1

T VN

Giun mc Ancylostoma duodenale (A. duodenale) v giun m Necator

americanus (N. americanus) l hai loi giun trn thuc h Ancylostomatidae.

Giun mc v giun m k sinh t trng, u trng giun mc v giun m sng

trong t, ly nhim qua da v gy bnh cnh lm sng ging nhau. Cc c

tnh sinh hc nh: Chu k, ni k sinh, giai on u trng ngoi cnh ging

nhau do thng c gi chung l giun mc/m. Ring giun mc ngoi

ly nhim qua da cn ly nhim qua ng tiu ho [2], [65].

Theo T chc Y t th gii (WHO) nm 2014, c tnh 24,0% dn s

th gii nhim giun ng rut, khong trn 40 triu ph n mang thai nhim

giun mc/m [108]. Nhiu kt qu nghin cu ca cc tc gi cho thy

nhim giun mc/m nh hng xu n sc khe ph n v pht trin thai

nhi [84]. Theo WHO nm 2007, ti Vit Nam s ngi nhim giun mc/m

l 21,8 triu ngi (28,6% dn s) [107]. T l nhim giun truyn qua t ni

chung v giun mc/m nc ta trong nhng nm gn y c xu hng gim

dn, tuy nhin mt s a phng vi cc iu kin thun li cho lu hnh

bnh th bnh giun mc/m vn l mt vn sc khe cng ng cn quan

tm [16], [42], [58].

Bnh giun mc/m l mt trong nhng nguyn nhn quan trng gy

thiu mu thiu st, thiu kem ph n c thai v cho con b [28], [52], [65].

Cc triu chng ca bnh giun mc/m ch rm r khi cng nhim cao

(CN) vi cc biu hin thiu mu thiu st, thiu kem c tnh cht tp th,

khu vc v km theo cc hi chng nh ri lon tiu ho, vim ng tiu

ho, ci xng suy dinh dng (SDD) tr em, c bit CN nng v thi

gian nhim ko di cn gy gim glubulin min dch, gim ferritin v kem

huyt thanh. Nhiu cng trnh nghin cu pht hin ra kem c vai tr c

bit quan trng trong qu trnh pht trin tng trng c th ca tr. Ngy nay

vai tr ca cc vi cht dinh dng trong c st v kem ngy cng c

quan tm [60]. Cc nghin cu trn th gii cho thy tnh trng dinh

2

dng ca ngi m, c b sung y cc vi cht dinh dng c bit l

st v kem khi mang thai l nhn t quyt nh chnh v cn nng s sinh v

tim nng pht trin chiu cao ca tr s sinh. iu c ngha l tnh trng

dinh dng ca ngi m cn phi c chun b t trc khi c thai v duy

tr tt trong sut thi k mang thai. Vit Nam, tnh trng dinh dng b m

trc v trong khi mang thai cn thp, thiu mu dinh dng ca ph n c

bit ca ph n mang thai cn ph bin [51], [60], [88].

Ngh An ni chung v huyn Din Chu ni ring c c im th

nhng v kh hu rt ph hp cho giun mc/m tn ti v pht trin, tp qun

sinh hot mt v sinh ca ngi dn v kin thc hiu bit v bnh giun mc/m

ca ngi dn cn hn ch lm tng kh nng nhim giun mc/m. Cho n nay

cha c nghin cu su v qui m v tnh trng nhim giun mc/m, thiu mu,

thiu vi cht dinh dng i tng ph n trong la tui sinh c bit l

ph n c thai nh hng n cn nng, chiu cao ca tr s sinh ti cc vng

ny. Cu hi t ra l: Thc trng nhim giun mc/m v thiu mu thiu kem

ph n c thai v ph n la tui sinh Din Chu ra sao? nh hng do m

nhim giun mc/m, thiu mu thiu kem trong qu trnh mang thai n s pht

trin chiu cao v cn nng ca tr ngay sau khi sinh th no? ti: Thc

trng nhim giun mc/m, thiu mu, thiu kem huyt thanh ph n c

thai nh hng n pht trin chiu cao, cn nng ca tr s sinh v hiu

qu can thip ti Din Chu - Ngh An (2014 - 2015) c thc hin vi

mc tiu:

1. Xc nh thc trng nhim giun mc/m v thiu mu, thiu kem, huyt

thanh ph n c thai, cha c thai ti Din Chu, Ngh An nm 2014.

2. Phn tch mt s yu t lin quan gia nhim giun mc/m, thiu mu,

thiu kem ph n c thai, cha c thai v cc nh hng n pht trin

chiu cao cn nng ca tr s sinh.

3. nh gi s pht trin chiu cao, cn nng ca tr s sinh bng can thip

c hiu albendazol, b sung st, kem ph n trc khi c thai.

3

TNG QUAN TI LIU

1.1. Lch s nghin cu bnh giun mc/m

1.1.1. Lch s nghin cu bnh giun mc/m trn th gii

Bnh giun mc/m c m t t lu, cc triu chng lm sng ca

bnh giun mc c m t t thi c i Brazil, Rp, . n th k 17,

cc tc gi Pison v Margraff (1648), Jackob de Bondr (1629) m t chi tit v

y hn cc triu chng lm sng ca bnh. Nm 1838, Angelo Dubini pht

hin giun mc trn t thi ca mt bnh nhn Milan. Ngi nhim giun mc

c pht hin lin quan n ngi c i 5000 nm trc [57]. Nhng bng

chng kho c cho thy rng ngi tin s Colombia - America tng nhim

giun mc. Robert Deswitz tng chng minh bnh giun mc n t ngi chu

u, nhng tc gi Kathlleen Fuller li c nhng gi rng giun mc tng nhc

n Chu u sau nm 1942. Nhng bng chng kho c v k sinh trng xut

hin sau cho thy trng ca Acylostoma tm thy trn xc ngi ho thch

khong 3350 nm trc cng nguyn v 480 nm sau cng nguyn. Angelo

Dubini bc s ngi , pht hin v m t k sinh trng ny k hn v t

tn l Ancylostoma duodenale. vo nm 1838 sau khi gii phu t thi mt ph

n v sau chnh Dubini cho ng ti trn tp ch chi tit vo nm 1843 ,

trong c xc nh loi giun mc A. duodenale. Lm vic trong h thng y

t Ai Cp nm 1852, thy thuc ngi c Theodor Bilharz cng vi cng s

tn Wilhelm Griesinger pht hin ra cc loi giun ny trong qu trnh gii

phu t thi v tng bc lin h vi s xut hin loi giun ny vi

bnh Chlorosis trong vng, chnh l cn bnh thiu mu thiu st do giun

mc ngy hm nay. Sau mt s tc gi Bilhatz (1852), Prunez (1847) cng c

nhng pht hin tng t nh ca Dubini vi nhng m t chi tit hn. Nm

1866, Wucherer pht hin giun mc trng thnh t thi mt bnh nhn thiu

mu (TM) vng nhit i Brazil. Nm 1878, Parona v Grassi chn on

http://en.wikipedia.org/wiki/Angelo_Dubinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Angelo_Dubinihttp://en.wikipedia.org/wiki/1843http://en.wikipedia.org/wiki/1852http://en.wikipedia.org/wiki/Theodor_Bilharzhttp://en.wikipedia.org/wiki/Wilhelm_Griesingerhttp://en.wikipedia.org/wiki/Chlorosis_%28medicine%29

4

ngi nhim giun mc bng phng php xt nghim (XN) tm trng giun mc

trong phn [41].

Nm 1877 - 1880, qua cc iu tra c bn , Grassi, Maggi, Pavesi v

Parona xc nh cn nguyn ca bnh v phng php chn on bnh giun

mc.

Nm 1880, khi xy dng ng tu in ngm St Gotthard Rail hng

ngn cng nhn t vong, ngi ta pht hin ra giun mc gy bnh trn mt

din rng v nguyn nhn t vong l do thiu mu, suy kit. Th phm gy bnh

c chng minh l do giun mc A. duodenale. Trn mt bi bo cc thy

thuc Camillo Bozzolo, Edoardo Perroncito v Luigi Pagliani a ra mt

gi thuyt cho rng c mi lin h gia giun mc vi vic nhng ngi cng nhn

xy dng ng hm tu in i i tin bn trong ng hm di n

15km v nhiu i giy c dnh c giun [2], [30], [41].

Nm 1879 - 1881, Contaco, Perroncito, Bozzolo m t triu chng lm

sng v phng php chn on, iu tr bnh giun mc.

Bc s th y ngi Edoardo Perroncito (1880) iu tra trn th m o

hm St. Gotthard, ln u m t qu trnh pht trin ca u trng giun mc.

iu kin m t trong ng hm gip u trng pht trin. Thc t u trng

giun mc xm nhp vo c th bng qua da khng c pht hin cho n

cui th k 19. u trng c thc qun hnh c (Rhabditiform Larva), sng t do

trong t tr thnh u trng giun mc c thc qun hnh tr (Filariform larva).

Leichtensterm chng minh: u trng giun mc c thc qun hnh tr pht

trin thnh giun mc trng thnh v sng rut non [37].

Nm 1897, khoa hc khm ph ra ng i chnh ca ly nhim loi

giun mc ny l qua da v chu k sinh hc ca giun mc c lm sng t

vo thi k . Nm 1899, nh ng vt hc ngi M Charles Wardell

Stiles cng a ra vn ny trn nhng con gu vo trong trang chuyn san

http://en.wikipedia.org/wiki/Camillo_Bozzolohttp://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Edoardo_Perroncito&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Luigi_Pagliani&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/wiki/1897http://en.wikipedia.org/wiki/1899http://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Wardell_Stileshttp://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Wardell_Stiles

5

y t ca vng ng nam nc M vi tiu thiu mu c tnh hoc thiu

mu nng tin trin (progressive pernicious anemia) gy ra do giun A.

duodenale v ng ta cng xc nh thm mt s loi giun mc quan trng

khc nh U. Necator.

Nm 1897, Arethus Looss tnh c t nhim bnh do lm ri u trng nui

cy trn da tay, sau vi tun xt nghim phn ca mnh v tm thy trng ca

giun mc. Sau Arethus Looss vit nn chu k gy bnh ca giun mc trn

ngi v phn loi tc nhn gy bnh. Sau t tn loi giun ny l

Ancylostoma duodenale.

Nm 1954, mi lin quan gia giun mc/m v bnh trn ngi

c thit lp bi Wilhelm Griesmger.

Ngy nay, nhiu k thut mi hin i c p dng nghin cu t l,

thnh phn loi giun mc, Robert Muriuki Mugambi v CS (2015), s dng k

thut LAMP nh danh loi N. americanus, kt qu cho nhy v c

hiu 100% [96], [104].

1.1.2. Lch s nghin cu bnh giun mc/m Vit Nam

Bnh giun mc/m c bit n t lu, Hi Thng Ln ng v

Tu Tnh m t v c cc bi thuc tr bnh ny. Giai on (1883 - 1945),

Leger, Mathis, Salomon Neveu, Mauriquand nghin cu t l nhim

(TLN) cc bnh giun sn ngi Vit Nam v cc nghin cu iu tr bnh

bng thuc tn dc [30]. Nm 1936, Gio s ng Vn Ng iu tra c

bn giun sn y hc Vit Nam. Sau 1945, cc nghin cu c y mnh v

c im sinh hc, bnh hc, dch t hc, phc v hiu qu ca cc loi

thuc iu tr giun mc/m.

Cc nghin cu Vit Nam cho thy trong hai loi giun mc v giun m

th giun m Necator americanus chim 95% cc trng hp nhim bnh, giun

mc Ancylostoma duodenale chim 5% [16],[20],[36]. Giun m Necator

6

americanus l loi ch yu phn b cc nc nhit i v cn nhit i. Giun

mc A. duodenale l loi ch yu phn b cc nc n i. Ngoi 2 loi A.

duodenale, N. americanus cn thy loi A. ceylanicum k sinh ngi c

tm thy mt s nc gn Vit Nam, tuy nhin Vit Nam cha thy c loi

ny [8], [17], [29], [30].

1.2. Dch t hc bnh giun mc/m

1.2.1. V tr phn loi giun mc/m

Giun mc, giun m c v tr phn loi nh sau [41], [47], [92]:

Gii (Kingdom): Animalia

Ngnh (Phylum): Nematoda

Lp (Class): Famidia

B (Order): Rhabditica, di b: Strongyloidae

H (Femily): Ancylostomatidae

Ging (Genus): Necator Ging Ancylostoma

Loi (Species) Loi Loi Loi Loi

N. americanus A.braziliense A. ceylanicum A. caninum A. duodenale

Hnh 1.1. V tr phn loi giun mc/m

1.2.2. c im sinh hc, chu k pht trin ca giun

mc/m.

1.2.2.1. c im hnh th giun mc/m

- c im hnh th giun mc:

Con trng thnh mu trng sa, hi hng, hoc

nu. Mu ca giun thay i l do trong rut ca giun

c mu; nu khng c mu giun c mu trng sa v

7

nu c mu mu se thay i ty theo s bin mu ca mu rut giun. Con

c di 8 - 11 mm, con ci di 10 - 13 mm. Trong bao ming c hai i rng

hnh mc b trn ca ming, b tr cn i; b di ca ming l cc bao

cng gip giun mc ngom cht vo nim mc rut ht mu. Hnh th v

s lng mc l c im phn loi cc ging Ancylostoma [30], [47].

Thc qun tip theo phn ming, chim n 1/6 chiu di ca c th,

sau thc qun l rut ra hu mn. B my sinh dc ci bao gm 2 bung

trng v 2 ng dn trng vo l 1/3 trc ca thn giun.

B my sinh dc c gm 1 tinh hon v ng dn tinh dn ti l sinh

dc hu mn. Ngoi ra giun mc c cn c 2 gai sinh dc di.

Mt c im ca h Ancylostomatidae l con c c ui xe nh

chn vt, ui xe ny bao gm cc gn cng (gn trc, gn bn, gn trc

bn, gn sau bn, gn sau). Trong bng nh loi h ny, ngi ta phn bit

bng hnh th gn sau. Giun mc c gn sau c ui xe v gn chia 3

nhnh.

i vi h giun mc, phn u c 2 tuyt bi tit di trong xoang

thn c nhim v tit ra cht chng ng mu, gip giun mc ht mu d

dng. Trng giun mc hnh tri xoan, c kch thc 60m x 40m, ngoi l

lp v mng khng mu, nhn, trong trng c nhn. Trng lc sinh ra c 4

- 8 phi bo [30], [47], [55].

- c im hnh th giun m: Nhn i th bng mt thng kh phn bit

vi giun mc. Tuy nhin ta c th nhn thy cc c im sau:

- Giun m nh hn, ngn hn giun mc.

- Gc to ra bao ming vi thn ca giun m b hn giun mc.

Tuy nhin mun phn bit giun mc hoc giun m phi xem di knh

lp hoc knh hin vi. Giun m khng c 2 i mc m thay vo l 2 i

rng hnh bn nguyt sc bn. Gn sau ca ui giun m c ch phn chia

8

thnh 2 nhnh. Trng giun m cng b hn trng giun mc v nhiu tc gi cho

l s nhn 4 - 8 trong khi s nhn trng giun mc ch 2 - 4 phi bo [17]. Do u

trng giun mc v giun m c c im khc nhau v hnh th nn c th da

vo kha nh loi ca Sasa (1958) phn bit [15],

nhng im khc nhau chnh l: N. americanus c mm

m nh du chm than, bao ui cong, cn A.

duodenale c mm m, mnh, bao ui thng, khng

chia nhnh. C th da vo kho nh loi u trng giun

mc/m c thc qun hnh tr khi nui cy phn ngi

do Pawlowski Z.S (1991) xut [92].

1.2.2.2 c im hnh th trng giun mc/m

Kh phn bit trng ca 2 loi giun ny bng quan st

Hnh bu dc, hi di, rt i xng.

Kch thc: 50 70m x 40 m.

V mng, nhn trong sut.

Trng mi c ra c t 2,4 hoc 8 phi bo.

Trng giun mc ra ngoi cnh thng sau 24 gi n thnh u

trng.

1.2.2.3 Chu k pht trin ca giun mc/m

Chu k pht trin ca giun mc v giun m ging nhau [54], [55].

- c im chu k:

Chu k pht trin ca giun mc v giun m n gin bao gm:

Ngi Ngoi cnh

Trng giun mc/m khng c kh nng pht trin trong c th ngi

m bt buc phi c thi gian pht trin ngoi cnh thnh u trng mi

c kh nng xm nhp vo ngi.

9

- V tr k sinh:

Giun mc/m k sinh t trng, trong trng hp s lng nhiu c

th gp phn u v phn gia ca rut non. Giun mc/m k sinh bng

cch ngom vo nim mc rut ht mu. Trong khi ht mu, giun tit ra

cht chng ng mu lm cho cc vt giun ngom vn tip tc chy mu sau

khi giun chuyn sang k sinh ch khc. Mt khc, giun mc/m ht

mu y rut cho n khi mu trn ra ngoi theo hu mn ca giun. Do

bnh nhn b mt mu nhiu [30], [92].

Well (1931) quan st thy giun mc ch ht mu v thi mu rt

nhanh ra hu mn (sau 1 - 4 pht). Nishi thc nghim vi rut c lp thy

giun mc ht 0,14 - 0,48 ml mu trong 24 gi. Roche (1959) dng Cr51

nh du hng cu v thy 1 giun mc trung bnh ht 0,03 ml mu/ngy,

Pawlowski.Z.S (1999) cng xc nhn 1 giun mc ht trung bnh 0,38 ml

mu/ngy, 1 giun m ht 0,03 ml mu/ngy [92].

- ng xm nhp:

u trng giun mc/m xm nhp qua da vo c th ngi mt cch

ch ng khi u trng giun pht trin ngoi cnh ti giai on III. Cc

u trng giun mc ngoi ng thm nhp qua da cn c th ly nhim qua

ng thc n hoc nc khi c nut vo rut. Trng hp ny chng

khng di chuyn qua phi m k sinh trc tip rut non. Tuy nhin, mt s

u trng ngng s pht trin ca chng li v vn trong trng thi tim tng

trong cc t chc (c hoc rut), vi thi gian ko di khong 8 thng

trc khi ly li s pht trin v tr thnh giun trng thnh [2], [30], [46].

- Din bin chu k:

Giun mc/m c v ci trng thnh k sinh t trng, sau khi giao

hp giun ci se trng. Trng giun theo phn ra ngoi cnh. ngoi cnh,

gp iu kin thun li v nhit , m, oxy v ni rm mt, trng giun

10

se pht trin thnh u trng. nhit 25C - 35C trng giun se n thnh

u trng giai on I (thc qun c phnh) sau 24 gi. Nhit mi trng

cng thp th s pht trin ca trng giun cng chm v nhit 15C sau

5 ngy trng giun mi n thnh u trng. Trng giun mc khng th n

nhit trn 45C, cn trng giun m khng th n nhit trn 40C.

Ngoi nhng yu t nu trn, tnh cht th nhng cng c nh hng ti s

pht trin ca u trng. t mu, ph sa ven sng, t mn to iu kin

thun li cho u trng pht trin; t st, t mn hn ch s pht trin ca

u trng [2], [30]. Mt giun mc ci khong 10000 - 25000 trng mi

ngy, mt giun m ci khong 5000 - 10000 trng mi ngy [2], [30].

u trng giai on I, va thot khi trng c chiu di 0,2 - 0,3 mm,

sng t do trong phn hoc trong t b nhim phn, sng bng cc vi khun

hoc cc cht hu c khc trong phn, t. Chng pht trin thnh u trng

giai on II, tip tc hot ng sng v trng thnh nhng vn cha c kh

nng ly nhim. Chiu di u trng giai on II khong 0,5 mm v c th

nhn thy c khi chng c treo trong nc v nhn trong iu kin nh

sng tt trn nn en [2], [30], [46].

Ngy th 5 sau khi n, u trng giai on II pht trin thnh u trng

giai on III (thc qun hnh tr), c kch thc 0,5 - 0,7mm, khng t

dng v c kh nng xm nhp vo vt ch qua ng da nim mc.

Nhng u trng ny rt hot ng, c cc hng ng c bit vi vt ch

[2], [30], [37].

Hnh 1.4. Trng giun mc/m

n thnh u trng giai on I, II, III (Ngun CDC)

11

Giun mc/m c cc hng ng vi mi v acid bo, vi nh sng

mt tri lm thay i cc radien nhit, thay i nng CO2 trong khng kh

[2], [30], [37]... V vy trn thc t, u trng giun mc/m thng hng ln

cao, hng ti ni c m cao v hng ti vt ch.

+ Hng ln cao: Nu theo di cc u trng c nui cy trong hp

lng Petri th thy ln lt cc u trng leo ln cc nh cao nht ca lp than

dng lm mi trng nui cy, cc u trng tip tc leo ln nhau thnh cc

ct u trng. Thi gian sng ca u trng cng thay i ty theo iu kin ca

mi trng. ngoi cnh u trng c th b hy bi nhng sinh vt trong t

nhin nh nm, vi khun.

+ Hng ti ni c m cao: ngoi cnh cc u trng thng

di chuyn ti vng c m cao, y l cch thch nghi ca u trng

trnh cc ni kh hanh lm u trng cht. Khi gp iu kin kh, nng

u trng c th chui xung lp t pha di c m cao hn. Do c

im ny m u trng thng tp trung trn cc git sng trn cc l

rau, ngn c vo bui sng.

+ Hng ti vt ch: u trng c kh nng pht hin hng ca vt

ch di chuyn n thng qua cc hng ng nh mi acid bo trong m

hi, thay i gradien nhit, thay i nng kh cabonic. Khi u trng xuyn

qua da khng ng loi vt ch th u trng se cht khng thc hin c ht

chu k.

12

Hnh 1.5. Chu k sinh hc ca giun mc/m ly qua da (Ngun CDC)

Nh c 3 hng ng trn gip u trng giun mc/m giai on III tm

c vt ch hon thnh chu k k sinh.

Sau khi xm nhp qua da, u trng theo ng tnh mch v tim phi.

T tim phi, u trng theo ng mch phi ti phi. Ti phi (Hnh 1.5), u

trng tip tc thay v 2 ln na tr thnh u trng giai on IV v V. Tip

theo, u trng t ph nang di chuyn theo cc nhnh ph qun ti kh qun ri

ln vng hu hng v c nut xung rut. u trng dng li ti t trng

k sinh v pht trin thnh giun mc/m trng thnh. Thi gian hon thnh

chu k giun mc/m, k t khi u trng xm nhp c th ngi ti khi pht

trin thnh giun mc/m trng thnh mt khong 42 - 45 ngy. i sng

ca giun mc ko di khong 4 - 5 nm, ca giun m ko di khong 10 - 15

nm [2], [30], [37].

13

1.3. Tnh hnh nhim giun mc/m trn th gii v Vit Nam

1.3.1. Tnh hnh nhim giun mc/m trn th gii

Bnh giun mc ph bin cc nc vng nhit i v cn nhit i,

c bit bnh lan trn cn ph thuc vo iu kin v sinh mi trng sng

v lm vic ca con ngi. cc nc c kh hu lnh bnh lu hnh cc

vng c m than di mt t. y c nhit v m thch hp, ph

hp vi iu kin cho mm bnh giun mc/m c th pht trin. Tuy nhin,

hin nay do iu kin lao ng ca cng nhn m than c ci thin tt nn

bnh ny cng gim nhiu. cc nc nhit i, cn nhit i bnh giun

mc/m lin quan ti nng dn c bit l nng dn vng trng mu hoc cy

cng nghip nh ch, du tm, ma, c ph, thuc l, [16], [100].

Theo c tnh ca WHO (2000), trn th gii c khong 1,5 t ngi b

nhim giun mc/m v 65.000 ngi cht do giun mc/m hng nm [42].

Theo Simon Brooker (2008), thng k 13 nghin cu cc nc trn

th gii, ch yu chu Phi, c tnh trn th gii c khong 37,7 triu ph n

mang thai nhim giun mc/m, ch c 6,9 triu ph n c xt nghim v iu

tr trit sau khi sinh [100]. Mt s tc gi cng cho rng nhim 2 loi giun

ny l mt trong nhng yu t gy bt li cho qu trnh mang thai ca ngi m

[85], [102].

Ti cc nc Chu u c t l nhim (TLN) giun mc/m rt thp do

s bin ng dn c xut hin khi nim bnh nhp khu.

Cc nc chu Phi l ni c TLN giun mc/m cao nht th gii c

bit l ph n. Nghin cu ca Simon Brooker, Hotez, Peter J, Bundy v

nhiu nh khoa hc khc cho thy s tr em nhim giun mc/m trong cc

trng hc chu Phi l 179,3 triu. S tr em sng trong vng c nguy c

cao nhim giun mc/m v st rt chim 50% dn s sng trong vng c

nguy c cao v chim 27,9 - 45,1% s ca nhim giun mc/m ca cng ng.

14

V vy tnh trng nhim giun mc/m chu Phi ni chung l mt vn sc

khe cng ng bc xc chu lc ny.

Ti Namibia nghin cu ca Evans v CS (1990), TLN giun mc/m

t 63,0 - 85,0% ty theo khu vc a l. Mabaso M. L v CS [85], nghin cu

tnh hnh nhim giun mc/m tr em vng t ct v vng t ni a thy

TLN vng t ct ni a l 17,3%, vng khng phi t ct 5,3% v vng

ng bng duyn hi l 62,5% [85], [93], [98], [100].

Simon Brooker S v CS (2006) nghin cu 1332 ngi tui 1 - 86

ti Brazine thy nhim giun mc/m c lin quan mt thit vi tui, tui cng

cao TLN cng cao. T l thiu mu nhng ngi c mc sng cao l 4,3%,

trong khi nhng ngi ngho kh l 12,7%. Phn tch n bin cho thy

ferritin, kem huyt thanh c lin quan v t l nghch vi cng nhim

(CN) [99]. Alfonso J.(2006), nghin cu mi lin quan gia nhim giun

ng rut v thiu mu, thiu kem, kt qu nghin cu cho thy t l nhim

giun, sn chung l 73,9%, c mi lin quan gia nhim giun ng rut v

tnh trng thiu mu, thiu kem huyt thanh ph n c thai ti Venezuela

vi p < 0,01 [69].

Nm 2007, c 740 triu ngi nhim giun mc/m, vng ng -

Thi Bnh Dng (149 triu ngi),... Ti Vit Nam, s ngi nhim giun

mc/m nm 2007 l 21,8 triu ngi (28,6% dn s) [107]. T chc Y t

Th gii v Ngn hng Th gii c tnh: S nm sc kho b mt i hoc

phi mang bnh tt do giun mc/m gy ra cho con ngi l 22,1 nm [107].

Vi s pht trin kinh t vt bc ca cc nc chu , s u t cho

y t rt ln lm gim hn t l nhim giun ng rut. Nhiu bin php

hin i c a vo s dng tng cng gim st cc bnh nhim

trng v cc bnh giun sn nh: Ti Philippines, tc gi Soares Magalhhaes

(2015) xy dng bn dch t hc vi tr gip ca k thut nh v v

15

tinh cc vng lu hnh bnh giun sn, y l c s c quan y t c k

hoch thanh ton cc bnh [101]. Benjamin v CS (2015) nghin cu ti

cng ng cc vng nng thn Bangladesh cho kt qu: T l nhim giun

ng rut tr em l 40,0% v ph n c thai l 32,0%, trong 98,0%

cng nhim giun ng rut mc nh (< 999 trng/1 gam phn), ch c

2,0% mc nng (> 4 999 trng/1gam phn) v trung bnh (1 000 4 999

trng/1gam phn) [70].

1.3.2. Tnh hnh nhim giun mc/m Vit Nam

Nhim giun mc/m ph thuc vo ngh nghip, tui, gii nh nng dn

cc vng trng rau mu, cy cng nghip, cng nhn vng m c t l nhim

cao. Tui cng cao t l nhim cng cao, n gii nhim cao hn nam gii. Tnh

cht th nhng ca a phng cng nh hng n phn b ca bnh nh

vng t ph sa ven sng, t mu thun li cho u trng giun mc/m pht

trin.

Kt qu iu tra s nhim u trng giun m/mc ngoi cnh min Bc

cho thy: Vng ng bng t 100 - 140 u trng/100 gam t, vng trung du 8 -

35 u trng/100 gam t, vng ni 0,2 - 0,7 u trng/100 gam t [24].

Mc phn b bnh cn ph thuc vo cc yu t:

- Tnh cht th nhng ca a phng.

- Phng thc canh tc trong nng nghip nh s dng phn ti.

- Tnh trng v sinh mi trng v v sinh c nhn, tnh trng s dng h

x khng hp v sinh v thi quen i tin ba bi

Qua cc kt qu iu tra ca Vin St rt - K sinh trng - Cn trng

Trung ng v cc chuyn gia quc t nm 2006 Vit Nam, t l nhim giun

mc/m khong 22 triu ngi (28,6%), cc s liu chng minh t l nhim

bnh ny ti cc tnh min Bc khong 60 - 70%, min Trung l 55% v min

Nam l 40% [16], [102].

16

Tc gi Nguyn Vn (1995), thy TLN giun mc/m ph n c

thai (PNCT) ti nhng vng trng la xen ke hoa mu ca ng bng Bc

B l 43,4%. CN nh l ch yu, trung bnh < 1000/1gam phn [8].

L Th Tuyt (2000) iu tra tnh trng nhim giun mt s x ti

tnh Thi Bnh cho kt qu TLN giun mc/m l 30,5%, TLN n cao hn

nam. Hiu qu sau can thip iu tr c hiu giun mc/m bng

albendazol 400 mg liu duy nht l 100%, ti nhim sau 6 thng 12,7%

[44].

Kt qu iu tra ca Nguyn V Hinh [23] ti huyn Ali, Tha

Thin Hu (2005), tnh trng nhim giun mc/m ca cng ng l ht sc

nghim trng ph thuc iu kin kinh t, x hi. S gia nh c h x hp

v sinh t 60,3%, TLN giun mc/m l 36,5%. Cng theo tc gi ti

Ali tnh Tha Thin Hu (2004 - 2005), i tng hc sinh tiu hc c

TLN giun mc/m l 36,47%, trung bnh 10 h gia nh mi c 1 h x

hp v sinh.

Trn Quang Phc (2006), nghin cu nhim giun truyn qua t ph

n tui sinh sn ti Hoi c - H Ty cho thy TLN giun mc/m l 53,5%,

CN trung bnh: 453,8 trng/1gam phn, tui cng cao TLN cng cao, ch c

46,5% c kin thc phng chng bnh giun mc/m [36].

Cao B Li (2010), nghin cu i tng ph n trong tui 18 -

49 l n cng nhn cc nng trng ch tnh Ph Th thy TLN giun mc/m

l 49,1%, CN a s mc nh [29].

Nguyn Thu Hng v CS (2012), nghin cu i tng l hc sinh

tiu hc tnh cao nguyn Lm ng thy t l nhim giun chung l 27,2%,

trong nhim giun mc/m l 21,2%, CN nh chim 100% [18].

Hong Vn Hi v cng s (2012) qua nghin cu thc a ti 3 huyn

vi 6 x vng ven bin tnh Tha Thin Hu c t l nhim giun chung l

17

28,68% trong giun mc/m l 6,43% [14].

Nguyn Thu Hng v CS (2012) iu tra tr em t 24 - 60 thng tui

t nm 2007 n 2010 ti Ty Ninh thy t l nhim giun mc/m l 20,24%

[19].

L Trng Lu v CS (2013) nghin cu thc trng nhim giun truyn

qua t v mt s yu t lin quan tr 9 - 15 tui ti tnh Ninh Thun nm

2011 - 2012 kt qu cho thy t l nhim t nht 1 loi giun l 37,2% trong

giun mc l 16,6%, t l nhim giun mc trong nhm dn tc t ngi 19,3%,

dn tc Kinh 15,18%, t l nhim giun mc ca tr em vng min ni

22,1%, vng ng bng 16,19%, vng ven bin 12,42% [27].

Nguyn Vn Chng v CS (2013), nghin cu tnh hnh giun truyn

qua t ng bo dn tc ti cc tnh Bnh thun, Qung Nam, Ph Yn,

k Lk thy TLN giun mc/m t 14,82% n 21,44%, trong TLN ng

bo KHo cao nht 40,02%, la tui c TLN cao nht l trn 60 tui

(34,86%) [7].

Nguyn Thu Hng v CS (2012) nghin cu nhim k sinh trng

ng rut ca hc sinh tiu hc ti mt s tnh thnh trong ton quc nm

2011 - 2012, kt qu t l nhim giun mc/m l 9,5% trong nhim giun

mc/m min Bc l 1,4% thp hn min Trung l 13,6% v min Nam l

11%, CN ch yu l nh, kt qu nghin cu cho thy c mi lin quan gia

nhim giun v tui, gii v hiu qu ca cc chin dch ty giun hng lot

c p dng ti Vit Nam nhng nm qua, s cn thit tip tc duy tr, m

rng chin dch ty giun hng lot cho hc sinh tiu hc cng nh cc nhm

i tng nguy c khc trong mt chin lc quc gia hp l [20].

Theo Nguyn Thanh H (2015), ti 4 tnh Ha Bnh, Thi Bnh, Thanh

Ha v k Lk cho thy t l nhim giun tr 6 - 11 tui l 11,5% trong ch

yu l nhim giun tc v giun a, t l nhim giun mc/m l 2,2% v ch yu

18

nhim vi cng nh [10]. Trn Th Hu Vn v cng s (2015), nghin cu

t l nhim giun mc/m v yu t lin quan ca ngi dn ti tnh Ty Ninh nm

2012 kt qu nhim giun mc/m l 30,7% ch yu l nhim cng nh

(93,07%) [63].

Nghin cu ca Phm Ngc Minh, Nguyn Th Lin Hng (2016)

thy c mi lin quan gia trnh hc vn ca i tng nghin cu vi

nhim giun. Ngi c trnh hc vn cao c t l nhim giun thp [32].

1.3.3. Tnh hnh nhim giun mc/m ti Ngh An

Ngh An cng l mt tnh nng nghip, dn s tp trung vng

ng bng, c kh hu nhit i gi ma thun li cho giun mc/m sinh

trng v pht trin. Tuy nhin n nay ch c mt s t nghin cu v

giun mc/m Ngh An. Nghin cu ca tc gi Nguyn Vn v CS

(2012) thy t l nhim mm bnh k sinh trng thnh ph Vinh v 1

x vng nng thn cho thy t l nhim giun sn chung l 2% bao gm c

mm bnh giun mc/m [8].

1.4. Bnh hc giun mc/m

1.4.1. Giai on u trng thm nhp qua da

Khi u trng giun mc/m thm nhp qua da, gy hin tng vim da ti

ni chng xm nhp vi cc triu chng gm: Nga ti ni u trng thm

nhp, xut hin nhiu nt mn . Cc nt mn c th mt nhanh sau 1 - 2

ngy, trng hp b bi nhim se gy ra tnh trng l lot da, bnh c th ko

di 1 - 2 tun. Ngi ta thy hin tng vim da thng do N. americanus gy

ra hn l A. duodenale. Nga v vim da thng r rt hn trong trng hp

u trng giun mc ng vt nh giun mc ch A. caninum xm nhp qua da

ngi [37], [47].

19

1.4.2. Giai on giun mc/m k sinh ti rut

Giun mc/m k sinh t trng v phn u rut non l vng giu mch

mu, do giun rt d dng ht mu ca vt ch. Phng thc ht mu ca giun

mc/m li lng ph nn vt ch mt mu nhiu, nhanh chng dn ti tnh trng

thiu mu. Mt giun mc ht 0,2 - 0,34 ml mu/ngy, mt giun m ht 0,03 -

0,05 ml mu/ngy. Qua thc nghim, Cabresa v Adami thy s mu ca mt

giun mc ht bng 5 ln mt giun m trong ngy. Roch c nhn xt: Vi ngi

nhim 500 giun mc th mi ngy c th mt t 40 - 80 ml mu [2], [92]. Thiu

mu do giun mc/m c c im: Thiu mu nhc sc, biu hin kn o,

thng b che lp bi cc bnh cnh lm sng khc, tin trin chm chp ko di.

Ngoi ht mu, giun mc/m cn tit ra cht chng ng mu v cht

c, c ch c quan to mu sn sinh hng cu, gy tng thm tnh trng thiu

mu ca c th vt ch v Protein ton phn, c bit gama-globulin trong mu

gim. Lm cng thc bch cu se thy bch cu i toan tng t 5-12% [42], [72],

[98].

Trong trng hp bnh nhn nhim giun mc/m ko di m khng c

iu tr, cc triu chng thiu mu ngy cng tng. Bnh nhn thng xuyn c

cm gic mt mi, khi gng sc thng xut hin triu chng nh trng ngc,

tai, hoa mt, chng mt, kh th Du hiu thiu mu biu hin r nh da xanh

bng, nim mc nht, c th ph nh ton thn, mch nhanh, huyt p h

Bnh giun mc/m biu hin nng thng xy ra ph n nng thn lm ngh

nng. iu ny d dn n tnh trng ri lon kinh nguyt, non hoc v sinh.

Giun mc/m cn gy hin tng vim lot hnh t trng: Bnh nhn au

vng thng v, cn au thng khng c gi gic nht nh, au nhiu hn khi

i, km theo bnh nhn b chng kh tiu, n mt ngon, i khi xut hin tiu

chy. Hin tng gy hi chng lot hnh t trng thng gp i vi ngi b

nhim giun m hn l ngi nhim giun mc [2].

20

Khc vi st, kem l mt vi cht dinh dng mi c quan tm

nghin cu gn y mc d kem c vai tr v cng quan trng i vi con

ngi c nhiu nh khoa hc cp ti. Kem tham gia vo rt nhiu

thnh phn cc enzym trong c th, gip tng tng hp protein, phn chia t

bo, thc y s tng trng, tng cm gic ngon ming nn rt quan trng

i vi tr em. Kem kch thch hot ng ca khong 100 enzym, l nhng

cht xc tc phn ng sinh ha trong c th. Kem gip pht trin v duy tr

hot ng hiu qu ca h thng min dch, cn thit cho vic bo v c th

trc bnh tt, lm vt thng mau lnh, gip bo v v gic v khu gic v

cn thit cho s tng hp DNA.

c bit kem c vai tr sinh hc rt quan trng l tc ng chn lc ln

qu trnh tng hp, phn gii acid nucleic v protein l nhng thnh phn quan

trng nht ca s sng. V vy cc c quan nh h thn kinh trung ng, da v

nim mc, h tiu ha, tun hon rt nhy cm vi s thiu ht kem. Thiu

kem chuyn ha ca cc t bo v gic b nh hng gy bing n do ri lon v

gic. H thng min dch c bit nhy cm vi tnh trng kem ca c th.

Nhiu nghin cu chng t kem c vai tr rt quan trng i vi c h

thng min dch th dch ln min dch trung gian t bo.

Kem c hp thu ch yu ti t trng v hng trng, cng c khi ti

hi trng. T l hp thu kem ph thuc nhiu vo cc iu kin nh hm

lng kem trong thc n, ngun gc thc n v s c mt ca cc cht c ch

hay cc cht kch thch. Nhu cu kem thay i theo tui, gii, tnh trng sinh

l nh mang thai hay cho con b. Kem l kim loi thit yu tm thy hu ht

cc loi t bo. C th con ngi cha khong 2 - 3 gam kem, trong kem

trong huyt thanh chim 1/3 dng gn lng lo vi Albumin. Kem c vai tr

kch thch hot ng ca trn 100 enzyme, chnh v vy n lin quan n hu

ht cc hot ng sng ca c th nh h tr h thng min dch v lm

21

nhanh lnh vt thng, bo v khu gic, cn thit cho tng hp ADN, ngoi

ra kem cn h tr vic pht trin ca thai nhi trong bng m, pht trin ni

tit t sinh dc... [91].

1.4.3. Qu trnh mt mu v km do giun mc/m

1.4.3.1. Qu trnh mt mu do giun mc/m

Giun mc/m k sinh t trng, mi con trung bnh ht khong 0,14 -

0,36 ml mu/ngy v ng thi ti ch giun ht (sau khi giun ri b) mu vn

tip tc chy v khi ht mu giun tit ra cht chng ng mu. Lng mu

mt ti vt thng tng ng vi lng mu do giun ht c. Tnh trng

thiu mu nhng bnh nhn nhim giun mc/m rt trm trng, hm lng

kem huyt thanh gim r rt. nhng ngi nhim nhiu giun mc/m, qu

trnh mt mu, mt kem din ra lin tc v t t, hm lng Hb thng 11,9

gam/dl (Hb10,9 gam/dl ph n c thai), Ferritin < 30 ng/ml. Ph n c

thai 3 thng u v 3 thng gia hm lng kem huyt thanh < 10,7 /L [52],

[84].

Cc nghin cu kh nng ht mu ca giun mc/m cho thy: Giun

mc ht mu nhiu hn giun m. Theo Adams, Cabera v CS: A. duodenale

ht trung bnh 0,16 - 0,34 ml /ngy/con, N. americanus ht lng mu t

0,03-0,05ml/ngy/con. Theo Pawlowski, giun mc ht 0,14 - 0,26 ml

mu/ngy/con, giun m ht 0,02 - 0,07 ml mu/ngy/con. Rocche c nhn xt,

vi nhng ngi nhim 500 giun mc/m mi ngy mt 40 - 80 ml mu. y

l nguyn nhn cn bn dn ti thiu mu thiu kem. Giun mc/m gy thiu

mu do thiu st mn tnh v tr nn nguy him vi ph n tui sinh sn v

nguy c non rt cao, nh hng khng tt n s pht trin ca tr sau ny

[92].

Mabaso ML (2005), chng minh giun mc/m tit ra cht chng

ng mu, lm tan huyt [85]. Nhng cht ny c kh nng ngm vo c th,

22

lm hy hoi v thoi ha cc t chc c cu to l protein, lipit v c ch c

quan to huyt lm cho qu trnh thiu mu v thiu kem thm trm trng,

kt lun ca ng cng tng t Pawlowski. Nh vy tnh trng thiu mu v

thiu kem huyt thanh v giun mc/m c 4 nguyn nhn sau: Do giun

mc/m trc tip ht mu; do giun mc/m tit ra cht c ch c quan to

huyt; do giun mc/m tit ra cht chng ng mu, nn ngoi mt mu do

giun n, cn b mt mu do chy mu ti vt cn; do giun mc/m gy ph n

v lot nim mc rut, lm gim hp thu Vitamin B12, dn n khng hp thu

c Ferritin v kem... Khng tng hp c hng cu lm cho tnh trng

thiu mu v thiu kem cng thm trm trng [92].

Thiu mu ko di c th dn n suy tim ch gii quyt c suy tim

khi iu tr khi bnh giun mc/m. Trong s nhng bnh nhn thiu mu c

5 - 9% s bnh nhn suy tim. Nu khng iu tr kp thi bnh giun mc/m

v thiu mu do thiu ferritin, c th dn n suy tim khng hi phc. c

bit nhng bnh nhn nhim ng thi giun mc/m v cc loi k sinh trng

khc nh: Entamoeba histolyticadispar v Mansonell peratans, sau khi iu tr

c s thay i v p ng Cytokine l: IL-5 v IL 12p40 gim, th IL-10 tng,

iu ny gip ngn nga qu trnh vim qua trung gian bch cu a acide v

c t bo, sinh bnh hc i vi k ch [74], [79].

Ngi nhim giun mc/m thng c th trng gy yu, da xanh, nim

mc nht, do nhim giun mc/m vi CN cao, thi gian nhim di. i vi

tr em gy SDD, chm pht trin tr tu, triu chng ri lon tiu ho ko di.

Thng c cc biu hin cn au d dy, au tng ln khi n, km theo cm

gic bng cn co kh chu, bnh nhn chn n, bun nn, nn, i ngoi phn

lng, i khi c nhy mu ging bnh nhn l amipe hoc to bn. Nhn

chung bnh nhn mc bnh giun mc/m triu chng v tiu ho chim t l

23

92%. Ph n mang thai c s huy ng kem t c th ngi m sang thai nhi

v vy lng kem c th gim 50%, xung < 30 g/dl huyt thanh [26].

Tc hi quan trng nht ca bnh l tnh trng thiu mu, nu khng c

iu tr, cc triu chng thiu mu ngy cng tng. Ngi bnh thng xuyn c

cm gic mt mi, thng xuyn xut hin triu chng nh trng ngc, tai,

hoa mt, kh th Thiu mu biu hin r: Da, nim mc nht, c th ph nh

ton thn, mch nhanh, huyt p h, cn gy ri lon tiu ha: Bing n, au

bng vng thng v khng c gi gic nht nh [72], [75], [94].

Bnh giun mc/m thng ph n lm ngh nng, gy ri lon kinh

nguyt, non, v sinh. tr em lm cho tr chm ln, ci cc, chm pht

trin tinh thn, tr tu. ngi ln: C cc biu hin ri lon thn kinh, gim

trng lc c, nhc u km tr nh, suy sp thn kinh, trng hp nng ko

di c th gim hoc mt phn x, t lit, cng c th b gim th lc [21], [28].

1.4.3.2. Tnh trng thiu kem huyt thanh do giun mc/m

Mt s nghin cu iu tra tnh trng kem tr em v ph n Vit

Nam cho thy thiu kem l vn c ngha sc kho cng ng. T l

thiu kem da vo nng kem huyt thanh thp dao ng trong khong 25 -

80% tu theo a phng v nhm tui nghin cu [34].

Nghin cu trn 1526 ph n trong tui sinh 19 tnh ca Vit

Nam nm 2010 cho thy t l thiu kem ph n trong tui sinh l

67,2%. Kt qu nghin cu 521 ph n c thai v 947 tr em di 5 tui ti

mt s tnh kh khn ca Vit Nam nm 2009 cho thy, t l thiu kem ph

n c thai l 90%, tr em di 5 tui l 81,2%. Nh vy, t l thiu kem

Vit nam l rt cao so vi ngng phn loi ca Nhm t vn quc t v kem

(IZINC) khi t l thiu kem cng ng trn 20% c xc nh l vn

thiu kem c ngha sc kho cng ng [1], [33], [35].

24

Theo cch c tnh ca WHO (2000), nhng vng c t l thiu dinh

dng thp ci trn 20% c coi l thiu kem c vn ngha sc kho

cng ng. Nm 2012, t l thiu dinh dng thp ci bnh qun tr em

Vit Nam di 5 tui l 26,7%, nh vy, c th nh gi thiu kem cng l

vn ngha sc kho cng ng Vit Nam [42].

Nu thiu kem c th se chm v ngng pht trin, s phn chia t

bo se kh xy ra nn nh hng trm trng n s tng trng. Tr em

thiu kem thng bing n, ci cc v chm ln. B sung kem cho tr b

SDD thp ci (km pht trin v chiu cao), c tc dng phc hi r rt c

v tc pht trin chiu cao v cn nng, lm tng nng hormon IGF-

1, mt yu t tng trng quan trng ca c th [9], [91]. Cc nghin cu

trn ng vt cho thy, c hin tng gin on qu trnh nhn i ca

cc t bo phi trong thi k bo thai, dn n s khim khuyt v s

tng trng ca bo thai v t l qui thai cao cc ng vt chu mt

ch n thiu kem trong thi k mang thai.

Theo nghin cu ca cc nh khoa hc Castillo - Duran, N. Marta Diaz

Gomes v CS vic b sung kem cho tr sinh ra nh cn so vi tui thai cho

thy c s tng trng tt v chiu cao v cn nng trong 6 thng u i. Nh

vy tr c chiu cao tt th trong ch n ca b m t lc c thai cho n

ch n ca con sau khi sinh u phi c y kem. Khng ch c tc dng

vi th cht, tnh trng thiu kem cn nh hng xu n tinh thn, d ni cu.

Nguyn nhn do kem gip vn chuyn canxi vo no, m canxi l mt trong

nhng cht quan trng gip n nh thn kinh [87]. Cc nh khoa hc Mahama

Saaka (2009), Samson G (2011) v nhiu nh khoa hc khc trn th gii

chng minh kem c vai tr ht sc quan trng trong vic pht trin chiu cao

v cn nng ca b. Cc nh khoa hc nhn thy s khc bit c ngha

thng k v cn nng trung bnh nhng tr em sinh ra t nhng b m thiu

25

kem huyt thanh so vi nhm tr sinh ra t cc b m khng thiu kem [86],

[97]

C th con ngi b thiu kem trong mt s trng hp nh: Ri lon tiu

ha v hp thu kem, kem trong khu phn n khng p ng nhu cu ca c

th, do vim nhim d dy, rut khng hp thu c kem v c bit c th thiu

kem do nhim k sinh trng ng rut nh giun mc/m. Biu hin ca thiu

l chm ln, rng tc, c quan sinh dc pht trin chm, vt thng chm lnh...

Cc nh khoa hc pht hin ra chng ln v thiu nng sinh dc do

thiu kem tr em Iran. Y hc thy r tm quan trng ca kem i vi sc

khe con ngi nht l s pht trin tm vc. Tng lng kem trong c th

ngi khong 2.500 mg, 90% trong ni bo trong : 30% trong xng, 60%

trong c, khong 30mg/gam th trng [91]. Tc gi Tsunenobu Tomura v CS

(2000), nghin cu kh nng hp thu kem 3.448 ph n v cc nh hng

thiu kem n pht trin thai nhi. ng nhn thy trong thi gian tui thai nhi t 6

- 34 tun th kem c hp thu nhiu nht v quyt nh kch thc thai nhi.

Nhng tr em sinh ra t cc b m khng c b sung kem cho m trong thi

gian mang thai t 6 - 34 tun se pht trin chm hn cc tr em sinh ra t cc b

m c b sung y kem [105].

- Biu hin lm sng khi thiu kem

Lng kem tiu chun ti a cn c th c th hp thu c cc i

tng theo tiu chun Hoa K (2001) l: Tr em 0 - 6 thng tui cn 4 mg/ngy,

7 - 12 thng tui cn 5 mg/ngy, 1 - 3 tui cn 7 mg/ngy, 4 - tui l 12

mg/ngy, 9 - 13 tui cn 23 mg/ngy, 14 -18 tui cn 34 mg/ngy, > 19 tui l

40 mg/ngy. Tuy nhin nu lng kem cung cp qu nhiu c th gy ra cc ng

c nh hi chng ng m...

+ Thiu dinh dng: Chm tng trng, thiu dinh dng nh v va,

chm tng trng chiu cao, gim tit sa, ri lon tiu ha v chuyn ha.

26

+ Ri lon tm - thn kinh, suy gim kh nng mim dch.

+ Tn thng biu m, tn thng mt, da kh, nga ngy.

+ Thiu kem nng biu hin bng cc tn thng in hnh nh vim

da, dy sng, sm v bong da mt ngoi hai cng chn (vy c), hi, lon

dng mng, kh mt, vim quanh hu mn v m h, tng nhy cm i vi

bnh nhim trng, gy ra nhim trng ti din. Bnh nng kch thch thn

kinh, ri lon nhn thc, mc chng ng lm, chm pht trin tinh thn vn

ng. Thiu kem lm chm pht trin gii tnh, gim kh nng pht trin

tuyn sinh dc.

1.4.4. nh hng ca nhim giun mc/m v thiu km huyt thanh

ph n c thai i vi s pht trin th cht ca tr sau khi sinh

Theo y vn, ngoi tc hi ht mu, giun mc/giun m cn gy vim

lot hnh t trng v tit ra cht chng ng mu, cht c c ch c quan to

mu sn sinh hng cu lm trm trng thm tnh trng mt mu ca bnh

nhn. Nhim giun mc cn c pht hin v x tr sm v theo Olse, thiu

mu xut hin ngay khi nhim giun mc nh. Nhim giun gy mt mu

rut, ngay c trng hp nhim nh cng c th lm mt 2ml mu trong 1

gam phn [2].

Nhiu kt qu nghin cu v tnh trng mt mu do nhim giun

mc/m c th:

Nghin cu Nguyn Thu Hng (2015) cho thy: Ngi nhim giun

mc/m b thiu mu cao gp 2,82 ln ngi khng b nhim giun mc/m

[21]

Nghin cu ca Cao B Li ti Ph Th nm 2010 v nghin cu ti

Ty Ninh ca Trn Th Hu Vn cho kt qu: Tnh trng thiu mu do giun

mc/m ph thuc vo nhiu yu t nh loi giun nhim, cng nhim,

thi gian nhim, la tui... Nu thi gian nhim giun mc/m cng lu th

27

nguy c thiu mu cng cao v ngc li [29], [63]. V vy, c nhng kt lun

khc nhau v mi tng quan ny trn nhng i tng nghin cu, vng

nghin cu khc nhau. iu ny cng cho thy, i vi ph n c thai b

nhim giun mc/m th kh nng thiu mu cng cao v bn thn ngi ph

n trong qu trnh mang thai mang yu t nguy c thiu mu do thiu st

cao.

1.4.4.1 nh hng ca thiu mu v thiu kem i ph n c thai.

nh hng ca thiu mu v thiu kem l mt trong nhng vn lin

quan ti dinh dng ca ph n c thai thng qua ch s khi ca c th (Body

Mass Index-BMI) [16], [ 40], [42]. C rt nhiu nghin cu trn th gii v

trong nc cp n mi lin quan gia dinh dng vi sc khe ca b m

trong thi gian mang thai v sinh . Nhiu can thip thc hin thnh cng

trong cc chng trnh lm m an ton v v s sng cn ca tr s sinh v tr

em. nhng ph n mang thai c thiu mu v thiu kem do nhiu nguyn

nhn khc nhau, trong c nguyn nhn nhim trng, nhim k sinh trng m

vai tr quan trng do nhim giun mc/m ko di th thng c BMI thp, khi

mang thai se sinh ra nhng a con c nguy c thiu dinh dng rt cao [67],

[77], [89].

1.4.4.2. nh hng ca thiu mu v thiu kem huyt thanh ca ph n

c thai i vi cn nng chiu cao ca tr sau khi sinh

Hin nay trn th gii, c bit cc nc ang pht trin, i tng

tr nh, nht l tr bt u tui n dm l nhm c t l thiu kem cao nht.

Vit nam, mt s nghin cu cho thy t l thiu kem cao tr s

sinh ti 30 - 40% [33], [29]. iu tra gn y nht 6 tnh min ni pha Bc

ca tc gi Nguyn Xun Ninh nm 2011 cho thy t l thiu kem trung bnh

l 81,2% cho tr em, c ngha v vn sc khe cng ng [35].

- Phn loi tr nh cn: nh ngha ca WHO v tr s sinh nh cn

28

hay tr c cn nng s sinh thp (CNSST) l tr khi sinh c cn nng < 2500g.

Mt s h thng phn loi khc nhau c ngh s dng cho phn loi

cn nng khi sinh. Cch phn loi n gin nht l ly mc di 2500g l

CNSST.

- Phn loi theo tun tui thai khi sinh: Do cch phn loi trn khng

phn bit c gia tr s sinh thng nh cn v tr s sinh nh cn do

thiu thng. Biu tham chiu v cn nng khi sinh (Reference charts of

birth weight) vi cc tui thai khc nhau se xp loi tr s sinh thuc loi b

thp tui thai (Small Gestational Age-SGA), thng khi cn nng lc sinh ca

tr di 1SD (Standard diviation - SD) i vi tui thai ca c th xc nh,

hay tui thai (Adequate for Gestational Age - AGS) hoc ln hn tui thai

(Large for Gestational Age - LGA) [62].

- Phn loi theo nguyn nhn:

Tr non: Thut t non (premature) ch nhng tr s sinh trc

37 tun tui. Hu ht tr non c cn nng di 2.500g.

nh ngha thiu dinh dng bo thai: Tr c xp loi SDD bo thai

khi cn nng khi sinh di 1SD ca ng cong cn nng khi sinh theo tui

thai ca qun th tham chiu quc t. T chc Y t Th gii xut thut

ng Thiu dinh dng bo thai - cn nng s sinh thp (SDDBT - CNSST),

Intrauterine Growth Retardation - Low Birthweight (IUGR - LBW), iu ny

gii thch a tr sinh ng k ( 37 tun thai) nhng c cn nng di

2.500g [80], [81], [84].

Trong t cung, thai nhi pht trin chiu di ti a t tun 20 n tun

30 v t ti a v cn nng trong ba thng cui ca thai k. V vy, khi tr

s sinh c cn nng thp hoc ngn v chiu di hoc c hai th nh hng

ny xy ra vo thi im thiu dinh dng ca m trong thi k mang thai.

Khi tr sinh c chiu di, vng u bnh thng nhng cn nng thp do

29

thiu m v thnh thong cn thiu t chc c nc th kt qu l do tnh

trng thiu dinh dng vo giai on mun ca thai k, nh hng n qu

trnh tch ly m. giai on cui, m chim ti 12% trng lng c th.

Nu thiu dinh dng ca ngi m vn din ra trong ba thng gia ca

thai k th chiu di, cn nng v vng u, vng bng ca tr se thp di

1SD (Standard diviation-SD) so vi gi tr tham chiu, tr ny c xp

loi thp ci trong bo thai (stunting). Tr thiu dinh dng ny thng i

km vi tnh trng thiu cc vi cht dinh dng, gim chc nng min

dch, d nhim trng [80].

Nhiu nghin cu cho thy: nhng cng ng c vn thiu mu

thiu st thng i km vi tnh trng thiu kem c th gii thch l do st v

kem thng tp trung trong cng mt nhm thc phm, v vy khi thiu

nhng loi thc phm giu st th cng thiu c kem. Cc nh khoa hc

dinh dng nh tc gi Nguyn Xun Ninh & CS nm 2004; Bi i Th

& CS nm 1999 nh gi t l thiu kem tr em ti cng ng, da

vo nng kem huyt thanh thp (

30

chng lm sng rt kn o. vng lu hnh nng bnh giun mc/m, tnh hnh

TM, ri lon tiu ha rt in hnh v c tnh cht tp th. y l hng chn

on, cn phi hp vi cc yu t nh tp qun canh tc, iu kin kinh t, vn

ho x hi... Chn on xc nh phi XN phn tm trng giun.

1.4.5.2. Xt nghim

- Xt nghim chn on nhim giun mc/m:

Trong chn on bnh giun mc/m th XN phn xc nh trng giun

mc/m c coi l tiu chun vng.

Cc xt nghim xc nh nhim giun mc/m c nhiu nhng k thut

Kato, Kato-Katz c p dng nhiu nht. Tip n l cc k thut nui cy

phn tm u trng giun mc trong phn bng phng php Harada - Mori ci

tin, nui cy trn a petri, k thut min dch hunh quang gin tip [16], [56],

[58].

Chn on nhim giun mc/m: Trng hp nng ch cn XN tm trng

giun mc/m trong phn, vi 2 lam xt nghim l m bo chnh xc. Trng

hp nhim nh lm thm phng php tp trung trng. Hin nay thng dng

phng php Kato - Kazt, u im ca phng php ny l va cho kt qu nh

tnh l va cho kt qu nh lng. Nu mun nh loi dng phng php nui

cy phn ca Harada-Mori, sau nh loi u trng.

Tiu chun nh gi CN giun mc/m ca WHO [42], [107], nh

sau:

+ Nhim nh: T 1 n 1999 trng/1 gam phn;

+ Nhim va: T 2000 n 3999 trng/gam phn;

+ Nhim nng: Bng hoc trn 4000 trng/1 gam phn.

- Xt nghim chn on thiu mu:

31

Thng nh lng Hemoglobin (Hb) bng phng php o quang

hoc tnh ton ch s Hematocrit.

Tiu chun chn on thiu mu ca WHO nh sau:

Thiu mu nng: Hb < 7,0gam/dL

Thiu mu va: Hb t 7,0 - 8,9gam/dL ,

Thiu mu nh: Hb t 9,0gam/dL n 11,9 gam/dL (i vi ph n

cha c thai), Hb t 9,0gam/dL n 10,9 gam/dL (i vi ph n c thai )

Khng thiu mu: Hb 12,0gam/dL (i vi ph n cha c thai), Hb

11,0gam/dL (i vi ph n c thai).

- Xt nghim chn on thiu kem:

K thut nh lng kem huyt thanh bng phng php quang ph

hp ph nguyn t (AAS) [6], [88], [91]. Tiu chun nh gi thiu kem ca

WHO/2004 l kem huyt thanh < 10,7 mol/L.

1.4.6. iu tr nhim giun mc/m

1.4.6.1. Nguyn tc

Vic iu tr giun mc/m cn tun th cc nguyn tc sau: Thuc c

hiu qu cao, thuc c ph tc dng vi cc loi giun khc, r tin, ch c

cho giun t c cho ngi s dng. B sung st v vi cht dinh dng [3],

[49].

1.4.6.2. Ch nh iu tr

- iu tr c th: Ch p dng cho ca bnh c th v nhng vng c t l

nhim giun mc/m thp [49]:

- iu tr hng lot: Bao gm iu tr chn lc v iu tr bao trm. Nn

iu tr nh k 4 - 6 thng/ln trong nhiu nm [42], [73].

1.4.6.3. Cc thuc iu tr giun mc/m

T chc Y T Th gii khuyn co: Chng trnh phng chng bnh giun

32

truyn qua t ni chung v phng chng bnh giun mc/m ni ring nn s

dng cc loi thuc sau: Albendazol, mebendazol, pyratel pamoat. Cc thuc

ny c nhiu cng trnh nghin cu khng nh c hiu qu cao v cha c

hin tng khng thuc [106].

- Mebendazol

Mebendazol c bit dc l fugaca, vermox, nemsole, ch phm dng

vin ung. Mebendazol l dn xut ca benzimidazol, tng hp nm1971, n

nm 1973 c ChavarriaA, Volfe M. S s dng iu tr giun a, nm 1974 s

dng iu tr giun mc/m.

+ C ch tc dng: Thuc c ch hp thu glucose theo c ch lm mt

nhng ng siu vi bo tng ca t bo rut v da ca giun, nhiu cht tit

tch lu b my golgi, lm ngng tit acetycholinesterase, ng dn glucose

b tn thng nn gim hp thu glucose lm cn d tr glycogen v cc

Adenosin triphosphat (l yu t thit yu cung cp nng lng cho sinh tn

ca giun), ng thi lm gim hot tnh ca Sucsinatdehydrogenase, gy

thiu Succsinat v thiu nng lng cho giun hot ng. Do tc dng c ch

dy chuyn chuyn ho glucose v ATP, nn giun cht chm v t t. Thuc

c hot ph rng i vi cc loi giun truyn qua t.

+ p dng lm sng: Ch nh, iu tr giun mc/m. WHO khuyn co

nhim nh dng liu duy nht 1 vin mebedazol 500 mg, nhim nng dng liu

mebedazol 500 mg/1vin/ngy x 3 ngy. Chng ch nh i vi ph n c thai

3 thng u, tr em < 1 tui, ngi suy gan, thn.

+ c tnh v tc dng ph ca mebendazol: c tnh bn cp vi chut

liu 40 mg/kg hoc 10 mg/kg x 13 tun thy chut kho v sng lu hn. Trn

ngi: Do thuc khi ung t c hp thu nn cha r mebendazol c gy qui

thai, ung th hay khng nhng trn chut thy mebendazol gy bin dng xng

33

sn v xng ui ca bo thai. Liu cao c th gy gim bch cu trung tnh

c hi phc, hoc lm tng tc dng ca Insulin.

- Albendazol:

Tn bit dc l alben, zentel, zenbel, zantol, alzental... Ch phm thng c

cc dng vin ung 400mg/vin hoc dch treo 100mg albendazol/5ml. Albendazol

l mt trong nhng dn xut ca benzimidazol. Nm 1979 thuc c gii thiu

vi hot ph rng i vi iu tr cc bnh giun sn. Thuc c tc dng vi tt

c cc loi giun ng rut, i vi sn l gan, sn l rut hiu qu khng cao.

Gn y albendazol c khuyn co iu tr giun ch.

+ Tn khoa hc: Methyl-[5-propylthio-1H-benzimidazol-2-yl]-

carbamat. Cng thc ho hc: C12H15N3O2S, kt tinh mu trng khng mi,

khng v, tan trong nc, khng tan trong acide acetique v dimethyl

sulfoxid.

+ C ch tc dng: Albendzol c ch hp thu glucose lm gim d tr

glycose, gim ATP cho hot ng ca giun, gy thiu nng lng v giun

cht.

+ Dc ng hc: Sau khi ung thuc mt phn nh albendazol c

hp thu rut, v chuyn thnh albendazol sulfoxid, mt phn c thi tr

qua ng nc tiu, thi gian bn hu ca sulfoxid 8 - 9 gi.

Hp thu ca albendazol gia tng khi ch n nhiu m. Sau khi ung 1

liu albendazol 400 mg khng th pht hin c trong huyt thanh v thuc

c chuyn ho rt nhanh v hon ton trong gan thnh albendazol sulfoxid.

Albendazol sulfoxid c nng nh trong huyt thanh khong 300 mg/ml, thay

i tu theo tng c nhn. Albendazol c gn khong 70% vi protein huyt

tng v thi gian bn hu khong 8 - 9 gi, albendazol c phn hu trong

cc m nh gan, thn v t nng 1/5 trong huyt tng, iu ny gii thch

34

ti sao albendazol li c tc dng vi kn sn. Albendazol sulfoxid c ph

hu bi enzym flavylmonoxygenase v cytochrom P450 microsom gan. Mt

s t sulfoxid b oxy ho thnh dng chuyn ho sulffon khng c kh nng dc

l, l nhng cht chuyn ho ch yu trong nc tiu. Ngoi ra mt s tc gi

nghin cu dc ng hc ca albendazol nhn thy nng albendazol trong

huyt tng c thay i rt khc bit, trung bnh 16 g/ml (0,04 - 0,55 g/ml),

khong 2,5 gi sau khi ung nng albendazol sulfon lun mc c nh 0,04

g/ml.

+ p dng lm sng: Ch nh iu tr giun ng rut.

Liu dng: Vi giun mc/m, c ngi ln v tr em u dng liu nh

nhau albendazol 400 mg/ngy x 3 ngy.

Cch dng: Nhai vin thuc km theo t nc, ung sau khi n, thng

ung vo bui ti trc khi i ng, khng cn ung thuc ty. Chng ch

nh: Khng dng thuc cho PNCT, tr em di 1 tui, bnh nhn suy gan,

thn, d ng vi cc thnh phn ca thuc.

+ c tnh v tc dng ph: Vi chut nht l 3000 mg/kg, vi ln >

9000 mg/kg. Liu 30 mg/kg chut, 10 mg/kg ch, lin tc 90 ngy khng

thy thay i sinh l. Ring trn ngi, cha pht hin thy thay i sinh l

liu iu tr, tuy nhin mt s bnh nhn thy c s thay i nh men gan

transaminase, st nh hoc gim bch cu. Tc gi Magambo J. K. thy

albendazol gy thay i ln v siu cu trc vng xon myelin xut hin

giai on khc nhau ca s ti hin v mt i ca lysosom, s ph v v n

mn vi lng mao, ch yu trung tm t bo biu m rut.

+ Chng ch nh: Tr di 1 tui, ph n c thai 3 thng u hoc

ang cho con b, ngi c tin s mn cm vi cc hp cht loi

benzimidazol, ngi c tin s nhim c ty xng, thn trng khi iu tr

35

cho ngi suy gan, suy thn.

- Nhm pyrimidin: Gm mt s bit dc nh Pyrantel pamoate, oxantel

+ C ch tc dng: Cc thuc nhm pyrimidin c tc dng c ch dn

truyn thn kinh c dn n lit cng c giun.

+ Tc dng khng mong mun: L nhng triu chng ch quan nh

thong qua nh chng mt, nhc u, au bng, bun nn. Ring vi nhm

benzimidazole i khi gy hin tng giun di chuyn ngc ln mi, ming

+ Phc iu tr hin nay ang s dng:

- Pyrantel pamoate (combantrin, embovin, helmex,): Liu duy nht

10 mg/kg vi CN nh. Liu 10 mg/kg/ngy x 3 ngy vi CN nng (Cn

iu tr nh k 2 ln/nm trong nhiu nm lin).

+ Chng ch nh: Cc thuc nhm pyrimidin khng c chng ch nh

[3], [42], [106].

1.4.7. iu tr thiu mu, thiu km

1.4.7.1. iu tr thiu mu

Thiu mu, thiu kem gy ra do giun mc/m p ng nhanh vi cc ch

phm ca st v kem, c bit l nhng bnh nhn kt hp ty giun mc/m v b

sung st, kem ngay c thiu mu nng. Sau khi iu tr bnh giun mc/m v b

sung st v kem, p ng ca hng cu li c th tng sau 8 ngy, bnh nhn c

s ci thin v tnh trng sc kho. Mc tng Hb 10 mg/l mi tun cho n khi

hm lng Hb tr v bnh thng. Hm lng Hb thay i nhanh hay chm cn

ph thuc vo gii, la tui, tnh trng dinh dng [12], [74], [106].

S ci thin tnh trng sc khe th hin r khi khng b sung ch

phm st v kem m ch iu tr giun mc/m. Hm lng Hb tr v bnh

thng chm hn, nu khng iu tr giun mc/m m ch b sung vi cht

36

st v kem th hm lng Hb gim nhanh chng khi ngng iu tr ch

phm st v kem [29].

Abdullah H v CS (2003) b sung st v kem ng thi vo khu

phn n cho tr em thy: Gim nguy c TM t 19 - 30% so vi nhm khng

b sung v gim 40% nguy c vim ng h hp. Nguyn Cng Khn v CS

(2005) tin hnh d n b sung st, kem v acid folic i vi vic kim

sot ngn nga TM ph n trong tui sinh sn. Sau mt thi gian ngn

thc hin ti cho kt qu ht sc kh quan [68].

1.4.7.2. B sung vin st cho cc i tng c nguy c thiu mu cao

i tng m WHO (2014) khuyn ngh p dng l ph n c thai, ph

n tui sinh v v thnh nin, tr em. Gii php ny c kh nng ci thin

nhanh tnh trng st v c bit c gi tr trong nhng trng hp tng nhu

cu trong mt giai on ngn v bit trc nh b sung trong giai on c

thai, ph n la tui sinh . Cng theo WHO (2014), ch b sung st hng

tun i vi ph n tui sinh nhng cng ng c t l thiu mu >20%.

Vic b sung st hng tun c coi l gii php chin lc phng chng

thiu mu thiu st. B sung st hng ngy vi liu 60mg st v 400 g folic

acid trong 3 thng lin tc i vi ph n tui sinh v n v thnh nin

nhng vng c t l thiu mu trn 40% [108].

i vi ph n c thai, liu b sung l 60mg st/ngy v 400 g folic

acid trong sut thi gian c thai. Sau khi sinh b sung tip 3 thng vi liu

tng t nh khi c thai (60mg st/ngy v 400 g folic acid) i vi ph n

cho con b, khu vc thiu mu nng >40%.

Khuyn ngh ca WHO v b sung st nh k cho ph n khng mang

thai: B sung st/acid folic mi tun 1 vin (60mg st nguyn t; 2800 g

folic acid (2,8mg) trong 3 thng, 3 thng ngh, sau tip tc b sung 3

thng. Nu kh thi, lp li chu k ny trong nm. p dng cho nhng vng c

37

t l thiu mu 20%. i vi ph n c thai thiu mu: B sung st/acid

folic mi ngy mt vin (30 - 60mg st nguyn t v 400 g folic acid) trong

sut thi gian mang thai. i vi ph n c thai khng thiu mu: B sung

mi tun mt vin 120mg st nguyn t v 2800 g folic acid (2,8mg) acid

folic trong sut thi k mang thai, ngay khi pht hin c thai.

1.4.7.3. B sung kem cho cc i tng c thiu kem huyt thanh

S dng kem dng mui v c hoc hu c, mui kem dng phn

t thp thng gy cm gic bun nn. Trn thc t thng dng kem dng

phn t cao nh mui kem gluconat v c s dng ung hng ngy k c

trong thi k b m mang thai v cho con b. Trng hp ung cha bnh,

liu ti a kem nguyn t l 40 mg t ta c th tnh c lng mui kem

nh kem gluconat hay kem acetate l bao nhiu.

Tc gi tng hp cc nghin cu v vic b sung kem vi liu lng

va cho nhm ph n mang thai v so snh s thay i cn nng ca tr ngay

sau khi sinh, kt qu Tamura v CS(2003) nghin cu ti M trong 355 ph

n mang thai c 173 PN c can thip b sung hng ngy 25mg kem bng

ng ung so vi nhm 182 PN khng can thip kt qu cn nng trung bnh

ca tr sau khi sinh tng ng ca hai nhm l 3267g 592 v 3117g 666

trong nhm can thip tng hn nhm cn li 150g.

1.5. Phng bnh

1.5.1. Nguyn tc

i vi giun mc/m, trong phng bnh cn ch vn bo h lao

ng nh i ng, gng khi lao ng phi tip xc vi mi trng d nhim

phn, c u trng giun mc/m [16], [46]. Hin nay mt s nc ngi ta

dng nm dit u trng giun mc/m ngoi cnh. y l bin php sinh hc

tt phng chng bnh giun mc/m, tuy nhin nc ta bin php ny kh

kh thi.

38

1.5.2. Chin lc v gii php phng chng bnh giun mc/m

khng ch c bnh phi ph v qu trnh truyn bnh l ngun

truyn nhim, yu t mi trng, khi cm th [100], [103].

1.5.2.1. i vi ngun truyn nhim

Ct t mt xch ny l iu tr cho ngi nhim giun mc/m ng,

phc , sch trng giun mc/m trong phn. Hn ch mm bnh thi ra mi

trng nh s dng h x hp v sinh, phn ng k thut nhm tiu dit ht

mm bnh [2], [15], [58].

Hi ngh ca WHO (1990), nhn mnh n ho liu php c th thay

i v lm gim cc tc hi do bnh giun truyn qua t. Cc thuc iu tr

giun mc/m c WHO khuyn co s dng l: Albendazol, mebendazol,

pyrantel pamoat. Nm 1998, WHO a ra bng phn loi cng ng nhim

v bin php can thip iu tr giun mc/m. Nm 2007, WHO cng a ra cc

hng dn cho cng tc phng chng cc bnh giun truyn qua t cho Vit

Nam v vn da trn phn loi cng ng nm 1990, 1998 [107].

+ Chin lc iu tr hng lot:

Tiu chun p dng: TLN tch ly > 50%, CN nng > 10%. WHO

c khuyn co tiu chun p dng: Vng c TLN 20 - 30%, nhiu ngi c

biu hin thiu mu, c > 50% dn s c nhim t mt loi giun tr ln.

i tng p dng: iu tr ton dn trong khu vc, khng phn bit

gii tnh, iu tr 2 - 3 ln/1nm.

a im p dng: iu tr l ti cng ng.

+ Chin lc iu tr nhm c mc tiu:

Tiu chun p dng: TLN tch lu >50%, CN nng 2 tui.

a im p dng: iu tr ti cng ng.

39

+ Chin lc iu tr cc c th:

Tiu chun p dng: TLN tch ly < 50%, t l CN nng < 10%. iu

tr cho c th nhim giun mc/m. iu tr ti cng ng.

1.5.2.2. i vi yu t mi trng

Mc tiu tiu dit trng v u trng pht trin ngoi cnh gii php

ny c li ch lu di do: Lm gim mm bnh v nguy c truyn bnh, trnh

ti nhim cho cng ng.

C th: Vn ng nhn dn xy dng cng trnh v sinh tiu chun,

qun l tt ngun phn, khng s dng phn ti bn rung, xy dng v s

dng ngun nc sch tiu chun v sinh.

1.5.2.3. i vi khi cm th

y l mt xch quan trng trong phng chng bnh giun mc/m,

nhng cng l bin php kh khn nht v: Kin thc ca ngi dn cn hn

ch, iu kin kh hu th nhng nc ta thun li cho mm bnh tn ti v

pht trin [2], [42]. Mc tiu ph v mt xch ny l :

+ Gio dc sc kho: Cn lm cho mi ngi dn hiu bit tc hi ca

bnh giun mc/m, nguyn nhn v ng ly bnh, cch phng chng.

+ Bo v khi cm th: Tp trung vo cng tc v sinh nh vn xy

dng cng trnh v sinh tiu chun, khng s dng phn ti bn rung,

bo v da trnh tip xc trc tip vi phn, t, s dng bo h lao ng ng

cch nh: i giy dp, ng, s dng gng tay v ty giun nh k 6 thng/1ln.

+ Cch tin hnh: X hi ho cng tc y t, trong ngnh y t l nng

ct. Kt hp Qun y dn y, tng cng gio dc sc khe, lm thay i: Kin

thc - Thi - Thc hnh, lm gim nguy c mc bnh cho cng ng.

40

Chng 2

I TNG V PHNG PHP NGHIN CU

2.1. i tng, a im, thi gian v vt liu nghin cu

2.1.1. i tng nghin cu

- Ph n c thai 3 thng u trong t iu tra ct ngang.

- Ph n tui sinh t 17 - 49 tui cha c thai d kin c thai.

- Nhm tr ngay sau sinh ca cc ph n c thai trong t iu tra

ngang.

- Ph n cha c thai trong t iu tra ngang c can thip c hiu

bng ty giun mc/m v b sung st, kem nu thiu trc khi c thai.

- Nhm tr ngay sau sinh t ph n cha c thai trong t iu tra

ngang nhim giun mc/m c can thip d phng ty giun v b sung st v

kem nu thiu trc khi c thai.

2.1.2. a im nghin cu

Nghin cu c trin khai ti huyn Din Chu tnh Ngh An.

Hnh 2.1. Bn huyn Din Chu tnh Ngh An

(Ngun UBND tnh Ngh An)

41

- By x ca huyn Din Chu tnh Ngh An c la chn ch ch

gm 03 x lm nng nghip l ch yu gm cc x Din Phc; Din Hoa; Din

Tn v 04 x ven bin lm ngh bin l ch yu gm cc x Din Hng, Din

Thnh, Din Thnh, Din Trung. y l cc x c iu kin v sinh thp, ngi

dn c phong tc i i tin ba bi. H thng y t c s cn nhiu yu km.

Cc iu kin t nhin, x hi thun li cho lu hnh bnh giun mc/m.

2.1.3. Thi gian nghin cu

Nghin cu c thc hin trong 2 nm, t thng 1 nm 2014 n thng

12 nm 2015.

2.1.4 Vt liu nghin cu

2.1.4.1. Vt liu, thit b cho xt nghim Kato - Katz

- Lam knh, mnh Cellophan, li st, ging Kato Katz, que g

- Knh hin vi Lincon vt knh 10, 40, 100 v cc ho cht nh glycerin.

- H ong phn bng kim loi khng g hoc bng plastic hay ba cng

c mt th tch phn nht nh.

- Que gt phn bng nha xc nh th phn tch phn, lc c np y

bng, kp, giy v sinh hoc giy thm, gng tay

- Ho cht: Xanh Malachit, glycerin, nc ct.

2.1.4.2 Vt liu, thit b cho xt nghim nh lng Hb: Bng phng php

o quang trc tip bng my ton phn

- My o nng Hemoglobin: My Hemocue (Hb 201)

- Kt o nng Hemoglobin: Hemocue microcuvettetes (Hb 201)

( 50 kit/ hp)

- Bm tim loi 5ml, bng cn st khun, khay qu u

- Dy ga r

42

- Bt vit trn nha hoc thy tinh

- Ghi thng tin sn ph ln ng nghim ng mu bao gm: m s, tn,

tui, tui thai ca sn ph) trnh nhm ln.

2.1.4.2. Vt liu cho xt nghim nh lng kem huyt thanh

- My quang ph hp ph nguyn t

- T m, t sy, t lnh gi lnh nhit - 800C

- My ly tm gc tc t 4000-5000 vng/pht dng ly tm ng

nghim, pipet, b kt xt nghim kem 80 ging. Zn (NO3)2 chun ca Wako

Puro Chemilcal Industry Ltd Japan c pha cc nng 0,1mg/lt;

0,2mg/lt; 0,4mg/lt v 0,8mg/lt v cc ha cht dng c cn thit khc [6].

- ng nghim ng mu loi np , c ht, 5ml, khng c cht chng

ng.

- ng Eppendorf th tch 1,5ml ng huyt thanh sau khi tch

2.1.4.3. Thuc iu tr giun mc/m, b sung st, kem

- Thuc Albendazol 400mg. Cc thuc s dng trong nghin cu phi t

cht lng v B Y t cho php s dng.

Nh sn xut : GlaxoSmithKline

Ngy sn xut: 10/2013; Hn s dng: 10/2016.

- Thuc b sung st phng thiu mu Hemofolic

Nh sn xut : Cng ty dc phm 2/9 - Nadyphar

Ngy sn xut: 08/12/2013; Hn s dng: 08/12/2015.

- Thuc b sung kem Tozinax

Nh sn xut : Cng ty c phn dc Bnh nh

Ngy sn xut: 08/2013

Hn s dng: 08/2016

43

Nghin cu chng ti s dng vin kem Tozinax hm lng 70mg mui

kem gluconat trong c 10mg kem nguyn t.

2.1.4.4. Dng c o chiu cao nm, cn nng ca tr ngay sau khi sinh

- Thc g o chiu cao: o chiu cao nm ca tr ngay sau khi sinh,

trong ti s dng thc g UNICEF vi chnh xc 0,1cm.

- Cn in t SECA:

S dng cn SECA lng mng vi chnh xc 0,1kg c ghi theo n

v gam. Tr c cn ngay sau khi sinh.

2.2. Phng php nghin cu

2.2.1. Thit k nghin cu

ti nghin cu c thit k bng hai phng php nghin cu m t

ct ngang c phn tch v nghin cu can thip khng nhm chng, nh gi

kt qu trc sau can thip [4], [43].

2.2.2. Phng php nghin cu m t ct ngang c phn tch

2.2.2.1. Xc nh thc trng nhim giun mc/m v thiu mu, thiu kem

huyt thanh ph n c thai, cha c thai ti Din Chu, Ngh An nm

2014 (Mc tiu 1)

- C mu nghin cu:

p dng cng thc tnh c mu ti thiu cho mt t l hin mc giun

mc/m.

n = Z2

2/1 2

)1(

d

pp

Trong :

n: C mu ti thiu.

p: TLN giun mc/m c tnh ca qun th, theo iu tra ca Vin SR-

KST-CT-TW [58] t l nhim giun mc/m trong cng ng l

44

25%, chn p = 0,25; 1- p = 0,75.

Z1-/2: H s tin cy, ng vi tin cy 95% th Z1-/2 = 1,96.

d: L chnh xc tuyt i mong mun ca p, chn d = 0,05.

Vi cc gi tr chn th c mu ti thiu l 150, loi tr nhng

trng hp khng tip tc tham gia nghin cu, mt theo di, sy thai, non,

thai d tt chng ti cng thm 15% mu l 175. Trong thc t trin khai

nghin cu nhm ph n c thai l 216, nhm cha c thai l 204.

- Phng php chn mu phn nhm nghin cu:

Mu c chn ngu nhin h thng: Cn c vo danh sch ph n c

thai v cha c thai ti cc x, chn mu sao cho chia u, cn i theo t l

gia cc x v theo cc tui, c th nh sau:

+ Bc 1:

Qua s liu qun l ca 7 x chng ti c c danh sch gm tng s

dn 7 x l 43576 , c 1125 ph n c thai trong c 567 ph n c thai t 1

n 3 thng, c 10892 ph n trong tui sinh trong c 1480 ph n

d nh c thai trong nm 2014. Sau khi c dach sch ph n bao gm danh

sch ph n c thai (nhm 1: 1125 ngi) v cha c thai d nh c thai

(nhm 2: 1480 ngi) c chn 7 x, tnh ton khong cch mu k1 nhm

1 = 1125/175 = 6, k nhm 2 k2 = 1480/175 = 8), tin hnh bt thm ngu

nhin ngi u tin trong danh sch c chn vo mu nghin cu l ni c

s thc t trong danh sch, chng ti chn ngu nhin bt u t ngi c tn

s ni l ngi c chn th nht, ngi c chn tip theo l ni + 6 , ngi

tip theo na ni + 6 + 6, c tip tc nh vy n khi chn s mu cn chn

i vi nhm ph n c thai.

Nhm ph n cha c thai d nh c thai cch chn cng tng t nh

vy vi ngi c chn tip theo l ni + 8.

45

+ Bc 2:

Chn c 216 ph n c tui thai di 3 thng m bo cc tiu chun

v t nguyn tham gia nghin cu.

Chn c 204 ph n hin ti cha c thai v ang c d nh c thai

m bo cc tiu chun v t nguyn tham gia nghin cu.

- Tiu chun chn mu:

Ph n c thai trong 3 thng u: l nhm ph n c xc nh tui

thai bng ngy u ca k kinh cui theo cch tnh chu k v i chiu theo

bng tnh tui thai, t nguyn tham gia nghin cu.

Ph n trong tui sinh (18-49 tui) cha c thai ti thi im

nghin cu c d nh mang thai trong nm 2014.

- Tiu chun loi tr:

Khng chn vo mu nghin cu ngi ang iu tr bnh:

+ Nhim trng

+ Bnh v mu nh: Tan mu, Thalassemia, xut huyt, ri lon ng

mu, suy tu, bnh t min,....

+ Bnh l sn khoa: Rong kinh, rong huyt,....

Khng chn vo mu nghin cu ph n di 18 tui v trn 49 tui,

ngi khng t nguyn tham gia nghin cu.

- Ni dung nghin cu:

+ M t thc trng nhim giun mc/m ph n c thai, cha c thai

ti cc x bng cc ch s:

TLN giun mc/m chung, TLN giun mc/m theo ngh nghip v a

d, TLN giun mc/m nhm c thai v cha c thai. M t CN giun

mc/m trung bnh chung, t l cc mc nhim nng, trung bnh v nh.

+ M t tnh trng thiu mu ph n c thai v cha c thai ti huyn

Din Chu bao gm:

46

Hm lng Hb trung bnh chung, t l thiu Hb chung, t l thiu mu

theo CN giun mc/m.

+ M t tnh trng thiu kem huyt thanh ph n c thai v cha c

thai ti huyn Din Chu bao gm:

Hm lng kem trung bnh chung, t l thiu kem chung, t l thiu kem

theo ngh nghip, t l thiu kem theo CN giun mc/m.

- Cc bc tin hnh nghin cu

Bc 1: iu tra sng lc ban u

+ Tp hun cho cc cn b y t ti trm y t: m bo thu thp thng

tin chnh xc trong sut qu trnh nghin cu, nhm nghin cu tp hun k

cho cc cn b y t ti trm y t v mc ch tham gia nghin cu, i tng

nghin cu v tiu chun chn.

+ T chc iu tra ban u: Nhm nghin cu phi hp vi trm y t r

sot danh sch i tng tiu chun sng lc ban u thu thp v thng

tin nhn c nhn, thc hin cc xt nghim Kato Kazt, nh lng nng

Hb mu v kem huyt thanh.

+ Xem xt r sot li ga thuyt nghin cu , m hnh thc hin tip v

cc bc thc hin theo di nhm ph n c thai v th nghim can thip i

vi nhm cha c thai.

Bc 2: La chn v tp hun cho cn b iu tra ti trm y t x v

ni dung nghin cu

m bo thu thp thng tin chnh xc trong sut qu trnh nghin

cu, nhm nghin cu tp hun k cho n h sinh thc hin thu thp s liu

nhn trc, phng vn ngi m khi c thai v trc khi sinh, o chiu di v

cn nng tr khi sinh v cch thc ghi vo biu mu bo co thu thp s liu .

N h sinh ti cc trm y t x qun l danh sch ph n c thai t 1 n 3

thng u v nhm ph n d nh c thai trong nm 2014 - 2015.

47

Ni dung tp hun gm cc vn : Thng bo v mc ch, mc tiu

nghin cu, cc giai on nghin cu, i tng, cc tiu ch la chn, tiu ch

loi tr. Tp hun phng php thu thp, ghi chp, cc phng php phng

vn, k thut cn o nhn trc m, con v cc qui nh phi hp trong i v

vi i tng nghin cu trc khi tin hnh. Tp hun s dng thuc ty giun

mc/m, thuc b sung st, b sung kem cho nhm PN d nh c thai, t vn

b sung st nu c thiu mu v b sung kem nu c thiu. Mu phiu iu tra

c th nghim v chnh sa chun ha trc khi iu tra nghin cu.

N h sinh ca trm y t l cng tc vin c nhim v cung cp danh

sch, a ch, s in thoi ca i tng NC, lin h nhc nh i tng NC

v theo di trong qu trnh mang thai v nh gi cn nng v chiu cao nm

ca tr s sinh sau .

i vi nhm can thip l ph n cha c thai c d nh c thai n h

sinh c nhim v theo di v gim st qu trnh ung thuc ty giun, b sung

st v kem, ghi chp vo s c th v s lng v thi gian ung thuc b

sung. Thng bo v nhc nh lch ti khm li theo di v trnh trng hp

b hoc khng tip tc tham gia nghin cu.

Bc 3: La chn gim st vin v nhim v ca gim st vin

- Ngi chu trch nhim gim st chnh l nghin cu sinh, bn cch

cn c s h tr ca 2 gim st vin l ging vin ca Trng i hc y khoa

Vinh v 7 trm trng ca cc trm y t x c kinh nghim trong qun l cc

nghin cu v d n trin khai ti cng ng.

- Nhim v ca gim st vin: Gim st thng xuyn hot ng ca cc

cng tc vin ti trm y t, 1 thng/ 1 ln gim st vin se hp vi ton b cng

tc vin xem xt vic ghi chp s sch, cc phn nh v tnh hnh t vn v

theo di nh k sc kho ca ph n trong thi k mang thai, cn nng v

chiu di nm ca tr c o ngay sau khi sinh, qu trnh ty giun v b sung

48

st v kem cho nhm i tng cha c thai, tnh hnh bnh tt ca nhm i

tng c phn cng qun l.

- Cc k thut s dng trong nghin cu:

Vic c lng s giun mc/m trong mt c th gip cho cc nh lm

sng bit cng nhim, quyt nh can thip iu tr v nh gi hiu qu

thuc iu tr. V vy vic m s trng trong 1 gam phn phi c thc hin

mt cch cn thn. C nhiu phng php m trng nh phng php Stoll,

Brumpt, Kato-Katz tuy nhin phng php Kato-Katz l mt k thut tt v

hin ang c T chc Y t th gii chn lm phng php chun pht

hin trng giun sn trong phn c bit l trng giun mc/m. y l phng

php c tnh cht nh tnh v nh lng. Lng phn dng ln nn d tm

thy trng giun hn xt nghim phn trc tip.

+ K thut Kato - Katz: Xt nghim tm trng giun mc/m trong phn,

y l k thut ti u nht tm trng giun trong phn, c nhiu u im v

chnh xc cao, nh tnh c c nhim giun mc/m hay khng v nh

lng c CN, d lm, c th trin khai p dng ti cng ng [42].

Nguyn tc: Phn c nh lng bng h ong c kch thc chun,

tri ln lam knh v c lm trong bi l knh bng giy cellophane thm

glycerin.

Quy trnh k thut:

Bc 1: t mt mu phn nh trn giy bo.

Bc 2: n li ln mu phn sao cho phn lc qua li v t ln pha

trn.

Bc 3: t tm h ong ln lam knh.

Bc 4: Dng que gt ly phn pha trn li cho phn y vo h

ong, gt phn phn tha trn h.

49

Bc 5: Nhc tm h ong ra sao cho phn trong h c gi li trn

lam knh.

Bc 6: Ph ln phn mt ming giy cellophane c ngm dung

dch glycerin mu, lau kh glycerin cn trn mt giy cellophane.

Bc 7: Lt p tm lam knh ln mt mt phng cng, n xung nh

nhng phn c tri mng u.

Bc 8: Nhc cn thn tm lam knh bng cch trt nh nhng v mt

bn, trnh lm rch hoc lm tch mnh giy cellophane.

Bc 9: yn t 30 - 60 pht pht phn trong (nu mun lm trong

tiu bn nhanh c th lam phn vo t m 400C hoc di nh sng mt tri

trong vi pht).

Bc 10: Kho st tiu bn di knh hin vi.

C th thc hin ti Trm y t nh sau:

Lp danh sch khm theo ngy v bo trc cho i tng tham

gia.Thng bo lch khm sng lc v thc hin xt nghim phn trc tip sau

khi ly phn, khng qu 24h.

Thng bo cho nhm i tng v cch ly phn vo bui sng v chun

b ng nghim ng phn c th ly 5 gam phn ng vo l sch c ghi nhn

tn tui, m bnh nhn. Hng dn cho ngi bnh ly ra khun phn vo

bui sng, sau mu phn c lm xt nghim ngay ti Trm y t [57], [58],

[59].

Khi tnh kt qu ly s trng m c trong ton b tiu bn nhn vi

th tch ca l ba carton ta se tnh c s trng giun mc/m c trong 1 gam

phn. Trong ti ny chng ti dng b Kato - Katz ca T chc Y t th

gii, khi tnh kt qu ly s trng m c trong ton b tiu bn nhn vi 24

c s trng/g phn. H s ny thay i ty theo ng knh l ong v

dy tm ong. Trong nghin cu dng vi tm ong c ng knh l

ong 6mm v dy tm ong 1,5mm.

50

K thut Kato - Katz c thc hin trong vng 24 gi ti Trm Y t x

nghin cu.

+ K thut nh lng Hemoglobin: nh lng Hemoglobin ton phn

bng my o quang trc tip.

- K thut tin hnh nh sau: Chch mu u ngn tay, loi b git mu

u, ly git mu th 2, chm nh u kt mu theo mao dn u trong kt, t

vo my v bm nt cho my chy, sau 3 - 4 pht my se bo kt qu trn mn

hnh.

- nh lng Hemoglobin thc hin ti Trm Y t a phng nghin

cu do cc k thut vin Khoa Ho sinh ca Trng H Y khoa Vinh v BV

Nhi Trung ng trc tip lm.

- i tng nghin cu c thng bo nhn n sng v ly mu xt

nghim.

+ K thut nh lng km huyt thanh: K thut nh lng kem huyt

thanh bng phng php quang ph hp ph nguyn t (AAS) [6], [87].

- Ly 5 ml mu tnh mch vo bui sng, khi i, i tng nhn n

trc khi ly mu.

- t ng nghim ng mu v tr thng ng trong khong t 20

30 pht hnh thnh cc mu ng.

- t ng nghim ng mu vo my ly tm vi tc 4000 - 5000

vng/pht trong 10 pht.

- Sau khi ly tm dng micropipette hoc pipette nha v trng ht

khong 1ml phn huyt thanh mu vng nht pha trn cc mu cho vo ng

eppendorf 1,5 mL.

- Cc mu huyt thanh c bo qun trong lnh su (- 80C) cho

n khi phn tch. Cc xt nghim c thc hin ti Labo sinh ha - Khoa

Sinh ha Bnh vin Nhi Trung ng.

51

Tin hnh lm xt nghim: nh lng kem huyt thanh bng phng

php quang ph hp ph nguyn t (AAS), bc sng 213,9 nm, tc ht 2

ml/pht, ha cht chun kem (NO3)2 ca Wako Puro Chemical Industry Ltd.

Japan. c pha theo cc nng 0,1 mg/L, 0,2 mg/L, 0,4 mg/L v 0,8 mg/L.

dao ng ca php o trong mt m xt nghim (intra-assay variability) l

3%, gia cc m xt nghim l 6% [6], [91].

nh lng kem huyt thanh c thc hin ti Khoa Ha sinh- Bnh

vin Nhi Trung ng. Mu xt nghim kem c quay li tm ly thnh phn

huyt tng, sau bo qun lnh trong hp chuyn dng v chuyn ti khoa

Ha sinh Bnh vin Nhi Trung ng.

- Cc ch s nh gi

+ Nhm ch s nhn trc: Thu thp cc thng tin v tui, ngh nghip,

a d, tui thai nu c thai ti thi im bt u trin khai nghin cu bng

mu phiu phng vn.

+ T l nhim giun mc/m: l s mu c trng giun mc/m trn tng

s mu phn c xt nghim.

= x x 100%

Trong nghin cu, tnh ton t l nhim giun mc/m chung cc x,

theo nhm theo vng ven bin v ng bng, theo ngh nghip, theo nhm

tui, ph n c thai v cha c thai.

= x 100%

T l nhim giun

mc/m chung

(%)

S mu phn c trng giun mc/m

Tng s mu phn c xt nghim

TLN giun mc/m

mc nng (%)

S mu nhim giun mc/m

mc nng

Tng s mu xt nghim

nhim giun mc/m

52

Cng nhim giun mc/m: L s trng giun mc/m c trong 1 gam

phn ca mu xt nghim.

=

Tiu chun nh gi CN giun mc/m ca T chc Y t th gii (1999):

CN nng: 4.000 trng /1 gam phn

CN trung bnh: 2.000 - 3.999 trng /1 gam phn

CN nh: 1 - 1.999 trng /1 gam phn

Cng nhim giun mc/m trung bnh (epgr trung bnh):

L s trng giun mc/m trung bnh c trong 1 gam phn ca tt c cc mu

xt nghim.

- nh gi thiu mu ph n c thai v cha c thai:

Tiu chun nh gi thiu mu theo WHO [42], [92], [108] nh sau:

+ ph n cha c thai:

Hb < 7,0 gam/dL: thiu mu nng

Hb t 7,0 8,9 gam/dL: thiu mu va

Hb t 9,0 11,9 gam/dL: thiu mu nh

Hb > 11,9 gam/dL: khng thiu mu.

+ ph n c thai:

Hb < 7,0 gam/dL: thiu mu nng

Hb t 7,0 8,9 gam/dL: thiu mu va

Hb t 9,0 10,9 gam/dL: thiu mu nh

Hb > 11,0 gam/dL: khng thiu mu.

nh gi t l thiu mu chung ph n ti 7 x huyn Din Chu,

tnh Ngh An nm 2014, t l thiu mu nhm ph n c thai v cha c

thai, t l thiu mu nhm nhim v khng nhim giun mc/m...

S trng giun mc/m

c trong 1 gam phn

S trng giun mc/m trong 1mg phn x 1.000

Th tch h ong

53

T l thiu mu ca PNCT

ti huyn Din Chu 2014

(%)

S mu xt nghim c

Hm lng Hb 10,9 gam/dL

= x 100%

Tng s mu xt nghim Hb

T l thiu mu ca PN

cha CT ti huyn Din

Chu 2014 (%)

S mu xt nghim c

Hm lng Hb 11,9 gam/dL

= x 100%

Tng s mu xt nghim Hb

- nh gi tnh trng thiu kem huyt thanh

Da vo hng dn ca WHO v T chc t vn kem Quc T. Vi ph

n tui sinh , c coi l thiu kem khi nng kem huyt thanh < 10,7mol/L

(69,9 g/dL) [6], [87], [91].

T l thiu kem chung ph n ti 7 x huyn Din Chu, tnh Ngh

An nm 2014; T l thiu kem nhm ph n c thai v cha c thai; T l

thiu kem nhm nhim v khng nhim giun mc/m...

T l thiu Zn huyt thanh

chung ca i tng NC

ti huyn Din Chu (%)

S mu XN c hm lng Zn

huyt thanh < 10,7 mol/L

= x 100%

Tng s mu c XN Zn huyt thanh

T l thiu kem huyt

thanh theo ngh nghip

ti huyn Din Chu

nm 2014 (%).

S mu XN c hm lng kem

huyt thanh

54

2.2.2.2. Phn tch mt s yu t lin quan gia nhim giun mc/m v thiu

mu, thiu kem ph n c thai, cha c thai v cc nh hng n pht

trin chiu cao cn nng ca tr s sinh (Mc tiu 2).

- Mu nghin cu:

+ Mu iu tra ngang nh gi thc trng nhim giun mc/m, thiu

mu, thiu kem ph n c thai v cha c thai c s dng phn tch

tng quan gia tnh trng nhim giun mc/m, thiu mu thiu kem huyt

thanh ph n c thai v cha c thai ti huyn Din Chu nm 2014. Trong

nghin cu c 216 ph n c thai v 204 ph n trong tui sinh d kin

c thai.

+ Mu phn tch cc nh hng n pht trin chiu cao nm v cn

nng ca nhm tr ti thi im sau sinh ca cc b m c thai 3 thng u

trong t iu tra ct ngang nhim giun mc/m, thiu mu, thiu kem huyt

thanh v nhm tr c sinh ra t nhm b m cha c thai trong t iu tra

ngang c can thip c hiu trc khi c thai. Trong nghin cu c 216 tr

sinh ra t nhm ph n c thai 3 thng u trong t iu tra ngang v 52 tr

sinh ra t nhm b m c can thip trc khi c thai.

- Ni dung nghin cu:

+ Phn tch cc tng quan gia tnh trng nhim giun mc/m vi thiu

mu v thiu kem huyt thanh ph n c thai, cha c thai.

Mu nghin cu c phn ra lm bn nhm b m:

Nhm 1: Ph n c thai nhim giun mc/m c TM, c thiu kem.

Nhm 2: Ph n c thai nhim giun mc/m v khng TM, khng thiu

kem.

Nhm 3: Ph n khng c thai nhim giun mc/m c TM, c thiu kem.

Nhm 4: Ph n khng c thai nhim giun mc/m v khng TM, khng

thiu kem.

55

+ M t tnh trng chiu cao nm v cn nng ca tr ti thi im sau khi

sinh ( do n h sinh ca trm y t thc hin ti trm y t ngay sau khi sinh). C

216 tr c o chiu cao v cn nng ti thi im sau sinh ca nhm b m

mang thai trong t iu tra ngang v 52 tr sinh ra t nhm b m c can

thip trc khi c thai.

+ Phn tch cc nh hng n pht trin chiu cao v cn nng tr ti

thi im sau sinh do m nhim giun mc/m v c thiu mu, thiu kem huyt

thanh.

- K thut s dng trong nghin cu:

S dng phng php tnh h s tng quan r v gi tr t sut chnh OR

[4], [43], [61].

+ K thut cn tr: S dng cn SECA lng mng vi chnh xc c

ghi theo n v gram. Tr c cn ngay sau khi sinh ti trm y t do n h sinh

thc hin.

+ K thut o chiu cao nm:

o chiu di nm bng thc g UNICEF vi chnh xc 0,1 cm.

thc trn mt phng ngang, tr s sinh nm nga trn mt bn

phng st trc dc thc o, chiu di ca b song song vi trc dc thc o.

u tr tip xc vi thanh ngang ca bn n tr ni c c nh mt u

thc o v tr (0), chn tr dui thng, bn chn vung gc vi cng chn.

Dng thc cng t vung gc vi thc v tr s sinh, mt u tip xc

vi gt chn tr, u kia ct ngang qua thc o v c ch s trn thc o. Kt

qu ly chnh xc ti 0,1cm. c kt qu v ghi s cm ti 1 s thp phn, v d:

49,2cm ( nhy 1mm).

- Ch s nh gi:

+ H s tng quan r gia thiu Zn huyt thanh v nhim giun mc/m

[4], [5]:

56

Cov (x, y)

r =

Sx x Sy

Trong :

r: H s tng quan

Cov (x, y): Hip bin ca hai bin s thiu Zn huyt thanh v nhim giun

mc/m.

Sx: lch chun ca thiu Zn huyt thanh.

Sy: lch chun ca nhim giun mc/m

+ Vi /r/ < 1: Nu r < 0: Tng quan nghch; r > 0: Tng quan thun.

+ Nu 0 < r < 0,33: Khng c mi tng quan gia nhim giun mc/m

v thiu kem huyt thanh.

+ Nu r trong khong 0,33 r 0,44: C tng quan tng i cht che

gia nhim giun mc/m v thiu Zn huyt thanh ( tng quan mc nh).

+ Nu r t 0,45 r 0,70: C tng quan cht che gia nhim giun

mc/m v thiu kem huyt thanh (tng quan mc trung bnh).

+ Nu r 0,70: C tng quan rt cht che gia nhim giun mc/m v

thiu kem huyt thanh.

+ Gi tr t sut chnh OR: Trong nghin cu chng ti cng s dng tnh

ton gi tr t sut chnh OR nh gi nguy c thiu kem huyt thanh ngi

nhim giun mc/m cao hn bao nhiu ln ngi khng nhim giun mc/m

vi:

OR = cbda..

Gi tr t sut chnh mong i ti thiu OR 2, 95% CI, p < 0,05.

+ Nu: OR 1, OR > 2, 95%CI , p < 0,05, s kt hp gia nhim giun

mc/m v TM do thiu Zn huyt thanh c ngha thng k.

57

+ Nu OR < 2, 95%CI, p > 0,05, khng c lin quan gia nhim giun

mc/m v thiu kem huyt thanh.

nh gi bng cch so snh dc v so snh ngang hai nhm tr:

So snh dc l theo di s pht trin cn nng v chiu cao nm tng

nhm tr ti thi im ngay sau khi sinh. Cc ch s phn tch nh gi l: Chiu

cao, cn nng.

So snh ngang l so snh s pht trin cn nng v chiu cao ca bn

nhm tr sinh ra t hai nhm b m nhim v khng nhim giun mc/m c

thiu mu, thiu kem v khng thiu mu, khng thiu kem, t tm ra ra s

khc bit v th cht gia cc nhm tr. y l c s nh gi cc nh hng

ca nhim giun mc/m n pht trin chiu cao v cn nng ca tr.

Tnh trng th cht ngay sau khi sinh: Cn nng, chiu cao nm. nh gi

cc ch tiu v nhn trc hc, cc nh khoa hc trong v ngoi nc khuyn co

nn thng nht dng mt tiu chun ca Hoa K (NCHS - National Centre for

Health Statistics).

C s tnh ton th cht tr em < 60 thng s dng gi tr trung bnh

(Average/mean): x 2SD theo khuyn ngh ca T chc Y t Th gii ngy

13/11/2009 ti H Ni, tiu chun th cht trung bnh ca tr em cn t c

v chiu cao v cn nng l: Tr s sinh l b trai cao 49,9 cm, nng 3300

gam, b gi cao 49,1 cm, nng 3200 gam.

C b trai v b gi c cn nng ti thi im sau khi sinh < 2500 gam,

hoc v chiu cao di 48cm l thiu dinh dng. Trong nghin cu chng ti

c nh gi t l tr em thiu DD theo cng thc sau:

T l tr em SDD sinh ra

t cc nhm b m (%)

S tr em c ch s nhn trc < chun

= x 100%

Tng s tr em c theo di

58

Trong nghin cu chng ti cng nh gi v so snh t l tr em SDD

sinh ra t nhm cc b m nhim v khng nhim giun mc/m km theo thiu

kem hoc khng thiu kem ti thi im sau khi sinh. y l ngun cung cp s

liu chng ti xy dng biu tuyn tnh v cc phn phi chun v tnh

trng dinh dng ca tr s sinh.

2.2.3. Phng php nghin cu can thip: s dng phng php nghin

cu can thip khng c nhm i chng, nh gi kt qu trc - sau can

thip.

+ nh gi s pht trin chiu cao, cn nng ca tr s sinh bng can thip

iu tr c hiu albendazol, b sung st, kem ph n trc khi c thai (Mc

tiu 3).

- Mu nghin cu can thip:

Gi thuyt nghin cu can thip nhm 204 ph n cha c thai d nh c

thai nm 2014 trong c 56 ph n nhim giun mc/m trong iu tra ngang

ng tham gia nghin cu c can thip iu tr c hiu giun mc/m bng

albedazol v v b sung st, kem nu thiu. Trong qu trnh nghin cu c 4 b

m xin php rt khi nghin cu do chuyn a im sinh sng.

+ Tiu chun la chn vo nghin cu can thip iu tr giun mc/m

- Ph n trong tui sinh c nhim giun mc/m cha c thai

thi im trin khai nghin cu v c d nh mang thai. Khng mc cc

bnh cp v mn tnh, bnh sn ph khoa. Trong nghin cu c 56 ph n

tham gia nghin cu.

- Tr sinh ra t nhm b m nhim giun mc/ m c can thip trc

khi c thai. Trong nghin cu c 52 tr c sinh ra t nhm ph n tham gia

nghin cu.

+ Tiu chun loi tr: Cc ph n c thai trc hoc trong thi gian

can thip, ngng tham gia.

59

+ Phng php thu thp s liu:

i vi can thip ty giun mc/m: Sau khi ty giun bng albendazole

trong lng rut ca vt ch sch trng sau 14 ngy v chu k pht trin t

trng thnh giun trng thnh khong 40-45 ngy. Trong gii hn ti

chng ti tin hnh ly mu phn 3 ln: sau 14 ngy iu tr albedazol

nh gi t l sch trng v nh gi t l ti nhim giun sau 3 thng, 12

thng.

i vi can thip b sung st v kem, ly mu 3 ln: ti thi im bt

u nghin cu, sau 3 thng v 12 thng tnh t thi im bt u b sung.

- Ni dung nghin cu can thip:

Ph n cha c thai nhim giun mc/m c iu tr theo Phc

chn on v iu tr mt s bnh giun sn Vit Nam do B Y t ban hnh

2009:

Albendazol 400mg vi liu: 01 vin/1 ln/1ngy x 03 ngy. Ung thuc

vo bui ti, nhai nh vin thuc trc khi ung.

nh gi t l sch trng trong phn sau iu tr 14 ngy. Hiu lc ca

thuc ty giun theo T chc Y t Th gii c nh gi qua t l sch trng

giun ( cure rate CR) nh sau:

CR = 0 - 19%: Thuc khng c tc dng;

CR = 0 - 59%: Thuc tc dng trung bnh;

CR = 60 - 89%: Thuc tc dng tt;

CR => 90%: Thuc tc dng rt tt.

nh gi tnh trng ti nhim sau 3 thng v 12 thng sau iu tr.

Tt c ph n cha c thai sau khi XN nu c thiu mu c b sung

st v nu c thiu kem c b sung kem theo phc ca B Y t, mu

mu c ly nh gi hiu qu b sung sau 3 thng, 12 thng.

60

+ Nhm ph n c thiu mu:

Kt hp iu tr nhim giun mc/m (nu c)

B sung vin st Hemofolic 200mg, ngy ung 1 vin sau khi n ti.

Ung lin tc trong 12 thng. nh gi hiu qu b sung st sau 3 thng, 12

thng tnh t thi im bt u ung.

+