ancis macxovris xati 8

83
akademikos giorgi CubinaSvilis saxelobis Telavis saxelmwifo istoriul-eTnografiuli muzeumi Tengiz aldamiZe anCis macxovris xati (ikonografiul-filologiuri Zieba) Telavi 2007 1

Upload: zdevdariani

Post on 10-Apr-2015

793 views

Category:

Documents


11 download

TRANSCRIPT

Page 1: anCis macxovris xati  8

akademikos giorgi CubinaSvilis saxelobisTelavis saxelmwifo istoriul-eTnografiuli

muzeumi

Tengiz aldamiZe

anCis macxovris xati(ikonografiul-filologiuri Zieba)

Telavi 2007

1

Page 2: anCis macxovris xati  8

anotacia

anCis xati erT-erTi uZvelesi da pativcemuli xatiasaqarTveloSi. sayovelTaod miCneulia, rom anCismacxovris xati xelTuqmnelia. swored am mosazrebismarTebulobis garkvevas eZRvneba winamdebare narkvevi.

redaqtori: mixeil qavTaria

2

Page 3: anCis macxovris xati  8

eZRvneba Cemi maswavleblis_ baton aleqsandre gvencaZis xsovnas

Sesavali

anCis macxovris xatisa da mandilionis anuxelTuqmnel xatis igiveobis dasabuTebis pirvelimizanmimarTuli mcdeloba 1840-1841 wlebSi gadawerilxelnawer krebulSia (H-1242) daculi. igi darTuli aqvsxelTuqmneli xatis istorias, romlis saTauria`moTxroba saufloisa misTvis xatisa ÃeliT-uqmnelisa,romel ars mandili, axlad qmnilis sxuaTa da sxuaTasaRmrTo werilTa ZvelTa da axalTagan da egreTvesasulieroTa moTxrobaTagan, da k~d istoriaTagannandvilad gamoZiebuli da uwyebuli, da egreTvesomexT saeklesio werilTa svinaksarTagan daistoriaTa moTxrobaTagan cnobili da aRweriliqalaqsa Sina tfilissa~.

`moTxroba~ dawerilia qeTevan erekle II-is asulis`brZanebiT~, magram avtori ucnobia. sainteresoa, romigi anCis macxovris xatis saqarTveloSi CamosvenebisTariRs Tamar dedoflis epoqiT gansazRvravs: `odessaqarTvelos mefeT mefe Tamari, Rirsi xsovnisa,gamoCnda da miiRo mefoba saqarTveloÁsa aTas assamocda Tormetsa welsa mefobasa misisa, misavebrZanebiTa da nivTis mogebiTa, ioane anCels, munebursepiskopozs, patiosnad moeWeda da klarjeTsmoesvenebinaT, welsa qristesiT aTas as oTxmocdaTormetsa, viTarca cxad hyofs zeda warwera sauflosamis xatisa esreT `adiden R~Tn k~zi patriarxi domenti,romelman ganaaxla xati ese xeliT uqmneli~. pirveladedesiidgan konstantinupoled meesvenebinaT da munsvenebul iyo da odes leo isavro da sxvanixatTmbrZolni gamoCndnen, muniT wamoesvenebinaTsaaTabagosa Sina, SiSisaTÂs mwvalebelTasa dadaesvenaT anCeTis qalaqsa Sina saydarsa, vidregamoCinebamde saqarTvelos dedofalT dedoflisTamarisadmde. xolo misi brZanebiTa da nivTis boZebiTaioane anCels patiosnad moeWeda da klarjeTs

3

Page 4: anCis macxovris xati  8

moesvenebinaT, viTa cxadyofs xatis warwera esreT: `meioane anCelman rkinaulman xel vhyav saSinelisa amisxatisa moWedvad~ (41, 183-185).

aqve xazgasmiT aris ganmartebuli Tu ratomiwodeba xelTuqmneli xati anCis xatad: xati`pirveladve svenebul iyo saaTabagosa Sina qalaqsaanCisasa ekklesiasa. ama mizezisTÂs da mis qalaqissaxelis debiTa uwodes anCis xati TÂT sauflosa masÃeliT uqmnelsa xatsa~ (iqve, 184).

rogorc vxedavT, `istoria ÃeliT uqmnelisa~ anCisxatisa da misi karedis warwerebis Taviseburinterpretacias warmoadgens.

1848 wels gamoqveynda a. muraviovis wigni `Грузия иАрмения~ avtors motanili aqvs anCis macxovris xatiskaredis e.w. domenti kaTalikosis warweris rusuliTargmani. aRniSnavs, rom xati saberZneTidanCamousvenebiaT saqarTveloSi da qarTvelebisgadmocemiT, xelTuqmnelia, magram iqve moaqvs amissawinaaRmdego argumenti (49, 21-22).

m. broses vrclad aqvs mimoxiluli anCisxatiseklesiisa da iq daculi siZveleebis istoria.gansakuTrebuli yuradReba ki anCis macxovris xatisada misi karedis warwerebze aqvs daTmobili. mecnieriazustebs domenti kaTalikosis vinaobas da warwerisSesrulebis wels 1715 wliT aTariRebs (52, V, 32-33,sqolio).

p. ioselianma Tavis naSromSi naSromSi `Описаниедревностей города Тифлиса~ vrceli adgili dauTmoanCisxatis eklesiisa da misi siZveleTa, gansakuTrebiTki anCis macxovris xatisa da misi karedis aRwerilobas.mas Tavisi komentarebiT moaqvs xatisa da karediswarwerebi. domenti kaTalikosis warweras 1715 wliTaTariRebs da uaRresad saintereso cnobas gvawvdisTviT xatze arsebuli ferweris Sesaxeb: `Живопись наея доске ( anCis macxovris xatze, T. a.) представляетСпасителя, левою рукою держащаго евангелие правою же , -благословляющаго по овразцу трёх перстнаго -благословения принятого восточною церковью, ~ (45, 26).damowmebuli citatidan Cans, rom p . ioselians anCismacxovris xatis ferwera domenti kaTalikosis drosgakeTebuli Weduri perangis gareSe aqvs nanaxi(SesaZlebelia, anCis macxovris xats Weduri perangi

4

Page 5: anCis macxovris xati  8

moxsnes maSin, rodesac odesis arqiepiskoposinoketisaTvis 1852 wels misi `zusti asli~ daamzades(iqve, sqolio). miuxedavad aRniSnulisa, p, ioselianimainc varaudobs, rom, SesaZlebelia, anCismacxovris xati aris edesis swored is xelTuqmnelixati, romelsac marTlmadidebeli eklesia daeZebs (iqve,30, sqolio).

d . baqraZe Tbilisis anCixatis saydrisadmi miZRvnilstatiaSi ZiriTadad aq davanebul anCis macxovrisxatze msjelobs. motanili aqvs xatisa da karediswarwerebi. domenti kaTalikosis warweras 1715 wliTaTariRebs da TiTqmis sityvasityviT imeorebs xatisferweris p. ioselianiseul aRwerilobas: `Живопись наея доске представляет Спасителя, левою рукою держащагоевангелие, правою-же благословляющаго по овразцу трёх-перстнаго благословения, принятого восточною церковью~(44,28). Sesabamisad, swored amiT unda iyos ganpirobebuliis garemoeba, rom statiaSi d. baqraZe anCis macxovrisxats xelTuqmnelad erTxelac ar ixseniebs. Cans, amavemizeziT mogvianebiT n. kondakovis TanaavtorobiTgamocemul naSromSi, romelSic anCis macxovris xatisada karedis fotoebic aris dabeWdili, xati ubralod`anCis macxovrad~ aris moxseniebuli (47, 167,169,172).

i . rostomaSvilis statia `Анча~ arsebiTad anCismacxovris xatisadmia miZRvnili. masSi anCis saydris,macxovris xatisa da misi karedis warwerebia motanili,maT Soris e. w. domenti kaTalikosiseuli warwerac(warweriseuli daTariRebiT_1685 w.). avtori xatsxelTuqmnelad ar ixseniebs (20, 130-132).

1904 wels `droebaSi~ gamoqveynda m. janaSviliswerili `anCis-xatis eklesia~, romelSic arsebiTadanCis macxovris xatsa da mis kareds eZRvneba. aqmotanilia xatisa da karedis warwerebi. avtorieTanxmeba p. ioselianis mosazrebas xatisxelTuqmnelobis Taobaze da Tavis mxriv oriargumentic moaqvs mis sasargeblod. aRniSnavs, rom`aRdgomis meore dRes sakuTrad xatis(anCis macxovrisxati, T. a.) dReobaa~, xolo domenti kaTalikosiseuliwarweris daTariRebaSi m. broses daTariRebas, 1715wels, uWers mxars (42). mogvianebiT, 1908 wels,gamocemul `saeklesio muzeumis xelnawerTaaRwerilobaSi~, romelSic iovane anCelis `galobani

5

Page 6: anCis macxovris xati  8

anCisxatisani~ gamoaqveyna, m. janaSvili kidev erTxelSeexo anCis macxovris xatis xelTuqmnelobis sakiTxs.igi aq xats `anCis macxovrad~ ixseniebs, TumcaaRniSnavs, rom iovane anCeli Tavis sagalobelSi andriapirvelwodebulis mier saqarTveloSi CamosvenebuladmiiCnevs ara RvTismSoblis, aramed macxovrisxelTuqmnel xats (43, 312).

1899 wels jer rusul enaze (46), xolo sami wlisSemdeg, 1902 wels, qarTulad (16) daibeWda p.karbelaSvilis `Zveli anCisxatis taZari q. tfilisSi~,romelic pirveli mecnieruli naSromia anCis macxovrisxatis Sesaxeb. masSi avtors Tavi mouyria TavisidroisaTvis xatis Sesaxeb arsebuli yvela cnobisaTvis,moaqvs argumentebi xatis xelTuqmnelobisdasasabuTeblad. p. karbelaSvilma 1902 welsve calkewignakad gamosca `paraklisi xeliT-uqmnelisa anCis-xatisa~ (18).

S. amiranaSvilma vrceli monografia miuZRvna beqaopizaris memkvidreobas da, bunebrivia, masSi didiadgili dauTmo anCis macxovris xats. naSromSigamoqveynebulia xatisa da misi karedis warwerebikomentarebiT. mecnieri xats xelTuqmnelad daenkaustikuri ferweris nimuSad miiCnevs da VI-VIIsaukuneebiT aTariRebs. domenti kaTalikosiseuliwarweris cnobaze ki, rom xati saqarTveloSi levisavrelis dros aris Camosvenebuli, aRniSnavs, rom`SesaZlebelia,.. bizantiaSi xatebis Tayvaniscemisdevnis dros, leon III isavrelis mefobaSi, macxovrisxelTuqmneli xatis ikonografiuli tipis erT-erTinimuSi... gadmoetanaT dasavleT saqarTveloSi~ (5, 18).

dasasrul, unda aRiniSnos, rom S. amiranaSvilmapirvelma miaqcia yuradReba im garemoebas, rom xati,romelzec qriste yovlismpyrobelia gamosaxuli, e. w.`domenti kaTalikosiseul warweraSi~ ixseniebaxelTuqmnelad da scada kidec am Seusabamobis axsna.anu anCis macxovris xati ikonografiulad pirvelma S.amiranaSvilma Seiswavla.

TvalSi sacemia is garemoebac, rom S. amiranaSvilisnaSromSi p. karbelaSvilis gamokvleva ubralodac kiar aris miTiTebuli, xolo p. karbelaSvilis gvarimxolod erTxel aris moxseniebuli.

p. ingoroyvam naSromSi `giorgi merCule~ sakmaod

6

Page 7: anCis macxovris xati  8

mozrdili adgili dauTmo anCis saepiskopos istorias(14, 376-380). Sesabamisad, mecnieri anCis macxovris xatisistoriasac Seexo, magram mas xelTuqmnelad arixseniebs (iqve).

g. CubinaSvils anCis macxovris xati specialuradar Seuswavlia, Tumca mas xelTuqmnel xats uwodebs(51, 391 da 617).

v. beriZe anCis macxovris xats beqa opizarisSemoqmedebis daxasiaTebasTan dakavSirebiT Seexo.mecnieris azriT, iovane anCel-rkinaelis dros`miCneuli iyo, rom es xati_macxovrisa, e.w.xelTuqmneli xatis tipisaa_saqarTveloSi andriamociqulma Camoitana~ (7, 46).

T. sayvareliZem anCis macxovris xatis istoriasa damis karedis moWedilobas safuZvliani gamokvlebamiuZRvna. mogvianebiT es gamokvleva TiTqmis ucvleladSevida calke Tavad avtoris vrcel monografiaSi,romelic XIV-XIX saukuneebis qarTul oqromWedlobasSeexeba (25, 8-24). naSromSi T. sayvareliZe ar SexebiaanCis macxovris xatis ikonografiis garkvevas damTlianad iziarebs S. amiranaSvilis mosazrebas misixelTuqmnelobis Sesaxeb.

1991 wels gamoqveynda q. miqelaZis `xelTuqmnelixatis~ gamosaxuleba XII-XIII saukuneebis qarTulkedlis mxatvrobaSi~. avtoris azriT, anCis macxovrisxati xelTuqmnelia da saqarTveloSi `xelTuqmnelixatisadmi~ gansakuTrebuli damokidebuleba adrevearsebobda... amas mowmobs... qarTuli monumenturimxatvrobis adreuli Zeglebica da, rac mTavaria, anCismacxovris xati~ (17, 216). q. miqelaZis meore werili`macxovris xelTuqmneli xatis legendis asaxva qarTulxelovnebaSi~ TiTqmis mTlianad anCis macxovris xatseZRvneba. avtori aRniSnavs, rom xatze qristeyovlismpyrobelia gamosaxuli, magram iziarebs S.amiranaSvilis azrs, rom masze TavdapirveladxelTuqmneli saxe unda yofiliyo warmodgenili (48, 90-95).

anCis macxovris xati xelTuqmnelad miaCnia e.gedevaniSvilsac. sainteresoa avtoris mosazreba, romSesaZlebelia xati Weduri CarCosTan erTadTavdapirvelad perangiTac iyo Semkobili (8, 92). e.gedevaniSvili anCis macxovris xats xelTuqmnelad

7

Page 8: anCis macxovris xati  8

miiCnevs sakandidato disaertaciaSic da xazgasmiTaRniSnavs: `raoden ucnauric unda mogveCvenos, qarTulsaxviT xelovnebaSi Cvenamde moRweuli macxovrisxelTuqmneli xatis ikonografiis amsaxveli vercerTixati, anCisxatis garda, Cven ver moviZieT~ (9, 5).

m. qavTariam pirvelma dasva da vrcladac ganixilasaqarTveloSi xelTuqmneli xatis kultis damkvidrebissakiTxi da igi arsen bulmaisimisZis, saba svingelozisada umTavresad abuserisZe tbelis saxels daukavSira.bunebrivia, mecnierma anCis macxovris xatzec gamoTqvaTavis azri da miiCnia, rom, marTalia, iovane anCeliTavis sagalobelSi xatis Camotanas ukavSirebs andriapirvelwodebuls, magram `es xati misTvis anCis xatia~(1, 90).

z. aleqsiZe anCis macxovris xats xelTuqmneladmiiCnevs naSromSi `mandilioni da keramioni ZvelqarTul mwerlobaSi~, romelSic ganxiluliasaqarTveloSi xelTuqmneli xatis arsebobis Sesaxebarsebuli TiTqmis yvela cnoba. mecnieris azriT,`ioane anCels saqarTveloSi pirvels dauweriaxelTuqmneli xatis sadideblad sagalobeli. misisagalobeli unda CaiTvalos, agreTve pirvel cnobadmacxovris xelTuqmneli xatis saqarTveloSi SemotanisSesaxeb~ (4, 10), magram miaCnia, rom ioane anCeliSecdomas uSvebs, rodesac anCis macxovris xatsierapolisidan Camosvenebulad miiCnevs.

n. sulava Tavis naSromSi anCis macxovris xatisistoriisa da tipis sakiTxebsac Seexo da sruladgaiziara S. amiranaSvilis mosazreba xatisxelTuqmnelobis Sesaxeb. amasTan erTad, igi arsebiTadeTanxmeba z. aleqsiZis zemoT damowmebul daskvnas:`ioane anCeli pirvelia qarTvel himnografTa Soris,romelmac macxovris xelTuqmneli xatis sadidebelisagalobeli Seqmna da, faqtobrivad, misi `galobanianCisxatisani~ aris pirveli cnoba macxovrisxelTuqmneli xatis saqarTveloSi mobrZanebis Sesaxeb~(27, 127).

i. yaraulaSvilis werili saqarTveloSixelTuqmneli xatis kultis damkvidrebis droisgarkvevas eZRvneba. avtoris azriT, anCis xatismandilionTan gaigiveba jer kidev XII saukunismiwuruls daiwyo. igi anCis macxovris xats

8

Page 9: anCis macxovris xati  8

ierapolisis xelTuqmnel keramions ukavSirebs mxolodimitom, rom, iovane anCelis sagaloblis cnobiT, xatiierapolisidan aris Camosvenebuli: `Tumca ioane anCeliTavis sagalobelSi anCisxats arc erTxel kecs aruwodebs, mis mier hierapolisis xsenebam xatiskeramidionTan gaigivebas Cauyara safuZveli~ (37, 171).sabolood, mkvlevaris azriT, `keramidionissaqarTveloSi gadmosvenebasTan dakavSirebiT XII-XIIIsaukuneebis mijnaze ori tradicia Camoyalibda: ioaneanCeliseuli, romlis Tanaxmadac hierapolisisxelTuqmneli xati(resp. keramidioni) andriapirvelwodebulma klarjeTSi Camoasvena, da arsenibulmaisimisZiseuli, romlis Tanaxmad keci qarTlSiedesidan antoni martyofelma gadmoitana~ (iqve, 176).

n. CxikvaZem ramdenime werili miuZRvna `avgarozisepistoles~ qarTul versias da maTSi mxolod gakvriTmoixsenia edesis xelTuqmneli xatis istoria. magramcalke wignad dastambul Tavis gamokvlevaSi n. CxikvaZeanCis macxovris xatis xelTuqmnelobis sakiTxsacSeexo: `himnografi (iovane anCeli, T. a.) wers, romandria pirvelwodebulma xati (anCis macxovris xati, T.a.) ierapolidan moiyvana, magram aq, vfiqrobT, saqmeexeba ara keramionis Camoyvanas, aramed zogadadmacxovris xelTuqmneli xatis ikonografiuli tipisdamkvidrebas CvenSi~ (2, 112). anu anCis macxovris xati n.CxikvaZesac xelTuqmneli tipis xatad miaCnia.

anCis macxovris xati xelTuqmnel xatad arismiCneuli bolo wlebis saeklesio gamocemebSic (40, 145-147; 10, 26; 22, 288).

xatis istoria

anCis macxovari amave saxelwodebis kaTedralissataZro xati iyo da swored aqedan warmosdgeba misisaxelic. TviT kaTedrali klarjeTSi, Woroxis xeobaSimdebareobda. Turqebis mier am kuTxis dapyrobis SemdeganCis saepiskoposo gauqmda, xolo XIX saukunis I

9

Page 10: anCis macxovris xati  8

naxevarSi Turqebma TviT anCis taZaric daangries.amitom dRes am taZarze msjeloba Cven mxolodvaxuStis mokle cnobiT SegviZlia: `ispiris mTiskalTas ars eklesia RuTaebisa anCa, gumbaTiani, did-Suenierad nagebi, kargs adgils~ (30, 677-678).

ufro Zveli cnoba anCis taZris Sesaxeb grigolxanZTelis `cxorebaSia~ daculi. aq es taZari ixsenieba,rogorc `saydari qristÀs RmrTisa cxovelisa xatisa~(39, 307). aqve pirdapir aris miTiTebuli, rom anCistaZari iyo `saxelsa zeda wmidisa qristÀs RmrTisaxatisasa aRSenebuli~ (iqve, 304), e.i. anCis saydarimacxovris xatis saxelze iyo agebuli. grigolxanZTelis `cxorebaSi~ daculi cnobebiqronologiurad uZvelesia anCis macxovris xatisSesaxeb arsebul cnobaTagan da X saukunis 60-ian wlebsganekuTvneba. amitom ar aris marTebuli, rodesac xatissaqarTveloSi arsebobis istorias, misi Weduri CarCoswarweris Sinaarsidan gamomdinare, XII saukunismiwurulidan iwyeben. ufro metic, p. ingoroyvamyuradReba miaqcia grigol xanZTelis `cxorebaSi~dacul erT cnobas, romlis mixedviTac anCis saydariVI-VII saukunebSi Cans aSenebuli (14, 377) da,Sesabamisad, anCis macxovris xati am dros ukvesaqarTveloSia.

samwuxarod, giorgi merCulis zemoT damowmebulicnobebi metad mwir informacias Seicavs da raimekonkretulis Tqmis uflebas TviT anCis macxovrisxatis tipis Sesaxeb ar iZleva.

samagierod darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom anCismacxovris xati saswaulTmoqmedi an romeliRacsaswaulTmoqmedi xatis piria. mxedvelobaSi maqvs isgaremoeba, anCis saydari specialurad am xatisdasavaneblad iyo agebuli da, rogorc vnaxeT, esgaremoeba pirdapir aris miTiTebuli grigolxanZTelis `cxorebaSi~. aseT did pativs ki mxolodsaqveynod ganTqmul xatebs miagebdnen xolmeqristianul aRmosavleTSi. gavixsenoT axali SuamTismonasteri, romelic xaxulis RvTismSoblis xatis (Tumisi piris) saxelzea aSenebuli (3). aseve zarzmiscnobil feriscvalebis xats specialurad augessamyofeli, rodesac igi guriaSi gadaasvenes: ` mas JamsaSina, odes patiosani da didi saTabago saqristiano

10

Page 11: anCis macxovris xati  8

usjuloTagan da uRmrToTa agarianTa mier ganiryuna,iwyo moklebad hsjulman CuÀnman da aRorZinebadsjulma maxmedisagan, maSin mas Jamsa saaTabagosurwmunoTa da bilwTa TaTarTagan ganiryuna zarzmissaydari... da zarzmis xati Seni Zlieri mTaborsaganbrwyinvebuli aq gurias Camoasvenes. . .mas Jamsa SinaaRvaSeneT da SevamkveT zarzmis saydari Semoqmeds dadavasveneT saZualesa CuÀnsa wmida xati ese Senimeoxebad codvilisa sulisa CuÀnisa~ (6, 118).

amrigad, anCis macxovris xati ukve VI-VII saukunidansaqarTveloSia.

anCis xatis istoriisaTvis qronologiuradmomdevno wyaroa reliefuri asomTavruli warwera,romelic misi Weduri CarCos qveda nawilzeagakeTebuli, saidanac irkveva, rom Tamar dedoflissafasiTa da iniciativiT iovane anCels beqas `ÃeliT~mouWedavs xati. safiqralia, rom Tamarma swored isxati moaWedina, romlis saxelzec iyo agebuli anCistaZari, Tumca pirdapiri cnoba amis Sesaxeb argagvaCnia. TviT warweris Sinaarsi ki aseTia: `q.brZanebiTa da nivTisa boZebiTa RmrTiv gvirgvinosnisadidisa dedofalT dedoflisa TamarisaÁTa, me, ioaneanCelman rknaelman Ãelvyav saSinelisa amis xatisapativiT moWedad mfarvelmca ars mefobisa maTisa aqada saukunesa. moiWeda Ãe(li)Ta beqasiTa. qristeSeiwyale~ (5, 8).

warweris Sinaarsis gaTvaliswinebiT, gamoTvlilia,rom xatis Weduri CarCo (da, Sesabamisad, TviT warwera)1184-1193 (8, 12) an 1184-1189 wlebs (14, 380) Soris undaiyos Sesrulebuli. CvenTvis ki arsebiTi isaa, rom amwarweris mixedviTac SeuZlebelia anCis macxovrisxatis tipis gansazRvra. aq igi ubralod `saSinelad~iwodeba da amieridan werilobiT wyaroebSi, rogorcwesi, xati am zedwodebiT ixsenieba.

iovane anCelis avtorobiT Cvenamde moRweulia erTiTxzuleba. esaa `galobani anCis xatisani, romelTaTavni ityÂan: `saSinelsa anCis xatsa ugalob undoÁiovane anCeli~. marTalia, sagalobelSi pirdapirimiTiTeba ara gvaqvs, rom misi avtori `iovane anCeli~ daanCis xatis Weduri CarCos zemoT damowmebulasomTavrul warweraSi moxseniebuli `ioane anCelirknaeli~ erTi da igive piria, magram samecniero

11

Page 12: anCis macxovris xati  8

literaturaSi es ori moRvawe sruliad samarTlianadunda iyos gaigivebuli. garkveulia sagaloblisdaweris savaraudo TariRic. iovane anCelisTxzulebaSi saintereso cnobebia daculi anCismacxovris xatis Sesaxeb. aq pirdapir aris miTiTebuli,rom xati saswaulTmoqmedi iyo: `odes moviÃsennesaswaulni Senni, uricxuni da saSinelni, anCis xatosaSinelo~, anda `aha esera moviltviT Senda momarTmowyalisa, macxovrisa da mkurnalisa, da moqaneniSegivrdebiT~.

iovane anCeli imasac aRniSnavs, Tu vin da saidanmoasvena anCis macxovris xati saqarTveloSi: `ineberaÁ moqcevaÁ Cueni, urwmunoTa. sarwmunoebad, qristeRmerTo saxiero, xati gankacebisa SenisaÁ mociqulisaandriaÁs mier gamogÂbrwyinve~, `andria, Tavi mociqulTa,pirvelwodebuli mowafe meufisa didisa, ididebodenyovelTagan uRaRTa RadoTa klarjeTisaTa, ierapoliTmovida da xati ese saSineli Cuen mosavTa misTamoguaniWa~.

sagaloblidan dasturdeba, rom anCis xatiszedwodeba yofila `saSineli~. `zeda wodebul arssaxeli Seni wmida da saSinel~,_mimarTavs xats iovaneanCeli. da, marTlac, sagalobelSi anCis macxovrisxatic Cveulebrivad, am zedwodebiT ixsenieba, Tumcaavtori mas zogjer `gankacebis xatsac~ uwodebs.niSandoblivia, rom sagalobelSi xati xelTuqmneladerTxelac ki ar ixsenieba.

mTavari mainc isaa, rom sagalobelSi gvaqvsminiSneba, romelic warmodgenas gviqmnis anCismacxovris xatis ikonografiuli tipis Sesaxeb (amazedawvrilebiT qvemoT).

1193-1207 wlebSi (5, 12), xolo p. ingoroyvas mixedviT,1195 wels (14, 355, sqolio) sofrom mwignobars anCiskaTedraze Tevdores zeobisas anCis saydrisaTvisSeuwiravs wyarosTavSi gadawerili saxareba, romelzedarTul anderZSi, sxvaTa Soris, miuTiTebs:`Semsgavsebulisa Zalisa Cemisa movaWedine (saxareba,T.a.) RuTisa mier kurTxeuls Rirssa oqroÁsmqandakebelsa beqasa da dausuÀne xatsa winaSeRuTaebisasa. . . da amis winaÁT xati RuTisa gankacebisaÁÃelvyav da Sevamkve misive beqaÁsa ÃeliTa da dausuÀnexatsa Tavadsa guÀrdiT sxuaTave xatTa Tana didaT

12

Page 13: anCis macxovris xati  8

sasaxeloTa berZnulTa~ (51 ,99). damowmebul citataSi`xati RuTaebisa~ da `xati Tavadi~ aris anCis saydrismacxovris swored is sataZro xati, romlis saxelzeciyo daarsebuli es kaTedrali da ara sofrommwignobris mier Sewiruli da aseve beqas xeliTmoWedili aqve naxsenebi `xati RuTisa gankacebisaÁ~,rogorc es anCis xatis mkvlevarebs miaCniaT (Sdr.: 5, 12;22, 12).

anCis macxovris xatisadmi udidesi pativiscemisgamomJRavneba iyo misTvis mdidrulad Semkulispecialuri kubos damzadeba, romelic samcxis aTabagmada misma ojaxobam ganaxorciela. amaze metyvelebsistoriuli warwerebi, romlebic xatis kubosWedurobas SemorCa. maTgan mTavari warwera aseTiSinaarsisaa: `sityÂao RmrTisa mamisao, Seiwire undoÁese mkobaÁ wmidis da saSinelisa gankacebisa Senisaxatisa kuboÁ. patronsa mandaturTxucessa beqasa damianiWe mkÂdrebaÁ, raÁTa senTa Tana da me da Zeni CemnigÂÃsnen...~ (5, 9).

warweris Sinaarsidan gamomdinare, garkveulia, romanCis macxovris xatis kubo da zemoT motanili warwera1308-1334 wlebs Soris aris gakeTebuli (iqve, 10).rogorc vnaxeT, beqaseul warweraSic anCis xati`saSinel gankacebis xatad~ iwodeba da misxelTuqmnelobaze miniSnebac ki ar gvaqvs.

1321 wels Tamar ÃerÃemlis Zis asuls anCis xatisada saydrisaTvis Seuwiravs oqromkerdiT naqsovi olariwarweriT: ̀ anCis xats da saydarsa missa movaÃsene daSevswire wmida ese olari da daudev anCelsaepiskopozsa me Tamar ÃerÃemlis ZisÁ asulmansalocavad sulisa CemisaÁTÂs...~ (35, 175). motanilwarweraSi, marTalia, xati ubralod anCis xatadixsenieba, magram dasturdeba grigol xanZTelis`cxorebis~ cnoba, rom anCis saydari macxovris xatissaxelze iyo aSenebuli. aRniSnuli olari T. JordaniasXIX saukunis miwuruls caiSis eklesiaSi unaxavs dadReisaTvis xelovnebis saxelmwifo muzeumSia daculi(24, 12).

caiSis eklesiaSive naxa T. Jordaniam 1358-1360wlebSi Sekerili Zvirfasi omofori, romelzecarsebul asomTavruliT Sesrulebul warweraSi anCismacxovris xati tradiciulad `saSinlad~ iwodeba: `q.

13

Page 14: anCis macxovris xati  8

saSinelo xato anCisa! Seiwire mcire ese omoforidedofalT-dedoflisa naTelisi, Zisa didisasulkurTxeulisa amirspasalarisa da samcxisspasalarisa yuaryuaresi aqa da saukunesa~ (iqve, 186).

anCis macxovris xati aseve `saSinelad~ iwodebapirobis wignSi, romelic anCel arqimandrit qerobinabelis Zes 1453 wels miucia `yovlad saSinelisa anCisxatisa TavsmdebobiTa~ kaTalikos daviTisaTvis.

gvaqvs XVI saukunis miwurulis cnoba xonSi anCismacxovris xatis piris arsebobis Sesaxeb, romelic aqwmida giorgis saxelobis eklesiaSi yofiladasvenebuli (33, 358-373).

1664 wlidan iwyeba axali etapi anCis macxovrisxatis istoriaSi. am wlidan igi ukveqarTlSia_Turqebis mier dapyrobili teritoriidananCis xati sxva cxra qarTul xatTan erTad TbilisSiCamousvenebia da kaTalikos domenti meorisaTvis 2000marCilad miuyidia gorel vaWars amirjanaievengulaSvils (28, 186-187).

domenti kaTalikoss anCis xatis savaned dadebaTbilisis wmida marines eklesiaSi gadauwyvetia da ammizniT taZris ganaxleba dauwyia, rac 1675 welsdausrulebia kidec (11, 44-45). amis Semdeg domentistaZris moxatvac dauwyia rac mis momdevno kaTalikosnikolozs (ioTam amilaxoris Ze) dausrulebia. sanamanCisxatis taZris ganaxleba mimdinareobda, Cans,nikoloz kaTalikoss anCis macxovris xati Tavisi Zmis,givi amilaxoris ojaxSi dausvenebia. amasTandazianebuli yofila xatis karedi, rac givis aRudgeniakidec. amaze metyvelebs mxedruliT Sesrulebulivrceli warwera, romelic xatis karedis gare qvedanawilzea gakeTebuli givi amilaxoris saxeliT da 1686wliT aris daTariRebuli (5, 10-11).

amis Semdeg domenti III kaTalikoss anCis macxovrisxatis `guli da kubo~ ganuaxlebia da Seumkvia`TvaliTa da margaritiT~, ris Taobazec Sesabamisiwarwerac gaukeTebia xatis karedisaTvis (am warwerisTaobaze dawvrilebiT ix. qvemoT).

1718 wels ki imave domenti III kaTalikosma TavisiredaqciiT Sedgenil sadResaswauloSi anCis macxovrisxats dResaswaulad 16 agvisto, edesidankonstantinopolSi xelTuqmneli xatis gadasvenebis

14

Page 15: anCis macxovris xati  8

dRe, daudo (am sakiTxsac qvemoT dawvrilebiTSevexebiT).

1723 wels SiSianobis gamo sveticxovlis saeklesioganZeuli da sakaTalikoso nivTebi SanSeerisTavisaTvis miubarebiaT: `miebara batons erisTavsSanSes svetis cxovelis ganZi: q. xati yovlad wmidisarusuli arCil mefis Semowiruli. . .q. anCis xati~...dasx.~ (26, 89-90). marTalia, cnoba arasrulia, magramCvenTvis imiT aris saintereso, rom masSi anCismacxovris xati ubralod anCis xatad ixsenieba.

1798 wlis sigelSi qiziyis mouravi svimonandronikaSvili qronologiurad pirvelad aigivebsanCis macxovris xats mandilionTan: `Sen, zesTasakÂrvelsa da saswaulTa moqmedsa sasosa CuÀnsa anCisxatsa, mandilsa zeda gamowerilsa pirsa RvTisasa,SemogwireT...~ (16, 53).

1816 wels farsadan ciciSvils anCisxatisaTvisSewirulobis wigni miucia, romelSic anCis macxovrisxati xelTuqmnelad ixsenieba: `Sen, kacTa bunebisaÃsnisaTvis gankacebulisa RmrTisa sityvisa saxesaxatisa macxovrisasa, tfilisis anCis-xatis RmrTismSoblisSobis ekklesiasa Sina svenebulsaÃeliTuqmnelsa xatsa, pirsa RmrTisasa...~ (iqve, 55).

aseTia anCis macxovris xatis istoria. dReisaTvisigi qarTuli xelovnebis saxelmwifo muzeumSiadaculi.

amrigad, xati mxolod XVIII s-is miwurulidanixsenieba xelTuqmnelad.

xatis ikonografia werilobiTi wyaroebismixedviT

dReisaTvis anCis macxovris xatze qriste

,,yovlismpyrobelia~ warmodgenili.magram Tu asea, ratomRa miiCneven, rom anCis xatze

Tavdapirvelad macxovris xelTuqmneli saxe iyogamosaxuli?

p. karbelaSvils axsna ar moucia am ikonografiuli

15

Page 16: anCis macxovris xati  8

SeusabamobisaTvis. igi mxolod werilobiT cnobebismonacemebze dayrdnobiT cdilobda anCis macxovrisxatis xelTuqmnelobis dasabuTebas da amTvalszarisiT ramdenime argumentic moitana. misiazriT, anCis xatis xelTuqmnelobaze is garemoebacmetyvelebs, ,rom `ZvelTaganve qarTveli eri uwodebs amxats piri RvTisa xatsa~ (16, 23).

S. amiranaSvilma anCis macxovris xatisxelTuqmnelobis dasamtkiceblad damatebiT sxvaepiTetebic daasaxela: ,,werilobiTi wyaroebi da xatiswarwerebi erTxmad mowmoben, rom macxovris xatiwarmoadgens ,,xelTuqmnel~ xats, romelsac ewodeba,,xati gankacebisa~, ,,piri RmrTisa~, ,,edesis xati~ dasxv. gadmocemis Tanaxmad, aRniSnuli xati,,warmoadgens edesis, macxovris ganTqmul,,xelTuqmnel~ xats, tiloze anu mandilze daxatulsa,romelsac ewodeboda ,,xati mandilisa~ (5, 13).

T. sayvareliZem gaiziara S. amiranaSvilisaRniSnuli mosazreba: ,,werilobiTi wyaroebisa da TviTxatis warwerebis Tanaxmad, anCis xati macxovrisxelTuqmnel xats warmoadgens (,,xati ese xeliTuqmneli~, `xati gankacebisa~, `piri RmrTisa~, ,,edesisxati~)~ (25, 10).

n. sulavam TiTqmis sityva_sityviT gaimeora S.amiranaSvilis mosazreba: ,,werilobiTi wyaroebi daxatis warwerebi erTxmad aRniSnaven, rom macxovrisxati warmoadgens ,,xelTuqmnel~ xats, romelsacewodeba `xati gankacebisa~, ,,piri RmrTisa~, ,,edesisxati~, gadmocemis Tanaxmad aRniSnuli xati aris edesismacxovris ganTqmuli ,,xelTuqmneli~ xati, tiloze anumandilze gadatanili xatis tipi, romelsac ,,xatimandilisa~ (mandilioni) ewodeboda (27, 115).

z. aleqsiZis azriT, marTalia ioane anCelisteqstSi ,,xelTuqmneli~ an ,,xelTuqmari~ sityvebinaxsenebi ar aris, magram iseTi gamoTqmebi, rogoricaris ,,xati gankacebisa Senisa~ da ,,xati ese saSineli~sxva arafers SeiZleba niSnavdes (4, 10).

axla vnaxoT ramdenad sworea zemoT damowmebulimosazrebani.

16

Page 17: anCis macxovris xati  8

,,xati gankacebisa~

iovane anCelis sagalobelSi, romelic xatisadmimiZRvnil uZveles Txzulebas warmoadgens, anCismacxovris xati ramdenjerme ixsenieba gankacebis xatad.magaliTad, himnografi ase mimarTavs macxovars: ,,ineberaÁ moqcevaÁ Cueni, urwmunoTaÁ, sarwmunoebad, qristeRmerTo saxiero, xati gankacebisa SenisaÁ mociqulisaandrias mier gamogvibrwyinve!~. anCis xati ,,gankacebisxatad~ ixsenieba misi karedis warweraSic: ,,sityÂaoRmrTisa mamisao, Seiwire undoÁ ese mkobad wmindisa dasaSinelisa gankacebisa Senisa xatisa kuboÁ~ (5, 9).

albaT, am garemoebis gamo, rogorc zemoT aRiniSna,mkvlevarebi ,,gankacebas~ ,,xelTuqmnelis~ sinonimadmiiCneven, rac mcdaria.

sakiTxze saintereso azri aqvs gamoTqmuli n.CxikvaZes: `xati gankacebisa~ unda gulisxmobdesswored macxovars, Ze RmerTis gankacebis, vnebisa daaRdgomis, rogorc codviT dacemuli adamianispirvelsaxesTan dabrunebis winaswargansazRvrulpirobas da ara konkretulad ierapolisis xelTuqmnelxats~ (2, 112). es azri zogadad sworea, magram ar arisswori, TiTqos ioane anCeli am gamoTqmiT TavisTxzulebaSi saqarTveloSi macxovris xelTuqmnelixatis tipis damkvidrebas gulisxmobs (iqve, 113).

saqme isaa, rom Ze RvTisa, ieso qriste, adamianTacodvebisgan gamosaxsnelad ganxorcielebuli, xilulimoevlina kacobriobas _ ,,sityuaÁ igi xorcieli iqmnada daemkÂdra Cven Tana~ (iovane, 1, 14) _ iovane anCelissityviT, ,,kacad saxilvel iqmna~. ,,eha Zeo dausabamo dadausrulebelo dausabamoÁsa mamisa da sulisaTanasworo, romeli pirvel JamTa mxoloÁ mxoloÁsamamisagan iSev, xolo aw CuenTÂs qalwulisaganganhkacen gamouTqmelad~,_mimarTavs iovane anCelimacxovars. amitom, Sesabamisad, ,,xati gankacebisa~ewodeboda ara marto xelTuqmnel xats, aramedzogadad xats, romelzedac ieso qriste Tavisi miwieri,,,gankacebuli~ saxiT iyo gamosaxuli. ase,magaliTad, ,,gankacebis xatad~ iwodeba ,,serapionzarzmelis cxorebaSi~ zarzmis cnobilisaswaulmoqmedi feriscvalebis xati _ miqel parexelmaase damoZRvra serapion zarzmeli: ,,gulapyrobil iyav,

17

Page 18: anCis macxovris xati  8

Svilo, rameTu SeuZlebel ars brZanebsa saRmrTosamciredca winaganwyobaÁ, da eseca brZanebaÁve ars,..raÁTa cxoveli xati gankacebisa misisaÁ itÂrTo daegreT ganxÂdeT, raÁTa aRraÁ-aSenoÁ wmindaÁ eklesiaÁ,mas Sina aRmarToT da Tayuanis sacemlad da senTa dauZlurTa ganmdevnelad da sulTa mravalTagamosaÃsnelad~ (29, 232). sainteresoa, rom amaveTxzulebaSi ,,xati gankacebisa~-s sinonimad gvaqvsgamoTqma ,,xati qristes kacebisa~ (iqve, 342).

amrigad, ,,xati gankacebisa~ aucileblad ar niSnavs,,xelTuqmnel xats~ da, Sesabamisad, es gamoTqma anCismacxovris xatis xelTuqmnelobis damasabuTebelargumentad ar gamodgeba.

,,piri RmrTisa~p. karbelaSvilis azri, rom ,,ZvelTaganve qarTveli

eri uwodebs am xatsa (anCis macxovris xats, T.a.) piriRvTisa xatsa~, Zlier gazviadebulia. arc iovaneanCelis sagalobelSi, arc anCis macxovris xatisa Tumisi karedis warwerebSi da istoriul wyaroebSi me-18saukunis meore meoTxedamde anCisxati ,,piri RmrTisad~arsad ixsenieba. garda amisa, da, rac mTavaria, ZvelsaqarTveloSi zogadad ,,piri RmrTisad~ iwodeboda isxatebi, romlebzec macxovari iyo warmodgenili.magaliTad, ,,piri RmrTisad~ ixseniebdnen kacxiscnobil saswaulmoqmed xatsac, romelzec, anCisxatismsgavsad, qriste yovlismpyrobelia gamosaxuli:,,macxovaro kacxisao, piro RuTisao, mcire eseSesawiravi abulaxsarisa abulaxsarisaTÂs da batonisqeTeonisaTÂs, moiÃsene, Seiwire~ (16, 44). piri RvTisadixsenieba Semoqmedis macxovris xatic (maszec aseveqriste yovlismpyrobelia warmodgenili): `qriste,yovlad Zliero RmerTo da sityuao, RmrTo Cemo,RTaebao Tabors gamobrwyinebulo, xato RTaebisao,macxovaro, piro RvTisao, daicev orTave SinacxorebaTa suliT da xorciT~ (6, 109-110). soriseklesiis sakurTxevlis afsidis konqSi taxtzeaRsaydrebuli qristes freskis qvemoT SemdegiSinaarsis mxedruli warweraa: `q. Äi macxovaro, piroRTisa, me, erisTavi SoSita, Semiwyale~ (13, 25; 41, 5,21).

amitom anCis macxovris xatis arc ,,piri RmrTisad~moxsenieba adasturebs mis xelTuqmnelobas.

18

Page 19: anCis macxovris xati  8

,,xati ese saSineli~rogorc zemoT aRiniSna, anCis macxovris xatis

Cveulebriv ,,saSinelad~ iwodeboda. ,,me ioane anCelmanrknaelman Ãelvyav saSinelisa amisa xatisa moWedvad~,_ naTqvamia beqa opizris mier Sesrulebuli anCisxatis Weduri CarCos reliefur warweraSi. iovaneanCelis sagaloblis kidurwerilobaSi ikiTxeba:,,galobani anCis xatisani, romelTa Tavni ityvian:saSinelsa anCisa xatsa ugalob undo iovane anCeli~,TviT sagalobelSic mravalgzis iwodeba xati,,saSinlad~. beqa mandaturTuxucesis SekveTiTSesrulebul karedis moWedilobis asomTavrulwarweraSic xati moxseniebulia, rogorc ,,saSineli~. esgasakviric ar aris, radgan, rogorc zemoT aRvniSneT,ioane anCelis cnobiT, ,,saSineli~ anCis macxovrisxatis zedwodeba yofila: ,,Segviwyalen mowyale,qmulni da didebulni Senni, romelsa zeda wodebulars saxeli Seni wmindaÁ da saSineli~. ukveTavisTavad am garemoebis gamo ,,saSinels~,,xelTuqmnelis~ sinonimad ver miviCnevT.

amasTan, Zvel saqarTveloSi ,,saSinelad~ixseniebdnen zemoT xsenebul kacxis macxovris xatsac,romelzec, rogorc ukve aRiniSna, qristeyovlismpyrobelia gamosaxuli: ,,SemogwireT damogaxseneT Sen... saSinelo macxovaro cxovelsmyofelo kacxisaÁ, piro RuTisao~ (21, 45). ufro metic,`saSinelad~ iwodeboda caiSis RvTismSoblis xaticki: `wyalobiTa da SewevniTa RmrTisaTa, saSinelisa dauxilavisa caiSis RmrTis mSoblisaTa~ (33, 438 da 470).yovelive es ki imaze metyvelebs, rom saqarTveloSizogadad ,,saSinels~ uwodebdnen saswaulmoqmedebiTganTqmul xatebs. amitom arc zedwodeba ,,saSineli~gamodgeba anCis macxovris xatis xelTuqmnelobisdasasabuTeblad.

,,xati xelTuqmneli~yvelaze uZvelesi wyaro, romelSic anCis macxovris

xati xelTuqmnelad ixsenieba, aris 1798 wliTdaTariRebuli Bbarbare giorgi XII-is asulis mieranCisxatisaTvis boZebuli Sewirulobis wigni(16, 53).

19

Page 20: anCis macxovris xati  8

rac Seexeba e.w. ,,domenti kaTalikosis warweras~,romelic xatis kuboze damagrebul liTonisfirfitazea Sesrulebuli, rogorc irkveva, domentikaTalikosis warweraSi es cnoba, kidev ufro gvian,1825 wels, aris Camatebuli (dawvrilebiT ix. Tavi`anCis xatis karedis domenti kaTalikosis RvawlisaRmniSvneli warwera~).

amrigad, anCis macxovris xatis xelTuqmneloba misizedwodebebis mixedviT ar dasturdeba.

xatisadmi miZRvnili sagaloblebi

p. karbelaSvili anCis macxovris xatisxelTuqmnelobis damadasturebel erT-erT argumentadim garemoebas miuTiTebs, rom, TiTqos, `qarTvelT wm.mamaTa Seudgines sakuTaris sagaloblebi anCis xats,rogorc piri RvTis, xelTuqmnel xatsa~ (16 ,23) daaseTTa Soris Tavisi wignis rusul variantSi vaxtang(almasxan) batoniSvilis mier dawrili sagaloblebimiuTiTa (47, 33). wignis qarTul variantSi ki anCisxatistropari da paraklisic daasaxela (16, 23).

p. karbelaSvili wers, rom vaxtang batoniSvils1795 wlis seqtemberSi (aRa mahmad xanis Semosevisas)anCisxatis taZris mdidari biblioTekis gaZarcvisdros Zveli paraklisis dakargvis gamo 1796 wels anCisxatisaTvis Seudgenia axali paraklisi (iqve, 33).

marTlac, p. karbelaSvilis mier miTiTebulxelnawerSi (dReisaTvis krebuli A_516) Setaniliavaxtang batoniSvilis ori Txzuleba: 1. `TTuesaagvistosa iv, akoloTia ÃeliT-uqmnelisa dasakÂrvelT-moqmedisa xatisa, Tqmuli keTil-morwmunisada uganaTlebulebisa vaxtang-almasxanisa, yovlisasaqarTuÀloÁsa mefis Zisa ese igi ars irakli meorisa~.

2. `kanoni xatisa, qmnili misganve anbansa zedaqarTulsa~.

20

Page 21: anCis macxovris xati  8

magram vaxtang batoniSvilis sagaloblebi zogadadxelTuqmneli xatisadmia miZRvnili da maTSi anCis xatiubralodac ki ar aris naxsenebi.

pol. karbelaSvilis mier damowmebuli anCis xatistropari pirvelad domenti kaTalikosis redaqciissadResaswaulos 16 agvistos gangebaSi gvxvdeba: `oxiTauxwnelisa xatsa Sensa: oxiTa: anCis xatisa: Ãmai: d:

litaniobdiT da galobdiT, aqebdiT da adidebdiTyoveli suli da yoveli dabadebuliyovlsa sulisa mxsnelsa da mfarvelsasaSinelsa anCis xatsa,romeli uRaRTa RadoT klarjeTsaieropoliT movida xati ese saSineli.Cuen mosavTa misTa moguaniWebs codvaTa Sendobasa

da didsa wyalobisa~ (A_425, 607r ).ras warmoadgens anCis xatis tropari?upirveles yovlisa unda aRiniSnos, rom igi ar

aris originaluri Txzuleba da Sedgenilia ioaneanCelis cnobili `galobani anCisxatisanis~ orisxvadasxva galobis troparTa Semoklebis da erTtroparad gaerTienebis gziT.

troparis dasawyisi miRebulia `galobanianCisxatisanis~ bolos galobis meoTxe troparisSemoklebisa da umniSvnelo cvlilebebis Sedegad:

troparis dasasruli ki amoRebulia iovane anCelissagaloblis boloswina galobis mesame troparidan,romelic andria pirvelwodebulis mier ieropolisidanklarjeTSi anCis macxovris xatis Camosvenebis SesaxebmogviTxrobs:

21

`galobani anCisxatisani~

`litaniobdiT galobdiT daadidebdiT yovelni sulni dayovelni dabadebulniyovlsave sulisa morwmunisameoxsa, zRudesa damfarvelsa, mcvelsa damacxovarsa anCis xatsasaSinelsa~

anCis xatis tropari

`litaniobdiT galobdiTaqebdiT da adidebdiT yovelnisulni da yovelni dabadebulniyovlsave sulisa mxsnelsa damfarvelsa anCis xatsa~

`galobani anCisxatisani~

`andria, Tavi mociqulTa,pirvelwodebuli mowamemefisa didisa, ididebodeTyoveliTgan uRaRTa klarjeTisa ieropoliT movida daxati ese saSineli CuenmosavTa misTa moguaniWa~

anCis xatis tropari

`romeli uRaRTa klarjeTisaieropoliT movida xati esesaSineli, Cuen mosavTa misTamoguaniWebs codvaTa Sendobasa dadidsa wyalobasa”

Page 22: anCis macxovris xati  8

amrigad, sruliad aSkaraa, rom A_425sadResaswauloSi daculi anCis xatis tropari, iovaneanCelis ,,galobani anCisxatisanis” teqstissafuZvelzea Sedgenili da, bunebrivia, masSi araferianaTqvami anCis macxovris xatis xelTuqmnelobisTaobaze.

p. karbelaSvili anCis macxovris xatisxelTuqmnelobis dasasabuTeblad ramdenjerme daimowma`anCis xatis paraklisi~, romelic mis wignis qarTulvariants boloSi, damatebis saxiT aqvs darTulisaTauriT: `paraklisi xeliT-uqmnelisa anCis-xatisaSedgenili ZvelTa xelnawer sagalobelTagan~`parakliss~ amave mizniT imowmeben xatis Tanamedrovemkvlevarebic.

`paraklisi~, marTlac kompilaciuria, sxvadasxvaTxzulebidan gamokrebili teqstebisagan da `ZvelTaxelnawer (Tumca ara yovelTvis, T.a.)~sagalobelTagan aris Sedgenili. esenia: domentikaTalikosis sadResaswauloSi daculi anCis xatistropari, xelTuqmneli xatis tropari, romelic`JamnSia~ dabeWdili(19), vaxtang batoniSvilis zemoTxsenebuli xelTuqmneli xatisadmi miZRvnili`akoloTia~, m. sabininis mier `saqarTvelos samoTxeSi~dabeWdili `paraklisi antonisa (martyofelis, T. a.)~(24, 296-300) da wmida anton martyofelis miersaqarTveloSi Camosvenebuli xelTuqmneli xatisadmimiZRvnili arsen bulmaisimisZis I sagaloblis imvariantis didi nawili, romelic domenti kaTalikosissadResaswauloSia daculi. CamoTvlil teqstebs ki,`anCis xatis troparis~ garda, araviTari kavSiri araqvs anCis macxovris xatTan, miT umetes, misxelTuqmnelobasTan.

22

Page 23: anCis macxovris xati  8

aqve xazgasmiT unda aRiniSnos, rom iovane anCelis`galobani anCisxatisani~-s arseboba im droisaTvis,roca p. karbelaSvilis wigni daibeWda, jer kidev ariyo cnobili da amitomac mis wignSi es Txzuleba arcaris moxseniebuli. samagierod, samecnieroliteraturaSi iovane anCelis am sagalobels sakmaodxSirad miuTiTeben, rogorc xelTuqmneli xatisadmimiZRvnil qronologiurad uZveles Txzulebas qarTulsinamdvileSi, rac Secdomaa. sagalobelSi anCismacxovris xati araTu xelTuqmnel xatad ixsenieba,aramed ubralo miniSnebac ki ar gvaqvs amis Taobaze.

amrigad, pol. karbelaSvilis mtkiceba, rom`qarTvelT wm. mamaTa Seudgines sakuTarissagaloblebi anCis xats, rogorc piri RvTis,xelTuqmnel xatsa~ sinamdviles ar Seefereba.

1718 wlis sadResaswaulos gangebaanCis xatis Sesaxeb

p. karbelaSvils anCis macxovris xatisa da edesisxelTuqmnel xatis igiveobis damasabuTebel erT-erTargumentad im garemoebebs miuTiTebs, rom`dResaswauli am xatisa im TaviTve sruldeba yovelweliwads 16 agvistos, e.i. swored im dRes rodesacpirvelSive edesidgan konstantinepolSi mosvenebulsxeliT uqmnels xats dauweses wm. mamebmasadResaswaulod. . . dRes Cvens saeklesio muzeumSidaculia ramodenime xelnaweri; romlebSicmoTavsebulia moTxrobani da sagalobelnixelTuqmneli (anCis) xatisa. erT maTganSi (#425, gv. 625)pirdapir vkiTxulobT: `iv agvistosa waryvanebaÁedesiiTgan konstantinepoled xelTuqmnelisa xatisa,romelsa Cven anCis xatad saxels vsdebT~ (47, 23-24).

p. karbelaSvilis mier miTiTebul xelnaweri(dReisaTvis A-425) warmoadgens sadResaswaulos,gadawerilia 1718 wels (e.i. XVIII saukunis ImeoTxedisaa da ara XVII saukunis, T.a.) da Sedgeniliadomenti kaTalikosis xelmZRvanelobiT, razec maszedarTuli anderZi gvamcnobs: `aRiwera wmidaÁ esesulTa ganmanaTlebeli sadResaswaulo brZanebaTamefeTa Saravandedisa, qarTvelTa, ranTa, kaxTa, samcxe-

23

Page 24: anCis macxovris xati  8

saaTabagoTa da yovliTa aRmosavleTisa kaTalikos-patriarqi domantisaTa... qronikonsa ov indiktionsapatriarqobisa misisasa id~ (32, ,82)

sainteresoa, rom sadResaswaulos gadamwersgamorCenia 16 agvistos gangebis qronologiuriTanmimdevrobiT Setana, gvian mixvedrilia Secdomas daamitom igi boloSi, 31 agvistos gangebaTa SemdegSeutania xelnawerSi.

sizustisaTvis isic unda aRiniSnos, rom amsadResaswaulos aRwerilobaSi gamorCenilia 16agvistos gangebis im nawilTa arseboba, romelicedesis da anCis xatebs Seexeba da TviT anCis xatistropari. aq mxolod antonis mier CamosvenebulixelTuqmneli xatis gangeba da zemoT xsenebulisagalobelia miTiTebuli.

axla ki konkretulad 16 agvistos gangebis Sesaxeb.p. karbelaSvils gangebis teqsti aseTi saxiT aqvsdamowmebuli: ,,iv. agvistosa waryvanebaÁ edesiidgankonstantinepoled xeliTuqmnelisa xatisa, romelsaCven anCis xatad saxl-vsdebT.~ amis mixedviT kigamodis, rom sadResaswaulos 16 agvistos gangebiscnobiT, edesidan konstantinopolSi gadasvenebulxelTuqmnel xats qarTvelebi anCis xats uwodebdnen.

16 agvistos gangebis xelnaweriseuli teqsti kiaseTi daskvnis safuZvels ar iZleva. aqnaTqvamia: ,,Tuesa agvistosa iv: waryvanebaÁ edesiTgankonstantinepoled xeliTuqmnelisa xatisa uflisaCuenisa iesu qristesi da misve xatisa, romelsa aw anCisxatad saxel-vsdebT~ (A_425, 607r ).

rogorc vxedavT, p. karbelaSvils arazustad aqvsdamowmebuli 16 agvistos gangebis teqsti. Tumca, isicunda aRiniSnos, rom gangebis xelnaweriseuli teqstisbundovanobac saxezea–SeuZlebelia gadaWriT mtkiceba,rom gamoTqmaSi ,,misve xatisa, romelsa aw anCis xatadsaxel-vsdebT~ sityva ,,misve” ,,ufalsa Cuensa iesuqristes~ gulisxmobs, romelic anCis xatzec arisgamosaxuli da ara edesis xelTuqmnel xats, anda,piriqiT.

aseT viTarebaSi yovelgvari eWvis gasafantavadmarTebulia gairkves domenti kaTalikosisdamokidebuleba sakiTxisadmi. marTlac, aigivebda Tuara domenti III anCis macxovris xats edesidan

24

Page 25: anCis macxovris xati  8

konstantinopolSi gadasvenebul xelTuqmnel xatTan?eWvgareSea, rom anCis xatis dResaswaulad 16

agvistos dadebis sakiTxi TviT domenti kaTalikosisgadawyvetilia. rac Seexeba anCis xatis tropars, igiSeiZleba TviT domenti kaTalikosis Sedgenilic iyos,Tumca amis dabejiTebiT mtkiceba ar SeiZleba. magramgadaWriT SeiZleba iTqvas, rom domenti kaTalikosisnebarTvis gareSe am tropars sadResaswauloSi verSeitandnen. anu domenti icnobda sadResaswauloSiSetanil anCis xatis troparis Sinaarss. es momentiarsebiTia 16 agvistos gangebis im nawilis sworadgagebisaTvis, romelic anCis xats Seexeba.

saqme isaa, rom 16 agvistos gangebaSi xazgasmiTaris miTiTebuli konstantinepolSi gadasvenebulixelTuqmneli xatis warmomavloba _ qalaqi edesa:,,Tuesa agvistosa iv: waryvanebaÁ edesiTgankonstantinepolis ÃeliT uqmnelisa xatisa uflisaCvenisa iesu qristesi”. magram gangebaSi araferianaTqvami anCis xatis Tavdapirveli samyofelis Sesaxeb.samagierod anCis xatis troparSi xazgasmiT arismiTiTebuli, rom anCis macxovris xati saqarTveloSiierapolisidan aris Camosvenebuli: ,, ieropoliT movidaxati ese saSineli~. es faqti mravlismetyvelia da imazemiuTiTebs, rom 16 agvistos gangebis damdebs azradacar mosvlia anCisa da edesis xatebis gaigiveba. anCisxatis troparisaTvis ioane anCelis sagalobelidanspecialurad im muxlis SerCeva, romelSic anCis xatisierapolisur warmomavlobazea cnoba, imaze metyvelebs,rom misi Semdgeneli edesis xelTuqmnel xatsa da anCisxats sxvadasxva xatebad miiCnevda. winaaRmdegSemTxvevaSi, anCis xatis troparisaTvis misi Semdgeneliioane anCelis sagaloblidan iseT teqsts SearCevda,romelSic anCis xatis edesis xelTuqmneli xatisagangansxvavebuli warmomavloba miTiTebuli ar iqneboda.yovel SemTxvevaSi, am sakiTxze yuradRebas mainc argaamaxvilebda. magram radganac man troparSi anCismacxovris xatis Tavdapirvel samyofelad xazgasmiTmiuTiTa qalaqi ierapolisi, Cans, es imitom moimoqmeda,rom sadResaswaulos mkiTxvels anCis macxovris xatida edesis xelTuqmneli xati erTmaneTisganganesxvavebina.

vfiqrob, sruliad aSkaraa, rom domenti

25

Page 26: anCis macxovris xati  8

kaTalikosis redaqciis sadResaswaulos 16 agvistosgangebaSi anCis macxovris xati ar aris gaigivebuliedesis xelTuqmnel xatTan.

Tu asea, gasarkvevia, ratom ganawesa domentim anCisxatis dResaswaulad 16 agvisto, dRe, rodesacaRmosavleTis marTlmadidebluri eklesiebixelTuqmneli xatis edesidan konstantinepolSigadasvenebas aRniSnavdnen.

sinamdviles ar Seefereba p. karbelaSvilismtkiceba, TiTqos, ,,dResaswauli am xatisa (anCismacxovris xatis, T.a.) im TaviTve sruldeboda yovelweliwads 16 agvistos, e.i. swored im dRes, romelicpirvelSive edesiidgan konstantinepolSi mosvenebulsxelT uqmnelis xatsa dauweses wm. mamebmasadResaswaulod” (16, 23). araviTari sabuTi, rom anCismacxovris xatis xseneba ,,im TaviTve” 16 agvistosaRiniSneboda, ar arsebobs. sakiTxTan dakavSirebiTsaintereso cnobas gvawvdis m. janaSvili: `aRdgomismeore dRes sakuTrad xatis (anCis macxovris xatis, T.a.)dReobaa~ (43), magram igi gviania da ris safuZvelzeadawesebuli, CvenTvis ucnobia. amrigad, domentikaTalikosis redaqciis sadResaswaulo uZvelesiwyaroa, romliTac anCis xatis xsenebis dRed 16 agvistodasturdeba. mogvianebiT, domenti kaTalikosisredaqciis sadResaswaulos gavleniT, anCis macxovrisxatis dResaswaulad 16 agvisto sxva liturgikulkrebulebSic Cndeba (mag., domenti jandieriSvilissadResaswaulo).

Cven viciT, rom sadResaswaulos 16 agvistosgangebaSi Setanili anCis xatis tropari ioane anCelis,,galobani anCis xatisani~-s mixedviT aris Sedgenili1718 w. amitom SeiZleboda gvefiqra, rom domentikaTalikosma anCis xatis xsenebis dRis Sesaxeb cnobaioane anCelis Txzulebis swored im Zvelixelnaweridan Seityo, romlis teqstis mixedviTacSeadgines sadResaswauloSi Setanili anCis xatistropari. magram saeWvoa, es ase iyos. saqme isaa, romioane anCelis galobani anCis xatisani” CvenamdeerTaderTi xelnaweriT (krebuli A_1040) arismoRweuli, gadawerilia domenti kaTalikosis redaqciissadResaswauloze ufro gvian da zustad TariRdeba1721 wliT (44, 305).

26

Page 27: anCis macxovris xati  8

safiqralia, rom sadResaswaulos anCis xatistroparis Semdgenelma da A-1040 krebulis gadamwerma,romelSic ioane anCelis Txzulebaa Setanili, erTi,,deda” xelnaweriT isargebles TavianTi saqmianobisdros. mTavari ki isaa, rom A-1040 krebulSi daculioane anCelis ,,galobani anCis xatisani”-s teqstsaraviTari miTiTeba ar axlavs xatis dResaswaulisaRniSvnis Taobaze. Cans, igi arc im xelnawerSi iyomiTiTebuli saidanac am Txzulebis teqsti gadaiweres.winaaRmdeg SemTxvevaSi A-1040 krebulis SemdgeneliaseT miTiTebas ar gamotovebda.

amrigad, anCis macxovris xatis dResaswaulad 16agvistos dadeba domenti kaTalikosis mier arisgadawyvetili 1718 wels.

aq kidev erTi saintereso momenti unda aRiniSnos.edesidan konstantinepolSi gadasvenebuli xatisxsenebis dRe jer kidev giorgi mTawmindels aqvsaRniSnuli Tavis ,,did svinaqsarSi”. rac Seexeba antonmartyofelis mier Camosvenebuli xelTuqmneli xatisdResaswauls, igi Tavdapirelad, XIII saukunidan 6agvistos, feriscvalebis dRes iyo dadebuli. amazexazgasmiT miuTiTebs abuserisZe tbeli: ,,Tuesaagvistosa iv. TayuaniscemaÁ cxovelismyofelisasaufloisa xatisa ÃelT uqmnelisaÁ, odes miyvanebuliqmna edesiaiT konstantinepoled, xolo meoredvinaÁaTgan miemadla naTesavTaca Cuensda mowyalebiTaRmrTisaÁTa Rirsisa mamisa Cuenisa antonimartyofelisa mier. da dResa feriscvalebasavemTxveviT kecsa zeda gardamoxufrulsa tiloÁsa mier”(1, 92 da 95)

domenti kaTalikosis redaqciis sadResaswaulopirveli liturgiuli krebulia, romelSic antonismier saqarTveloSi Camosvenebuli xelTuqmneli xatixsenebis dRed 16 agvistoa dadebuli. gamodis, romdomenti kaTalikosma ara marto anCis macxovris xatisdResaswaulad ganawesa 16 agvisto, aramed antonmartyofelis mier Camosvenebul xatsac SeucvaladResaswaulis dRe da igi 6 agvistodan aseve 16agvistos gadaitana.

domentis kaTalikosis mier anton martyofelisCamosvenebuli xatis dResaswaulis 16 agvistosgadatanis motivi naTelia_marTmadideblur samyaroSi

27

Page 28: anCis macxovris xati  8

16 agvistos aRiniSneboda edesiidan konstantinepolSigadasvenebuli xelTuqmneli xatis dResaswauli. antonmartyofelis ,,cxovrebis” vrceli svinaqsaruliredaqciis, arsen bulmaisimisZisa da saba svingelozissagaloblebis mixedviT, am wmindanis miersaqarTveloSi Camosvenebuli xati ara martoxelTuqmneli iyo, aramed Tavdapirvelad edesaSi iyodavanebuli. Cans, domenti kaTalikosma swored amitomgadaitana wmida antonis mier CamosvenebulixelTuqmneli xatis dResaswauli 6 agvistodan 16agvistos.

anCis macxovris xati ki arc xelTuqmneli iyo daarc qalaqi edesa iyo misi Tavdapirveli samyofeli.rogorc zemoT aRvniSneT, es kargad icoda domentikaTalikosma. maS ris safuZvelze ganawesa man anCismacxovris xatis dResaswaulad aseve 16 agvisto?

`avgarozis epistoles~ cnobiT, mogzaurebiierusalimidan edesamde ierapolisis gavliT Cadiodnen.andria pirvelwodebulis `mimoslvis~ mixedviT, wmidamociqulebi andria, sÂmon kananeli, mataTa da TadeozerTad Casulan edesaSi, saidanac andria mociqulisaqarTvelosken gamoemarTa: andria `SemdgomadmartÂliisa kualad ganvida saqmesa mas qadagebisasa daiyvnes mis Tana mogzaur sÂmon, romelsa ewoda kananelida mataTa, romeli iwoda iudas wil da Tadeoz maTTanave, da miiwivnes ukuÀ edesa qalaqad, sada igi daSTaTadeos avgaroz mTavrisa Tana, romlisadaca ÃeliTuqmneli xati uflisa Cuenisa ieso qristesi, masveTadeossa pirvelve mierTva, romlisagan meyseuladmiiRo mTavarman man xorcieli simrTele da sulierisarwmunoeba; xolo didebuli andrea sxÂTa maT Tanamovidodes qalaqiTi qalaqad da sofliTi soflad,aswavebdes ersa da iqmodes saswaulTa da esreTmiiwivnes quÀyanasa qarTlisasa da vidre mdinaredmdeWoroxisa, daucadeblad qadagebdes saxelsa RuTisasa~(24, 36). amrigad, andria pirvelwodebuli saqarTveloSimosvlamde jer edesaSi imyofeboda TadeozTan, im wmidamociqulTan erTad, romlmac macxovris davalebiTedesaSi avgarozTan xelTuqmneli xatis Caasvena (racaRniSnulia kidec zemoT damowmebul citataSi) da amisSemdeg movida saqarTveloSi qristianobissaqadageblad. anu gamodis, rom andria

28

Page 29: anCis macxovris xati  8

pirvelwodebulis mier ierapolisidan CamosvenebulianCis macxovris xatma edesis gavliT daivanasaqarTveloSi. Cans, yovelive es kargad icoda domentikaTalikosma da amitomac anCis macxovris xatsac,romlis dResasawaulic misi droisaTvis daviwyebasiyo micemuli, Tavisi redaqciis sadResaswauloSidResaswaulad 16 agvisto daudo, dRe, rodesacedesidan xelTuqmneli xatis konstantinopolSigadasvenebis dResaswauli aRiniSneboda.

amrigad, anCis xatis dResawaulis TariRi XVIIIsaukunis pirvel meoTxedisaTvis dakarguli iyo. amisgamo domenti kaTalikosma 1718 wels Sedgenil Tavisiredaqciis sadResaswauloSi xatis dResaswaulad 16agvisto ganawesa. amasTan, domentim es dRe SearCia araanCis xatis xelTuqmnelobis gamo, rogorc es p.karbelaSvils miaCnda, aramed imitom, rom iziarebdaiovane anCelis cnobas xatis klarjeTSi andriapirvelwodebulis mier ierapolisidan mosvenebisSesaxeb da, ramdenadac es wmida mociqulisaqarTveloSi edesis gavliT movida, anCis xatisdResaswaulad 16 agvisto dado, dRe, rodesacxelTuqmneli xatis edesidan konstantinopolSigadasvenebisDdResaswauli aRiniSneboda.

ase rom, p. karbelaSvilis cnoba, TiTqos, anCismacxovris xatis dResaswaulad `im TaviTve~ 16 agvistosaRiniSneboda sinamdviles ar Seefereba. anCis xatisdResaswaulad 16 agvisto mxolod XVIII saukunisdasawyisSi daadgines da es gadawyvetileba araviTarikavSirSia xatis xelTuqmnelobasTan.

karedis domenti kaTalikosis RvawlisaRmniSvneli warwera

dReisaTvis anCis macxovris xatis kubos mTelsiganeze damagrebulia liTonis firfita mxedruliTSesrulebuli xuTstriqoniani vrceli warweriT.warweriani firfita imgvaradaa damagrebuli karedze,rom misi karebebis daketili mdgomareobisas, pirdapirmosdevs karebebis qveda nawilze arsebul givi

29

Page 30: anCis macxovris xati  8

amilaxoris Rvawlis aRmniSvnel warweras. miCneulia,rom warwera Seicavs cnobas anCis macxovris xatisxelTuqmnelobis Sesaxeb.

warweris Semcveli liTonis firfitisaTvis karedzeramdenjerve SeucvliaT adgili. pl. ioseliani wers,rom warweriani firfita karedze xatis budis qveS anuim adgilas iyo damagrebuli, sadac dResaa: `Под самымкивотом иконы, есть...надпись~ (46, 28). 1884 wels m.janaSvilma warweris adgilsamyofelad kubos zurgimiuTiTa: `TviT xatis budis ukan grZeli warweraa,romelic mokled mogviTxrobs mTels istoriasxatisas~(43). magram 1902 wlisaTvis, rogorc p.karbelaSvili mowmobs, warweriani firfita isev Zveladgilas daubrunebiaT `xatis kubos dabla pirze~(16,17).

warwera ramdenjermea gamoqveynebuli(a. muraviovi, m.brose, pl. ioseliani, m. janaSvili, p. karbelaSvili, S.amiranaSvili). maTgan yvelaze zustia S. amiranaSvilisgamokvlevaSi motanili teqsti. amitom qvemoT masvimowmeb swored misi publikaciis mixedviT(qaragmebigaxsnilia):

1. `adiden RmerTman kaTalikos-patriarxidomenti, romelman ganaaxla xati ese ÃeliTuqmneli. pirvelad edesiidgan konstantinepoledwarmousvenebiaT da odes leo isavari da sxuanixatTmbrZolni gamoCnden mas, Jamsa muniTganwarmoesvenaT

2. da daesvenaT klarjeTs saepiskopososasaydarsa anCisasa. brZanebiTa da nivTis boZebiTamefeT mefes TamarisiTa ioane anCels patiosnadmoeWeda da odes gaTaTrda samcxe maSin aRsruliyo t Ф iliss vaWar da eyida fasiTa damoesvenebina biZis Cvenis patriarxis

3. domentisaTvis da mas Zvirfasad eyida dadaesvena t Ф iliss saydarsa sakaTalikozsamefobasa papis Cuenis mefis vaxtangisasa. mas aqeTdidad daZvelebul iyo xe Tu moWediloba. CuenmefeTa Saravandedma, yovlisa saqarTveloskaTalikoz-patriatxman domenti, kualadganvaaxle da movWede guli da

4. kubo da Sevmate Tvali da margariti. qristeRmerTo, Semindev yovelni coduani Cemni

30

Page 31: anCis macxovris xati  8

satanjvelisa da yovelTa mterTa xilulTa dauxilavTagan. mixsen da Semracxe marjvenaT Sensada daicev mefe saqarTuÀlosa pankratovanivaxtang da

5. meuRle maTi dedofali rusudan, Zeni maTnibaqar da giorgi da asulni maTni. yovelniveixsen gansacdelisagan. amin! qronikonis tog.kualad ganaxlebul iqmna siZvelisa gamo kuboese macxovris Cyve welsa qronikonis fig~ (5, 11).

rogorc vxedavT, warwera ori nawilisagan Sedgeba.Sinaarsidan gamomdinare, misi pirvel da vrcel nawilsmkvlevarebi domenti kaTalikoss (1705-1741 ww.)miakuTvneben. rac Seexeba meore nawils, igi sulramdenime sityvisagan Sedgeba da 1825 wliT TariRdeba.amasTan SeniSnulia warweris qronologiuri dafaqtobrivi uzustobani, magram warweris avTentikurobaeWvqveS aravis dauyenebia.

daviwyoT imiT, rom warweraSi arazustad arismiTiTebuli pirveli nawilis Sesrulebis TariRi. aqdomenti kaTalikosis mier anCis xatisa da misi kubosganaxleba-Semkobis TariRad 1685 welia miTiTebuli(qronikonis tog=1312+373=1685). magram cnobilia, romwarweraSi miTiTebuli 1685 wlisaTvis kaTalikosi iyonikolozi (ioTam amilaxoris Ze) da ara domenti III.aqve mefed moxseniebuli vaxtangi aris vaxtang VI daigi mxolod 1705 wlidan flobda qarTlis samefotaxts, xolo misi Ze giorgi, romelic aseve warweraSiamoxseniebuli, daibada 1712 wels.

aRniSnul qronologiur Seusabamobebs grZnobdnenwarweris publikatorebi da amitomac SesworebaSehqondaT mis daTariRebaSi. m. broses azriT, warwerisSemsrulebelma `ar icoda qronikonis gamoyeneba~.mecniers miaCnda, rom TariRSi 300-is aRmniSvneli aso tzedmetia da, radgan asomTavrulSi o(70) da u(400)asoebis aRreva advilia, `TariRi iqneboda 403(ug)-1715~(52, 31-32, sqolio).

pl. ioselianma aRniSna, rom warweraSi u-s nacvlad,romelic 400 aRniSnavs, SecdomoT aris amokveTili 300-is aRmniSvneli aso t. amitom man warweris rusulTargmanSi qronikonis TariRad warweriseuli 373 wlisnacvlad 473 weli miuTiTa: `в год хрокикона 473 (1715)~(46, 31).

31

Page 32: anCis macxovris xati  8

d. baqraZemac Sesworeba Seitana warwerisdaTariRebaSi, da misi Sesrulebis TariRad 1715 welimiiCnia (45, 29), Tumca amis dasabuTeba ar moucia.

m. janaSvili daeTanxma pl. ioselianis mosazrebas:`warweras tog magier unda ejdes qoronikoni uog(1715)~ (43).

p. karbelaSvilma warweriseuli 1685 weli 1705 wliTSecvala, magram Tavisi mosazreba ar sausabuTebia (16,17-18).

unda SevniSnoT, rom warweris TariRSi qronikonistog-is uog-iT Secvla, rogorc es p. ioselianma da m.janaSvilma moimoqmedes, miuRebelia. aseTi SesworebisSedegad warweris Sesrulebis TariRad viRebT ara 1715,aramed 1785 wels (1312+473=1785). dausabuTeblobis gamomiuRebelia pol. karbelaSviliseuli versiac.

S. amiranaSvilmac warweris Sedgenis TariRad 1715weli miiCnia da ase axsna warweriseuli Secdomismizezi: `warweris Semsrulebels mosvlia Secdoma: man403 aRniSna ara `ug~ niSniT, aramed t=(300), r=100, g=3;r(=100) niSnis daweris dros mas daviwyebia zeda xazisgakeTeba (rac gvaZlevs o=70); erTi sityviT, 400aRniSvnis dros man erTi niSnis u-s magivrad SecdomiTaRniSna ori niSniT `t~ 300 da r=100~ (5, 12).

S. amiranaSvilis es mosazreba gaziarebuliamkvlevarTa mier (25, 15), magram igic miuRebelia. saqmeisaa, rom, rogorc iTqva, warwera mxedruliT arisSesrulebuli da `tog~ qronikonis aRniSvnaSi gvaqvsara orkbila `o~, razedac `zeda xazis~ dasma mogvcemda100-is aRmniSvnel aso `r~-s, aramed kuTxovani `o~ (ix.tabula). amitom mis zeda xazis gakeTebis daviwyebagamoricxulia.

amrigad warweriseuli TariRis SecdomajerjerobiT logikur axsnas ar eqvemdebareba. amitomufro marTebulia warweris Sesrulebis TariRiganisazRvros masSi moxseniebuli istoriuli pirebismoRvaweobis wlebis mixedviT.

giorgi, vaxtang VI-is Ze, daibada 1712 wels (23, 48),xolo TviT domenti kaTalikosi TurqeTs gaemgzavra1724 wels (iqve, 58)sadac daapatimres da gadasaxlebaSiimyofeboda 1738 wlamde. amitom domentis mier anCisxatisa da misi kubos ganaxleba-Semkobis TariRad 1713-1723 wlebSi unda miviCnioT.

32

Page 33: anCis macxovris xati  8

mTavari mainc isaa, rom anCis xatis karedis amwarweris mkvlevarTa yuradRebis miRma darCawarwerasTan dakavSirebuli erTi arsebiTi momenti.saqme isaa, rom warweris orive nawili_domentikaTalikosis Rvawlis aRmniSvnelica da 1825 wliTdaTariRebulic_xatis kuboze damagrebul liTonisfirfitaze erTi xeliT aris Sesrulebuli (ix.tabula ). es ki imas niSnavs, rom warwera im saxiT,rogoriTac Cvenamde moaRwia, gviani naxelavia. igi 1825wels aris Sesrulebuli da damagrebuli xatis kuboze.

amrigad, anCis macxovris xatis karedis aRniSnuliwarwera misi teqstis pirdapiri cnobiT, 1685 wlisaa,Sinaarsis mixedviT, 1713-1723 wlebiT TariRdeba, xolopaleografiulad (realurad) 1825 wels arisSesrulebuli, rac safuZvlian eWvs qveS ayenebs misavTentikurobas.

riTi aixsneba is garemoeba, rom warwera, romelickaTalikos domenti III Rvawlis Sesaxeb gvamcnobs damisi saxeliT mogviTxrobs, Sesrulebulia warweraSiaRwerili movlenebidan 100 wlis Semdeg, 1825 wels?

sami SesaZlebloba arsebobs: 1. warwera mTlianadnayalbevia; 2. xatis karedze arsebuli domentikaTalikosis Rvawlis aRmniSvneli warwera droTaganmavlobaSi dazianda da amitomac ganaaxles 1825wels_ucvlelad gadaitanes axal firfitaze da 3. 1825wels Zveli, domenti kaTalikosiseuli warwerisganaxlebisas misi teqsti `Seavses~ damatebiTi cnobebiTanCis macxovris xatis xelTuqmnelobis Sesaxeb. amasTanwarweris ganaxleba masSi swored am damatebiTicnobebiT Sevsebis aucileblobiT iyo ganpirobebuli.

vfiqrob, CamoTvlili SesaZleblobebidansinamdvilesTan axlos ukanaskneli unda iyos da, ai,ratom.

Sinaarsis TvalsazrisiT, warweris domentikaTalikosis Rvawlis aRmniSvneli nawili Tavis mxrivor nawilad SeiZleba gaiyos: pirvel nawilSi gvaqvs

33

Page 34: anCis macxovris xati  8

cnobebi anCis macxovris xatis warmomavlobasa da misTavgadasavalze saqarTveloSi Camosvenebamde. TvalSisacemia, rom warweris am nawilis cnobebi anCis xatisSesaxeb dokumenturad ar dasturdeba.

marTlac, warweraSi anCis macxovris xatixelTuqmnelad aris moxseniebuli: `adiden RmerTmankaTalikos-patriarxi domenti, romelman ganaaxla xatiese ÃeliT uqmneli~. magram, rogorc aRiniSna, ZvelqarTul wyaroebSi anCis xati xelTuqmnelad arsadiwodeba. mxolod XVIII saukunis 90-iani wlebidan iwyebaanCis xatis xelTuqmnelad moxsenieba, rac domentikaTalikosis redaqciis sadResaswaulos 16 agvistosgangebis araswori interpretaciis Sedegia.

warweris am nawilis mixedviT, anCis macxovris xatisaqarTveloSi, kerZod ki klarjeTSi, edesidankonstantinopolis gavliT aris Camosvenebuli:`pirvelad edesiidgan konstantinepoled warmous-venebiaT da odes leo isavari da sxuani xatTmbrZolnigamoCnden mas Jamsa muniTgan warmoesvenaT da daesvenaTklarjeTs saepiskopososa saydarsa anCisasa~. iovaneanCelis cnobiT ki, xati saqarTveloSi pirdapir arisCamosvenebuli andria pirvelwodebulis mier: `andria,Tavi mociqulTa, ierapoliT movida da xati esesaSineli Cuen mosavTa moguaniWa~. amasTan, rogorcvxedavT, amave avtoris cnobiT, xati ierapolisidanaris Camosvenebuli da ara edesidan.

T. gewaZem scada axsna moeZebna warweris amSeusabamobisaTvis: `ioane anCeli wm. andriapirvelwodebuls imitom ixseniebs, rom man pirvelmaSemoabrZana RvTismSoblisagan boZebuli xelTuqmnelixati, romelzedac yovladwmindasTan yrma macxovariciyo gamosaxuli~ (10, 50). magram aseTi axsna miuRebelida usafuZvloa, radgan sagalobelSi odnavi miniSnebacki ara gvaqvs, rom iovane anCels andriapirvelwodebulis mier Camosvenebuli RvTismSoblisxelTuqmneli xati aqvs mxedvelobaSi.

amasTan, ucnauria, rom warweraSi sruliadignorirebulia is Rvawli, romelic andriapirvelwodebuls miuZRvis saqarTveloSi anCis xatisCamosvenebiT. arada es wm. mociquli saqarTveloSididad popularuli iyo. wmida giorgi mTawmidelmacxom berZnebis winaSe swored andria pirvelwodebulis

34

Page 35: anCis macxovris xati  8

saqarTveloSi mimosvlis safuZvelze daicva qarTulieklesiis avtokefalia.

ufro metic, warweris cnobiT, xati saqarTveloSiVIII saukunis bizantiis imperatoris lev isavrelisdros CamousvenebiaT. arada sayovelTaod cnobiliacnobilia, rom macxovris xelTuqmneli xati 944 welsgadaasvenes edesidan konstantinepolSi da am movlenasmTeli marTlmadidebeli samyaro, maT SorissaqarTveloc aRniSnavda.

miuxedavad aRniSnulisa, xatis karedis warweris esSeusabamoba p. karbelaSvilma ase gaamarTla: `539 w.sparseTis mefe xosro mouxda edesiis qalaqsa da amgaWirvebis dros edesiis episkoposma naxa sizmrad isadgili, sadac dakrZaluli iyo piri RvTis xati. maSindidis locva-vedrebiT gamoangries kedeli dagadmoasvenes saswaulT moqmedi xati...amis Semdeg argasula asi weliwadi, rom edesia midamoebiT arabebmadaipyres, magram berZnebma gandevnes erT dros arabebida piri RvTis xati litaniobiT edesiidgan gadaasveneskonstantinepolSi da daasvenes wmida sofios taZarSi.VIII-IX sauk. saberZneTis zogierTi imperatori RvTismoZuleni iyvnen. leon isavroelma da konstantinekopronimom, saberZneTis imperatorebma, aRZres saSinelidevnuleba wmida xatTa Tayvaniscemisa...yvela hmalavdawmida xatebsa miudgomel adgils, zogi zRvaSi agdebdaxatebsa RvTis anabrad. ai, am dros piri RvTis xatisaidumlod gadmoasvenes kapadokiis anCis saepiskopozotaZarSi, mdinare Woroxis xeobaSi~ (16, 15-16 ). amrigad, p.karbelaSvilis azriT, macxovris xelTuqmneli xatiedesidan konstantinepolSi VII saukuneSi gadaasvenes,xolo konstantinepolidan saqarTveloSi VIII-IXsaukuneebSi.

S. amiranaSvilma miiCnia, rom xatis karedis warweraSesaZlebelia Secdomas arc Seicavs: `SesaZlebelia,rom, marTlac bizantiaSi xatebis Tayvaniscemis devnisdros, leon III isavrelis mefobaSi, macxovrisxelTuqmneli xatis ikonografiuli tipis erT-erTinimuSi gadmoetanaT dasavleT saqarTveloSi~ (5 ,19).

q. miqelaZis azriT, `Tu mxedvelobaSi miviRebT...warweris Sesrulebis dros (me-18 saukune) gamoricxuliar aris im periodSi efiqraT, rom xelTuqmneli xatisaqarTveloSi Camoitanes xatmebrZoleobis dros,

35

Page 36: anCis macxovris xati  8

radgan xatmebrZolebi gamodiodnen ra saerTod xatebiswinaaRmdeg, gansakuTrebul SeuwynareblobasamJRavdnebdnen xelTuqmneli xatis mimarT da misSesaxeb arsebuli cnobebis ganadgurebasac kicdilobdnen (48, 92).

karedis warweris Secdoma z. aleqsiZemac aRniSna:warwera `asaxelebs wyaroebidan kargad cnobilistorias xelTuqmneli xatis edesidankonstantinepolSi gadasvenebis Sesaxeb, Tumca: berZnulwyaroebSi igi X s-iT TariRdeba, minaweri ki VIII s-iT(leon isavreli-717-741 ww.) aTariRebs~ (4, 12).

sakiTxTan dakavSirebiT saintereso situacia gvaqvssaeklesio gamocemebSi. T. gewaZem aRiara, warwerisSecdoma: `rac Seexeba anCisxatis karedis gviandelkarze XVIII saukunis dasawyisSi gakeTebul warweras,rom macxovris xelTuqmneli xati saqarTveloSiSemoabrZanes bizantiis imperator leon III isavrielis717-741 ww. zeobisas e.i. xatmebrZolobis periodSi,rogorc batoni z. aleqsiZe miuTiTebs, marTlac,Secdomas warmoadgens~ (10, 56). miuxedavad amisa, T.gewaZem mainc scada axsna moeZebna warwerisSecdomisaTvis. igi CamoTvlis xatebis devnismagaliTebs xatmebrZolobis periodSi da wers, rom`swored amgvari gadmocemebi daedo safuZvlad imas,rom xuTasze meti wlis Semdeg anCisxatis karedisgviandel karze(Sic!) gakeTebuli warweris avtorma,konstantinepolidan macxovris xelTuqmneli xatisklarjeTSi gadasveneba, xatmebrZolobis periodsdaukavSira~ (iqve, 57).

p. karbelaSvilis wignis gamosvlidan 100 welzemeti gavida. dRes ukve sabolood aris garkveuli, rommacxovris xelTuqmneli xati edesidankonstantinepolSi 944 wels gadaasvenes. anu aSkaraa,rom anCis xatis karedis CvenTvis saintereso warweriscnoba, anCis macxovris xati klarjeTSixatmebrZolobis dros Camoasvenebis Sesaxeb, mcdaria.Sesabamisad, mcdaria p. karbelaSvilis analogiurimosazrebac. miuxedavad amisa, am cota xnis winadgamocemuli Jurnalis `siwmideebi gvixmoben~Semdgenelebi mainc p. karbelaSvilis Secdomisgamosworebas cdiloben. ufro metic, iqiTdaadanaSaules am sakiTxSi S. amiranaSvili: `b-ni Salva

36

Page 37: anCis macxovris xati  8

amiranaSvili arc aq aris marTali, rodesac domentiIII-s warweris SinaarsSi da p. karbelaSvilis mowmobaSiSeaqvs eWvi. naTelia, rom `odes leo isavari da sxuanixatTmbrZolni gamoCnden mas Jamsa muniTgan warmoesvenada daesvenaT klarjeTs saepiskopososa saydarsaanCisasa~. aq domenti kaTalikozi leo isavrossmoixsenebs, rogorc xatmebrZolobis aRmZvrels, `xolosxvani xatmbrZolni~ moicavs garkveul did periods,romelic unda vigulisxmoT dawyebulixatmebrZoleobis dasawyisidan (717 w.) damTavrebulikonstantinopolSi jvarosnebis SemosvliT (1204 w.).radganac xati idumal iyo gadasvenebuli anCaSi, araris gamoricxuli, rom xatis adgilmdebareobagarkveul periodSi ucnobi iyo, risi magaliTebsacxatebis istoriaSi xatmebrZolobis Jams mravladvxvdebiT~ (26, 44). am sityvebis avtorebi verc kigrZnoben, rom TviTonve ewinaaRmdegebian p.karbelaSvils, romelic garkveviT wers, rom anCis xatiVIII-IX saukuneebSi Camoasvenes saqarTveloSi da ara X-XIII saukuneebSi, rogorc: `VIII-IX sauk. saberZneTiszogierTa imperatori RvTis moZuleni iyvnen: leonisavroelma da konstantine kopronimom, saberZneTisimperatorebma, aRZres saSineli devnuleba wmida xatTaTayvaniscemisa...yvela hmalavda wmida xatebsa miudgomeladgils, zogi zRvaSi agdebda xatebsa RvTis anabrad.ai, am dros piri RvTis xati saidumlod gadmoasveneskapadokiis anCis saepiskopozo taZarSi, mdinareWoroxis xeobaSi~ (16, 15-16).

dekanoz zaqaria maCitiZis mier Sedgenil `wmindanTacxovrebaSi~ anCis macxovris xatis Sesaxeb naTqvamia:`macxovris (xelTuqmneli, T.a.) xati konstantinopolSiXIII saukunis damdegamde inaxeboda. am periodisaTvistilo_xelTuqmneli xati moaSores ficars, romelzecmacxovris gamosaxuleba saswaulebrivad iyo gadasuli.

XIII saukunis dasawyisSi konstantinopolSi mwvavepolitikuri viTareba Seiqmna_mahmadianuri samyarosgarda mas kaTolikuri evropac utevda. 1204 welskonstantinopoli evropelma jvarosnebma aiRes.erTerTi gadmocemis Tanaxmad am xanebSi tilosmacxovris xelTuqmneli xati veneciis doJs dondolosgadaeca...rac Seexeba ficars, romelzec xelTuqmnelixati iyo dakruli da romelzec gamosaxuleba

37

Page 38: anCis macxovris xati  8

saswaulebriv gadavida: im mizniT, rom es udidesisiwminde marTmadideblur samyaros rogormeSeenarCunebina, igi konstantinopolidan saqarTveloSi,kerZod, mTian klarjeTSi gadaasvenes da anCis saydarSidaabrZanes. am periodidan xelTuqmneli xats anCisxatiewoda. saqarTveloSi mas piri RvTis xatsac uwodeben.anCelma mTavarepiskoposma ioanem Tamar mefesxelTuqmneli xatis Zvirfasi TvlebiT SemkobisnebarTva sTxova. xati didi xelovnebiT moWedasaxelovanma oqromWedelma beqa opizarma, xolo ioaneanCelma klarjeTSi SemobrZanebul am udides siwmindessagalobeli miuZRvna~ (40, 2003).

analogiuri azria gatarebuli gv. koplataZisa dagr. ruxaZis mier Sedgenil `mcire saeklesioenciklopediaSi~: `meaTe saukuneSi xelTuqmneli xatiedesidan konstantinepolSi gadaasvenes da wm. sofiistaZarSi daabrZanes. XIII s. dasawyisSi, SesaZlebeliajvarosnebis SiSiTac, tiloze gadasuli xelTuqmnelixati ficars moaSores da gadamales, magram aRmoCnda,rom xati saswaulebrivad ficarze gadasuliyo. amaveperiodSi, roca jvarosnebma bizantiis dedaqalaqiaiRes, gaZarcves da siwmindeebi daitaces, xelTuqmnelixati saqarTveloSi Camoasvenes da klarjeTSi, anCistaZarSi daasvenes. xati didi xelovnebiT moWeda beqaopizarma, xolo ioane anCelma mas sagalobeli miuZRvna.me-16 saukuneSi, roca TurqeTis Semosevis Sedegad anCissaepiskoposo gauqmda, xati jer axalcixeSigadmoasvenes, xolo Semdeg erT xans igi sofel WalaSiioTam amilaxvris ojaxSi inaxeboda. me-18 s-isdasawyisSi kaTalikos-patriarqis domenti mesamisbrZanebiT, xelTuqmneli xati TbilisSi Camoasvenes dame-8 saukuneSi agebuli RmrTismSoblis Sobissaxelobis taZarSi daasvenes, ris gamoc im dRidantaZars anCisxatis taZari ewoda.~ (22, 288).

amis sawinaaRmdegod Semdegi unda aRiniSnos:warweraSi xatis konstantinopolidan saqarTveloSiCamosvenebis TariRad lev isavralis (717-741 ww.) droamiTiTebuli, magram am droisaTvis anCis macxovris xatisaqarTveloSi karga xnis Camosvenebuli iyo (ix. zemoTxatis istoria). amasTan, lev isavralis drosxelTuqmneli xati, mandilioni, jer kidev edesaSiimyofeboda da konstantinopolSi mxolod orasi wlis

38

Page 39: anCis macxovris xati  8

(944 w.) Semdeg gadaasvenes. garda amisa, iovane anCeliscnobiT, romelic anCis kaTedras marTavda da,bunebrivia, brwyinvaled ecodineboda xatiswarmomavloba, xati saqarTveloSi ieropolisidan arisCamosvenebuli andria pirvelwodebulis mier da arakonstantinopolidan. yovelive es imaze metyvelebs, romwarwera aSkarad `mZime qronologiuri Secdomebs~Seicavs da maT araviTari gamarTleba ar moeZebneba.

sruliad sawinaaRmdego viTareba gvaqvs warweris imnawilSi, romelic kaTalikos domenti III-isTanamedroveTa Sesaxeb cnobebs Seicavs. es cnobebididi sizustiT gamoirCeva da dokumenturadacdasturdeba. Tamar mefis safasiT anCis xatis moWedvisSesaxeb TviT xatis Wedur CarCoze arsebuli warweraiuwyeba; anCis xati qarTlac samcxis `gaTaTrebis~Semdeg, 1664 wels Camoasvenes; am dros qarTlSimefobda vaxtang V (Sahnavazi), xolo kaTalikosi iyodomenti II. maTgan pirveli papad, meore ki biZadekuTvnoda domenti III-s; rogorc es warweraSianaTqvami, samcxidan TbilisSi xati CamoasvenaTbiliselma vaWarma. Tumca warweraSi misi saxelimiTiTebuli ar aris, magram SemorCenilia dokumenti,saidanac vigebT am vaWris vinaobas da im safasisodenobas, rac kaTalikosma domenti II gaiRo anCisxatis (da sxva cxra qarTuli xatis) SesaZenad_2000marCili; warweraSi naxsenebi `mefe mefeTasaqarTuelosa pankratovani vaxtang da meuRle maTidedofali rusudan~ iyvnen domenti III-is axlonaTesavebi da Tanamedroveni, xolo maTTan erTadnaxsenebi `Zeni maTni~ baqar da giorgi marTlacaRniSnuli qarTlis mefisa da dedoflis Svilebiiyvnen. aqve naxsenebia `asulni maTni~. vaxtang VIqaliSvilebic hyavda da maTi saxelebic cnobilia.

CamoTvlili cnobebis sizuste mravlismTqmelia,magram TavisTavad Seuval sabuTs ar warmoadgens, romdomenti III-is warweris arseboba 1825 wlamdevivaraudoT_daxelovnebul yalbismqmnels istoriulcnobebze dayrdnobiT SeeZlo aseTi SinaarsiT warwerisSedgena. magram anCis xatis kubos 1825 wlis aRniSnulwarweraSi `damatebiTi cnobebis~ CamrTvels aseTad vermiviCnevT Tundac imitom, rom mas warweris teqstSigaepara iseTi Secdoma, rogoricaa sityva `patriarqis~

39

Page 40: anCis macxovris xati  8

rusificirebuli forma `patriarxi~ da Tanac araerxel.es sityva warweraSi samjer gvxvdeba da samivejer amformiT. amitom swore ar iqneba mas mivaweroT teqstSiiseTi realiebis arseboba, romelic mxolod domenti IIIkaTalikoss SeiZleba ekuTvnodes_igi Tavisiwinamorbedi da momdevno kaTalikosebisagangansxvavebiT, Tavs `kaTalikos-patriarqs~ uwodebda da`mefeTa Saravandedad~ ixseniebda. magaliTad, misiredaqciis sadResaswaulos anderZSi naTqvamia: `aRiwerawmidaÁ ese ...sadResaswaulo brZanebiTa mefeTaSaravandedisa... kaTalikos patriarqis domentisaTa~(32,82). zustad ase ixsenieba domenti III anCis xatis kuboswarweraSic (Tu mxedvelobaSi ar miviRebT sityva`patriarqis~ rusificirebul variants): `mefeTaSaravandedma yovlisa saqarTvelos kaTalikoz-patriatxman domenti~.

erTaderTi uzustoba, romelsac kubos warweris esnawili Seicavs isaa, rom masSi mocemuli TariRi(tog=1685) ar emTxveva domenti III-is kaTalikosobiswlebs. magram es warweris 1825 wels warwerisSemsruleblis SecdomiT aixsneba.

amrigad, warweris meore nawilis cnobebiabsoluturi sizustiT dasturdeba dokumenturad daodnavi eWvic ki ar SeiZleba SevitanoT misavTentikurobaSi_warweris es nawili udavod domentikaTalikoss ekuTvnis.

rac Seexeba warweris pirveli nawilis cnobebsanCis macxovris xatis xelTuqmnelobisa da misisaqarTveloSi edesidan konstantinopolis gavliTCamosvenebis Sesaxeb, rogorc araerTgzis aRvniSneT,isini Zvel wyaroebSi ar gvxvdeba da, Sesabamisad, arcdasabuTeba eZebneba. piriqiT, winaaRmdegibaSi modianmaTTan da, aqedan gamomdinare, xatis Sesaxeb domenti IIIkaTalikosis cnobasTanac, romelsac miaCnda, rom xatiierapolisidan iyo Camosvenebuli da ara edesidan(konstantinopolis gavliT) ix. zemoT Tavi `1718 wlissadResaswaulos gangeba anCis xatis Sesaxeb~). ukve amissafuZvelze SeiZleboda dagveskvna, rom warweriscnobebi xatis edesuri warmomavlobis Sesaxeb domentikaTalikoss ar ekuTvnis. magram am faqts SeiZleba sxvaaxsnac moeZebnos_dasaSvebia, rom domenti kaTalikosmaTavisi redaqciis sadResaswaulos Sedgenis dasrulebis

40

Page 41: anCis macxovris xati  8

Semdeg (1718 w.) Seicvala Tvalsazrisi anCis xatiswarmomavlobis Sesaxeb, rac aisaxa kidec xatis kuboswarweraSi, romelic cota mogvianebiT, vTqvaT, 1720wels aris Sesrulebuli.

magram karedis warweraSi dasaxelebuli erTi faqtiueWvelad adasturebs, rom misi pirveli da meorenawilebi sxvadasxva pirs ekuTvnis. kerZod, warwerispirveli nawilis cnoba, rom anCis macxovris xati arisxelTuqmneli da igi ganaaxla domenti kaTalikosma(`adiden RmerTman kaTalikos-patriarxi domenti,romelman ganaaxla xati ese ÃeliT uqmneli~)Sinaarsobliv winaaRmdegobaSia warweris meore nawiliscnobasTan, romelic udavod domenti kaTalikossekuTvnis da xatisa da misi kubos ganaxleba-Semkobazeiuwyeba.

mxedvelobaSi maqvs Semdegi garemoeba: warweraSiasea aRwerili domenti kaTalikosis Rvawli: `CuenmefeTa Saravandedma yovlisa saqarTvelos kaTalikoz-patriatxman domenti kualad ganvaaxle da movWedeguli da kubo da Sevmate Tvali da margariti~.warweris im nawilSi ki, romelic 1825 wliT TariRdeba,naTqvamia, rom `kualad ganaxlebul iqmna siZvelisagamo kubo ese macxovris Cyve welsa qronikonis fig~.

dReisaTvis anCis xati Semkulia Weduri CarCoTi damTliani Weduri perangiT (macxovris biusti,Saravandedi da ornamentuli zeda are). amasTan viciT,rom Weduri CarCo beqa opizris naxelavia, razec TviTCarCos qveda nawilze arsebuli warawera mogviTxrobs.

xatis karedis warwerebis safuZvelze S.amiranaSvilma daaskvna, rom `1686 w. mouWedavT karebiSignidan (givi amilaxors, T.a.), xolo 1825 w. xatisguli da dausvamT ori angelozis gamosaxuleba kubosTavze kuTxeebSi~ (5, 12). mecniers ar dauzustebia, rasniSnavs `xatis gulis~ moWediloba, magram amgamoTqmaSi TviT anCis xatis moWedvas rom argulisxmobda, es aSkaraa_xatis `moWedulobazemocemuli macxovris nimbi (Saravandedi) da gulmkerdiSesrulebulia 1825 w.~ (iqve, 13).

T. sayvareliZem daazusta, rom `1686 wels(`qronikonsa tod~) givi amilaxoris nebiTa daTaosnobiT anCis xatis karebi garedanac moWedes~ dagaiziara S. amiranaSvilis mosazreba domenti

41

Page 42: anCis macxovris xati  8

kaTalikosisa da 1825 wels anCis xatisa da misi karedisganaxleba-Semkobaze gamoTqmuli: `domenti III-m ganaaxlaxatis zeda nawili (kubosi, T.a.)_angelozTa TiTofigura kuTxeebSi (am figurebs gulisxmobs albaTwarweris `movWede kubo~), am drosve SeumkviaT xatiZvirfasi TvlebiT (`Sevmate Tvali da margariti~)...anCis xatis moWedilobis kidev erTi, sul ukanaskneliqronologiuri fena, romlis Sesaxeb ukve gvqondasaubari_1825 wels damatebuli vercxlis firfita,macxovris biustiT, SaravandediTa da ornamentulifoniT~ (25, 15).

`siwmideebi gvixmoben~-is Semdgenel-redaqtorebiiziareben S. amiranaSvilis aRniSnul mosazrebas xatzemacxovris biustis, Saravandedisa da ornamentulifonis 1825 wels Semkobis Sesaxeb da, Sesabamisad,miiCneven, rom `1825 wels mefis ruseTis periodSiuxeSad dairRva ikonografiuli saxe macxovrisxelTuqmneli xatisa~ (26, 44).

magram S. amiranaSvilis mier domenti kaTalikosisada 1825 wels anCis xatisa da misi karedis Semkoba-ganaxlebis Taobaze zemoT damowmebul mosazrebasewinaaRmdegeba TviT warweris Sinaarsi. marTlac,warweris mixedviT, 1825 wels mxolod xatis kuboganuaxlebiaT: `kualad ganaxlebul iqmna siZvelisagamo kubo ese macxovris Cyke welsa qronikonis fig~.domenti kaTalikosis dros ki araTu ganuaxlebiaTkubo, aramed misi `gulic~ SeumkviaT TvlebiTa damargalitiT: `Cuen, mefeTa Saravandedma, yovlisasaqarTvelos kaTalikoz-patriatxman domenti, kualadganvaaxle da movWede guli da kubo da Sevmate Tvalida margariti~. aq `gulis moWedva~ xatis WeduriperangiT Semkobas unda gulisxmobdes da, ai, ratom:dReisaTvis arc anCis xatze da arc misi kuboze, gardaxatis Weduri perangisa, arsad Tvlebi da margaliti argvaqvs. amasTan, xatsa da karedze Tvlebisa damargalitebis ararsebobas maTi dakargviT ver avxsniT,radgan aseT SemTxvevaSi Tvlebis carieli budeebi Tuara, am budeebis kvali mainc unda SemorCeniliyo ise,rogorc xatis perangze (ix. tabula@#), rac aseve argvaqvs. es ki imaze metyvelebs, rom anCis xatis perangi(macxovris biustiT, SaravandediT, ornamentuli areTida TvlebiT) domenti kaTalikosis iniciativiT aris

42

Page 43: anCis macxovris xati  8

Sesrulebuli da xati Cvenamde moRweulia im saxiT (TumxedvelobaSi ar miviRebT dReisaTvis dakargulzogierT Tvalsa Tu Tvlis budes), rogoric mas XVIIIsaukunis 20-ian wlebSi hqonda. anu domenti kaTalikosisdrosac anCis xatze qriste yovlismpyrobeli(pantokratori) iyo warmodgenili. marTlac, 1825 welsgakeTebul xatis perangs 100 wliT adre domentikaTalikosi `TvliTa da margaritiT~ ver Seamkobda.

sxvaTa Soris, aseTi gagebiT kiTxulobdnen karediswarweris am cnobas a. muraviovi, p. ioseliani da TviTp. karbelaSvilic. am ukanasknelma rusulad ase Targmnaigi: `Мы, потомок всея Грузии царей патриарх Доментий,опять возобновили и оковали внутр (образ) и кивотумножил драгоценные камни и жемчуг~ (47, 34).

amrigad, anCis xatis Weduri perangi, romelsac a.muraviovi `Zalian Zvelad~ miiCnevda (50, 21), n . kondakovi XIV saukunis nimuSad sTvlida (48, 173), p.karbelaSvilis azriT, beqasa da misi winamorbedisnaxelavia (16, ), xolo S . amiranaSvili 1825 wliTaTariRebda da rusuli xelobisad miaCnda (5, 8),domenti kaTalikosis dakveTiT aris Sesrulebuli 1713-1723 wlebSi.

p. karbelaSvils miaCnda, rom anCis xatixelTuqmneli iyo da, sxvaTa Soris, am azrisdasasabuTeblad aseTi argumentis moitana: `kaTalikos-patriarqi domenti...warweraSi mogviTxrobs, romsaberZneTSi raki xatTa Tayvanis cemas devna dauwyesimperator leo isavros droidgan, xelTuqmneli xatikonstantinopolidan klarjeTis saepiskopo taZarSigadmoasveneso da iqiTgan aq tfilisSi moasveneso. Turom kaTalikos-patriarqs domentis sabuTi ar hqonda,raT gabedavda amisTana cnobis Tqmasa? rasakvirvelia,ara. kaTalikos-patriarqi domenti III friadganaTlebuli piri iyo, Zma ganaTlebulis mefis vaxtangmeeqvsisa da mis xelT iyo jer didi sapatriarqowignTsacavi. domentis movlili hqonda ierusalimi,saberZneTi, ruseTi da sxv~ (16, ).

domenti kaTalikosi marTlac didad ganaTlebulimoRvawe iyo. amitom marTebuli ar iqneba ardaveTanxmoT misi pirovnebis p. karbelaSviliseulSefasebas. magram, Tu asea, warmoudgenelia, rom masanCis macxovris xati, romlis ferwerazec qriste

43

Page 44: anCis macxovris xati  8

yovlismpyrobeli iyo gamosaxuli, ris safuZvelzecTviTonve Seamkobina igi Weduri perangiT,ikonografiulad sruliad gansxvavebul xelTuqmnelixatisagan ver gaerCia da Tavis warweraSi edesidankonstantinopolSi gadasvenebul ikonografiuladsruliad gansxvavebul edesis xelTuqmnel xatadgamoecxadebina.

yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, anCismacxovris xatis karedze DdReisaTvis arsebuliwarweris istoria ase warmogvidgeba: domentikaTalikosma 1713-1724 wlebSi Weduri perangiT SemosaanCis xati, ganaaxla misi kubo da amis aRmniSvneliwarwerac gaukeTa xatis kareds. savaraudod, warwerisdasawyisSi mokled, ramdenime sityviT, aRniSnuli iyoanCis xatis is istoria, romelic cnobili iyo qarTuliwyaroebiT, maT Soris, xatis ierapolisidanwarmomavlobis Sesaxeb (ise, rogorc sadResaswaulos 16agvistos gangebaSi CarTul anCis xatis troparSi). XVIIIsaukunis 90-iani wlebidan domenti kaTalikosisredaqciis sadResaswaulos 16 agvistos gangebisbundovnobis wyalobiT qarTul sazogadoebaSidamkvidrda azri anCis macxovris xatisa da edesidankonstantinopolSi gadasvenebuli xelTuqmneli xatisigiveobis Sesaxeb, rac aisaxa kidec im periodiswerilobiT ZeglebSi (16, ). magram TviT anCis macxovrisxatis kuboze damagrebul domenti kaTalikosisRvawlis aRmniSvnel warweraSi araferi iyo naTqvamianCis xatis xelTuqmnelobis Taobaze. amasTan xatisTavdapirvel adgilsamyoflad aq miTiTebuli iyoierapolisi da ara edesa, sadac, aRmosavluriqristianuli tradiciis Tanaxmad, xelTuqmneli xatiiyo davanebuli konstantinopolSi gadasvenebamde.amitom 1825 wels `ganaaxles~ domenti kaTalikosisRvawlis aRmniSvneli warwera_Secvales warwerispirveli nawilis Sinaarsi. nacvlad ierapolisuriwarmomavlobisa, miuTiTes, rom xati TavdapirveladedesaSi inaxeboda, iqidan ki konstantinopolSi iqnagadasvenebuli (saeklesio tradiciis gaTvaliswinebiT),Semdeg ki_tao-klarjeTSi, rac mTavaria, miuTiTesxatis xelTuqmnelobis Sesaxeb da `ganaxlebuli~warwera isev xatis karedze daamagres.

Zneli saTqmelia, 1825 wels konkretulad visi

44

Page 45: anCis macxovris xati  8

iniciativiT moxda karedis Zveli warweris `ganaxleba~,magram es anCisxatSi am droisaTvis moRvawealeqsi_mesxiSvilebis saxelovani sagvareulosromeliRac warmomadgenlis gareSe rom ar moxdeboda,es eWvgareSea.

amrigad, anCis macxovris xatis karedis warweriscnoba xatis xelTuqmnelobis Sesaxeb domentikaTalikoss ar ekuTvnis da igi gviani, 1825 wlis,interpolaciaa.

SejamebadReisaTvis anCis macxovris xatze mxolod qristes

saxea ferweriT warmodgenili, xolo danarCeninawilebi WedurobiT aris dafaruli. xatze macxovrimkerdamdea gamosaxuli, marcxena xelSi daxurulisaxareba uWiravs, marjvena ki makurTxevelad aqvsSemarTuli, anu xatze qriste ,,yovlismpyrobelia~warmodgenili. macxovris es gamosaxuleba Casmuliabeqa opizaris mier Sesrulebuli ornamentuli CarCoSi,romelzec erTmaneTs enacvleba ornamenti da wmidanTagamosaxulebani.

CarCos zeda nawilis centrSi `saydaria~warmodgenili, xolo aqeT-iqiT, kuTxeebSi,mTavarangelozebi_miqaeli da gabrieli. CarCos qvedanawilze sami mociqulis aseTive naxevarfigurebigvaqvs: kuTxeebSi petre da pavle, SuaSi_iovanemaxarebeli. CarCos marcxena nawilze RvTismSobeliawarmodgenili, marjvenaze_iovane naTlismcemeli. orivewmidani macxovrisken aris Sebrunebili vedrebispozaSi da mTeli taniT arian gamosaxuli, anu qristeyovlismpyrobelis gamosaxuleba beqa opizaris mierSesrulebul xatis Weduri CarCoze warmodgenilwmidanTa gamosaxulebebTan erTad `vedrebis~kompozicias qmnis. rac Seexeba xatis Weduri perangiTSemosvas, igi, rogorc ukve gairkva, domentikaTalikosis iniciativiT moxda 1713-1723 wlebs Soris.

amrigad, anCis macxovris xatze vedrebiskompozicia jer kidev Tamar dedoflis dros iyo

45

Page 46: anCis macxovris xati  8

warmodgenili. gasarkvevi gvrCeba kidev erTi sakiTxi.kerZod, xatze qriste `yovlis mpyrobeli~ amavedroidan iyo gamosaxuli, Tu igi gviani namoqmedaria.

S. amiranaSvili pirveli qarTveli mecnieri iyo,romelmac ikonografiuli TvalsazrisiT SeiswavlaanCis macxovris xati, magram xatis karedis e.w. `domentikaTalikosiseuli warweris~ Sinaarsis gavleniT,SecdomiT xatis Weduri perangiT Semosvis TariRad 1825weli miiCnia. arada, rogorc zemoT gairkva, xatisWeduri perangiT Semosva domenti kaTalikosisiniciativiT moxda 1713-1723 wlebs Soris.

magram ris safuZvelze Seamosina domentikaTalikosma anCis xati Weduri perangiT?

sabednierod, Cven SegviZlia Tvali gavadevnoT anCisxatis ikonografias saukuneebis manZilze.

1929 wels Seswavlis mizniT anCis macxovris xatsWeduri perangi moxsnes. S. amiranaSvili ase aRwersgamovlenili xatis ferweruli Ffenis daculobas:`xatis mxatvrulsa da Sesrulebis teqnikis analizsabrkolebs is garemoeba, rom mxatvroba Zlierdazianebulia, gansakuTrebiT macxovris piris saxisqveda nawili, sadac mxatvroba TiTqmis sul gadasulia.macxovris Tma, romelic or nawilad iyofoda, Zlierdazianebulia. SedarebiT kargad Cans misi marcxenanawnavi; marjvena nawnavis mxatvrobis feni savsebiTgadasulia: amJamad igi dafarulia XVII s. meorenaxevris muqi yavisferi saRebaviT, romelzedac SemdegwausvamT laqi...

pirvandeli mxatvroba SemorCenia mxolodmacxovris pirisaxes, isic metad dazianebuli saxiT;gamoirkva, rom macxovris pirisaxes dakavebuli hqoniaficris TiTqmis mTeli are. macxovris nimbiganaxlebulia XVII s. Ria oqriT, konturi moxazuliaagurisferi muqi saRebaviT, foni xatisa dafarulia Riamocisfro saRebaviT, rac damaxasiaTebelia XVII-XVIII s.qarTuli xatweris ZeglebisaTvis. TeTri saRebaviTxatis marcxena areze Senaxulia warwera q~e; marcxnivqvemoT moCans wignis (saxarebis) yda, TvlebiT Semkuli,romelic dawerilia ara uadres XVII s. marcxena xelisTiTebis gamosaxuleba ar Senaxula, odnav SenaxuliaTiTebis moxazuloba, romelic arkvevs, rom macxovarswigni eWira qvemodan~ (5, 18-19).

46

Page 47: anCis macxovris xati  8

rogorc vxedavT, Cvenamde SemorCenili ferwerismixedviT, anCis macxovris xatze, domenti kaTalikosismier perangiT Semosvamde, aseve qristeyovlismpyrobeli yofila gamosaxuli. amrigad,Ffaqtia,rom xatis dRevandeli Weduri perangi xatze arsebuliferweris safuZvelzea Seqmnili, anu xatze XVIIsaukuneSic qriste yovlismpyrobeli iyo gamosaxuli.aqedan gamomdinare, cxadia, rom domenti kaTalikosmaanCis xatis Weduri perangi TviT xatze SemorCeniliferweruli fragmentebis safuZvelze gaakeTebina.

am mosazrebis siswores adasturebs Semdegigaremoebac. zemoT, xatis istoriaSi aRvniSneT, romxonis wmida giorgis eklesiaSi davanebuli iyo anCisxatis piri, romelsac xonis wmida giorgis xatiszurgis 1636 wlis warweraSi ixseniebs levan II dadiani(1611-1657 ww.): `q. eha, Svidwil uZlevelo, mowameTamTavaro wmidao giorgi xonisao da anCis xato, piroRmrTisao, SemogwireT da davasveneT taZarsa Tquensaxati ese Cuen, Ãelmwifeman dadianman patronma levan~(12, 276-277). TiTqos, es xati besarion kaTalikoss (1742-1769 wlebSi dasavleT saqarTvelos kaTalikos-patriarqi) erTxans TavisTan (gelaTSi?) gadausvenebia,magram, Cans, xati maleve ukan, xonSi, daubrunebiaT,Tumca dRevandeli adgilsamyofeli ucnobia. XXsaukunis dasawyisSi anCis macxovris xatis es pirixonis eklesiaSi naxa da aRwera e. TayaiSvilma: ` xati macxovrisa wels zeviTi, vercxlisa, mooqvrili , anCisxatad wodebuli, dabali xelobisa, eqvsi qviT Semkobili . macxovars xeli sakurTxad aqvs gamzadebuli da aweria: I~C X~C ~ (iqve, 277). e.TayaiSvili xats xonis wmida giorgis xatis zurgiszemoT damowmebuli warweris mixedviT levan IIdadianis droiT aTariRebs: `xati unda ekuTvnodes XVIIsaukunes, levan II dadianis dros da misgan unda iyosSemowiruli~ (iqve). magram es xati xonSi levan II-isgamefebamde undad daevanebinaT, radgan xonis saydrisgamosavlis davTarSi romelic XVI saukunis boloTiTariRdeba, anCis xati mravaljer aris naxsenebi (33,358_373). samwuxarod, am xatis e. TayaiSviliseuliaRweriloba ar aris srulyofili. miuxedavad amisa, amaRwerilobiTac ki udavoa, rom xonSi davanebul`anCisxatad~ wodebul xatzec, romelic yvela

47

Page 48: anCis macxovris xati  8

monacemebiT amave saxeliT cnobili saswaulTmoqmedixatis pirs warmoadgenda, aseve qriste yovlismpyrobeliyofila gamosaxuli. Sesabamisad, SeiZleba davaskvnaT,rom XVI saukuneSic anCis xatze macxovris iseTiveikonografiuli tipi iyo warmodgenili, rogoric dResgvaqvs, anu qriste yovlismpyrobeli.

anCis xatze gamosaxuli macxovris ikonografiulitipis dasadgenad uaRresad saintereso cnobas Seicavsiovane anCelis sagalobeli `galobani anCis xatisani~,romelSic himnografi ase mimarTavs xats: `lomebrgveqadian mterni Cuenni da guecinian, aramed Sen, xatosaSinelo, mklaviTa SeniTa Semusren~. aq `mklaviTaSeniTa Semusren~ ubralo, xatovani gamoTqma ar aris daimaze metyvelebs, rom sagaloblis dawerisdroisaTvisac anCis xatze macxovari `mklaviT~ yofilagamosaxuli (xatze macxovris `mklaviani~ gamosaxulebayofila). anu iovane anCelis `galobani anCisxatisanis~daweris momentisaTvis, rogorc dRes, anCis macxovrisxatze qriste yovlismpyrobeli yofila warmodgenilida, Sesabamisad, XII saukunidan moyolebuli dRemdeanCis xatze macxovris xelTuqmneli saxe arasodesyofila gamosaxuli.

aq erTi garemoeba unda aRiniSnos. rogorcgarkveulia, anCis macxovris xatis CarCos reliefuriwarweris mixedviT, xati Tamar dedoflis mierboZebuli safasiT iovane anCelma beqa opizarsmoaWedina. es garemoeba dakavSirebuli unda iyos anCissaydarze datexil raRac stiqiur ubedurebasTan,romelic iovane rkinaeli-anCelis dros momxdara. esmovlena ase aqvs aRwerili sofrom mwignobars:`mlevansa amas sofelsa midamo ecvala da mas Sina(anCis saydarSi, T. a.) danivTebuli simdidre dasamkauli saydrisaÁ xrwnilebasa daenTqa. da yovladSekninebul iyo~ (51, 99). amitom TviT sofromsanCisaTvis Seuwiravs saxareba da `Ãati gankacebisaÁ~,romlebic masac beqasTvis mouWedinebia (iqve).dabejiTebiT Znelia mtkiceba, magram safiqralia, romswored amave mizeziT iyo ganpirobebuli Tamardedoflis mier safasis gaReba anCis macxovris xatisSesamkobad. yovel SemTxvevaSi, drois mokle monakveTSi,anCis kaTedraze iovane anCelis saydrobis dros, anCissaydris sami didi siwmidis Semkoba da Tanac cnobili

48

Page 49: anCis macxovris xati  8

oqromqandakeblis mier SemTxveviTi ar unda iyos. aq ki upriania kiTxva: Cvenamde srulad moaRwia beqa

opizris mier Sesrulebulma anCis macxovris xatisWedurobam?

am kiTxvaze pasuxis gasacemad saWiroa gairkves Turam gamoiwvia XVII saukuneSi xatis Saravandedisa dafonis ganaxleba.

xatze XVII saukunis ferweris arseboba S.amiranaSvilma ase axsna: `Zeglis detaluri ganxilva daaRweriloba... arkvevs, rom ganaxlebis dros (XVII s.)mxatvars ukve aRar esmoda macxovris e.w.`xelTuqmneli~ gamosaxulebis ikonografiuli tipisraoba da Sinaarsi: man pirvandeli xelTuqmneligamosaxulebis ikonografiuli tipi ver gaigo dagadaakeTa e. w. `pantokratoris~ (`yovlismpyrobelis~)gamosaxulebad, romelic ufro Cveulebrivia da ufroxSiria religiur xelovnebaSi. man macxovris pirisaxesmiumata biusti, marcxena xelSi daaWerina saxareba,xolo marjvena xelis TiTebs kurTxevis niSnis saxemisca. uxeiro restavraciam sruliad daarRviaproporciebi macxovris pirvandeli gamosaxulebisa...

amrigad pirvandeli gamosaxulebis fragmentebisganxilva saSualebas gvZlevs savsebiT zustadaRvadginoT gamosaxulebis ikonografiuli tipi,romelic XVII s. restavraciis dros sworad ar iyogagebuli, ris gamoc aRdgenili nawili amaxinjebsZeglis pirvandel saxes; magram macxovris pirisaxeimdenad dazianebulia, rom mravali mniSvnelovanidetali, romelic exeba stilisa da TviTgamosaxulebis Tavisebur niSnebs, gaurkveveli rCeba~(iqve, 19).

miuxedad aRniSnulisa, S. amiranaSvilma calsaxaddaaskvna, rom `macxovris tipi, romelic warmodgeniliaaRniSnul Zeglze (anCis macxovris xatze, T. a.),ekuTvnis e. w. `xelTuqmneli~ gamosaxulebis tips...macxovris gamosaxuleba ikonografiuli SinaarsiT dazogi stilistikuri niSnebis mixedviT, warmoadgens,ueWvelia Zveli xanis Zegls, ara ugvianes VII-VIII s.romelic mWidrod dakavSirebulia siriuli xelovnebiswresTan; samwuxarod, Zegli imdenad dazianebulia, romar gvaZlevs saSualebas ufro zustad da konkretuladgamovTqvaT aRniSnuli debuleba~ (iqve, 19).

49

Page 50: anCis macxovris xati  8

arada bunebrivia kiTxva: Tu xati TavdapirveladxelTuqmneli iyo, rogor moxda, rom masze arSemogvrCa macxovris saxis Tanadrouli da am tipisxatisaTvis aucilebeli atributikis, vTqvaT, mandilisumniSvnelo ferweruli fragmenti mainc? S.amiranaSvilis daskvniT, `macxovris pirisaxe imdenaddazianebulia, rom mravali mniSvnelovani detali,romelic exeba stilisa da TviT gamosaxulebisTavisebur niSnebs, gaurkveveli rCeba~, magram, Tu asea,ratom ganaaxles mxolod Saravandedi da xeli ardaades macxovris aranakleb dazianebul saxes?

niSandoblivia isic, rom S. amiranaSvili zemoTdamowmebul msjelobaSi garkveviT ver asaxelebs, Turodis da ramdenma mxatvarma miiRo monawileoba anCismacxovris xatis `gadakeTebaSi~. igi erTgan pirdapirmiuTuTebs, rom xatis `ganaxlebis dros (XVII s.)mxatvars ukve aRar esmoda macxovris e. w.`xelTuqmneli~ gamosaxulebis ikonografiuli tipisraoba da Sinaarsi: man pirvandeli xelTuqmneligamosaxulebis ikonografiuli tipi ver gaigo dagadaakeTa e. w. `pantokratoris~ (`yovlismpyrobelis~)gamosaxulebad... man macxovris pirisaxes miumatabiusti, marcxena xelSi daaWerina saxareba, xolomarjvena xelis TiTebs kurTxevis niSnis saxemisca~(iqve, 19). meoregan, xatis aRwerilobisas, kimiuTiTebs, rom xatze `marcxniv qvemoT moCans wignis(saxarebis) yda, TvlebiT Semkuli, romelic daweriliaara uadres XVII s. marcxena xelis TiTebisgamosaxuleba ar Senaxula, odnav Senaxulia TiTebismoxazuloba, romelic arkvevs, rom macxovars wignieWira qvemodan~ (iqve), anu gamodis, rom marcxena xelisTiTebisa da saxarebis gamosaxulebebi makurTxevelimarjvenis gamosaxulebasTan SedarebiT sxva drosa dasxva mxatvris mier aris Sesrulebuli. sxvaTa Soris, esaSkarad Cans xatis fotozec (5, tabula #10). ufrometic, S. amiranaSvili anCis macxovris xatisrestavraciis sqemaze (ix. aqve), romelzec `SavikonturiT aRniSnulia pirvandeli mxatvroba, wiTliT_XVII s. restavracia, xolo punqtiriT_1825 w. moWedilo-baze datovebuli konturi macxovris pirisaxisgamosaCenad~, saxarebisa da marcxena xelis TiTebismoxazulobas saerTod ar miuTiTebs. xolo aqve

50

Page 51: anCis macxovris xati  8

aRniSnuli ferweris fragmenti, romelsac igi XVIIsaukuneSi Sesrulebul makurTxeveli xelisgamosaxulebad miiCnevs, sqemaze (da fotozec)srulebiTac ar gavs makurTxeveli xelisgamosaxulebas da, saxarebisa da marcxena xelisTiTebis moxazulebasTan erTad, ufro macxovrissamosis gamosaxulebis da Tanac ara XVII saukunis,aramed Tavdapirveli, saxis Tanadrouli, ferwerisfragmenti unda iyos.

arsebiTi mainc isaa, rom XVII saukuneSi xatzeganaaxles (Saravandedi, foni da biusti) an ucvleladdatoves swored is Zveli, macxovris saxis Tanadrouliferweruli detalebi (marcxena xelis TiTebismoxazuloba da saxareba), romlebic dReisaTvisdomenti kaTalikosis dakveTiT damzadebul xatisperangzea warmodgenili da qriste yovlismpyrobelistipis xatisaTvis aris damaxasiaTebeli.

yovelive es imaze metyvelebs, rom Tamar dedoflisdros beqa opizarma `pativiT moWeda~ anCis macxovrisferweruli xatis ara marto CarCo, aramed perangiTSemosa TviT qriste yovlismpyrobelis ferweruligamosaxuleba, romelzec warmodgenili iyo macxovrisbiustis, xelis da, saerTod, qriste yovlismpyrobelistipis xatisaTis damaxasiaTebeli calkeuli detalebi(garda macxovris saxisa). mogvianebiT, XVII saukuneSi,beqa opizris xelobis es Weduri perangi daikarga daxatze SemorCenili dazianebuli ferwerulifragmentebi gamoCnda. amitom saWiro gaxda xatzeSemorCenili am fragmentebis gacxoveleba-ganaxleba,romlebic dakarguli Weduri perangis qveS iyomoqceuli, manam xati gaiZarcveboda, rac, savaraudod,XVII saukuneSive ganxorcielda.

es daskvna rom litoni fantazia ar aris, sabuTadcageris macxovris xats davasxeleb, romelic anCismacxovris xatTan kompoziciurad Zalian axlo dgas. esxati bagrat III-s dakveTiT aris Sesrulebuli da X-XIsaukuneebiT TariRdeba.

cageris xatze, anCis macxovris xatis msgavsad,qriste ,,yovlismpyrobelia~ warmodgenili. maszecmxolod macxovris saxe yofila ferweriTSesrulebuli, xolo danarCeni are Weduria. macxovriaqac mkerdamdea gamosaxuli, marjvena xeli

51

Page 52: anCis macxovris xati  8

makurTxevelad aqvs SemarTuli, marcxenaSi ki xelSidaxuruli saxareba uWiravs.

macxovris gamosaxuleba cageris xatzec CarCoSiaCasmuli, romelzec aseve erTmaneTs enacvlebaornamenti da wmidanTa gamosaxulebani. CarCos zedanawilze_kuTxeebSi da centrSi sami medalioniamTavarangelozTa naxevarfiguriani gamosaxulebebiT.CarCos qveda nawils pirvandeli saxiT ar mouRweviaCvenamde, igi gviania da, g. CubinaSvilis varaudiT, aqacTavdapirvelad sami medalioni unda yofiliyo wmidamxedrebis gamosaxulebiT. CarCos marcxena nawilzeRvTismSobelia warmodgenili, marjvenaze_iovanenaTlismcemeli. orive wmidani macxovrisken arisSebrunebili vedrebis pozaSi. mokled, saxvaoba am orxats Sori mxolod isaa, rom anCis xatis CarCozegamosaxulebebi oTxkuTxa AareebSia Casmuli,cagerisaze_medalionebSi da RvTismSobeli da iovanenaTlismcemeli anCis xatze mTeli taniT ariangamosaxuli, cageris xatze ki_naxevarfigurebiT.

mTavari ki mainc isaa, rom orive xatze qristeyovlismpyrobeli Weduri CarCoebze warmodgenilwmidanTa gamosaxulebebTan erTad `vedrebis~kompozicias qmnis.

amrigad, imTaviTve anCis macxovris xatze qristeyovlismpyrobeli iyo gamosaxuli, xolo Tamardedoflis droidan mTlianad beqa opizaris xelobisWedurobiT iyo dafaruli (garda macxovris saxisa).

dasasrul, asaxsneli gvrCeba, Tu rodis da rissafuZvelze moxda anCis macxovris xatis gaigivebaedesidan konstantinopolSi gadasvenebulmandilionTan.

cnobilia, rom anCis macxovris xats TbilisSidReisaTvis anCisxatad wodebul eklesiis aRdgenisa damoxatvis Semdeg daudes bina. p. karbelaSvilianCisxatis moxatulobis Sesaxeb werda: `Zvelimxatvroba kedlebzed ganaxlebulia jer nikolozkaTalikozisagan 1680 w. da Semdeg 1614 w. samxreTis SuaTaRzed daxatulia: a) anton martmyofeli sakvivrvelT-moqmedi (VI sauk.) xeliT umqnelis xatiT (kecze); b)qalaqis edesis bWeni da mis Tavzed xeliT uqmnelixati; g) mosvla Tadeoz mociqulisa avgarozTan da d)avgarozisagan SemTxveva xeliT uqmnelis xatisa~ (16, 25).

52

Page 53: anCis macxovris xati  8

r. gverdwiTelis xelmZRvanelobiT CatarebulianCixatis sarestavracio samuSaoebis Sedegad dazustdaanCisxatis taZris am moxatulobis Qqronologia:`cnobebi imaze, TiTqos nikoloz amilaxvris, xologanmeorebiT 1814 wels, dekanoz dimitrialeqsimesxiSvilis dakveTiT, zeTis saRebavebiTganaaxles Zveli moxatuloba, mTlad zusti araRmoCnda. gaxsnam gviCvena, rom kedlis moxatulobisZveli fena Sesrulebulia, da ara zeTis saRebavebiTganaxlebuli, kaTalikos nikoloz amilaxvris dakveTiT1683 wels da rom mas ganmeorebiTi aRdgenis kvali aramCnevia.

taZari axlad iqna moxatuli zeTis saRebavebiT XIXsaukunis 40-ian wlebSi, albaT, marTlac dekanozdimitri aleqsi_mesxiSvilis (1778-1862 ww.) dakveTiT...

cnobili qarTvelologis mari broses azriT,mxatvroba, romelic man anCisxatis taZarSi ixila,ekuTvnoda erT-erTs or Zma ovnatanovTagan, romlebmacpeterburgis samxatvro akademiaSi miiRes ganaTleba.

magram, vinaidan akademiaSi ovnatanovTagan mxoloderTi Zma-agafoni swavlobda, (meore Zma-iakobi-asakisgamo akademiaSi ar miiRes), savaraudoa, rom swavlisdamTavrebisa da TbilisSi dabrunebis Semdeg 1844w.swored mas SesTavaza dekanozma dimitrim anCis xatisinterieris moxatva.

Tavisi stiliT es moxatuloba kardinaluradgansxvavdeba Zveli qarTuli kedlis mxatvrobisagan,maT Soris-1683 w. Sesrulebuli amave taZrismoxatulobisagan da, udavod, ekuTvnis adamians,romelic icnobs XIX saukunis rusi da evropelimxatvrebis namuSevrebs~ ( ,50-51).

amrigad, anCisxati anton martyofelis freskiTa daedesis xelTuqmneli xatis istoriis amsaxveli scenebiTgvian, 1844 wels, moixata. dRemde aravis auxsnia, Tu amtaZarSi, sadac anCis macxovris xati iyo davanebuli,ratom aris gamosaxuli anton martyofeli mis mierCamosvenebuli xelTuqmneli xatiT xelSi, rodesacviciT, rom am wmida mamasa da anCis xats SorisaraviTari kavSiri ar arsebobs.

rogorc irkveva, wmida anton martyofelisfreskuli portreti arc Tu usafuZvlod gamouxatavTanCisxatis taZarSi.

53

Page 54: anCis macxovris xati  8

ukve aRiniSna, rom anCis macxovris xatisdResaswaulis dRe XVIII saukunis dasawyisamde ucnobiiyo. viTareba domenti kaTalikosma gamoaswora da 1718wels Tavisi redaqciiT Sedgenil sadResaswauloSi(A_425) xatis dResaswaulad 16 agvisto dado.

domentis sadResaswauloSi edesidankonstantinopolSi gadasvenebuli mandilionis, anCismacxovris xatisa da anton martyofelis mierCamosvenebuli xelTuqmneli xatis 16 agvistos gangebaxelnawerSi aseTi saxiT aris warmodgenili: ,,Tuesaagvistosa iv: waryvanebaÁ edesiTgan konstantinepoledxeliTuqmnelisa xatisa uflisa Cuenisa iesu qristesida misve xatisa, romelsa aw anCis xatad saxelvsdebT~.amas mosdevs anCis macxovris xatis tropari da Semdegki wmida antonis mier Camosvenebul xatis Sesaxebgvaqvs miTiTeba: `amasve dResa xatisa marto myofelisa,kecsa zeda uxeloT gamosaxulisa da wmidisa mamisaantoni marto myofelisa~, rasac mosdevs antonmartyofelis mier saqarTveloSi CamosvenebulixelTuqmneli xatisadmi kaTalikos arsenbulmaisimisZis mier miZRvili I sagalobelisSemoklebuli varianti da anton martyofelissvinaqsaruli cxovreba.

domenti kaTalikosis redaqciis sadResaswaulos 16agvistos gangebis zemoT ukve aRniSnulma bundovanebamda im garemoebam, rom masSi anCis xatis xsenebamoqceulia edesuri warmomavlobis macxovris orixelTuqmneli xatis, konstantinopolSi gadasvenebulimandilionisa da anton martyofelis miersaqarTveloSi Camosvenebuli xatis, gangebaTa Soris,didi gaugebroba da dabneuloba gamoiwvia imJamindelwignier sazogadoebaSi.

saqme isaa, rom 1726 wels moskovSi domentijandieriSvils rusuli prolog-svinaqsarisa dadomenti kaTalikosis redaqciis sadResaswaulosaganramdenadme gansxvavebuli nusxis, `TumcaRa amave tipisada redaqciis~ (29, 89-93. ufro dawvrilebiT, iqve)mixedviT Seudgenia sadResaswaulo (A_220), romelSicanton martyofelis mier saqarTveloSi CamosvenebulixelTuqmneli xati gaigivebulia anCis-xatTan: `da masvedResa(16 agvistos, T.a,) xatisa martyofelisa, romelsaaw anCis xatad saxel-vsdebT da wmindisa mamisa antoni

54

Page 55: anCis macxovris xati  8

martyofelisa”. rogorc vxedavT, aSkaraa, rom domentijandieriSvilis mier anCis macxovris xatis wmida antonmartyofelis mier Camosvenebul xatTan gaigivebadomenti kaTalikosis sadResaswaulos 16 agvistosgangebis `wyalobiT~ moxda (Sdr. A_425: ,,Tuesaagvistosa iv: waryvanebaÁ edesiTgan konstantinepoledxeliTuqmnelisa xatisa uflisa Cuenisa iesu qristesida misve xatisa, romelsa aw anCis xatad saxel-vsdebT~).

domenti jandierisSvilis redaqciissadResaswaulom mxolod me-18 s-is miwuruls CamoaRwiasaqarTveloSi da martyofis monasterSi daudes bina(xelnaweris minawerebis mixedviT). Sedegmac ar daayovnada 16 agvistos gangebis cnobis gavleniT, rom anCismacxovris xati da wmida anton martyofelis mierCamosvenebuli xelTuqmneli xati erTi da igive xatia,1844 wlis axlo xanebSi anCisxatis taZris samxreTisnavi anton martyofelis portretiTa da edesisxelTuqmneli xatis istoriis amsaxveli scenebiTmoaxatvines.

magram anCis xatTan dakavSirebuli gaugebrobebiamiT ar amowurula da analogiuri situacia gvaqvsedesidan konstantinopolSi gadasvenebul mandilionTananCis macxovris xatis gaigivebis TvalsazrisiT.

domenti kaTalikosis redaqciis sadResaswauloispahanSi imyofeboda (Cans, Sahis karze dabarebulmaromeliRac batoniSvilma gaiyola Tan) da mxolod 1784wels daabrunes saqarTveloSi. amaze metyvelebsxelnawerze arsebuli Semdegi minaweri: ,,me, codvilmanmgaloblis Svilman glaxam, Semovwire RvawlisSemosils mTavarmowames giorgis alaverdis eklesias,ispanidan warmovgzavne q-ks uob~ (32, 82). Sedegmac ardaayovna. domenti kaTalikosis sadResaswaulossaqarTveloSi dabrunebidan maleve, me-18 s-ismiwurulidan, rogorc zemoT xatis istoriaSi iTqva,werilobiT wyaroebSi anCis macxovris xatixelTuqmnelad gamocxadda. 1825 wels ki domentikaTalikosis Rvawlis aRmniSvneli warwera anCismacxovris xatis xelTuqmnelobisa da jer edesidankonstantinopolSi gadasvenebis, Semdeg iqidansaqarTveloSi Camosvenebis Sesaxeb cnobebiT Seavses daaxal liTonis firfitaze gadaitanes. amis Semdeg,qeTevan batoniSvilis davalebiT, 1825_1840 wlebs Soris

55

Page 56: anCis macxovris xati  8

ucdiaT somxuri wyaroebisa da anCis xatisa da misikaredis warwerebis mixedviT anCis macxovris, rogorcxelTuqmneli xatis istoriis dawera (42, 183-185).

amrigad, XVIII saukunis miwurulidan XIX saukunis50-ian wlebamde anCis macxovris xats mandilionTanacaigivebdnen da wmida antonis mier saqarTveloSiCamosvenebul xelTuqmnel xatTanac da am orive versiassaerTo mizezi_domenti kaTalikosis redaqciissadResaswaulos 16 agvistos gangebis bundovaneba edosafuZvlad.

sabolood ki anCis macxovris xats mandilionTangaigivebis versiam gaimarjva. es, albaT, mas Semdegmoxda, roca gaacnobieres, rom wmida antonis miersaqarTveloSi Camosvenebuli xati wyaroebSi kecisxatad ixsenieba.

sainteresoa, rom XIX saukuni 60-iani wlebisdasawyisSi anCis macxovris xatis ikonografiiTdainteresebula (albaT, 1848 wels a. muraviovis `Uhepbzb Fhvtybz~-s gamoqveynebis Semdeg) odesisarqiepiskoposi inokenti, Tavisi droisaTvis mTelruseTSi ganaTlebiT ganTqmuli RvTismetyveli damWermetyveli. misTvis, 1852 wels anCis macxovris xatis`zusti asli~ daumzadebiaT da gaugzavniaT (xatisa damisi karedis warwerebis gareSe). pl. ioselianireaqciiT Tu vimsjelebT, arqiepiskopos inokentis anCismacxovris xati xelTuqmnelad ar miuCnevia (46, 26,sqolio).

da bolos, anCis macxovris xatis xelTuqmnelobissawinaaRmdegod yvelaze did arguments is garemoebawarmoadgens, rac jer kidev a. muraviovma SeniSna (50,20-21). saqme isaa, rom, saxarebis mixedviT, macxovarigaregnuli proporciebiT Tavisi garemocvisaganarafriT gamoirCeoda. amitomac iyo, rom geTsaminiisbaRSi iudam amboriT mianiSna macxovris dasaWeradmisul meomrebs misi vinaoba (maTe, XXVI, 47-50). magramTu anCis macxovris xats `pirmSo~ xelTuqmnel xatad,mandilionad, miviCnevT da vaRiarebT, rom maszegamosaxuleba macxovris saxeze SexebiT ariswarmoqmnili, auxsneli dagvrCeba, ratom aris xatzegamosaxuli macxovris saxe Cveulebrivze didi.

amrigad, anCis xatze macxovris xelTuqmneli saxearasodes yofila gamosaxuli. xatze, dRidan misi

56

Page 57: anCis macxovris xati  8

dawerisa, yovelTvis qriste yovlismpyrobeli(`pantokratori~) iyo warmodgenili.

teqstebi

ioane anCeli

57

Page 58: anCis macxovris xati  8

galobani anCisxatisani

Tavni ityÂan: `saSinelsa anCis xatsa ugalob undoiovane anCeli~ugalobdisa ÃmaÁ g guerdiwamisyofiTasibrZneo mamisao, dasabamo da miZezo keTilisao,RmerTo, RmRtisa sityuao, qriste, mommadle me sityuaÁmadidebelsa xatsa gankacebisa Senisasa.aRiZvrian enani pirveladve uwyebulni, adamis tomTaerTa da enaTani qebad, galobad da didebadqebulsa dadidebulsa macxovrisa xatsa saSinelsa.SegÂwyalen, mowyale[o], qmnilni da didebulni Senni,romelsa zeda wodebul ars saxeli Seni wmidaÁ dasaSineli, romelTaTÂs ganhkacen sityuaÁ mamisadausabamoÁsa.ismine vedrebisa Cuenisa Sevrdomisa da nswraflgamogÂÃsen yovelTa WirTagan Senni mosavni da moqenenida momlodine wyalobisani. xato saSinelo.netar ars eri igi, romelman icis galobaÁ da didebaÁda SesxmaÁ Seni, xato arsTa Ãsnadgankacebulisa ZisaRmrTisao, meoxo maradis mosavT Sendao.esaia winaÁswar gÂqadaga gankacebaÁ da vnebaÁvnebulTaTÂs da daÃsna Sen mier, naTelo da naTlisaRmrTisa sityuao RmrTisa mamisao, iesu qriste.locvaÁ Cveni ismine da moxeden vedrebasa dasulTqumasa Cuensa da `nu garemiiqcev pirsaSensa~Cuengan, aramed wyalobiT moguxeden oxiTamSoblisa SenisaÁTa.ganZlierdasa:.RmerTo macxovarosakÂrvelebaniSenni vin-me miuTxrnes, ufalo, anu vinsasmenelyvnes qebulebani Senni, rameTu mowylavTanalmobiTa SemcodeTa da hkurneb wyalobiTaganwirulTa.aha esera miviltviT Senda momarT mowyalisa,macxovrisa da mkurnalisa, da moqeneni SegivrdebiT daviTxovT mowyalebiT, SegÂwyalen, anCisxato saSinelo.amisaTÂsca eri Seni Wirveulni [Segivrdebin] galobiT,sulTqumiTa da tiriliTa, rameTu uwyiT mowyalebaÁSeni, awca moderk mwyalobelad da guacxovnen,

58

Page 59: anCis macxovris xati  8

macxovaro, monani Senni.nu gangÂrisxnebi, mÃsnelo, nu guliswyromiT guamxileb,nu risxÂTa SeniTa guaswavli, aramed risxuasaSinawyalobani Senni pirvelnive moiÃsenen, macxovrisaxato saSinelo. Cueulebisaebr aRvsZravT, qriste, sityuao RmrTisao,meoxebad ubiwosa mSobelsa Sensa, gÂÃsnen oxiTa misiTaWirTa da gansacdelTagan uRirsni ese monani Senni.mesmasa:.qriste RmerToinebe raÁ moqcevaÁ Cuenni, urwmunoTa, sarwmunoebad,qriste RmerTo saxiero, xatisa gankacebisa Senisamociqulisa andriaÁs mier gamogÂbrwyinve.smena esma ambaÁkoms pirvel moslvisa Senisa, RmerTo,sityuao RmrTisao qriste, gankÂrvebiT RaRad-yo,romlisa Tana Cuenca vÃmobT, didebaÁ Zalsa Sensa,ufalo.aravin ars Cuen kacTagani morwmuneTa, xato saSinelo,romelmanca xada saxelsa Sensa da ara myis miemTxÂaSen mier wyalobasadidsa, didebaÁ Senda.xilulsa RmrTisa sityÂsa, arsTa Ãsnad gankacebulisa,xato saSinelo, saxiero da mowyaleo, mowyalebiTmoguxeden da dagÂcven mosavni ese Senni.aRiZrvian yovelni erni, zecisa da queynisani, didebadda galobad Senda, mSobelo RmrTisao, gÂoxen mosavniese Senni da Zisa Senisani.RamiTgansa:.Rame bnelitkbili, saxieri da mowyale piri Seni daatkbe Cem zeda,xato saSinelo, rameTu Sen xar SuebaÁ da sixaruli danugeSinis-mcemeli da Ãelis ampyrobeli.sityuao RmrTisao, deg Cuen Tana da maradis dRe daRame gucevd da gufaravdi yovelTa JamTa, Semwe gueyav,da gÂÃsen Cuen xilulTa da uxilavTa mterTagan.adamis tomTa didebaÁ da siqaduli da samkauli Senxar, sityuao RmrTisao, Sen mowyale yav Cuen zeda ZeSeni da ufali yovelTa da Semoqmedi.RaRadyavisa:.danTqmuli RelvaTaganodes igi hyofde gansjasa Cuensa saSinelebiT, iesusityuao RmrTisa saxierebisao, mas Jamsa Semewie dadamitkbi, mravalmowyaleo, da nu moixseneb codvaTada

59

Page 60: anCis macxovris xati  8

bralTa CemTa.guamovnebiT samo, bunebiT erTo, mxoloo,martioucvalebelo, xato mamao da Zeo da sulo wmidao,dagÂcven Cuen uRirsni ese monani Senni da gÂÃsenyovelTa gansacdelTagan.awca Segivardebi da maradis gevedrebi codvili dauRirsi mona Seni sawyalobeli, da Tana lmobiTgamomiÃsen yovelTa WirTagan mosavi Seni, xatosaSinelo.lomebr gueqadian mterni Cuenni da guecinian, aramedSen, xato saSinelo,mklaviTa SeniTa Semusren, romelcnan yovelTa, viTarmed Sen xar Zali Cueni da simtkiceCueni.oÂwyebulman pirvel winaÁswarmetyuelman suliTa ixilagankacebaÁ RmrTisaÁ Cuenisa da esreT RaRad-yo: ahaqalwuli miudges da Sves Ze, ismineT warmarTTa daiZlieniT.bagiTa uRirsiTa vikadreb Senda mdabalni ese dauRononi monani Senni da vadidebT da Tayuans-vscemTmowyalebaTa SenTa, aRgÂpyar Ãeli, xato saSinelo.uTeslod mSobeli qalwuli da qalwuladve daculiadamis tomTgani ara ars TÂnier Sensa, CuencodvilTaTÂs mswraflo meoxo, dedao Zisa RmrTisamSobelo.kurTxeularsa:.yrmaTa SobilTanu damiviwyeb mosavsa Sensa da madidebelsa, sityuaoRmrTisao, raTa gaqebde: kurTxeul xar Sen, ufalo,saukuniTgan ukunisamde.dRe da Rame eri mgalobeli Seni, da madidebeli Seni,iÃsnen, raÁTa madlobiT vityodeT, xato saSinelo,didebaÁ wyalobaTa senTa.oÂfalo RmerTo, gÂÃsnen WirTagan mosavni Senni damgalobelni da Tayuanismcemelni saxesa CuenTÂsgankacebulisa xatisa Senisa wmidisasa.ismine Cueni, codvilTa amaT da uRirsTa monaTa SenTada moderk wyalobad da mowyalebad, xato saSinelo,raÁTa gakurTxevdeT ukunisamde.iyav wyalobaÁ TayuanismcemelTa da madidebelTaSenTazeda, romelni aRgiareben Sen dedad RmrTisaCuenisa, meoxo maradis mosavTa SenTao.akurTxevdisa:.

60

Page 61: anCis macxovris xati  8

Seuwvelman:.odes moviÃsenne saswaulni Senni, uricxuni dasaSinelni, anCis xato saSinelo, gansakrTomelnigonebiTada gansacÂfrebelni vRaRadebT: yovelni saqmeniakurTxevdiT dRes RmerTsa da ufalsa ugalobdiT daamaRlebdiT mas ukunisamde.viTarca pirvel ninevielni, CuencaSegivrdebiT dagevedrebiT Sen, mravalmowyaleo da saxiero, wyalobiTaSegÂwyalen da nu ganguwirav uRirsTa amaT monaTaSenTa, romelni Tayuanis-vscemT xatsa gankacebisaSenisasa.andriaÁ, Tavi mociqulTa, pirvel wodebuli mowafemeufisa didisa, idideboden yovelTagan uRaRTa RadoTaklarjeTisaTa, ierapoliT movida da xati ese saSineliCuen mosavTa misTa moguaniWa.netar arian mosavni da madidebelni Senni daTayuanismcemelni, macxovrisa xato saSinelo, rameTumadidebelTa da TayuanismcemelTa adideb damavedrebelTa miscem Txovasa da aRusruleb dasasoebaÁsa maTsa ar arcxuen yovladve.eha Zeo dausabamoo da dausrulebelo dausabamoÁsamamisa da sulisa Tanasworo, romeli pirvel JamTamxoloÁ mxoloÁsa mamisagan iSev, xolo Cuen aw CuenTÂsqalwulisagan ganhkacen gamouTqmelad, didebaÁwyalobaTa SenTa.aRasrulnes aw igavni da saxeni, winaÁswarmetyuelTaganuwyebulni: qalwulman Sva qriste uTeslod,romlisaTÂs morwmuneni esreT vRaRadebT da vityÂT:yovelni saqmeni akurTxevdiT.adidebdiTsa:.mtÂRTvelman:.nebsiT TÂsiT SegcodeT da gangarisxeT da daviviwyeniTwyalobani Senni, xolo aw Sendave moqceulTamoguxeden, guacxovnen, SegÂwyalen da gÂÃsenenborotTagan, macxovrisa xato saSinelo.CuenTÂs kacqmnilo RmerTo, sityuao mamisao qriste,gÂÃxsnen yovelTa WirTa da gansacdelTgan mosavni eseSenni da Tayuanismcemelni xatisa Senisani, mowyaleo,SegÂwyalen da wyalobani Senni moguaniWen.esmoden urwmunoTa, romelni ara Tayuaniscemen xatsaqristes RmrTisasa da yovelTawmidaTa misTaTa,ityodes raÁ basili, viTarmed ukue pativi xatisa

61

Page 62: anCis macxovris xati  8

pirmSoÁsa mis saxisad aRiwevis, romelsa Cuenmorwmuneni Tayuanis-vscemT.litaniobdiT, galobdiT da adidebdiT yoveli sulnida yoveli dabadebuli yovelsave sulisa morwmunisameoxsa, zRudesa da mfarvelsa, mcvelsa da macxovarsa,anCis xatsa saSinelsa.ismine, cao da yurad iRe, queyanio, rameTu qalwulman,asulman adamisman, gÂSva adamianTa iesu macxovari dagÂoxs mis winaSe da gÂTxovs wyalobasa aw da maradisda ukuniTi ukunisamde.

anCis xatis tropari

litaniobdiT da galobdiT, aqebdiT da adidebdiTyoveli suli da yoveli dabadebuli

62

Page 63: anCis macxovris xati  8

yovlsa sulisa mxsnelsa da mfarvelsasaSinelsa anCis xatsa,romeli uRaRTa RadoT klarjeTsaieropoliT movida xati ese saSineli.Cuen mosavTa misTa moguaniWebs codvaTaSendobasa da didsa wyalobisa~.

paraklisixeliTuqmnelisa anCis piriRvTis xatisa

mRvdelman kurTxeul ars RmerTi Cveni...meufeozecaTao...wmidao RmerTo...yovlad wmidao samebao...mamao

63

Page 64: anCis macxovris xati  8

Cveno...ufalo Segviwyalen ib. movediT Tayvanis vsceT_g.ufalo Seismine locvisa Cemisa, yuradiRe vedrebaÁ

Cemi WeSmaritebiTa SeniTa! Seismine Seni simarTliTaSeniTa da nu Sexval sasjelsa monisa Senisa Tana,rameTu ara ganmarTldes Sens winaSe yoveli cxoveli.rameTu sdevna mterman suli Cemi da daamdabla qveynadcxovrebaÁ Cemi; damsva me bnelsa Sina, viTarca mkvdarisaukuneÁ. da moewyina Cem Tana sulsa Cemsa da Cem SorisSemiZrwunda guli Cemi. movixsene dReTa pirvelTa daviwurTid yovelTa mimarT saqmeTa SenTa da qmnulsaxelTa SenTasa vzraxevd. ganvipyren Sendami xelni Cemnida suli Cemi, viTarca qveyanaÁ urwyuli, Sendami.msTvad Seismine Cemi, ufalo! rameTu moaklda sulsaCemsa, nu gare miiqcev pirsa Sensa Cemgan, da vehmsgavsomaT, romelni STavlenan mRvimesa. masmine me ganTiadwyalobaÁ Seni, rameTu me Sen gesav; mauwye me, ufalo,gzaÁ, romelsaca vidode; rameTu Sendami aRviRe suliCemi! mixsen me mterTa CemTagan, ufalo, rameTu SenSegevedre! maswave me, raTa vhyo neba Seni, rameTu Senxar RmerTi Cemi! suli Seni saxieri miZRodes me qveyanaswrfelsasaxelisa SenisaTvis; ufalo, macxovno me dasimarTliTa SeniTa gamoiyvani Wirisagan suli Cemi; dawyalobiTa SeniTa mohsrne mterni Cemni da warhswymidneyovelni maWirvebelni sulisa Cemisani, rameTu me monaSeni var.

dideba-awda. aliluia, aliluia, aliluia, didebaSenda RmerTo g. ufalo Segviwyalen g.

RmerTi ufali da gamogviCnda Cven, kurTxeul arsmomavali saxeliTa uflisaTa.

a. muxli_auarebdiT ufalsa.b. muxli_yoveli Teslebi gare momadges me...g. muxli_ara movhkvde, aramed vscxonde da

ganvhsTqvne me saqmeni uflisani.d. muxli_lodi, romel Seuracxyves maSenebelTa,

ese iqmna TavkideTa; uflisa mier iyo ese da arssakvirvel winaSe TvalTa CenTa.

oxiTa anCis-xatisa , xma d.

litaniobdiT da galobdiT, aqebdiT da adidebdiTyoveli suli da yoveli dabadebuli, yovlisa soflisamxsnelsa da mfarvelsa saSinelsa anCis-xatsa, romelsa

64

Page 65: anCis macxovris xati  8

uRaRadeben klarjeTisani ieropoliT movida xati esesaSineli! Cven mosavTa misTa mogvaniWebs codvaTaSendobasa da didsa wyalobasa.

dideba

...uxrwnelsa xatsa Sensa TayvanisvscemT, qvelmoqmed,da viTxovT Sendobasa codvaTa CvenTasa! qristeRmerTo, ganzraxviT saTno iyav aRslva jvarsa zeda,raTa ixsnne, romelni Sehqmnen, monebisagan mterisa.vinca madlobiT giRaradebT: sixaruliT aRmavsenyovelni viTar macxovarman Cvenman, mosrulmancxovrebad yovlisa soflisa.

awda

Sobaman Senman RvTismSobelo qalwulo, sixaruliauwya yovelsa sofelsa, rameTu Sengan aRmobrwyindamze simarTlisa, qriste RmerTi Cveni. dahxsna wyeva damogvmadla kurTxevaÁ da ganqarva sikvdili da mogvaniWaCven cxovrebaÁ saukuno.

miwyale me RmerTo...(sruliad).

galoba a. sZlis pirietlTa mflobeli...

romeli dausabamo ars bunebiTa RvTaebisTa, xoloqriste RmerTi Cveni, xati da brwyinvalebaÁ mamulisamis didebisa, kacqmniTa raÁ gvacnoba, ara Tu natacebadaRviarebT, egreTve xatsa missa aw Tayvanis vcemT.

dideba Senda, RmerTo Cveno, dideba Senda

sinas RrubliTa da nisliTa, da Tabors didebiTa,gancxadebuli, Zisa RvTisa xati, TviT ucvalebeli igisaxe, dRes semovals Cvenda meufe, romelsa mivegebneTsurviliT, da ZrwoliT ambors uyoT.

dideba Senda, RmerTo Cveno, dideba Senda

enasa kacTa zeSTa ars, galobaÁ Seni didebuloxati! Tayvaniscemulo TviT mis pirmSosa xatisa Tana,rameTu Sen zeda dahbeWda, Tvisi gamocxadebaÁ, aramedviTarca kacsa mas RmerTad, egreTve Sen gqadagebTxatad RvTaebisa misisa.

65

Page 66: anCis macxovris xati  8

galoba, g. sZlis-piri

ganmaZlierebel...nu scTebiT RvTis mbrZolno Cvenda momarT.

daRacaTu xeliT uqmnel ars saSineli ese beWedi,araRvTad Tayvanis mscemT, aramed RvTisa kac-qmnilsa,ganaTlebulTa maT xorcTa, zeSTa gamoTqmisa TanaSevarwyuamT.

dideba Senda RmerTo...

viTarca igi pirvel Tabors ganbrwyinvebulmandidebiT, mowafeni Senni aRavsen. qriste, sixaruliTa,gamoCndin Cven zeda naTeli pirisa Senisa dResuxrwnwlisa xatisa Senisa.

dideba Senda RmerTo...

aRvityvelneT xelni qarTvelno, ugalobdeT meufesaCvensa RmerTsa ugalobdeT dRes. Semoslvasa wmidisa dauxrwnelisa xatisa misisasa, romeli mogveniWawamisyofiTa zegardmoÁTa.

meufeo qriste RmerTo Seiwyale mona(anu mxevali) ese Seni

gvixsen gansacdelTagan monani Senni, yovlad arso,mamisa Tanasworo Zeo, rameTu Cven yovelnimarTlmorwmuneni Senda miviltviT, viTarca yovladZlierisa zRudesa da yovlad uZlevelisa.

moixile Cven zeda, yovlad saxiero, da xorcTaCvenTa wylulebani borotni ganhkurnen da sulisaCvenisa sneulebani.

mRvdelman: Segviwyalen Cven RmerTo, didiTawyalobiTa SeniTa, kacTmoyvare, gevedrebiT, ismine daSegviwyalen.

ufalo Segviwyalen, g.

mermeca gevedrebiT mowyalebisa, mSvidobisa,simrTelisa, dRegrZelobisa, ganaTlebisa, da keTiladwarmarTebisa monisa (anu mxevlisa) amis Senisa (saxeli),ganamravlen, ufalo, Jamni da welni cxovrebisamisisani da ixsen igi, ufalo, yovlisagan Zvirisa,risxvisa, iwroebisa da yovlisagan wylulebisa sulisada xorcTasa, da miuteve aamas, ufalo, yovelni

66

Page 67: anCis macxovris xati  8

Secodebani nebsiTni da uneblieTni.

ufalo Segviwyalen, g.

mermeca gevedrebiT yovelTa ZmaTa da yovelTaqristianeTaTvis.

ufalo Segviwyalen, g.

rameTu mowyale da kacTmoyvare RmerTi xar daSenda didebasa aRavlenT mamaisa da Zisa da wmindisasulisa awda maradis da ukuniTi ukunisamde.

amin.

wardgoma, xma d

movediT dRes Svilno aRmosavalisa ekklesiisano,da mwyobrno qarTvelTano, da vixarebdeT erTbamadmefisa Tana maRlisa! mTavarno mRvdelT-mTavarTa TamaSemohkrbeT, da aznaurni mRvdelTa Tana vmwyobrobdeT.da vaqebdeT Zesa RvTisasa, romelman mogvca xatiTvisixeliT-uqmneli, mfarvelad sulTa da xorcTaCvenTa.

galoba d sZlis piri

mesma ufali gangeba...

qristes RvTad aRmsarebelno, movediT vixiloTwmindaÁ xati misi, mowafeTa Taborszeda RvTaebisadidebiTa ixiles.

dideba Senda RmerTo...

igi ars RmerTi Cveni, romeli kacTa Soris iqceodaviTarca kaci da amaRlda zecad, viTarca RmerTi, dadagviteva misi uxrwneli xati.

dideba Senda RmerTo...

xati RvTaebisa kacTa bunebisagan uxilav ars damiuwdomel. aramed RvTisa kac-qmnilisa xatsa xatadqristes RvTisad aRviarebT.

dideba Senda RmerTo...

67

Page 68: anCis macxovris xati  8

bunebaÁTa uzeSTaes gamoxatvis RvTismSobeloqriste Sen Soris da kvalad vixileT RmerTi sruliCven Soris da egreTve xatiTa xeliT-uqmneliTa.

galoba e sZlis piri

takukTagan mdidarTa, SenTa Ä cxovelsmyofeloxato qristeso, aRgvavse eri Seni, romelnisarwmunoebiT Tayvanis gcemT, da ZrwoliT vadidebTniSsa Sensa, da fsalmunTa da galobaTa mierSegasxamT.

dideba Senda RmerTo...

swavlulni moZRvrebiTa mamaTaÁTaRvTismSoblisagan misxmulTa xorcTa qristesTa RvTisaxorcad TayvanisvcemT da egreTve xatsa amas misTanaxatad RvTisad TayvanivcemT viTarca raÁ misgandabeWdulsa ucvalebelad.

dideba Senda RmerTo...

xatsa kacobrivisa arsebisasa, dabeWdulsa Tavadisamier meufisa TayvanisvhscemdeT morwmuneno, rameTuxatisa gamoxatulisa pativi da didebaÁ aRvals pativadpirvel saxisa.

dideba Senda RmerTo... momiteven saxier...

RmerTi ara ixilvis bunebiTa RvTaebisaÁTa, aramedCven qristeman mamulisa xatsa ravden davitevdiT,brwyinvalebaÁsa Rirs gvyvna Tabors mxilvelni.

dideba Senda RmerTo...

meufeo maRalo, ra SevwiroT Senda monaTaromelman xati Seni, ucvalebeli saxe, saufloTaxeliTa moiRe wmidiT piriT da mogvaniWe igi.

dideba Senda RmerTo...

romelni ara xorcTa RuTisa Tana xatsa amasTayvanis-scemen ZrwoliT, Seurwymelad pativiTa, daiyavn

68

Page 69: anCis macxovris xati  8

piri mati da nuRaramca uxilavs didebaÁ Seni, RmerTo.

meufeo qriste RmerTo, Seiwyale mona ese Senigvixsen gansacdelisagan...moixile...mRvdelman: merme da merme mSvidobiT uflisa mimarT vilocoT ufalo Segviwyalen

yovlad wmidisa, uxrwnelisa, ufrosad kurTxeulisadidebulisa dedoflisa Cvenisa RvTismSobelisa damaradis qalwulisa mariamisa, da yovelTa wmidaTamomxsenebelTa Tavni Tvisni da urTierTars da yovelicxovreba Cveni qristesa RmerTsa Cvensa SevvedroT.

Sen ufalo

rameTu Sen xar meufe mSvidobisa da macxovarisulTa CvenTa da Senda didebas aRvavlenT mamisa daZisa da wmidisa sulisa awda maradis da ukuniTiukunisamde.

kondaki, xma d

mzeebr mzisaRmerTi gamogviFnda, viTarca TaborsegreTve aqa da viTar pirvel tilosa, egreTve kualadkecsa zeda. macxovrad mRaRadebelTa Sen TayvanisgcemT,xato saSinelo!

xma a

saSo ra qalwulebrivi...

dRes cxovrebisa Cvenisamacxovrebisa dResa daqvesknelisa siRrmiT aRmowodebisa Jamsa vixarebdeT,rameTu RmerTi kac-iqmna CvenTvis da buneba CveniRmerThyo da xatisa Cvenisa mimRebelman xati xorcTamisTa arsebisa mogvaniWa saZlevelad da dasamxobeladmterTa CvenTa, romlisa momarT vhxmobdeT, daamxvenmterni Cvenni xilulni da uxilavni da daicvensimtkiciT mefe Cveni, romeli Seiyvare mxolookurTxeulo.

wardgoma: ufalo naTliTa pirisa SenisaTa vidodeTda saxeliTa SeniTa vixarebdeT ukunisamde.

muxli. ixiles yovelTa kideTa qveynisaTamacxovareba RvTisa Cvenis.

69

Page 70: anCis macxovris xati  8

mRvdelman: uflisa mimarT vilocoT.ufalo Segviwyalen

rameTu wmida xar Sen, RmerTo Cveno... amin

yoveli suli aqebdiT ufalsa...Rirs yofad Cvenda_smenad wmindisa saxarebisa

ufalisa RmerTsa Cvensa vevedreniT... ufalo Segviwyalen

sibrZniT aRemarTeniT...

saxareba lukasi

mas Jamsa Sina da iyo Semdgomad aRsrulebisa dReTaaRsvlisa misisaTa da Tavadman daamtkica piri TÂsiaRslvad ierusalimad. da waravlinna mociqulni winaSemissa da igini warvides da SevidesdabasasamaritelTasa, raTa moraÁmas,da ara Seiwynarnesigini, rameTu piri misi iyo mislvad ierusalimad.viTarca ixiles mowafeTa misTa iakob da ioane_hsTquÀs:ufalo, gnebavsa, raTa vsTquaT da cecxli gardamoxdeszeciT da aÃocnes igini viTarca elia iyo. mieqca iesoda Sehrisxna maT da hrqua: ara iciTa, romlisasulisani xarT TquÀn, rameTu Ze kacisa ara movidawarwymedad sulisa kacTasa, aramed cxovrebad. dawarvides sxuasa dabasa. da mieqca mowafeTa da hrqua:yovelive momeca me mamisa Cemisa mier da ara vinicis_vin ars mamaÁ garna Zeman, da arca vin icis vin arsZe garna mamaman, da visa undes Zesa gamocxadebisgamoucxados. da mieqca mowafeTa misTa Tvisagan dahrqua:netar arian Tualni, romelni xedven, romelsaTquÀn xedavT, da esmis, romeli TquÀn gesmis. xologety TquÀn, rameTu mravalTawinaswarmetyuÀlTa damefeTa unda xilvaÁ, romelsa TquÀn xedavT daverixiles, da smenad, romeli TquÀn gesmis da ver esma.

dideba...

mowyalebiTa SeniTa mraval-mowyaleo RmerTo,aRxocen codvaTa CvenTa simravleni.

awda... meoxebiTa wmindisa RvTis-mSobelisaTa,mowyaleo, aRxocen codvaTa CvenTa simravleni.

70

Page 71: anCis macxovris xati  8

miwyale me RmerTo...

xma v

davhberoT nestÂsa saRmRToTa galobaTasa da qebiTvadidebdeT sityvasa RmerTsa, raTa mohsces Zalisityvasa Cvensa qebis-metyvelebad xeliT-uqmnelisaxatisa, da dagvifarnes madliTa misiTa aCrdilsa qveSemissa Sevedrebulni suliT da xorciT.

mRvdelman: acxovne RmerTo eri Seni...(sruliad) ufalo Segviwyalen ib

wyalobiTa mowyalebiTa da kacT-moyvarebiTamxolod Soblisa Zisa Senisasa...

amin.

galoba z, sZlis pirisaRmrToisa Suris...

elias da mosesgan RvTad aRsarebuli meufe, mamisadidebiTa ganbrwyinvebuli dRes ucvalebelad, yovladuxrwnelsa xatsa Tvissa mogvaniWebs, tilosa zedagadmotÂfrebulsa.

dideba Senda RmerTo Cveno...

evlavios netari xatsa raÁ sauflosa gamomaCinebeliqmna saSinelisa misgan sxvaÁ gardamobeWdul iqmnakecsa zeda, romeli igi Rirsisa antonisaganwamisyofiTa RvTisaÁTa mogveniWa saZlevelad mterTa.

dideba Sena RmerT...

masve aRviarebT Rvtis mSoblisa mariamisaganSobilsa, romelsa dasabamsa mamisa da sulisa Tanamoqmedebda da yovlad uxrwnelsa xatsa missa misTanveTayvanisvhscemT RvTisa kacad-qmnilisa xatad.

galoba À. sZlispiri Svid wil aRagz...

sixaruliT gancxrebodeT. mefeni mRvdelT-mTavarTaTana, mTavarni erisani,Wabukni da qalwulni,moxucebulni, yrmani, da yoveli simravle erisa,

71

Page 72: anCis macxovris xati  8

viTarca pirvel ierusalimis Seslvasa qristesmeufisasa da osanasa uRaRadebdeT dRes uxrwnelisaxatisa misisa Cvenda Semoslvasa.

dideba Senda RmerTo...

sakvirvel ars taZari Seni, maRalo RmerTo! savsesimarTliTa da brwyinvalebiTa da SvenierebiTa,patiosnebiTa da sikeTiTa elvarebiTa, rameTuSemoslvasa uxrwnelisa xatisasa da yovliTurTyovelTa morwmuneTa gananaTlebs da zecisa er hyofsamisTÂs yovelni Sen Tayvanis gcemen...

dideba Senda RmerTo...

aha esera cxorebaÁCveni winaSe Cvensa mdebare ars.aha gamoxsna Cveni movediT miveaxlneT ganwmedilniyovliTurT da ZrwoliT ambors uyoT didebulsa,uxrwnelsa xeliT-uqmnelsa saxesa, xatsa qristesRvTisasa. da moviRoT bralTa SendobaÁ da kurnebaÁsenTa, mis mier da didi wyaloba.

galoba T, sZlis piri

daviTis Tana vRaRadebdeT erno yovelTaqarTvelTa aRityveleniT xelni Tqvenni, sixaruliTRaRadebiTa brwyinvaled, yrmaTa Tana mivegebvodeT,vRaRadebdeT: kurTxeul xar Sen ucvalebelo xatoqristes RvTisao Cvenda simdabliT mosrulogavacxovnen Cven.

dideba Senda RmerTo...

erno qarTlisano, gixaroden da aRipyreniT xelnida madlobaÁ SeswireT xatsa amas yovlad uxrwnelsaxeliT-uqmnelsa, rameTu ese ars samefoÁsa amissimtkice, Zali da didebaÁ da vxmobdeT: moaniWe mefesaCvensa Zleva, qristes RvTisa xato saSinelo.

dideba Senda RmerTo...

saRmrToo xato qristes RvTisa Cvenisao,angelozTagan Zniad sagalobelo, survili da

72

Page 73: anCis macxovris xati  8

wadierebaÁ Cveni miiRe. da kadnierebisaTvis nu dagvsji,garna nacvlad gvixsen gansacdelTagan da bralTaCvenTa didTa SendobaÁ mogvaniWe undod mgalobelTaamaT SenTa.

meufeo qriste RmerTo...Rirs ars WeSmaritad (sruliad). mRvdelman akmios.

xma a

Sen sityva...

Sen gSvenis galoba, RmerTo, mwyobrTaganbobRaniTa, orRamoÁTa ZnobiTa, romelmanca codvilniRirs myven Sven gancdad, romelica ars uxrwneli xatiSeni, RvTiv Svenierisa xatebisa Senisa, romelsa SenTana Tayvanis vhscemT.

Sen gSvenis galobaÁ, RmerTo! winwili ebanTagansulisagan morTulTa da mRaTadebelTagan keTiladxmisada yoveli suli Sen gaqebs, ufalo, romelman xatiSeni Tayvanis-sacemelad mogvmadle.

dRes wyalobaÁ RvTisa gardamoefina Cven zedamdidrad dRes ekklesia Seimkvebis brwyinvaled damRvdelTmTavarni madlsa Seimosen. dRes mefenizegardmo Zalsa moiReben da mTavarni RvTisa mierganmdidrdebian, dRes yoveli dabadebuli ganscxrebisSemoslvasa qristes xatisasa Cvenda da Cven maT TanavRaRadebT da vityviT: didebaÁ maRalTa Sina RmerTsada qveyanasa zeda mSvidobaÁ.

dideba_awda...xma v

aha esera dRe sixarulisa da cxorebisaaRmogvibrwyinda! aha esera iqmna mxiarulebaÁmorwmuneTamarTlmadidebelTa ekklesiisa SvilTa! xolo ufroÁsRaerni qarTvelTani ganvhscxrebiT, rameTuvdResaswaulobT ra RvTisa dedisa daZinebas, viTarcausakuTresisa mfarvelisa Cvenisasa, amasca RvTivdidebulsa dResaswaulsa umxiarulesad davhsZinebT,rameTu xati xeliTuqmneli misgan Sobilisa RuTisawinaSe Cvensa mdebare ars da Sobilsa mas mSobelisaTana sarwmunoebiT vadidebT.

mRdelman: Segviwyalen Cven , RmerTo, didiTawyalobiTa SeniTa...

73

Page 74: anCis macxovris xati  8

ufalo Segviwyalen g.

mermeca gevedrebiT mowyalebisa, sicocxlisa...

ufalo Segviwyalen g.

mermeca vevedrneT, raTa daicvas ufalman RmerTmanCvenman qalaqi ese da yovelni sofelni da qalaqniciymolisagan, srvisa, cecxlisa, dantqmisa, rRvnisa,ucxo TeslTa zeda moslvisagan da yovlisagansikvdidSemosilisa wylulebisa da raTa mowyalegveqmnas Cven RmerTi keTild cxorebisaTvis da garewaraqcios risxvaÁ marad dRe Cven zeda momavali daSegviwyalen Cven.

Seismine Cveni, ufalo FmerTo, macxovaro Cveno.sasoo yovelTa kideTa qveynisaTao, da romelni arianzRvaTa Sina Sors da mlxinebel eqmen, meufeo,SecodebaTa CvenTa da Segviwyalen Cven.

rameTu mowyale da kacTmoyvare RmerTi xar daSenda didebasa...

amin.mRvdelman: merme da merme muxlmodrekiT uflisa

mimarT vilocoT. ufalo Segviwyalen

___

locva muxl-modrekiT savedrebeli

Ä, yovlad saxiero, TviT mamisa Tana arso Zeo,TualT-Seudgamo wmindaTa angelozTa da mTavar-angelozTao da yovelTa dabadebulTa Semoqmedo!SeuwevnelTa semweo, usasoTa sasoo, glaxakTaSesavedrebelo, mwuxareTa nugeSinis-mcemelo, mSierTagamzrdelo, SiSvelTa samoselo,sneulTa mkurnalo,codvilTa cxovrebao da yovelTa qristianeTa Semweoda sesavedrebelo!

Ä, yovlad mowyaleo da saxiero, mowyalebiTaSeniTa acxovnen da Seiwvalen keTilmsaxuri daqristesmoyvare mefe Cveni(saxeli), keTil morwmune daqristes moyvare dedofali(saxeli0, Zeni da asulnimaTni, acxovneni saxiero uwmindesi da umarTebelesi

74

Page 75: anCis macxovris xati  8

sinodi dayoveli samRvdelo da samonazno wesni damona ese(anu mxevali, saxeli) da yovelimarTlmadidebelni qristianeni samosliTa SeniTawmidiTa da mtkiciTa safarveliTa dagvifaren!

gevedrebiT SevrdobiT mTxovelni, Sen mamisa wiaRTaSoris ganuSorebelsa, uTeslod ganxorcielebulsaqristes RmerTsa Cvensa, raTa SegvWurne Cven, monaniSenni, , ZaliTa SeniTa uZleveliTa xilulTa dauxilavTa mTerTa CvenTa zeda.

Ä, yovlad mowyaleo da saxiero, aRmogviyvanen CvensiRrmeTagan codvaTas da gvixsen Cven siymilisagan,srvisa da Zrvisgan, cecxlisa, maxvilisa da zedamoslvisagan ucxo-TeslTa da tomisagan brZolisa daucnaurisa sikvdilisagan, da zeda dasxmisgan nterTasada ganmxrwnelisagan qarisa da yovlisagansikvdilSemosilisa wylulebisa da yovlisaganborotisa! mogvec, Ä saxiero da kacT moyvareo,mSvidoba da simrTele monaTa amaT SenTa marTl-madidebelTa qristianeTa, da gananaTlen gonebani Cvennida Tvalni gulisa Cvenisani, raTa vhscxondeT da RirsviqmneT codvilni monani Senni sasufevelsa Sensa,rameTu meufeba Seni kurTxeul ars Tana mamiT dayovlad wmidiT da cxovels myofeliT suliTurT awdamaradis da ukuniTi ukunisamde.

mRvdelman Camoilocos.

wyaroebi da literatura

75

Page 76: anCis macxovris xati  8

1. abuserisZe tbeli, Txzulebani, teqsti gamosacemadmoamzades, gamokvleva, leqsikoni da saZiebelidaurTes: nargiza goguaZem, mixeil qavTariam daraul Cagunavam, baTumi, 1998

2. `avgarozis epistolis~ Zveli qarTuli redaqciebi,teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, leqsikonida saZiebeli daurTo nestan CxikvaZem, Tb., 2007

3. aldamiZe T., xaxulis RvTismSoblis xatisistoriisaTvis, Telavi, 1999

4. aleqsiZe z., mandilioni da keramioni Zvel qarTulmwerlobaSi_AKADEMIA, #1, 2001

5. amiranaSvili S., beqa opizari, Tb., 1956 (meoregamocema)

6. baqraZe d., arqeologiuri mogzauroba guriasa daaWaraSi, 1987

7. beriZe v., Zveli qarTveli ostatebi, Tb., 19678. gedevaniSvili e., `xelTuqmneli xatis~ Tema

qristianul aRmosavleTsa da dasavleTSi(zogadiSeniSvnebi)_literatura da xelovneba, # 2, 1999

9. gedevaniSvili e., piri RmrTisa qristianuliaRmosavleTisa da dasavleTis xelovnebaSi(mandilioni da wm. veronikas xati), Tb., 2003

10. gewaZe T., anCisxati, Tb., 200211. gverdwiTeli r., `wm. mariamis~ eklesia TbilisSi.

anCisxati, Tb., 200112. TayaiSvili e., arqeologiuri mogzaurobani da

SeniSvnebi, t. II, Tbilisi, 191413. TayaiSvili e., arqeologiuri mogzauroba raWaSi,

Tbilisi, 196314. ingoroyva p., giorgi merCule, Tb., 195415. kakabaZe s., istoriuli sabuTebi, w. I-V, 191316. karbelaSvili p., Zveli anCisxatis taZari q.

tfilisSi, tf., 190217. miqelaZe q., `xelTuqmneli xatis~ gamosaxuleba XII-

XIIIsaukuneebis qarTul kedlis mxatvrobaSi_literatura da xelovneba, #3, 1991

18. paraklisi xeliT-uqmnelisa anCis-xatisa SedgeniliZvelTa xelnawer sagalobelTagan, tf., 1902

19. Jamni, Tbilisi, CyJT(1899)20. rusul-qarTuli leqsikoni iv. rostomaSvilis

redaqciiT, w. I, Tb., 189821. saistorio krebuli, w. III, tf., 1928

76

Page 77: anCis macxovris xati  8

22. saqarTvelos eklesiis kalendari 2005, Tb., 200423. saqarTvelos istoriis qronikebi, XVII-XIX ss.,

teqstebi gamosacemad moamzada, gamokvlevebi,SeniSvnebi da ganmartebebi daurTo prof. avT.ioselianma, Tb., 1980

24. saqarTvelos samoTxe, peterburRi, 188225. sayvareliZe T., XIV-XIX saukuneebis qarTuli

oqromWedloba, nakv. I, Tb., 198726. `siwmideebi gvixmoben~ (marTlmadidebelTa krebuli),

200427. sulava n., XII-XIII saukuneebis qarTuli H

himnografia, Tbilisi, 200328. qarTl-kaxeTis monastrebis istoriuli sabuTebi

Sekrebili T. Jordanias mier, foTi, 1903 29. qavTaria m., Zveli qarTuli poeziis istoriidan(XVII-XVIII ss.), Tbilisi, 197730. qarTlis cxovreba, t. IV(vaxuSti, aRwera samefosasaqarTvelosa), teqsti dadgenili yvela ZiriTadixelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, Tb., 197331. qarTul xelnawerTa aRweriloba(axali (Q) koleqcia,

t. II, Tbilisi, 195832. qarTul xelnawerTa aRweriloba(yofili saeklesio

muzeumis (A) koleqciisa, t. .II1, Tb., 198633. qarTuli samarTlis Zeglebi, teqstebi gamosca,

SeniSvnebi da saZiebeli daurTo prof. i. doliZem.t. III, Tb., 1970

34. qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisaSekrebili, qronologiurad dawyobili, axsnili dagamocemuli T. Jordanias mier (w. I), tfilisi, 1892

35. qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa damwerlobisa, Sekrebili, qronologiurad dawyobilida axsnili T. Jordanias mier, w. II (1213 wlidam 1700wlamde), tfilisi, 1897

36. qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa damwerlobisa, Sekrebili, qronologiurad dawyobilida axsnili T. Jordanias mier, w. III (1700 wlidamXIX saukunis 60-ian wlebamde), gamosacemadmoamzades givi Jordaniam da SoTa xanTaZem, Tb., 1967

37. yaraulaSvili i., anCisxati: keramidionihierapolisidan Tu mandilioni edesidan?mravalTavi (filologiur-istoriuli Ziebani), XX,Tb.,2003

77

Page 78: anCis macxovris xati  8

38. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi,w., I, (V-X ss.), ilia abulaZis xelmZRvanelobiTa daredaqciiT, Tb., 1964

39. wmindanTa cxovreba, wigni meore, Tb.,200340. WiWinaZe i., soris moxatuloba, Tb., 198541. xelnawerTa aRweriloba(H koleqcia), Tb., 194842. janaSvili m., anCisxatis eklesia_`droeba~, #83, 1884.43. Джанашвили, М., Описание рукописей церковнагомузея, Книга III. Тифлис, 190844. Записки Общества любителей клвказской археологии, Книга I

Тифлис, 187545. `Описание древностей города Тифлиса~, Тифлис, 186646. Карбелов, П., Древний Анчисхатский собор в г. Тифлисе, Тифлис, 189947. Кондаков, Н., Бакрадзе, Д., Описание памятников древности в некоторых храмах и монастырях Грузии С-ПБ 189048. Микеладзе, К., Отражение легенди о нерукотворномобразе спаса в грузинском исскустве _Чудотворная иконав Византии и Древней Руси, М., 199649. `Грузия и Армения~, Част III, 184850. Известия кавказскаго отделения императорскаго московскагоархеологическаго общептва, Выпуск II, Тифлис, 1907 51. Грузинское чеканное исскусство, Текст, тбилиси, 195952. M. Brosset Rapports sur un voyage archeologique dans laGeorgie et dans Ľ Armenie, St-Pb., 1849-1850,

saZiebeli

abulaxsarisa abulaxsari _ 18abuserisZe tbeli _ 8, 27agarianni _ 11agafoni, ovnatanovi _ 55avgarozi _ 9, 28, 54alaverdis eklesia _ 57

78

Page 79: anCis macxovris xati  8

aleqsi-mesxiSvilebi _ 46aleqsiZe z. _ 8, 16, 36-37amiranaSvili, S. _ 6-8, 16, 30, 32, 36-37, 42-44, 47, 50-52amirjana ievengulaSvili _ 14andria, mociquli (pirvelwodebuli) _ 6-7, 9, 12, 17, 22, 29, 35, 39anton martyofeli _ 9, 22, 24, 27-28, 54-57

anCa _ 5, 7anCeTi _ 3-4anCis saydari (taZari) _ 5, 10, 12-13, 15, 26, 31, 35, 37-39anCisxatis eklesia TbilisSi _ 4arabebi _ 36arsen bulmaisimisZe _ 8-9, 23, 28, 55arCil (mefe) _ 15aRa-mahmad-xani _ 20axali SuamTis monasteri _ 10axalcixe _ 39barbare, giorgi XII-is asuli _ 20baqar, vaxtang VI-is Ze _ 31, 40baqraZe, d. _ 5, 32besarioni, dasavleT saqarTvelos kaTalikosi _ 48beqa opizari _ 6, 11, 13, 19, 38-39, 42, 44, 46, 49-50, 54beqa mandaturTxucesi _ 13, 19bizantia _ 6, 35-36, 39brose, m. _ 4, 6, 30, 32, 54gabriel, mTavarangelozi _ 46gedevaniSvili, e. _ 8geTsaminiis baRi _ 58gelaTi _ 48gewaZe, T. _ 35-36,gverdwiTeli, r. _ 54givi amilaxori _ 14, 30, 42giorgi, vaxtang VI-is Ze _ 31-33, 40giorgi merCule _ 10giorgi mTawmideli _ 27glaxa, mgaloblis Svili _ 57gori _ 14grigol xanZTeli _ 10, 13guria _ 11daviT kaTalikosi _ 14dimitri, aleqsi-mesxiSvili _ 54-55domenti II, kaTalikosi _ 14, 40

79

Page 80: anCis macxovris xati  8

domenti III, kaTalikosi _ 3-6, 14-15, 20-34, 37, 39-48, 52, 55- 56-57domenti (jandierisSvili) _ 26, 56dondolo, veneciis doJi _ 38,edesa (edesia) _ 3, 5, 9, 15, 23-230, 35-39, 41, 45, 54-57evropa _ 38erekle _ 21vaxtang (almasxan) batoniSvili _ 20-22vaxtang V (Sahnavazi) _ 31, 40vaxtang VI _ 31, 40, 44vaxuSti batoniSvili _ 10venecia _ 38zarzma _ 11, 18Tabori (mTabori) _ 11, 18Tadeoz, mociquli _ 28, 54TaTarni _ 11Tamar, dedofali _ 3, 4, 11, 31, 38-39, 49, 52, 54Tamar, ÃerÃemlisZis asuli _ 13TayaiSvile, e. _ 48Tbilisi (tfilisi) _ 3-4, 6, 14, 15, 30-31, 40, 44, 54Teodore anCeli _ 12TurqeTi _ 33, 39iakobi, ovnatanovi _ 55ierapolisi (hierapolisi, ierapoli) _ 8, 9, 12, 21-22, 25- 26, 29, 39, 41, 45ierusalimi _ 28, 44ingoroyva p. _ 10, 11, 12inokenti, odesis arqiepiskoposi _ 4, 58iovane (ioane) anCeli (rkinaeli) _ 3-4, 6, 8-9, 11-12, 16-17, 18-19, 21-23, 25-27, 29, 31, 35, 38-39, 49iovane maxarebeli, mociquli _ 46iovane, naTlismcemeli _ 46, 53ioTam amilaxori, _ 39ioseliani, p. _ 4, 5, 30, 32, 44, 58iuda _ 58ispahani _ 57ispiris mTa _ 10,iuda, mociquli _ 28kapadokia _ 36, 38karbelaSvili, p. _ 6-7, 16, 18, 20, 22-24, 26, 29-30, 32, 35-39, 44

80

Page 81: anCis macxovris xati  8

kacxi _ 18-19klarjeTi _ 3-4, 9-10, 21-22, 26, 31, 34-35, 37-38, 44kondakovi, n. _ 5, 44konstantine kopronimi, bizantiis imperatori _ 36, 38konstantinopoli _ 3, 15, 23-30, 34-35, 37-39, 41, 44-45, 54-57koplataZe gv. _ 38lev isavreli, bizantiis imperatori _ 3, 6, 26, 30, 35-39, 44levan II, dadiani _ 48martyofis monasteri _ 56mataTa, mociquli _ 28maCitiZe, z. _ 38mahmadi (muhamedi) _ 11miqael, mTavarangelozi _ 46miqel parexeli _ 18 miqelaZe, q. _ 7, 36moskovi _ 56muraviovi, a. _ 4, 30, 44, 57-58naTeli, dedofalT-dedofali _ 14nikoloz, kaTalikosi (ioTam amilaxoris Ze) _ 14, 31, 54odesa _ 5, 57ovnatanovebi, Zmebi _ 54pavle, mociquli _ 46petre, mociquli _ 46Jordania, T. _ 13, 14rostomaSvili, i. _ 5ruseTi _ 44rusudan, dedofali, vaxtang VI-is meuRle _ 31, 40ruxaZe, gr. _ 38saaTabago _ 3, 4, 11saba svingelozi _ 8, 28saberZneTi _ 4, 36, 38, 44sabinini m. _ 22samcxe _ 13, 31, 39-40saqarTvelo _ 3, 4, 6-10, 12, 19, 28, 34-36, 39, 41, 56-57sayvareliZe, T. _ 7, 16, 42serapion zarzmeli _ 18sveticxoveli _ 15svimon andronikaSvili _ 15simon kananeli, mociquli _ 28siria _ 50sori _ 18

81

Page 82: anCis macxovris xati  8

sofias taZari, konstantinopolSi _ 36, 38sofrom mwignobari _ 12, 13, 49sulava n. _ 8, 16tao-klarjeTi _ 45farsadan ciciSvili _ 15qavTaria, m. _ 8qarTli _ 9, 14, 29qeTevan, erekle II-is asuli _ 3, 57qeTeoni _ 18qerobin (abelis Ze) arqimandriti _ 14qiziyi _ 15RvTismSobeli _ 6, 35, 46, 53yaraulaSvili i. _ 8, 9yuaryuare amirspasalari da samcxis spasalari _ 14SanSe erisTavi _ 15SoSita, erisTavi _ 19Semoqmedi _ 18CubinaSvili, g. _ 7, 53CxikvaZe _ 9caiSi _ 13-14, 19cageri _ 52wyarosTavi _ 12Wala, sofeli _ 39Woroxi _ 10, 29, 36, 38xaxuli _ 11xoni _ 14, 48xosro, sparseTis mefe _ 35janaSvili, m. _ 5, 6, 26, 30, 32

82

Page 83: anCis macxovris xati  8

zanduki

Sesavali . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3xatis istoria . . . . . .. . .. .. . . . . . . . . . . . . . 9xatis ikonigrafia werilobiTiwyaroebis mixedviT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15xatisadmi miZRvnili sagaloblebi . . . . . . . 201718 wlis sadResaswaulos gangebaanCis xatis Sesaxeb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23xatis karedis domenti kaTalikosis Rvawlis aRmniSvneli warwera . . . .. . .. . . . . .30Sejameba . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 45teqstebi . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . 58 1.iovane anCelis `galobani anCisxatisani~. . 58 2.anCis xatis tropari . . . . . . . . . . .. . . ..... ..63

3. paraklisi xeliTuqmnelisa anCis piriRvTis xatisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

wyaroebi da literatura . . . . . . . . . . . . . . . .75pirTa da geografiul saxelTa saZiebeli . . . 79

83