“temel kavramlar” - karadeniz teknik Üniversitesi · orman iletmeleri için istatistik...
TRANSCRIPT
© Mehmet Demirci
Prof.Dr. Emin Zeki BAŞKENT
KTÜ Orman Fakültesi
AMENAJMANIN TEMEL ESASLARI
“Temel Kavramlar”
© Mehmet Demirci
Ormancılık ve Orman Kaynakları
Orman Amenajmanı Kavramı, Görevleri, Tarihçesi
Bilim dalları ile ilişkisi ve yararlandığı yöntemler
Planlama kavramı, ölçeği, kapsamı ve özellikleri
Ağaçmeşcereorman karşılaştırılması
Orman işletmesinin önemli özellikleri
Konu Başlıkları
© Mehmet Demirci
Orman Kaynakları -2012
İşletme Şekli Vasfı Alan Ha. %
Koru Ormanı
Normal 10.281.728 47.4
Bozuk 6.978.864 32.2
Toplam 17.260.592 79,6
Baltalık
Normal 1.276.940 5,9
Bozuk 3.140.602 14,5
Toplam 4.417.542 20,4
Genel Toplam
Normal 11.558.668 53,3
Bozuk 10.119.466 46,7
Toplam 21.678.134 100
© Mehmet Demirci
Dünya Orman Kaynakları
Dünya Ormanlık Alanı: 3,869,500,000 ha
© Mehmet Demirci
İşletme Şekli Durumu Servet(m3) Artım
(m3/yıl) Eta (m3/yıl)
2013 üretim
Eta (m3/yıl) 2014 program
Koru
Normal 1.365.186.239 37.300.713
15.502.459
13.415.000
Bozuk 59.319.695 1.411.640 445.674 -
Toplam 1.424.505.939 38.712.353 15.948.133 13.415.000
Baltalık/Koruya Tahvil
Normal 52.296.445 2.719.466 1.117.487 3.120.000
Bozuk 17.652.159 747.296 - -
Toplam 69.948.604 3.466.762
1.117.487
3.120.000
Toplam (1 ster=0,75m3)
1.494.454.538 42.179.115 17.065.620 16.535.000
Orman Kaynakları -2012
© Mehmet Demirci
Odun Üretimi - 2013
Orman alanlardaki değişim
1973 2004 2011 2015 Hedefi
Yıllara Göre Orman Alanları
20,2 milyon hektar
21,6 milyon hektar
21,1 milyon hektar
22 milyon hektar
31%
40% 42%
44% 45% 47%
23%
29% 31%
32% 32% 32%
13%
9% 8%
7% 7% 6%
33%
22%
19% 17% 16% 15%
1973 1999 2005 2009 2010 2012
Normal Koru
Bozuk Koru
Normal Baltalık
Bozuk Baltalık
Orman Alanları Dağılımı, 1973-2012
(ha.)
© Mehmet Demirci
Artışın sebepleri (40 yılda +1.4 mil ha)
1. Ormanların korunmasında halkın bilinç düzeyinin yükselmesi,
2. Hazine arazileri ve diğer potansiyel alanlarda başarılı ağaçlandırma
3. Nüfus hareketleri ve arazi kullanım değişiklikleri sebebiyle orman
ekosisteminin gelişimine uygun alanlarda doğal süksesyonun oluşması
4. İlk envanterde az da olsa (%0,1) envantere alınamayan alanların sonraki
envanter çalışmalarında tespit edilebilmesi
%26,1 %27,5
EmreAköz Yazısı
© Mehmet Demirci
Ormancılık Sektör Yapılanması
“Orman ve Su İşleri Bakanlığı”
1. Orman Genel Müdürlüğü (bağlı kuruluş)
14 843 çalışan, 2,2 milyar TL gelir/yıl (1.5 milyar döner sermaye geliri)
2. Çölleşme ve Erozyonla Mücadele GM
3. Doğa Koruma ve Milli Parklar GM
© Mehmet Demirci
Ormancılık Yapılanması -OGM
Orman Genel Müdürlüğü
Orman Bölge Müdürlüğü
Orman İşletme Müdürlüğü
Orman İşletme Şefliği
1
27
251
1436+ 179
Amenajman BaşMüh.: 32
Kadastro Komisyonu: 140
Eğitim Merkezi: 3
Araştırma Enstitüleri: 12
Orman Fidanlık Md:28
Orman Bölge Müdürlükleri -2011
Yeni
Sinop Kapatıldı!
Yeni
ÇanakkaleKapatıldı!
1436 Amenajman Planı! 21.600.000 (%27.5) ha orman!
Orman Bölge Müdürlükleri
140 Amenajman Planı/yıl
© Mehmet Demirci
Orman Kaynakları Haritası
“Bir orman işletmesini veya onun ayrıldığı alt işletme ünitelerini;
saptanan amaçlara göre planlamak,
planın uygulamasını izlemek ve denetlemek,
belirli aralıklarla yapılan envanter ile işetmede meydana gelen değişmeleri ortaya
koymak,
işletmenin ekonomik sonucunu saptamak,
buna göre süresi biten planı yenilemek için
gerekli bilgileri sunan planlayıcı ve denetleyici bir ormancılık bilim dalıdır.”
Orman Amenajmanı (İsmail Eraslan)
“Belirli bir orman ekosistemi yada alanının;
Sunduğu ürün ve hizmetleri sayısal olarak belirleme,
Ulusal/uluslararası politikalar, ormanın kapasitesi ve toplum istekleri
doğrultusunda işletme amaçları ve koruma hedeflerini saptama,
Plan kısıtlarını ve her bir meşcereye uygulanabilecek müdahale seçeneklerini
ortaya koyma ve
Aralarından işletme amacını eniyileyecek seçeneğe karar verme ve
Bu seçeneği plana dökerek sonuçları izleme/denetleme sanatıdır”
Orman Amenajmanı (E.Z. Başkent)
Ormanda zaman ve mekan düzeneği kurma
Aktüel kuruluşu optimal kuruluşa yaklaştırma
Orman işletmelerini planlama ve uygulamaları denetleme
Riskleri en aza indirgeyerek fırsatlardan azami fayda sağlama
Ürün ve hizmet kestirim süreci
Ormana en uygun «reçete» hazırlama ve terapi süreci
Kısaca;
© Mehmet Demirci
Orman Amenajmanı Nedir ?
Orman İşletmesinin
Planlanması ve
Denetimidir!..
Toplumun ekonomik, ekolojik ve sosyal ihtiyaçlarını
karşılamak üzere ORMAN EKOSİSTEMİNİ’n mevcut
durumunu harita ve tablolarla ortaya koyar ve onun geleceği
hakkında kararlar alır...
© Mehmet Demirci
Orman Amenajmanı
Silvikültürel müdahaleler
(araçlar)
Ormanın sunduğu değerler
(amaçlar –talep edilenler)
Ormanın yapı ve kuruluşu
(orman ekosistemi)
© Mehmet Demirci
Karar ilişkilere dayalıdır
Politikacılar
Uygulayıcılar
Orman sahibi
Araştırmacılar
Orman sahibi nihai kararı verir ”kısıtlara göre ünün max.”
Yasal altlık kanun koyucular tarafından belirlenir
Uygulamacılar yasal altlıklara göre ormanın sahibini yönlendirir
Vizyon ve politikalar ise araştırmacıların bilgisine göre şekillenir
Ağaç-Meşcere-Orman
Orman Dinamiği
Uzun Vadeli Kestirim…
Planlama…
0
20
40
60
80
100
20 40 60 80
Yıl
Ala
n (
ha)
+ T-0
Ala
n (
ha)
0
20
40
60
80
100
20 40 60 80
Yıl
T-20
0
20
40
60
80
20 40 60 80
Yıl
T-40
0
20
40
60
80
20 40 60 80
T-60
0
20
40
60
80
20 40 60 80
T-80
© Mehmet Demirci
Orman işletmelerini amaçlara göre planlamak;
Orman fonksiyonlarını belirlemek ve haritalarını oluşturmak;
Uygulamaları denetlemek, ara yoklama, biten planları yenilemek;
Orman işletmelerinin ekonomik durumunu değerlendirmek;
Ulusal ormancılık politikalarının uygulanışına yardımcı olmak;
Orman işletmeleri için istatistik bilgiler (müh. başarı, yıllık bütçe,hizmetler) sağlamak;
Uygulanan silvikültürel tedbirlerin başarısını ölçmek, geleceğe ışık tutmak
Orman içi ve civarındaki halkın sosyo-ekonomik durumu hakkında
sağladığı bilgiler ile, bu konuda çalışacak ve proje geliştirecek kurum ve
kuruluşlara yardımcı olmak;
Orman ürünleri endüstrisi için hammadde uygunluk bilgileri sunmak
Amenajmanın Görevleri
Orman Amenajmanının Diğer Görevleri
Rekreasyon planı düzenleyecek kişi-kurumlara gerekli bilgileri vermek;
Orman İşletme Şeflerinin uygulamalarının başarı derecesini ölçmek;
Ulusal-uluslararası ormancılık planlarına gerekli bilgileri sağlamak;
Orman işletmelerinin yıllık bütçeleri için gerekli temel bilgileri sunmak;
Orman işletmelerine yıllık iş planları için gerekli veriyi sağlamak.
Plan/Planlama Nedir?
Sürdürülebilirliğin teminat altına alınması
Uygulama için iş/işlemlerin zaman-mekan boyutunda öngörülmesi
Kaynakların rasyonel kullanımın/korumanın sağlanması
Farklı ihtiyaç/fonksiyonlara göre en uygun faydalanma düzeninin kurulması
Yatırım projelendirilmesi ve kalkınma hamlelerine bilişimin sağlanması
Plan: Belirli bir amaca yönelik gelecekteki etkinlikler dizini/belgesidir
Planlama:Belirlenen amaçların zamanında ve zemininde gerçekleştirilebilmesi
için, gelecekte yapılacak etkinliklerin önceden tasarlanması ve uygun
eylem biçiminin kararlaştırılması sürecidir.
Neden Plan(lama)?
© Mehmet Demirci
Amenajman plan yapımı hukuki bir zorunluluktur (6831/26. maddesi)
Uluslararası talep edilen veriler amenajman planlarından sağlanır
Döner sermaye bütçesi amenajman plan verilerine göredir. (2,4 MilyarTL)
Orman amenajman planları birer hukuki belgedir
Sektörel kalkınma planları (hedef ve stratejiler) amenajman plan verilerine göre
belirlenir. Geleceğin/sürdürülebilirliğin teminatıdır…
Ormancılık disiplinleri araştırma vb için gerekli verileri amenajman planlarından
alır. Amenajman planları birer veri tabanıdır
Orman ekosistem yapısının zamansal değişim bilgilerini içermektedir
Tüm ormancılık uygulamaları, kamu/özel, bu planlara göre yapılmaktadır.
Neden Amenajman Planı?
© Mehmet Demirci
Ormancılık etkinliklerinin temelini oluşturacak
bir planlama özelliği taşır.
Ormancılığın bir nevi “anayasasıdır!"
Amenajman Planı
© Mehmet Demirci
Plan;
bir "amaç" öğesine sahip olmalı,
gerçeklere yakın ve güvenilir verilerle donatılmış bilişime dayanmalı,
uygulamada ortaya çıkabilecek değişikliklere karşı yeterli esneklikte olmalı,
paydaşlar arasında anlayış birliği ile demokratik sürece göre hazırlanmalı
maliyet etken olmalı,
orman ekosistem dengesine göre seçenekler oluşturulmalı,
planlarda «risk» ve «belirsizlikler» yeterince dikkate alınmalı ve
ekolojik, ekonomik ve sosyal unsurların sürekliliğini dengelemeli
Planlamanın Özellikleri
© Mehmet Demirci 1857-1916 Dönemi: Luis Tassy ile ilk ormancılık çalışmaları (orman okulu)
1917-1923 Dönemi: Ormanların Usulü İdare-i Fenniyeleri Hakkında Kanun , 5 Avus+5 Türk müh ilk heyet. heyet, Adapazarı-Hendek-Set köyü civarında 7147 ha Mustafa Şeref Ormanı’nın Yaş Sınıfları Metoduna göre Amenajman planı 1918 yılında hazırlanır. 1919: İlk Orman Amenajman Yönetmeliği hazırlanır, 11Ekim1920-
15Nisan1924, Baltalık kanunu, hane başına 2ha orman temlik ediliyor
1924-1936 Dönemi: Tüm ormanlar işletme planlarıyla işletilecek-Muvakkat, 5/8 usulü Fransız (optimal ağaç servetinin hesaplanması için orta ve kalın ağaç servetleri toplamının 5/8 ile çarpılmasıdır), [fakirlik karşısında ormanların yabancı firmalarca (ör. ZinGal Zindan ve ÇanGal ormanları Sinop-Ayancık dekovil hattı) işletilmesi ve başarısızlık]
1935 Yılı Amenajman Metotlarına Ait İzahname, Fransız metodu kaldırılıyor yerine Prof. Bernhard’ın da önerisiyle “Kesimlik Ortalama Artım” ve “Yıllık Cari Artım” ın aritmetik ortalamasına dayanan “Ortalama Artım Metodu getiriliyor
Amenajmanın Tarihçesi -I
© Mehmet Demirci
1937-1954 Dönemi: 3116 kanun, devlet işletmeciliği, talimatname 1941-52 havza istikşafla envanter,1.devre Kati amenajman planları, 10.5 mil ha
1955-1962 : Hufnagl Metotlarının Türkiye Orman Amenajmanına ilk, Yaş Sınıfları Metodunun ikinci girişi bu yönetmelik ile olmuştur. Kombine yöntem ile modern plan hazırlıkları başlanmıştır (17.5!)
1963-1972 : Türkiye’nin planlı döneme girmesi ve DPT’nin kuruluşu.
5 Yıllık Kalkınma Planları, Planların 10 yılda tamamlanması kararlaştırılır ve FAO desteği ile yapılır. Türkiye orman varlığı 20.7 Mil. Ha olarak belirlenir. Örnek Orman İşletmeciliği bu dönemde başlar (1964)…
1973-1989 : 1973 Amenajman yönetmeliği: faydalanmayı düzenleyen metotlar orman formuna ve işletme şekillerine bağlanmıştır. Yaş/çap sınıfları yöntemine göre planlar yapılmaya başlanmıştır.
Amenajmanın Tarihçesi -II
© Mehmet Demirci
Amenajmanın Tarihçesi -III
1989- 2008: 1991 yönetmeliği, Model plan anlayışı getiriliyor
1989-1998 yılları arasında Türk-Alman ormancılık işbirliği çerçevesinde Batı Karadeniz Model Plan (Münferit Planlama) çalışmaları ile planlama tekniği geliştirilmiştir.
1998-2002 OGM-Finlandiya’nın Stora-Enso arasında “Orman Amenajman Planlama ve Kaynak Bilgi Sistemlerinin Geliştirilmesi Projesi” FRIS başlatılmıştır. Sayısal Ormancılık başlamıştır... CBS, GPS, VeriTabanı..
2003-2006 OGM-Dünya Bankası GEFII Biyoçeşitliliğin planlara entegrasyonu projesi.. Çok amaçlı planlama başlangıcı: Camili, Kkanyon, İğneada
2008-devam: 2008 EkoTabanlı Çok Amaçlı (Fonksiyonel) Planlama Yönetmeliği, sürdürülebilir orman işletmeciliği ve ETÇAP başlangıcı
© Mehmet Demirci
İlk Amenajman Planı
Türkiye’de ilk amenajman planı
1917 Yılında 5 Avusturya’lı, 5 Türk
10 uzman tarafından Adapazarı-
Hendek civarındaki Çam Dağı
Ormanları (Mustafa Şeref Ormanı)
için hazırlanmıştır.
25 Ocak 1918 tarihinde uygulamaya
konan bu plan, 1920-1940 Yılları
arasındaki periyodu kapsayan zaman
için düzenlenmiştir. Bu planda
faydalanmanın düzenlenmesinde
Yaş Sınıfları Metodu kullanılmıştır.
© Mehmet Demirci
Türk Mühendisler 1. Sadullah MALKOÇ 2. Ali BEKAR 3. Mehmet EMİN 4. Bahattin SITKI 5. Salih SITKI
© Mehmet Demirci
© Mehmet Demirci
İlk “KURUMSAL KİMLİK”
çalışması
Hendek’e…
© Mehmet Demirci
Bilim
Dalları
yla
İli
şkis
i
DSİ
DİE
TSE
STK
KHGM
Turizm
TÜBİTAK
Yerel Halk
Kooperatifler
Yerel Yönetim
Ticari Kurumlar
Bilişim
CBS,GPS
Yöneylem
Araştırması
Uzaktan
Algılama
Bilgi Üretimi: Yararlandığı Yöntemler
Tümden Gelim ve Tüme Varım
İstatistiksel Analiz Yöntemleri
Kıyaslama Yöntemi, Prognos
Bilişim Teknolojileri (CBS, UA, GPS, VTİS)
Sistem Yaklaşımı-Yöneylem Araştırması
Planlama Yaklaşımları
Koruma Amaçlı
Maksimum Odun Üretimi
Çok Amaçlı Yararlanma
Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı Planlama
(ETÇAP)
Planlama Sistemleri
Klasik Planlama
Doğu Akdeniz Orman Kullanım Projesi
Fonksiyonel Planlama
Münferit Planlama –Türk-Alman Proje, FRIS
Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı (fonksiyonel) Planlama
GEF2 Projesi, BTC Projesi, Tübitak Projesi, GEFV
Envanter
Tasarım
Modelleme
Planlama
Denetim
Uygulama
Amaç
Plan Yapım Süreci -TR
Maximum odun üretimi
Envanter
Alan, servet ve artım
Üretimin Düzenlenmesi
İşletme sınıfı, bölmeleme
Faydalanmanın Düzenle
Ürün-hizmet hesaplaması
Amj plan hazırlanması
Yönetmelik-plan yazımı
Amj plan denetimi
OBMd. Ve OİPD
© Mehmet Demirci Türkiye’nin Orman Amenajman Planı Yapma Deneyimi
Amenajmanda İş Akışı
Projeyi Uygulayacak Kurum ve Kapasitesi
Taslak meşcere haritası Hava Fotoğrafı veya Uydu Görüntüsü Sistematik Örnekleme Alnalarının
oluşturulması
BölmeTaksimatın Yapılması İç Taksimatın Yapılması Meşcere Haritası
Veri Girişi ve değerlendirme Nihai Haritalar
Sonuç Raporların ve Tabloların
Oluşturulması
Plan Yapım Süreci -TR
Geçmiş
$,m3,İşgücü Servet
0
20
40
60
80
100
20 40 60 80 Yıl
Ala
n (
ha)
$,m3,İşgücü
Servet
Mevcut
0 20 40 60 80
Yıl
0
20
40
60
80
100
Ala
n (
ha
)
Gelecek
Servet
$,m3,İşgücü
0
20
40
60
80
20 40 60 80
Ala
n (
ha
)
Planlama Kapsamı: Hiyerarşik Planlama
0 20 40 60
0 5 10 15 20
Kaynak Sürekliliği
1 2 3 4
Zaman
Gen
el …
Deta
y
(m3, tür, $, ha)
$,mevsim,gün
Stratejik
T a k t i k s e l
O p e r a s y o n e l
ZINdan ÇanGAL
Hava Hattı Yapıldı Hava Hattı Yapılmadı
Ayancık dekovil hattı Geri
http://kentvedemiryolu.com/icerik.php?id=580
• 1926 da Türkiye Tekel Kibrit Fabrikası olarak kuruldu
• 2 Tem 1928 de Belçika ZİNGAL T.A.Ş. tarafından 50 yıllığına kiralandı
(Belçika-Alman-Polonya-Rus ve İsviçre ortaklığı ile dünyanın II. Kereste fab)
• Önce SU, sonra hava (32km)-dekovil hattı (92.8 km) ile tomruk taşındı
• Yaklaşık 57.000 hektar ormanlık alanın %90'ını verimli
• 11m3 artım 1250m3/ha servet! Tesislerde hep AHŞAP kullanılmış, bedava!!
• Tenis-Voley-Futbol, İlk Elektirik, sinema, okul, kantin yapılmış
• 3 vardiye ile çalışma 3-4 katı üretim, 35bin m3 yol vb yapımında ücretsiz kullanılmış
• HavaHattı: yakıtı odun hammaddesi olan buhar makineleri kullanılmış
• 1500-2000 işçi, 210bin m3/yıl kapasite, 400m3/gün
• Gelişigüzel kullanıldığı, Ağaçlandırılmadığı gerekçesiyle
• 14 Mart 1945 de Bakanlar kurulu kararı ile kapatılmıştır
Örnek Devlet Orman İşletmeleri Geri
1. Karamanbayırı :Demirköy, Kırklareli
2. Alaçam :Dursunbey, Balıkesir;
3. Çığlıkara&Koçova :Elmalı, Antalya;
4. Düzlerçamı :Antalya
1964-1966