analiza instrumentalna - zcha · instytut chemii - zakład chemii analitycznej ul. szkolna 9 a a 11...
TRANSCRIPT
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
ANALIZA
INSTRUMENTALNA
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Zag
ad
nien
ia d
o ko
lokw
ium
3
Spis treści
Zagadnienia do kolokwium ........................................................................................................ 4
Literatura .................................................................................................................................... 6
ATOMOWA SPEKTROMETRIA ABSORPCYJNA (AAS)
Walidacja metody oznaczania cynku techniką F-AAS ......................................................... 7
ATOMOWA SPEKTROMETRIA EMISYJNA (ICP-OES)
Analiza jakościowa, półilościowa i ilościowa techniką atomowej spektrometrii
emisyjnej ........................................................................................................................... 13
RENTGENOWSKA SPEKTROMETRIA FLUORESCENCYJNA (XRF)
Analiza jakościowa i ilościowa techniką rentgenowskiej spektrometrii
fluorescencyjnej ................................................................................................................ 17
SPEKTROFOTOMETRIA (UV-VIS)
Spektrofotometryczne oznaczanie żelaza(III) w wodach powierzchniowych
w postaci kompleksu z Chromazurolem S i Brij 35 ........................................................... 25
POTENCJOMETRIA I KONDUKTOMETRIA
Wybrane metody elektroanalityczne w analizie chemicznej ............................................ 29
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a Za
ga
dn
ien
ia d
o k
olo
kwiu
m
4
Zagadnienia do kolokwium
I. ATOMOWA SPEKTROMETRIA ABSORPCYJNA (AAS)
dr Barbara Feist, pracownia 69
1. Zasada metody. Pomiary w AAS.
2. Aparatura stosowana w AAS.
3. Źródła promieniowania (lampy z katodą wnękową, lampy bezelektrodowe, lampy
z promieniowaniem ciągłym).
4. Atomizacja (atomizery płomieniowe F-AAS, atomizery elektrotermiczne ET-AAS,
modyfikatory, procesy zachodzące w atomizerach).
5. Technika zimnych par rtęci CV-AAS.
6. Technika generowania wodorków HG-AAS.
7. Interferencje (spektralne, fizyczne, chemiczne).
8. Zastosowanie analityczne.
II. ATOMOWA SPEKTROMETRIA EMISYJNA (ICP-OES)
dr Marzena Dabioch, pracownia 32a
1. Zjawisko emisji promieniowania elektromagnetycznego.
2. Rodzaje widm emisyjnych.
3. Źródła wzbudzenia - klasyczne i nowoczesne.
4. Budowa i zasada działania spektrografu oraz atomowego spektrometru emisyjnego.
5. Analiza jakościowa i półilościowa.
6. Wzór Łomakina – Scheibego i jego interpretacja.
7. Analiza ilościowa:
a. metoda bezwzględnych natężeń
- warunki doboru linii analitycznej,
b. metoda względnych natężeń
- warunki doboru pierwiastka wzorcowego,
- warunki doboru pary linii analitycznych.
8. Wzorce spektralne w analizie jakościowej i ilościowej.
9. Zastosowanie analityczne.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Zag
ad
nien
ia d
o ko
lokw
ium
5
III. RENTGENOWSKA SPEKTROMETRIA FLUORESCENCYJNA (XRF)
dr hab. Rafał Sitko, prof. UŚ, pracownia 31
1. Budowa lampy rentgenowskiej. Promieniowanie ciągłe i charakterystyczne.
2. Rentgenowskie promieniowanie fluorescencyjne. Prawo Moseley’a.
3. Oddziaływanie promieniowania rentgenowskiego z materią. Absorpcja i rozproszenie.
4. Dyfrakcja promieniowania rentgenowskiego.
5. Podstawy spektrometrii WDXRF. Kryształy, detektory, kolimatory.
6. Podstawy spektrometrii EDXRF. Detektory półprzewodnikowe.
7. Przygotowanie próbek do analizy XRF.
8. Analiza jakościowa. Piki promieniowania charakterystycznego, piki rozproszenia,
ucieczki i sumy.
9. Analiza ilościowa.
IV. SPEKTROFOTOMETRIA (UV-VIS)
dr Katarzyna Pytlakowska,, pracownia 33
1. Promieniowanie elektromagnetyczne.
2. Prawa absorpcji.
3. Odstępstwa od praw absorpcji.
4. Absorpcja promieniowania a struktura cząsteczki.
5. Widma absorpcyjne.
6. Aparatura spektrofotometryczna dla zakresu UV-VIS: źródła promieniowania,
monochromatory, kuwety, detektory promieniowania, układy pomiarowe.
7. Zastosowanie spektrofotometrii w analizie jakościowej.
8. Zastosowanie spektrofotometrii w ilościowej analizie nieorganicznej (czułość
i selektywność, barwne układy, przykłady oznaczeń, zastosowanie spektroskopii
w analizie organicznej).
V. POTENCJOMETRIA I KONDUKTOMETRIA
dr Rozalia Czoik, pracownia 65
1. Podstawy teoretyczne metody potencjometrycznej (potencjał, wzór Nernsta).
2. Aparatura i elektrody stosowane w pomiarach potencjometrycznych (elektrody
wskaźnikowe, porównawcze, ich budowa i mechanizm działania, wyznaczanie
charakterystyki elektrody).
3. Budowa i zasada działania jonoselektywnej elektrody szklanej.
4. Analityczne zastosowanie potencjometrii (potencjometria bezpośrednia, pehametria,
miareczkowanie potencjometryczne, sposoby wyznaczania punktu końcowego
miareczkowania, wyznaczanie wybranych stałych fizykochemicznych, zalety,
wady i ograniczenia metody).
5. Podstawy teoretyczne metody konduktometrycznej (pojęcia opór, przewodność,
ruchliwość jonów, konduktywność, konduktancja, stała naczynka).
6. Analityczne zastosowanie konduktometrii (konduktometria bezpośrednia;
miareczkowanie konduktometryczne, zalety, wady i ograniczenia metody).
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a Za
ga
dn
ien
ia d
o k
olo
kwiu
m
6
Literatura
[1] Cygański A., Metody spektroskopowe w chemii analitycznej, WNT, Warszawa 2012
[2] Szczepaniak W., Metody instrumentalne w analizie chemicznej, PWN, Warszawa 1996
[3] Skoog D.A., West D.M., Holler F.J., Crouch S.R., Podstawy chemii analitycznej, t.2,
PWN, Warszawa 2007
[4] Żyrnicki W., Borkowska-Burnecka J., Bulska E., Szmyd E. (red.), Praca zbiorowa,
Metody analitycznej spektrometrii atomowej, teoria i praktyka, Malamut, Warszawa 2010
[5] Bulska E., Pyrzyńsla K. (red.), Praca zbiorowa, Spektrometria atomowa, możliwości
analityczne, Malamut, Warszawa 2007
[6] Dittrich K., Absorpcyjna spektrofotometria atomowa, PWN, Warszawa 1988
[7] Nowicka-Jankowska T., Wieteska E. i in., Spektrofotometria UV-VIS w analizie
chemicznej, PWN, Warszawa 1988
[8] Marczenko Z., Balcerzak M., Spektrofotometryczne metody w analizie nieorganicznej,
PWN, Warszawa 1998
[9] Danzer K., Than E., Molch D., Analityka, WNT, Warszawa 1980
[10] Cygański A., Metody elektroanalityczne, WNT, Warszawa 1991
[11] Ciba J. (red.), Praca zbiorowa, Poradnik chemika analityka, t.2, Analiza instrumentalna,
WNT, Warszawa 1998
[12] Sitko R., Wprowadzenie do metod instrumentalnych, Skrypt dla studentów kierunku
Chemia, UŚ, Katowice 2013
[13] Baranowska I. (red.), Wybrane działy analizy instrumentalnej, Wyd. Politechniki
Śląskiej, Gliwice 2006
Karty charakterystyk stosowanych substancji są dostępne w pracowniach oraz na stronach
internetowych:
http://www.sigmaaldrich.com/poland.html
http://www.poch.com.pl/1/karty-charakterystyk
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Ato
mo
wa
spektro
metria
abso
rpcyjn
a
7
ATOMOWA SPEKTROMETRIA ABSORPCYJNA (AAS)
Walidacja metody oznaczania cynku techniką F-AAS
I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z obsługą i możliwościami pomiarowymi spektrometru
atomowej absorpcji SOLAAR M6 w wersji płomieniowej, zapoznanie się z kalibracją metody
analitycznej, przeprowadzenie walidacji metody pomiarowej i oznaczanie zawartości cynku
w próbkach wody wodociągowej bezpośrednio oraz z dodatkiem wzorca.
II. Aparatura, sprzęt i odczynniki Aparatura i sprzęt: spektrometr absorpcji atomowej AAS – SOLAAR M6 z palnikiem
powietrze-acetylen, lampa z katodą wnękową do oznaczania Zn, kolby miarowe o pojemności
10, 25 oraz 50 mL, pipety automatyczne o zmiennej pojemności 1 i 5 mL.
Odczynniki: wzorcowy roztwór podstawowy cynku o stężeniu 1,000 g Zn/L.
III. Wykonanie ćwiczenia
1. Ustalenie parametrów spektrometru
Przed przystąpieniem do pomiarów należy ustalić odpowiednie parametry aparaturowe
spektrometru AAS, umożliwiające oznaczanie analitu w przygotowanych próbkach. Składają
się na to następujące czynności:
włączenie przyrządu,
ustalenie parametrów oznaczeń (prąd lampy z katodą wnękową, długość fali
charakterystycznej dla cynku, szybkość przepływu gazów, korekcja tła),
optymalizacja położenia lampy względem osi optycznej spektrometru,
optymalizacja płomienia i regulowanie szybkości przepływu acetylenu i powietrza do
wartości zapewniającej stechiometryczny skład płomienia,
optymalizacja warunków oznaczania z wykorzystaniem dowolnego wzorca.
2. Wyznaczenie zakresu roboczego metody
Zakres roboczy metody jest to przedział stężeń analitów, w którym oznaczenia mogą być
wykonane z wymaganą precyzją. W ilościowej analizie instrumentalnej zakres roboczy
odpowiada krzywej wzorcowej wyznaczonej na podstawie wyników analiz co najmniej
5 wzorców o różnej zawartości analitu.
Z podstawowego roztworu wzorcowego cynku o stężeniu 1,000g Zn/L przygotować
roztwór pośredni o stężeniu 50 g Zn/mL (mg/L czyli ppm).
Z roztworu pośredniego sporządzić w kolbach miarowych o pojemności 25 mL roztwory
wzorcowe do krzywej wzorcowej zawierające cynk w następujących stężeniach: 0,0; 0,5;
1,0; 2,0; 3,0; 4,0 oraz 5,0 mg Zn/L. Należy obliczyć objętości roztworu pośredniego dla
każdego roztworu wzorcowego.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Ato
mo
wa
sp
ektr
om
etri
a a
bso
rpcy
jna
8
Przygotować 6 serii takich roztworów.
Wyniki przedstawić w tabeli:
Stężenie wzorca xi 0,5 mg/L 1,0 mg/L 2,0 mg/L 3,0 mg/L 4,0 mg/L 5,0 mg/L
Pomiar Absorbancja yi
1
2
3
4
5
6
średnia
arytmetyczna x
odchylenie
standardowe s
wariancja s2
RSD (%)
3. Wyznaczenie liniowości
Liniowość metody analitycznej określa się jako zdolność do uzyskania wyników badań, które
są proporcjonalne do stężeń analitów w badanej próbce w danym zakresie. Współczynnik
korelacji dla regresji liniowej powinien mieć wartość r ≥ 0,997.
Liniowość metody wyznaczyć w oparciu o dane zestawione w tabeli. Obliczyć średnią
arytmetyczną z wartości 6-ciu współczynników korelacji liniowej r, odchylenie
standardowe oraz RSD.
Pomiar 1 2 3 4 5 6
r
Średnia arytmetyczna r =
Odchylenie standardowe s =
Wariancja s2 =
RSD (%) =
Krzywą wzorcową cynku dla 6 pomiarów wraz z odchyleniami przedstawić na wykresie
A = f(c) (6 małych wykresów dla każdej krzywej oraz jeden duży wykres będący średnią
wraz ze słupkami błędu).
4. Wyznaczenie czułości metody
Czułość metody określa, jakie najmniejsze różnice zawartości analitu oznaczonego tą metodą
mogą być stwierdzone. Czułość charakteryzuje liczbowo nachylenie wykresu analitycznego,
czyli współczynnik kierunkowy prostej b. Im jest on większy, tym większa czułość a zatem
i lepsza metoda analityczna.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Ato
mo
wa
spektro
metria
abso
rpcyjn
a
9
Pomiar 1 2 3 4 5 6
b
Średnia arytmetyczna b =
Odchylenie standardowe s =
Wariancja s2 =
RSD (%) =
5. Wyznaczanie precyzji
Precyzja metody jest to parametr, który charakteryzuje rozrzut uzyskanych wyników oznaczeń
wokół wartości średniej. Jest on określany na podstawie obliczonego odchylenia
standardowego dla próbek na danym stałym poziomie stężeń, czyli dla danej serii pomiarowej.
Miarą precyzji może być wartość odchylenia standardowego, względnego odchylenia
standardowego wyrażonego w %, przedział ufności.
W celu wyznaczenia precyzji przeprowadzić pomiary stężeń wcześniej przygotowanych
roztworów wzorcowych cynku. Wyniki zamieścić w tabeli.
Stężenie wzorca xi 0,5 mg/L 1,0 mg/L 2,0 mg/L 3,0 mg/L 4,0 mg/L 5,0 mg/L
Pomiar Stężenie Zn mg/L
1
2
3
4
5
6
średnia
arytmetyczna x
odchylenie
standardowe s
wariancja s2
RSD (%)
6. Wyznaczenie granic wykrywalności i oznaczalności
Granica wykrywalności LOD (Detection Limit) jest to najmniejsza ilość lub najmniejsze
stężenie substancji możliwe do wykrycia za pomocą danej metody lub techniki analitycznej
z określonym prawdopodobieństwem. Pojęcie LOD jest ściśle związane z określona procedurą
analityczną ponieważ jej wartość liczbowa zależy nie tylko od poziomu zawartości
oznaczanego składnika ale również od obecności innych składników występujących
w próbce. Wartość LOD jest ściśle związana z poziomem szumów stosowanego urządzenia
pomiarowego. Przyjmuje się, że jej wartość to 3-krotność poziomu szumów.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Ato
mo
wa
sp
ektr
om
etri
a a
bso
rpcy
jna
10
Granica oznaczalności LOQ (Quantification Limit) jest to najmniejsza ilość lub najmniejsze
stężenie substancji możliwe do ilościowego oznaczenia daną metodą analityczną z założoną
dokładnością i precyzją. Wartość LOQ jest zawsze wielokrotnością wyznaczonej wartości
LOD.
W celu wyznaczenia LOD przeprowadzić 10-12 niezależnych pomiarów dla 10-12
niezależnie przygotowanych ślepych prób. Na podstawie uzyskanych w ten sposób
wyników obliczyć wartość średnią (xśr) oraz odchylenie standardowe (s).
LOD = xśr + 3s
Jeśli ślepa próba nie daje sygnału analitycznego, granice wykrywalności wyznacza się
wykonując analizę serii prób ślepych wzbogaconych na poziomie najniższych
akceptowanych stężeń. Następnie oblicza się wartość średnią oraz odchylenie
standardowe. Granicę wykrywalności oblicza się w takim przypadku wg wzoru:
LOD = 3s
Z roztworu pośredniego sporządzić w kolbie miarowej o pojemności 10 mL roztwór
o stężeniu 5 mg/L. Następnie z tego roztworu przygotować 10 roztworów zawierających cynk
w ilości 0,1 mg/L.
Pomiar Stężenie Zn mg/L
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
średnia arytmetyczna x
odchylenie standardowe s
3s
LOD
7. Oznaczanie zawartości cynku w wodzie wodociągowej
7.1. Przygotowanie roztworów wody wodociągowej
Próbki wody pitnej należy pobierać wprost z wodociągu do pojemników polietylenowych.
Z dwóch kranów należy pobrać po dwie próbki: jedną natychmiast po otwarciu kranu
i drugą po upływie około 5 minut od momentu otwarcia.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Ato
mo
wa
spektro
metria
abso
rpcyjn
a
11
W razie potrzeby (zbyt dużych stężeń oznaczonych we wstępnych badaniach – powyżej
zakresu kalibracji) porcje próbek należy rozcieńczyć odpowiednio wodą, którą stosowano
do przygotowania roztworów do kalibracji. Jeżeli próbki rozcieńczano należy to
uwzględnić w obliczeniach.
Jeżeli w badaniach wstępnych oznaczono zawartość cynku w wodach poniżej zakresu
kalibracji to należy zastosować do oznaczeń metodę dodatku wzorca.
7.2.Wykonanie pomiarów
Po zoptymalizowaniu warunków oznaczania wprowadzać do płomienia przygotowane
roztwory kalibracyjne, następnie roztwór kontrolny i próbki wody i odczytywać
i zapisać absorbancję.
Pomiar należy wykonać co najmniej trzy razy dla każdego roztworu kalibracyjnego, roztworu
kontrolnego i każdej próbki.
7.3. Metoda dodatku wzorca
Jeżeli zawartość analitu w analizowanym materiale jest zbyt niska, nie można zastosować
metody bezpośredniego oznaczania techniką FAAS. Można wówczas wykonać oznaczenie
stosując metodę pośrednią dodatku wzorca.
W tym celu do czterech kolb miarowych o pojemności 50 mL odpipetować po 25 mL badanej
wody oraz odpowiednio 0; 1; 2; 3 mL roztworu o stężeniu cynku 50 mg/L
i uzupełnić do kreski wodą redestylowaną.
IV. Opracowanie wyników, sprawozdanie
Wyniki uzyskane w punktach 1-5 przedstawić w tabelach (podanych wyżej).
Krzywą wzorcową cynku dla 6 pomiarów wraz z odchyleniami przedstawić na wykresie
A = f(c) (6 małych wykresów dla każdej krzywej oraz jeden duży wykres będący średnią
wraz ze słupkami błędu).
Przeprowadzić dyskusję wyników zawartości cynku w badanych wodach metodą serii
roztworów i metodą dodatku wzorca. Obliczyć odzysk wzorca w procentach.
V. Efekty kształcenia
Student zna podstawy atomowej spektrometrii absorpcyjnej.
Student ma wiedzę dotyczącą budowy i działania spektrometru AAS.
Student potrafi dokonać obliczeń dotyczących rozcieńczania roztworów i przygotować
roztwory do krzywej kalibracyjnej.
Student zna zasady bezpieczeństwa pracy ze spektrometrem F-AAS wyposażonym w butlę
z acetylenem. Jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo pracy własnej oraz innych.
Student interpretuje i opracowuje wyniki uzyskane techniką AAS.
Student ma świadomość odpowiedzialności za wspólnie realizowane zadania, związane
z pracą zespołową.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Ato
mo
wa
sp
ektr
om
etri
a a
bso
rpcy
jna
12
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Ato
mo
wa
spektro
metria
emisyjn
a
13
ATOMOWA SPEKTROMETRIA EMISYJNA (ICP-OES)
Analiza jakościowa, półilościowa i ilościowa techniką atomowej spektrometrii emisyjnej
I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z obsługą i możliwościami optycznego spektrometru
emisyjnego ze wzbudzeniem w plazmie sprzężonej indukcyjnie (ICP-OES); analiza jakościowa
i półilościowa próbek wody pitnej (np. źródlanej, mineralnej, kranowej) za pomocą techniki
ICP-OES; obliczenie i sporządzenie roztworów do krzywej wzorcowej; napisanie programu do
oznaczenia wybranych pierwiastków w wodach pitnych; analiza ilościowa zawartości
wybranych pierwiastków w próbkach wód pitnych na podstawie przygotowanej krzywej
wzorcowej.
II. Aparatura, sprzęt i odczynniki Aparatura: optyczny spektrometr emisyjny ze wzbudzeniem w plazmie sprzężonej indukcyjnie
(ICP-OES), model SpectroBlue firmy Spectro.
Odczynniki: roztwory wzorcowe pierwiastków (np. Ca, Mg, Na, K, Li, Fe, Mn, Zn, Cu)
o stężeniu 1000 µg/mL i 100 µg/mL, kwas azotowy(V) o stężeniu 65%.
III. Wykonanie ćwiczenia
1. Analiza jakościowa ICP-OES
W spektralnej analizie jakościowej najczęściej stawiamy sobie dwa następujące pytania:
a) czy w analizowanej próbce znajduje się dany pierwiastek lub pierwiastki?
b) jakie pierwiastki znajdują się w badanej próbce?
Obecność pierwiastków w spektralnej analizie jakościowej wykrywa się na podstawie
położenia (długości fali) linii spektralnej pierwiastka w widmie. W tym celu porównuje się
widmo badanej próbki z widmem wzorca (metoda porównania ze wzorcem). Jeśli linia
spektralna pierwiastka w widmie próbki pokrywa się z linią spektralną tego pierwiastka we
wzorcu to znaczy że poszukiwany pierwiastek jest obecny w próbce. W celu uniknięcia pomyłki
spowodowanej np. koincydencją (tzn. nakładanie się dwóch linii widmowych) należy
potwierdzić obecność pierwiastka na kilku liniach spektralnych.
2. Analiza półilościowa ICP-OES
Na podstawie zarejestrowanego widma można również określić półilościowo zawartość
badanego pierwiastka. W tym celu po uruchomieniu zakładki Spectra dokonuje się pomiaru
widma wody redestylowanej, wzorca spektralnego pierwiastka którego oczekujemy w próbce
i próbki badanej.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Ato
mo
wa
sp
ektr
om
etri
a e
mis
yjn
a
14
Następnie wybieramy fragment widma, w którym znajduje się badany przez nas pierwiastek,
wybieramy optymalną długość fali tego pierwiastka i mierzymy intensywność piku w wodzie
redestylowanej (tło) oraz intensywność piku w najwyższym punkcie we wzorcu i w próbce.
Intensywność piku otrzymaną w wodzie redestylowanej (tło) odejmujemy od intensywności
piku pierwiastka we wzorcu i w próbce. Po czym znając stężenie pierwiastka we wzorcu
spektralnym i intensywność jego piku oraz intensywność piku tego pierwiastka w próbce
obliczamy stężenie badanego pierwiastka w próbce rozwiązując proporcję:
𝑠𝑡ęż𝑒𝑛𝑖𝑒 𝑝𝑖𝑒𝑟𝑤𝑖𝑎𝑠𝑡𝑘𝑎 𝑤 𝑝𝑟ó𝑏𝑐𝑒 =𝑠𝑡ęż𝑒𝑛𝑖𝑒 𝑝𝑖𝑒𝑟𝑤𝑖𝑎𝑠𝑡𝑘𝑎 𝑤𝑒 𝑤𝑧𝑜𝑟𝑐𝑢 ∙ 𝑖𝑛𝑡𝑒𝑛𝑠𝑦𝑤𝑛𝑜ść 𝑙𝑖𝑛𝑖𝑖 𝑠𝑝𝑒𝑘𝑡𝑟𝑎𝑙𝑛𝑒𝑗 𝑝𝑖𝑒𝑟𝑤𝑖𝑎𝑠𝑡𝑘𝑎 𝑤 𝑝𝑟ó𝑏𝑐𝑒
𝑖𝑛𝑡𝑒𝑛𝑠𝑦𝑤𝑛𝑜ść 𝑙𝑖𝑛𝑖𝑖 𝑠𝑝𝑒𝑘𝑡𝑟𝑎𝑙𝑛𝑒𝑗 𝑝𝑖𝑒𝑟𝑤𝑖𝑎𝑠𝑡𝑘𝑎 𝑤𝑒 𝑤𝑧𝑜𝑟𝑐𝑢
Rys.1. Przykład widma spektralnego wzorca Mg i próbki wody mineralnej „Selenka”.
Tab. 1. Wartości intensywności tła i linii spektralnej pierwiastka w analizie półilościowej.
Rodzaj
wzorca/próbki
Stężenie
µg/mL
Długość fali
nm
Intensywność
tła
Intensywność
linii i tła
Intensywność
linii
wzorzec Mg 50 279,553 1771,5 130790181 130788409,5
woda mineralna
„Selenka”
20,68
(producent: 36,46) 54105073 54103301,5
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Ato
mo
wa
spektro
metria
emisyjn
a
15
3. Analiza ilościowa ICP-OES
Analiza ilościowa polega na pomiarze natężenia wybranej linii spektralnej pierwiastka
oznaczanego. Zależność natężenia tej linii od stężenia pierwiastka musi być ustalona na
podstawie wzorców. W tym celu sporządza się krzywą wzorcową zawierającą 6 roztworów
wzorcowych: w0 (woda redestylowana), w1, w2, w3, w4, w5 o wzrastających stężeniach
pierwiastków. Stężenia pierwiastków w roztworach wzorcowych powinny być dobrane w taki
sposób aby orientacyjne stężenia pierwiastków w próbkach, obliczone na podstawie analizy
półilościowej, znajdowały się w środku krzywej wzorcowej.
Przykład krzywej wzorcowej dla Mg:
roztwory wzorcowe 1000 µg/mL i 100 µg/mL
kolby miarowe 25 mL
Tab. 2. Przykładowe stężenia pierwiastka w poszczególnych wzorcach do krzywej wzorcowej.
Pierwiastek
Stężenie
wzorca 0
µg/mL
Stężenie
wzorca 1
µg/mL
Stężenie
wzorca 2
µg/mL
Stężenie
wzorca 3
µg/mL
Stężenie
wzorca 4
µg/mL
Stężenie
wzorca 5
µg/mL
Mg 0 5 15 25 35 50
Po sporządzeniu roztworów do krzywej wzorcowej należy przygotować program pomiarowy
i ustalić optymalne warunki pomiarowe do analizy ilościowej, a następnie przeprowadzić
pomiar wzorców oraz pomiar badanych próbek wód pitnych na zawartość wybranych
pierwiastków.
IV. Opracowanie wyników, sprawozdanie
Zamieścić opis doświadczenia.
Przedstawić tabelę z wynikami pomiarów i obliczeń w analizie półilościowej.
Przedstawić tabelę z proponowanymi stężeniami pierwiastków w poszczególnych
wzorcach (w0, w1, w2, w3, w4, w5) do krzywej wzorcowej.
Przedstawić tabelę z wynikami pomiarów i obliczeń ilościowej zawartości pierwiastków
w badanych próbkach wód.
V. Efekty kształcenia
Student zna podstawy atomowej spektrometrii emisyjnej.
Student zna budowę i zasadę działania spektrometru ICP-OES.
Student potrafi przygotować próbki do analizy techniką ICP-OES.
Student potrafi dokonać analizy jakościowej i półilościowej oraz zinterpretować widmo
emisyjne.
Student potrafi na podstawie obliczeń przygotować roztwory do krzywej wzorcowej.
Student zna metody ilościowe stosowane w atomowej spektrometrii emisyjnej i potrafi
dobrać warunki pomiarowe do optymalnego oznaczania pierwiastków.
Student potrafi przeprowadzić analizę ilościową na podstawie krzywej wzorcowej.
Student potrafi zinterpretować uzyskane wyniki i dokonać ich oceny statystycznej.
Student ma świadomość odpowiedzialności za wspólnie realizowane zadania i potrafi
pracować zespołowo.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Ato
mo
wa
sp
ektr
om
etri
a e
mis
yjn
a
16
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Ren
tgen
ow
ska sp
ektrometria
fluo
rescencyjn
a
17
RENTGENOWSKA SPEKTROMETRIA FLUORESCENCYJNA (XRF)
Analiza jakościowa i ilościowa techniką rentgenowskiej spektrometrii fluorescencyjnej
I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest interpretacja widm EDXRF, przebadanie wpływu parametrów
pomiarowych na czułość oznaczania pierwiastków lekkich i ciężkich techniką EDXRF,
wykonanie analizy półilościowej metodą parametrów fundamentalnych oraz poznanie metod
przygotowania próbek do analizy rentgenowskiej
II. Aparatura, sprzęt i odczynniki Aparatura i sprzęt: rentgenowski spektrometr fluorescencyjny z dyspersją energii (EDXRF)
Epsilon 3 firmy Panalytical, prasa ręczna, matryca do prasowania próbek, waga analityczna,
młynek laboratoryjny.
Odczynniki: kwas borowy cz.d.a., wzorce brązów, wzorce stali nisko- i wysokostopowej.
III. Wykonanie ćwiczenia
1. Przygotowanie próbek proszkowych do analizy EDXRF
Umieść 5 g kwasu borowego i 5 g badanego materiału odważonych na wadze analitycznej
w młynku laboratoryjnym. Po zmieleniu umieść próbkę w matrycy i prasuj pod naciskiem
15 ton.
2. Analiza jakościowa EDXRF
Przeprowadź pomiar wzorca stali wysokostopowej z wykorzystaniem spektrometru Epsilon 3.
W tym celu z paska narzędzi wybierz Measure, następnie Manual control.
Panel ten (Rys. 1) pozwala dowolnie dobrać warunki pomiarowe:
atmosferę pomiaru: powietrze lub hel,
rotacja próbki (Uwaga – w przypadku próbek ciekłych funkcja to musi pozostać
wyłączona),
napięcie (kV) i natężenie (A) prądu lampy,
filtr promieniowania: 50 m Al, 200 m Al, 100 m Ag, 7 m Ti, 300 m Cu,
czas pomiaru.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Ren
tgen
ow
ska
sp
ektr
omet
ria
flu
ore
scen
cyjn
a
18
Rys. 1. Panel umożliwiający dobór warunków pomiarowych.
Za pomocą okna „Conditions” możesz wybrać warunki pomiarowe sugerowane przez
producenta (Tablica 1). Funkcja „Auto current” pozwala dobrać maksymalne natężenie prądu
lampy tak aby czas martwy detektora nie był większy od 50%.
Tab. 1. Warunki pomiarowe.
Zakres
pierwiastków
Napięcie
lampy
kV
Natężenie
prądu lampy
A
Filtr
promieniowania
Rozdzielczość
detektora
Atmosfera
pomiaru
Na - S 5 60 Bez filtra Wysoka Hel
Cl - V 12 25 50 m Al Normalna Hel
Cr - Co 20 15 200 m Al Normalna Powietrze
Ni - Mo 30 10 100 m Ag Normalna Powietrze
Przeprowadź pomiar wzorca stali D846: umieść próbkę w komorze spektrometru w pozycji 1,
w panelu Manual control wybierz pozycję 1 (naciśnij „Move”), wybierz powietrze jako
atmosferę pomiaru, włącz spinner, ustaw warunki pracy lampy na 30 kV i 10 A (naciśnij
„Set”), w oknie Tube filter ustaw „none”, czas pomiaru ustal na 120s, naciśnij „Measure”.
Po zakończeniu pomiaru z paska narzędzi wybierz Results Open Result Manual.
Po otwarciu nowego okna zaznacz lewym klawiszem myszki przeprowadzony pomiar
(30.000 kV, 10 A, None, Air, Pos1, Sp:on, Normal) następnie po naciśnięciu prawego
klawisza myszki wybierz Display selected spectra. Po ukazaniu się okna z widmem próbki
wybierz ikonę przedstawiającą układ okresowy. Najeżdżając kursorem na maksima pików
możesz odczytać na ekranie energie promieniowania (keV) oraz odpowiadające im linie
promieniowania pierwiastków. Jeżeli jesteś zdecydowany wybrać określony pierwiastek
naciśnij dwukrotnie na jego symbol na układzie okresowym. Wszystkie piki odpowiadające
danemu pierwiastkowi ulegną wówczas zaznaczeniu na widmie (Rys. 2). Kontynuuj analizę do
momentu gdy wszystkie piki zostaną zinterpretowane.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Ren
tgen
ow
ska sp
ektrometria
fluo
rescencyjn
a
19
Rys. 2. Jakościowa analiza EDXRF.
Przeprowadź pomiary stali D846 dla warunków przedstawionych w Tablicy 2 stosując funkcję
Manual control Auto current. Po zakończeniu pomiarów z paska narzędzi wybierz Results
Open Result Manual. Z listy wybierz widma, które chcesz porównać naciskają jednocześnie
klawisz Shift lub Ctrl i lewy klawisz myszki. Po naciśnięciu prawego klawisza myszki wybierz
Display selected spectra.
Tab. 2. Warunki pomiarowe dla stali D846.
Napięcie lampy
kV
Natężenie prądu lampy
A Filtr promieniowania Atmosfera pomiaru
30 10 Bez filtra Powietrze
30 300 100 m Ag Powietrze
30 300 100 m Ag Hel
5 1000 Bez filtra Powietrze
5 1000 Bez filtra Hel
Przeprowadź analizę jakościową wybranych próbek litych i prasowanych.
3. Analiza ilościowa EDXRF z zastosowaniem metody parametrów fundamentalnych
1. Włóż próbkę (litą, proszkową lub sprasowaną w pastylkę) do komory spektrometru.
2. Z paska narzędzi wybierz „Measure”, następnie „Measure Omnian” i odpowiednią aplikację
np. standardową zaproponowaną przez producenta „Omnian”. Wpisz nazwę próbki,
następnie po naciśnięciu „Measure” wybierz pozycję próbki.
3. Pomiar jest przeprowadzony dla czterech różnych warunków (Tablica 1) przy
automatycznym doborze prądu lampy aby czas martwy detektora nie przekroczył 50%.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Ren
tgen
ow
ska
sp
ektr
omet
ria
flu
ore
scen
cyjn
a
20
Analiza wyników
1. Oznaczone stężenia pierwiastków uzyskasz po wybraniu „Open results” z paska „Results”
następnie wybierając „Omnian” i z listy interesującą próbkę przez dwukrotne kliknięcie
lewym klawiszem myszki. W oknie tym też możesz obejrzeć widma analizowanych próbek.
2. Oprogramowania automatycznie identyfikuje pierwiastki. Prawidłową analizę należy jednak
wykonać ręcznie. W tym celu kliknij ikonę układu okresowego i wybierz prawidłowe
pierwiastki na podstawie zarejestrowanych widm (czterech dla czterech warunków
pomiarowych).
3. Prawidłowe wyniki analizy ilościowej można uzyskać przy odpowiednio wybranych
parametrach obliczeniowych, indywidualnie wybranych do rodzaju analizowanego
materiału. Z paska narzędzi wybierz „Omnian” i następnie „Edit Processing Parameters”.
W tym oknie (Rys. 3) można m.in. wybrać:
rodzaj i grubość foli (stosowanej do próbek proszkowych),
korektę grubości próbki (jeżeli próbka nie jest „nieskończenie” gruba – patrz rozdział
3.3),
rodzaj analitu: pierwiastki, tlenki lub tlenki i pierwiastki (funkcja Geology),
normalizację wyników np. do 100%,
zastosowanie tzw. balansu, czyli pierwiastka lub związku chemicznego, który nie jest
oznaczany, a jego stężenie dopełnia skład próbki do 100% oraz strat np. przy stapianiu
w perłę,
zastosowanie piku comptonowskiego do oszacowania zawartości pierwiastka lub
związku chemicznego, który nie jest oznaczany (o małej liczbie atomowej np.
w przypadku analizy tworzyw sztucznych można wprowadzić matrycę np. CH2,
w przypadku próbek roślinnych np. celulozę C6H12O6).
4. Zastosuj odpowiednie parametry obliczeniowe w zależności od rodzaju analizowanego
materiału, np. dla próbek stali przeprowadź analizę: bez normalizacji wyników,
z normalizacją wyników, z zastosowaniem żelaza jako balansu, dla próbek roślinnych
i biologicznych zastosuj różne matryce.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Ren
tgen
ow
ska sp
ektrometria
fluo
rescencyjn
a
21
Rys. 3. Parametry analizy bezwzorcowej.
IV. Opracowanie wyników, sprawozdanie
Zamieścić warunki pomiarowe, energię wszystkich pików oraz odpowiadające im linie
promieniowania charakterystycznego pierwiastków.
Zidentyfikować piki promieniowania charakterystycznego, piki rozproszenia
koherentnego i niekoherentnego, piki ucieczki, piki sumy.
Porównać widma uzyskane dla różnych warunków pomiarowych. Wyjaśnić wpływ
warunków pracy lampy (kV, A), filtra, atmosfery pomiarowej na oznaczanie
pierwiastków ciężkich i lekkich.
Zamieścić tablice ze stężeniami oznaczonymi i certyfikowanymi (Tablice 3-5).
Obliczyć błędy bezwzględne i względne.
Przeprowadzić dyskusję na temat doboru parametrów obliczeniowych w zależności od
rodzaju analizowanego materiału (normalizacja wyników, zastosowanie balansu itp.).
V. Efekty kształcenia
Student potrafi zinterpretować widmo EDXRF oraz dobrać warunki pomiarowe do
optymalnego oznaczania pierwiastków ciężkich i lekkich.
Student rozumie sposób postawania pików promieniowania charakterystycznego,
rozproszenia koherentnego i niekoherentnego, pików ucieczki i pików sumy.
Student potrafi przygotować próbki prasowane do analizy EDXRF.
Student potrafi przeprowadzić analizę bezwzorcową. Rozumie wpływ parametrów
obliczeniowych na wynik analizy ilościowej.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Ren
tgen
ow
ska
sp
ektr
omet
ria
flu
ore
scen
cyjn
a
22
Tab. 3. Skład wzorców stali średniostopowej produkcji IMŻ w Gliwicach (% m/m).
Wzorzec Si V Cr Mn Ni Cu Mo
51 0,25 0,075 0,70 1,43 0,18 0,42 1,31
52 1,25 0,064 0,20 0,43 2,30 0,11 0,13
53 0,075 0,32 2,89 0,59 0,33 0,24 0,18
54 0,15 0,24 0,13 0,14 3,85 0,11 0,077
55 0,91 0,65 0,99 0,43 0,52 0,19 1,00
56 1,74 0,18?? 0,44 0,24 0,75 0,48 0,64
57 0,51 0,40?? 1,58 0,98 0,19 0,12 0,51?
58 0,17 0,12 0,29 1,76 1,46 0,34 0,19
59 0,71 0,082 1,87 0,11 1,04 0,20 0,32
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Ren
tgen
ow
ska sp
ektrometria
fluo
rescencyjn
a
23
Tab. 4. Skład wzorców stali (% m/m).
Wzorzec C P S Mn Si Cu Ni Cr V
D807A 0,76 0,29 0,132 0,169 0,92 0,146
D809B 0,46 0,27 0,104 3,29 0,072 0,002
D845 0,72 0,52 0,065 0,28 13,31 0,05 a
D846 0,53 1,19 0,19 9,11 18,35
D847 0,23 0,37 0,19 13,26 23,72 0,03 a
D849 1,63 0,68 0,21 6,62 5,48 0,01 a
D850 0,12 0,36 24,8 2,99 0,006 a
1152 0,163 0,017 0,017 1,19 0,654 0,497 10,21 18,49 0,044
1154 0,094 0,038 0,033 1,74 1,09 0,56 10,25 19,58 0,061
1155 0,046 0,02 0,018 1,63 0,502 0,169 12,18 18,45 0,047
1185 0,11 0,019 0,016 1,22 0,4 0,067 13,18 17,09
Mo Al Sn Co Nb Ti Ta W Fe
D807A 97,58 b
D809B 0,009 0,012 0,025 95,76 b
D845 0,92 0,11 0,03 a 0,002 a 0,42 a 83,57 b
D846 0,43 0,02 a 0,6 0,34 a 0,03 a 0,04 a 69,17 b
D847 0,059 0,03 0,02 a 0,002 a 0,06 a 62,03 b
D849 0,15 0,07 a 0,31 0,11 a 0,021 a 0,19 a 84,52 b
D850 0,05 0,05 a 0,002 a 0,21 a 71,41 b
1152 0,366 0,09 a 0,2 a 0,12 a 0,08 a 67,86 b
1154 0,463 0,03 a 0,02 a 0,12 a 0,26 a 0,48 a 0,04 a 65,14 b
1155 2,28 0,101 64,56 b
1185 2,01 65,89 b
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Ren
tgen
ow
ska
sp
ektr
omet
ria
flu
ore
scen
cyjn
a
24
Tab. 5. Skład wzorców brązów fosforowych (% m/m). Wzorzec Sn P Pb Ni Zn Cu Si Fe Al
551 8,92 1,01 0,79 0,76 0,74 87,4 0,018 0,20 0,052
552 9,78 0,77 0,63 0,56 0,35 87,7 0,019 0,10 0,023
553 10,8 0,68 0,47 0,44 0,49 87 0,022 0,056 0,017
554 11,3 0,41 0,34 0,22 0,22 87,4 0,038 0,022 0,005
555 12,1 0,18 0,24 0,11 0,16 87,1 0,036 0,010 <0,005
556 13,2 0,10 0,16 0,014 0,09 86,4 <0,005 0,004 <0,005
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Spektro
foto
metria
25
SPEKTROFOTOMETRIA (UV-VIS)
Spektrofotometryczne oznaczanie żelaza(III) w wodach powierzchniowych w postaci kompleksu
z Chromazurolem S i Brij 35
I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z obsługą i możliwościami spektrofotometrów SP-830
Plus i Jasco V-530; określenie wpływu substancji powierzchniowo czynnych na czułość
oznaczania jonów żelaza(III) w postaci kompleksu z Chromazurolem S; oznaczenie zawartości
jonów Fe(III) w próbkach wód powierzchniowych na podstawie uprzednio przygotowanej
krzywej wzorcowej.
II. Aparatura, sprzęt i odczynniki Aparatura: spektrofotometr UV-VIS Jasco V-530, spektrofotometr SP-830 Plus (Metertech).
Odczynniki: roztwór wzorcowy żelaza (III) o stężeniu 1 mg Fe(III)/mL, Chromazurol S (CAS)
o stężeniu 1.10-3 mol/L, chlorek heksadecylotrimetyloamoniowy (CTA) o stężeniu 1.10-2 mol/L,
Brij 35 o stężeniu 2%, bufor ftalanowy o pH 6,2, kwas azotowy(V) o stężeniu 30%.
III. Wykonanie ćwiczenia
1. Wpływ substancji powierzchniowo czynnych na oznaczanie Fe(III) w postaci kompleksu
z Chromazurolem S
Należy przygotować roztwory o następującym składzie:
roztwór CAS - do kolbki o pojemności 25 mL należy wprowadzić 5 mL CAS
o stężeniu 1.10-3 mol/L, 8 ml buforu ftalanowego i uzupełnić wodą redestylowaną.
roztwór CAS-Brij 35 - do kolbki o pojemności 25 ml należy wprowadzić 5 ml CAS
o stężeniu 1.10-3 mol/L, 2 mL 2% Brij 35, 8 ml buforu ftalanowego i uzupełnić wodą
redestylowaną.
roztwór CAS-CTA - do kolbki o pojemności 25 mL należy wprowadzić 0,8 mL CAS
o stężeniu 1.10-3 mol/L, 0,9 mL CTA o stężeniu 1.10-2 mol/L, 8 mL buforu ftalanowego
i uzupełnić wodą redestylowaną.
roztwór CAS-CTA-Brij 35 - do kolbki o pojemności 25 mL należy wprowadzić
0,8 mL CAS o stężeniu 1.10-3 mol/L, 3 mL 2% Brij 35, 0,9 mL CTA o stężeniu
1.10-2 mol/L, 8 mL buforu ftalanowego i uzupełnić wodą redestylowaną.
roztwór Fe-CAS - do kolbki o pojemności 25 mL należy wprowadzić 1 mL roztworu
Fe(III) o stężeniu 10 g/mL, 5 mL CAS o stężeniu 1.10-3 mol/L, 8 mL buforu ftalanowego
i uzupełnić wodą redestylowaną.
roztwór Fe-CAS-Brij 35 - do kolbki o pojemności 25 mL należy wprowadzić 1 mL
roztworu Fe(III) o stężeniu 10 g/mL, 5 mL CAS o stężeniu 1.10-3 mol/L,
2 mL 2% Brij 35, 8 mL buforu ftalanowego i uzupełnić wodą redestylowaną.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Spek
tro
foto
met
ria
26
roztwór Fe-CAS-CTA - do kolbki o pojemności 25 mL należy wprowadzić 1 mL
roztworu Fe(III) o stężeniu 10 g/mL, 0,8 mL CAS o stężeniu 1.10-3 mol/L, 0,9 mL CTA
o stężeniu 1.10-2 mol/L, 8 mL buforu ftalanowego i uzupełnić wodą redestylowaną.
roztwór Fe-CAS-CTA-Brij 35 - do kolbki o pojemności 25 mL należy wprowadzić 1 mL
roztworu Fe(III) o stężeniu 10 g/mL, 0,8 mL CAS o stężeniu 1.10-3 mol/L,
3 mL 2% Brij 35, 0,9 mL CTA o stężeniu 1.10-2 mol/L, 8 mL buforu ftalanowego
i uzupełnić wodą redestylowaną.
Dla tak przygotowanych roztworów należy wykreślić krzywe spektrofotometryczne
w zakresie światła widzialnego 450-700 nm, w kuwetach o grubości warstwy absorbującej
l = 1 cm na spektrofotometrze UV-VIS Jasco V-530, względem odpowiednich ślepych prób
jako roztworów odniesienia.
2. Wykreślenie krzywej wzorcowej oznaczania Fe(III) w postaci kompleksu Fe-CAS-Brij 35
W tym celu należy przygotować trzy serie prób o składzie: 010 mL roztworu żelaza(III)
o stężeniu 1 g/mL, 5 mL CAS o stężeniu 1.10-3 mol/L, 2 mL 2% Brij 35, 8 mL buforu
ftalanowego i uzupełnić wodą redestylowaną. Absorbancję prób zmierzyć po upływie 5 minut
na spektrofotometrze SP-830 Plus (Metertech), przy długości fali = 630 nm, w kuwetach
o grubości warstwy absorbującej l = 1 cm.
3. Oznaczanie żelaza w wodach powierzchniowych
W próbkach wód powierzchniowych należy oznaczyć zawartość żelaza(III). Pomiar dla każdej
wody należy powtórzyć sześciokrotnie. W tym celu do kolbek o pojemności 25 mL należy
wprowadzić po 10 mL badanej wody. Następnie dodać 5 mL CAS o stężeniu 1.10-3 mol/L, 2 mL
2% Brij 35, 8 mL buforu ftalanowego i uzupełnić wodą redestylowaną. Absorbancję prób
zmierzyć po 5 minutach na spektrofotometrze SP-830 Plus (Metertech), przy długości fali
= 630 nm, w kuwetach o grubości warstwy absorbującej l = 1 cm.
IV. Opracowanie wyników, sprawozdanie
Zamieścić wykreślone krzywe spektrofotometryczne oraz wyniki pomiarów.
Na podstawie wykreślonych krzywych spektrofotometrycznych: wyznaczyć max i max
dla układów: Fe-CAS, Fe-CAS-Brij 35, Fe-CAS-CTA oraz Fe-CAS-CTA-Brij 35;
obliczyć (w nm) przesunięcia pasm względem układu podwójnego Fe-CAS; określić
efekty analityczne obserwowane po wprowadzeniu do układu Fe-CAS substancji
powierzchniowo czynnych.
Na podstawie uzyskanych wyników w pkt 2. wykreślić krzywą wzorcową oznaczania
żelaza(III) w postaci kompleksu z Chromazurolem S w obecności Brij 35; dla krzywej
wzorcowej wyznaczyć wartość współczynników a i b oraz współczynnik korelacji;
na podstawie uzyskanych danych obliczyć średnią wartość molowego współczynnika
absorpcji, współczynnika absorpcji właściwej i współczynnika Sandella.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Spektro
foto
metria
27
Na podstawie uzyskanych wyników w pkt. 3. obliczyć wartość średnią, podać medianę
i rozstęp oraz sprawdzić testem Dixona czy wszystkie uzyskane wyniki oznaczeń należy
brać pod uwagę przy ocenie statystycznej, wyznaczyć przedział ufności przy założonym
poziomie ufności równym 95% oraz obliczyć odchylenie standardowe i względne
odchylenie standardowe.
V. Efekty kształcenia
Student zna podstawy spektrofotometrii UV-VIS.
Student zna zasadę działania spektrofotometru.
Student potrafi wyjaśnić pojęcia: grupy chromoforowe i auksochromowe, efekt
hiperchromowy, przesunięcie batochromowe i hipsochromowe.
Student zna metody ilościowe stosowane w spektrofotometrii i potrafi w praktyce
przeprowadzić analizę ilościową na podstawie krzywej wzorcowej.
Student potrafi zinterpretować uzyskane wyniki i dokonać ich statystycznej oceny.
Student ma świadomość odpowiedzialności za wspólnie realizowane zadania i potrafi
pracować zespołowo.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Spek
tro
foto
met
ria
28
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Po
tencjo
metria i ko
nd
uktom
etria
29
POTENCJOMETRIA I KONDUKTOMETRIA
Wybrane metody elektroanalityczne w analizie chemicznej
Analiza elektrochemiczna to zespół metod analitycznych, których istotą jest pomiar
parametrów elektrycznych (napięcia, natężenia, oporności) związanych z przepływem prądu
przez roztwory elektrolitów lub oddziaływaniem elektrod z roztworem będącym przedmiotem
analizy. Metody te mogą dostarczyć informacji zarówno o chemicznym składzie jakościowym
jak i ilościowym próbki.
Do metod elektroanalitycznych należą m.in. potencjometria - oparta na pomiarze wartości
potencjału elektrody wskaźnikowej względem elektrody odniesienia w funkcji logarytmu
stężenia jonów aktywnych elektrodowo w stanie równowagi (reakcja elektrodowa przebiega
bez przyłożonego napięcia zewnętrznego) oraz konduktometria oparta na pomiarze
przewodności elektrycznej roztworów elektrolitów, zmieniającej się wraz ze zmianą stężenia
jonów zawartych w badanym roztworze (reakcja elektrodowa nie przebiega; wykorzystuje się
prąd zmienny).
Ćw. 1. Wyznaczanie charakterystyki elektrody szklanej
I. Cel ćwiczenia Ćwiczenie ma na celu wyznaczenie zależności potencjału elektrody szklanej (jonoselektywnej
w stosunku do jonów wodorowych) od pH roztworu (SEM = f (pH)) i określenie zakresu jej
stosowalności w pomiarach pehametrycznych.
II. Aparatura, sprzęt i odczynniki Aparatura i sprzęt: pehametr wyposażony w zespoloną elektrodę szklaną (tzw. kombinowaną).
Odczynniki: roztwory buforowe do kalibracji przyrządu (pH 7; pH 4), roztwory buforowe
o wartościach pH od 1 do 11.
III. Wykonanie ćwiczenia
Ustawić właściwe warunki pomiaru na przyrządzie i skalibrować elektrodę zgodnie
z zaleceniami producenta.
Zmierzyć kolejno dla każdego z buforów wartości pH i (E), czyli SEM ogniwa, rozpoczynając
od buforu o najniższej wartości pH. Wyniki pomiarów i obliczeń zapisać w formie tabeli:
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Po
ten
cjo
met
ria
i ko
nd
ukt
omet
ria
30
pHwz. buf. pHzm. pH E E k = E/pHzm.
1
2
…
IV. Opracowanie wyników, sprawozdanie
Sporządzić wykres przedstawiający zależność potencjału elektrody pomiarowej od pH
buforów: SEM = f (pHzm).
Następnie wyznaczyć metodą regresji liniowej wartość kąta nachylenia charakterystyki
elektrody „k” w (mV/pH). Wielkość tą równą: k = RT/F można też obliczyć korzystając
z zależności, że współczynnik „k” jest równy tangensowi kąta nachylenia krzywej
kalibracyjnej: k = tg = E /pHzm.
Otrzymaną wartość „k” porównać z wartością teoretyczną wynikającą z równania Nernsta
tj. 58,2 mV (T = 20°C) lub 59,1 mV (T = 25°C) i obliczyć błąd względny.
Z wykresu należy także odczytać wartość tzw. „punktu izoelektrycznego“ elektrody
i porównać wyznaczoną wartość z zakresem wartości podanym przez producenta.
Ćw. 2. Potencjometryczne oznaczanie mieszaniny
kwasów chlorowodorowego i octowego
I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest ilościowe oznaczenie mieszaniny kwasów chlorowodorowego i octowego
bez ich wstępnego rozdziału.
II. Aparatura, sprzęt i odczynniki Aparatura i sprzęt: pehametr wyposażony w elektrodę szklaną zespoloną (tzw. kombinowaną),
mieszadło magnetyczne, biureta, kolba miarowa o pojemności 100 mL, pipeta jednomiarowa
o pojemności 20 mL, cylinder miarowy, zlewka o pojemności 250 mL.
Odczynniki: roztwory buforowe do kalibracji przyrządu, titrant - mianowany roztwór NaOH
o stężeniu 0,2 mol/L, aceton.
III. Wykonanie ćwiczenia
Otrzymaną próbkę zawierającą kwasy: octowy CH3COOH i chlorowodorowy HCl rozcieńczyć
wodą destylowaną w kolbie miarowej do objętości 100 mL i dobrze wymieszać. Do zlewki
o pojemności 250 mL odpipetować 20 mL badanego roztworu, dodać cylinderkiem 50 mL
acetonu i 30 mL wody destylowanej. Zlewkę umieścić na mieszadle magnetycznym, zanurzyć
w roztworze elektrodę kombinowaną, wymieszać próbkę, wyłączyć mieszadło i odczytać
wartość pH badanego roztworu. Następnie miareczkować próbkę 0,2 mol/L roztworem NaOH
dodając po 1 mL titranta, notując za każdym razem objętość NaOH i odpowiadającą jej wartość
pH.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Po
tencjo
metria i ko
nd
uktom
etria
31
Po każdej porcji NaOH uruchamiamy na chwilę mieszadło magnetyczne, wyłączamy, a wartość
pH odczytujemy, gdy z prawej strony ekranu miernika przestanie „pulsować” znaczek pH.
Porcje titranta należy zmniejszyć do objętości 0,2 mL w pobliżu PK1 i PK2 tj. od chwili, gdy
zostaną zauważone większe przyrosty mierzonego parametru. Po drugim skoku
miareczkowania należy dodać jeszcze 3-5 porcji titranta po 0,2 mL i zakończyć
miareczkowanie. Należy zwracać uwagę, aby nie przekroczyć bezpiecznego zakresu
pomiarowego elektrody kombinowanej (0,5 pH 13).
IV. Opracowanie wyników, sprawozdanie
Wyniki miareczkowania, pomiarów oraz obliczeń zebrać w formie tabeli:
VNaOH
mL pH pH V
NaOH pH/V
NaOH
*V’NaOH
mL
0
1
….
*gdzie: V’NaOH odpowiada tzw. połowie „odległości”, dla której liczymy VNaOH
Następnie, wykreślić krzywą miareczkowania w układzie pH = f (VNaOH) i metodą graficzną
(środkowej stycznych) wyznaczyć objętość titranta odpowiadającą PK1 i PK2.
Wartości VPK1 i VPK
2 należy wyznaczyć również metodą pierwszej pochodnej
tzn. z wykresu pH /VNaOH = f (V’NaOH).
Zawartość kwasów w badanym roztworze obliczyć ze wzorów:
mHCl = VPK1 cNaOH MHCl W (g)
mCH3
COOH = (VPK2 - VPK
1) cNaOH MCH
3COOH W (g)
gdzie: wartości VPK1 i VPK
2 są wartościami średnimi z otrzymanych w obydwu metodach
graficznych. Wynik podajemy w gramach z dokładnością do czwartego miejsca po przecinku.
Ćw. 3. Wpływ rodzaju jonów, ich stężenia oraz temperatury
na przewodnictwo elektrolityczne roztworów
I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest sprawdzenie czy i jak rodzaj jonów, ich stężenie oraz temperatura
wpływają na przewodnictwo elektrolityczne roztworów.
II. Aparatura, sprzęt i odczynniki Aparatura i sprzęt: konduktometr typu Orion 3 (miernik z serii Orion Star
firmyThermoScientific), naczynko konduktometryczne DuraProbe (013005MD) wyposażone
w 4-elektrody grafitowe i zintegrowany czujnik temperatury.
Odczynniki: standardy konduktometryczne o znanym przewodnictwie (1413 S/cm,
12,9 mS/cm) do kalibracji układu pomiarowego.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Po
ten
cjo
met
ria
i ko
nd
ukt
omet
ria
32
III. Wykonanie ćwiczenia
1. Przed rozpoczęciem pomiarów należy sprawdzić aktualną stałą naczynka
konduktometrycznego zgodnie z instrukcją. Kalibracja przewodnictwa (naczynka
konduktometrycznego) jest niezbędna, zapewnia dokładność pomiarów.
2. Wyznaczyć wartość konduktywności dla następujących roztworów:
a) NaCl, KCl, NaNO3 o stężeniu 0,05% ( zawartość jonów ~1000 mg/L),
b) 0,1 mol/L KNO3 oraz 1 mol/L KNO3,
c) 0,1 mol/L KOH; 0,1 mol/L HNO3; 0,1 mol/L KNO3,
d) woda zimna i woda ciepła (zanotować konduktywność i temperaturę).
Uwaga!
– wyniki należy zapisywać po ustabilizowaniu się wartości mierzonej (wskaźnik S/cm lub mS/cm
przestaje pulsować)
– po każdym pomiarze naczynko konduktometryczne należy opłukać wodą dejonizowaną i osuszyć
delikatnie ręcznikiem papierowym
– po wykonaniu wszystkich pomiarów, naczynko konduktometryczne należy dokładnie obmyć wodą
dejonizowaną, osuszyć ręcznikiem papierowym i przechowywać zgodnie z zaleceniami producenta
IV. Opracowanie wyników, sprawozdanie
Otrzymane wyniki należy zebrać w tabelce i uszeregować w ramach danej grupy pomiarów
według wzrastającej wartości przewodnictwa właściwego badanych próbek, a następnie
przeprowadzić dyskusję otrzymanych wyników i sformułować odpowiednie wnioski,
zgodnie ze wskazówkami przedstawionymi przez prowadzącego na zajęciach.
Tab. 1. Ruchliwość niektórych jonów dla roztworów nieskończenie rozcieńczonych w temp. 298K.
Jon Ruchliwość
cm2 V-1 s-1 Jon
Ruchliwość
cm2 V-1 s-1
H3O+ 36,2 10-4 OH
20,5 10-4
Li+ 4,01 10-4 Cl
7,91 10-4
Na+ 5,19 10-4 Br
8,09 10-4
K+ 7,61 10-4 CH3COO
4,23 10-4
Ag+ 6,41 10-4 SO4
2 8,27 10-4
NH4+ 7,60 10-4 NO3
7,40 10-4
Cu2+
5,55 10-4 ClO4 6,98 10-4
Zn2+
5,47 10-4 HCO3 4,61 10-4
Uniwersytet Śląski w Katowicach Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliza instru
men
talna
Po
tencjo
metria i ko
nd
uktom
etria
33
Ćw. 4. Oznaczanie stopnia czystości wody metodą konduktometryczną
I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest ocena stopnia czystości wód różnego pochodzenia na podstawie
pomiarów ich przewodnictwa właściwego.
II. Aparatura, sprzęt i odczynniki Aparatura i sprzęt: konduktometr typu Orion 3 (miernik z serii Orion Star
firmyThermoScientific), naczynko konduktometryczne DuraProbe (013005MD) wyposażone
w 4-elektrody grafitowe i zintegrowany czujnik temperatury.
Odczynniki: standardy konduktometryczne o znanym przewodnictwie (1413 S/cm,
12,9 mS/cm) do kalibracji układu pomiarowego, wody różnego pochodzenia
np.: dejonizowana, destylowana, źródlana, wodociągowa, deszczowa, z instalacji grzewczej,
ze studni, mineralna.
III. Wykonanie ćwiczenia
1. Sprawdzić aktualną stałą naczynka konduktometrycznego zgodnie z instrukcją.
Kalibracja jest niezbędna, zapewnia dokładność pomiarów.
2. Pomiar przewodnictwa badanych wód.
Opłukać naczynko konduktometryczne wodą dejonizowaną i osuszyć delikatnie ręcznikiem
papierowym. Próbkę badanej wody nalać do szklanego lub plastykowego naczynia w takiej
ilości, aby część pomiarowa była całkowicie zanurzona w badanym roztworze.
Po ustabilizowaniu się wartości mierzonej (wskaźnik S/cm lub mS/cm przestaje pulsować) należy
ją zapisać. Następnie naczynko konduktometryczne wyjmujemy z badanej próbki,
opłukujemy wodą dejonizowaną, delikatnie osuszamy ręcznikiem papierowym
i umieszczamy w kolejnej próbce.
Po wykonaniu wszystkich pomiarów, naczynko konduktometryczne należy dokładnie obmyć
wodą dejonizowaną, osuszyć ręcznikiem papierowym i przechowywać zgodnie z zaleceniami
producenta.
IV. Opracowanie wyników, sprawozdanie
Otrzymane wyniki należy uszeregować wg wzrastającej wartości przewodnictwa
właściwego badanych próbek, a następnie porównać z wartościami konduktywności
elektrolitycznej wód o różnym stopniu czystości, podawanymi w literaturze lub
przedstawionymi na poniższym rysunku oraz przeprowadzić dyskusję otrzymanych
wyników i sformułować odpowiednie wnioski.
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut Chemii - Zakład Chemii Analitycznej ul. Szkolna 9
An
aliz
a in
stru
men
taln
a
Po
ten
cjo
met
ria
i ko
nd
ukt
omet
ria
34
10-2 10-1 1,0 101 102 103 104 105 106
Rys. 1. Konduktywność elektrolityczna niektórych roztworów wodnych (S .cm-1).
Efekty kształcenia
Student zna podstawy teoretyczne metod elektrochemicznych – potencjometrii
i konduktometrii.
Student posiada wiedzę dotyczącą budowy i zasady działania aparatury pomiarowej
wykorzystywanej w tych technikach.
Student zna sposoby kalibracji aparatury pomiarowej stosowanej w potencjometrii oraz
konduktometrii.
Student zna główne kierunki zastosowania potencjometrii i konduktometrii w analizie
chemicznej.
Student potrafi opracować i zinterpretować wyniki uzyskane podczas pomiarów
przeprowadzonych daną techniką.
Student potrafi współpracować w grupie i ma świadomość odpowiedzialności za wspólnie
realizowane zadania.
Student zna zasady odpowiedzialności za bezpieczeństwo zarówno pracy własnej jak
i całej grupy.
woda ultra czysta
woda destylowana bardzo dobrej jakości
woda nieczyszczona doskonałej jakości
0,05%NaCl
woda morska
30% H2SO4