anti^ka topografija vaqevskog kraja - istorijskiarhiv.rs fileosnovu za ovaj rad ~ini stru~na...

$: ANTI^KA TOPOGRAFIJA VAQEVSKOG KRAJA - istorijskiarhiv.rs fileOsnovu za ovaj rad ~ini stru~na literatura koja je pru‘ila dragocenepodatkeoarheolo{koj istra‘enostiovogkraja,apre$
Mirjana Kosti}

Narodni muzej

Vaqevo

ANTI^KA TOPOGRAFIJA VAQEVSKOG KRAJA

Apstrakt: U ovom radu bi}e iznet topografski pregled nalazi{ta iz

anti~kog perioda, u vaqevskom kraju, do kojih se do{lo arheolo{kim isko-

pavawima i sonda‘nim rekognoscirawem. Dat je i kra}i osvrt na arheo-

lo{ke podatke o okupaciji ovog prostora za vreme rimske dominacije.

Grad Vaqevo, kao sedi{te op{tine i Kolubarskog okruga,obuhvata prostor na kome se dru{tveni ‘ivot odvijao od najra-nijih vremena. Praistorija i anti~ko doba veoma su prisutnina ovom tlu. Stanovnici tih perioda ostavili su za sobom tra-gove svoga postojawa kroz mnoge materijalne ostatke utvr|ewa,nekropola, naseqa, ostava i sli~nih nastambi. U sklopu istra-‘ivawa, sa ciqem da se utvrdi poreklo geografskih imena, na-stojalo se i utvr|ivawe hronolo{kih granica wihove pojave, o~emu sama imena pru‘aju osnovne putokaze. Opis fizi~ko-geo-grafskih osobina vaqevskog kraja u najosnovnijim crtama poka-zuje bogatstvo uslova za ‘ivot, pa nije slu~ajno {to se na ovomprostoru jo{ od najstarijih vremena mo‘e pratiti razvoj qud-skih zajednica.

Svrha topografskog istra‘ivawa je, da na osnovu odnosa an-ti~kih lokaliteta sa prirodnim okru‘ewem i drugim istovre-menim lokalitetima u okolini, a i nalaza koji poti~u sa loka-liteta navedenih u ovom radu, odredi funkciju lokaliteta, kaoi poreklo i status wenih stanovnika1.

5

UDK = 904:528.425(497.11)

^LANCI

ARTICLES

1 Ovaj rad predstavqa skra}eni i prilago|eni deo diplomskog rada podnazivom „Anti~ka topografija vaqevskog kraja” koji je autorka marta2006. godine odbranila na Katedri za arheologiju Filozofskog fakulte-ta u Beogradu kod prof. Aleksandra Jovanovi}a.

Osnovu za ovaj rad ~ini stru~na literatura koja je pru‘iladragocene podatke o arheolo{koj istra‘enosti ovog kraja, a presvega nau~ni radovi u kome su sumirani svi dosad poznati rezul-tati i podaci o anti~kim lokalitetima ovog podru~ja2. U slu~a-ju opisa nalazi{ta, kori{}eni su, kako publikovani, tako i nepublikovani izve{taji3 o iskopavawima u kojima su, po pravi-lu, predstavqeni podaci o polo‘aju lokaliteta, ostacima arhi-tekture i pokretnih nalaza. Pa‘wa je bila i usmerena naizu~avawe toponima i topografskih karata koje su doprineleboqem sagledavawu reqefa, hidrografije i me|usobnoj pozici-ji lokaliteta i nalazi{ta4.

Geografski opis vaqevskog kraja

Vaqevo, grad u zapadnoj Srbiji, najve}e je mesto u slivu rekeKolubare. Nalazi se u vaqevskoj kotlini, na 185 m nadmorskevisine, u podno‘ju tzv. „Vaqevskih planina”. Sa 83 naseqa ipreko 95.000 stanovnika, op{tina Vaqevo spada me|u najve}eop{tine u Srbiji. Sam grad broji preko 60.000 stanovnika. Laj-kovac (122 m n. v.) je varo{ica na levoj obali reke Kolubare, kojaje udaqena 27 km od Vaqeva. To je i centar istoimene op{tinekoja se prostire na blago zatalasanim {umovitim bre‘uqcimai plodnoj dolini Kolubare. Op{tina Mionica (219 m n. v.)le‘i jugoisto~no od Vaqeva, u dolini reke Ribnice, u podno‘juplanina Maqena i Suvobora. Qig (152 m n. v.) se nalazi u doli-ni istoimene reke, desne pritoke Kolubare, udaqen od Vaqevaoko 40 km. Ose~ina (189 m n. v.) le‘i na reci Jadru, ispod plani-ne Vla{i}a. Ubska op{tina (100 m n. v.) le‘i na istoimenoj re-ci u plodnoj tamnavskoj ravnici i na putu Beograd – Vaqevo.Tamnava je naseqena jo{ u praistorijsko doba, a ceo taj kraj jegusto naseqen u vreme Rimqana.

Mirjana Kosti}

6

2 @eqko Je‘, Andrej Starovi}, Pregled arheolo{kih lokaliteta i nalazi-

{ta u vaqevskom kraju, „Vaqevac” br. 94, Vaqevo 1994, 369-381.3 Podaci koji su kori{}eni za izradu ovog rada, a preuzeti su iz nepubli-

kovanih izve{taja, objavqeni su ovde uz dozvole autora.4 Pogledati karte: Vaqevo 478-4-2, Pri~evi} 098-2-3, Su{ice 096-4-1,

Ogla|enovac 096-1-4, Vaqevo 1 i Vaqevo 2.

Vaqevska Podgorina je mikroregija u slivovima reka Obnicei Jablanice (izvori{ni delovi Kolubare), Gradca iQubostiwe, koja obuhvata i tzv. Vaqevsku kotlinu, po ~ijemobodu se rasprostiru planine: Medvednik, Jablanik, Povlen,Maqen i Suvobor.

Toponimi

Prou~avawe toponima odre|enih geografskih prostora po-kazuje da hidronimi (nazivi vodenih tokova) imaju najstarijaimena koja se najdu‘e ~uvaju5. Uticaj istorijske tradicije na to-ponimiju veoma je zapa‘en u vaqevskoj Podgorini. Kada je re~ orekama, najvi{e se raspravqalo o poreklu imena reke Kolubara.Istorijat tuma~ewa ovog hidronima po~iwe sa Evlijom ^ele-bijom, da bi svi kasniji tuma~i imena Kolubara jednodu{no gaubrajali u ona imena reka koje nisu potvr|ena u anti~kim izvo-rima, ali za koja se sa velikom sigurno{}u mo‘e uzeti da poti~eiz predslovenskog supstrata. Uprkos stoletnom trudu doma}ihi stranih stru~waka, poreklo i zna~ewe imena Kolubara, ostajedo danas ne rasvetqeno i sporno. Postoje pretpostavke da je Ko-lubara pre keltske najezde bila istovetna anti~kom imenu Kupe,da bi kasnije Kelti, ta~nije Skordisci prvobitno panon-sko-ilirsko ime Kol-apis prisvojili tako {to su wegov prvi,atributivni deo ostavili neizmewen, a drugi apelativni, pre-veli svojim ambra – reka6. Postoji starije mi{qewe od straneI. Duranova koji hidronim Kolubara svodi na ilirsko Ka-la-bara {to bi zna~ilo „tamna reka”. Jedna od pretpostavki jevezana za stari pesni~ki izraz za zmiju koji glasi „colubra”, a ve-zuje se za vijugavi tok koji reka stvara, i koji je mo‘da usled gla-sovnih promena tokom vremena doveo do kona~nog naziva Kolu-bara.

Najstariji pisani pomen hidronima Kolubara poti~e iz1291. godine, a zabele‘en je u jednom kupoprodajnom ugovoru

Anti~ka topografija vaqevskog kraja

7

5 Marija Isailovi}: Vaqevo i okolne oblasti u sredwem veku, Vaqevo1989, 22.

6 Aleksandar Loma, Kolubara – jedna imenoslovna pri~a, Revija Kolubara,Vaqevo 1997, 30 (U daqem tekstu: Kolubara...).

robiwe „de Colubara”, sa~uvanom u Historijskom arhivu u Du-brovniku7. Istorijski izvori sadr‘e izvesne indicije da se Ko-lubarom sve do u pozni sredwi vek nazivala jedna mawa reke,Gradac, dok se na samu Kolubaru ranije odnosilo ime Obna, sa-~uvano do danas kao deminutiv u nazivu wenog izvori{nog kra-ka, Obnice. O poreklu ovog hidronima postoje dva mi{qewa:starije, da je iz ilirskog i novije, da su ovoj reci ime dali Kel-ti. Ovo mi{qewe se zasniva na vi{estruko potvr|enom hidro-nimu Abona koji se javqa na evropskom kontinentu i na britan-skim ostrvima i je tipi~no keltski, a zna~i reka8.

Gradac, prva desna pritoka Kolubare izvire izme|u plani-na Povlena i Maqena. Malo daqe nizvodno, sa druge straneklisure, na stenovitoj kosi, ustanovqeni su ostaci kasnoan-ti~kog utvr|ewa. Ime sela Brangovi} i brda na kojem se nalazitvr|ava Branig, slovenskog su porekla. Ostaci tog utvr|ewapokazuju da je mo‘da podignuta da kontroli{e put koji je i{aoklisurom Gradca. Hidronim Gradac je slovenskog porekla, izna~i naziv za tvr|avu. Tako je nastalo i ime reke, {to je vrloretko da se reka nazove po mestu pored koga te~e, ali i o tomepostoji vi{e teorija9.

Jablanica, druga sastavnica Kolubare (pored Obnice), dola-zi ispod planine Jablanika, na koju upu}uje poreklo imena reke.Me|utim, pretpostavka, zasnovana na tradiciji, da Kolubarapo~iwe na izvoru Gradca10, mogla bi se primeniti analogno i naJablanicu s obzirom da se u ugarskim poveqama i drugim doku-mentima spomiwe Obnica, a Jablanica ne11.

Sa leve strane Kolubara prima reku Rabas koja je prva i naj-du‘a pritoka Kolubare, i za ~ije se poreklo imena smatra da jekeltsko, izvedeno mo‘da od „Arbatio”. Za Kladnicu i Tamnavusmatra se da su im imena slovenskog porekla12.

Mirjana Kosti}

8

7 Marija Isailovi}, n. d., 31.

8 Aleksandar Loma, Kolubara..., 37.

9 Isto, 34.

10 Isto, 31.


12 Isto, 35.

Hidronimi pru‘aju podatke o pro{losti stanovnika koji suoko wih ‘iveli, dok geografski nazivi planina, brda i visova,nose uglavnom imena koja su im data zbog wihovih osobina. Naj-ve}im delom su slovenskog porekla, te su tako|e vezani za pagan-sku religiju i legende, kao i istorijsku tradiciju. Postoje broj-ni reqefni oblici koji su u pro{losti bili podlo‘ni prome-nama imena ~e{}e nego {to je to bio slu~aj sa imenima reka.

[to se ti~e naziva planina, postoji jedino rasprava o pore-klu imena planina Mawen i Povlen, kao i pojedinim lokalite-tima vezanim za wihove nazive.

Po A. Lomi, oronim Povlen, gledaju}i sa jezi~ke ta~ke, mo‘ese bli‘e odrediti u polovinu 4. veka prema nau~noj pretpostav-ci da je Panilinos, iz Prokopijevog popisa kastela Justinijano-vog doba, obnovqen pod slovenskim imenom Povlen. Za oronimMaqen postojalo je nekoliko mi{qewa, od toga da je staro-balkanski relikt, ili mo‘da keltski uticaj jer u tom jeziku„mala” zna~i planina. Lingvisti~kom analizom dolazi se dozakqu~aka da su oba naziva istog porekla i mogu}e je da su na-stala u isto vreme13.

Istorijska pro{lost vaqevskog kraja

Opis topografskih osobina vaqevskog kraja pokazuje bogat-stvo uslova za ‘ivot i nije slu~ajno {to se na ovom prostoru odpraistorijskih vremena mo‘e pratiti razvoj qudskih zajedni-ca. Dosada{wa prou~avawa najstarijih qudskih kultura u pro-stranom podnebqu ovih prostora pokazala su da je ova geograf-ska sredina odigrala jednu od odlu~uju}ih uloga, kako priformirawu, tako i u toku wihovog daqeg razvoja. O tome svedo~ebrojni lokaliteti iz tog perioda, na severnim obroncimaMaqena – pe}ina Petnica i Visoka pe}ina. Kontinuitet nase-qenosti prati se, daqe, na nalazi{tima gotovo iz svih fazaneolita, koja se postepeno spu{taju prema ni‘im predelima,shodno prelazu na zemqoradni~ko-sto~arsku privredu, za kojusu bile povoqne doline Kolubare i wenih pritoka.


9

13 Aleksandar Loma, Kolubara..., 33.

Na brojnim lokalitetima otkriveni su tragovi paleolit-skog ~oveka i qudskih zajednica neolitskog i metalnog doba,{to pokazuje da su ovim krajem prolazile brojne kulturne gru-pe koje su ostavile za sobom nesumwive uticaje i dokaze svogkretawa.

Kada je re~ o anti~kom periodu, teritorija Srbije, u rimskuprovinciju, ukqu~ena je postepeno, gde je oblast na dowoj Savi izapadna Srbija, a sa wom i vaqevski kraj, po zavr{etku Tiberi-jevog panonskog rata pripala provinciji Ilirik. Ona se pro-stirala od Jadranskog mora do Dunava, pa su oblasti izme|u Sa-ve, Drine i Kolubare postale deo ove prostrane provincije, dabi posle dalmatinsko-panonskog ustanka (6-9 g. n. e.), do{lo doreorganizacije i podele na dve provincije14. Tako je deo Srbije,izme|u Save i podriwskih i vaqevskih planina, pripadao dve-ma provincijama, Dalmaciji sa centrom u Saloni i Panoniji sacentrom u Sirmijumu. Ove dve administrativne celine delila jegranica koja je verovatno i{la 20-25 km ispod desne obale Save,severnim granicama Cera i Vla{i}a i rekom Tamnavom15, pa jeokolina Vaqeva, i ~itav taj region oko Kolubare i Tamnavepripadao provinciji Dalmaciji.

Kasnije podele carstva dovele su do daqih promena. Negdeoko 15-te g. n. e. rimske legije su pomerene na jug, a teritorijaDardanaca, Tribala i Meza u{la je u okvire nove provincijeMezije, koja je u vreme cara Domicijana, negde oko 86-te g. n. e.podeqena na dva dela, odnosno na provinciju Gorwu i DowuMeziju16.

Va‘na prekretnica usledila je 395. godine kada je car Teo-dosije Rimsku imperiju podelio na dva carstva, isto~no i za-padno, linijom koja je i{la od Dunava na u{}e Drine, i daqena jug do Budve17. Srbija, a sa wom i vaqevski kraj, je u{la u sa-stav isto~nog carstva, ~ime je trajno opredeqena za svoju poli-

Mirjana Kosti}

10


15 Milutin Gara{anin, Krupaw i Ra|evina u praistorijsko i rimsko doba,

Ra|evina u pro{losti 1, Novi Sad 1985, 103.16 Miroslava Mirkovi}: Istorija srpskog naroda, I tom, Beograd 1994, 75.


ti~ku, kulturnu, ali i versku egzistenciju u okvirima vizan-tijske vlasti18.

Istorijat istra`ivawa i istra`iva~ka faza

Kada se govori o prvim interesovawima za kulturnu pro-{lost vaqevskog kraja, po~etna istra‘ivawa se vezuju za nau~neradove znamenitih li~nosti evropske i srpske kulture i nau~nemisli druge polovine 19. veka, po~ev od ~uvenog putopisca Fe-liksa Kanica, koji pomiwe nekoliko fortifikacionih objeka-ta u Vaqevu i okolini, preko kwiga Milana Mili}evi}a19, kaoi antropogeografskih radova Qubomira Pavlovi}a20.

Bitan pomak u istra‘ivawu ovih prostora u~iwen je polovi-nom 20. veka, kada su arheolozi Milutin i Draga Gara{anin sa-kupili sve do tada poznate podatke o ovim krajevima. Poznato jeda su arheolo{ka iskopavawa ovog prostora vr{ena jo{ od kra-ja 19. veka, ali sa velikim prekidima sve do 1969. godine. Tada supo~ela sistematska arheolo{ka istra‘ivawa Narodnog muzejaVaqevo sa arheologom Novakom Milo{evi}em. Znatnom inten-zivirawu arheolo{kih radova na podru~ju Vaqeva i okolinedoprinelo je osnivawe Istra‘iva~ke stanice Petnica (ISP),po~etkom 80-tih godina. Ona je svojim prostornim, materijal-nim i organizacionim mogu}nostima uticala da se do|e do ot-kri}a novih lokaliteta pod rukovodstvom @eqka Je‘a, a kasni-je Andreja Starovi}a. Ovom zamahu arheolo{kih radova sna‘anpodsticaj dao je i VI skup Srpskog arheolo{kog dru{tvaodr‘an u Vaqevu, 1984. godine, u saradwi sa Narodnim muzejomiz Vaqeva i ISP. Na skupu je dat presek svih dotada{wihsaznawa o kulturno-istorijskoj pro{losti Vaqeva. Rezultatiovih istra‘ivawa objavqeni su u „Istra‘ivawima II”. Usaop{tewima sa kongresa arheologa izdvaja se i nezaobilazan jerad Aleksandra Jovanovi}a u kome je data sinteza svega onoga{to je do tada istra‘eno sa osvrtom na nove anti~ke lokalitete


11

18 Vladimir Krivo{ejev: Vaqevo-nastanak i razvoj grada, Vaqevo 1997, 35.

19 Milan Mili}evi}: Kne‘evina Srbija, Beograd 1876.

20 Qubomir Pavlovi}: Kolubara i Podgorina, Beograd 1907.

u regionu oko reke Kolubare i Tamnave, koji je pripadao pro-vinciji Dalmaciji u rimsko doba21.

Posledwih godina istra‘ivawa vaqevske okoline obavqaZavod za za{titu spomenika kulture iz Vaqeva kojima rukovodiarheolog Radivoje Arsi}, u saradwi sa ISP i Narodnim muze-jem Vaqevo.

Do sada, otkriveno je oko 48 lokaliteta u vaqevskom kraju, izperioda rimske epohe. Karakteristi~no je to {to za prva dva ve-ka ima veoma malo lokaliteta, dok u 3. i 4. veku taj broj rapidnoraste. Iz prva dva veka otkrivena su tri lokaliteta, koji se na-laze u severnim i isto~nim delovima, tj. u onim delovima odaklesu Rimqani prodrli u ovaj kraj. U 3. veku, kada pasivna romani-zacija daje svoje rezultate, broj lokaliteta znatno raste. Rim-qani su prisutni u svim delovima ovog prostora i u 4. veku brojnalazi{ta raste.

Mirjana Kosti}

12

21 Aleksandar Jovanovi}, Nalazi iz rimskog perioda u vaqevskom kraju,Istra‘ivawa II, Vaqevo 1989, 58-65 (U daqem tekstu: Nalazi iz rimskog

perioda).

U vaqevskoj okolini do sada je otkriveno {est vrsta lokali-teta: naseqe, vila rustika, nekropola, rudnik, ostava i utvr-|ewe. Nakon osvajawa ovih oblasti, Rimqani su pristupili{irewu gradskog na~ina ‘ivota. U po~etku su se oslawali na ci-

vitates peregrinae, {ire administrativne jedinice na teritorijistarosedelaca, koje su se kasnije uklopile u {iru teritoriju no-vonastalih gradova. Dosada{wim rekognoscirawem, odnosnoevidentirawem i registrovawem, otkriveni su ostaci naseqa na15 lokaliteta.

Vile rustike

Vile rustike su uglavnom podizane na bre‘uqcima koji suimali ju‘nu ekspoziciju ka suncu i bili su u blizini reka i po-toka. Ve}ina vila sastojala se od glavne zgrade za stanovawe ipridru‘enih zgrada. Sude}i po broju lokaliteta na kojima suotkriveni ostaci poqoprivrednih gazdinstava, ravni~arskaoblast i pobr|e vaqevskog kraja, bili su veoma nastaweni. Dosada je otkriveno 16 vila rustika. Podizane su na lako obradi-voj i plodnoj zemqi, okru‘enoj {umama i livadama, u central-nom i severnom podru~ju, na osun~anim bre‘uqcima, kao i u do-lini reke Rabas, leve pritoke Kolubare, kao i severno od rekeTamnave, na plodnim poqima. Vile rustike su bile povezanemre‘om rimskih puteva, koji slivali su se u glavni put Salona –Sirmijum, koji je povezivao dva centra provincije Dalmacije iPanonije. Put je od 2. veka dobio ~isto ekonomski zna~aj. Poje-dine vile rustike po svojoj arhitekturi odi{u izra‘enom po-trebom za racionalno{}u i efikasno{}u, kao {to je vila ru-stika u Babinoj Luci sa svojih pet prostorija, dok one u seluSkobaq govore o potrebi wenog vlasnika da sa~uva luksuz iudobnost, {to i potvr|uje sistem za grejawe i bogata fresko-de-koracija. Vila rustika iz Babine Luke tipolo{ki pripada jo{nedovoqno istra‘enoj grupi objekata poznog Carstva. U ovugrupu spadaju vile iz Kriveqa kod Bora i Prijevora kod^a~ka22. Wihove zajedni~ke osnovne karakteristike su smawen


13

22 @eqko Je‘, Rezultati iskopavawa kasnoanti~ke gra|evine u Babinoj Lu-

ci, Glasnik Me|uop{tinskog istorijskog arhiva (MIAV) br. 26-27, Va-qevo 1992, 52.

gabarit, u odnosu na vile iz 2. i 3. veka, i izrazito smawena po-treba za luksuznim sadr‘ajima objekta (terme, kolonade, hipo-kausti, i sl.).

Posebnost ovih vila ~ine konhe apside koje mo‘da imaju ve-ze sa bazilikalnim sakralnim objektima, po{to ove vile po-stoje u vreme kada je hri{}anstvo priznato kao zvani~na reli-gija Carstva.

Rimske vile rustike u vaqevskom kraju nastale su krajem 3. ve-ka (Babina Luka, Liso Poqe), i u 4. veku (najve}i broj). Najgu-{}u koncentracija ovih objekata iz 4. veka, imamo u dolini rekeTamnave, na teritoriji op{tine Ub. Iz burnog vremena PoznogCarstva registrovani su lokaliteti: \evri}a livada, Aluge,Divinac, Kne‘evac, Lon~anik, Stubline, Pqo{tanica, Velikibunar, itd. Naravno, treba uzeti u obzir i ~iwenicu da su ba{na ovom prostoru najvi{e vr{ena rekognoscirawa, pa bi nekadaqa istra‘ivawa, teritorija ostalih op{tina, mo‘da moglapru‘iti druga~iju sliku o koncentraciji vila rustika.

Tokom rekognoscirawa 1986. godine, na desnoj obali reke To-plica u blizini toponima Obarci, u selu Virovac prona|eni subrojni fragmenti zemqanih posuda od dobro pe~ene, sive zemqe.Ove posude su na~iwene na vitlu i me|u prona|enim fragmenti-ma mogu se raspoznati delovi tawira, zdela, lonaca sa razgrnu-tim obodima. Posude su na~iwene uglavnom od nepro~i{}enegline, sa primesama silikatnog peska i po pravilu su tawih zi-dova. Wihove tipolo{ke karakteristike nedvosmisleno utvr|u-ju ovaj materijal u vreme od 3. do 4. veka. Najbli‘e analogije su,svakako, sa materijalom iz Babine Luke ili Skobaqa, pa se savelikom izvesno{}u mo‘e pretpostaviti da je, na iskraju rim-skog carstva, ovde postojala mawa vila rustika.

Lokalitet Skobaq se nalazi jugozapadno od lokaliteta Cr-kvine gde je istra‘ena jedna vila rustika. Rekognoscirawem te-rena 1998. godine od me{tana su dobijene informacije da su tunala‘ene velike opeke koje su pokrivale neki bunar. Prva son-da‘na iskopavawa su pokazala da se ovde nalaze arhitektonskiostaci iz rimskog perioda. Daqim radovima otkrivena je kr-stasta memorija du‘ine 15 m s polukru‘nim apsidama na is-to~noj i zapadnoj strani, ulazom na jugu i pravougaonom prosto-

Mirjana Kosti}

14

rijom na severu. Memorija je o~uvana do visine poda. Po na~inuzidawa i pokretnih arheolo{kih nalaza datovana je u kraj 4. ve-ka, {to zna~i da je istovremena sa gra|evinom na lokalitetu Cr-kvine, i da najverovatnije pripada vlasniku vile23.

Ostave

Nesigurnost izazvana napadima varvarskih plemena, dovelaje do potreba stanovni{tva za sakrivawem blaga, pa su takobrojne ostave novca otkrivene na lokalitetima: Rtovi, Svileu-va i Dra‘i}i u selu Beomu‘evi}.

Beomu‘evi} je brdovito selo na obali reke Obnice. Ovde jeotkrivena jedna ostava rimskog novca, nastala verovatno predgotskom opasno{}u s kraja 4. veka. Ona sadr‘i 194 komadabronzanog novca od kojih je ve}ina veoma slabo o~uvana,~itqivo je oko 120 primeraka24. U ostavi su sadr‘ani novcirimskih imperatora Konstancija II (337-361 g.), Julijana(361-363 g.), Valentinijana I (364-375 g.), Valensa (364-368 g.),Gracijana (367-383 g.), i Valentinijana II (375-392. g.)25. Ovakveostave su zna~ajne zbog mogu}nosti pra}ewa istorijskihkretawa na prostoru severozapadne Srbije, pa se mo‘e izdvoji-ti vi{e hronolo{kih segmenata koji su prikaz nekih istorij-skih doga|aja na prostoru Balkana26. Na lokalitetu Rtovi,prona|eno je {est srebrnih rimskih nov~i}a koji se datuju od1. veka p. n. e. do 3. veka n. e. Na lokalitetu Svileuva otkrivenoje dosta rimskih nov~i}a koji su 70-tih godina 3. veka verovat-no bili sakriveni pred Kvadskom opasno{}u27.

Nekropole

Po mi{qewu istori~ara Marije Isailovi}, oblast zapadneSrbije bila je naseqena ilirskim plemenima, od kojih su u


15

23 ^aslav Jordovi}, Za{titna arheolo{ka iskopavawa na prostoru Rudar-

skog basena „Kolubara”, Kolubara 4, Beograd 2005, 24.24 Aleksandar Jovanovi}, Nalazi iz rimskog perioda, 64.

25 Isto, 64.

26 Isto, 64.

27 Isto, 64.

vaqevskom kraju bili prisutni, pored ostalih, Autarijati iTribali28.

O mogu}oj prisutnosti drugih etni~kih zajednica, kao {to suPanoni i romanizovani Kelti, mo‘e se zakqu~iti na osnovudva nadgrobna spomenika iz rimskog perioda prona|ena u ovomkraju. Prvi je nadgrobni spomenik iz sela Gorwe Bukovice ~ijenatpisno poqe sadr‘i latinska i keltska imena, mada se po ana-lizi ~ini da je u pitawu panonsko ime teofornog karaktera,{to bi upu}ivalo na prisustvo Panona u ovom regionu29. Drugispomenik je ara posve}ena Apolonu Gangarskom iz 3. veka na{eere, na|ena u selu Sitarice kod Vaqeva. Kult Apolona bio je ka-rakteristi~an za romanizovane Kelte, koji su mo‘da i ‘ivelina ovim prostorima.

Nekropole su otkrivene na brojnim lokalitetima: Jabu~je,Crkvina, Gorwa Bukovica, Mitrovi}a vo}e, Petnica.

U selu Jabu~je otkrivena je, prilikom va|ewa peska iz Kolu-bare, ostava srebrnog posu|a (argentum escarium) iz 1. veka na{eere, zatim jedan votivni spomenik, delovi nekoliko nadgrobnihspomenika, a tu se nalazio i jedan mauzolej koji poti~e iz istogperioda. Nalaz sadr‘i dva pehara, jedan simpulum, tawire, dvapodmeta~a, ~etiri posude za rovita jaja, ka{ike. Ta~an broj po-suda se ne mo‘e sa sigurno{}u utvrditi, mogu}e je da je nalaz sa-dr‘avao i ve}i broj elemenata koji nisu dospeli u Narodni mu-zej u Beogradu30. Najbli‘e analogije ovo luksuzno posu|e nalaziu velikim servisima, na|enim na tlu Italije, {to pokazuje da jewihov vlasnik bio ili bogati pojedinac ili vojnik koji je ovedragocenosti pqa~kao u Italiji i doneo sa sobom na po~etkurimske dominacije u ovim krajevima31.

Na ovom lokalitetu prona|ena je i jedna votivna ara posve}e-na Mitri. Ara je izra|ena od krupnozrnog pe{~ara. Delimi~noje o{te}ena na bazi i profilisanom simsu, kao i sam natpis.Profesor A. Jovanovi} aru hronolo{ki opredequje u kraj 2. ili

Mirjana Kosti}

16


29 Aleksandar Jovanovi}, Nalazi iz rimskog perioda, 60.

30 Ivana Popovi}: Produkcija srebra u periodu ranog carstva, Anti~ko sre-

bro u Srbiji, Beograd 1994, 45.31 Isto, 46.

3. vek. Za odre|ivawe hronologije ovog natpisa mo‘e se iskori-stiti i skra}ena zavetna formula v(otum) p(osuit) l(ibens) koja seina~e, u ovoj formi, retko sre}e na ovoj teritoriji. Isti zavet-ni natpis nala‘en je u Sremu i oblasti kosmajskih rudnika32.

U blizini su otkrivene dve profilisane baze za nadgrobnecipuse, prizmati~ni cipus sa natpisom, funerarna kocka sareqefnom dekoracijom i deo ostatka spomenika sa akroterija-ma. Prema dimenzijama pojedinih elemenata spomenika pretpos-tavqa se da je re~ o dva sepulkralna objekta.

Grobni nalazi potvr|eni su u Petni~koj pe}ini. Svi grobovikoji su otkriveni na ovoj nekropoli bili su bez priloga. Inven-tar je sa~iwen od li~nog nakita pokojnika. Po svim svojim od-likama, slobodno ukopanim skeletima, orijentacije zapad – is-tok sa mawim odstupawima i u nedostatku priloga, u ovim gro-bovima je sasvim sigurno sahraweno lokalno romanizovano sta-novni{tvo iz 4. veka, niskog dru{tvenog statusa, koje je vero-vatno primilo hri{}anstvo. Ovoj grupi stanovni{tva verovat-no pripada i kultna jama, u kojoj su otkriveni ostaci pogrebnihda}a. Sva prona|ena keramika ima sasvim sigurno odlike rim-skog provincijskog grn~arstva, pa je jama mo‘da nastala preformirawa slojeva u pe}ini i grobova na nekropoli koji sa-dr‘e elemente ~erwahovske materijalne kulture, posebno posudeprona|ene u pe}ini. Sude}i po delu otkrivene nadgrobne plo~e,novca cara Valentijana I i pomenutih fibula, prostor ispredpe}ine lokalno stanovni{tvo je koristilo kao grobqe u perio-du od 3. do 4. veka33.

Rudnici i utvr|ewa

Putevi su najpre imali vojni karakter da bi u 3. i 4. veku do-bili postepeno i privredni zna~aj. Glavni putevi povezivalisu Dalmaciju sa Panonijom, a jedan od najva‘nijih bio je put Sa-lona – Sirmijum, jer je povezivao dva centra ovih provincija.


17

32 Aleksandar Jovanovi}, Nalazi iz rimskog perioda, 61

33 Podaci i opis ovog lokaliteta preuzeti su uz dozvolu autora iz nepubli-kovanog diplomskog rada Radivoja Arsi}a na temu: Elementi ~erwahov-

ske kulture na teritoriji provincija Moesia Prima i Dacia Ripensis.

Prelaze}i preko Bosne, put je dolazio u oblast Domavije (Sre-brenica), odakle je daqe, preko Drine i Ma~ve prelazio u Srem.Rimski namesnik provincije Dalmacije, Kornelije Dolabela,preuzeo je gradwu puteva na pravcima kojima se vojska kretalaprema severu, odnosno prema Dunavu34.

Raznovrstan litolo{ki sastav vaqevskih planina uslovio jei pojave raznih ruda i minerala. Poznata su le‘i{ta vi{e rudametala, a posebno bakra (rudnik Rebeq). Podru~je planina Me-dvednik i Povlen bogata su rudom olova iz ‘ivine rude sa viso-kim procentom metala, dok su u izvori{tu reke Jablanice odav-no poznate mase gvo‘|evitog tufita35. Ovo rudno blago eksploa-tisali su Rimqani, a kasnije i Turci.

Tragovi rudarstva mogu se pratiti u rudniku Rebeq (koji senalazi u planinskom selu Rebeq, u samom Jablaniku na levojobali Jablanice), i u selu Ogla|enovac, na brdovitom zem-qi{tu obronaka Vla{i}a i Jautine.

U selu Rebeq rekognoscirawem je otkriven lokalitet nazvanpo jednom od planinskih vrhova ove planine – Kuline. Po{to uovom kraju do sada nije bilo obimnijih arheolo{kih istra‘i-vawa, tek nedavnim rekognoscirawem terena arheolo{ka ekipavaqevskog Zavoda otkrila je ~itav niz do sada nepoznatih nala-zi{ta koja poti~u iz vremena Rimske imperije i sredweg veka.Radi se prete‘no o utvr|ewima i mestima povezanim sa eksploa-tacijom ruda bakra, srebra, olova, i cinka. Utvr|ewe, dimenzija100h50 m, na Kulini zauzima severni plato ovog vrha na nadmor-skoj visini oko 960 m. Prema vidqivim tragovima fortifika-cija je bila opasana zidinama od lomqenog kamena i maltera, sanajmawe 6 pravougaonih kula. Prilikom rekognoscirawa na po-vr{ini je otkrivena pozla}ena bronzana kop~a u obliku goluba,zatim olovni teg za terazije i veliki broj ulomaka kerami~kihposuda koje ukazuju da se ‘ivot na ovom mestu odvijao izme|u II iVI veka na{e ere. Obzirom na blizinu le‘i{ta rude i starih ru-dokopa ovaj grad je mogao imati vi{estruku ulogu, kao {to je:

Mirjana Kosti}

18

34 Slobodan Du{ani}: Organizacija rimskog rudarstva u Noriku, Panoniji,

Dalmaciji i Gorwoj Meziji, Istorijski glasnik 1-2, Beograd 1980, 49.35 @ivorad Jevti}, Kolubarski okrug, Kolubara – Veliki narodni kalendar

za prostu 2002, kw. 12., Vaqevo 2002, 33.

prerada iskopane sirovine, sme{taj vojne posade za za{titurudnika i sedi{te lokalnog upravnika rudnika36.

Rudnici sa podru~ja Cera i planinske oblasti izme|u Drinei Kolubare pripadala su distriktu agrentariae Pannonicae37. Ru-darstvo je predstavqalo organizovan sistem koji je bio vezan zaprestonicu, ali i povezan za ‘ivotom i administracijom u pro-vinciji, pa su prihodi od rudnika metala pripadali caru i vr-lo rano su davani u zakup. U pogledu uprave wihova teritorija jebila izuzeta iz nadle‘nosti provincijskog upravnika i povere-na carskom prokuratoru, a pojedina okna davana su u zakup rud-ni~kim kolonima38.

Rudnici su administrativno bili podeqeni u rudnike Nori-ka, Dalmacije, Panonije i Mezije, ali rudarske oblasti nisu bi-le identi~ne sa provincijskim granicama, ve} po vrstama ru-da39. Tako bi rudnici u Rebequ i Ogla|enovcu, i ako se nalaze nateritoriji provincije Dalmacije pripadali distriktu argenta-

riae Pannonicae kao i oni sa teritorije provincije Panonije uokolini Krupwa i Zaja~e40. To govori o povezanosti dve provin-cije kada se radi o eksploataciji rudnog bogatstva.

Vaqevska oblast, bogata rudama u svom zapadnom i ju‘nom de-lu a izuzetno plodnom i lako obradivom zemqom u centralnom isevernom podru~ju, predstavqala je materijalnu potporu siste-mu utvr|ewa na severnoj granici Carstva, uz Savu i Dunav.Utvr|ewa, ~ija je uloga bila da kontroli{u i obezbe|uju sigur-nost na putevima otkrivena su na lokalitetima: Jerinin grad,U{}e – Anine, Vito. Ovi fortifikacioni objekti imali su izu-zetnu preglednost i kontrolu nad putnim pravcima. Utvr|eweJerinin grad u selu Brangovi} mogu}e da je imalo za{titnu ulo-gu nad putem koji je i{ao iz kolubarske doline u jugozapadnu Sr-biju. @ivot u utvr|ewu se, na osnovu stratigrafske situacije


19

36 Radivoj Arsi}, „Izve{taj o rekognoscirawu terena u reonu sela Rebeq”,nepublikovan rad Zavoda za za{titu spomenika kulture, Vaqevo 2002.


38 Miroslava Mirkovi}, n. d., 88.

39 Slobodan Du{ani}, n. d., 9


prve kule i crkve, mo‘e datovati u kasnoanti~ki period od 4. do6. veka. Situacija dobijena iskopavawima otkriva da se na po-menutom prostoru nalazi veliki broj objekata koji ukazuju napostojawe zna~ajnog civilnog naseqa, koje se razvilo pored an-ti~kog puta koji prolazi kroz kawon reke Gradac. Put jepredstavqao komunikaciju doline Kolubare sa vaqevskim pla-ninama i Podriwem bogate rudnim le‘i{tima (srebro, zlato,bakar, olovo). To je razlog {to se na ovom mestu razvio zna~ajanregionalni centar, povezan sa trgovinom i eksploatacijom ipreradom ruda. Postoji mogu}nost da je sama fortifikacija, ka-sniji dodatak, sa kraja 4. veka, kako bi se za{titilo naseqe po-red reke, jer utvr|ewe zauzima sasvim neuobi~ajen polo‘aj.Utvr|ewe se nalazi na padini, a ne na vrhu brda, tako da su ulazi prva kula sa gorwe strane, na znatno ni‘oj ta~ki od okolnogterena. Verovatno je prva kula podignuta za odbranu, a potom be-demima povezana sa drugom severozapadnom kulom.41

Popis anti~kih lokaliteta u vaqevskom kraju

Rimska nalazi{ta iz vaqevskog kraja, koja su do sada regi-strovana, prikazana su u tabeli, a redni brojevi kojima su ozna-~ena odgovaraju brojevima na prilo‘enoj karti. Uz naziv i me-sto lokaliteta, nazna~en je wegov karakter (naseqe, nekropola,villa rustica, utvr|ewe, ostava) i geografske koordinate.

Red.

br.

Naziv

lokaliteta

Mesto

Hronolo{ka

opredeqenost

Koordinate

Vrsta

lokaliteta

1.\avri}alivada

selo Ko`uar,Ub

rimski pe-riod

y=7 426 800

x=4 923 900villa rustica

2. AlugeseloQubini}, Ub

4. vek na{eere

y =7 426 800


3. Banovo brdoselo G.Bukovica,Vaqevo

4. vek na{eere

y =7 401 212


Mirjana Kosti}

20

41 Du{an Mrkobrad i Radivoje Arsi}, Brangovi} – preliminarna arheolo{ka

istra‘ivawa ranosredwovekovnog utvr|ewa, Glasnik MIAV br. 38, Va-qevo 2004, 79-103.

4. Crkvinaselo BabinaLuka, Vaqevo

4. vek na{eere

y =7 916 400


5. Crkvinaselo MaliBorak,Lajkovac

3-4. vek na{eere

y=7 439 000

x=4 925 700nekropola

6.Crkvina -Manastirina

selo Skobaq,Lajkovac

3-4. vek na{eere

y=7 438 200

x=4 923 150naseqe

7. DivinacseloQubini}, Ub

4. vek na{eere

y=7 426 100

x= 4 932 900villa rustica

8. Draì}iseloBeomuèvi},Vaqevo

4. vek na{eere

y=7 401 800

x=4 907 100ostava novca

9. Dubokovacselo Dokmir,Ub

3-4. vek na{eere

y=7 417 700

x=4 918 000naseqe

10.Fudbalskoigrali{te

selo Guwevac,Ub

3-4. vek na{eere

y=7 425 000

x=4 922 700naseqe

11.GorwaBukovica

selo GorwaBukovica,Vaqevo

3-4. vek na{eere

y=7 403 875


12. Jabu~jeselo Jabu~je,Lajkovac

1-4. vek na{eere

y=7 436 150

x=4 918 750naseqe

13.Jakovqevi}aku}a

selo Takovo,Ub

kasna antikay=7 425 700

x=4 929 100

naseqe ivilla rustica

14. Jerinin gradseloBrangovi},Vaqevo

kasna antikay=7 409 250

x=4 998 070utvr|ewe

15. Kamaqselo Skobaq,Lajkovac

4. vek na{eere

y=7 438 550

x=4 922 350rimski nalaz

16. Kik - Axi}iseloSitarice,Vaqevo

3. vek na{eere

y=7 496 150

x=4 949 183naseqe

17. Kneèvacselo Tulari,Ub

4. vek na{eere

y=7 414 000

x=4 931 200

naseqe iostaci

rimskih villa

rustica


21

18. Krivo{ijaseloZabrdica,Vaqevo

rimska epohay=7 411 100

x=4 911 400naseqe

19. Lon~anikseloLon~anik, Ub rimska epoha

y=7 430 300


20.Ma|arske ku}e- Popovica

selo LisoPoqe, Ub

3-4. vek na{eere

y=7 436 200

x=4 934 000

naseqe, villa

rustica

21.Ma~ine -Zlatar

selo Dra~i},Vaqevo

4. vek na{eere

y=7 413 100

x=4 896 500naseqe

22.Mi{i}aimawe

selo Brovi},Ub

4. vek na{eere

y=7 432 000


23.Milo{evi}aimawe

selo DowiMu{i},Mionica

rimski pe-riod

y=7 431 850


24.Mitrovi}avo}e

selo Dokmir,Ub

rimski pe-riod

y=7 417 700


25.Mu{i}kogrobqe

selo DowiMu{i},Mionica

rimski pe-riod

y=7 431 850

x=4 905 250naseqe

26. Obarciselo Virovac,Mionica

2-3. vek na{eere

y=7 429 000

x=4 907 700naseqe

27. Ogla|enovacseloOgla|enovac,Vaqevo

rimski epohay=7 399 250

x=4 915 100

rimskirudnik

28. OrlovacseloBelo{evac,Vaqevo



29. OstewakseloBrangovi},Vaqevo


x=4 898 100naseqe

30. Petnicaselo Klinci,Vaqevo



31. Petrovi}iseloBrezovice,Vaqevo


x=4 895 790naseqe

Mirjana Kosti}

22

32. Pqo{tanicaselo Radqevo,Ub


x=4 925 300

kompleks villa

rustica

33.Popovi}aimawe

selo Radqevo,Ub


x=4 925 300

nalazi izrimskogperioda

34. Potokselo Vrelo,Ub


x=4 929 600naseqe

35. Reka UbseloTvrdojevac,Ub

3-4. vek na{eere

y=7 421 500

x=4 921 600naseqe

36. Rebeqselo Rebeq,Vaqevo


x=4 896 275

rimskirudnik

37. Rovniselo Rovni,Vaqevo

3. vek na{eere

y=7 399 350

x=4 901 000naseqe

38. SavinacseloBrezovice,Vaqevo


x=4 896 250grob

39. Seli{teselo BabinaLuka, Vaqevo

kasnorimskiperiod

y=7 916 400

x=4 912 750naseqe

40.Skobaq -Manastirina

selo Skobaq,Lajkovac

3-4. vek na{eere

y=7 438 200

x=4 923 150naseqe

41.StadionKru{ik

Vaqevo rimska epohay=7 412 080

x=4 903 050

rimskinalazi

42. Staro seloselo Stepawe,Lajkovac

4. vek na{eere

y=7 425 400


43. Stublineselo Bawani,Ub



44.[alitrenape}ina

selo Bre`|e,Vaqevo

4. vek na{eere

y=7 425 300

x=4 892 300

rimskinalazi

45. Tularsko brdoseloKalinovac,Ub


x=4 929 200

rimskinalazi

46. U{}e - Anineselo ]elije,Lajkovac

4-6. vek na{eere

y=7 436 050

x=4 912 950utvr|ewe


23

47. Veliki bunarselo Vrelo,Ub



48. VitoseloBrezovice,Vaqevo

3-4. vek na{eere

y=7 399 500

x=4 995 400utvr|ewe

Iz tabele se vidi da je na teritoriji vaqevskog kraja otkrive-no i registrovano 48 anti~kih lokaliteta, datovanih u perioduod 1. do 4. veka na{e ere, a od toga su tri utvr|ewa, 16 vila rusti-ka, 15 naseqa, 5 nekropola, jedna ostava i dva rudnika.

Rezime

Opis topografskih osobina vaqevskog kraja pokazuje bogatstvouslova za ‘ivot, i nije slu~ajno {to se na ovom prostoru, od praisto-rijskih vremena, mo‘e pratiti razvoj qudskih kultura. Arheolo{kaiskopavawa ovog prostora koja se odvijaju, jo{ od kraja 19. veka, nabrojnim lokalitetima otkrivaju tragove paleolitskog ~oveka iqudskih zajednica neolitskog i metalnog doba. Periodi~na ve}aistra‘ivawa vr{ena su, tek u drugoj polovini 20. veka. Dosada{wimistra‘ivawima otkriveno je u vaqevskom kraju oko 48 lokaliteta izperioda rimske epohe (naseqa, vile rustike, nekropole, rudnici,utvr|ewa i ostave). Najve}i broj nalazi{ta koji su do sada istra‘enipoti~e iz 3. i 4. veka na{e ere, kada je vidqiva pasivna romanizacija{to se mo‘e uo~iti po koncentraciji rimskih lokaliteta u ~itavojgorwoj Kolubari. U 4. veku se vr{i naseqavawe povoqnih mesta ipravqewe puteva koji bi povezivali ove lokalitete. Komunikacijskipravci u ovom podru~ju su najvi{e zavisili od topografskih odlikaterena na kojem su prisutni arhitektonski objekti bez obzira nawihov tip. Puteve, koji su pravqeni tamo gde je najjednostavnija inajlak{a fizi~ka prohodnost, {titila su utvr|ewa. Ovakvi forti-fikacioni objekti imali su izuzetnu preglednost i kontrolisaliva‘ne pravce, pa se uz wih mogu o~ekivati i naseqa koja su se obi~norazvijala uz utvr|ewa. Naj~e{}e su podizana na brdima iznad reka(Qig, Kolubara, Gradac). Utvr|ewe Jerinin grad u selu Brangovi}bilo je podignuto nad klisurom reke Gradac. Put je predstavqao ko-munikaciju koja spaja dolinu Kolubare sa vaqevskim planinama iPodriwem, a koje su obilovale rudnim le‘i{tima (srebro, zlato, ba-

Mirjana Kosti}

24

kar, olovo). Tako se na ovom mestu razvio zna~ajan regionalni cen-tar, najverovatnije povezan sa trgovinom i eksploatacijom i prera-dom ruda. Vaqevski kraj je bogat rudama u svom zapadnom i ju‘nom de-lu, o ~emu svedo~e i rudnici Rebeq i Ogla|enovac, a i tragovi rudar-skih radova iz rimskog doba mogu se pratiti od severnih padina Po-vlena i Qubovije.

Vile rustike su koncentrisane u centralnim i severnim podru~ji-ma, kao i u dolini reke Rabas i severno od reke Tamnave. Do sada ih jeregistrovano preko 16. ^itava ova oblast poseduje klimatske, pedo-lo{ke i hidrografske karakteristike, kao i izuzetan saobra}ajnipolo‘aj. Posebno se izdvajaju oblasti oko u{}a reka, Ub i Tamnava,ali treba imati u vidu da je ta oblast i najvi{e rekognoscirana, pa jeverovatno da }e neka daqa istra‘ivawa dopuniti sliku o wihovomprostirawu. Velika ve}ina rimskih vila rustika opqa~kana je i ra-zorena provalom Gota, o ~emu svedo~e i ostave novca, krajem 4. vekana{e ere. Zemqoradni~ka naseqa mogu se o~ekivati na re~nim terasa-ma i blagim padinama u blizini re~nih tokova vaqevskih reka. Napobr|ima iznad doline, registrovana su naseqa ~iji su se stanovnicibavili sto~arstvom, mada su se brojna nalazi{ta nalazila na brdimakoja su dva ili vi{e kilometara udaqena od toka reke.

Razmatrawem problematike funkcionalnih, ekonomskih komuni-kacija izme|u vila rustika, vikusa i utvr|ewa na teritoriji vaqev-skog kraja u doba rimske dominacije, prikazana je koncentracija re-gistrovanih lokaliteta sa kra}om analizom topografskih karakte-ristika. Sva budu}a istra‘ivawa na terenu done}e jasniju sliku onaseqenosti ovog prostora.

Summary

The description of topographic features of Valjevo region shows the pelf

of life conditions, there fore it is no coincidence that this area has been favor-

able, since prehistoric times, for observation of human culture development.

Archaeological excavation in this area, which have been taking place in nu-

merous locations, since 19th century, reveal traces of Neanderthal (Paleo-

lithic) man as well as those of communities that stem from Neolithic and

Metal age. Periodic, bigger researches were done only at mid XX century.

Researches which have been done up to now reveal some 48 locations that

date from roman period (settlements, villas rustics, necropolis, mines, forts

and larders). The majority of locations date from III and IV century A.D.


25

when the passive romanization can be identified by the concentration of ro-

man localities all over upper Kolubara. In IV century the Romans were set-

tling in favorable places and building roads so as to connect those localities.

Communication directions in this area mainly dependeded on topographic

features of the field in which the architectural facilities can be found, regard-

less of their type. The roads protected the forts and were built in places that

were plain and passable in terms of physical geography. These kinds of forti-

fication facilities had extreme overview of the sight and also had control

over important directions. Due to these facts, it is common to find settle-

ments near these forts. The forts were usually built up on hills, above rivers

(Ljig, Kolubara, Gradac). The fort called Jerina's town in the village of

Brangovi} was built over the canyon of river Gradac. The road was there to

link the valley of Kolubara and mountains of Valjevo and Podrinje. Those

mountains and Podrinje were rich in ore (silver, gold, copper and led ore).

Thus, a significant regional centre was developed in this area. It was most

likely that this centre was associated with trade as well as with ore exploita-

tion and processing. The Valjevo area is rich in ore in its west and southern

part, and mines Rebelj and Ogladjenovac are proof for that. Also, it is

possible to track down the traces of Roman mining work back to north side

of mountains Povlen and Ljubovija.

Villas rustics (Latin: villas rusticas) are grouped in central and north ar-

eas, and in the valley of river Rabas and north of river Tamnava. More than

16 of villas are registered so far. This whole area has its climate, pedology

and hydrographic features as well as exceptional traffic position. The areas

around mouths of river Ub and river Tamnava can be singled out due to the

fact that these very areas were mostly explored and it is possible that further

research will supplement pattern of their spreading. The majority of villas

rustics was mugged and destroyed in Goths invasion at the end of IV century

A.D. and money safes represent a solid testimony of that event. Agricultural

settlements can be found on river banks and mild slopes near flows of rivers

of Valjevo. On hills over the valley were registered settlements. Population

in these settlements was engaged in cattle-breeding, although numerous lo-

calities were on the hills that are a mile or two away from the river flow.

By considering the question of functional and economic communication

between villas rustics, vicus (Latin) and forts on the territory of Valjevo re-

gion, in the age of Roman domination, it was possible to show concentration

of registered localities along with short analysis of topographic features. Ev-

ery further exploration on the field will contribute to clarification of this

area's population pattern.

Mirjana Kosti}

26

anti^ka topografija vaqevskog kraja - istorijskiarhiv.rs fileosnovu za ovaj rad ~ini stru~na...

Documents