ANTALYA KENTİNDEKİ TURİZM FAALİYETLERİNİN KIYI ALANLARINA ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ

Cem ARÜV*, Mustafa YILDIRIM**, Bülent TOPKAYA**

*Arüv Çevre Ltd. Şti., **Akdeniz Ünv. Çevre Müh. Böl. Antalya

ÖZET

Antalya Kenti, doğası ve tarihi güzellikleriyle Türkiye’nin en çok ilgi duyulan turizm bölgesidir. Bu özelliği nedeniyle mevcut turizm tesislere her geçen gün yenileri eklenmektedir. Ancak, Antalya kentinde hızla gelişen turizm faaliyetleri kıyı alanlarında ormanların yok olması, deniz ortamının kirlenmesi, sulak alanların bozulması gibi birçok çevresel problemleri beraberinde getirmektedir. Bu çalışmada Antalya kenti doğusunda bulunan Lara – Kundu bandındaki turizm faaliyetlerinin kıyı alanlarına etkileri coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama kullanılarak belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Antalya, Turizm, Uzaktan Algılama (UA), Coğrafi Bilgi Sistemleri

(CBS)

DETERMINING IMPACT OF TOURISM ACTIVITY ON THE

COASTAL AREA IN ANTALYA CITY

ABSTRACT Antalya City, due to has nature and historical heritage, is the most interesting tourism area in Turkey. Because of these characteristics, new tourism facilities have been constructed in Antalya City. On the other hand, due to rapid improvement of tourism activities, many environmental problems such as deforestation, wetland destruction and marine pollution have occurred. These problems can be determined using GIS and RS. In this study, impacts of tourism activities on the coastal area of Lara – Kundu region, located in eastern part of Antalya, are determined with GIS and RS. Keywords: Antalya, Tourism, Remote Sensing (RS), Geographical Information Systems (GIS).

1. GİRİŞ Antalya kenti, Türkiye’nin turizm başkenti olarak nitelendirilmektedir. Turizm sektörünün sağladığı iş olanakları, insanları bu bölgeye çektiğinden dolayı Antalya Türkiye’nin en çok iç göçe maruz kalan illerinden birisidir. 1990 – 2000 yılları arasında yapılan nüfus sayımlarına göre Türkiye’de kent merkezlerindeki ortalama yıllık nüfus artışı ‰ 26,98 iken Antalya İli’nde bu artış ‰ 46,67 olmuştur [1]. 640 km’lik kıyı şeridine sahip olan Antalya İli’nin nüfusunun %85’i kıyı kesiminde yaşamakta, özellikle kıyı alanlarının turizm bölgesi olarak ilan edilmesinden dolayı turistik tesisler ve ikincil evler bu alanlarda yoğunlaşmaktadır. Şekil 1’de Antalya İli’nin turizm bölgeleri, Şekil 2’de ise nüfus artış grafiği görülmektedir.

Şekil 1. Antalya İli Turizm Bölgeleri

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

1970 1980 1990 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030

Yıllar

Nüf

us

Şekil 2. Antalya İli Nüfus Değişimi

Bu çalışmada her ne kadar Bakanlık tarafından planlı olarak yapılsa da turizm faaliyetlerinin neden olduğu bozulmalar üzerinde durulmaktadır. Kıyı bölgesinin uzunluğu dolayısıyla çalışma Antalya kentinin doğusunda bulunan Lara – Kundu kıyı bandında sınırlı tutulmuştur. Bu bölgedeki turizmden kaynaklanan gelişim, 1987 Landsat TM, 2002 Landsat ETM+ ve 2004 IKONOS uydu verileri ile incelenerek, bu faaliyetlerin orman alanlarına ve kıyı alanlarına etkileri uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri kullanılarak tespit edilmiştir. 2. ANTALYA İLİ’NDEKİ TURİZM FAALİYETLERİ Antalya İli’ne 2004 yılı itibariyle gelen turist sayısı toplam 6 304 954 kişi, 2005 yılı Haziran ayı sonu itibariyle 2 906 174 kişi olmuştur. Antalya İli içerisinde 2005 yılı Haziran ayı sonunda 189 246 yatak sayısı ile 590 işletme belgeli tesis ve 37 030 yatak sayısı ile 122 yatırım belgeli tesis bulunmaktadır. Yatırım halindeki 84 327 yatak sayısı ile 236 tesisin de eklenmesi ile toplamda 310 603 yatak sayısı ile 948 tesise ulaşacaktır[2]. Bu tesislerin Antalya ili içerisinde dağılımı Şekil 3’de, türleri ise Çizelge 1’de verilmektedir. Bu tesislerin çoğunluğu Antalya İli’nin kıyı kesiminde yerleşmiş olup bir kısmı Belek Bölgesi gibi, özel çevre koruma bölgelerinde bulunmaktadır.

Şekil 3. Antalya İli’nde Turizm Bölgelerindeki Yatak Sayıları [2]

0 2.500 5.000 7.500

10.00012.50015.00017.50020.00022.50025.00027.50030.00032.50035.00037.50040.00042.50045.00047.50050.00052.50055.00057.500 İşletmedeki Tesisler

Yatırım Belgeli Tesisler

İşletmedeki Tesisler 22.864 5.439 30.538 53.225 57.189 7.393 46.593 0 752 291 1.992 0

Yatırım Belgeli Tesisler 5.836 2.574 10.994 26.333 20.029 4.308 11.810 1.600 0 0 783 60

Antalya Kundu Serik/Belek Manavgat Alanya Beldibi Kemer Kumluca Finike Demre Kaş Korkuteli T o p l a m

226.276 84.327

Çiz

elge

1. A

ntal

ya İl

i’nde

bul

unan

turiz

m te

sisl

erin

in tü

rleri

ve sa

yıla

rı [2

]

3. LARA – KUNDU BÖLGESİNDEKİ TURİZM FAALİYETLERİ Antalya kenti doğusunda bulunan, Lara – Kundu bölgesinde mevcut durumda toplam 18 626 yatak sayısı ile 13 adet işletme bulunmaktadır (Şekil 4 ve Çizelge 2). Bu bölgede mevcut durumda altyapı çalışmaları tamamlanmadığından dolayı, her tesis kendi içme ve kullanma suyu kuyularını açmış, arıtma tesisleri ve deniz deşarjı sistemlerini oluşturmuşlardır. 2004/7789 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile “Antalya Kemerağzı – Kundu Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi” olarak ilan edilmiştir. Bu karar ile beraber bölgedeki nazım ve uygulama imar planları Kültür ve Turizm Bakanlığı’na devredilmiş olup, halen bu sahil bandında çok sayıda turistik tesis inşa halindedir. Bu tesislerin işletmeye alınması ile bölgenin potansiyel turist sayısının çok fazla olması beklenmektedir.

Şekil 4. Lara – Kundu bölgesindeki turizm tesislerinin yerleşimi

Çizelge 2. Lara – Kundu bölgesindeki turizm tesislerinin geceleme sayıları [2] Tesis Adı Oda Sayısı Yatak Sayısı Geceleme Sayısı* Club Hotel Sera 150 310 55800 Barut Lara Resort 374 974 175320 Kervansaray 577 1154 207720 Titanic Beach & Resort 556 1184 213120 Miracle 431 1100 198000 Lares Park 534 1102 198360 Riva/Diva 395 822 147960 Delphin Palace 539 1100 198000 Fame Elegance 214 450 81000 Concorde 402 847 152460 Sherwood 290 648 116640 Royal Wings 441 922 165960 IC Green Palace 300 608 109440 Venezia Palace 543 1152 207360 WOW Kremlin Pal. 837 1771 318780 WOW Topkapi Pal. 908 1908 343440 Safisa İstanbul Pal.** 572 1258 226440 WOW White House G.R.** 332 1260 226800 WOW White House G.R.** 14 56 10080

* Tesislerin doluluk oranı %90 ve turizm sezonu 200 gün olarak alınmıştır. ** Bu tesisler inşaat halinde olup, bölgedeki gelişmenin tamamlandığı düşünülmektedir.

Yamansaz

Konaklama tesisleri ile potansiyel turist sayısındaki bu artış, kıyı alanlarının plansız kullanılmasına ve doğal değerlerin süratle kaybına neden olmaktadır. Özellikle Lara – Kundu bölgesinde golf alanları tahsisi ile önemli miktarda orman alanlarının yok edilmesi, dolayısıyla doğal değerler ve biyolojik çeşitlilik kaybı söz konusudur. Şekil 5’de golf alanı olarak tahsis edilen bölge görülmektedir.

Şekil 5. Kundu bölgesinde golf alanı olarak tahsis edilen orman alanı

Lara – Kundu bölgesindeki turizm faaliyetlerinin, 1987 yılı Landsat TM, 2002 yılı Landsat ETM+ ve 2004 yılı IKONOS uydu verilerine bakıldığında orman alanlarına ve kıyı kumullarına etkisi görülmektedir. Kıyı kesiminde otellerin yoğunlaştığı ve bu bölgede bulunan orman alanlarının tahribi söz konusudur. Özellikle 1987 yılı Landsat uydu görüntüsüne bakıldığında Kundu bölgesinin kıyı şeridinden başlayarak tarım arazilerine kadar orman arazisi olduğu görülmektedir. 2002 yılında ise bu alanın kıyı kesiminden başlayarak tahrip edilip, turizm alanına çevrildiği açıkça ortadadır. Lara – Kundu bölgesinin 1987 yılı Landsat TM uydu görüntüsü Şekil 6’da, 2002 yılı Landsat ETM+ uydu görüntüsü Şekil 7’de ve 2004 yılı IKONOS uydu görüntüsü Şekil 8’de verilmiştir.

Şekil 6. 1987 Landsat TM görüntüsü

Şekil 7. 2002 Landsat ETM+ görüntüsü

Şekil 8. 2004 IKONOS görüntüsü

KUNDU LARA

LARA KUNDU

KUNDU LARA

1987 yılı Landsat TM ve 2002 yılı Landsat 7 ETM+ uydu verileri üzerinde ERDAS Imagine 8.6 yazılımı kullanılarak yapılan basit sınıflandırma (unsupervised classification) sonucunda (Şekil 9 ve 10), bölgenin önemli miktarda orman alanını kaybettiği ve kıyı bölgesinde bulunan kumulların üzerilerinde yoğun bir şekilde yapılaşmanın olduğu tespit edilmiştir.

Şekil 9. Sınıflandırılmış 1987 Landsat TM görüntüsü

Şekil 10. Sınıflandırılmış 2002 Landsat ETM+ görüntüsü

LARA KUNDU

LARA KUNDU

Su (özellikle içmesuyu), en kritik doğal kaynaklardan biridir. Turizm endüstrisi; oteller, yüzme havuzları, golf alanları ve bireysel sarfiyat için su kaynaklarını genel olarak aşırı derecede kullanmaktadır. Bu tür kullanımlar, büyük miktarda atıksu üretmesi yanında, su temini sürecinin bozulması ve su kıtlığı ile sonuçlanmaktadır [3]. Antalya kentindeki ortalama su tüketimi, kişi başına günlük 250 litre iken bu değer turizm alanlarında günlük 600 litreyi geçmektedir [3]. Bu durum, özellikle turizm sezonunda içme suyu kaynakları üzerindeki baskıyı arttırmaktadır. Ayrıca tesislerin çok fazla su kullanımından dolayı artan su masrafları sebebiyle, ihtiyaçlarının büyük bir kısmını açtıkları sondaj kuyularından sağlamaktadırlar. Kıyı bölgelerinde açılan kuyulardan suların fazla çekilmesi, yeraltında tatlı – tuzlu su dengesini bozarak, tuzlu su seviyesinin yükselmesinde sebep olmaktadır. Örneğin, Kuşadası kıyı bölgelerindeki su kaynaklarını tuzluluk seviyesinin artmasından dolayı kaybetmiştir [4]. Tatlı – tuzlu su dengesinin bozulması, içilebilir su kaynaklarını tehdit etmesinin yanı sıra, bölgedeki sulak alanlarda, tatlı su miktarını kaybedilerek deniz suyu girmesine sebep olmakta, bu bölgedeki biyolojik çeşitliliği tehlikeye sokmaktadır. Lara – Kundu turizm bölgesinin kuzeyinde kalan ve traverten oluşumunun bittiği yerde olan ve kuşların göç yolları üzerinde bulunan Yamansaz sulak alanı böyle bir tehdit ile karşı karşıyadır. Lara – Kundu bölgesindeki tesislerin minimum, maksimum ve ortalama su tüketimleri Çizelge 3’de verilmiştir. Bölgede su tüketimi bu denli çok iken, atıksu üretimi de aynı oranda fazla olmaktadır. Bölgede mevcut bir altyapı tesisi olmaması nedeniyle tesisler atıksularını kendilerine ait arıtma tesislerinde arıttıktan sonra denize deşarj etmektedirler. Bu durum bir çok arıtma tesisinin bulunmasından dolayı kontrolü zorlaştırmakta ve deniz ortamına verilen azot ve fosfor yükünü arttırmaktadır. Çizelge 4’de mevcut tesislerin atıksu üretimleri ve deşarj edilen azot ve fosfor değerleri görülmektedir.

Çizelge 3. Lara – Kundu bölgesindeki tesislerin su tüketim miktarları Tesis Adı Günlük Min. Su Tük.

(m³/gün)* Günlük Max Su Tük.

(m³/gün)** Günlük Ort. Su Tük.

(m³/gün)*** Club Hotel Sera 97,65 279 139,5 Barut Lara Resort 306,81 876,6 438,3 Kervansaray 363,51 1038,6 519,3 Titanic Beach & Resort 372,96 1065,6 532,8 Miracle 346,5 990 495 Lares Park 347,13 991,8 495,9 Riva/Diva 258,93 739,8 369,9 Delphin Palace 346,5 990 495 Fame Elegance 141,75 405 202,5 Concorde 266,805 762,3 381,15 Sherwood 204,12 583,2 291,6 Royal Wings 290,43 829,8 414,9 IC Green Palace 191,52 547,2 273,6 Venezia Palace 362,88 1036,8 518,4 WOW Kremlin Pal. 557,865 1593,9 796,95 WOW Topkapi Pal. 601,02 1717,2 858,6 Safisa İstanbul Pal. 396,27 1132,2 566,1 WOW White House G.R. 396,9 1134 567 WOW White House G.R. 17,64 50,4 25,2 TOPLAM 5867,19 16763,4 8381,7

*Geceleme başına 350 l/gün alınmıştır. **Geceleme başına 1000 l/gün alınmıştır. ***Geceleme başına 500 l/gün alınmıştır.

Çizelge 4. Tesislerce üretilen atıksu miktarları ve deşarj edilen azot ve fosfor miktarları

Tesis Adı Atıksu Üretimleri

(m³/gün) * Günlük Deşarj Edilen Azot Miktarı (t. azot) kg/gün**

Günlük Deşarj Edilen Fosfor Miktarı (t. fosfor) kg/gün**

Club Hotel Sera 195,3 781,2 1406,16 Barut Lara Resort 613,62 2454,48 4418,064 Kervansaray 727,02 2908,08 5234,544 Titanic Beach & Resort 745,92 2983,68 5370,624 Miracle 693 2772 4989,6 Lares Park 694,26 2777,04 4998,672 Riva/Diva 517,86 2071,44 3728,592 Delphin Palace 693 2772 4989,6 Fame Elegance 283,5 1134 2041,2 Concorde 533,61 2134,44 3841,992 Sherwood 408,24 1632,96 2939,328 Royal Wings 580,86 2323,44 4182,192 IC Green Palace 383,04 1532,16 2757,888 Venezia Palace 725,76 2903,04 5225,472 WOW Kremlin Pal. 1115,73 4462,92 8033,256 WOW Topkapi Pal. 1202,04 4808,16 8654,688 Safisa İstanbul Pal. 792,54 3170,16 5706,288 WOW W. House G.R. 793,8 3175,2 5715,36 WOW W. House G.R. 35,28 141,12 254,016 TOPLAM 11734,38 46937,52 84487,536

* Atıksu Üretimleri maksimum su tüketiminin %70 alınarak hesaplanmıştır. ** Kullanılan verim uzun havalandırmalı aktif çamur prosesine göre belirlenmiştir[5]. Ham atıksu toplam azot değeri orta sertlikteki evsel atıksu değeri (40 mg/L) kullanılarak belirlenmiştir. Ham atıksu toplam fosfor değeri ise (8 mg/L) kullanılarak belirlenmiştir[6]. Bölgenin katı atıkları genellikle yiyecek atıklarından dolayı organik ve bahçe atıkları türünden olmaktadır. Yeni mavi bayrak uygulamasına göre katı atıklarını kaynağında ayrıştıracak olan tesislerin organik ve bahçe atıkları da kompost yapılmaya uygundur. Fakat bölgede herhangi bir kompost tesisi bulunmadığından dolayı üretilen katı atıklar Varsak – Kızıllı düzenli depolama alanında bertaraf edilmektedir. Çizelge 5’de tesislerin katı atık üretim miktarları görülmektedir.

Çizelge 5. Tesislerin ürettikleri katı atık miktarları

Tesis Adı Katı Atık Üretim Max

Mik. (m³/gün) Müşteri* Üretilen Katı Atık

Miktarı (m³/gün) Otel** Toplam m³/gün Club Hotel Sera 1,395 0,7254 2,1204 Barut Lara Resort 4,383 2,27916 6,66216 Kervansaray 5,193 2,70036 7,89336 Titanic Beach & Resort 5,328 2,77056 8,09856 Miracle 4,95 2,574 7,524 Lares Park 4,959 2,57868 7,53768 Riva/Diva 3,699 1,92348 5,62248 Delphin Palace 4,95 2,574 7,524 Fame Elegance 2,025 1,053 3,078 Concorde 3,8115 1,98198 5,79348 Sherwood 2,916 1,51632 4,43232 Royal Wings 4,149 2,15748 6,30648 IC Green Palace 2,736 1,42272 4,15872 Venezia Palace 5,184 2,69568 7,87968 WOW Kremlin Pal. 7,9695 4,14414 12,11364 WOW Topkapi Pal. 8,586 4,46472 13,05072 Safisa İstanbul Pal. 5,661 2,94372 8,60472 WOW White House G.R. 5,67 2,9484 8,6184 WOW White House G.R. 0,252 0,13104 0,38304

TOPLAM 83,817 43,58484 127,40184

* Geceleme başına 5 L alınmıştır. ** Katı atık üretim miktarı, ÇED çalışmalarında esas alınan, aşağıdaki formül kullanılarak hesap edilmiştir [7]:

ayb

NxcxtVk β= (1)

Bölgenin mevcut plaj alanı IKONOS 2004 uydu verisi ve ERDAS Imagine 8.6 yazılımı ile tespit edilmiştir. Bu tespite göre bölgedeki tesislerin kullanılabilir kıyı alanı 43772 m²’dir. Mevcut tesislerin yatak kapasitelerine bakıldığında, maksimum koşullarda kişi başına 0,47 m²’lik plaj alanı düşmektedir. Diğer ülkelerindeki plaj taşıma kapasiteleri ile karşılaştırıldığı takdirde, diğer ülkelerde ortalama 4m² olan bu değerin, Lara - Kundu bandında çok düşük olduğu görülmektedir. Ayrıca bölgenin caretta caretta yumurtlama alanı olmasından dolayı bu durumun biyolojik yaşama zarar verdiği düşünülmektedir. Caretta carettaları etkileyen başka bir faktör ise tesislerden kaynaklanan ışık kirliliğidir. Yumurtalardan çıkan caretta caretta yavruları ışık kirliliği sebebiyle yönlerini kaybetmektedir. Bölgedeki tesislerin bu konuda hiçbir önlem almamaktadırlar. 4. SONUÇLAR Lara – Kundu bölgesinde, Antalya’ya gelen turist sayısının her geçen yıl artmasından ve bölgenin turizm geliştirme ve koruma bölgesi ilan edilmesinden dolayı, yeni tesisler kurulmaktadır. 1987’den 2004’e kadar olan uydu verilerine bakıldığında, çok fazla kıyı alanının ve orman alanının tahrip edildiği görülmektedir. Özellikle Kundu bölgesinde kıyı bandındaki ormanların yokolduğu ve kalan ormanların da golf alanı olarak tahsis edildiği tespit edilmiştir. Bölgede altyapı eksikliğinden dolayı, bu tesisler atıksularını bireysel olarak arıtarak deniz ortamına vermektedir. Bu durum hem kontrolün zor olması, hem de deniz ortamına derin olmayan deşarj sistemleri ile verilmesi sebebiyle deniz ekosistemi için sakıncalıdır. Bölgede acilen kanalizasyon sistemi tamamlanmalı ve merkezi bir arıtma tesisi ile derin deniz deşarjı sistemi yapılmalıdır. Ayrıca mevcut tesislerin içme ve kullanma sularını şebeke yerine kuyulardan sağlaması yeraltı suyu dengesini bozmaktadır. Bu durum bölgedeki içilebilir su kaynaklarını ve Yamansaz sulak alanını tehdit etmektedir. Bölgedeki tesislerin başka bir etkisi ise ürettikleri katı atıklardır. Üretilen katı atıklar genellikle organik ve bahçe atıkları olduğundan dolayı kompostlaştırmaya uygundur. Fakat bölgede mevcut bir kompost tesisi olmadığından dolayı, bu atıklar Varsak – Kızıllı deponi alanına ek bir yük getirmektedir. Bölgede yapılacak kompost tesisi hem ekonomik açıdan, hem de katı atıkların bertaraf edilmesi açısından yararlı olacaktır.

Burada; Vk :Katı atık hacmi (L/gün) β :Değişim faktörü (1,3) a :Kapların doluluk oranı (1) N :Geceleme sayısı c :Katı atık üretim miktarı (1kg/kişi.gün) t :Süre (1 gün) yb :Katı atık birim hacim ağırlığı (0,5 kg/gün)

Mevcut tesislerin kıyı ekosistemlerine de olumsuz etkileri bulunmaktadır. Geçmiş yıllarda bölgenin caretta caretta yumurtlama alanı olduğu bilinmektedir. Fakat plajların taşıma kapasitesinin çok üstünde kullanılması nedeniyle kıyı bölgesinde bu tip biyolojik aktivitelerin olması mümkün değildir. Ayrıca bölgedeki tesislerin bu konuda hiçbir önlem almadığı da bilinmektedir. KAYNAKÇA [1] Anonim 2001. Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000 Yılı Nüfus Verileri [2] Anonim 2005. Antalya Turizm İl Müdürlüğü. [3] Anonim 2005. http://www.akdeniz.edu.tr/muhfak/cevre/coastlearn-r/tourism/why-problems.htm [4] Tarcan, G., Filiz, Ş., Gemici, Ü. 2000. Davutlar Kaplıcası (Kuşadası-Aydın) Çevresinin Hidrojeolojisi ve Hidrojeokimyası, DEÜ Mühendislik Fakültesi, Fen ve Mühendislik Dergisi Cilt: 2 Sayı: 1 sh. 91-110. [5] Eroğlu, V., Sarıkaya, Z., Sevimli, F. 2000. Atıksu Arıtma Tesisleri İşletme El Kitabı, İSKİ Yayınları. [6] Medcalf and Eddy 2003. Wastewater Engineering, Treatment and Reuse. Revised by Tchobanoglous, G., Burton, F., Stensel, H., Fourth Edition, Mc Graw-Hill Publishing Company Ltd, 4th Ed, pp. 1819, USA. [7] Erdin, E. Katı Atık Yönetimi Ders Notları, DEÜ, İzmir.