฝนตกเฉลยกวา 1,000 มลลเมตร แตน าฝนท

ตกลงมาเปนสงทควบคมไมได ชวงตนฤดฝนเดอนมถนายน-กรกฎาคม และชวงปลายฤดฝน เดอน

กนยายน-ตลาคม ของทกป มกมฝนตกมากเกนความตองการ และกอใหเกดปญหาน าทวม แตชวง

ฤดแลง เดอนธนวาคม-เมษายน ฝนจะตกนอยมาก ไมเพยงพอกบการเพาะปลก จงจ าเปนทจะตองม

แหลงน าเพอการชลประทาน ซงอาจเปนอางเกบน า บอหรอสระน า แมน าทมน าไหลตลอดป หรอ

อาจเปนน าใตดนกได แหลงน าจะท าใหมน าชลประทานเสรมในกรณทน าฝนไมเพยงพอ หรอชวย

ใหสามารถปลกพชฤดแลงได

2.1.2 ลกษณะของการพฒนาระบบชลประทานในแปลงไรนา

ระบบชลประทานในแปลงไรนาจ าแนกไดเปน 2 ลกษณะ คอ งานคนคน า และงานจด

ภาพประกอบดน งานคนคน า กรมชลประทานไดรบการแนะน า และสนบสนนจากคณะผเชยวชาญ

ขององคการอาหารและเกษตรแหงชาต (F.A.O.) เมอป พ.ศ. 2491 ใหจดท าคนคและคน าเพอรบน า

จากคลองสงน าชลประทานไปยงแปลงนา เพอจะไดสงน าไดรวดเรวและทวถงอนจะท าใหผลผลต

ขาวเพมขนและสม าเสมอทกป และสามารถจะเปลยนนาหวานใหเปนนาด าไดอกดวย

การด าเนนงานคนคน าโดยใชพระราชบญญตคนและคน า พ.ศ. 2505 ซงแบงออกเปน 2

แบบ คอ คนคน าแบบเสนตรง คสงน าแยกออกจากคลองทกระยะหางประมาณ 300 – 400 เมตร

สรางอาคารบงคบน าในคสงน าเทาทจ าเปน และคนคน าแบบลดเลาะแนวเขตแปลง คสงน าและ ค

ระบายน าลดเลาะแนวเขตแปลงกรรมสทธทดน สรางทางล าเลยงขนานคสงน าเฉพาะเทาทจ าเปน

และราษฎรยนยอม งานจดภาพประกอบดน เมอมความจ าเปนตองเรงเพมผลผลตใหทนกบความ

ตองการอยางเรงดวน ดงนน การปรบปรงโครงการชลประทานทมอยเดมใหสมบรณยงขน จงม

ความส าคญเพราะไดผลเรวและลงทนเพมจากเดมอกเพยงเลกนอย เพอใหสามารถใชพนทเพาะปลก

โดยมประสทธภาพสง จงตองมการจดภาพประกอบดน โดยปรบปรงสงอ านวยความสะดวกใหถง

ระดบไรนา การสงน า การระบายน า การขนสง และท าใหดนมประสทธภาพดขน ซงเปน

หลกประกนอยางแนนอนวาสามารถใชดนท าการเพาะปลกไดดทงในฤดฝน และฤดแลง ดงนน เขต

ทท าการปรบปรงดงกลาวแลวซงรวมเรยกวา จดภาพประกอบดน จงเปนพนททสามารถเพมผลผลต

ตอไร และเพมผลตตอปไดอยาง แนนอนตลอดป

9

การด าเนนการงานจดภาพประกอบดน โดยใชพระราชบญญตจดภาพประกอบดนเพอ

เกษตรกรรม พ.ศ. 2517 ซงแบงเปน 2 แบบ คอ จดภาพประกอบดนสมบรณแบบ (Intensive

development) คสงน า คระบายน า และทางล าเลยงถงทกแปลงเพาะปลก จดรปแปลงเพาะปลกใหม

โดยการเปลยนแปลงรปราง โยกยายเขต แปลงกรรมสทธทดน หรอรวมทดนหลายแปลงเจาของ

เดยวกนใหเปนแปลงเดยวกนและจดรปแปลงใหเปนรปสเหลยมผนผา ปรบระดบพนดนในแปลง

เพาะปลก และจดภาพประกอบดนแบบพฒนาบางสวน (Extensive development) คสงน าและค

ระบายน าลดเลาะตามแนวเขตแปลงกรรมสทธเดม ตามความลาดเทของพนทผานทกแปลงหรอ

เกอบทกแปลง (ไมนอยกวารอยละ 70 ) สรางทางล าเลยงสายหลก หรอสายรองตามความจ าเปน ไม

ปรบระดบพนทในแปลงเพาะปลก

2.1.3 การบรการสงน าในระบบชลประทาน

2.1.3.1 การสงน าส าหรบฤดฝน

หลกการสงน าส าหรบฤดฝนจะตองค านงถงการใชน าฝนใหเกดประโยชนมาก

ทสดเทาท จะท าได เมอน าฝนไมพอจงใชน าชลประทานเสรม เนองจากน าชลประทานมตนทนและ

คาใชจาย การสงน าชลประทานในชวงฤดฝน จงจ าเปนตองรสถตการตกของฝนวาฝนเรมตกเมอไร

เดอนไหนฝนตกมาก เดอนไหนฝนตกนอย ฝนทงชวงเวลาไหน แลววางแผนการปลกพชและการ

สงน าชลประทานในลกษณะทจะท าใหมการใชน าฝนใหเกดประโยชนมากทสด และใชน า

ชลประทานใหนอยทสด ชวงฤดฝนโดยทวไปจะยอมใหเกษตรกรเพาะปลกไดเตมพนท แตควรม

การวางแผนการปลกพชใหชวงทพชตองการน ามากตรงกบชวงทฝนตกมาก เพอประหยดน า

ชลประทาน แลววเคราะหวาชวงเดอนไหนขาดน าตองใหน าชลประทานเสรมตามทกลาวมาแลว

อยางไรกตามฝนทตกลงในแปลงเพาะปลกนนมเพยงบางสวนเทานนทพชดดเอาไปใชประโยชนได

ฝนทมประโยชนตอพช เรยกวา ฝนใชการหรอ Effective rainfall ฝนทตกลงมาจะเปนฝนใชการมาก

นอยเพยงใดขนอยกบลกษณะแปลง ความสามารถอมน าของดนในเขตราก และการใหน า

ชลประทาน ซงรายละเอยดเกยวกบฝนใชการจะไดกลาวถงตอไป

2.1.3.2 การสงน าส าหรบฤดแลง

การเพาะปลกในฤดแลง จะใชน าชลประทานเปนหลก จงจ าเปนตองมการวาง

แผนการปลกพชฤดแลง โดยดจากน าตนทนในแหลงน าทมอย ถามน ามากจะสามารถใชเพาะปลก

10

ในพนทมาก แตถามน าตนทนนอยจะตองจ ากดพนทเพาะปลกตามปรมาณน าตนทนทมอย และโดย

ปกตจะตองเผอน าสวนหนงส าหรบการเตรยมแปลงชวงตนฤดฝน โดยทวไปฤดแลงจะมน าไมพอ

ส าหรบการเพาะปลกเตมพนท ดงนน กอนเรมการเพาะปลกในฤดแลงประมาณ 1 เดอน เจาหนาท

ตองประเมนวามน าตนทนเทาใด จะยอมใหเกษตรกรเพาะปลกไดคนละกไร เพอปองกนไมใหเกด

การขาดน าตอนชวงกลางหรอปลายฤด ถาน าไมพอจะจ ากดพนทเพาะปลก ตองมการประชมชแจง

ใหเกษตรกรทราบสถานการณน า และเหตผลความจ าเปนในการจ ากดพนทเพาะปลกและการ

ก าหนดวาเกษตรกรจะปลกพชไดคนละกไรในฤดแลงทมน าจ ากด จ าเปนตองมการปรบระบบการ

สงน า เปนแบบรอบบรเวณเพอใหงายตอการควบคมการสงน าใหเกษตรกรในแตละคลองหรอแตละ

ชวงคลอง และชวยลดปญหาการขโมยน า

2.1.4 การบรหารจดการนาแบบบรณการ

การบรหารจดการน าจะบรรลเปาหมายทต งไวกตอเมอ มระบบการบรหารจดการท

เหมาะสม นนคอมกฎ ระเบยบ หลกเกณฑ และวธการทเหมาะสม มบคลากรตลอดจนรปแบบการ

จดองคกรทเหมาะสม การบรหารจดการน าอาจแบงออกไดเปน 3 ระดบ คอ การบรหารจดการน า

ระดบลมน า การบรหารจดการน าระดบโครงการ และการบรหารจดการน าระดบไรนา

การบรหารจดการน าระดบลมน า การบรหารจดการน าระดบลมน า มความหมายครอบคลม

ถงการบรหารจดการทรพยากรน ารวมกบทรพยากรอน ๆ ในลมน า ในลกษณะของการบรณาการ

เพอใหการใชน าเปนไปอยางมประสทธภาพและย งยน ส านกงานคณะกรรมการทรพยากรน า

แหงชาต ไดใหนยามค าวา การบรหารจดการทรพยากรน าในลมน า(River basin water resources

management) ไวดงน การบรหารจดการทรพยากรน าในลมน า หมายถง การทจะด าเนนการอยางใด

อยางหนงหรอหลายอยางรวมกนเกยวกบทรพยากรน าในลมน า เพอใหมการจดหาน า (พฒนาแหลง

น า) ตลอดจนการแกปญหาเกยวกบทรพยากรน าในทกพนทของแตละลมน า โดยมเปาหมายเพอ

ประโยชนในการด ารงชวตของทก ๆ สงในสงคม ทงคน สตว และพช อยางมประสทธภาพสงสด

และใหมการใชน าอยางย งยน การจดการทรพยากรน าในแตละลมน า จงประกอบดวยกจกรรมตาง ๆ

ทส าคญดงน (1) การพฒนาแหลงน า (จดหาน า) เพอประโยชนดานตาง ๆ (2) การจดสรรและใช

ทรพยากรน าอยางมประสทธภาพ (3) การอนรกษแหลงน า (4) การแกปญหาน าทวม และ (5) การ

แกปญหาดานคณภาพน า

11

ในปจจบนแนวคดของการบรหารจดการทรพยากรน า จะมลกษณะเปนการบรหารจดการ

น าแบบผสมผสาน หรอแบบบรณาการ ซง Global water partnership (GWP) (1996) ไดนยามวา

การบรหารจดการน าแบบผสมผสานหรอบรณาการ (Integrated water resources mnagement,

IWRM) คอ กระบวนการในการสงเสรมการประสานการพฒนาและจดการน า ดน และทรพยากร

อน ๆ ทเกยวของเพอน ามาซงประโยชนสงสดทางเศรษฐกจและความเปนอยทดของสงคมอยาง

ทดเทยมกน โดยไมสงผลกระทบตอความย งยนของระบบนเวศทส าคญ (โครงการสงน าและ

บ ารงรกษาบรมธาตชยนาท กรมชลประทาน, 2552)

2.2 การพฒนาแหลงน าเพอการเกษตร

การพฒนาแหลงน าเพอการเกษตรเปนการจดหาและน าน าจากแหลงน าธรรมชาตมาใชให

เปนประโยชนในดานการเกษตรดวยวธการทเหมาะสม โดยเฉพาะการน าน ามาใชเพอการเพาะปลก

และการเลยงสตว การเพาะปลก อาศยเพยงน าฝนและน าจากแหลงน าธรรมชาตเปนหลก ท าใหพช

ไดรบน าไมสม าเสมอตามทพชตองการ เปนผลใหผลตผลทไดรบไมดเทาทควร อกทงความผนแปร

เนองจากฝนตกไมพอเหมาะกบความตองการเสมอ ๆ เปนเหตใหการเพาะปลกเสยหายอยบอย ๆ

2.2.1 สาเหตของการขาดแคลนนาเพอการเกษตร

ประชาชนขาดการอนรกษ “น า” อยางจรงจง โดยเฉพาะอยางยงตามแถบตนน าล าธาร และ

ยงไมมความเขาใจเรองการอนรกษน าอยางแทจรง ดงนนระบบนเวศนของลมน าตาง ๆ จงถกท าลาย

และเปลยนแปลงไป ปาไมถกท าลาย ประชาชนบกรกเขาไปตงถนฐานท ามาหากนทวบรเวณตนน า

ล าน าตาง ๆ ท าใหไมมน าไหลตามธรรมชาต

ฝนไมตกตองตามฤดกาล ฝนตกไมกระจายอยางสม าเสมอ ฝนตกทงชวงยาวนานหรอบางป

ฝนตกนอย แหลงน าธรรมชาตทเคยใชเปนแหลงน าส าหรบเพาะปลกและอปโภคบรโภค เชน หวย

หนอง คลอง บง อยในสภาพตนเขนและถกบกรก ท าใหหมบานตาง ๆ มน าใชไมเพยงพอ

เนองจากมประชากรอาศยอยตามลมน าตาง ๆ เพมขน โดยเฉพาะอยางยงตามลมน า

เศรษฐกจของประเทศไดแก ลมน าเจาพระยา ประกอบกบมความเจรญและการพฒนาทางการ

เกษตรกรรม อตสาหกรรม และดานอน ๆ มากขน ลวนแตตองการน า เพราะน าเปนปจจยและความ

ตองการพนฐานทางการพฒนา

12

มแหลงเกบกกน าไมเพยงพอส าหรบเกบน าปรมาณมากในฤดฝน ขาดการจดการน าน าจาก

ลมน าทมมากไปใชในลมน าทขาดแคลน

ประชาชนขาดจตส านกในการใชประโยชนจากแหลงน า มกไมบ ารงรกษาแหลงน าทมอย

มกงาย ท าใหแมน าล าคลองเกดความสกปรกดวยการทงขยะ น าเสย ลงในแมน าล าคลอง ทกภาค

ของประเทศไทยมปญหาเกยวกบน าทใชเพอการเกษตรใกลเคยงกน ดงน

ภาคเหนอ ภาคเหนอขาดแคลนน าเฉพาะบางพนทและตามฤดกาล ภมภาคนตองการให

ขยายระบบชลประทานเพมขน และบางพนทตองการการปองกนภยเนองจากน าทวม ซงมสาเหตมา

จากปาไมบรเวณตนน าล าธารถกท าลายไปมาก

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนภมภาคทมน าไหลตามธรรมชาตนอยในชวงฤดแลง มล าน า

สายส าคญไดแก แมน าช แมน ามล แมน าเลย แมน าสงคราม และล าน าสาขาของแมโขงไมสามารถ

กอสรางแหลงเกบกกน าขนาดใหญ เพอเกบน าทมมากในฤดฝนไดเนองจากภมประเทศไม

เอออ านวยและภมภาคน มอตราการระเหยและการซมของน าลงในดนสงมากกวาภาคอน ๆ ม

ปญหาดนเคมและฝนทงชวงเกดขนเปนประจ าทกป ในฤดฝนเกดน าทวมสองฝงของล าน า ในลมน า

ช น ามล น าสงคราม

ภาคกลาง พนทสวนใหญเปนทราบลม มประชากรอาศยอยหนาแนน และมพนทเพาะปลก

มากกวาภาคอน ๆ พนทสวนใหญปลกขาว ดงนนภาคกลางจงตองการน าเพอใชท าการเกษตรเปน

จ านวนมาก โดยเฉพาะอยางยงการเพาะปลกในฤดแลง ภมภาคนมแหลงน าจ ากดไมเพยงพอกบ

ความตองการในปจจบนซงตองการน ามากขนทกป น าทเกบกกไวในอางเกบน าขนาดใหญของ ลม

น าเจาพระยา ไดแก อางเกบน าเขอนภมพล และเขอนสรกต ไดเกดการขาดแคลนน ามาหลายปแลว

บางครงการระบายน าออกมาใชงานเพอกจกรรมตาง ๆ ไมสอดคลองกบการบรหารและการจดการ

น าในอางเกบน าอยางมประสทธภาพเทาทควร เปนเหตใหน าในอางเกบน าทง 2 ดงกลาวลดลงอยาง

รวดเรวมากกวาปกตเสมอทกป จนเกดการขาดแคลนน า

ภาคตะวนออก เปนภาคทมฝนตกเฉลยทงปมากกวาภาคอน ๆ แตกมปญหาน าไมพอกบ

ความตองการ เนองจากไมมแหลงเกบกกน าตามล าน าตาง ๆ ภาคตะวนออกเปนแหลงชมชนรมฝง

ทะเลซงมการขยายตวเจรญขนอยางรวดเรว เชน มนคมอตสาหกรรมหลายแหง โดยเฉพาะทจงหวด

จนทบร และตราด จงตองมการใชน าบาดาลเพอเพาะปลกสวนผลไม

13

ภาคใต มปญหาการขาดแคลนน าในบางทองทและปญหาดานคณภาพน า เนองจากเปนดน

เปรยวและดนเคม ปญหาเรองน าทส าคญ คอ ภยอนเนองมาจากน าทวมฉบพลน ทอาจเกดขนตาม

จงหวดตาง ๆ โดยเฉพาะพนทท าการเกษตร ทงนเนองจากฝนตกชก และปาไมบรเวณตนน าล าธาร

ถกบกเบกท าลายไปมากนนเอง

2.2.2 ประเภทของงานพฒนาแหลงนาเพอการเกษตร

งานพฒนาแหลงน าเพอการเกษตรทนยมกอสรางกนทวไปมหลายประเภท

2.2.2.1 การสรางอางเกบน า

อางเกบน า คอ บรเวณหรอแหลงเกบน าทไหลมาตามรองน า หรอล าน าธรรมชาต

โดยการสรางเขอนปดกนระหวางหบเขา หรอเนนสง อางเกบน าสรางขนเพอน าน ามาใชเพอ

การเกษตร สวนใหญ น าในอางเกบน าสามารถสงออกไปตามทอสงน า เพอใชท านา ปลกพชไร

ปลกพชผกและเพอการอปโภคบรโภคของประชาชนในหมบาน นอกจากน ยงใชเปนแหลง

เพาะพนธปลาและกงน าจด ตลอดจนชวยปองกนและบรรเทาน าทวมแกพนทเพาะปลก อางเกบน า

เพอการเกษตรสามารถแกไขปญหาการขาดแคลนน าในทองทตาง ๆ ไดเปนอยางด โดยเฉพาะอยาง

ยงการเกบน าไวใชตลอดฤดแลง

2.2.2.2 การสรางสระเกบน า

สระเกบน า คอ แหลงเกบขงน าฝนหรอน าทไหลออกมาจากดน ขนาดความยาว

ความกวางและความลกของสระขนอยกบปรมาณของน าทตองการไวใชงาน นยมสรางในทองทซง

ไมมล าน าธรรมชาต หรอในสภาพภมประเทศทไมเอออ านวยตอการสรางอางเกบน า สระเกบน า

สามารถน าน ามาใชเพอการปลกพชผกสวนครว เลยงสตว ตลอดจนใชอปโภคบรโภคภายใน

หมบาน

2.2.2.3 การขดลอกหนองและบง

เปนงานขดลอกดนในหนองและบงธรรมชาตทตนเขน ใหมความลกจนสามารถ

เกบน าไดเพมมากขน หนองและบงโดยทวไปจะมลกษณะแบนและตน เนองจากน าทไหลลงหนอง

และบงจะ ชะพาดนลงไปตกตะกอนทบถมกนอยทกป จงท าใหเกบน าไวไดไมลกและไมมน า

เพยงพอตลอดฤดแลง การเพมปรมาณน าเกบกกในหนองและบงทตนเขนใหมากขนอาจจะกระท า

ไดโดยการสรางเขอนดนขนาดเลกใหปดกนชองต าทเปนทางระบายน า วธนจะเสยคาใชจายถกแตม

14

ปญหา กลาวคอ น าจะแผกวางไปทวมพนทเพาะปลก การขดลอกดนทกนหนองและบงจงเปน

วธการเพมปรมาณน าใหเพยงพอกบความตองการวธหนง โดยมระดบน าเกบกกเทาเดม

2.2.2.4 ฝายทดน า

เปนวสดทสรางขนเพอปดขวางทางน าไหล เพอทดน าทไหลมาใหมระดบสงขน

จนสามารถผนน าเขาไปตามคลองหรอคสงน าใหกบพนทเพาะปลกตามบรเวณสองฝงรมน า สวนน า

ทเหลอจะไหลลนขามสนฝายไปเอง ถาล าน ามขนาดใหญและมน าไหลมากในฤดฝนจะนยมสราง

เปนเขอน ทดน า ซงมลกษณะไมทบตนเหมอนฝาย เรยกวา “เขอนระบายน า” โดยเขอนสามารถ

ทดน าใหสงขนไดทกระดบตามทตองการ ในฤดน าหลากเขอนระบายน าสามารถระบายน าใหผาน

ไปไดทนท ในปรมาณทมากกวาฝาย คลายกบน าซงไหลมาตามล าน าธรรมชาต นอกจากน ยงมงาน

เกยวกบการเกษตรไดแก งานสบน า คลองสงน า

2.2.3 การเลอกประเภทงานพฒนาแหลงนาเพอการเกษตร

การเลอกประเภทของงานพฒนาแหลงน าเพอการเกษตรตองศกษาขอมลตาง ๆ ดงตอไปน

ความตองการใชน าเพอการเกษตร ส าหรบพชแตละชนดจะมความตองการ

แตกตางกน ไดแก การปลกขาว ในระยะเรมปลกตองการน าจ านวนไมมาก

และตองการเพมมากขน ๆ จนมากทสดในระยะทตนขาวออกรวง จนถงระยะ

ทเมลดขาวเรมแกจงระบายน าออก ระดบทสงทสดทขาวตองการคอ 1.30

เมตร

o การปลกพชไร ผก และตนไมผล พชชนดดงกลาวมความตองการน า

มากหรอนอยในปรมาณทแตกตางกน แตละชวงของการเจรญเตบโต

ของพชตองการน าในอตราทไมเทากน โดยทวไประยะแรกปลกพชม

ความตองการน านอย และจะตองการน ามากทสดในระยะทพชออก

ดอกและมผล จนกระทงผลเรมแกเตมทจงตองการน านอยมาก

สภาพแหลงน า เปนตวก าหนดประเภทของงานพฒนาแหลงน า ไดแก อางเกบ

น า แหลงน า จะเปนน าผวดนทมน าไหลตลอดป หรอมน าไหลเฉพาะในฤดฝน

หรอล าน าซงไมมน าไหลในฤดแลง สวนสระเกบน าแหลงน าเปนน าบนผวดน

เชนกน เกบน าไดนอยตามจ านวนดนทขดขนเปนสระ ควรเปนพนททม

15

ระดบน าใตผวดนอยตน ถาเปนการสรางฝายทดน า สภาพแหลงน าควรเปนล า

น าหรอล าหวยทมน าไหลตลอดปหรอเกอบตลอดป

สภาพภมประเทศของบรเวณทจะกอสรางประเภทของงานพฒนาแหลงน า ม

ความส าคญทจะตองพจารณาควบคไปกบสภาพแหลงน า เชน การสรางอาง

เกบน าควรมสภาพภมประเทศท อยระหวางหบเขาหรอเนนสง

2.2.4 หลกการดาเนนงานในการพฒนาแหลงนาเพอการเกษตร

หลกการด าเนนงานในการพฒนาแหลงน าเพอการเกษตรพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ

ทรงพจารณาสงตาง ๆ ดงน

ความเหมาะสมเกยวกบสภาพภมประเทศการซกถามขอมลเกยวกบความ

ตองการน า บรเวณทตองการน าอยในเขตหมบานใด สภาพการขาดแคลนน า

ในแตละปเปนผลเสยตอการเพาะปลกมากนอยอยางไร จากนนจงบนทก

ขอมลลงในแผนทมาตราสวน 1 : 50,000 แลวจงพจารณาสภาพภมประเทศ

จากขอมลทแสดงในแผนท รวมกบขอมลจากเกษตรกร บางครงใชภาพถาย

ทางอากาศ เพอพจารณาวาจะจดท าโครงการพฒนาแหลงน าในรปใด ขนาด

เลกหรอใหญ และพจารณารวมกบเจาหนาทฝายตาง ๆ เพอหาลทางท

เหมาะสมกบสภาพภมประเทศ เพอการมอบหมายงานตอไป

ความเหมาะสมเกยวกบสภาพแหลงน า การพจารณาวางโครงการพฒนาแหลง

น าจะตองพจารณาใหเหมาะสมกบสภาพแหลงน ารวมกบสภาพภมประเทศ

และความตองการของราษฎรดวย โดยเฉพาะอยางยงความเหมาะสมกบสภาพ

แหลงน าธรรมชาตทมในแตละทองถนเสมอ การสรางเขอนเกบกกน า หรอ

ฝายแตละแหงจะตองค านวณสภาพน าของล าหวยวามปรมาณมากนอยเทาใด

กอนทกครง และ

เมอไปถงทองทจรงจะศกษาสภาพประกอบแทจรงเกยวกบการไหลของน า

และขนาดของล าน า เพอประกอบการวางโครงการทเหมาะสมกบสภาพแหลง

น า

16

ความเหมาะสมในดานเศรษฐกจและสงคม การด าเนนโครงการพฒนาแหลง

น าธรรมชาตตาง ๆ จะตองพจารณาถงคาใชจายในการลงทนกอสราง วาจะ

คมคาและเกดประโยชนตอเกษตรกรในทองถนนนมากนอยเพยงใด หากตอง

เสยคาใชจายมากอาจจะตองระงบ หรอชลอการกอสราง หรอใหสวนราชการ

ทเกยวของน าไปวางโครงการอยางละเอยดใหเหมาะสมเสยกอน

ดานสภาพทองถนและสงคมจะตองหลกเลยงการเขาไปสรางปญหาความ

เดอดรอนใหกบคนกลมหนง โดยสรางประโยชนใหกบคนอกกลมหนง ไมวา

ประโยชนทางดานเศรษฐกจเกยวกบการลงทนนนจะมความเหมาะสมเพยงใด

ดวยเหตนการด าเนนงานของโครงการพฒนาแหลงน าทกแหงจงตองให

เกษตรกรในหมบานซงไดรบประโยชน ด าเนนการแกไขปญหาทดน เพอให

ทางราชการสามารถเขาไปใชทดนท าการกอสรางไดโดยไมตองจดซอทดนซง

เปนการใหเกษตรกรมสวนรวมกบรฐบาล และชวยเหลอเกอกลกนภายใน

สงคมของตนเองและมความหวงแหนทจะตองดแลบ ารงรกษาสงกอสรางนน

ตอไปดวย

2.2.5 ผลทไดรบของโครงการพฒนาแหลงนาเพอการเกษตร

การพฒนาแหลงน าเพอการเกษตรตามแนวพระราชด ารสามารถใหประโยชนแกเกษตรกร

และประเทศชาตสวนรวมทงในระยะสนและระยะยาวในดานตาง ๆ ดงน

พนทเพาะปลกจ านวนมากในเขตโครงการพฒนาแหลงน าเพอการเกษตร มน าอดมสมบรณ

สามารถท าการเพาะปลกไดทงฤดฝนและฤดแลง ชวยใหราษฎรในทองถนตาง ๆ ซงแตเดมท าการ

เพาะปลกไมคอยไดผลแมกระทงการท านาป สวนในฤดแลงท าการเพาะปลกไมไดเลยเนองจากขาด

แคลนน าเพราะตองอาศยน าฝนเปนหลก สามารถท าการเพาะปลกในฤดฝนไดผลผลตมากขนและ ม

ความแนนอน นอกจากนนยงมน าใหท าการเพาะปลกในฤดแลงไดอกดวย

ในทองทบางแหงซงแตเดมเคยเปนพนททมน าทวมขง จนไมสามารถใชท าการเพาะปลกได

หรอท าการเพาะปลกไมไดผลเทาทควร การจดท าโครงการระบายน าออกจากพนทลม ไดชวยให

พนทตาง ๆ เหลานนสามารถใชท าการเพาะปลกอยางไดผล ใหผลผลตสงขนและมความแนนอน

ราษฎรมรายไดเพมขน โครงการระบายน าออกจากพนทขอบพร ชวยใหพนทขอบพรแหงลง และ

17

สามารถจดสรรใหราษฎรทไมมทท ากนเปนของตนเองไดเขาท ากนได เปนการปองกนไมใหไป บก

รกท าลาย หาทท ากนแหลงอน ๆ ตอไป ซงเปนการชวยรกษาปาไมอนเปนทรพยากรธรรมชาตของ

ประเทศไวไดสวนหนง

การสรางอางเกบน าขนาดตาง ๆ ไวเปนจ านวนมาก ซงอางเกบน าเหลานกรมประมงไดน า

พนธปลาและพนธก งไปปลอยไวทกอางตามความเหมาะสม ชวยใหราษฎรตามหมบานทอย

ใกลเคยงกบอางเกบน า นอกจากจะมอาหารปลาและกงส าหรบบรโภคภายในครอบครวแลว หากม

มากไป กสามารถน าไปขายเปนรายไดเสรมหรอรายไดหลกใหกบครอบครว ชวยใหเกษตรกรมน า

เพอ การอปโภคและบรโภคทสะอาดอยางพอเพยงตลอดป ท าใหมสขภาพพลานามยทดขน ชวยลด

หรอบรรเทาอทกภยในเขตชมชนเมองใหญ ๆ เชน กรงเทพมหานคร เปนการลดความหายนะตอ

ระบบเศรษฐกจทงภาครฐและเอกชน สามารถพฒนาแหลงน ามาผลตพลงงานไฟฟา ชวยใหราษฎร

ตามชนบททอยในปาเขา ทองททรกนดารไดมไฟฟาใชส าหรบแสงสวางในครวเรอนและมความ

เปนอยดขน ชวยสนบสนนเกษตรกรชาวไทยภเขาตาง ๆ ใหมพนทท ากนเปนหลกแหลง โดยมน า

ส าหรบท าการเพาะปลก ไมผลเมองหนาวและพชเมองหนาว ตลอดจนการปลกขาวไรเพอทดแทน

การบกรกท าลายปาบรเวณตนน าล าธาร โดยเฉพาะอยางยงการท าไรเลอนลอยและปลกฝน ซงเปน

การก าจดแหลงผลตฝนภายในประเทศ ชวยปองกนไฟปา เนองจากพนทสองฝงของล าธารชมชน

และปาไมตามแนวของฝงล าธารเขยวชอมตลอดป มลกษณะเปนปาเปยก

โครงการพฒนาแหลงน าเพอการเกษตรนไดเรมตงแตป พ.ศ. 2529 กรมชลประทานได

ด าเนนการไปแลว 824 โครงการ พนทรบประโยชน 1,517,126 ไร และจากขอมลของผลผลตขาว

ของกรมชลประทานพบวา ขาวนาปทอาศยน าฝนไดผลผลตเฉลย 250 กโลกรม/ไร ขาวนาปท

อาศยน าชลประทานไดผลผลต 450 กโลกรม/ไร และนอกจากนยงชวยใหราษฎรมน าเพยงพอทจะ

ท าการเพาะปลกครงท 2 ไดเปนการชวยใหราษฎรมรายไดเพมขน (พนต รตะนานกล และคณะ,

2542)

2.3 การสรางแหลงเกบกกนาเพอการเกษตรประเภทตางๆ

2.3.1 สระเกบนา

สระเกบน า คอ แหลงเกบขงน าฝน น าทา หรอน าไหลออกมาจากใตดน โดยการขดดนให

เปนสระส าหรบเกบขงน า มขนาดความยาว ความกวาง และความลกของสระตามจ านวนน าท

18

ตองการจะเกบกกไวใช สระเกบน าสวนใหญมความจนอย จงเหมาะทจะกอสรางในทองททไม

สามารถจดสรางงานเกบกกน าประเภทอนได ไมมแหลงน าธรรมชาต ภมประเทศไมเหมาะทจะ

สรางอางเกบน า ไมมหนองบงขดลอก น าทเกบไวในสระจะเปนน าทไหลมาตามผวดน น าทา และ

ไหลพออกมาจากดนลงสสระ งานกอสรางสระเกบน าโดยทวไปประกอบดวยการขดดน เปนสระ

น าดนทขดสระมาถมท าคนลอมรอบขอบสระลอมไวเพยงสามดาน พรอมสรางทางระบายน าลน

ส าหรบควบคมระดบน าในสระ สระเกบน าสามารถเกบน าไปใชปลกพช เลยงสตว อปโภค บรโภค

สระเกบน าเปนงานทท าไดอยางไมจ ากด สามารถสรางไดในทองททมภมประเทศแตกตาง

กนเกอบทกแหง แตตองก าหนดรปแบบใหเหมาะกบสภาพภมประเทศแตละแหง

2.3.1.1 สระเกบน าสรางทพนดนมความลาดเท เปนสระน าฝนไหลมาลงบนผวดน

ซงมความลาดเทหรอกนรองน าขนาดเลกพนทลมน าไมมากนก ประมาณ 1-2 ตารางกโลเมตร ซงสา

มารประมาณไดจากแผนทมาตรสวน 1:50,000 บรเวณสรางสระตองก าหนดอยชายเนนเพอให

รองรบน าผวดนได ในการสรางสระควรด าเนนการ ดงน

สระเกบน าคลายกบอางเกบน าขนาดเลก แตบรเวณทสรางสระเกบน าไม

สามารถขงน าไวเหนอระดบพนดนไดทงหมดเหมอนอางเกบน า จงขดดน

เปนสระ

หลงคนกนน าตองถมใหสงกวาระดบน าทตองการจะเกบขงไวไมนอยกวา

50 เซนตเมตร ซงการควบคมน านจะขดดนเปนทางระบายน ากวางไมนอย

กวา 2 เมตร

ลาดดานขางของสระทงสดาน ตองไมขดใหตงชนมาก เพราะปองกนการ

พงทลายของดน อตราสวนดงตอราบทเหมาะสม 1:2

ในกรณกนสระอยเหนอระดบน าใตดน ความลกของสระทจะเกบไวตอน

ปลายฤดฝนจง ไมควรลกนอยกวา 3.50 เมตร เนองจากวาน าสวนหนงท

เกบไวตองระเหยไปในฤดแลงประมาณ 1 เมตร น าทเหลอลกประมาณ

2.50 เมตร จะเกบไวในฤดแลง

19

ส าหรบคนกนรอบขอบสระแบบน จะตองกกกนน าดวย จงใหน าดนทขด

มาถม โดยเกลยเปนชน ๆ ความหนาแตละชนประมาณ 10 เซนตเมตร บด

อดดวยรถแทรกเตอรเปนชน ๆ จนไดความสงทก าหนด

2.3.1.2 สระเกบน าแบบรบน านอง เปนสระเกบน าทสรางบรเวณพนททน าทวม

เปนประจ าทกป เพอเกบกกไวใชในฤดแลง ซงบรเวณทสรางมกเปนทราบลม ในการสราง

ด าเนนการ ดงน

ขดดนใหเปนสระบรเวณพนทซงมน าทวมเปนประจ าทกปตามทตองการ

น าดนสวนหนงถมเปนคนรอบสระทงสดาน สงเหนอระดบน านอง 50

เซนตเมตร สวนดนทเหลอน าไปใชประโยชนอยางอน

กรณตองการขงน าไวเสมอระดบผวดน กไมตองท าคนดนรอบสระ

- ทคนดนทงสดานใหเวนชองส าหรบน าจากดานนอกไหลลงสระ

กวางไมนอยกวา 2 เมตร

ลาดดานขางของสระทงสดาน ตองไมขดใหตงชนมากเกนไป เพราะ

ปองกนการพงทลายของดน อตราสวนดงตอราบทเหมาะสม 1:2

ในกรณกนสระอยเหนอระดบน าใตดน ความลกของสระทจะเกบไวตอน

ปลายฤดฝน จงไมควรลกนอยกวา 3.50 เมตร เนองจากวาน าสวนหนงท

เกบไวตองระเหยไปในฤดแลงประมาณ 1 เมตร น าทเหลอลกประมาณ

2.50 เมตร จะเกบไวในฤดแลง

ส าหรบคนกนรอบขอบสระแบบน จะตองกกกนน าดวย จงใหน าดนทขด

มาถม โดยเกลยเปนชน ๆ ความหนาแตละชนประมาณ 10 เซนตเมตร บด

อดดวยรถแทรกเตอรเปนชน ๆ จนไดความสงทก าหนด

2.3.1.3 สระเกบน าทผนน าจากล าน าธรรมชาตใกลเคยง เปนสระเกบน าผนมาจาก

ล าหวยหรอล าน าธรรมชาต ดวยคคลองขนาดเลกลงสสระ มกสรางไมไกลจากล าหวยหรอล าน า

ธรรมชาตมากนก อาจขดดนถมท าคนเตย ๆ รอบสระบาง สวนทเหลอน าไปใชอยางอน

20

2.3.1.4 สระเกบน าทไหลซมออกมาจากดน เปนสระเกบน าทไหลซมออกมาจาก

ดนเหมอนบอน าตน สระทสรางจะอยในบรเวณซงมระดบน าใตดนชวงฤดแลง ไมลกจากน าผวดน

มากนก และดนชนลางเปนดนปนทรายหรอตะกอนทรายน าใตดนจะไหลมาไดสะดวกเหมาะ

ส าหรบสรางบรเวณภมประเทศเปนเชงเขาหรอลาดเนนมาบรรจบกน ในการกอสรางด าเนนการ

ดงน

ขดดนจนกนสระอยต ากวาระดบน าใตดนชวงฤดแลงไมนอยกวา 1 เมตร

พนทกนสระทขดความมขนาดไมนอยกวา 10 x 10 เมตร (กวาง x ยาว)

เพอใหน าสามารถไหลเขาสระไดทนท

ลาดดานขางของสระ ตองไมขดใหตงชนมากเกนไป เพราะปองกนการ

พงทลายของดน อตราสวนดงตอราบทเหมาะสม 1:2

ส าหรบคนกนรอบขอบสระแบบน จะตองกกกนน าดวย จงใหน าดนทขด

มาถมโดยเกลยเปนชน ๆ ความหนาแตละชนประมาณ 10 เซนตเมตร บด

อดดวยรถแทรกเตอรเปนชน ๆ จนไดความสงทก าหนด

- การเลอกสระรปแบบใด เราตองพจารณาถงสภาพภมประเทศ

บรเวณสราง และสภาพธรรมชาต ณ บรเวณนนใหสอดคลอง

กน

2.3.1.5 ความจของสระเกบน า เทากบ จ านวนน าทตองการใชรวมทงหมดในฤด

แลง ส าหรบเลยงสตว ปลกพช รวมกบปรมาณน าทคาดวาตองสญเสยเนองจากการระเหยและรวซม

ตลอดฤดแลง

ความจของสระเกบน าทตองการ (ลกบาศกเมตร) = จ านวนน าทตองการใชในฤดแลง (ลกบาศก

เมตร) + ปรมาณน าทคาดวาจะสญเสยจากการระเหย ในชวงฤดแลง (ลกบาศกมตร)………... (1)

2.3.1.6 จ านวนน าทตองการใชประกอบดวย

น าเพอการอปโภคบรโภคหรอกนใชของคน ส าหรบทองถนชนบททขาด

แคลนน าคดเปน 60 ลตร/วน ดงนนในฤดแลง 6 เดอน จะตองการน าใช

รวมกนทงหมด 10.80 ลบ.ม.

21

น าเพอการเลยงสตว เปนน าใชของสตวเลยงแตละชนด เชน โคกระบอ

ใชน าตวละ 50 ลตร/วน ดงนนในฤดแลง 6 เดอน จะตองการน าใชรวมกน

ทงหมด 9.00 ลกบาศกเมตร สกรใชน าตวละ 20 ลตร/วน ดงนนในฤดแลง

6 เดอน จะตองการน าใชรวมกนทงหมด 3.60 ลกบาศกเมตร เปดไกใชน า

ตวละ 0.15 ลตร/วน ดงนนในฤดแลง 6 เดอน เปดหรอไก 10 ตว

จะตองการน าใชรวมกนทงหมด 0.27 ลกบาศกเมตร น าเพอการปลกผก

สวนครว จะใชน านอย ดงนนในฤดแลง 6 เดอน คดความตองการน าใช

รวมกนทงหมด 640 ลกบาศกเมตร

2.3.1.6 ความจของสระทสามารถเกบน าได

เมอ A1 คอ พนทผวน าทระดบเกบกกสงสด (ตารางเมตร)

A2 คอ พนทผวน าทระดบต าสดชวงปลายฤดแลง (ตารางเมตร)

a คอ ความยาวผวน าทระดบเกบกกสงสด (เมตร)

b คอ ความกวางผวน าทระดบเกบกกสงสด (เมตร)

ความลาดเอยงของสระ 4 ดาน ตง:ราบ 1:2

ความลกระดบน าเกบกกสงสด(h) ลกไมนอยกวา 3.50 เมตร

A1 = ab (ตารางเมตร)

A2 = (a-4h)(b-4h) (ตารางเมตร)

ให Vo คอ ความจของสระทสามารถเกบกกน าได (ลกบาศกเมตร)

√

…………………..……………... (3)

( )( ) √ ( )( )

… (4)

* ( )( ) + (ลกบาศกเมตร)……………………………..… (5)

จากสมการ (3) หรอ (4) เมอก าหนดขนาดสระแลว ทราบความยาวและความกวาง

เมอเกบกกน าเตมแลว กสามารถค านวณหาความจสระเกบน าไดจากสมการดงกลาว และสามารถ

ค านวณปรมาณน าทคาดวาจะระเหยไปจากสระตลอดฤดแลงไดเชนกน

22

ตาราง 2.1 ผลการค านวณหาคาน าระเหยจากสระเกบน า ความจของสระทสามารถเกบน าไดและ

ปรมาณน าทสามารถใชงาน ทสมพนธกบขนาดพนทผวทระดบเกบกก

พนทผวน าท

ระดบเกบกก

สงสด (ไร)

ปรมาณน าระเหย

จากสระตลอดฤด

แลง (ลบ.ม)

ความจสระท

สามารถเกบ

น าได (ลบ.ม)

ปรมาณทตอง

สามารถใชงานได

(ลบ.ม)

หมายเหต

1 2 5

10

15 20 25 30

1,024 2,250 6,154

12,850

19,735 26,620 33,568 40,516

3,869 8,633

23,817

49,851

76,634 103,407 130,429 157,448

2,845 6,383

17,663

37,001

56,899 76,787 96,861

116,932

- ลาดดานขางสระ

ทกดาน คอตงราบ

1-2

- เกบกกน าใชลก

ไมนอยกวา 3.50

ม.

(มลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาต, 2553)

2.3.2 อางเกบนา

ในปจจบนจะพบเหนปญหาเรองน าของประเทศไทยแทบทกปไมวาจะเปนการเกดอทกภย

เนองจากมปรมาณน าตามธรรมชาตมากกวาความจของแหลงน าตาง ๆ สวนการขาดแคลนน า

เนองจากมปรมาณน าในแหลงน านอยกวาความตองการ การเกดอทกภยและการขาดน าจะเปน

ลกษณะซ าซาก เมอเกดน าทวมจะเกดขนอยางรวดเรว มผลกระทบตอประชาชนอยางชดเจนและ

ทนททนใด ในขณะทการขาดแคลนน าจะเกดขนอยางชา ๆ ขาดการเตรยมตวของประชาชนและผท

เกยวของ อางเกบน าเปนสงหนงทจะชวยบรรเทาปญหาดานการเกดอทกภยและการขาดแคลนน า

โดยใชเปนทเกบกกน า และควบคมปรมาณน าทมมากในฤดฝน

23

การสรางอางเกบน า คอ ความพยายามของมนษยทจะเอาชนะธรรมชาต ซงระยะเวลาใน แต

ละฤดจะขนกบทตงทางภมศาสตรของภาคตาง ๆ และปรมาณน าตามธรรมชาตจะมมากในฤดฝน

สวนฤดอน ๆ จะมบางแตกนอย แมกระทงในฤดฝนเหมอนกนแตตางสถานทและตางเวลากยงม

ปรมาณน าไมเทากน ในขณะทความตองการใชน ามแตจะเพมมากขนตามการขยายตวของชมชน

และเศรษฐกจ การผนแปรของปรมาณน าในแตละเวลาและสถานท มนษยเลยคดทจะสรางภาชนะ

ขนาดใหญส าหรบเกบกกน าในชวงฤดน าหลากทมปรมาณน ามากเกนความตองการไวใชใน

ชวงเวลาทมปรมาณน าตามธรรมชาตนอยกวาความตองการใชน า ลกษณะของอางเกบน าไดแสดง

ในภาพประกอบ 2.1

ทมา http://travel.edtguide.com

ภาพประกอบ 2.1 อางเกบน า

24

2.3.2.1 ประเภทของอางเกบน า

อางเกบน าสามารถแบงตามวตถประสงคของการใชงาน ซงจ าแนกได 2 ประเภท

คอ อางเกบน าเอกประสงค และอางเกบน าอเนกประสงค

1. อางเกบน าเอกประสงค หมายถง อางเกบน าทเกบน าไวใชเพยงเพอ

วตถประสงคใดวตถประสงคเดยวเทานน

2. อางเกบน าอเนกประสงคหมายถง อางเกบน าไวใชเพอวตถประสงคหลายอยาง

ไปพรอมกน ไดแก เพอการเกษตร (การชลประทาน) การอปโภค-บรโภค การอตสาหกรรม การ

ผลต

กระแสไฟฟา การผลกดนน าเคม การควบคมคณภาพน า การคมนาคมทางน า การทองเทยว

การประมง การรกษาระบบนเวศ เปนตน

2.3.2.2 องคประกอบของอางเกบน า

โดยทวๆ ไปแลวอางเกบน าจะมองคประกอบทส าคญ 3 สวนคอ ตวอางเกบน า

ทางระบายน าลน และอาคารสงน า

1. ตวอางเกบน า เปนทะเลสาบทมนษยสรางขน ซงเกดจากการสรางเขอนปดกน

ระหวางหบเขาทมทางไหลของน าทางน าธรรมชาตท าใหเกดเปนทะเลสาบขน ซงตวเขอนอาจจะท า

จากดนบดอดแนนซงเรยกวา เขอนดนหรอจากคอนกรตเสรมเหลกจะเรยกวา เขอนคอนกรตกตาม

เพอปดกนล าน า/แมน า ส าหรบกกน าและพนทบรเวณดานเหนอเขอนทถกน าทวมจะเรยกวาอางเกบ

น า จะใชเกบน าซงขนาดความจของอางเกบน าจะผนแปรไปตามลกษณะของอตนยมวทยา อทก

วทยา สภาพภมประเทศ กายภาพของลมน า ความตองการใชน าหรอวตถประสงคของอางเกบน า

เปนตน ในการหาปรมาตรของน าและพนทผวน าของอางเกบน าสามารถหาไดจากโคง

ความสมพนธของปรมาตรน า-พนทผวน า-ระดบน า ดงตวอยางแสดงในภาพประกอบ 2.2

25

ทมา: กรมสงเสรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทย

ภาพประกอบ 2.2 โคงความสมพนธของปรมาตรน า – พนทผวน า - ระดบน า

ความจของอางเกบน าจะแบงเปนสวนส าคญ ดงแสดงในภาพประกอบ 2.3 ประกอบดวย

1. ปรมาตรน าใชการไมได คอ ปรมาณน าทอยต ากวาระดบเกบกกต าสด ซงไม

สามารถน าเอาปรมาณน าสวนนไปใชงานได และปรมาตรนจะใชประโยชนส าหรบการตกตะกอน

ในชวงอายการใชงานของอางเกบน า ส าหรบระดบเกบกกต าสดจะเปนระดบน าต าสดทจะสงน า

ออกจากเขอนได และจะเปนคาระดบเดยวกนกบระดบธรณของอาคารสงน า

2. ปรมาตรน าใชการ คอ ปรมาณน าทอยระหวางระดบเกบกกปกตกบระดบเกบกก

ต าสด ซงปรมาตรน าในสวนนจะสามารถน าไปใชในวตถประสงคตางๆ และระดบเกบกกปกตจะ

เปนคาระดบเดยวกนกบสนทางระบายน าลน

3. ปรมาตรน าสวนเกน คอ ปรมาณน าทอยระหวางระดบน าสงสดกบระดบเกบกก

ปกต ใชส าหรบเกบกกน าในชวงเวลาทมน าไหลหลากมากๆ เขามาสอางเกบน าและจะชะลอไมให

ปรมาณน าสวนนไปกอใหเกดน าทวมดานทายอางเกบน า ทงนยงมปรมาตรสวนหนงทอยระหวาง

ระดบสนเขอนกบระดบน าสงสดทเรยกวาฟรบอรด ซงเผอไวไมใหเกดการไหลลนขามสนเขอนเมอ

เกดพายหรอแผนดนไหว เมอมปรมาณน าไหลหลากขนาดใหญผานอางเกบน า

26

ทมา: กรมสงเสรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทย

ภาพประกอบ 2.3 การแบงความจอางเกบน า

2. ทางระบายน าลน เปนอาคารประกอบเขอนทท าหนาทในการระบายน าสวนเกน

ความจจากระดบเกบกกปกต ในชวงทมปรมาณน าไหลหลากเขาอางเกบน ามากๆ เพอความ

ปลอดภยตอตวเขอนและเปนการชะลอปรมาณน าสวนเกนนไปกอใหเกดน าทวมทางดานทายอาง

เกบน าซงขนาดและลกษณะของทางระบายน าลนจะขน อยกบขนาดของปรมาณน าสงสดทใชใน

การออกแบบเปนส าคญ

3. อาคารสงน า เปนอาคารประกอบเขอนทท าหนาทในการควบคมการ ปลอยน า

ออกจากอางเกบน าเขาสระบบสงน าเพอน าไปใชในวตถประสงคตางๆ ดงทกลาวมา และอาคาร

สงน าจะมทงเปนทอสเหลยมหรอทอกลม และมประตทใชส าหรบปด-เปด เพอควบคมปรมาณน า

ตามทมความตองการในแตละชวงเวลา

2.3.2.3 แนวคดของการจดการอางเกบน า

การศกษาและวจยในงานของปฏบตการอางเกบน าไดด าเนนการมามากกวา 50 ป

และปจจบนกยงมการด าเนนการตอไป เนองจากมการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ และยงม

การเปลยนแปลงอยางอนอกจากธรรมชาตและมนษย โดยพจารณาจากความถและขนาดของการเกด

น าทวมและการขาดน าในแตละป กฎการปฏบตงานอางเกบน าในปจจบนกตองมการเปลยนแปลง

ไปดวยเชนกน นนคอ จ าเปนตองพจารณาถงประเดนทเกยวของและสมพนธกนทงหมดในระบบ

อางเกบน า ซงเปนแนวคดของการจดการแบบบรณาการ ซงจะมงเนนถงความเทาเทยมในการไดรบ

บรการการไดรบประโยชนจากการใชน า โดยทการใชน าจะตองมความเหมาะสมในปรมาณ เวลา

27

สถานทเพอใหเกดความมประสทธภาพเกดประโยชนสงสด และเกดความย งยนตอระบบนเวศเปน

ส าคญ การจดการอางเกบน าแบบบรณาการนนจะตองบรณาการเพอแกปญหาทกลาวมาขางตน คอ

ตองบรณาการคน ระบบอางเกบน า และเครองมอใหเกดเปนรปธรรม มผลในทางปฏบตไดอยาง

ชดเจน เมอบรณาการสงตาง ๆ แลวกสรางความสมดลระหวางน าตนทนและความตองการน าเพอจะ

ไดนโยบายการจดสรรน า และสงน าทมความเหมาะสม เกดความพงพอใจตอทกฝายทเกยวของ

2.3.2.4 ขอมลส าหรบการจดการอางเกบน า

บางทขอมลทบนทกไวในอดตอาจจะเพยงพอทจะก าหนดกฎเกณฑการปฏบตงาน

อางเกบน าไดดและสมเหตผล แตแนวทางการปฏบตงานอางเกบน ายงตองพจารณาปจจยทมอทธพล

ตอความสามารถของอางเกบน าในการทจะเกบน าหรอระบายน าในสภาวะปจจบนรวมถงคาดการณ

ในอนาคตดวย เชน สถานะของอางเกบน าในแตละชวงเวลา ความตองการใชน า ปรมาณน าทจะเขา

อางเกบน า เปนตน ดงนนจงใชขอมลทส าคญส าหรบการจดการอางเกบน า ดงน

ลกษณะทางกายภาพและคณลกษณะของอางเกบน า เชน การเชอมตอของ

ระบบอางเกบน าเปนแบบขนานหรออนกรม ปรมาณน าทระดบเกบกกต าสด

ปรมาณน าทระดบเกบกกปกตปรมาณน าทระดบสงสด ระยะฟรบอรด ระดบ

สนเขอน โคงความสมพนธระหวางปรมาตรน า พนทผวน าระดบน า

ลกษณะทางกายภาพและชลศาสตรของอาคารประกอบ เชน ระดบสนทาง

ระบายน าลนฉกเฉน อตราการระบายน าสงสดของทางระบายน าลนฉกเฉน

ทางระบายน าลงล าน าเดมอตราการระบายน าสงสดลงล าน าเดม อาคารสงน า

อตราการระบายน าสงสดของอาคารสงน าความจของคลองสงน าสายใหญ

อาคารควบคมและบงคบน าปากคลองสงน าสายใหญ

พนทโครงการทงหมดและพนทชลประทาน

กจกรรมใชน าและปรมาณความตองการใชน า เชน การเกษตร การอปโภค-

บรโภค การอตสาหกรรม การคมนาคมทางน า การประมง การรกษาระบบ

นเวศ สทธการใชน าดานทาย ลมน า เปนตน ตลอดจนกลมและองคกรผใชน า

จากอางเกบน า

28

ขอมลทางอตนยมวทยา อทกวทยา เชน ปรมาณฝน การระเหย ปรมาณน าทา

พนทลมน า ลกษณะลมน า พนทรบน าฝน ปรมาณตะกอน การรวซมจากอาง

เกบน า

กฎการปฏบตงานอางเกบน า

ความจของล าน าเดม ตลอดจนคณลกษณะของอาคารในล าน าเดม

ลกษณะทางกายภาพของลมน า เชน การใชประโยชนทดนบรเวณเหนอพนท

ลมน าลกษณะทางธรณวทยา

ปรมาตรและชวงเวลาการผนน าเขามาในพนทรบประโยชนจากอางเกบน าจาก

ทงผนเขาอางเกบน าโดยตรง หรอผนมาใชในกจกรรมใด ๆ จากการสบน า

หรอจากการปลอยน าจากอางเกบน าทอยดานเหนอน าขอมลการสงน าเปนตว

แปรส าคญทจะชวยในการบรหารอางเกบน า (กรมสงเสรมการปกครอง

ทองถน, 2548)

2.3.2.5 การออกแบบเขอนดนและอาคารประกอบ

ตองด าเนนการอยางละเอยดรอบคอบพอสมควร จดมงหมายคอ เพอใชงานไดและ

เนนความประหยดเปนส าคญ

อางเกบน า เมอทราบขนาดความจทตองการ ซงหมายถงน าทงหมดทเขอนควร

จะเกบไวใชใหเพยงพอ เผอการสญเสยของน า อางเกบน ามความสมพนธกบ

ความลก ซงการค านวณหาความลกของอางทระดบตาง ๆ ตองมรายละเอยด

ดงน (1) ขดแนวศนยกลางเขอนดนบรเวณทสรางอางเกบน า (2) วดขนาดพนท

อางตามวงเสนระดบความสงแตละเสน (3) ค านวณหา

ปรมาตรระหวางเสนระดบแตละเสนวามพนทกตารางเมตร คณดวยระดบ

ความสง จะไดปรมาตรความจอางเกบน า (4) ท าการค านวณจากระดบทองน า

ถงระดบตามตองการ (5) ปรมาตรของอางเกบน า แตละทอง ล าน าถง

เสนระดบความสงของดนระดบตาง ๆ จะเทากบผลรวมสะสมของปรมาตร

ระหวางเสนแสดงระดบความสงทตางกน 1 เมตร จากระดบทองน าถงระดบ

ความสงทตองการ

29

ทสรางเขอนและอาคารประกอบ หลงจากเลอกทสรางอางไดแลว ควรก าหนด

ทสรางเขอนดนและอาคารประกอบดงน (1) ก าหนดทสรางเขอนใหเหมาะสม

กบภมประเทศ (2) ก าหนดแนวศนยกลางเขอนเปนแนวสนทสดระหวางเนน

ปลายเขอนทงสองฝง (3) ก าหนดทตงอาคารระบายน าลนทปลายเขอนดานใด

ดานหนง หรอบรเวณใดกได แตควรเหมาะสมกบภมประเทศ สภาพพนท

ขนาด และลกษณะของอาคาร (4) ก าหนดทตงอาคารทอระบายน าออกจากอาง

เกบน า ควรสรางบนฐานรากทมนคงแขงแรง โดยมธรณปากทอเขาเหนอ

ระดบทตองการใหตกตะกอน ทอระบายน านอาจสรางไวเพยงแหงเดยวหรอ

สองแหงกได ขนอยกบพนทเพาะปลกดานทายดวย

ฐานราก ฐานรากของเขอนดนทจะกลาวถงน จะรวมเปนบรเวณทองล าน า

ตลงสองฝงของล าน าและลาดเนนขนไปจนกลายเปนเขอนสองขางนน ฐาน

รากเขอนดนมความส าคญมาก ซงตองมความแขงแรงในการรองรบตวเขอน

ไดตลอด ตองไมเกดรอยรวซมลอดใตเขอนซงเปนอนตรายมากตอเขอน

ดงนน การออกแบบฐานรากเขอนดนจงมความส าคญมาก ตองออกแบบให

เหมาะสมกบชนดดน ตองก าจดวชพช เศษวสด ตอไม อนทรยออกใหหมด

เปนตามประเภทดนไดดงน (1) ฐานรากเปนหน การออกแบบฐานรากทเปน

หนโดยทวไป จะตองไมรวซมตามรอยหนแตกของดนโดยการฉดน าปนดน

เขาไปในเทากบน าทเกบกกใหเขาไปแทรกในชองวางจนเตมแนนตลอดแนว

เขอน (2) ฐานรากเปนดนทราย เขอนกกเกบน าสรางเปนฐานรากบนดนทราย

มกเกดปญหา 2 ประการคอ น ารวซมไปจากอางเกบน าอาจท าใหน าทเหลออย

ไมพอใชงาน และการไหลของน าผานชนทรายจะเกดการกดกรอนเมดทราย

ไหลออกมาดวย เกดรโพรงเปนอนตรายแกตวเขอน วธแกไขและปรบปรง

ฐานรากทเปนทราย การปรบปรงแกไขฐานรากของเขอนดนทเปนทรายเพอ

ปองกนการรวซมมอยหลายวธ แตละวธสามารถไดผลมากนอย

30

อยางไร เสยคาใชจายมากนอยอยางไร ขนอยกบสภาพฐานรากของเขอน เชน การ

สรางรองแกนเขอนถงชนดนทบน า การสรางรองแกนเขอนลงไปถงระดบหนง และการสรางแผน

ชนดนทบน าตอจากตวเขอนเขาไปในอางเกบน า

ขนาดและรปรางของเขอนดน กอนทจะเรมงานออกแบบ ขนาด ลกษณะและ

รปรางของเขอนดน ควรมลกษณะและรปรางของเขอนดน การศกษาขอมล

บางอยางทเกยวของใหละเอยด ถถวนเสยกอน ไดแก ดนทมคณสมบต

เหมาะสมในการถมตวเขอนสวนใหญเปนดนลกษณะใด มปรมาณเพยงพอ

หรอไม ความแนนของดน การกอสรางใชเครองจกรหรอแรงคน คาใชจายใน

การใชเครองจกรและใชแรงงานคน สภาพดนฟาอากาศในแตละทองถน

อาคาระบายน าลน อาคารระบายน าลนเปนอาคารทส าคญจะตองสรางคกบ

เขอนเกบน า ทกแหงเสมอ ส าหรบท าหนาทระบายน าทไหลลงมามากจนอาง

เกบน าไวไมไดทงไปยงล าน าเดมดานทายเขอน เพอปองกนไมใหน าในอาง

เกบน ามระดบสงจนลนขามสนเขอน อาคารระบายน าลนของเขอนเกบน าแต

ละแหงมขนาดเลกใหญสมพนธกนกบปรมาณน านองสงสดทจะเกดกบพนท

รบน าฝนเหนอเขอนแตละแหง อาคารระบายน าแบงเปนอาคารระบายน าน า

ลนแบบทางระบายน า อาคารลกษณะนจะกอสรางไวทปลายดานใดดานหนง

ทมภมประเทศทเหมาะสมดวยการขดใหเปนรองลาดเทไปยงล าน าทายเขอน

อาคารระบายน าแบบแบบทางระบายน า จะกอสรางไวทปลายเขอนดานใด

ดานหนงทมภมประเทศทเหมาะสม ทางระบายน าประเภทนเหมาะส าหรบ

ระบายน า ทมจ านวนไมมากนก และอาคารระบายน าลนแบบรางเท อาคาร

ระบายน าลนนนยมสรางไวทปลายเขอนดานใดดานหนง อาคารระบายน า

แบบนจะระบายน าใหไหลผานอาคารดวยความเรวสง

ทอระบายน าจากอางเกบน า จะสรางผานตวเขอนในแนวต า เพอท าหนาท

ระบายและควบคมทจะสงน าจากอางเกบน าไปสคสงน าใหพนทเพาะปลกดาน

ทายเขอน ทอระบายน าส าหรบเขอนดนขนาดเลกมขนาดเสนผาศนยกลางไม

31

มากนก สงน าใหพนทเพาะปลกจ านวนนอย ไมจ าเปนตองสรางทอขนาดใหญ

เกนไป (ปราโมทย ไมกลด, 2524)

2.3.2.6 ปญหาของการจดการอางเกบน า

การจดการอางเกบน า มแนวความคดหลกคอจะมหลกการและวธการอยางไรทจะ

แบงปนน าและสงน าใหเพยงพอกบความตองการใชน าในเวลาปจจบนและอนาคต ถาตามนยาม

อยางนกดเหมอนวาจะไมใชเรองยาก อยางไรกตามเรองทคดวางายอยางนกยงมปญหาอยในทกๆ ป

ปญหาของการจดการอางเกบน าจะเปนปญหาแบบพลวต คอ มการเปลยนแปลงและผนแปรของ

ขอมลทใชในการจดการอยตลอด ไมมความแนนอนตายตว และปญหาทพบจะม 3 องคประกอบ

คอ

1. ปญหาดานคน คนในทนหมายถง ผมสวนเกยวของกบอางเกบน านนๆ

โดยทวไปจะแบงเปน 2 กลมคอ กลมแรกเปนผบรหารและเจาหนาทผรบผดชอบอางเกบน า และ

กลมทสองเปนผใชน าจากกจกรรมตางๆ ซงปญหาดานคนกพอจะสรปไดในสาระส าคญ ดงน

1.1 ผบรหารและเจาหนาทผรบผดชอบตอการจดการอางเกบน า ขาด

ทกษะ ความเชยวชาญ และความรจรงในการจดการ ไมท างานเชงรกแตจะเปนเชงรบเสยสวนใหญ

เปนการแกปญหาเฉพาะหนาเปนส าคญ ไมสามารถคาดการณเหตการณลวงหนาไดถกตอง เพอ

สรางทางเลอกใหเกดความพงพอใจตอทกฝายและ/หรอเพอการเตรยมความพรอมในการรบมอกบ

สถานการณ

1.2 ผใชน าจากอางเกบน า สวนมากไมไดรบขาวสารของสถานการณน า

ลวงหนาจะรกตอเมอจะเกดหรอเกดเหตการณแลวเทานน จงท าใหเกดความเสยหายตอกจกรรมท

ตองใชน าและมความขดแยงระหวางกลมผใชน าในเรองการใชน า อาทเชน ภาคเกษตรกรรมกบ

ภาคอตสาหกรรม เนองจากยงไมเทราบกฎกตกาหรอไมรถงล าดบความส าคญของการใชน า

โดยเฉพาะอยางยงในสภาวะวกฤตสงส าคญคอจตส านกของผใชน าในเรองประโยชนของน าจงท า

ใหมการใชน าอยางฟมเฟอย บางครงเกนความจ าเปน ไมประหยดและไมมประสทธภาพ

2. ปญหาดานกายภาพ หมายถง คณลกษณะจ าเพาะของอางเกบน า อาคารประกอบ

ระบบสงน าและระบายน า คณลกษณะในทนจะมงเนนถงขอจ ากด โอกาส ของระบบอางเกบน าทม

ปญหา อาท ความจของอางเกบน าลดลงตามอายการใชงานท าใหการค านวณและประเมนปรมาณน า

32

ทแทจรงในอางเกบน าผดพลาด ความไมสมบรณของอาคารประกอบทจะเปนเหตใหการควบคม

และระบายน าเกดปญหาตลอดถงศกยภาพของความจล าน าดานทายอางเกบน าลดลงไมเพยงพอทจะ

รองรบปรมาณน าทระบายออกจากเขอนในชวงฤดน าหลาก เปนตน

3. ปญหาดานเครองมอ เครองมอทกลาวถงจะรวมทงหมดทใชในการจดการอาง

เกบน า เชน เครองมอสอสาร เครองจกรกล ยานพาหนะ คอมพวเตอร โปรแกรมคอมพวเตอร ขอมล

ขาวสาร เปนตน ปญหาทส าคญในดานนจะสงผลตอการจดการน าใน 3 ดานคอ

3.1 การวางแผนจดสรรน าและสงน า ซงถาไมมขอมลขาวสารและ

เทคโนโลยททนสมยกจะท าใหมความลาชาขาดความแมนย า

3.2 การด าเนนการสงน า จ าเปนตองใหเปนไปตามแผนการสงน าและ

สอดคลองกบสภาวะทแทจรง ดงนนจ าเปนตองมการควบคมตามสถานการณจรง นนคอ จ าเปนตอง

ใชเทคโนโลยททนสมยในการสง-รบขอมลทเปนจรงในชวงเวลานนๆ จงจะทนตอสถานการณ ม

ประสทธผลสงสด

3.3 การประเมนผล เพอเปรยบเทยบระหวางแผนกบผลวาเปนอยางไร

โดยมดชนในการประเมนผล เชน ประสทธภาพการชลประทาน อตราสวนแสดงผลการสงน าและ

การระบายน า ฯลฯ เพอจะใชในการปรบแกแผนการสงน าในชวงเวลาถดไป

2.3.2.7 แนวคดของการจดการอางเกบน า

เนองจากปจจบนมการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ และยงมการเปลยนแปลง

ทางเศรษฐกจและสงคม การบรหารอางเกบน าเพอบรรเทาอทกภยและภยแลงจ าเปนตองพจารณา

ขอมลความถและขนาดของการเกดน าทวมและการขาดแคลนน าในแตละปในอดต กฎเกณฑการ

ปฏบตงานอางเกบน าในอดตกอาจตองมการเปลยนแปลงไปดวยเชนกน นนคอจ าเปนตองพจารณา

ถงประเดนทเกยวของและสมพนธกนทงหมดในระบบอางเกบน า ซงเปนแนวคดของการจดการ

แบบบรณาการ ซงจะมงเนนถงความ เทาเทยมในการไดรบบรการ การไดรบประโยชนจากการใช

น า โดยทการใชน าจะตองมความเหมาะสมในปรมาณ เวลา สถานทเพอใหเกดความมประสทธภาพ

เกดประโยชนสงสดและเกดความ โปรงใส ย งยนตอระบบนเวศ เปนส าคญ โดยเนนใหผมสวนได

เสยมสวนรวมในการบรหารจดการ การจดการอางเกบน าแบบบรณาการนนดงกลาวมาแลวนน โดย

สรปหลกใหญๆจะตองบรณาการเพอแกปญหาทกลาวมาขางตนคอ ตองบรณาการคน ระบบอาง

33

เกบน า และเครองมอใหเกดเปนรปธรรมและมผลในทางปฏบตไดอยางชดเจน เมอบรณาการสง

ตางๆ แลวกสรางความสมดลระหวางน าตนทนและความตองการน าเพอจะไดนโยบายการจดสรร

น าและสงน าทมความเหมาะสมเกดความพงพอใจตอทกฝายทเกยวของ

2.3.2.8 ขอมลส าหรบการจดการอางเกบน า

บางทขอมลทบนทกไวในอดตอาจจะเพยงพอทจะก าหนดกฎเกณฑการปฏบตงาน

อางเกบน าไดดและสมเหตผล แตแนวทางการปฏบตงานอางเกบน ายงตองพจารณาปจจยทมอทธพล

ตอความสามารถของอางเกบน าในการทจะเกบน าหรอระบายน าในสภาวะปจจบนรวมถงคาดการณ

ในอนาคตดวย เชน สถานะของอางเกบน าในแตละชวงเวลา ความตองการใชน าปรมาณน าทจะเขา

อางเกบน า เปนตน ดงนนจงใชขอมลทส าคญส าหรบการจดการอางเกบน า ดงน

1. ลกษณะทางกายภาพและคณลกษณะของอางเกบน า เชน การเชอมตอ

ของระบบอางเกบน าเปนแบบขนานหรออนกรม ปรมาณน าทระดบเกบกกต าสด ปรมาณน าทระดบ

เกบกกปกต ปรมาณน าทระดบสงสด ระยะฟรบอรด ระดบสนเขอน โคงความสมพนธระหวาง

ปรมาตรน า-พนทผวน า-ระดบน า

2. ลกษณะทางกายภาพและชลศาสตรของอาคารประกอบ เชน ระดบสน

ทางระบายน าลนฉกเฉน อตราการระบายน าสงสดของทางระบายน าลนฉกเฉน ทางระบายน าลงล า

น าเดมอตราการระบายน าสงสดลงล าน าเดม อาคารสงน า อตราการระบายน าสงสดของอาคารสงน า

ความจของคลองสงน าสายใหญ อาคารควบคมและบงคบน าปากคลองสงน าสายใหญ

3. พนทโครงการทงหมดและพนทชลประทาน

4. กจกรรมใชน าและปรมาณความตองการใชน า เชน การเกษตร การ

อปโภค-บรโภค การอตสาหกรรม การคมนาคมทางน า การประมง การรกษาระบบนเวศ สทธการ

ใชน าดานทายลมน า เปนตน ตลอดจนกลมและองคกรผใชน าจากอางเกบน า

5. ขอมลทางอตนยมวทยา อทกวทยา เชน ปรมาณฝน การระเหย ปรมาณ

น าทาพนทลมน า ลกษณะลมน า พนทรบน าฝน ปรมาณตะกอน การรวซมจากอางเกบน า เปนตน

6. กฎการปฏบตงานอางเกบน า

7. ความจของล าน าเดม ตลอดจนคณลกษณะของอาคารในล าน าเดม

34

8. ลกษณะทางกายภาพของลมน า เชน การใชประโยชนทดนบรเวณเหนอ

พนทลมน าลกษณะทางธรณวทยา เปนตน

9. ปรมาตรและชวงเวลาการผนน าเขามาในพนทรบประโยชนจากอางเกบ

น าจากทงผนเขาอาง เกบน าโดยตรง หรอผนมาใชในกจกรรมใดๆ จากการสบน าหรอจากการปลอย

น าจากอางเกบน าทอยดานเหนอน า

ขอมลการสงน าเปนตวแปรส าคญทจะชวยในการบรหารอางเกบน า ดวยเทคนค

และวธการท าสมดลน าในอางเกบน า(ปรมาณน าไหลเขาและปรมาณน าทตองสงไปใชในงาน

ชวงเวลาตางๆ) เปนวธการทจะคาดการณค าตอบลวงหนาจากขอมลทเกยวของทงในอดตและ

ปจจบน เพอประกอบการตดสนใจและเตรยมรบสถานการณของผไดเสยประโยชนจากการจดการ

น าและใชน า

2.4 ระบบสารสนเทศภมศาสตร

2.4.1 ความหมายของระบบสารสนเทศภมศาสตร

ระบบสารสนเทศภมศาสตร แปลมาจากค าวา Geographic Information System ซงใชตวยอ

วา GIS หมายถง กระบวนการของการใชคอมพวเตอร ฮารดแวร ซอฟทแวร ขอมลทางภมศาสตร

และการออกแบบ ในการสรางประสทธภาพของการจดเกบขอมล การปรบปรงขอมล การค านวณ

และการวเคราะหขอมล ใหแสดงผลในรปขอมลทสามารถอางองไดในทางภมศาสตร (สระ, 2545)

Burrough (1987) ไดกลาววา GIS เปนเครองมอทใชรวบรวม จดเกบ น าสารสนเทศนน

กลบมาใช และยงสามารถเปลยนแปลงระบบการจดเกบ รวมทงสามารถแสดงสารสนเทศเชงพนท

ตามลกษณะทตองการได

ระบบสารสนเทศภมศาสตร คอ ระบบเครองมอทมประสทธภาพมากในการเกบรวบรวม

ขอมลจากแหลงตางๆ (Collection) ไวในฐานขอมล (storing) และน าขอมลออกมาใช (retrieval)

ดดแปลงแกไขและวเคราะห (manipulation and analysis) และการแสดงผลการวเคราะห

(display/output) ขอมลซงสามารถใชประกอบการตดสนใจในปญหาเกยวกบการวางแผนการใช

ทรพยากรเชงพนท (แกว และสภค, 2536)

35

ระบบสารสนเทศภมศาสตรถกจดอยในกลมของระบบสารสนเทศเชงพนทเพอการ

ตดสนใจ (Spatial Decision Support System) ประสทธภาพของ GIS อยทความเรวในการประมวล

และวเคราะหขอมลและความสามารถในการสรางแบบจ าลองเชงพนทจากขอมลแผนทและขอมล

เชงคณภาพอนๆ เพอใชในการท านายสงทเกดขน เทคโนโลยสารสนเทศภมศาสตรเปนท

เทคโนโลยคอนขางใหม ทมอายการพฒนาไมนานนก และมววฒนาการทคอนขางรวดเรว ประกอบ

กบมผ น าไปประยกตในงานดานตางๆ หลายหลายสาขา เ ชน การวางแผนการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ดานการเกษตร ดานการวางผงเมอง ดานการจดระบบเครอขาย

การคมนาคม การไฟฟา ประปา เปนตน (ภาณ และ ชรตน, 2532)

ระบบสารสนเทศภมศาสตร คอ ระบบทใชคอมพวเตอรเปนอปกรณหลกทส าคญในการ

จดการเกยวกบขอมลขาวสารต งแตการรวบรวมขอมล การจดเกบขอมล การวเคราะหขอมล

ตลอดจนการเสนอผลการวเคราะหประเมนผลขอมลเชงซอนทงหมดใหอยในรปแบบทสามารถ

น าไปใชประโยชนในดานตางๆ ตามความตองการ โดยอาศยลกษณะทางภมศาสตรเปนตวเชอมโยง

ความสมพนธระหวางขอมลขาวสารตางๆ (เกษม, 2534)

วเชยร ฝอยพกล (2547: 4-5) ใหความหมายวา ระบบสารสนเทศภมศาสตร คอระบบท

จดเกบบนทกขอมล น าเขาขอมลและปรบปรงขอมลใหมความสามารถในการวเคราะห และแสดง

ขอมลในรปแบบตางๆ ได เปนเครองมอทมประสทธภาพในการเกบรวบรวมขอมลเชงพนทและ

เชอมโยงผสมผสานทงขอมลพนท และขอมลคณลกษณะเกบไวเปนฐานขอมล สามารถดดแปลง

แกไข และวเคราะห แสดงผล รวมทงการน าเสนอขอมล เพอแสดงใหเหนมตความสมพนธของ

ขอมลพนท

สเพชร จรขจรกล (2549: 2) ไดใหความหมายวา ระบบสารสนเทศภมศาสตร เปนศาสตร

และศลปทเกยวของกบขอมลเชงพนททมต าแหนงอางองบนพนผวโลก (geospatial data) โดยใช

เทคโนโลยทเกยวของ คอ การบรจากระยะไกล (remote sensing) ระบบก าหนดต าแหนงบนโลก(จ

พเอส) (global positioning system) และระบบสารสนเทศภมศาสตร (geographic

informationsystems) ในการบรหารจดการฐานขอมล อนประกอบไปดวย การรวบรวมขอมล การ

จดเกบขอมล การจดการขอมล การวเคราะหขอมล และการแสดงผลขอมล เพอใหไดขอมล

36

สารสนเทศเชงพนท (geospatial information) ทน าไปใชประกอบการวางแผน และการตดสนใจใน

การบรหารจดการทรพยากร และสงแวดลอมไดอยางเปนระบบ และมประสทธภาพ

สรกร กาญจนสนทร (2551) ใหความหมายของระบบสารสนเทศภมศาสตร หมายถง

ระบบทเกยวของกบขอมลเชงพนท (spatial data) และขอมลเชงอธบาย (non-spatial data)

ประสทธภาพของระบบสารสนเทศภมศาสตร อยทความเรวในการประมวลผล และวเคราะหขอมล

และความสามารถในการสรางแบบจ าลองเชงพนท จากขอมลแผนทและขอมลคณภาพอนๆ เพอใช

ท านายสงทเกดขน นอกจากนประสทธภาพของระบบสารสนเทศภมศาสตร ยงขนอยกบความ

ถกตองของขอมลทงในดานต าแหนงทตง (พกด x, y, z ) ทศทาง และระยะทาง (มาตราสวน)

ตลอดจนความทนสมยของขอมล

จากความหมายตางๆ ทไดกลาวมาขางตน สามารถสรปไดวา ระบบสารสนเทศภมศาสตร

หรอ GIS คอ ระบบทมการจดเกบขอมล การปรบปรงขอมล การวเคราะหและแสดงผลขอมลทาง

ภมศาสตร โดยการใชเครองมอตางๆทเหมาะสม ซงในปจจบนเครองมอทใชในการจดท าระบบ

สารสนเทศภมศาสตรไดมประสทธภาพมากทสด คอ คอมพวเตอร โดยเชอมโยงการใชเทคโนโลย

ทางดานคอมพวเตอรกราฟกและระบบการจดการฐานขอมลเขาดวยกน ซงท าใหผใชงานระบบ

สารสนเทศภมศาสตร สามารถเชอมโยงขอมลเชงพนท (Spatial data) และขอมลทไมอยในเชงพนท

(non-spatial data) เขาดวยกนและสามารถวเคราะหขอมลทมจ านวนมากและมความซบซอน เพอ

ตอบค าถามตางๆ หรอจ าลองสถานการณไดอยางมประสทธภาพ

2.4.2 องคประกอบของระบบสารสนเทศภมศาสตร

ระบบสารสนเทศภมศาสตร มองคประกอบทส าคญ 4 สวนคอ ขอมลและสารสนเทศ

(Data/Information) เครองคอมพวเตอรและอปกรณตางๆ (Hardware) โปรแกรม (Software)

และบคลากร (User/People)

ภาพประกอบ 2.4 องคประกอบระบบสารสนเทศภมศาสตร

USER/PEOPLE

DATA/INFORMATION

SOFTWARE

HARDWARE

37

1) ขอมล และสารสนเทศ (Data/Information) ขอมลทน าเขาสระบบสารสนเทศ

ภมศาสตร เปนขอมลเฉพาะเรอง (Theme) และเปนขอมลทสามารถน ามาตอบค าถามเฉพาะเรองได

ตาม

2) เครองคอมพวเตอร และอปกรณตางๆ เครองคอมพวเตอรโดยรวมเรยกวา Hardware ซง

ประกอบดวยสวนทส าคญคอ หนวยประมวลผลกลาง (Central Processing Unit: CPU) อปกรณการ

น าเขาขอมล เชน Scanner Digitizer อปกรณอานขอมล และอปกรณเกบขอมล (Disk Drives /

Storage Unit) และอปกรณแสดงผลขอมลเชน Printer Plotter เปนตน ซงอปกรณตางๆ กจะมความ

แตกตางกนตามแตละยคแตละสมย

3) โปรแกรม (Software) โปรแกรมทใชในการจดการระบบ และการสงงานระบบ

Hardware หรอเพอการเรยกใชขอมลในฐานขอมล ตามวตถประสงคความตองการ โดยทวไป

ชดค าสงหรอโปรแกรมในการจดการขอมลระบบสารสนเทศภมศาสตร ประกอบดวย สวนน าเขา

ขอมล สวนจดเกบขอมล สวนวเคราะหขอมล หนวยแปลงขอมล หนวยแสดงผล และสวนตอบโต

กบผใช ซงโปรแกรมในระบบสารสนเทศภมศาสตรนน มการพฒนาความสามารถของโปรแกรม

ตลอดเวลา เชนเดยวกบเครองคอมพวเตอร นอกจากนยงสามารถเลอกใชไดหลากหลายโปรแกรม

ขนอยกบความตองการของระบบและความสามารถของผใชโปรแกรม

4) บคลากร (Peopleware) ประกอบดวยผใชระบบ และผใชสารสนเทศ ผใชระบบหรอ

ผช านาญการดานระบบสารสนเทศภมศาสตร เปนผทช านาญในการท างานระบบ และไดรบการ

ฝกฝนเปนอยางด มความช านาญ พรอมท างานเตมความสามารถ โดยทวไปแลวผใชระบบจะเปนผ

เลอกระบบ (Hardware) และระบบโปรแกรมคอมพวเตอร เพอผใชสารสนเทศคอนกวางแผน หรอผ

มอ านาจตดสนใจ เพอการน าขอมลมาใชในการแกไขปญหาตางๆ

2.4.3 ลกษณะขอมลของระบบสารสนเทศภมศาสตร

ลกษณะของขอมลในระบบสารสนเทศภมศาสตร แบงออกไดเปน 2 ลกษณะ คอ ขอมลทม

ลกษณะเชงพนท (spatial data) และขอมลอธบายพนท (non-spatial data or attribute data) (พร

ทพย กาญจนสนทร. 2548) ดงน

1. ขอมลเชงพนท (Spatial data) เปนขอมลเชงพนทหรอต าแหนงทตง เปนขอมลทแสดง

สภาพภมประเทศของพนทดวยพกดภมศาสตร (Geo-referenced coordinates) ซงม 2 รปแบบ คอ

38

1) ขอมลเวกเตอร (Vector data) เปนลกษณะของขอมลทมจดพกดทางภมศาสตร

(X,Y) เปนคาแสดงต าแหนงประกอบดวยรปแบบตางๆกนดงน

- แบบจด (Point) ใชจดแสดงต าแหนงของขอมลนนๆ ดวยคาพกด (X,Y) เชน

ทตง จงหวด วด โรงเรยน โรงพยาบาล ฯลฯ

- แบบเสน (Line) ใชจดเชอมตอกนเปนเสนตรง (Arc หรอ Line) โดยมจดเรมตน

และจดปลาย อาจมจดระหวางจดทงสองในกรณทไมใชเสนตรง ใชอธบายลกษณะความยาวของ

เสนตางๆ เชน ถนน ทางรถไฟ แมน า ฯลฯ

- แบบพนท หรอแบบรปปดหลายเหลยม (Area or Polygon) เปนลกษณะของเสน

ทมจดเชอมตอเนองโดยมจดเรมตน และจดปลายอยทต าแหนงเดยวกน เปนขอบเขตพนท

(Polygon) เชน อาคาร เขตการปกครอง การใชทดน ฯลฯ

ภาพประกอบ 2.5 ลกษณะขอมลทแสดงทศทาง (Vector data)

2) ขอมลราสเตอร (Raster data) เปนขอมลทแสดงในรปของเซลลสเหลยม

(Grid cell) หรอจดภาพ (Pixel) เปนตารางสเหลยมเลกๆตอเนองกนขนาดของกรดขนอยกบความ

ตองการของผใช หรอความคมชดของขอมล (Resolution) ซงขอมลจะอยในรปเชงเลข (Digital)

จดเกบขอมลเปนแถว (Row) และสดมภ (Column) ท าหนาทเปนตวก าหนดต าแหนงและทศทาง

ลกษณะของขอมลแบบจดถกแทนดวยคาเพยงกรดเดยว ขอมลแบบเสนแทนคาดวยจ านวนกรดทอย

ใกลเคยงและตอเนองกนตามทศทางทก าหนดและขอมลแบบพนทแสดงคาดวยความสมพนธ และ

ปรมาณการกระจายไปยงกรดใกลเคยงขอมลลกษณะโครงสรางแบบราสเตอรใชในการจดเกบ การ

ค านวณ และการแสดงผลดวยคอมพวเตอรไดงาย ตวอยางขอมลทจดเกบโดยใชตารางกรด เชน ภาพ

ดาวเทยม หรอขอมลระดบ คาความสง เปนตน

ขอมลจด ขอมลเสน ขอมลพนท

39

(ทมา: http://share.psu.ac.th/blog/gis-corin/5665)

ภาพประกอบ 2.6 ลกษณะของขอมลประเภทราสเตอร (Raster)

2. ขอมลเชงคณลกษณะ (Attribute Data) เปนขอมลทเกยวกบคณลกษณะตางๆ คอ

คณสมบตหรอคณลกษณะทเกยวของกบพนทนน ในชวงระยะเวลาหนงๆ ลกษณะขอมลเชงเฉพาะ

(Attribute) อาจมลกษณะตอเนองกน เชน เสนระดบชนความสง (Terrain Elevation) หรอเปน

ลกษณะทไมตอเนอง เชน จ านวนประชากร (Number of Inhabitants) และชนดของสงปกคลมดน

(Land Cover Types) เปนตน คาความผนแปรของขอมลลกษณะเชงเฉพาะนจะท าการชวดออกมาใน

รปของตวเลข (Number)

ลกษณะขอมลเชงเฉพาะ (Attribute) และขอมลเชงพนท (Spatial) นมความสมพนธซงกน

และกน โดยความสมพนธดงกลาวเปนไปไดทงในแบบตอเนอง (Continuous) และไมตอเนอง

(Discrete) เชน แผนทภมประเทศ (Topographic Map) จะแสดงถงเสนระดบความสงท

ความสมพนธกนอยางตอเนอง ในขณะทจ านวนประชากรทอาศยอยในแตละชนระดบความสงนน

40

จะมความสมพนธในลกษณะทไมตอเนอง โดยจะแปรผนไปตามปจจยและสภาพแวดลอมท

เอออ านวยตอการด ารงชวตเทานน เปนตน

2.4.4 การท างานของระบบสารสนเทศภมศาสตร

หนาทการท างานหลกๆ ของระบบสารสนเทศภมศาสตรมอยดวยกน 5 ขนตอนดงน

1. การน าเขาขอมล (Input)

กอนทขอมลทางภมศาสตรจะถกใชงานไดในระบบสารสนเทศภมศาสตร ขอมลจะตอง

ไดรบการแปลง ใหมาอยในรปแบบของขอมลเชงตวเลข (Digital format) เสยกอน เชน จากขอมล

แผนทกระดาษไปสขอมลทอยในรปแบบดจตอลหรอแฟมขอมลบนเครองคอมพวเตอรอปกรณทใช

ในการน าเขา เชน Digitizer Scanner หรอ Keyboard เปนตน

2. การปรบแตงขอมล (Manipulation)

ขอมลทไดรบเขาสระบบบางอยางจ าเปนตองไดรบการปรบแตงใหเหมาะสมกบงาน เชน

ขอมลบางอยางมขนาด หรอสเกล (Scale) ทแตกตางกน หรอใชระบบพกดแผนททแตกตางกน

ขอมลเหลานจะตองไดรบการปรบใหอยใน ระดบเดยวกนเสยกอน

3. การบรหารขอมล (Management)

ระบบจดการฐานขอมลหรอ DBMS จะถกน ามาใชในการบรหารขอมลเพอการท างานทม

ประสทธภาพในระบบ GIS DBMS ทไดรบการเชอถอและนยมใชกนอยางกวางขวางทสดคอ

DBMS แบบ Relational หรอระบบจดการฐานขอมลแบบสมพทธ (DBMS) ซงมหลกการท างาน

พนฐานดงนคอ ขอมลจะถกจดเกบ ในรปของตารางหลาย ๆ ตาราง

41

ภาพประกอบ 2.7 ลกษณะการจดเกบขอมลในรปของตาราง

4. การเรยกคนและวเคราะหขอมล (Query and Analysis)

เมอระบบ GIS มความพรอมในเรองของขอมลแลว ขนตอนตอไป คอ การน าขอมลเหลาน

มาใชใหเกด ประโยชน เชน

- ใครคอเจาของกรรมสทธในทดนผนทตดกบโรงเรยน

- เมองสองเมองนมระยะหางกนกกโลเมตร

- ดนชนดใดบางทเหมาะส าหรบปลกออย

หรอ ตองมการสอบถามอยางงาย ๆ เชน ชเมาสไปในบรเวณทตองการแลวเลอก (point and

click) เพอสอบถามหรอเรยกคนขอมล นอกจากนระบบ GIS ยงมเครองมอในการวเคราะห เชน การ

วเคราะหเชงประมาณคา (Proximity หรอ Buffer) การวเคราะหเชงซอน (Overlay Analysis) เปนตน

หรอตองมการสอบถามอยางงายๆ เชน ชเมาสไปในบรเวณทตองการแลวเลอก (point and click)

เพอสอบถามหรอเรยกคนขอมล นอกจากนระบบ GIS ยงมเครองมอในการวเคราะห เชน การ

วเคราะหเชงประมาณคา (Proximity หรอ Buffer) การวเคราะหเชงซอน (Overlay Analysis) เปน

ตน

5. การน าเสนอขอมล (Visualization)

จากการด าเนนการเรยกคนและวเคราะหขอมล ผลลพธทไดจะอยในรปของตวเลข หรอ

ตวอกษร ซงยากตอการตความหมายหรอท าความเขาใจ การน าเสนอขอมลทด เชน การแสดงชารต

(chart) แบบ 2 มต หรอ 3 มต รปภาพจากสถานทจรง ภาพเคลอนไหว แผนท หรอแมแตระบบ

42

มลตมเดยสอตาง ๆ เหลานจะท าใหผใชเขาใจความหมายและมองภาพของผลลพธทก าลงน าเสนอ

ไดดยงขน อกทงเปนการดงดดความสนใจของผฟงไดอกดวย

2.5 งานวจยทเกยวของ

สพรรณ กาญจนสธรรม (2534) ไดใชระบบสารสนเทศทางภมศาสตร เพอการพฒนา

ทางดานเกษตรในจงหวดชลบร โดยมวตถประสงคเพอจ าแนกทรพยากรธรรมชาตและทรพยากร

ทางการเกษตรทเหลออยในปจจบน เพอใชในการวางแผนทรพยากรธรรมชาต การเกษตร และ

สงแวดลอม เพอความเชอมโยงผสมผสานขอมลทไดจากการวเคราะห ขอมลดาวเทยมกบระบบ

สารสนเทศทางภมศาสตร โดยน ามาวเคราะหเพอการวางแผนพฒนาพนท สอดคลองกบ

สภาพแวดลอมและระบบนเวศนวทยาของพนท ซงจะสอดคลองกบการศกษาในเขต Kisii ใน

ประเทศเคนยา ซงรวบรวมโดย Weilemaker กบ Boxem (1982) การศกษาในพนทดงกลาวจะเปน

การประเมนคาการใชทดน โดยการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตร โดยการสราง

แบบจ าลองในรปแบบของแผนท

ชวเลศ นวลโคกสง (2531) ไดใชระบบสารสนเทศภมศาสตรในการศกษาการวางแผนการ

ใชทดนเพอการเกษตร ในพนทอ าเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา จากการศกษาดงกลาว ไดน า

ตวแปรทน ามาวเคราะหคอ ทรพยากรดน ทรพยากรน า การใชประโยชนทดนในปจจบน ลกษณะ

ภมประเทศ ภมอากาศ ประกอบกบการศกษาทางเศรษฐกจและสงคม ผลการศกษาพบวาพนทสวน

ใหญใชในการเกษตรกรรม จะพบกบปญหาสภาพแวดลอมเสอมโทรมมาก ซงตวแปรในการน ามา

วเคราะหจากการศกษาดงกลาว

เกรกพงษ ชาญประทป (2532) ไดท าการศกษาการหาบรเวณทเหมาะสมส าหรบการกลบฝง

กากอตสาหกรรม โดยลกษณะการศกษาดงกลาว ใชหลกกการประเมนความเสยงและใชโปรแกรม

Route ของโปรแกรม ARC/INFO Starter KitTM ทเปนซอฟแวร การท างานของระบบสารสนเทศ

ภมศาสตรมาชวยในการศกษาแลวน าผลการศกษาทไดมาเปรยบเทยบกบการเกบกากอตสาหกรรมท

ท าอยจรง และวเคราะหหาเสนทางทเหมาะสมเพอการขนสงกากอตสาหกรรมจากทหนงไปยง

จดหมายปลายทาง โดยการค านงถงโอกาสการเกดอบตเหตทจะเกดขนระหวางการขนสง และเวลา

ทใชในการขนสงกากอตสาหกรรมเปนพษ เปนตน

43

ศภชย แสงนาค (2534) ไดท าการศกษาเพอวางผงเมองโดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตร

เพอเปนการเตรยมการเพอการเกบรวบรวมขอมลทเปนพนฐานในการออกแบบและวางผงเมอง โดย

ใชเวลาในการท าส นลงแตมประสทธภาพมากขน โดยใชเทคนค PSA ในการวเคราะหขอมลเชง

พนทซงจะประยกตใชในทางผงเมอง โดยทดลองท าครงแรกในพนทบรเวณหวล าโพง และใช

โปรแกรม ARC/INFO

พลกฤษณ คลงบญคลอง (2543) ผเชยวชาญดานการขนสงและจราจรไดท าการจดล าดบ

ความส าคญของต าแหนงทเกดปญหาผลกระทบจากสงแวดลอม โดยไดประยกตใชโปรแกรม

Spatial Multi-Criteria Environmental Sensitivity Planning Tool (SIMESERT) ทเปนโปรแกรมท

พฒนาขน เพอประเมนผลกระทบจากสงแวดลอมจากการจราจร ของโครงขายถนนในเมอง

SIMESERT เปนโปรแกรมทผสมผสานเทคโนโลยหลายประเภท ไดแก ระบบสารสนเทศ

ภมศาสตร ระบบผเชยวชาญ กระบวนการตดสนใจแบบหลายหลกเกณฑ (MCDA) และวธการ

ประเมนผลกระทบสงแวดลอมจากการจราจร ผลการศกษาโดยใชโครงขายถนนในยานชานเมอง

Unley ของนคร Adelaide ในรฐ South Australia พบวา SIMESERT สามารถระบและจดล าดบ

ความส าคญของต าแหนงทเกดปญหาผลกระทบจากสงแวดลอมจากการจราจร และบอกสาเหต

ปจจยอนๆทเกยวของไดอยางมประสทธภาพ

ปนเพชร สกลสองบญศร (2547) ไดท าการศกษาการพฒนาฐานขอมลภมสารสนเทศเพอ

การจดล าดบความส าคญของลมน า โดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตรในการพฒนาฐานขอมล

เครองขายลมน า ใชลมน าแมขานเปนกรณศกษา ในการจดล าดบความส าคญลมน าด าเนนการโดยใช

สถานภาพความเสยงตอความเสอมโทรมเปนเงอนไขในการระบล าดบความส าคญ พจารณาจาก

หลกเกณฑสามประการ ไดแก ภาวะพนทถกรบกวน การชะลางพงทลายของดน และปรมาณ

ตะกอนในล าน า ซงภาวะพนทถกรบกวนไดจากสดสวนพนทลมน าทถกแผวถางเพอใชประโยชน

ตางๆ และความหนาแนนของถนน การชะลางพงทลายของดนประเมนจากสมการสญเสยดนสากล

สวนปรมาณตะกอนในล าน าท าการประเมนการเคลอนยายตะกอนดนลงสล าน าโดยใชอตราการ

สญเสยดนและสมประสทธการเคลอนยายตะกอนของลมน า ผลการจดล าดบความส าคญสามารถ

เปนขอมลสนบสนนการจดการลมน าภายใตขอจ ากดของงบประมาณ และสามารถระบสาเหตหลก

44

ของความเสอมโทรมทเกดขนจากล าดบความส าคญทประเมนได และคาปจจยทสงผลตอดชนทใช

ในการจดล าดบความส าคญของลมน ายอยเหลานน

A. V. Dijk and M.G. Bos (2001) ไดท าการศกษาลกษณะเฉพาะของลมน า เครอขายของ

ทางน า การท าสมดลยน า พฤตกรรมของสงมชวต และระบบนเวศนวทยา ในพนตางๆ เชน พนทลม

น า Navarro พนทศกษา Albemarle-Pamlico Estuarine พนทศกษาในตอนกลางของประเทAfrica

และในพนทลมแมน า Little Washita โดยใชวทยาการทมอยในระบบสารสนเทศทางภมศาสตร เชน

การจ าลองคาระดบโดยใชการค านวณจากขอมลจดส ารวจ (Digital Elevation Models :DEM) และ

วธจ าลองโครงขายพนทรปสามเหลยม (Triangulated Irregular Network :TIN) ในการสราง

แบบจ าลองคณลกษณะทางกายภาพของพนท ซงจะแสดงใหเหนถงความสงต าของพนทในรปแบบ

สามมต การใชวทยาการการส ารวจระยะไกล(Remote Sensing) ในการเขาถงพนทลมน าทเขาถงยาก

และการน าฐานขอมลเชงสมพนธ(Relational Database Management System) ซงอยในรปแบบของ

ตารางขอมลโดยน ามาใชในการตดตามและพฒนาพนทลมน า ซงในการจดการทรพยากรดนและน า

ใหควบคกนนนเปนเรองยากในการทจะจดการน าทรพยากรทงสองมาใชใหไดประโยชนสงสดนน

ถาไมจดการใหดกจะมผลกระทบตอทรพยากรทงสอง และในการตดสนใจตองมการตดตามและ

ท านายผลของโครงการ และไดผลจากการน าระบบสารสนเทศทางภมศาสตรนนเปนเครองมอใน

การศกษาดงกลาวนน สามารถจะลดความซบซอน อกทงยงงายในการจดการและวเคราะหขอมล

F. Arlius (1997) ไดท าการศกษาเกยวกบการใชขอมลเชงพนทเพอการประเมนสมรรถนะ

ของระบบชลประทานปารทปางนในประเทศอนโดนเซย โดยมจดประสงคเพออธบายระบบการ

จดการน า และสมรรถนะทางการ เกษตร เพอพฒนาขอมล เ ชงพนทของ ระบบชลประทาน และ

เพอประเมนความแปรปรวนเชงพนทของเครอขายและสมมรรถนะทางชลศาสตรของระบบ

ชลประทาน การประเมนตงอยบนพนฐานของเปาหมายของระบบทถกก าหนดไวเมอครงออกแบบ

ระบบชลประทาน ไดใชซอฟแวรระบบสารสนเทศภมศาสตรทชอวา ARC/INFO และ IDRISI เปน

เครองมอส าหรบการวเคราะหเชงพนท จากการศกษาพบวาระบบสารสนเทศภมศาสตร เปน

เครองมอทเปนประโยชนในการน าไปใชประเมนสมรรถนะของระบบชลประทานวธการนสามารถ

ผสมผสานขอมลหลายชนดทงขอมลเชงอรรถาธบายและขอมลเชงพนทเพอใชในการประเมนความ

45

แปรปรวนของสมรรถนะในทางการเกษตรและทางชลศาสตร พรอมกนนยงแสดงใหเหนภาพ

เครอขายของระบบชลประทานไดอยางชดเจน

และจากการศกษาของ I. J. Bateman , A. A. Lovett and J. S. Brainard (2003) ทเกยวของ

กบการเปลยนแปลงการใชประโยชนของพนทในประเทศเวลส ซงไดท าการเปลยนแปลงพนทจาก

เดมทใชในการท าการเกษตรมาเปนพนทปาเอนกประสงค โดยใหความสนใจทางดานความคมคา

ทางเศรษฐศาสตรของการเปลยนแปลงการใชประโยชนของพนทครงน ซงมความไมแนนอนและม

ความเสยงทไมสามารถระบไดอยมากมาย โดยไดใชวธการวเคราะหตนทนและผลประโยชน (Cost

Benefit Analysys :CBA) ซงคอการพจารณาถงมลคาทเปนตนทนของโครงการตอผลประโยชนท

ไดจากโครงการ ซงจะบงบอกวาควรจะด าเนนโครงการตอไปหรอไม อยางไรและไดน าระบบ

สารสนเทศทางภมศาสตรมาชวยในการตดตาม การจดเกบ การตรวจสอบ การรวบรวม การประมเน

ผล และการแสดงผล ของขอมลในรปแบบของขอมลเชงพนท (Spatail Data) เพอใชในการตอบ

ค าถามทเกยวของกบการเปลยนแปลงทเกดขน ทงในดานการชจ าเพาะ การหาต าแหนงทตง

แนวโนมของโครงการ เสนทางตางๆ และรปแบบของโครงการ และยงใชในสวนการเกบขอมลเชง

พนทในสวนทเขาถงไดยากโดยใชแผนทภมประเทศอเลคทรอนคส (Digital Maps) และภาพถาย

ดาวเทยมมาชวยในการเกบขอมล ซงการน าระบบสารสนเทศทางภมศาสตรในการพจารณานโยบาย

ในการเปลยนแปลงการใชประโยชนจากพนทดงกลาวนนจะชวยแสดงใหเหนถงขอมลตางๆทท า

ใหสามารถตดสนใจน านโยบายตางๆทเหมาะสมทงในดานปรมาณและคณภาพและยงรวมไปถง

การท าการคนควาวจย ทมระเบยบการวเคราะห วจยทเปนทยอมรบ และอยในขอบเขตทยอมรบได

สรปไดวา ระบบสารสนเทศทางภมศาสตรนนสามารถชวยท าใหความสามารถในการตดสนใจ

ทางดานเศรษฐศาสตรสงแวดลอม ซงในความเปนจรงมความซบซอนนนไดดยงขน

46

บทท 3 วธด าเนนการวจย

การศกษาวจยในครงน ใชวธการศกษาวเคราะหขอมลตางๆ และระบบสารสนเทศภมศาสตร เพอหาพนทในการสรางทกกเกบแหลงน าตนทนเพอสงตอใหพนททยงขาดแคลนน าอปโภค บรโภค และพนทเกษตรกรรม

3.1 ขอมลและอปกรณทใชในการศกษา ขอมลทใชในการศกษา

1. ขอมลจ านวนประชากรพนทอ าเภอสะบายอยมพนทอยอาศย 11,437 ครวเรอน 2. ขอมลพนทปาตนน าล าธาร หามมการใชประโยชนอยางอน 3. ขอมลลกษณะภมประเทศ 4. ชนขอมล (Layer) ขอบเขตการปกครอง ลกษณะภมประเทศ 5. ขอมลคาเฉลยปรมาณน าฝนรายเดอนและรายวนยอนหลง 30 ป ตงแตป 2524-2555 6. ขอมลการใชประโยชนทดนพนการเกษตรอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา 7. ขอมลลกษณะทางธรณวทยา

อปกรณทใชในการศกษา

1. คอมพวเตอรโนตบค (Laptop Computer) 2. โปรแกรมคอมพวเตอร Arcmap 3. โปรแกรมคอมพวเตอร Arcscene 4. เครองพมพ (Printer) 5. เครอง GPS

47

3.2 ขนตอนการศกษา 1. การรวบรวมขอมลเกยวกบแนวคด ทฤษฎจากเอกสาร และงานวจยทเกยวของ โดยการ

วเคราะหเอกสาร และการส ารวจเกบขอมลในพนทศกษาการหาพนทสรางอางเกบน า โดยมการรวบรวบเอกสารตาง ๆ ดงตอไปน

1.1 ปรมาณน าฝนยอนหลง 30 ป 1.2 ปรมาณน าไหลผานหวงานของแตละเดอน 1.3 ขอมลการใชประโยชนทดนป พ.ศ. 2552

2. การวเคราะหหาพนทเหมาะสมเพอการหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ในการก าหนดพนททเหมาะสมเพอการหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทานนนเปนการน าเอาระบบสารสนเทศภมศาสตรมาประยกตใชในการท าการศกษาหาพนททมศกยภาพ หรอพนททมความเหมาะสม ในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ซงการก าหนดพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ดงนนจงมขนตอนการศกษาดงน 2.1 การศกษาขอมลตางๆจากงานวจยทเกยวของ และการก าหนดปจจยความเหมาะสมของพนทเพอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน จากการศกษาจากงานวจยตางๆพบวา การหาพนททเหมาะสมตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน จ าเปนตองท าความเขาใจกบองคประกอบทางกายภาพ ชวภาพ และลกษณะโครงสรางของการสรางแหลงกกเกบน า รวมทงปจจยตางๆ ทเกยวของกบการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน

ในการศกษาปจจยตางๆ จากงานวจยตางๆทเกยวของกบการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ท าใหสามารถสรปไดวา ปจจยทเกยวของกบการเลอกพนทเพอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ประกอบดวย 5 ปจจยทส าคญ ไดแก 1) สภาพการใชทดนในปจจบน 2) ลกษณะภมประเทศ 3) ปรมาณน าฝน 4) ลกษณะทางธรณวทยา และ 5) การระบายน าของดน

48

1) สภาพการใชทดน สภาพการใชทดนเปนปจจยทมความส าคญส าหรบการศกษาเพอหาพนทท

เหมาะสมตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ซงในการศกษานนจะตองใชพนทในลกษณะของพนททเปนพนทวางเปลา ไมควรทจะเขาไปบกรกท าลายปา ซงในการศกษาในครงนสามารถจ าแนกสภาพการใชทดนไดดงน

ชมชน เกษตร ปาไม แหลงน า อนๆ (ทงหญา,ทรกราง)

2) ลกษณะภมประเทศ

ลกษณะภมประเทศในสวนของเปอรเซนตความลาดเอยงนนเปนลกษณะทางกายภาพซงมความสมพนธกบการระบายน าของดน ซงในการศกษาการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน เพอหาพนททเหมาะสมตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ซงในการศกษานนจะตองอยในพนททมเปอรเซนตความลาดเอยงทเหมาะสม เพอจะไดเกบกกน าไวได ซงสามารถแบงตามชนของเปอรเซนตความลาดเอยงไดดงน

เปอรเซนตความลาดเอยง 0-2 % เปอรเซนตความลาดเอยง 2-5 %

3) ปรมาณน าฝน

ชนขอมลปรมาณน าฝนเฉลยรายป ไดแบงคาปรมาณน าฝนเฉลยรายปออกเปน 4 ระดบ ดงน

นอยกวา 900 มล./ป 900-1,000 มล./ป 1,000-1,100 มล./ป มากกวา 1,100 มล./ป

49

4) ลกษณะทางธรณวทยา ในการศกษาเพอหาพนททเหมาะสมตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนา

ระบบชลประทาน นน ลกษณะทางธรณวทยาหรอชนดของหนนนกมผลตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทานนน จะตองเปนดนทมความสามารถเกบกกน าไดด เพราะจะท าใหน าไมแหงเรว ซงในการศกษาครงนสามารถแบงลกษณะทางธรณวทยาออกเปน 4 ชนด ดงน

หนตะกอน

หนแกรนต

หนดนดาน

หนโคลน

5) การระบายน าของดน ในการศกษาเพอหาพนททเหมาะสมตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนา

ระบบชลประทาน นน ดนทใชในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทานนน จะตองเปนดนทมความสามารถเกบกกน าไดด เพราะจะท าใหน าไมแหงเรว ซงในการศกษาครงนสามารถแบงลกษณะการระบายน าของดนออกเปน 6 ระดบ ดงน

ระบายน าด ระบายน าคอนขางดมาก ระบายน าคอนขางด ระบายน าคอนขางเลว ระบายน าเลว ระบายน าเลวมาก

50

2.2 น าปจจยตางๆมาประเมนคาความเหมาะสมของพนทเพอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน

ซงในการประเมนน จะพจารณาปจจยตางๆทก าหนดขนจากปจจยทมความส าคญมากทสด ซงเปนปจจยทเกยวของกบความเปนไปไดและองคประกอบทางกายภาพขนพนฐานของการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทานไปจนถงปจจยทางสงคมทเกยวของกบลกษณะการจดการการใชประโยชนพนท ซงสามารถก าหนดคาคะแนนของปจจยหลกและปจจยยอยในแตละปจจยหลก (ตาราง 3.1) โดยใหคะแนนอยในชวงระดบ 1-4 ซงถาคะแนนมากหมายความวาปจจยน นมความเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทานมาก แตถาคะแนนนอยหมายความวาปจจยนนมความเหมาะสมตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ซงในการศกษาครงนไดก าหนดคาถวงน าหนกของปจจยหลกและปจจยยอยออกเปน 4 ระดบ ดงน

คะแนน 4 หมายถง ปจจยดงกลาวมความเหมาะสมส าหรบการสรางแหลงน าตนทนในการ

พฒนาระบบชลประทาน สง คะแนน 3 หมายถง ปจจยดงกลาวมความเหมาะสมส าหรบการสรางแหลงน าตนทนในการ

พฒนาระบบชลประทาน ปานกลาง คะแนน 2 หมายถง ปจจยดงกลาวมความเหมาะสมส าหรบการสรางแหลงน าตนทนในการ

พฒนาระบบชลประทาน ต า คะแนน 1 หมายถง ปจจยดงกลาวไมมความเหมาะสมส าหรบการสรางแหลงน าตนทนใน

การพฒนาระบบชลประทาน

โดยในการก าหนดคาน าหนกและคาคะแนนของปจจยเพอใชในการวเคราะหความเหมาะสมในการพฒนาแหลงน าในการพฒนาระบบชลประทานนน ผวจยไดขอความอนเคราะหจากผเชยวชาญของส านกงานชลประทานท 16 ในการก าหนดคาน าหนกและคาคะแนนของปจจย จ านวน 5 ปจจย และหาคาเฉลยทงคาน าหนก และคาคะแนนในแตละปจจยแตละชนขอมล ดงแสดงในตาราง 3.1

51

ตาราง 3.1 คาน าหนกและคาคะแนนของปจจยในการวเคราะห

ปจจยทใชวเคราะห ประเภทขอมล คาถวงน าหนก

S ปจจยหลก ปจจยยอย

1. สภาพการใชทดน

ชมชน

2

1 2 เกษตร 2 4 ปาไม 4 8 แหลงน า 3 6 อนๆ (ทงหญา,ทรกราง) 2 4

2. ลกษณะภมประเทศ (เปอรเซนตความลาดเอยง)

ความลาดชน 0-2 % 2

3 6 ความลาดชน 2-5 % 4 8

3. ปรมาณน าฝน นอยกวา 900 มล./ป

4

1 4 900-1,000 มล./ป 2 8 1,000-1,100 มล./ป 3 12 มากกวา 1,100 มล./ป 4 16

4. ลกษณะทางธรณวทยา หนตะกอน

3

3 9 หนแกรนต 2 6 หนดนดาน 3 9 หนโคลน 3 9

5. การระบายน าของดน

ระบายน าด

4

4 16 ระบายน าคอนขางดมาก 3 12 ระบายน าคอนขางด 2 8 ระบายน าคอนขางเลว 2 8 ระบายน าเลว 1 4 ระบายน าเลวมาก 1 4

52

2.3 การวเคราะหขอมลการถวงน าหนกปจจยหลกและปจจยยอยเพอการประเมนหาพนททเหมาะสมตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ผวจยไดเลอกแนวทางเทคนคการวเคราะหศกยภาพของพนท (Potential Surface Analysis, PSA) เปนวธวเคราะห ซงเปนการวเคราะหโดยการใชสมการเชงเสนตรงหรอสมการวเคราะหแบบจ าลองดชน (Index Model) เปนเทคนคทคดขนมาเพอใชในการวเคราะหศกยภาพของการพฒนาพนท (วเชยร ฝอยพกล, 2547) แตการวเคราะหดวยเทคนคนยงมจดออน เนองจากเปนเทคนคทพจารณาเฉพาะปจจยทางกายภาพ ไมไดน าปจจยทางดานเศรษฐกจและสงคมมาพจารณารวมดวย แตกเปนเทคนคทสามารถแปรสภาพพนทเปนรปภาพใหเปนตวเลขได และวเคราะหขอมลไดงาย ดวยการค านวณทางคณตศาสตรอยางงาย ซงผลทไดจากการวเคราะหดวยเทคนค PSA สามารถแสดงระดบศกยภาพความเหมาะสมในการพฒนาแหลงน าทกบรเวณบนแผนทตงแตระดบต าสดจนถงระดบสงสดได การวเคราะหเชงพนทตามขบวนการวธวเคราะห PSA ทใชเทคนคการวเคราะหแบบจ าลองดชน จะน าเอาชนขอมลชนดราสเตอร (Raster) ทเปนกรดเซลล (Pixel) ตงแต 2 ชนขอมลขนไปมารวมกนหรอวางซอนทบกน (Overlay) ซงเซลลแตละเซลลจะมเพยงคาเดยว และทต าแหนงตรงกนของเซลลในแตละชนขอมลสามารถหาคารวม และผลทไดจะท าใหเกดชนขอมลใหมตามความตองการ การวเคราะหขอมลประกอบดวยการก าหนดตวแปรตางๆ ทางกายภาพทเกยวของ ก าหนดคาคะแนน (Rating) ความเหมาะสมมาก ปานกลาง นอย และไมมความเหมาะสมของตวแปร ก าหนดคาน าหนก (Weighting) ตามล าดบความส าคญของตวแปรทมผลตอศกยภาพแหลงน าบาดาล ซงการก าหนดทงคาคะแนนและคาน าหนกจ าเปนตองอาศยผเชยวชาญ และอางองจากสภาพพนทจรงทไดจากการส ารวจขอมลของกลมตวอยางทงสภาพพนทและบอน าบาดาลในเขตพนทศกษา จากนนท าการวเคราะห ขอมลโดยการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตร ดวยวธการซอนทบขอมล และใชการค านวณทางคณตศาสตรเบองตน โดยใชสมการวเคราะหแบบจ าลองดชน ซงคาดชนทไดจากผลรวมของปจจยตางๆ จะน ามาแสดงในรปแผนทแสดงชวงชนความแตกตางระดบ (Ranking) ศกยภาพของพนทและระดบความเหมาะสมในการพฒนาแหลงน าบาดาล ซงแบบจ าลองดชนเปนแบบจ าลองทวเคราะหโดยการก าหนดคาความส าคญหรอคาถวงน าหนก ของปจจยตางๆ และก าหนดคาคะแนนปจจยตามความเหมาะสมโดยการจดล าดบความเหมาะสม ของปจจยตางๆ และทกปจจยจะตองอยในคามาตรฐานหรอหนวยเดยวกนจงจะสามารถหาคารวมในแตละกรดเซลลได การวเคราะหแบบจ าลองดชนเขยนในรปสมการเชงเสนไดดงน

53

nnRWRWRWRWS ...332211

เมอ S = คาคะแนนรวมศกยภาพของพนท W = คาถวงน าหนกของปจจย R = คาคะแนนความเหมาะสมของปจจย การก าหนดคาความส าคญของแตละปจจยโดยการถวงน าหนกและคาคะแนนความ

เหมาะสมของปจจยไดจากการสอบถามความคดเหนของผเชยวชาญและผมประสบการณจากส านกงานชลประทานท 16 จงหวดสงขลา เมอไดคาถวงน าหนกและคาคะแนนแลวจงน ามาคณกนในแตละชนขอมล จากนนท าการวเคราะหโดยการซอนทบเพอรวมคะแนนของทกชนขอมล แลวน าคาผลรวมทไดมาแสดงผลในรปของแผนทแสดงชวงชนความเหมาะสมมาก ปานกลาง นอย และไมมความเหมาะสม นอกจากน ยงมการวเคราะหตามเทคนคของแตละตวแปร ซงผลการวเคราะหขอมลจะเปนความเหมาะสมทงเชงปรมาณน า เพอหาความเหมาะสมในการพฒนาแหลงน า เพอหาความเหมาะสมในการพฒนาแหลงเพอใชส าหรบการอปโภค บรโภค ตงแตพนทระดบอ าเภอ ระดบต าบล และระดบหมบาน

2.4 ท าการวเคราะหความเหมาะสมของพนทโดยใชเทคนคการซอนทบ (Overlay)

ของขอมลทงหมดทน ามาศกษา แลวน ามาประมวลผลโดยการค านวณคาคะแนนรวม คาคะแนนรวมทไดจะถกน ามาจดกลมเพอแบงพนทดวยวธการทางสถต เพอใหไดเนอทของแตละกลมในสดสวนทเหมาะสม ในการจดกลมจะใชคาเฉลย (mean) ของชดขอมลเปนหลก แลวน าคาการกระจายของขอมล (Standard deviation) มาก าหนดความกวางในแตละชวงความเหมาะสม ซงในการศกษาครงนไดแบงความเหมาะสมของพนทเพอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทานออกเปน 3 ระดบ ไดแก

1) พนทท เหมาะสมตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทานนอย SDX

2) พนทท เหมาะสมตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน SDXSSDX

3) พนทท เหมาะสมตอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน SDX

54

2.5 แสดงผลและการน าเสนอขอมล เปนการน าเสนอผลทไดจากการวเคราะหในรปแบบแผนทแสดงพนทเหมาะสมเพอการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน

3. ค านวณหาความจของอางเกบน า

สตร V = L/6 x ( A1 + 4A2 + A3 )

เมอ V = ปรมาตร L = ระยะหางของเสนความสง A = ขนาดพนทของเสนชนความสง

4. การค านวณปรมาณน าไหลผานหวงานของแตละเดอน

สตร ฝนเฉลย x พนทรบน า x คาสมประสทธการไหลบา x ความอมตวของน าในดนx 10

5. ค านวณอตราการใชน าของขาวนาป 1,835.07 ไร 5.1 ชวงตกกลา ใชน าตกกลาส าหรบพนท 1 ไร

สตร พนทปลกขาว x น าตกกลาตอพนทปลก 1 ไร = น าใชการตกกลา

และ น าใชในการเตรยมแปลงพนท 1 ไร ใชน าเตรยมแปลง สตร พนทปลกขาว x น าในการเตรยมแปลงตอพนท 1 ไร = น าในการเตรยมแปลง

5.2 แยกน าทใชในการปลกขาวของเดอนพฤษภาคมถงเดอนสงหาคม

สตร พนทปลกขาว x คาเฉลยใชน าของนาขาว 10.5 มลลเมตรตอวน x จ านวนวน

5.3 น าฝนทสามารถใชการไดในแตละเดอน

สตร พนทปลกขาว x คาเฉลยน าฝนตอเดอน x 0.6

55

5.4 ปรมาณน าทตองสงเพมใหพนทปลกขาวนาป

สตร การใชน าของขาวนาของแตละเดอน – ฝนทสามารถใชการไดของแตละเดอน

6. ค านวณอตราการใชน าของไมผล

สตร 0.6 x Ep x D2 เมอ Ep = คาการใชน าของพช

D = ปจจยซงขนอยกบอณหภมและระดบน าทะเล

7. ค านวณอตราการใชน าของปาลมน ามน

สตร 0.6 x Ep x D2

เมอ Ep = คาการใชน าของพช D = ปจจยซงขนอยกบอณหภมและระดบน าทะเล

8. ค านวณอตราการใชน าอปโภค-บรโภคของประชากรในอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ม

สตร จ านวนผใชน า x 120 ลตร

9. น าผลทไดจากการค านวณทงมาสรปรวมความตองการน าทงหมดของประชากรในอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

10. วเคราะหหาพนททเหมาะสมในการก าหนดต าแหนงแหลงกกเกบน า เพอใชส าหรบการอปโภค-บรโภคของประชาชนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

11. จดท ารายงานฉบบสมบรณ

56

บทท 4

ผลการวจย

4.1 ผลศกษาหาพนท เหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบ

ชลประทาน

4.1.1 การศกษาหาปจจยทใชในการหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการ

พฒนาระบบชลประทาน

ในการศกษาหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน

นนมปจจยทใชในการพจารณาดความเหมาะสมของพนทอย 6 ปจจยดวยกน ไดแก

1) สภาพการใชทดน

สภาพการใชทดนเปนปจจยทมความส าคญส าหรบการศกษาเพอหาพนทเหมาะสม

ในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ซงในการศกษาในครงนสามารถ

จ าแนกลกษณะการใชทดนไดทงหมด 5 ชนด ไดแก 1) พนทชมชน 2) เกษตร 3) ปาไม 4) แหลงน า

และ 5) อนๆ ซงในการศกษาพบวา พนทเกษตรมพนทครอบคลมทงหมด 609 ตารางกโลเมตร คด

เปนรอยละ 64.38 ของพนททงหมด ซงพนทเกษตรเปนพนททมระดบความเหมาะสมอยในระดบ

ปานกลาง พนทปาไม จะมระดบความเหมาะสมมาก มเนอทประมาณ 279 ตารางกโลเมตร คดเปน

รอยละ 29.46 ของพนททงหมด พนทชมชน จะมระดบความเหมาะสมนอย โดยมเนอทประมาณ 36

ตารางกโลเมตร พนทแหลงน าจะมระดบความเหมาะสมปานกลาง มเนอทประมาณ 5 ตาราง

กโลเมตร และพนทอนๆ จะมระดบความเหมาะสมปานกลาง โดยมเนอทประมาณ 17 ตาราง

กโลเมตร ดงแสดงในตาราง 4.1 และภาพประกอบ 4.1

57

ตาราง 4.1 ขอมลการใชประโยชนทดนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

การใชประโยชนทดน เนอท

ระดบความเหมาะสม ตารางกโลเมตร รอยละ

เกษตร 609 64.38 ปานกลาง

ชมชน 36 3.83 นอย

ปาไม 279 29.46 มาก

แหลงน า 5 0.57 ปานกลาง

อนๆ (ทงหญา,ทรกราง) 17 1.76 ปานกลาง

รวม 946 100.00

58

ภาพประกอบ 4.1 แผนทแสดงการใชประโยชนทดนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

59

2) ลกษณะภมประเทศ

สภาพลกษณะภมประเทศในสวนของเปอรเซนตความลาดเอยงของพนทนนเปน

ปจจยทมความส าคญส าหรบการศกษาเพอพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนา

ระบบชลประทาน ซงในการศกษาในครงนสามารถจ าแนกเปอรเซนตความลาดเอยดได 2 ระดบ

ไดแก 1) เปอรเซนตความลาดเอยง 0-2 % และ 2) เปอรเซนตความลาดเอยง 2-5 % ซงในการศกษา

พบวา พนทเปอรเซนตความลาดเอยง 0-2 % มพนทครอบคลมทงหมด 157 ตารางกโลเมตร คดเปน

รอยละ 16.60 ของพนททงหมด ซงพนทมระดบความเหมาะสมอยในระดบปานกลาง และพนททม

เปอรเซนตความลาดเอยง 2-5 % จะมระดบความเหมาะสมมาก โดยมเนอทประมาณ 789 ตาราง

กโลเมตร คดเปนรอยละ 83.40 ดงแสดงในตาราง 4.2 และภาพประกอบ 4.2

ตาราง 4.2 ขอมลเปอรเซนตความลาดเอยงในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

เปอรเซนตความลาดเอยง เนอท

ระดบความเหมาะสม ตารางกโลเมตร รอยละ

เปอรเซนตความลาดเอยง 0-2 % 157 16.60 ปานกลาง

เปอรเซนตความลาดเอยง 2-5 % 789 83.40 มาก

รวม 946 100.00

60

ภาพประกอบ 4.2 แผนทแสดงเปอรเซนตความลาดเอยงในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

61

3) ปรมาณน าฝน

ปรมาณน าฝนเฉลยตอปเปนปจจยทมความส าคญส าหรบการศกษาเพอพนท

เหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ซงในการศกษาในครงน

สามารถจ าแนกระดบปรมาณน าฝนเฉลยได 2 ระดบ ไดแก 1) 1,000-1,100 มล./ป และ 2) มากกวา

1,100 มล./ป ซงในการศกษาพบวา พนททมปรมาณน าฝนตอเฉลยตอปมปรมาณ 1,000 – 1,100

มล./ป มพนทครอบคลมทงหมด 314 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 33.21 ของพนททงหมด ซง

พนทมระดบความเหมาะสมอยในระดบมาก และพนททมปรมาณฝน มากกวา 1,100 มล./ป จะม

ระดบความเหมาะสมมาก โดยมเนอทประมาณ 632 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 66.79 ดงแสดง

ในตาราง 4.3 และภาพประกอบ 4.3

ตาราง 4.3 ขอมลปรมาณน าฝนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

ปรมาณน าฝน เนอท

ระดบความเหมาะสม ตารางกโลเมตร รอยละ

1,000-1,100 มล./ป 314 33.21 มาก

มากกวา 1,100 มล./ป 632 66.79 มาก

รวม 946 100.00

62

ภาพประกอบ 4.3 แผนทแสดงปรมาณน าฝนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

63

4) ลกษณะทางธรณวทยา

ลกษณะทางธรณวทยาเปนปจจยทมความส าคญส าหรบการศกษาเพอพนท

เหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ซงในการศกษาในครงน

สามารถจ าแนกลกษณะทางธรณวทยาได 4 ชนด ไดแก 1) หนตะกอน 2) หนแกรนต 3)

หนดนดาน และ 4) หนโคลน ซงในการศกษาพบวา พนททเปนหนตะกอน มพนทครอบคลม

ทงหมด 278 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 29.36 ของพนททงหมด ซงพนทมระดบความ

เหมาะสมอยในระดบมาก พนททเปนหนแกรนต มความเหมาะสมปานกลาง มพนทครอบคลม

เนอนทประมาณ 79 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 8.35 พนททเปนหนดนดานครอบคลมพนท

สวนใหญของอ าเภอสะบายอย 409 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 43.25 ซงเปนหนทมความ

เหมาะสมมาก และพนททเปนหนโคลน ครอบคลมพนท 180 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 19.03

จะมระดบความเหมาะสมมาก ดงแสดงในตาราง 4.4 และภาพประกอบ 4.4

ตาราง 4.4 ขอมลลกษณะทางธรณวทยาในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

ลกษณะทางธรณวทยา เนอท

ระดบความเหมาะสม ตารางกโลเมตร รอยละ

หนตะกอน 278 29.36 มาก

หนแกรนต 79 8.35 ปานกลาง

หนดนดาน 409 43.25 มาก

หนโคลน 180 19.03 มาก

รวม 946 100.00

64

ภาพประกอบ 4.4 แผนทแสดงลกษณะทางธรณวทยาในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

65

5) การระบายน าของดน

การระบายน าของดนเปนปจจยทมความส าคญส าหรบการศกษาเพอพนท

เหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน ซงในการศกษาในครงน

สามารถจ าแนกลกษณะทางธรณวทยาได 4 ระดบ ไดแก 1) ระบายน าด 2) ระบายน าคอนขางด

มาก 3) ระบายน าคอนขางด และ 4) ระบายน าคอนขางเลว ซงในการศกษาพบวา ลกษณะการ

ระบายน าของดนทง 4 ระดบมความเหมาะสมมาก ซงพนททมสภาพดนทสามารถระบายน าไดด

ครอบคลมพนท 92 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 9.72 พนทดนทมการระบายน าคอนขางดมาก

ครอบคลมพนท 322 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 34.03 พนททมการระบายน าคอนขางด

ครอบคลมพนท 34 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 3.64 และพนทของอ าเภอสะบายอย จงหวด

สงขลานนพนทสวนใหญจะเปนพนททมการระบายน าคอนขางเลว ครอบคลมพนท 498 ตาราง

กโลเมตร คดเปนรอยละ 52.60 ดงแสดงในตาราง 4.5 และภาพประกอบ 4.5

ตาราง 4.5 ขอมลการระบายน าของดนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

การระบายน าของดน เนอท

ระดบความเหมาะสม ตารางกโลเมตร รอยละ

ระบายน าด 92 9.72 มาก

ระบายน าคอนขางดมาก 322 34.03 มาก

ระบายน าคอนขางด 34 3.64 มาก

ระบายน าคอนขางเลว 498 52.60 มาก

รวม 946 100.00

66

ภาพประกอบ 4.5 แผนทแสดงการระบายน าของดนในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

67

4.1.2 การวเคราะหความจของอางเกบน า

ตวเลขความจของอางเกบน าขนอยกบคาตวเลข 2 มตดวยกน ไดแก คาพนทผวน าของอาง

เกบน า และคาความลกของอางเกบน า ส าหรบพนทอางเกบน าเปนผลมาจากลกษณะภมประเทศท

แตกตางกนในแตละท ตวอยางเชน ในพนทอางเกบน าซงอยในหบเขาทมความลาดชนมาก พนท

อางเกบน ากจะมลกษณะแคบและมคาตวเลขพนทผวน าทนอย และในพนทอางเกบน าซงมไหลเขา

แบนราบหรอมความลาดชนนอย พนทอางเกบน าจะมลกษณะกวางและมพนทผวน าทมาก เปนตน

ในการใชดชนความจอางเกบน าเปนตวเปรยบเทยบทตงเขอนทเหมาะสมนน เนองจากในชนนยงไม

สามารถก าหนดขนาดความจอางเกบน าทเหมาะสมได จงตองใชวธก าหนดคาความสงของเขอนเปน

ตวคงทเพอหาคาความแตกตางความจอางเกบน าจากโคงความจ-พนท โดยคาความสงของเขอนท

สมมตขนมาจะพจารณาความสงทเหมาะสมและใกลเคยงความเปนจรงมากทสด โดยค านงถง

ขอจ ากดในดานความมนคงเขอน ดงนนเมอเปรยบเทยบคาความจอางทความสงของเขอนเทากน

แลว ทตงใดทมความจอางมากทสดยอมเปนทตงทมความเหมาะสมมากทสด

โดยผลการวเคราะหดวยระบบสารสนเทศภมศาสตรสามารถทราบพนทผวน าของอางเกบ

น า

ในแตละระดบความสง ตามลกษณะภมประเทศและระดบสนท านบ โดยคาทไดจะสามารถท าการ

ปรมาณน าเกบกกได โดยสามารถค านวณความจของอางเกบน าไดดงน

สตร

เมอ V = ปรมาตร

L = ระยะหางของเสนความสง

A = ขนาดพนทของเสนชนความสง

โดยในพนทการศกษามรายละเอยดของเสนชนความสงในพนทดงตาราง 4.6

68

ตาราง 4.6 แสดงพนทของเสนชนความสง

เสนชนความสง (เมตร) พนท (ตร.ม.)

100 474,855.15

120 1,027,837.26

140 1,741,280.39

160 2,580,667.21

189 3,491,421.63

จากนนน าคาในตารางมาแทนในสตรการหาความจของอางเกบน า

V1 = 40/6.327 x (474,855.15 + (4 x 1,027,837.26) + 1,741,280.39)

= 40,003,063.45 ลกบาศกเมตร

V2 = 40/6.327 x (1,741,280.39 + (4 x 2,580,667.21) + 3,491,421.63)

= 98,342,790.4 ลกบาศกเมตร

Vรวม = 40,003,063.45 + 98,342,790.4

= 138,345,853.9 ลกบาศกเมตร

4.1.3 การวเคราะหหาปรมาณน าไหลผานหวงานของแตละเดอน

ในวเคราะหหาปรมาณน าไหลผานหวงานของแตละเดอนเปนการศกษาเพอค านวณปรมาณ

น าทงหมดทไหลผานหวงานของน าในแตละเดอน

สตร ฝนเฉลย x พนทรบน า x คาสมประสทธการไหลบา x ความอมตวของน าในดน x 10

69

ตาราง 4.7 การค านวณปรมาณน าไหลผานหวงานของแตละเดอน

เดอน ฝนเฉลย

(มม.)

พนทรบน า

(ตร.กม.)

คาสมประสทธการ

ไหลบา(%)

น าไหลผานหว

งาน

(ลบ.ม.)

เมษายน 115.70 6.6 21 153,925.94

พฤษภาคม 159.80 6.6 27 270,338.75

มถนายน 122.90 6.6 22 170,755.20

กรกฎาคม 124.80 6.6 22 180,760.75

สงหาคม 139.50 6.6 24 219,374.41

กนยายน 182.90 6.6 30 372,410.29

ตลาคม 257.30 6.6 39 693,689.12

พฤศจกายน 317.10 6.6 47 974,381.39

ธนวาคม 246.40 6.6 38 609,981.93

มกราคม 19.40 6.6 8 10,826.65

กมภาพนธ 18.40 6.6 8 10,113.14

มนาคม 53.70 6.6 13 45,527.48

รวม 1,757.90 3,712,085.05

70

4.2 ผลการศกษาปรมาณความตองการน าในการอปโภคและบรโภคของประชากรใน

พนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

4.2.1 ค านวณอตราการใชน าของขาวนาป 1,835.07 ไร

1. เดอนเมษายนชวงตกกลา ใชน าตกกลาส าหรบพนท 1 ไร ใชน าตกกลา

40 มลลเมตร

สตร พนทปลกขาว x น าตกกลาตอพนทปลก 1 ไร = น าใชการตกกลา

1,835.07 x 1,600 = 2,936,115.2 ตารางเมตร

40 x 0.001 = 0.04 เมตร

จะได 2,936,115.2 x 0.04 = 117,445 ลกบาศกเมตร

และ น าใชในการเตรยมแปลงพนท 1 ไร ใชน าเตรยมแปลง 200 มลลเมตร

สตร พนทปลกขาว x น าในการเตรยมแปลงตอพนท 1 ไร = น าในการเตรยมแปลง

1,835.07 x 1,600 = 2,936,115.2 ตารางเมตร

200 x 0.001 = 0.2 เมตร

จะได 2,936,115.2 x 0.2 = 587,223 ลกบาศกเมตร

รวม เดอนเมษายนจะตองใชน า 117,445 + 587,223 = 704,667.65 ลกบาศกเมตร

71

2. แยกน าทใชในการปลกขาวของเดอนพฤษภาคมถงเดอนสงหาคม

สตร พนทปลกขาว x คาเฉลยใชน าของนาขาว 10.5 มลลเมตรตอวน x จ านวนวน

เดอนพฤษภาคม = (1,835.07 x 1,600) x (10.5x0.001) x 31

= 955,705.50 ลกบาศกเมตร

เดอนมถนายน = (1,835.07 x 1,600) x (10.5x0.001) x 30

= 924,876.29 ลกบาศกเมตร

เดอนกรกฎาคม = (1,835.07 x 1,600) x (10.5x0.001) x 31

= 955,705.50 ลกบาศกเมตร

เดอนสงหาคม = (1,835.07 x 1,600) x (10.5x0.001) x 15

= 462,438.14 ลกบาศกเมตร

รวม ใชน าในการปลกขาวทงหมด 4,003,393.08 ลกบาศกเมตร

4.2.2 น าฝนทสามารถใชการไดในแตละเดอน

สตร พนทปลกขาว x คาเฉลยน าฝนตอเดอน x 0.6

เดอนเมษายน = (1,835.07 x 1,600) x (115.7 x 0.001) x 0.6

= 203,825.12 ลกบาศกเมตร

เดอนพฤษภาคม = (1,835.07 x 1,600) x (159.8 x 0.001) x 0.6

= 281,514.73 ลกบาศกเมตร

เดอนมถนายน = (1,835.07 x 1,600) x (122.9 x 0.001) x 0.6

= 216,509.13 ลกบาศกเมตร

เดอนกรกฎาคม = (1,835.07 x 1,600) x (124.8 x 0.001) x 0.6

= 219,856.31 ลกบาศกเมตร

เดอนสงหาคม = (1,835.07 x 1,600) x (139.5 x 0.001) x 0.6

= 245,752.84 ลกบาศกเมตร

รวม ฝนทสามารถใชการได 1,167,458.13 ลกบาศกเมตร

72

4.2.3 ปรมาณน าทตองสงเพมใหพนทปลกขาวนาป

สตร การใชน าของขาวนาของแตละเดอน – ฝนทสามารถใชการไดของแตละเดอน

เดอนเมษายน = 704,667.65 - 203,825.12 = 500,842.53 ลกบาศกเมตร

เดอนพฤษภาคม = 955,705.50 - 281,514.73 = 674,190.77 ลกบาศกเมตร

เดอนมถนายน = 924,876.29 - 216,509.13 = 708,367.15 ลกบาศกเมตร

เดอนกรกฎาคม = 955,705.50 - 219,856.31 = 735,849.19 ลกบาศกเมตร

เดอนสงหาคม = 462,438.14 - 245,752.84 = 216,856.31 ลกบาศกเมตร

รวม น าทตองสงเพมใหพนทปลกขาวนาป 2,835,934.95 ลกบาศกเมตร

ตาราง 4.8 ค านวณอตราการใชน าของขาวนาป

เดอน ขาวใชน า ฝนเฉลย ฝนใชการ สงน าเพม หมายเหต

เมษายน 704,667.65 115.7 203,825.12 500,842.53 เตรยมแปลง

พฤษภาคม 955,705.50 159.8 281,514.73 674,190.77 ปกด า

มถนายน 924,876.29 122.9 216,509.13 708,367.15 เตบโต

กรกฎาคม 955,705.50 124.8 219,856.31 735,849.19 เตบโต

สงหาคม 462,438.14 139.5 245,752.84 216,685.30 เรมหยดใหน า

รวม 4,003,393.08 1,167,458.13 2,835,934.95

73

4.2.4 ค านวณอตราการใชน าของไมผล มพนทไมผล 13,809.374 ไร และพนทอย

อาศยรวมกบไมผลผสม 19,010.355 ไร ในพนทอยอาศยรวมกบไมผลผสม จะมทอยอาศย 11,437

ครวเรอน คดเปน 11,437 ไร และไมผลผสม 7,573.355 ไร รวมมไมผลผสม 21,382.729 ไร

สตร 0.6 x Ep x D2

เมอ Ep = คาการใชน าของพช

D = ปจจยซงขนอยกบอณหภมและระดบน าทะเล

0.6 x 7 x 4 x 4 = 67.2 ลตร/วน

67.2 x 176 = 11,822,07 ลตร/ไร/วน

11,822,07 x 21,382.7 = 252,897,469.44 ลตร/วน

252,897,469.44 x 0.001 = 252,897.47 ลกบาศกเมตร/วน

252,897.47 x 29 = 7,334,026.61 ลกบาศกเมตร/ 29 วน

252,897.47 x 30 = 7,586,924.08 ลกบาศกเมตร/ 30 วน

252,897.47 x 31 = 7,839,821.55 ลกบาศกเมตร/ 31 วน

74

4.2.5 ค านวณอตราการใชน าของปาลมน ามน 407.71 ไร

สตร 0.6 x Ep x D2

เมอ Ep = คาการใชน าของพช

D = ปจจยซงขนอยกบอณหภมและระดบน าทะเล

0.6 x 7 x 4 x 4 = 67.2 ลตร/วน

67.2 x 176 = 11,822,07 ลตร/ไร/วน

11,822,07 x 407.71 = 4,822,067.71 ลตร/วน

4,822,067.71 x 0.001 = 4,822.07 ลกบาศกเมตร/วน

4,822.07 x 29 = 139,839.96 ลกบาศกเมตร/ 29 วน

4,822.07 x 30 = 144,662.03 ลกบาศกเมตร/ 30 วน

4,822.07 x 31 = 149,484.10 ลกบาศกเมตร/ 31 วน

4.2.6 ค านวณอตราการใชน าอปโภค-บรโภคของประชากรในอ าเภอสะบายอย

จงหวดสงขลา มทงหมด 11,437 ครวเรอน 73,485 คน

สตร จ านวนผใชน า x 120 ลตร

73,485 x 120 = 8,818,200 ลตร/วน

8,818,200 x 0.001 = 8,818.2 ลกบาศกเมตร/วน

8,818.2 x 29 = 255,727.8 ลกบาศกเมตร/เดอน

8,818.2 x 30 = 264,546.0 ลกบาศกเมตร/เดอน

8,818.2 x 31 = 273,364.2 ลกบาศกเมตร/เดอน

75

4.2.7 รวมความตองการน าทงหมด

ตาราง 4.9 ความตองการน าทงหมด

เดอน ขาว ไมผล ปาลม อปโภค -บรโภค รวมความตองการ

(ลบม/เดอน) (ลบม/เดอน) (ลบม/เดอน) (ลบม/เดอน) (ลบม/เดอน)

เม.ย. 500,842.53 7,586,924.08 144,662.03 264,546.00 8,496,974.65

พ.ค. 674,190.77 7,839,821.55 149,484.10 273,364.20 8,936,860.62

ม.ย. 708,367.15 7,586,924.08 144,662.03 264,546.00 8,704,499.27

ก.ค. 735,849.19 7,839,821.55 149,484.10 273,364.20 8,998,519.04

ส.ค. 216,685.30 7,839,821.55 149,484.10 273,364.20 8,479,355.15

ก.ย. - 7,586,924.08 144,662.03 264,546.00 7,996,132.11

ต.ค. - 7,839,821.55 149,484.10 273,364.20 8,262,669.85

พ.ย. - 7,586,924.08 144,662.03 264,546.00 7,996,132.11

ธ.ค. - 7,839,821.55 149,484.10 273,364.20 8,262,669.85

ม.ค. - 7,839,821.55 149,484.10 273,364.20 8,262,669.85

ก.พ. - 7,334,026.61 139,839.96 255,727.80 7,729,594.38

ม.ค. - 7,839,821.55 149,484.10 273,364.20 8,262,669.85

รวม 2,835,934.95 92,560,473.82 1,764,876.78 3,227,461.20 100,388,746.75

76

ภาพประกอบ 4.6 กราฟแสดงความตองการน าในแตละเดอน

4.3 ผลการวเคราะหหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบ

ชลประทาน

จากการศกษาหาพนท เหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบ

ชลประทานในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ซงในการน าปจจยทง 5 ปจจยมาท าการ

ซอนทบขอมลทางระบบสารสนเทศภมศาสตรและการน ามาบรณาการค านวณหาความจของพนท

อางเกบน า รวมทงความตองการใชน าของประชาชนในพนทนน พบวาพนทหมท 5 บานส านกเอาะ

ต าบลเขาแดง อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ตงอยทพกด X 695059 พกด Y 721282 สามารถสราง

อางเกบกกน าไวใชเพอการเกษตรและอปโภค-บรโภคขนาดสง 80 เมตร สนอาง 8 เมตร ความลาด

ชนในอาง 1:2 หนาอาง 1:2.3 แกนอางลกลงใตดน 4-5 เมตร ระดบน าตองตางระดบกบสนอาง 6

เมตร อางเกบน ามขนาดความจ 138,345,853.9 ลกบาศกเมตร สามารถสงน าใชเพอการเกษตร และ

อปโภค-บรโภคใหพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลาไดเพยงพอทงหมด ปรมาณน าเกบกกม

แนวโนมของน าเพมขนและลดลงไปตางฤดกาล สามารถเกบกกน าไวใชในฤดแลงได สามารถ

แสดงลกษณะการสรางอางเกบน าในพนทศกษาไดดงภาพประกอบ 4.7 และ 4.8

7.007.508.008.509.009.50

เมษายน

พฤษภ

าคม

มถนา

ยน

กรกฎ

าคม

สงหา

คม

กนยายน

ตลาคม

พฤศจ

กายน

ธนวาคม

มกราคม

กมภาพน

ธ

มนาคม

Mill

ions

ความตองการน า (ลบ.ม.)

77

ภาพประกอบ 4.7 การสรางอางเกบน า

ภาพประกอบ 4.8 กราฟแสดงปรมาณน าเกบกกในแตละเดอน

128.00

128.50

129.00

129.50

130.00

130.50

เดอนเมษ

ายน

เดอนพ

ฤษภาคม

มถนา

ยน

กรกฎ

าคม

สงหา

คม

กนยายน

ตลาคม

พฤศจกายน

ธนวาคม

มกราคม

กมภาพน

ธ

มนาคม

Mill

ions

ปรมาณน าเกบกกแตละเดอน (ลบ.ม.)

แกนดนเหนยวอดดนอดแนน

หน

78

ซงในการค านวณหาพนททมความเหมาะสมในการพฒนาในการสรางแหลงน าตนทนใน

การพฒนาระบบชลประทาน นนจ าเปนตองมการค านวณหาความจของอางเกบน า และความ

ตองการใชน าของคนในชมชนในชวงระยะเวลา 1 ป เพอดความตองการใชน าของประชาชนใน

พนทกบพนททสามารถเกบกกน าไดเหมาะสมมากทสด ซงจากการค านวณแลวพบวา ความจดอาง

เกบน าสามารถกกเกบได 138,345,853.9 ลกบาศกเมตร และความตองการน าของประชาชนสงสด

8,936,860.62 ลกบาศกเมตร และปรมาณน าทกกเกบทเหลอจากการใชน าของประชาชนสามารถกก

เกบไวไดสงสด 129,001,480.96 ลกบาศกเมตร ดงแสดงในตาราง 4.10 และภาพประกอบ 4.9 - 4.10

ตาราง 4.10 ปรมาณน าเกบกกในพนทต าบลเขาแดง อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

เดอน ความจอางเกบน า (ลบ.ม.) ความตองน า (ลบ.ม.) ปรมาณเกบกก (ลบม.)

เดอนเมษายน 138,345,853.9 8,496,974.65 129,503,025.35

เดอนพฤษภาคม 138,345,853.9 8,936,860.62 129,063,139.38

เดอนมถนายน 138,345,853.9 8,704,499.27 129,295,500.73

เดอนกรกฎาคม 138,345,853.9 8,998,519.04 129,001,480.96

เดอนสงหาคม 138,345,853.9 8,479,355.15 129,520,644.85

เดอนกนยายน 138,345,853.9 7,996,132.11 130,003,867.89

เดอนตลาคม 138,345,853.9 8,262,669.85 129,737,330.15

เดอนพฤศจกายน 138,345,853.9 7,996,132.11 130,003,867.89

เดอนธนวาคม 138,345,853.9 8,262,669.85 129,737,330.15

เดอนมกราคม 138,345,853.9 8,262,669.85 129,737,330.15

เดอนกมภาพนธ 138,345,853.9 7,729,594.38 130,270,405.62

เดอนมนาคม 138,345,853.9 8,262,669.85 129,737,330.15

79

ภาพประกอบ 4.9 แบบจ าลอง 3 มตของอางเกบน าในพนทต าบลเขาแดง

อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

80

ภาพประกอบ 4.10 แผนทแสดงพนทสรางอางเกบน าในพนทต าบลเขาแดง อ าเภอสะบายอย

จงหวดสงขลา

81

บทท 5

สรปผลการศกษา และขอเสนอแนะ

5.1 สรปผลการศกษา

ในการศกษาการประยกตใชระบบสารสนเทศทางภมศาสตรเพอพฒนาแหลงเกบกกน าในการวเคราะหชวยเหลอพนทการเกษตรและการอปโภค-บรโภคของราษฎร อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ครงนมวตถประสงคของการศกษาเพอหาพนทเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทาน และ เพอศกษาปรมาณความตองการน าในการอปโภคและบรโภคของประชากรในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ซงในการครงน พบวาปจจยทน ามาใชในการศกษาหาพนททเหมาะสมในการสรางแหลงน าตนทนในการพฒนาระบบชลประทานในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา นนมทงหมด 5 ปจจยดวยกน ไดแก 1) สภาพการใชทดนในปจจบน 2) ลกษณะภมประเทศ 3) ปรมาณน าฝน 4) ลกษณะทางธรณวทยา และ 5) การระบายน าของดน น ามาท าการซอนทบขอมลทางระบบสารสนเทศภมศาสตรและการน ามาบรณาการค านวณหาความจของพนทอางเกบน า รวมทงความตองการใชน าของประชาชนในพนทนน พบวา พนทหมท 5 บานส านกเอาะ ต าบลเขาแดง อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ตงอยทพกด X 695059 พกด Y 721282 สามารถสรางอางเกบกกน าไวใชเพอการเกษตรและอปโภค-บรโภคขนาดสง 80 เมตร สนอาง 8 เมตร ความลาดชนในอาง 1:2 หนาอาง 1:2.3 แกนอางลกลงใตดน 4-5 เมตร ระดบน าตองตางระดบกบสนอาง 6 เมตร อางเกบน ามขนาดความจ 138,345,853.9 ลกบาศกเมตร สามารถสงน าใชเพอการเกษตร และอปโภค-บรโภคใหพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลาไดเพยงพอทงหมด โดยความตองการน าของประชาชนสงสด 8,936,860.62 ลกบาศกเมตร และปรมาณน าทกกเกบทเหลอจากการใชน าของประชาชนสามารถกกเกบไวไดสงสด 129,001,480.96 ลกบาศกเมตร ซงปรมาณน าเกบกกมแนวโนมของน าเพมขนและลดลงไปตางฤดกาล สามารถเกบกกองประชาชนในพนท น าไวใชในฤดแลงไดเพยงพอกบความตองการ

82

5.2 ขอเสนอแนะ 1. ยงมปจจยอกหลายสวนทผวจยยงไมไดน ามาใชในการวเคราะห เชน การเปลยนแปลง

การใชทดนในสวนของการเพาะปลกในอนาคต ปรมาณน าทระเหยออกไป ปรมาณน าทไหลลงส

อางเกบน า ซงผลทไดเนนในสวนของการวเคราะหดวยระบบสารสนเทศภมศาสตรเทานน

2. ความถกตองของชนขอมลตางๆ ทเปนขอมลทตยภมทไดจากความอนเคราะหของ

หนวยงานตางๆ ซงมการจดท ามาหลายปท าใหขอมลไมเปนปจจบน จงอาจสงผลใหการวเคราะห

ขอมลคลาดเคลอนได

83

บรรณานกรม

กรมชลประทาน. (2010). [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://kromchol.rid.go.th/lproject/2010/. (วนทคนขอมล: 20 ตลาคม 2556).

กรมสงเสรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทย. (2548). มาตรฐานการกอสราง บรณะและ บ ารงรกษาแหลงน า (หนา 6-7,103-104,125-138). กรงเทพฯ : ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด.

กรมสงเสรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทย. (2548). มาตรฐานการบรหารจดการแหลง น าพอการเกษตร (หนา 5-8). กรงเทพฯ: ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ ากด.

เกรกพงษ ชาญประทป. (2532). การหาบรเวณทเหมาะสมส าหรบการฝงกากอตสาหกรรม. Seminar on GIS Application in Thailand 8, 1989.

เกษม ทองปาน. (2534). ระบบสารสนเทศภมศาสตร. วารสารพฒนาทดน.318 (ตลาคม 2534), 40-48. กรงเทพมหานคร.

แกว นวลฉว และสภค วงศปาน. (2536). ระบบสารสนเทศภมศาสตรในการส ารวจ ทรพยากรธรรมชาตดวยดาวเทยม. กองส ารวจทรพยากรธรรมชาตดวยดาวเทยม ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, กรงเทพมหานคร.

โครงการสงนาและบารงรกษา บรมธาต(ชยนาท) กรมชลประทาน. (2552). ลกษณะการพฒนา ระบบชลประทานในไรนา [ออนไลน]. เขาถงไดจาก: http://www.pd12.ob.tc/topic.html

ทวาการอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา. (2013). [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.sabayoi- sk.go.th. (วนทคนขอมล: 20 ตลาคม 2556).

ชวเลศ นวลโคกสง. (2531). การใชระบบสารสนเทศภมศาสตรวางแผนการใชทดนเพอการเกษตร อ าเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา. วทยานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ชรตน มงคลสวสดJ และภาณ ถรงกร. (2532). การประยกตขอมลระยะไกลและระบบสารสนเทศ ภมศาสตรในการวางแผนพฒนาถาวรภาพของระบบเกษตรกรรมส า หรบภาคตะวนออกเฉยงเหนอ, ในเอกสารการประชมสมมนา“ดร.สถต วชรกตตอนสรณ” ครงท 2 “การประยกตใชขอมลจากระยะไกลและระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอการจดการทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 7 ” 17-19 กรกฎาคม 2532. ณ โรงแรมขอนแกนโฮเตล, ขอนแกน.

84

ปนเพชร สกลสองบญศร. (2547). การพฒนาฐานขอมลภมสารสนเทศเพอการจดล าดบ ความส าคญของลมน า. วทยานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต (เกษตรศาสตร) สาขาวชาปฐพศาสตร,เชยงใหม. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

ปราโมทย ไมกลด. (2524). คมองานเขอนดนขนาดเลกและฝาย (หนา 30-64). นนทบร: สมาคม ศษยเกาวศวกรรมชลประทาน.

พรทพย กาญจนสนทร. (2548). เอกสารประกอบการสอนระบบสารสนเทศเพอการวางแผนการ พฒนา. กรงเทพมหานคร.

พนต รตะนานกล และคณะ. (2542). สงแวดลอมทางกายภาพ [ออนไลน]. เขาถงไดจาก:

http://www.swu.ac.th/royal/index.html

พลกฤษณ คลงบญคลอง. (2543). การประเมนผลกระทบจากสงแวดลอมจากการจราจรของ โครงขายถนนในเมอง.เอกสารประกอบการประชมวชาการวศวกรรมโยธาแหงชาต ครงท 6.

มลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาต. (2553). คมองานสระเกบน าส าหรบชมชน (หนา 1-13). กรงเทพฯ: ส านกงานมลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาต (ม.สตภช.).

วเชยร ฝอยพกล. (2547). ระบบสารสนเทศภมศาสตรดวย ArcView. นครราชสมา: มหาวทยาลย ราชภฎนครราชสมา.

ศภชย แสงนาค. (2534). ระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอการวางผงเมอง. เอกสารประกอบการ สมมนาทางวชาการเรอง ระบบสารสนเทศทางภมศาสตรเพอการพฒนาประเทศ.

สารสนเทศกรมอตนยมวทยาเกษตร. (2010). [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://www.arcims.tmd.go.th/DailyDATA/. (วนทคนขอมล: 20 ตลาคม 2556).

สรกร กาญจนสนทร. (2551). เอกสารประกอบการสอนระบบสารสนเทศเพอการวางแผนการ พฒนา. กรงเทพมหานคร.

สพรรณ กาญจนสธรรม. (2534). การใชระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอการพฒนาการเกษตร จงหวดชลบร. เอกสารสมมนาวชาการเรองระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอการพฒนาประเทศโดยโครงการระบบสารสนเทศภมศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง.

สเพชร จรขจรกล. (2549). ระบบสารสนเทศภมศาสตรและการใชโปรแกรม ArcGIS Desktop เวอรชน 9.1. 3000 เลม. นนทบร: บรษท เอส.อาร พรนตง แมสโปรดกส จ ากด.

สระ พฒนเกยรต. (2545). ระบบสารสนเทศในทางนเวศวทยาและสงแวดลอม. คณะสงแวดลอม และทรพยากรศาสตร. มหาวทยาลยมหดล.

85

ส านกงานสถตแหงชาต. (2010). [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://servic.nso.go.th/nso/web/income/income52.html. (วนทคนขอมล: 20 ตลาคม 2556).

ส านกชลประทานท 16 กรมชลประทาน. (2010). [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://irrigation.rid.go.th/rid16/web2013/. (วนทคนขอมล: 20 ตลาคม 2556).

อภชาต อนกลอาไพ. (2524). คมอการชลประทานระดบไรนา (หนา 1). กรงเทพฯ A. V. Dijk and M.G. Bos. (2001). GIS and remote sensing techniques in land- and

water-management. Dordrecht, Kluwer Academic, Boston. Burrough, P.A.1987. Principle of Geographical Information Systems for Land Resource

Assessment. New York: Charendon Press. F. Arlius. (1997). The use of Spatial Information for Evaluating the Performance

of Purtupangan Irrigation System. Indonesia, Chiangmai University. I. J. Bateman , A. A. Lovett and S. J. Brainard. (2003). Applied Environmental

Economics: A GIS Approach to Cost-Benefit Analysis. Cambridge University Press.

ภาคผนวก แบบสอบถามส าหรบผเชยวชาญ

87

แบบสอบถาม ส าหรบผเชยวชาญ

เพอประกอบการท ารายงายวจย

เรอง

การประยกตใชระบบสารสนเทศทางภมศาสตรเพอพฒนาแหลงเกบกกน าในการวเคราะหชวยเหลอพนทการเกษตรและการอปโภค-บรโภคของราษฎร อ าเภอสะบายอย

จงหวดสงขลา (Application of Geographic Information System for the Development of

Catchment for Supporting Agriculture and Domestic – Consumption at Amphoe Saba Yoi, Songkhla Province)

จดท าโดย

อาจารยจตนพา วนบว อาจารยประจ าสาขาภมสารสนเทศศาสตร

คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหาดใหญ

วนทตอบแบบสอบถาม................................................. ชอ-นามสกล.................................................................... ต าแหนง .................................................... ระดบ ................................. สถานทปฏบตงาน .................................................................................. ฝาย .................................................................. กอง ........................................................................... กรม ................................................................. กระทรวง ..................................................................

88

แบบสอบถาม

เรอง การประยกตใชระบบสารสนเทศทางภมศาสตรเพอพฒนาแหลงเกบกกน าในการวเคราะหชวยเหลอพนทการเกษตรและการอปโภค-บรโภคของราษฎร อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

ค าชแจง แบบสอบถามนเปนสวนหนงของการศกษาวจยเรอง “การประยกตใชระบบสารสนเทศทางภมศาสตรเพอพฒนาแหลงเกบกกน าในการวเคราะหชวยเหลอพนทการเกษตรและการอปโภค-บรโภคของราษฎร อ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา” เพอส ารวจแนวคดตอรายละเอยดของปจจยทางดานกายภาพทมความเหมาะสมในการพฒนาแหลงเกบกกน าในการเกษตรและการอปโภค-บรโภคของราษฎร จากผเชยวชาญ ซงการศกษาในครงนมวตถประสงคเพอประกอบการท ารายงวจย และน าผลทไดจากการศกษามาเปนแนวทางในการหาพนททเหมาะสมในการพฒนาแหลงเกบกกน าในพนทอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลาตอไป ดงนน ผวจยจงใครของความกรณาจากทานในการใหความรวมมอตอบแบบสอบถามและตอบค าถามใหครบทกขอ เพอประโยชนในการศกษาวจยครงนดวย ส าหรบการใหคาน าหนกคะแนนความเหมาะสมของปจจยทน ามาใชในการศกษา ทานสามารถใหคาน าหนกคะแนนในชองขวามอ ซงจะมชวงคะแนนตงแต 1 ถง 4 (กรณาท าเครองหมาย เพอใหคาน าหนกในแตละปจจยหลก) โดยก าหนดไห

คะแนน 4 หมายถง ปจจยดงกลาวเปนปจจยทมความเหมาะสมในการพฒนาแหลงกกเกบน า ใน ระดบสง หรอเปนปจจยทมความเหมาะสมทจะใชในการศกษามาก

คะแนน 3 หมายถง ปจจยดงกลาวเปนปจจยทมความเหมาะสมในการพฒนาแหลงกกเกบน า ในระดบปานกลาง หรอเปนปจจยทมความเหมาะสมทจะใชในการศกษาปานกลาง

คะแนน 2 หมายถง ปจจยดงกลาวเปนปจจยทมความเหมาะสมในการพฒนาแหลงกกเกบน า ในระดบต า หรอเปนปจจยทมความเหมาะสมทจะใชในการศกษานอย

คะแนน 1 หมายถง ปจจยดงกลาวเปนปจจยทไมมความเหมาะสมในการพฒนาแหลงกกเกบ น า หรอเปนปจจยทไมมความเหมาะสมทจะใชในการศกษา

ค าตอบของทานทกขอมความส าคญยงตอการศกษาวจย จงเรยนมาเพอพจารณา จะขอบพระคณยง

อาจารยจตนพา วนบว

89

ตารางท 1 คาน าหนกและคาคะแนนของปจจยในการวเคราะห

ปจจยทใชวเคราะห ประเภทขอมล

คาถวงน าหนก

ปจจยหลก ปจจยยอย

4 3 2 1 4 3 2 1

1. สภาพการใชทดน

ชมชน เกษตร ปาไม แหลงน า อนๆ (ทงหญา,ทรกราง)

2. ลกษณะทางภมประเทศ (เปอรเซนตความลาดเอยง)

ความลาดชน 0-2 % ความลาดชน 2-5 %

3. ปรมาณน าฝน นอยกวา 900 มล./ป 900-1,000 มล./ป 1,000-1,100 มล./ป มากกวา 1,100 มล./ป

4. ลกษณะทางธรณวทยา หนตะกอน หนแกรนต หนดนดาน หนโคลน

5. การระบายน าของดน

ระบายน าด ระบายน าคอนขางดมาก ระบายน าคอนขางด ระบายน าคอนขางเลว ระบายน าเลว ระบายน าเลวมาก

90

ประวตผเขยน

หวหนาโครงการวจย ชอ นางจตนพา วนบว Mrs. Jitnapa Wunbua คณวฒ : วท.บ. เทคโนโลยการจดการทรพยากรทะเลและชายฝง

มหาวทยาลยวลยลกษณ วท.ม. เทคโนโลยการบรหารสงแวดลอม มหาวทยาลยมหดล

ต าแหนง : อาจารย หนวยงานทสงกด: คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย โทรศพท : 08-9730-9205 ประสบการณในงานวจย: 1. การวเคราะหปรมาณโลหะหนกในหอยแครงบรเวณพนท ปากนคร จงหวดนครศรธรรมราช (พ.ศ. 2546)

2. การประเมนหาพนททเหมาะสมตอการปลกกระจดในพนท

ทะเลนอย,ประเทศไทย (พ.ศ. 2551)

3. การจ าแนกพนทเสยงตอการเกดแผนดนถลมในพนท

อ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา

4. การมสวนรวมของประชาชนในการประเมนหาพนทเสยงตอ

การเกดแผนดนถลมในพนทอ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา

5. การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรจดท าฐานขอมล

ทรพยากรในพนทเสยงภยแผนดนถลมและการวางแผนจดการ

พนทเสยงภยดนถลมในพนทต าบลเกาะใหญ อ าเภอกระแส

สนธ ต าบลหวเขาอ าเภอสงหนคร และต าบลเขาพระ

อ าเภอรตภม จงหวดสงขลา

91

ประวตการไดรบทน : 1. ทนมหาวทยาลยหาดใหญ จ านวน 50,000 บาท (งานวจยเสรจสมบรณ)

2. ทนอดหนนโครงการวจยและนวตกรรมเพอถายทอดเทคโนโลยส ชมชนฐานราก เครอชายการวจยภาคใตตอนลาง

จ านวน 100,000 บาท (งานวจยเสรจสมบรณ) 3. ทนส านกงานกองทนสนบสนนการวจย การวจยเพอพฒนาพนท

(งาน ABC) จ านวน 570,240 บาท (งานวจยเสรจสมบรณ) ผลงานวจยทพมพออกเผยแพร: 1. การประเมนหาพนททเหมาะสมตอการปลก

กระจดในพนททะเลนอย, ประเทศไทย 2. Change detection and identification

of land potential for planting Krajood (Lepironia articulate) in Thale Noi, Southern Thailand

3. การวเคราะหปจจยเพอก าหนดพนทเสยงแผนดนถลมใน พนทอ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา

4. การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอประเมนหา พนทเสยงตอการเกดดนถลม ในพนทอ าเภอศรนครนทร จงหวดพทลง

ผรวมวจย

ชอ นายพงศภค ปานบว Mr. Pongpak Panbua คณวฒ : วท.บ. ภมสารสนเทศศาสตร มหาวทยาลยหาดใหญ ต าแหนง : นกศกษา หนวยงานทสงกด: คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย