ANG ASYA SA SINAUNANG PANAHON: SILANGAN AT HILAGANG ASYA

ANG ASYA SA SINAUNANG PANAHON: SILANGAN AT HILAGANG ASYA

SILANGANG ASYA- binubuo ng 3 sentro ng kalinangan o kultura—China, Korea, Japan

CHINA- tahanan ng pinakaunang kabihasnan—ang Shang sa Huang Ho.

JAPAN at KOREA- humiram ng kultura subalit iniangkop sa kanilang kapaligiran at sariling kultura

CHINA Pagpapalit ng naghaharing pamilya o dinastiya

mula Shang hanggang Qing-bahagi ng kasaysayan ng China

MANDATE OF HEAVEN-paliwanag sa pagpapalit-palit ng mga dinastiya

ALALAHANIN ANG TALAKAYAN TUNGKOL DITO ALALAHANIN DIN ANG TALAKAYAN TUNGKOL SA

KABIHASNANG SHANG ZHOU O CHOU (1122 B.C.E-221 B.C.E) Dinastiyang Zhou- naipasa ang “Basbas ng Langit” at ang

titulo ng “Anak ng Langit” sa hari nito nang tinalo ng Zhou ang huling hari ng Shang

Nagpatuloy ang pag-unlad ng China sa ilalim nito Naimbento ang bakal na araro Itinayo ang mga irigasyon at dike laban sa pagbaha ng

Huang Ho Nagpagawa ng mga kalsada at sumulong ang kalakalan Nagsimulang lumaki ang populasyon PAKIKIDIGMA- naimbento ang sandatang crossbow at

bumuo ng hukbong nakakabayo at gumagamit ng chariot

KAHINAAN: MALAWAK ANG TERITORYO- mahirap pamahalaan

—humina ang control nang lumaon Nauwi sa panahon ng mga digmaan ng mga

estado (warring states) Lumitaw ang mga pilosopiyang CONFUCIANISM

at TAOISM

CONFUCIANISM Pinasimulan ni Kongzi o Confucius Naghain ng solusyon sa kaguluhan Itinuro ang paraan ng tamang asal,

tamang relasyon ng bawat isa at mabuting pamahalaan

TAOISM Pinasimulan ni Laozi (Lao Tzu) Para sa kanya, ang kaayusan ay

makakamit kung susundin ang daloy ng kalikasan

QIN o CH’IN

Isa sa mga nagdirigmang estado Nagapi ang mga kalabang estado sa ilalim ng

pamumuno ni Zheng 221 B.C.E- napabagsak ang Zhou at iba pang estado at

idineklara ang sarili bilang Shi Huangdi o Shih Huang Ti- ibig sabihin ay “UNANG EMPERADOR”

Naganap ang KONSOLIDASYON NG CHINA Nagpatupad si SHI HUANGDI ng mga patakaran tungo

sa higit na sentralisasyon ng kapangyarihan ng emperador

Nawala ang mga estadong-lungsod ng Zhou-napalitan ng malakas at sentralisadong pamahalaan

Piniling tagapayo ang mga iskolar ng pilosopiyang Legalism

LEGALISM- kailangan ang malulupit na batas at mabibigat na parusa para maabot ang kaayusan

LI SI (Li Ssu)- naging pinunong ministro ni Shih Huangdi Para sa kanya, makasasama sa China ang maraming

libro at ideya na tumutuligsa sa Qin Iminungkahi na ipag-utos ang pagkontrol sa mga iskolar

—ilang daang iskolar ang hinuli at pinatay—sinamsam ang maraming libro at sinunog ang mga ito—itinira lamang ang mga aklat tungkol sa agrikultura, medisina, at mahika

Nagpatupad ng iisang sistema ng pananalapi para sa buong imperyo

Nagpatayo ng mga kalsada sa buong teritoryo Iniutos ni Shi Huangdi ang pagpapatayo ng GREAT WALL

OF CHINA- bilang proteksyon laban sa pag-atake ng mga

mandirigmang nomadiko mula sa Hilagang Asya

Para sa mga Tsino, ang mga taga-Hilagang Asya ay BARBARO

300,000 magsasaka ang nagsilbi para itayo ang 1,400 milya (2,254 kilometro) na Great Wall of China

Libu-libo ang namatay sa mga gumawa nito Malupit ang panahon ng paghahari ni Shi

Huangdi sa kabila ng positibong programa Pagkamatay niya, bumagsak din ang dinastiya

HAN (206 B.C.E.-220 C.E)

Kinilala bilang isa sa apat na dakilang dinastiya sa China

Itinatag ni Liu Bang—pinalitan ang mararahas na patakaran ng Qin

Binawasan ang malaking buwis, tinanggal ang malulupit na batas na Legalist; pinairal ang mga aral ng Confucianism—naging opisyal na pilosopiya ng estado

Panahon ni WU DI o WU TI- natamo ang rurok ng tagumpay ng Han

Pinalawak ang teritoryo sa pamamagitan ng pagsalakay sa iba pang teritoryo tulad ng Manchuria, Korea, hilagang India at bahagi ng Timog Silangang Asya.

Pinalakas ang paglikom ng buwis at kapangyarihan ng imperyo.

Napatanyag ang SILK ROAD—kalakalan na nagdadala ng mga produktong Tsino tulad ng seda at porselana sa malalayong lugar sa Kanluran

Ang mga opisyal ay pinipili mula sa mga iskolar na Confucian

Nagkaroon ng regular na civil service examination upang pumili ng dapat manguna

Maraming pagsulong sa teknolohiya, medisina, sining at pagsusulat ng kasaysayan

Naimbento ang papel, porselana at water-powered mill

Nabuhay sa panahong ito si SIMAQIEN—kinikilalang Dakilang Historyador ng China

SUI Nang bumagsak ang Han, nagkaroon ng mabilis na

pagpapalit ng dinastiya at maraming digmaan Nakapasok sa China ang mga nomadikong mandirigma Watak-watak ang China nang may 400 taon Umabot ang Buddhism sa China Bumalik ang konsolidasyon sa ilalim ng SUI-itinatag ni

YANG JIAN Inayos ang Great Wall of China na napabayaan ng

mahabang panahon Itinayo ang Grand Canal na nagdugtong sa Huang Ho at

Yangtze River Inayos ang dating capital ng Han, ang CHANG AN Labis na nagdusa ang mga magsasaka dahil ginamit

silangmga manggagawa sa mga proyekto ng Sui

T’ANG (618-907 C.E)

Nagkaroon ng mga pag-aalsa LI YUAN- isa sa mga pinuno ng mga pag-aalsa-itinatag

ang dinastiyang T’ang Tinawag siyang Emperador Tai Cong Pangalawa sa dakilang dinastiya ang T’ang Nanumbalik ang kasiglahan at kasaganaan ng lipunan

at kulturang Tsino Bumalik ang matatag at mahusay na pamamahala sa

tulong ng mga iskolar na Confucian Sumigla ang agrikultura dahil sa bagong uri ng palay at

bagong paraan ng pagtatanimSumigla ang kalakalan dahil sa mga bagong kalsada na naging daan para sa lalo pang masiglang palitan ng produkto at ideya

Lubos na kumalat ang Buddhism Naimbento ang woodblock printing na

nagpabilis sa paggawa ng kopya ng anumang sulatin.

SONG o SUNG (960-1278 C.E)

Nagkawatak-watak ang China nang bumagsak ang T’ang

Naitatag ang dinastiyang T’ang Ikatlo sa mga dakilang dinastiya sa China Nagpatuloy ang kasaganaan Itinatag ng isang heneral na si ZHAO KUANGYIN Nagpatuloy ang hamon ng pagsasalakay ng mga

pangkat-etniko sa Hilagang Asya tulad ng Khitan, Xixia, Mongol at Jurchen

Bagamat nasakop, nagpatuloy ang pamumulaklak ng sining at panitikan

KALIKASAN-naging tema ng panitikan—ang paglipas ng panahon at ng buhay ng tao—gayundin ng mga pinturang landscape at iskultura

Lalo pang umunlad ang arkitektura at paggawa ng porselana

Naimbento ang gunpowder Nagsimula ang tradisyon ng footbinding—binabalot nang

mahigpit sa bendang bulak o seda ang paa mula sa daliri hanggang sa sakong upang pigilan ang paglaki nito

Isa sa malaking kontribusyon—paglitaw ng NEO_CONFUCIANISM na binuo ni ZHUXI (CHU HSI)-isang dakilang iskolar na Confucian

TRADISYUNAL NA LIPUNANG TSINO: *EMPERADOR AT PAMILYA

*May-ari ng lupa o gentry, magsasaka, artisano at *mangangalakal

Karaniwang mula sa uri ng may-ari ng lupa ang mga iskolar ng Confucian

Pinakamababa ang tingin sa mangangalakal sapagkat ayon sa Confucianism, ang kanilang kayamanan ay mula sa pawis ng ibang tao

YUAN (1278-1368) Nasakop ng Mongol ang Hangzhou, capital ng Song Itinatag ni KUBLAI KHAN noong 1267 ang lungsod ng DAIDU

(Beijing) sa hilagang China Naging capital ng dinastiyang Yuan-ANG UNANG DINASTIYANG

BANYAGA SA CHINA KUBLAI KHAN-apo ni GENGHIS KHAN Magaling na mandirigma ang mga Mongol Taglay nila ang kasanayan sa pagsalakay sa kabayo, mahusay

na taktika ng pakikipaglaban, disiplina at katapatan sa pinuno Ang mga katangiang ito ay ay nahubog ng pamumuhay sa

steppe  Pinairal ang Confucianism bilang pilosopiya ng pamahalaan

at ang iba pang tradisyong Tsino para sa nakararaming Tsino Sila naman ay nanatili sa sariling kultura Mga Dokumento- nakasulat pareho sa wikang Mongolian at

Tsino

YUAN- bahagi ng mas malawak na imperyong Mongol na sumasaklaw sa Hilagang Asya hanggang Kanlurang Asya

Nagkaroon ng maraming manlalakbay na banyaga tulad ni Marco Polo

Kaayusan ay nakatulong sa pagsulong ng kalakalan Naging ligtas ang paglalakbay sa kahabaan ng mga ruta

ng kalakalan tulad ng Silk Road Ipinapasa sa rutang ito ang kaalaman at produkto sa

pamamagitan ng mga mangangalakal

MING (1368-1644 C.E)

Kublai Khan- pinalitan ng mahihinang emperador Dumami ang pag-aalsa ng mga Tsino laban sa Mongol ZHU YUANZHANG- isa sa mga rebelde Unti-unting lumakas ang kanyang hukbo na nakabase sa

Nanjing 1368- tuluyang napabagsak ang Mongol sa Daidu Itinatag ang dinastiyang Ming Ikaapat na dakilang dinastiya ng China Nanumbalik ang mga Tsino sa pamamahala ng sariling

bansa Ipinaayos muli ang Great Wall of China Ibinalik ang sistema ng Civil Service Examination at

burukrasyang Tsino Pinalawak ang kalakalang pandagat

Nagkaroon ng ekspedisyong sa ibayong-dagat sa pamumuno ni Admiral ZHENGHE

Nakarating sa TSA, TA, Persian… KABUUAN: muling umunlad ang kulturang Tsino at

lumago ang ekonomiya

KOREA

Alamat ni Tangun/Dangun

GOJOSEON o LUMANG JOSEON

ISKOLAR: nagkaroon ng hiwa-hiwalay na estadong pamayanan sa Korea noong Panahong Bronse (1000 B.C.E.- 300 B.C.E)

GOJOSEON-pinakamalakas; itinatag ni DANGUN Mula sa pagiging estadong pamayanan, ito ay

naging kaharian KOREA- sinalakay ng Han ng China noong 109

B.C.E. at nasakop ang Gojoseon HAN- Naglagay ng apat na mga kolonyang Tsino o

commandery upang pamahalaan ang hilagang bahagi ng Korea noong 108 B.C.E

Nagpatuloy ang pangingibabaw ng mga Tsino sa hilagang bahagi hanggang 313 C.E

TATLONG KAHARIAN (313-668 C.E)

Nanatiling malaya ang Timog-tinirhan ng mga hiwalay na pamayanang agricultural

Unti-unting lumitaw ang tatlong kaharian—GOGURYEO o dating KOGURYO, BAEKJE at SILLA

Matapos mapatalsik ang mga Tsino, tinawag ito na panahon ng Tatlong Kaharian

GOGURYEO Unang nabuo sa tatlo Lumawak sa hilaga Matatapang na mandirigma at magagaling na hari- isa-isang

nagapi ang mga kalaban 313 C.E- tinalo ang hukbong Tsino at pinatalsik mula sa Korea Umabot ang teritoryo hanggang sa Manchuria Dahil nasa bukana ng hilaga, walang tigil ang pakikipagsagupa

sa mga hukbong Tsino at nomadiko sa Hilagang Asya

BAEKJE

Nabuo sa timog-kanluran Mas mapayapa t malapit ang pakikipag-

ugnayan sa China at Japan DAGAT- naging daan ng interaksyon

SILLA

Huling nabuo sa timog-silangan ng Korea Pinakamahina noong simula

TATLONG KAHARIAN SA KABUUAN

Mayaman ang kultura Hiwa-hiwalay man, 3 Kaharian ay magkakaugnay

sa WIKA AT PANGKAT ETNIKO LIPUNAN- pinamumunuan ng mga aristokratikong

mandirigma Hiniram mula sa Han- sistema ng pamahalaan,

relihiyong Buddhism at tradisyon ng pagsusulat ng kasaysayan

PINAG-ISANG SILLA

Ikaanim na siglo- GOGURYEO at BAEKJE ay pinahina ng mga sigalot sa kani-kanilang kaharian

SILLA- nasa ilalim ng magaling na hari-nagplanong sakupin ang mga katabing kaharian

Nakipag-alyansa sa dinastiyang T’ang laban sa Goguryeo at Baekje BAEKJE- unang bumagsak; sunod ang Goguryeo Napag-isa ng Silla ang halos kabuuan ng Korea Panahon- tinawag na Pinag-isang Silla o Unified Silla Hinarap naman ang T’ang-matapos ang pitong taon, napatalsik ang

natitirang sundalong Tsino sa Korea Nagkaroon ng kasaganaan at kapayapaan Pinairal ang sistema ng pagsusulit na Confucian para sa serbisyong

sibil PERO mga ARISTOKRATA lang ang pinayagang kumuha Nagpatayo ng maraming templong Buddhist sa palibot ng

GEUMSEONG (GYEONGJU) Hal. Templong BULGUKSA at SEOKGURAM

BALHAE (698-926 C.E)

Itinatag ng mga aristokratiko ng Goguryeo na ayaw sumuko sa Silla

Matatagpuan sa hilaga at umabot hanggang Manchuria

KULTURA-pinagsanib na kultura ng T’ang at Goguryeo

Ika-10 siglo-nasakop ng mga nomadikong Khitan

GORYEO o KORYO (935-1392 C.E)

tinatag ni WANG GEON-isang heneral ng rebeldeng prinsipe ng Silla

Pangalang Korea- nagmula sa pangalan ng kaharian

Nilipat ang kapital ng Korea mula Geumseong tungo sa Kaesong na malapit ngayon sa Seoul

Korea- napasailalim ng iisang kaharian ARISTOKRATIKONG BALHAE- sumanib na rin sa

Goryeo Patuloy na namayani ang Buddhism bilang

relihiyon Confucianism- bilang pilosopiya ng pamahalaan

SINING

Nakalikha ng sariling istilo ng porselana na tinawag na CELADON—makintab at kulay bughaw at berde

TEKNOLOHIYA Pinaunlad ang woodblock printing Naimbento ang movable-type ng paglilimbag GAMIT ang kaalaman sa woodblock printing—

binuo ng mga Korean ang TRIPITAKA- banal na kasulatan ng Buddhism- may 300,000 bloke ng kahoy

Umatake ng sunud-sunod ang mga Mongol—sa huli, Goguryeo- naging tagasunod ng Mongol

JOSEON o YI

Pinakahuli at pinakamahabang dinastiya ng Korea Itinatag ni YI SEONG-GYE Inilipat ang kabisera sa Hanseong (Seoul) Namayani ang Confucianism HARING SEJONG-tinaguriang “Ang Dakila” Naabot ang tugatog ng pag-unlad Pagsulong sa larangan ng agrikultura, teknolohiya, at

astronomiya Naimbento ang alpabetong Korean- HANGUL-pinalitan

ang pagsulat na Tsino HANGUL-pinatingkad ang pagkakakilanlan ng mga

Korean DAHIL kinakatawan nito ang tunog ng wikang Korean

Dumami ang bilang ng marunong sumulat at bumasa

Ika-16 at 17- pagsalakay ng mga Hapones at Manchu 1592-1597-nilabanan ng mga Korean ang mga samurai

na Hapones

TOYOTOMI HIDEYOSHI-pinuno ng Japan- layunin na salakayin ang Korea at China

Sa tulong ng China, hindi nagtagumpay ang Japan

ADMIRAL YI SUNSIN- natalo ang mga barkong Hapones dahil sa imbensyon ng GEOBUKSEON (turle ship)-barkong nababalutan ng bakal.

Kinuha at dinala sa Japan ang mahahalagang yamang cultural ng Korea tulad ng painting at istatwang Buddhist

Artisanong tagagawa ng porselana- dinala din 1627-1636- sinalakay ng Manchu ang Korea- ngunit di b

umagsak ang Joseon

LIPUNANG KOREAN

Binubuo ng apat na uring panlipunan—YANGBAN, CHUNG-IN, YANGMIN at CHONMIN

YANGBAN- “dalawang grupo”—sibil at military Aristokratiko na pinagmulan ng mga opisyal ng kaharian

at hukbo May-ari ng malalawak na lupa ang mga pamilya CHUNG-IN- gitnang uri-kinabibilangan ng mga

naninilbihan sa kaharian—tagasalin at tagasulat YANGMIN- ordinaryong tao—magsasaka CHONMIN- mababang tao- alipin, minero, mangangatay

ng hayop, magkukulti ng balat ng hayop o tanner KISAENG- babaing tagapag-aliw  

JAPAN

ALAMAT- JIMMU TENNO-unang emperador Sinakop ang mga kalabang angkan na nasa

kapatagan ng Kyushu at Honshu noong 600 B.C.E

Banal-apo ni Amaterasu-diyos ng araw Yamato-ngalan ng angkan Ainu-kalaban ng mga Yamato; mas naunang

nanirahan sa Japan kaysa sa mga tinatawag na Hapones ngayon

Unti-unting itinaboy tungo sa hilagang isla ang Hokkaido ang mga Ainu

PANAHONG YAMATO at NARA

Panahon ng paglaganap ng impluwensyang Tsino sa Japan

Korea-naging tulay sa pagdating ng Buddhism at Confucianism kaakibat ang: pamahalaan, batas, pagkain, arkitektura, at sistema ng pagsusulat ng mga Tsino

REPORMANG TAIKA-lumawak ang kapangyarihan ng emperador

Binuo ang isang sentralisadong pamahalaang halaw sa China

Itinayo ang lungsod ng Nara noong 710 C.E Pinakaunang permanenteng lungsod sa Japan na

kinopya sa lungsod ng Chang An sa China

FUJIWARA o PANAHONG HEIAN

Itinayo ang bagong kapital ng Japan sa HEIAN Nagpatuloy ang paghiram ng kulturang Tsino at

sentralisasyon ng estado ANGKAN NG FUJIWARA-maisasantabi ang

emperador Nagsimula ng maging REGENT si FUJIWARA

KAMATARI ng batang emperador Namahagi ang Fujiwara ng lupa sa mga

angkang aristokratiko at mula rito, lilitaw ang mga independenteng HAN o LUPAING KONTROLADO NG MGA DAIMYO o PINUNONG PIYUDAL

KULTURAL Namulaklak ang kulturang aristokratiko na nagbibigay-daan sa

representasyon ng kagandahan Napatanyag ang eleganteng pagsusulat ng tula, sining ng calligraphy at

pananamit Naisukat ang dakilang nobela na The Tale of Genji ni Murasaki Shikibu o

Lady Murasaki Huling bahagi ng panahon ng Heian- nagkaroon ng labanan ng mga

angkang aristikratiko Nabuo ang mga pribadong hukbo o pwersang military dahil sa pagtindi ng

labanan Lumitaw ang grupong BUSHI (mandirigma) at SAMURAI (retainer o

mandirigma na nagtatanggol ng mga daimyo) mula sa aristokrasya Kasabay ang pagbuo ng tradisyong military na nakapaloob sa BUSHIDO o

“Alituntunin ng Karangalan” Mahalaga sa tradisyong ito ang katapatan, karangalan, at katapangan SAMURAI- Naging mahusay sa paggamit ng espada, pana, at pagsakay sa

kabayo RITWAL NG SEPPUKU O HARAKIRI (marangal na pagpapatiwakal)- kaugnay

sa tradisyon ng Bushido Pagtatapos ng panahong Hein= hudyat ng pagbubuo ng BAKUFU o

pmahalaang military sa Japan

PAMAHALAANG MILITAR

Iisang angkan ang dominanteng kaoangyarihan pulitikal ayon sa dami ng kontroladong samurai at malawak na lupain

SHOGUN (dakilang heneral)- namumuno sa pamahalaan kaya kilala sa tawag na SHOGUNATO

  3 SHOGUNATO SA JAPAN: 1. MINAMOTO 2. ASHIKAGA 3. TOKUGAWA Panahon ng Shogunato- nawalan ng pulitikal na

kapangyarihan ang emperador

MINAMOTO O PANAHONG KAMAKURA

Unang shogunato sa Japan Natalo ang angkang Taira KAMAKURA- itinayo bilang sentro ng pamahalaan Nangibabaw ang aristikratang BUSHI at samurai Namayani ang sistemang pyudal kung saan ang mga

daimyo ay kailangang sumunod sa mga Shogun DAIMYO- nanatiling makapangyarihan sa sakop na

teritoryo Naganap ang 2 beses na paglusob ng mga Mongol sa

Japan- NGUNIT sinalubong ng malalakas na bagyo kaya nasalanta ang mga barko nila

KAMIKAZE (banal na hangin)-mga bagyong simbolo ng proteksyon ng mga KAMI o espiritu sa mga Hapones.

ASHIKAGA o PANAHONG MUROMACHI

Napalitan ang Minamoto Inilipat ang sentro ng pamahalaan sa MUROMACHI Hindi lubusang nakontrol ang mga hiwa-hiwalay na

daimyo kaya nagpatuloy ang labanan hanggang sa tuluyang sumiklab ang digmaang sibil noong 1573

Nagtapos ang pamumuno noong 1568  

TOKUGAWA

Naibalik ang pagkakaisa sa Japan sa pamamagitan ng 3 DAKILANG MANDIRIGMA:

ODA NOBUNAGA TOYOTOMI HIDEYOSHI TOKUGAWA IEYASU

ODA NOBUNAGA

Isang makapangyarihang daimyo Sinimulan ang paggapi sa iba pang

daimyo at pagkontrol sa mga Buddhist

Pinatay ng sariling basalyo Pinalitan ni Toyotomi HIdeyoshi

TOYOTOMI HIDEYOSHI

Ipinag-utos ang direktang pagbubuwis sa mga magsasaka at ipinagbawal ang Kristiyanismo

Ipinag-utos ang pagsalakay sa Korea Nang namatay, pinalitan ni

TOKUGAWA IEYASU

TOKUGAWA IEYASU

Itinatag ang isang sentralisadong pamahalaang military batay pa rin sa sistemang pyudal

Hinati sa 3 uri ang daimyu: SHIMPAN DAIMYO- mga kaugnay na

angkan FUDAI DAIMYO- kasaping angkan TOZAMA DAIMYO- tagalabas na

angkan; dating kalaban na napasailalim

Para mangyari ito, ipinatupad an g sistema ng SANKIN KOTAI o pagbisita ng daimyo sa EDO (Tokyo) bawat 2 taon

Habang nasa lupain ang daimyo, sapilitang pinanatili sa Edo ang asawa at anak nito

Ipinag-utos ang pagsasara ng Japan sa mga banyaga maliban sa mga Dutch na maaari lamang makipag-ugnayan sa daungan ng DESHIMA

Patakaran ng pagbubuklod- naipatupan mula 1639 hanggang 1854

LIPUNANG HAPONES SA PANAHON NG TOKUGAWA

EMPERADOR SHOGUN DAIMYO SAMURAI MAGSASAKA ARTISANO MANGANGALAKAL

KULTURA

ZEN BUDDHISM- sikat sa hanay ng mga samurai

PAGLITAW NG MGA KABUKI o isang uri ng ng teatro at HAIKU isang uri ng tula-nagbago ang sining sa panahong ito

AGRIKULTURA- bumuti; lumaki din ang populasyon

Malakas ang kalakalan at lumitaw ang uring mangangalakal TRADISYUNAL NA LIPUNAN NG HAPONES: NAHAHATI SA

APAT NA URING PANLIPUNAN: SAMURAI MAGSASAKA ARTISANO MANGANGALAKAL KATAKANA AT HIRAGANA- sariling sitema ng pagsusulat kaya

maraming marunong magbasa at sumulat na mga Hapones HILAGANG ASYA MONGOLIA- sa kasalukuyan ay kabilang sa SIlangang Asya

dahil ang Inner Mongolia ay nasa ilalim ng China. Subalit, sa kasaysayan, ang Mongolia ay kabilang sa kaganapan sa Hilagang Asya.

Ang rehiyon ay tirahan ng mga nomadikong pastoral na grupo

Dahil sa kapaligiran, lumitaw ang kulturang mandirgma

PANANAKOP ang batayan ng pagbubuo ng mga estado

MILITIRASO ang kabihasnan at talamak ang labanan NGUNIT: bukas ang loob at mapagtangkilik ng mga

impluwensiya ng ibang kabihasnan EXAMPLE: pagyakap sa relihiyong ISLAM ng

Kanlurang Asya at BUDDHISM ng Timog Asya Bagamat yumakap sa iba, nagpatuloy pa rin ang

relihiyong katutubo—SHAMANISM

MGA IMPERYO BAGO ANG MONGOL: HUN AT XIONGNU

Imperyong HUN at XIONGNO- estadong pantribo

Namayani noong neolitikong panahon hanggang kalagitnaan ng ika-12 na siglo

Mga nomadikong pastoral na grupo at paminsan-minsan ay nagtatanim ng butil

XIONGNO- nanirahan sa hilaga ng China SISTEMANG PULITKAL- nakabatay sa katapatan sa kanilang

pinunong mandirigma EX. MGA DAKILANG HARI: MAODUN AT ATTILA MAODUN- ipinatupad ang masalimuot na hirarkiya ng hukbo na

pinamunuan ng 24 aristokratikong opisyal Sa ilalim ng bawat aristokratikong opisyal ay 10,000 mandirigma Nanalanta sa China sa panahon ng dinastiyang Han Sa ilalim ni Attila- ang Imperyong Hun ay lumusob mula sa Gitnang

Asya tungong Iran at Silangang Europa SInalakay ang Greece, Germany, at Italy at naging banta sa

Imperyo ng Rome noong ika-4 na siglo C.E

IMPERYONG MONGOL MONGOL- pangkat-pangkat na binubuo ng magkakapamilya Makikita sa silangang bahagi ng Gitnang Asya GER- tawag sa kanilang tirahan; yari sa balat ng hayop at

ginawang tolda Pagpapastol ang pangunahing ikinabubuhay Aristokratiko- nagpapastol ng mga kabayo Ang IBA- nag-aalaga ng tupa, kambing, at iba pang hayop Itinatag ni Genghis Khan (Temujin- ang tunay na pangalan) Nang lumabas mula sa sinapupunan, may hawak na namuong

dugo sa kanang kamay Ayon sa mga paring Shaman- nagbabadya na magiging dakila ang

sanggol paglaki Ipinagkasundong ipakasal sa isang batang babae, si BORTE noong

9 yrs old pa lamang siya Nagsimula ang paghihirap ng pamilya nang mamatay ang amang

si YESUGEI dahil sa lasong hinalo sa pagkain Tumulong siya para mabuhay ang pamilya

Nang lumaki, napatunayan niya ang katapangan at kakayahang mamuno

EX. Nasagip niya si BORTE mula sa malaking tribu sa Merkit Kalaunan, nilusob ang iba pang tribu na ayaw sumanib sa kanya 1206-kinilala ang kanyang pamumuno ng KURILTAI o isang

pagtitipon ng mga prinsipe at pinuno ng iba’t ibang tribung Mongol Ginawaran siya nv titulong GENGHIS KHAN- ibig sabihin ay

Universal Ruler 1206-1227-sinalakay ang mga karatig na kaharian ( Xixia, Jin, Kara

Khitai at Khwarizm) OGEDEI KHAN- ipinagpatuloy ang pagpapalawak ng teritoryo Ang mga nasakop ay hinati ni Genghis Khan sa kanyang apat na

anak; tinawag itong KHANATE o KHANATO Bawat khanato ay may partisipasyon sa digmaan Ito ang mga sumusunod: GREAT KHANATE- sa Mongolia at Silangang Asya KHANATO ng CHAGADAI- sa Turkestan IL-KHANATE- sa Persia GOLDEN HORDE o KIPCHAK KHANATE

GREAT KHANATE (DAKILANG KHANATO)

Itinatag ni Chagadai Nagmula ditto si Timur na nanalanta

noong ika-14 siglo IL-KHANATE ng PERSIA 1258- itinatag ni HULAGU- kapatid ni

Kublai Khan

KHANATO NG GOLDEN HORDE

1258- itinatag ni HULAGU- kapatid ni Kublai Khan

KHANATO NG GOLDEN HORDE Itinatag ni BATU Nakasentro sa Sarai (nasa lower Volga River sa

Russia) Sakop ang Siberia, ilang bahagi ng Gitnang Asya

at mga lungsod ng Russia Walang nagkaisang pwersa sa Europa na

lumaban sa mga Mongol 1440 C.E- nagkawatak-watak at tulyang

nabuwag noong 1502

MGA MONGOL Mahusay na mandirigma Mula pagkabata-sinanay nang mangabayo at gumamit ng pana KASANAYAN: kaya nilang pumana kahit nasa likod ang target; kayang

lumipat o magpalit ng kabayo habang tumatakbo ito Sa DIGMAAN-hanggang apat na reserbang kabayo ang dala ng mga

Mongol Iba-iba ang hugis ng mga pana-may matutulis para pumatay, may mga

butas ang iba upang humuni habang pumapailang-ilang Gumamit ng teknolohiya sa pakikidigma mula sa mga Persian, Arab at

Tsino tulad ng catapult at battering ram para sa pagkubkob sa mga lungsod na napapalibutan ng matataas na pader

TAKTIKA SA PAKIKIDIGMA- pag-urong upang pasunurin o magpahabol sa kalaban sa labas ng lungsod; pag nakalabas na saka sasalakay ang mga nagtagong Mongol sa kapaligiran

Minsan, naghahagis ng matutulis na metal sa daraanan ng kalaban upang matusok ang paa ng kabayo

PANAHON NG KAPAYAPAAN matapos ang pananalalakay- naging tulay ang kabihasnan ng Imperyong Mongol para magkaroon ng palitan ng ideya, imbensyon at produkto

Binantayan ang ruta ng kalakalan at nagpatayo ng mga bahay-tuluyan para sa mga manlalakbay at mangangalakal

PANANALAKAY NI TIMURTIMUR- nagmula sa Chagadai Khanate

Tinangkang bumuo ng imperyo Nasakop ang Persia at Mesopotamia Tinalo ang Golden Horde at India Malupit sa pagsalakay: sinira ng hukbo ang mga

paaralan, palasyo, at iba pang mahalagang gusali Inutos na pagpatungin sa isang malaking pyramid ang

may isang libong ulo ng pinatay na biktima Matagumpay ang pagsalakay dahil malakas ang

pwersang military at may mga espiya na nagbibigay impormasyon sa lahat ng rutang tatahakin

Teritoryong nasakop-hindi nanatiling buo nang mamatay siya noong 1405

Naglaban-laban ang kanyang mga kamag-anak at mahina ang kanyang mga anak

IMPERYONG TURK

Turkong Ottoman- mula sa hilagang Asya Naglakbay patungong Persia, Mesopotamia at namalagi sa

Anatolia (Turkey) Nagpapastol Nakatira sa mga toldang tirahan na tinatawag na YURT Tinanggap ang relihiyong Islam Itinatag ang Osman- isang maliit na estado na may malakas na

hukbo Halaw sa salitang Osman ang Ottoman HUKBO- malakapatiran- itinuturing ng bawat mandirigma na

kapatid ang isa’t isa Natalo ang imperyong Byzantine at naagaw ang Constantinople sa

pangunguna ni Sultan Mehmed II Sa panahon ni Suleyman, naabot ang tugatog ng mabilis na

paglawak: nasakop ang Egypt, North Africa, Syria, at Arabia