�

annada �3 // Glion // pretsch frs. 45.–/onn

punts� ~ ˜ ~ nr.148 ~ ˜ ~s�ettem-~ber ~ ˜ ~ ~ ˜ 9/2006~ ˜ ~ ˜

��

editorialda Martin Cantieni

switzerland versus europe 3

da Gianna Sonder

Guid da cultura eGl internet -

www.surselva.ch 4

dad Ursin Lutz

sinGle tschercha… (part i) 5

da Fadrina Hofmann

che fer in cas da scufladüras? 6

da Mevina Feuerstein

dastGa preschentar: iGl trettel 6

da Fabian Augustin

profil dal mais cun pierin vincenz 8

da Maurus Blumenthal

nova cumpilaziun romontscha

sin dc 9

dad Ursin Lutz

ils tofs 10

da Silvana Janett, Academia Engiadina

la wG - la wG perfetGa 10

da Chatrina Josty

container 148 10

enGiavinera 11

cuntegn nr. 148

Jau hai empruvà da betg glischnar sin champ

politic, da betg exprimer ina opiniun politica,

uschè sco in bun editorialist dad ina gaset-

ta politicamain neutrala sco las PUNTS fa

quai. Jau hai tschertgà sgnoccas da trettels en

l’internet, jau hai empruvà da far tschertas

perscrutaziuns etimologicas davart tof, pup,

trettel e.a.v., jau hai perfin prendì nanavant il

diari da las aventuras da l’America dal sid ed

hai scrit giu ina passascha che tracta da tret-

tels. Jau hai cumenzà trais, quatter propos-

tas… Tut be merda.

Jau ma sun decidì da scriver - sch’i sto gia

esser trettels - davart in vair trettel, in trettel

politic: la nova lescha d’asil.

Dapi onns ha l’uffizi da migraziun mai stuì

tractar main dumondas d’asil che l’onn �005.

Daco uss rinforzar la lescha?

Dapi ils onns otganta è la lescha d’asil be

vegnida pli restrictiva. Dovri anc ina frida

dapli?

E per mai vai gnanc per ils detagls (era la

lescha actuala n’è betg buna), per mai vai per

insatge fitg fundamental: la rolla da la Svizra,

sco in dals pajais pli ritgs dal mund. N’è quai

betg in zichel arrogant da la Svizra da sbragir

sur la mar mediterrana vi (ina bartga da fugi-

tivs va gist sut), sur il Niger ora (salips han gist

destruì tut la racolta), fin en Sudan (in buob

da �5 onns vegn sfurzà da rebels da mazzar

ses geniturs) : “Nus avain er nagin plaz!”

E la stgisa ch’ins na sappia betg tge tgi capita

diesch milli kilometers davent na vala betg pli

l’onn �006.

Ma uschè stretg na vesan ils cristiandemocrats

betg quai (da las partidas burgaisas gnanc da

discurrer). Ina giada dapli han els ignorà ils

principis cristians ils pli fundamentals e decidì

da sustegnair la revisiun da la lescha.

Sche ti na vas mai en baselgia e vul tuttina

esser in bun cristian: ils �4 da settember has

la chaschun da far bun in u l’auter putgà cun

dir duas giadas NA a quest trettel che pudess

tissientar nossa “tradiziun umanitara” per in

detg mument.

Dad auters trettels e na-trettels tracta questa

ediziun da las PUNTS.

3

s�witzerland vers�us� europe (u paris� toffa)da Gianna Sonder

c h e s ta s ta d va i a fat G e n a t u r a

d’europa cun corina simeon, ena col-

leGa tGi ò er termino la kanti. nous

eran sen viadi en meis e vaGn visito

cannes (f), paris (f), amsterdam (nl),

kopenhaGen (dk), oslo (n), stockholm

(s), Berlin (d), krakow (pl) e rijeka (hr).

suandont en pêr temas diGl noss

viadi.

Tren: Interrail è en biglet digl tren tgi è vala-

bel an differentas zonas d’Europa. Nous vagn

tscharnia igl biglet per tottas otg zonas e chel

vala en meis. Uscheia erans bleras ouras aint

igl tren.

Igls trens dalla Svizra eran naturalmaintg igls

pi punctuals. Avant mintga fermada ins sain-

tigl noua tg’ins è. Betg uscheia ègl p. ex. an

Pologna, Slovenia u Croazia. La suletta ori-

entazun è igl taimp, cura tg’ins stuess ansa-

sez esser tar la staziun, noua tg’ins stò sor-

teir. Pero pogl naturalmaintg dar, tg’igl tren ò

retard, stat salda ensanouas ainten la pampa,

stò eir anavos per ena nova locomotiva e pir

siva cuntinuar igl viadi. Consequenzas da chel

hantiric: ins tschainta patgific aint igl tren e fò

las unglas cura tg’ins reiva tar ena staziun. La

staziun. PIIIIIVKA!!! Spert pachetar ansemen

e sorteir! Sch’ins ò cletg, è igl conductour gist

tar chel isch, noua tg’ins sorta, ed uscheia so’l

anc eneda farmar igl tren, tgi veva gio sa mess

an muvimaint. An chella agitaziun ègl pusse-

bel, tg’ins ambleida igl interrail aint igl tren...

Nous vevan angal ple 40 zlotys (valuta da

Pologna, ca. �0 euros) ainten cassatga, alla

staziun davigl nign bancomat ed igl tren vess

gio gia da parteir avant 40 minutas. Per cletg

erans gio sen veia a tgesa e vevans en tger

conductour plagn tgapientscha tgi “n’ò via

navot”.

La siertad ainten trens è naturalmaintg er dif-

ferenta an teras digl ost. Siva ena durmeida

malcumadevla na veva betg ple igl mies play-

er dad mp3. Ed eir las davosas 35 ouras cugl

tren sainza musica era pulit lungurous.

Tualettas: Las tualettas toffan dapertot. An

en li en po pi fitg da pisch tgi da cac, an l’oter

en po pi fitg da cac tgi da pisch, aber tuffo ògl

adegna. A Paris toffa perfign l’antiera staziun.

Chellas tualettas eran aglmanc en muteiv per

tranar las musclas dallas coissas.

Gervosa: Gervosa gosta ple u manc dapertot.

An Norvegia e Svezia na cumpressa pero betg

alcohol. Chegl è ena tgerezza. I pò dar tg’ins è

schi frustro da chels prietschs, tg’ins vo a cum-

prar ena clocca whisky. (Egna dallas migldras

ideia, tgi Corina ed ia vevan sen chel viadi.)

Sorteida: Risguardond igls prietschs digl alco-

hol, era la sorteida naturalmaintg igl pi bel a

Krakow. Per 0.5 liters gervosa ins paia anturn

�.90 francs, e chegl ainten ena bar. A Berlin è

la sorteida er fitg bunga e divertenta, pero en

po pi tgera.

An ple u manc tot igls martgeas tgi erans

erigl er ena massa turists. Chels gevan natu-

ralmaintg er an sorteida ed uscheia marscha-

vigl dapertot ensatge. Nous vagn antuppo ena

massa gliout, tgi veva er per mangs da viagier

per l’Europa. Uscheia erans er an sorteida

cun Spagnols (chels son alloura far festa!),

Irlandes, Americans, Australians e Beltgs.

Valuta: En viva segl euro! E tuttegna sunga

turnada cun set differentas valutas ainten la

bursa. I dat perfign treis differentas kronas,

mintgamai egna da Danemarc, da Norvegia

e dalla Svezia. N’è chegl betg super?!? Da

tigneir andamaint an tge relaziun tgi la valuta

stat mintgamai tigl franc svizer e da converteir

igls prietschs n’è propi betg lev dantant dallas

vacanzas.

Conviagiatour: Igl è fitg impurtant da

viandar cun ensatgi, tgi ò circa igls madems

interess. Naturalmaintg n’ins so er betg evitar

enqualtgi dispetta. Schiglio nissigl alloura

lungurous aint igl tren.

Nutrimaint: Pang alv è igl sulet pang tg’ins

survign frestg. Pang stgeir è pachetto an pla-

stics e vign tignia “frestg”, u pitost bletsch,

cun ageid da chemicalias e tgossas. Avant tgi

cumprar caschiel dall’Italgia a Kopenhagen

igl contemplessa eneda exactamaintg. Lascha

la detta dad el sch’el è oransch, alloura

toffa’l. Pinavant scunseglia da magler kebab

an Croazia. La sosa è ensatge tranter jogurt

e gromma cun maionesa e la tgern è gumma

sainza gost. Pizza ins so dantant magler daper-

tot. La cuschigna da mami mantga an totta

cass.

Swiss-power: Ricola e Toblerone èn omni-

presents an mintga tera, tgi vagn visito.

Naturalmaintg era er Swatch dalla parteida.

Nous vagn gia bler mengia blers bungs

mument, per tg’igls schlets savessan propa

esser schlets. Sur da chels riainsa ossa.

Chest viadi era egna dallas miglras e pi inten-

sivas experientschas, tg’ia va fatg tras anfignen

ossa. Ia igl sa recumandar a mintgign!

4 4

ils scazis culturals dalla surselva

ein vasts. numerus edifecis sacrals e

contemporans, denton era la cultura

da cant, musica e teater ni ils diffe-

rents usits el decuors diGl onn illus-

treschan Bein quei. il Guid da cultura

eGl internet sin Basa da datas Geore-

ferenzialas duei Gidar da far attents

sin quella vasta purschida dalla

reGiun eGl aveGnir.

l’architectura sco eXempel

Buna architectura sa influenzar l’economia

d’ina regiun a moda dureivla, quei muos-

san il bogn termal a Val S.Pieder, ils baghetgs

da Caminada a Vrin ni la Latiarna a Flem.

Ils davos onns ei la Surselva daventada ina

destinaziun impurtonta per interessents ed

amaturs d’architectura contemporana. Casas

modernas che stattan en in contrast radical

culs baghetgs tradiziunals influenzeschan il

maletg dils vitgs. Grazia ad excellents archi-

tects posseda la Surselva oz baghetgs spec-

taculars che valan in viadi. Cheu resortan

cunzun vitgs sco Vrin, Val S.Pieder, Vella,

Sumvitg, Mustér ni Flem. Quei che maunca

denton ei ina reit d’informaziuns che dat ina

survesta dils objects principals. Ina tala gidass

en mintga cass a perschuader turists che

s’interesseschan per la cultura da passentar

zacons dis en Surselva.

guid da cultura egl internet - www.s�urs�elva.chdad Ursin Lutz

il Guid da cultura sco reit

d’informaziuns

Il guid da cultura egl internet ch’ei d’anflar

sut www.surselva.ch porscha exact quei sur-

vetsch. Igl utilisader vesa sin in’egliada l’entira

paletta d’attracziuns ch’el sa cumponer tenor

agen gust per schar construir ina ruta. Il guid

cultural cuntegn �4 categorias d’objects che

tonschan naven d’architectura contemporana

sur casas signerilas, baselgias, construcziuns

d’ovras electricas, castials e punts tochen tier

museums e baghetgs publics. Las rutas indivi-

dualas san vegnir arranschadas ord in fundus

da varga �000 objects. Ins sa schizun decider

sch’ins vul visitar ils singuls objects a pei, cun

traffic public ni cun auto privat. Las datas san

vegnir transferidas sin in apparat da GPS ni

squitschadas sin pupi. Ultra da quei stattan

ina carta topografica sco era ina documenta-

ziun davart mintga singul object e mintga tura

a disposiziun. Las pli bialas turas ein gia publi-

cadas el guid da cultura. Ins sa eleger ina da

quellas e las descripziuns dils objects vegnan

integradas automaticamein ella documentazi-

un. Las turas fixadas mettan speciala peisa sin

viagiar, turas cun velo ni cun calzers da neiv,

spassegiadas d’unviern ni viadis da scola. Igl

ei previu d’integrar ulteriuras purschidas sco

turas culinarias, artisanalas ni historicas.

per mei e per tei

Ei vala en mintga cass da far ina viseta a www.

surselva.ch. L’utlisaziun da quei instrument

pratic ei numnadamein fetg sempla e fa era

neginas difficultads a quels ni quellas che dro-

van mo mintgaton il computer e che navig-

heschan era buc aschi savens egl internet. Cun

paucs clics san ins engrondir ni empitschnir la

carta topografica tenor giavisch e cun paucs

clics san ins era schar indicar ils objects gia-

vischai per construir la tura sin mesira. Bien

divertiment!

5

datinG-sites – per Blers tuna quai da

l’ultima opziun per ün sinGle disperÀ.

eu sun Be Güsta dvantada solo e per

mai sun talas paGinas d’internet la

pussiBiltÀ per verer che chi Gira sül

„marchÀ“. ün eXperimaint.

Eu sun giuvna, buondriusa e daspö trais mais

single. Sül parket dals umans sainza dutscha

mità stuna - sco ün vadè nouvnaschü - amo

ün zich sün chommas malsgüras. Ura e temp

da dar ün sguard che chi gira sül marchà dals

potenzials prinzis. Id es sonda saira ed in val

nu capita nüglia da special. Eu impiz il com-

puter, vegn sül internet, dun aint pro Google

„Single“ e subit n’haja üna schelta immensa

da paginas da „chat“ ingio chi’m vain impro-

miss üna garanzia da 99,9 pertschient da chat-

tar l’amur da mia vita. Bun, quai nu sto uossa

propi esser, ma meis interess es svaglià. Eu

tschern il prüm linc chi’m vain sport.

„enGadinerin“ ha success

La prüma pagina: „Fingià daplü da 4,3 com-

members“, staja scrit cun qustabs cotschens.

Uei, che schelta! Quai dà dimena �,�5

homens be per mai – che sgrischus impis-

samaint… Per entrar stöglia però il prüm da

tuot m’annunzchar cun ün pseudonim e dar

aint ün „password“. Spontanamaing am dec-

ida per „Engadinerin“. Buna tscherna: Davo

be üna mezz’ura sun stats bundant 30 homens

a dar ün sguard sün meis profil. Lapro nu

d’eira quel gnanca amo pront. Il profil - quai

funcziuna uschea: I dà differents blocs chi

dessan dar ün’invista in tia persunalità. Bloc

ün as nomna „Basis“ ed indichescha l’età, il

manster, la regiun e teis motto da vita. Üna

fotografia po eir esser avantman. Il seguond

bloc as nomna „Persönliches“. Chi chi tschüf-

fa cuvaida d’imprender a cugnuoscher ad ün

commember legia quia quant gronda cha la

persuna es, che culur dad ögls ch’ella ha, co

chi guarda oura cul livel da fitness, co cha

la persuna as nudrischa e sch’ella vess jent

uffants. Dimena, robas centralas in üna relazi-

un. O uschea…

sco la Glista per l’anGuelin

„Interessen“ es in fuond be ün cuort catalog

inpersunal da hobis, e quai da sport a litte-

ratura o gös da computer. Propi interessant

vegna pür pro’l bloc „Suche“. Id es sco pro la

glista da giavüschs per l’anguelin. I’s po sim-

plamaing indichar che giavüschs chi s’ha a

reguard il nouv partenari. La figüra, la culur

da chavels, il stadi da famiglia, la scolaziun

– ün pêr clics e fingià sa ün oter commember

che criteris ch’el sto posseder per avair insom-

ma üna schanza pro mai. Quant temp cha

quai spargna, lacana! La megldra part vain

però pür: las �5 dumondas. „Was macht Ihren

Traummann aus?“, „Was bedeuten Ihnen Ihre

Eltern?“ „Wofür würden Sie Ihr Leben riskie-

ren?“ „Wie wichtig ist Ihnen Geld?“ I’m dà be

da buonder che uman chi ha decis cha talas

dumondas sajan relevantas per ün flirt aint il

internet.

Budweiser, hansi e co.

Meis profil es cumplet. Fotografias nu publi-

chescha però. Eu nun ha ingün interess da

gnir contactada da püerchuns vegls o psico-

pats – e lura, che penibel sch’inchün am cug-

nuoschess. Tant da mi’avertezza sül marchà

da singles… L’anonimità es nempe precis quai

chi’m plascha vi da quist sistem d’imprender

a cugnuoscher homens. Uschea daja üna

tscherta sgürezza e cun be ün clic as poja deci-

der ch’ün tip chi disturba nu po s’annunzchar

mai plü. Ideal dimena per meis experimaintin.

Illa categoria „chavogna da palperi“ splach-

an users cun pseudonims sco „Budweiser“,

„Hansi“, „Armani4ever“, „US-Fan“ o „aessig“.

s�ingle ts�cher-cha… (part i)da Fadrina Hofmann

Eir homens sur 35 nu toccan propi pro meis

favorits. Pro spruhs sco: „Klopf klopf, viel-

leicht bin ich der Mann deines Lebens“ tschüf-

fa panica e sch’inchün pretenda amo avant co

dir allegra ch’eu til trametta mia fotografia,

ha’l eir fingià pers.

trais homens da vaGlia?

Trais homens interessants n’haja chattà.

Cun scriver vi e nan vegna a savair lur drets

noms: Stephan, Patric e Jean-Luc. Stephan

es IC Designer, ha �� ons e deriva dal chan-

tun Turich. Sülla dumonda: „Wofür würden

Sie Ihr Leben riskieren?“ respuonda’l: „Für

eine Schiffsladung von diesen phantastischen

Lebkuchenherzen mit Konfifüllung und

Schoggiüberzug.“ Quai vess eu pudü avair scrit

e perquai ha Stephan l’onur da m’imprender a

cugnuoscher. Patric es indschegner da teleco-

municaziun, ha �6 ons e sün ün’isla pigliess el

cun sai: „Was Spannendes, was zum Spielen

und Schokolade“. Sia fotografia es simpatica

ed el indicha chi’s possa fidar �00% dad el.

Tuna bain. Jean-Luc es student cun experi-

enza da lavur. Aha. El es da Basilea ed ha �9

ons (Ed es amo adüna student? Suspect.). Seis

motto es „Das Pferd frisst keinen Gurkensalat“.

Hä? Temma ha’l da restar pichà aint in ün

ascensur ingio chi va musica da Phil Collins

sainza fin. Davart si’apparentscha scriva el: „

Figur: Brad Pitt. Charisma: George Clooney.

Augen: Robbie Williams. Super Trick, was?“

Ok, a quist curius utschè stöglia imprender a

cugnuoscher.

E che experienzas ch’eu n’ha fat culs trais

„dates“ legiaivat illa prosm’ediziun.

Ün pêr clics e la schanza d’imprender a cugnuoscher passa 2 milliuns homens es qua.

6

I dat blers pleds rumantschs per en tschert fatg

deliberont. Ins nomna chest fatg tretlar, pupar,

tuffar u schiglio ensascu. Ins dei perfign, tgi en

trettel scheia daple tgi tschent pleds! Tretlar

ainten la publizitad ò da far cun creanza.

Ansasez ins pudess deir: tretlar = art. La

gliout prova adegna da tretlar, sainza tgi ensa-

tgi s’accorscha ensatge. Schi gl’è blera gliout

d’anturn, ins è anc pi agito da lascher eir en

trettel. Ins n’è betg bung da far tar mintga

trettel, tg’el na tunga betg dad ot, perchegl ins

ò gio creo digl tot per surtunar en trettel. Per

exaimpel antras igl tosser durant igl tretlar.

Pi delicat ègl, sch’ins è ainten en ascensour,

durant ena seduta u ve da meisa cun ancuna-

schaints. Ainten uscheia ena situaziun vign igl

pertutgia adegna fitg chiet, per sa concentrar

sen chegl, tgi stat avant el. Chegl è er per la

gliout, tgi è schiglio fitg baitousa en mument

da silenzi. Ansasez è tretlar en basign normal

e natural, tgi fo bang agl pertutgia, ma angal

a lez.

En trettel vign per part caschuno da decum-

posiziun da substanzas organicas antras

microorganissems. Otras causas per svapour

èn aria stranglada aposta u insapientivmaintg

u reacziuns chemicas, tgi caschungan gas. En

carstgang relascha circa 0.5-�.5 liters gas an

de, e chegl an ��-�5 etappas. Per process da

digestiun sa furman anfignen �5 liters gas aint

igl bigl. La gronda part diffundescha pero ain-

ten la circulaziun digl sanc e vign expiro tras

igl lev.

Omens e donnas furman la madema quan-

titad da gas. Trettels consistan da nitrogen,

hidrogen, metan, dioxid carbonic e da lia-

maints da zolper. Igl zolper ò ena savour fitg

ancunaschainta, numnadamaintg chella d’ovs

marschs. Trettels èn an grondas quantitads

donagious per igl effect da sera, perchegl tgi

els consistan er da metan e dioxid carbonic.

Igl metan è anc da numnar specialmaintg,

perchegl tgi el pussibilitescha, tg’ins so dar fi

a trettels. Ma chegl n’è betg da cunsiglier, per-

chegl tgi pò dar noschas arsantadas.

I dat blera roba tgi caschunga trettels. Per

exaimpel tschavola, gervosa, fructosa, sele-

rign, leguminosas, crut asch, bulias, melonas

d’ava, schambung cotg, etc.

chi nu cuGnuoscha il scenari seGu-

aint: zievamezdi s’ho üna tschanteda

importanta, e da Gianter do que BaGi-

aunas. che fer? manGer las fevas e

sperer cha l’effet vain pür zieva la

tschanteda, u lascher sainza? forsa

dess que eir differentas pussiBilteds

per manGer listess las verdüras chi

scuflan, sainza as raseGner da quels

tuns e quellas uduors dischaGreaB-

las.

che sun tofs?

Scufladüras do que our da differents motivs.

Tschertas mangiativas, poch muvimaint e

stress paun provocher cha gas as ramassan

e fuorman üna s-chima aint illa böglia chi

schmacha cunter la paraid. Que po der cha la

böglia s’inflammescha ed il gas scufla il vain-

ter. Schligerimaint mainan lura ils baincunt-

schaints tofs.

Cun manger e discuorrer travuondains ajer.

Quels gas rivan aint illa böglia e fabrichan sü

ün squitsch dischagreabel.

Eir scha s’ho stress nu funcziuna la digesti-

un uschè scu cha la stess. Il corp bütta oura

hormons, ed il vainter nu lavura perche cha’l

corp drouva tuot las forzas per elavurer il

stress. Uschè restan las mangiativas aint il sto-

mmi e chaschuneschan il sentimaint d’esser

plain e prodüan tofs.

manGiativas

Sur tuot i’l pü bel temp da l’an, las vacanz-

as, capita que cha’s mangia qualchosa nouv

e’l corp nu cumporta que. Eir aunz cu ir in

vacanzas, cur cha’s stu stüdger chi chi do ova

a las fluors e che cha’s voul paquetter, aint il

aviun e tren inua cha’s tschainta be giò e nu’s

mouva, do que cha’l corp nu riva pü.

Scha’s guarda che cha’s mangia a’s po eviter

cha’l corp reagescha cun tofs.

Spaisas grassas, frittedas, salata da cucum-

bers, süjs da frütta, cafè, gibus, paun frais-ch

e tschiguollas paun chaschuner problems dal

stommi.

che a’s po fer cunter?

Ad es fich individuel che chi po chaschuner

apunto quels problems. Scha minchün guar-

da che spaisas ch’el nu cumporta ed evitescha

quellas, nu varo’l neir problems tuot inaspet-

tedamaing.

che fer in cas� da s�cufla-düras�? da Mevina Feuerstein

das�tga pre-s�chentar: igl trettelda Fabian Augustin

Erva da feva (Bohnenkraut) a’s mangia scu

cha’l nom disch cun fevas. Quell’ervina pisse-

ra cha las bagiaunas faun main problems. Que

do aunch’otras spezchas chi güdan eir al sto-

mmi a digerir. Que füssan per exaimpel finu-

och, pulech, cardamom, schentsch, timian,

chamanella, anis e menta.

Aint il cudesch “Unsere Schweizer Heilkräuter”

da l’an �9�0 es descrit che cumpressas e tès

chi güdan: “Metter duos mauns plain vermut

aint in ün sachin, couscher 5 minuts cun ün

mez magöl ova ed ün mez magöl vin, schma-

cher oura e metter sül vainter.

Scu tè güda üna masdüra da fluors da chama-

nella, iva, pulech, finuoch, trafögl da palüd,

föglias d’urtia, dil, urbeja, masaron, peter-

schigl, menta ed üna praisa schentsch.

Per eviter cha frütta fermainta, nu’s dess man-

ger quella aunz ün past cun verdüra.“

chemicalias

Natürelmaing do que hozindi eir üna granda

paletta da medicamaints chi schoglian la s-

chima u güdan a digerir. Bgers as basan sün

extrats natürels, scu per exaimpel da quellas

plauntas chi sun descrittas sura.

Pel mumaint prouvane a trer fevas chi haun

già aint quel enzim cha’l corp drouva per dige-

rir scu cha l’erva da feva ho. Lura pudess min-

chün manger quauntas bagiaunas da gianter

ch’el voul, sainza avair temma da fer uduors e

caneras peniblas.

�

� per la giuventetgna. La giuventetgna ei nies avegnir. Avegnir munta sur-viver. Per mantener e schurmegiar nies avegnir s'engaschein nus per la segirtad ed il svilup da nossa giuventetgna.

aurax � tschun interpresas che s'engaschen per la giuventetgna.

aurax ag | via dil glogn 22 | 7130 glion | tel. 081 926 26 26 | www.aurax.ch | info@aurax.ch

Vies contact fidau.

�

profil dal mais� cun pierin vincenzda Maurus Blumenthal

«

PUNTS: Co descrivesses Vus sesezs cun treis plaids?Pierin Vincenz: Grischun, iniziativs, aviarts.

Tgei fa schliata cunscienzia a Vus?Sch’jeu munchentel in termin.

Sin tgei uras ei Vies svegliarin tschentaus pils dis da lavur?Jeu level mintga damaun tschun avon las sis,

per quei drov’jeu denton buc in svegliarin.

Tgei valeta han daners per Vus?Daners han buc ina valeta sco tala, els facili-

teschan e possibiliteschan denton bia ella veta

dil mintgadi. Daners han ina differenta impur-

tonza en differentas fasas dalla veta.

Co vesis Vus igl avegnir dallas regiuns muntagnardas? Vala ei economicamein la peina dad investar en quellas?Ina Svizra senza regiuns ei buc mia Svizra.

Mintga regiun ha sias fermezias ch’ei vala

da trer a nez. Dil stadi spetg’jeu vinavon

ina politica activa en favur dallas regiuns.

Sche gie, en tgei direcziun duess ins investar en regiuns muntagnardas?Investiziuns duessen sustener dad ina vart

iniziativas localas e da l’autra vart il svilup

dall’infrastructura.

Vus meneis la banca Raiffeisen – ina banca ch’ei vegnida fundada sco societad da credit. Ozildi vegn quell’idea da cre-dits pigns era propagada per tiaras sutsvi-luppadas. S’engascha la banca Raiffeisen en quella direcziun e vesis Vus ina gronda schanza cun sviluppar talas societads da credit pign en quellas regiuns dil mund meins sviluppadas?La Raiffeisen ei commembra da fundaziun

dad ina societad da fonds ch’investescha en

finanziaziuns pintgas en tiaras sutsviluppa-

das. La summa da quels credits pigns contri-

bueschan ina part considerabla ad ina exis-

tenza independenta ed aschia era al svilup

dall’economia.

Famiglia e lavur vegnis Vus da metter en equiliber. Tgei recept haveis Vus persu-enter?Jeu planiseschel sapientivamein spazis libers

per mia famiglia e desistel persuenter dad ina

ni l’autra occurrenza sociala.

Anfleis Vus insumma aunc temps per Vus?En mintga cass. Quei sto denton buc muntar

ch’jeu hagi era da passentar quei temps per-

suls.

Avon sis onns ei Vossa dunna morta d’ina attacca dil tschurvi. Nua haveis Vus

anflau sustegn suenter quella frida dil destin? En famiglia ed en fatschenta.

Tgei rolla ha la cardientscha giugau duront quei temps?La cardientscha gida da surmuntar empau

meglier talas situaziuns.

Vus essas bab da schumellinas. Tgei cus-segls deis Vus alla giuventetgna dad ozil-di per anflar cuntentientscha e perspecti-vas egl avegnir?Dad adina puspei metter pintgas finamiras

en famiglia, ella professiun ed era el temps

liber ed era empruar da contonscher quellas.

E sch’ei gartegia buc l’emprema gada, eisi il

meglier da semplamein aunc inagada empruar

ei.

Tgi elegesses Vus sco president dalla Lia Rumantscha?Per quei post datti segir avunda candidats

adattai.

S’imaginei che Vus astgasses reger la Romontschia per in di, tgei fuss l’emprema caussa che Vus midasses?Possibilitar a tut la giuventetgna romontscha

da passentar in miez onn en ina cultura jastra.

Il tema da quest’ediziun ei «pup». Tgei fa quei plaid endamen a Vus?Che la giuventetgna va entuorn pli luc cun

tuns tuffus che quei era aunc il cass da mes

temps.

Tgei leis Vus aunc realisar el futur?Da far dalla Raiffeisen la pli ferma banca dalla

Svizra.

Tgi duei PUNTS prender a mauns el pro-xim profil?Marie-Louise Werth.

9

suenter il disc cumpact romontsch

«revoluziun – Grooves rumantschs»

diGl onn 1999 ei dapresent in semeGli-

ont project en elavuraziun. quei niev

project che ha aunc Buc in tetel uffi-

cial ei veGnius instradaus da roman

flepp ed adrian candinas e veGn

sustenius dalla Giuru e dil radio

rumantsch.

concept e reGistraziun

Quella nova cumpilaziun duei esser ina

collecziun da canzuns exclusivas d’artists

romontschs da tut ils idioms e da differents

geners da musica. Tut ils tocs che vegnan

publicai sin quei disc ein aunc mai vegni edi

enzanu’auter. Ils iniziants vulan mantener

il plascher ed il nivel che la scena da musica

romontscha gauda momentan. Sin damon-

da conferma igl iniziant Roman Flepp ch’ei

seigi fetg interessant da veser tgei variaziun

da musica romontscha che seigi avon maun.

Ei detti bands che fetschien rock, pop, hip-

hop, artists solists, bands en fuorma classica

cun ghitarras e batteria e musicists dalla spar-

ta electronica. Per render pli attractivs il pro-

duct final fetschien era artists etabli sco Mario

Pacchioli, Liricas Analas, Tartaruga part da

quei project.

Suandontas artists e suandontas artistas ein gia sedeclari promts da far part dil project: Pascal Gamboni, Andarojo, Simona

Caminada, Pobufibanox, Mario Pacchioli,

Tartatruga, Mute, Olivia Spinatsch, Curdin

Nicolay, Katja Wolf e las Liricas Analas.

Cu tut ils artists ed ils songs ein enconuschents

vegnan quels registrai el studio Near III a

Sedrun ch’ei era il studio da casa da Cléan e

dallas Liricas Analas.

nova cumpilaziun romonts�cha s�in dcdad Ursin Lutz

aunc dus plazs liBers

Dus plazs si l disc cumpact ein aunc

libers. Duas bands giuvnas romontschas

survegnan pia aunc la schanza da separtici-

par. Ils organisaturs spetgan sin demos per

evaluar quels e prender la decisiun fina-

la. Cun quella caschun vulan els era gest

appellar a bands giuvnas da separticipar e

dad inoltrar demos. Igl ei ina schanza unica

da saver far ina registraziun professiunala.

Demos san vegnir tarmessas tochen ils 15 d’october a Flepp Roman, Cuort 89, 7165 Breil, flepp.roman@bluewin.ch.

�0

Bye Bye, patty capaul

Finì cun las «Schibettas dal mais» e finì cun

Patrick Capaul tar PUNTS. Quella nova ha

cuntonschì dacurt la redacziun da PUNTS

ed è stada ina gronda surpraisa. L’emprima

contribuziun da la seria da cult è cumparida

il december �00� e dapi lura ha Patrick pre-

schentà regularmain novas, truvaglias ed

insiders or dal mund musical als lecturs da

PUNTS. En sias recensiuns e ses commentaris

è Patrick mai sesì sin la bucca ed uschia èn las

ultimas contribuziuns cumparidas sut il pseu-

donim „P.“

seria mensila da fotoGrafias

En las PUNTS ��4, precis avant dus onns è

l’emprima seria mensila da fotografias cum-

parida. A chaschun da quest giubileum vule-

va Marc Bundi realisar in project spezial. La

midada andetga da l’aura da stad ha però fatg

in stritg tras la planisaziun dal project. Uschia

manca la SMDF en questa ediziun. Lain sperar

che sontg Pieder fetschia buna lavur durant ils

proxims mais.

correctura

An la davosa ediziun dalas PUNTS (VIP) è

capito en sbagl gravant alla redacziun digl

surmeir (Gianna). Igl text “VIP” sen pagina 3

è nia scretg da Catrina Waldegg e betg da “Mr.

Nobody”. La redacziun less sa perstgisar per

chesta tschavattareia.

container 148la wg

la wg perfetgada Chatrina Josty

„Grmpf, hihi, haha“, fan blers cur che jau

raquint che jau haja per il mument ina wg

cun ina dunna pli veglia. Ma qua na datti

nagut da far schnöss e rir da quai curius. Star

cun ina dunna pli veglia è numnadamain fitg

cool. Gea, nossa wg s’ha sminuida sin ina wg

da duas; il Mike era svanì tuttenina. Cun ses

auto e ses piercings.

„Hihi, haha”, fan ils auters anc adina, ma jau

ri lura anc bler pli dad aut. Ha! Tgi ha gia il

zimmerservice integrà en il fit da l’abitaziun?

Haha! Ok, ella na vesa forsa betg pli tut la

pulvra, ma tgi survegn bunamain mintga di

in toc turta? Mhm… ok, latiers vegn mintga-

mai il recept ed il cumond da far in pèr copias

en biro per dar a sias amias. Ma quai fatsch

jau gugent per la Frau Zimmerli, äh, per la

Mirta. Ella ha fatg duzis cun mai. Per quai ha

ella tschernì il mument perfetg; ina damaun

gist cur che jau sun vegnida or da la duscha

ha ella fatg “bun diiiii” e ditg, “jau sun lura la

Mirta”. Chau Mirta.

Jau hai super cun la Mirta, star cun la Mirta è

sco star cun l’atgna nona. E star cun la nona è

cool. Ella lava mia vestgadira, ella ma lascha

parcar l’auto davant sia chasa, ella va baud a

letg e na fa nagina canera la notg ed ella na

recloma betg, sche jau fatsch canera. Ed ella

baiva Elmer Citro, sco ch’ina dretga Nona ha

da far quai.

Igl è simplamain perfetg ed jau stess il pli

gugent per adina là.

Ma jau hai gia stuì far midada, mo ina pitsch-

na però. Ma perquai che in auter um, che abi-

tava era gia là, vegn uss lura puspè a star tar

Mirta, e perquai ch’el haja adina gì la stanza

nua che jau sun èn, hai jau uss stuì far mida-

da en l’autra.

E quella n’è betg uschè patgifica sco l’autra.

Pli gronda e cun in letg dad anno �9�0 ed il

mender, nagin SF info tranter ils programs

da televisiun, ed RTL II è sin posiziun ��.

Insumma betg flot, ma jau crai, quai èn plitost

problems da luxus.

ils� tofs�da Silvana Janett, Academia Engiadina

Tofs. Schi, da quels do que bgers, bgers diffe-

rents. A do grands tofs, pitschens, bels, trids,

dad ots, da bass, da quels chi spüzzan e da

quels chi savuran main mel. Eau d’he udieu

üna vouta, cha quels tofs spüzzan per cha eir

ils suords ils badan. Ma apunta, scha que es eir

propi uschè nu seja alura. Cler, a nu sun güst

sgialzans, ma cu disch ün proverbi: „Cun min-

cha tof es spargno ün tschincun tal meidi.“

Ma a do eir oters tofs. Da quels chi sun

meglders per nos ajer fras-ch da muntagna.

Els nun haun da chefer ünguotta cun quels

tofs ch’eau d’he manzuno aunz. A nu spüzzan

e nu faun neir canera. Na, vairamaing sune

fich neutrels. Els sun adüna pitschens, almain

per quella glieud chi’ls nomna tofs. Quists tofs

vegnan adüna be avaunt in connex cun duos

u püssas persunas. Quella persuna chi l’ho

nu’l nomna tof, ma las otras persunas bain.

Per explicher meglder quists tofs, as vögli fer

ün exaimpel: Il magister fo scriver ad üna da

sias classas ün cumponimaint. L’eivna zieva

ils do’l inavous correts. Ün scolar nun inc-

legia perche cha, “…disch, ch’el es ieu…”,es

fos e dumanda al magister. Quel disch: „Que

es ün discuors indirect, tar quel as stu adüna

druver il conjunctiv! Dimena, ch’el saja ieu!“

Cò pensa il scolar: „Ma minchün inclegia che

ch’eau vuless dir, perche fer alura cumplicho?

E per ün tel tof am tira’l giò duos puncts!

Savais uossa che ch’eau manag?

Schi cler, a’s po eir dir tuot ün pô pü cuort.

Sinonims per quist fenomen da tof sun per

exaimpel: bagatella, minuzcha u piculezza.

��

impres�s�um

chauredactur/a:Ursin Lutz, Bankstrasse 6, �000 Cuira, ursin.lutz@PUNTS.ch, 0�6 434 �0 �6

redactur/a:Mevina Feuerstein, Dennlerstrasse 36, �04� Turitg, mevina.feuerstein@PUNTS.chFlurina Badel, Rabengasse ��, �000 Cuira, flurina.badel@PUNTS.chAnnatina Nay, Pustget 4�D, ��66 Trun, annatina.nay@PUNTS.chSilvana Derungs, Hauptstr. ���, ���5 Alterswil, silvana.derungs@PUNTS.chGianna Sonder, Sumvei ��, �46� Salouf, gianna.sonder@PUNTS.ch

collaboratur/as en quest number:Martin Cantieni, Gianna Sonder, Ursin Lutz, Fadrina Hofmann, Mevina Feuerstein, Fabian Augustin, Maurus Blumenthal, Silvana Janett, Chatrina Josty

layout 148:Martin Cantieni, Encarden ��, ��5� Sagogn,martin@cantieni.info

secretariat:PUNTS, Maurus Blumenthal, Casa Grischuna, ��54 Ruschein, maurus.blumenthal@PUNTS.ch,0�9 394 5� �6, 0�� 9�5 43 4�

stampa:Spescha e Grünenfelder, Glionpretsch d’abunament:45 francs ad onn, Raiffeisen Laax �0-6699-9

editura:GiuRu, Chascha postala 3��, �00� Cuira, giuru@giuru.chinternet:

www.PUNTS.ch, www.giuru.ch

avis:Las opiniuns dals auturs en quest numer na ston betg correspunder a l’opiniun da la redacziun da PUNTS.PUNTS è commembra da l’Associaziun da la Pressa Svizra dals Giuvens.

eingiavinera - ts�chercha il tof»da Flurina Henkel

Tschertga ils pleds che cuntegnan il pled „tof“. Els èn scrits tant en direcziun orizontala sco en

direcziun verticala. Per questa giada èn ils pleds tschertgads scrits en puter. Cura che ti has chat-

tà ils diesch pleds pos ti trametter quels cun indicaziun da tia adressa a chasa a: Silvana Derungs,

Hauptstrasse ���, ���5 Alterswil; scriva in sms a 0�9 ��4 4� 03 ni in e-mail a silvana.derungs@

PUNTS.ch. Bun success!

b t o n a b u x o s a s x

t o f f a g c g b t r t v

n f t o f f a s c o q s u

w f m t o f s l d f l n p

x a k m o b s i f f d f h

z r c e g i e u r a k d b

b i s u w y t o f f e r x

m a g n e t o f o n a r S

a s i k t o f i n l m o x

b c d a u t o f o n p p i

e f g h p a n t o f l a s

�. per tadler cassettas as drouva ün …

�. do chod als peis

3. piculezzas sun ...

4. vstieus sun our da …

5. ün oter pled per la resposta da nr. �

6. ün pitschen ... spüzza ün poïn

�. nu quinter uschè’na ...

�. gas chi vegn our dal vainter

9. ün indriz tecnic aint in ün auto da pulizia

�0. quist verb es sainza maniera

��

AZB ��30 Glion

~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~punts� 149 cumpara mez~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~ october 06 ~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~cun il puntis�s�imo «tamazi» ~˜~~˜~~˜~~˜~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~

abunes�cha punts� ( ) Jau abunesch PUNTS – la gasetta giuvna per mo 45 francs ad onn

( ) Jau regal in abunament da PUNTS – la gasetta giuvna

( ) Jau fatsch in test – dus ediziuns gratuitas da PUNTS

num e prenum: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

adressa: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Trametta il talun a noss secretariat:

PUNTS, Maurus Blumenthal, Casa Grischuna, ��54 Ruschein, 0�� 9�5 43 4�, 0�9 394 5� �6, punts@rumantsch.ch

ve, ve, ve commember da la giuruLa GiuRu sustegna Tai a finanziar, communitgar e realisar Tes project rumantsch e giuvenil. Ti survegnas sco commember/bra da la GiuRu

regularmain infurmaziuns dals projects actuals e la pussaivladad da Ta partecipar ad inscunters internaziunals ed ad autras activitads.

Jau vuless daventar commember/bra da la GiuRu per mo fr �3.45 ad onn:

( ) Jau vuless las infurmaziuns per e-mail

( ) Jau vuless las infurmaziuns per posta

num e prenum: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

adressa: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

tel: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

e-mail: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Trametta il talun a la suandanta adressa:

GiuRu, Chascha postala, �000 Cuira, u T’annunzia sut www.GiuRu.ch.

~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜

~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜~~˜