anadolu_aleviligi_1

7/29/2019 anadolu_aleviligi_1

1/41

Horasan Erenlerinden

Anadolu AleviliineGenel Bir Bak1

Tayfun NASUHBEYOLU

stanbul2009

TakdimAlevilik konusunda konumann ve yaz yazmann zorluunu takdir edersiniz. Konuyu

hazrlarken nyarglardan uzak durma adna ncelii kaynak kitaplara verdim. Bu konuda

Diyanet vakf yaynlarndan kan Alevi Bektai Klasikleri tam da aradm trden

kaynaklard.1 nk zerinde olduka fazla yaz yazlm, istismar edilmi bir konuda, youn

bir bilgi kirliliinin yaand ortamda yntem ok nemli bir husustu. Amacmz sadece

anlamaya yneliktir. Bu konuda btn kesimler kendi muhasebelerini yapmaldr. n

yarglardan uzak ilmi metodlar esas olmaldr.almada klasik tarihsel sralama yerine ncelikle kaynak eserleri ne kardk.

Sonrasnda tarihsel sre ve en sonunda gnmzdeki ilgili kurum ve kurulularn grlerine

yer verdik.

Gerek Snni gerekse Alevi kesimler kesinlikle bu konuyu istismar edilmekten

kurtarmaldrlar. slam Snnilerin tekelinde bir din olmad gibi, Alevilerde kendilerini

slamn dnda bir kategoride tasnif etmemelidir.

Ayrca Alevilik zerine bulabildiimiz kadaryla Trkiyede yaymlanm eserleri detoplu olarak ekte sunduk. Yaznn tamamnda Alevi kavramn gnmzde kullanld iin

kullandk, yoksa tarihsel sre ierisinde baz grlere gre- Alevi ismi 20. yzyl

balarnda yaygnlatrlm bir isimdir.

1. Aleviliin kaynaklar veya kaynak sorunu

Aleviliin kaynak sorunu olduu okuduum birok metinde gemektedir. Ancak kaynaklar

belki yetersiz olsa da bu konuda birok eser telif edilmitir. Ancak bu eserlerin birou

1 Okumalarn yapld dnemde Alevi Bektai Klasikleri serisinden 9 kitap kmt. 10. kitap KaygusuzAbdal

tarafndan kaleme alnan Dil-g isimli eserdir. Eser toplam 61 varaktr.


2/41

elimize ulamam birou da yakn zamana kadar gn yzne kmamtr. Diyanet Vakf

yaynlarndan ilk etapta kan dokuz kaynak eser bu konuda bizlere ciddi anlamda k

tutmutur. Bu sebeple yukarda da bahsettiimiz gibi yaz slubuna ters de olsa ncelii

kaynak kitaplarda ne yazld noktasndan balamak istedik. Hazrlanan kaynak kitaplarda

orijinal metin, metnin Latin alfabesiyle yazlm hali ve sadeletirilmi hali yer almaktadr.

Osmanl Trkesiyle yazlm olan eserler son derece sade bir dille kaleme alnm.

Osmanlca bilen

bir kii ok rahat

anlayabilir.

Osmanlca

bilmeseniz bile

Latin alfabesi ile

yazlm Osmanlca metni az bir gayretle rahatlkla anlayabilirsiniz. Okumalarmzda ayn

sayfalarda metinleri karlatrma imkn bulabilmeniz olduka isabetli olmu. Hatta

Osmanlca alma yapanlar bu eserler zerinde alabilirler.

imdi yaynevinin sralamasna gre eserleri tanmaya alalm:

2. Kaynak Kitaplarn Tantm

2.1. Besmele Tefsiri

Besmele Tefsiri, Alevi Bektai Klasiklerinden kan ilk eserdir. Hnkr Hac Bektai

Veli tarafndan kaleme alnmtr. Toplam 29 varaktr. 827/1423 tarihinde Cafer bin Hasan

tarafndan istinsah edilmitir.2

Eserde isminden de anlalaca zere besmelenin tefsiri yaplmaktadr. Rabbimizin

Rahman ve Rahim sfat mucibince rahmet denizinin engin olduu, kiinin, ne kadar byk

gnah ilerse ilesin, Allahn rahmetinden umudunu kesmemesi gerektii, irk hari

Rabbimizin btn gnahlar balayabilecei akc bir slupla anlatlmaktadr. Hikyelerlekonu desteklenmekte anlalmas kolaylatrlmaktadr.

Eserde birok yerde Kuran ayetleri yer alr. Eser, her haliyle Snni bir ekol sahibinin

kaleminden km gibi dikkat ekmektedir.

2 Kitab- Tefsir-i Besmele Maa Makalat- Hc Bekt ismi ile Manisa Ktphanesinde 3536 numara ile kaytl

olan bu eser, 827/1423 tarihinde Cafer bin Hasan tarafndan istinsah edilmi 30 varaklk tek nshadr. Hac

Bektan Makalat ile birlikte istinsah edilmi olmas ve maklt slubuna benzemesi, bu erhin Hac Bektaa ait

olduu fikrini kuvvetlendirmektedir. S:2930

S.

No

Eserin ismi Mellifi Tarihi Varak

Says1 Besmele Tefsiri Hnkr Hac Bektai Veli 1423 292 Makalat Hnkr Hac Bektai Veli 243 Kitab- Dar Anonim 214 Velyetname

Hnkr Hac Bektai Veli

Nakleden Bursal Dervi Selman 1035 149

5 Erkanname1 Anonim 58

6 Dstn- brahim Edhem Anonim 1269 19

7 Kitab- Cabbar Kulu Cabbar Kulu 1328 Hzrname Seyyid Alizde Hasan b. Mslim 1265 1679 lm-i Cavidan Vrn Baba 37


3/41

Eser nce rabbimize hamd, resule salvat ile balamaktadr. Hac Bekta eseri kaleme

alma sebebini yle aklyor: Sonra ben zaif bu kitab yazdm. Ahiret ve din yolunu

baarmaya yardm olmas iin gerekli grdmden eriat hkmlerinin srlarndan bir para

akladm, anlattm. Ki

dnenler eit eit faydalar

bulup, ben zaifi hayrla

ansnlar. naallahu Tal3

Allahu Teala Mirac Gecesi

Hz. Muhammed Mustafaya

eer her ite yardmmn

seninle olmasn istiyorsan,

keremimi ltfumu ve ism-i

azamm bildiren adm her an

dilinde olsun diye hitap

ettiinde Resulullah (sav) ism-

i azamn hangisi olduunu

sordu. Rabbimiz ise yle

buyurdu: Ey Muhammed,

ism-i azamm Allahtr.

Keremimi bildiren adm

Rahmandr. Ltfumu bildiren

adm Rahimdir. Eer her

durumda Bismillhir-rahmnir-rahim dersen ben keremim ve ltfum ile senin bekin

olurum dedi.

Resul, lahi, bu ltuf ve kerem yalnz bana mdr, yoksa asilere de bu sofradan nasip var

m dedi.Tanr Teala Ey cmert peygamber, ben senin mmetini senden bin kat daha fazla

severim. nk Lailahe illallah Muhammedn Rasulullah, derken nce benim adm sonra

senin adn sylerler. Her ibadette nce farz, sonra senin snnetini yaparlar. Senin mmetin

benim kullarmdr. Sen onlara efaat edersen ben ltufta bulunurum. imdi onlar benim

kudretimin ve byklmn hakk iin Bismillhir-rahmnir-rahim derlerse, ben her

ilerinde onlara kendilerinden daha yakn olaym. Allahlmla onlarn dnyada ayplarn

3Besmele Tefsiri, Hac Bektai Veli, Alevi Bektai Klasikleri1, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, ubat 2007, S:4142

Besmele Tefsirinde Geen Ayetler1. Rahman ve rahim olan Allahn adyla 1/Fatiha 12. Allah onlarn ktlklerini, iyiliklere evirir. 25/Furkan 703. Bama bu dert geldi, sen merhametlilerin en merhametlisisin 21/Enbiya 834. Allah kendisine ortak koulmasn asla balamaz, bundan baka (gnahlar) diledii

kimse iin balar. 4/Nisa 48 ve 1165. Sura flenince Allahn diledikleri mstesna olmak zere gklerde ve yerde ne varsa

hepsi lecektir. 39/Zmer 68

Sonra ona bir daha flenince bir de ne gresin, onlar ayaa kalkm, bakyor.

39/Zmer 686. Sura flenince Allahn diledikleri hari olmak zere gklerde ve yerde ne varsa

hepsinin korkuya kaplaca gn hatrla. 27/Neml 877. Orada sra sra dizilmi yastklar, hallar vardr. 88/Gaiye 1516

8. Cevherlerle ilenmi tahtlar zerindedir, karlkl oturup yaslanrlar. 56/Vaka 15169. zerinde yeil ipekten ince ve kaln elbiseler vardr. 76/nsan 2110. Ona rahatlk gzel rzk ve Naim cenneti vardr. 56/Vaka 8911. Otalar iinde sahiplerine tahsis edilmi huriler vardr. 55/Rahman 7212. Orada canlarnn istedii gzlerinin holand eyler vardr. 43/Zuhruf 7113. Rableri onlara tertemiz bir iki iirir. 76/insan 2114. Orada karlkl kadeh tokutururlar, ama burada (iki yznden) ne samalama vardr

ne de gnaha girme. 52/Tur 2315. Gnllerinin diledii nimetler iinde ebedi kalrlar. 21/Enbiya 10316. Takva sahiplerini heyet halinde ok merhametli Allahn huzurunda toplarz.

19/Meryem 8517. Mmin erkeklerle mmin kadnlar, nlerinden ve salarndan (amellerinin) nuru

aydnlatp giderken grdn gnde onlara bugn mjdeniz, zemininden rmaklar

akan ve ilerinde ebedi kalacanz cennetlerdir denilir. te byk kurtulu budur.

57/Hadid 1218. Oraya varp da kaplar aldnda bekileri onlara: Selam size! Tertemiz geldiniz.

Artk ebedi kalmak zere girin buraya, derler. 39/Zmer 7319. te ahret yurdu! Biz onu yeryznde bbrlenmeyi ve bozgunculuu arzulamayan

kimselere veririz. 28/Kasas 8320. te onlara sabretmelerine karlk cennetin en yksek makam verilecek. Orada

hrmet ve selamla karlanacaklardr. 25/Furkan 75


4/41

rteyim. Rahmanlmla ahrette dier insanlar arasnda rezil etmeyeyim. Rahimliimle

iledikleri gnahlar, sevaplarla deitireyim, dedi.4

Konunun daha iyi anlalmas iin bir kssa ile devam ediyor. Harun er-Reid zamannda

hayatnda hi salatalk grmemi bir bedevi Arap, elindeki tohumlar ekti. Yetien birka tane

salatal daha nce hi grmedii iin yeni bir rn kefetmenin sevinciyle bu grlmemi

yemii halifeye gtrd. nk onun deerini en iyi padiah verebilirdi. Padiahta bu saf

bedeviyi mahcup etmedi, hatta yanndakileri uyard her hangi bir olumsuzluk yaanmasn

diye. Kendisinin byklne itibar eden ve grlmemi yemii sunan bedeviye ok byk

mkfat verdi.

Bu kssadan yola karak salataln tohumu tvbeye benzetilir, tohumu pimanlk yerine

ektiler ve gzyayla suladlar. Utanmadan o ie yaramaz tvbelerini (yani ac salatal) ise

iyi bir meta sanp Allaha sundular. Rabbimizde onlar mahcup etmeyerek rahmetiyle

muamele etti.5

O padiahlar padiah, kitabn banda asileri dnd. Bir kye birka rekt namazndan

dolay rahmet eder. Bir kyn bir kez Lailahe illallah dedii iin seksen yllk gnahn

balar. Onlar utandrmaz. 6

Rahman sfatnn mmin, kfir herkesi kapsad, ancak kyamet gn olduunda rahmet

denizini sadece mminlere has klp, kfirlere haram kld ifade edilir.7

Yine mirata Resulullahn yolculuu esnasnda bin kez bin deniz grdn, bu

denizlerin ne denizi olduunu sorduunda Rabbimiz; Ya Muhammed, o denizler benim

rahmetimin denizleridir. Her bir denizin bykl bu dnyann yetmi bin katdr. Doudan

batya kadar bu denizlerden gnderdim. Mslmana ve kfire verilen holuk, iyilik, gl,

reyhan ve rahatlk hep o denizlerin dalgalarndandr. Yarn kyamet gn geldiinde, bu

grdn denizleri bir anda senin mmetinin zerine saaym ki mminlerin tamam rahmete

gark olsunlar dedi.8

Ayrca yine ayn minvalde bir baka blmde Sci ve Kaffal i tefsirlerindenakledildiine gre, mirata Rabbimiz, Hz. Muhammede (sav) deniz gstermiti. (Bahrl

At, Bahrl Cd ve Bahrl Semha) Her bir denizden srasyla, Allah, er-Rahman ve er-

Rahim dedii an Resuln azndan yeil, beyaz ve mavi renkte kular km, bu kularn

4 Besmele Tefsiri, S:42455 Besmele Tefsiri, S:54616 Besmele Tefsiri, S:657 Besmele Tefsiri, S:69708 Besmele Tefsiri, S:6973


5/41

kanatlarndan dklen damlarn her birinin bir melek olduu anlatlr. Resul, Firdevs

Cennetinde ierisinden bal, st, su ve araben tahur olmak zere drt rmak geen bir kubbe

grd. eri girmek istedi. Ancak giremedi. Hlbuki kap kilidinin dili Bismillhir-

rahmnir-rahimdi. Resul Bismillhir-rahmnir-rahim der demez kap ald ve ieri

girdi. Bisminin miminden, Allahn hesinden, er-Rahmann miminden ve er-Rahimin

miminden birer rmak aktn grr. Rabbimiz Ya Muhammed sana ve senin mmetine

mjdeler olsun. Her kim sdk ile ve itikatla Bismillhir-rahmnir-rahim derse bu drt

rmaktan onu kandrmaynca cann almayaym dedi.9

Rabbimiz her trl gnah balayabilir. Rahmet denizi genitir. Ancak kendisine irk

koulmasn asla balamaz (4/Nisa 48 ve 116). Hasan Basri Hazretlerinin kssasnda getii

gibi, bir kadn nasl ki zerine evlenilmesini ho karlamaz ise Rabbimizde irki affetmez 10

Rabbimiz, Hz. Musann elbiselerini alarak onunla ilgili vcudunda hastalk olduuna

dair iftiralar boa karan ta, temizliine tank olduu iin atete yakmamtr.11

Rabbimiz Hz. Muhammede, srafilin sura flemesiyle hibir canl kalmayaca, nc

flemede ise insanlarn tekrar diriltilecei ve etraflarna aknlk ierisinde bakacaklar,

yldzlarn, nasl para para olduunu, dalarn nasl atldn, cehennemi, teraziyi, baba ve

anann evladlarndan nasl yz evirdiini greceklerini syler.

Peygamberimiz bu korkun durumu iitince Rabbimize niyaz ederek mmetimin

asilerinin durumu ne olacak dedi.

Allahu Teala ise Resule Ya Muhammed sana ve mmetine mjde olsun ki,

Bismillhir-rahmnir-rahimi nasip kldm der ve Rahman adnn karl olarak sura ilk

frldnde ve Rahim adnn karl olarak diriltildii zaman Allah kullarna: Ey klar,

ey sadklar, ey Ta-Ha ve Ya-Sin ehli dnyada yeterince durdunuz, imdi hangi kapdan

isterseniz Cennete girin. Ben sizinim, siz de benimsiniz buyurur.12

Rabbimiz Hz. Resule (sav) yle hitap etti: Ey Ahmet, gkten inen drt kitabn

tamamn topladm. Fatihann iine koydum. Fatihada ne varsa hepsini Bismillhir-rahmnir-rahimin iine koydum. Senin mmetinden kim bir kez iman ile doru

Bismillhir-rahmnir-rahim derse, Tevrat, ncili, Zeburu, Kuran okumuasna ve

bunlarla ibadet etmiesine sevap vereyim. Bu ne gzel kerem, bu ne gzel ltuf ki birka

damla murdar sudan meydana gelmi insana bu kadar fazla ihsanda bulunuyorum. Benim gibi

9 Besmele Tefsiri, S:10111310 Besmele Tefsiri, S:747711 Besmele Tefsiri, S:778112 Besmele Tefsiri, S:8289


6/41

bir padiahn dergh dururken, gz gre gre rast gele bir acizin derghna giden (kulun)

toprak bana olsun. Kitabmn derghn, rahmetimle, efkatimle, iyiliklerle bezedim. Elbette

ki hediyem derghma layk olacaktr.13

imdi ey mminler, grnmeyen bir dmannz vardr. Ad eytanir-racimdir. Bir de

galip dostunuz vardr. Ad er-Rahmanir-Rahimdir. er-Rahmanir-Rahimi oku ki eytanir-

racimi kahreylesin, kovsun.14

Zelihann kssas anlatlr. Kssa israiliyat emaresi gsterse de mesajnda, Rabbimiz,

puta tapan Zelihann bile puttan isteine cevap alamaynca, bu kez bir kez olsun Ya Allah,

ya Rahman, ya Rahim demesiyle Allahn dileini kabul ettii ifade edilir. Bunun hikmeti

sorulduunda putun dileini yerine getiremedii, Bizim de dileini yerine getirmememiz

halinde sanem/put ile Samed arasnda fark olmayaca sylenir. Sonu olarak, Allahn bir

puta tapcnn bile bir kez Allahtan yardm dilemesi ile dileini kabul ettiini, hayat boyunca

Bismillhir-rahmnir-rahim diyen Mmin kulunun ayplarn rtp cennetini

bahedeceini syler.15

Resule Kulu Hak Teala Hazretine hangi ad ve hangi amel yaknlatrr? diye sordular.

Cevaben, adlardan Bismillhir-rahmnir-rahim, amellerden namaz dedi.16

Eserin son blmlerinde eytandan snma istiaze ile ilgili Hz. Yusuf ile Zelihann

kssas eliinde konu anlatlyor. Mslmanlarn gnah ilemeye meyilli olmas veya gnah

ilemesi eytan ziyadesiyle sevince gark eder. Ancak Rabbimiz tabiri caizse eytann (lanet

zerine olsun) sevincini kursanda brakr. Rahmeti sonsuz Rabbimiz, Ezu billhi mine-

eytanir-racim Bismillhir-rahmnir-rahim diyen kullarn yalnz brakmaz ve eytann

tm planlarn bozar. Eser Rabbimizin u sz ile biter: Muhammedin efaati bereketinden

btn asilere rahmet ederim. Onlar Resul ile cennete gnderirim, seni de yok edici

cehenneme korum. Sen eziyet iinde, onlar rahatta olsunlar. 17

2.2. MakltHac Bektai Veliye nisbet edilen eserin asl Arapa olup, mevcut kitap Osmanlca metni

esas alm. Ancak dier basklarla karlatrma yaplmtr. Eser dokuz blmden (babdan)

olumaktadr.

13 Besmele Tefsiri, S:9714 Besmele Tefsiri, S:11415 Besmele Tefsiri, S: 12212916 Besmele Tefsiri, S:14217 Besmele Tefsiri, S:145153

Abid eriat RzgrZahid Tarikat AteArif Marifet SuMuhib Hakikat Toprak


7/41

Birinci Blmde; insanlarn drt blk olduu, bunlar, abidler, zahidler, arifler ve

muhiblerdir.18 Burada ki sralama tarikatta en nemli tasnif olan eriat, tarikat, marifet ve

hakikate tekabl eder. Srayla bu kavramlar aklar.

Abidler; bunlar, eriat topluluklardr ve asllar rzgrdandr. te bu rzgr hem

temizdir hem de gldr. nk rzgr esmeyince ekin taneleri samanndan ayrlmaz ve

eer rzgr esmeseydi btn dnya kokudan mahvolurdu. O halde helal ve haram, temiz ve

murdar hepsi eriat ile bilinir19 diyerek eriatn saknn dediklerinden saknmak gerektii

ifade edilir. Abidlerin ibadetlerine gelince namazdr, orutur, zekttr; sava iin

arldnda kamayp savaa gitmektir20

kinci blk, zahidlerdir. Bunlarn asl atetendir ve bunlar tarikat topluluklardr.

Bundan dolay ate gibi yansalar gerekir. te her kim bu dnyada kendi nefsini yakarsa, yarn

ahrette trl trl azablardan kurtulur.21

nc blk, ariflerdir. Bunlarn asl sudandr ve bunlar marifet topluluudur. te

su temiz ve temizleyicidir.22

Drdnc blk ise muhiblerdir. Bunlarn asl topraktandr. Toprak rzaya teslim

olmutur. Bunun iin muhibler de Hakka boyun emeli, ondan gelene raz olmaldr.23

kinci blmde eytann hallerinden bahsedilir. Nefis eytann vekilidir. eytann

komutanlar ise, kibir, hased, buhl/cimrilik, agzllk fke, kahkaha ve maskaralk24 olarak

sralanr.

, drt, be ve altnc blmlerde insann ka makamda Tanrya erecei bildirilir.

Yukarda da bahsedilen drt kap bu blmde daha ayrntl olarak ele alnmaktadr. Alevilikte

drt kap krk makam ismi verilen hususta ayrntl bilgiler verilir. Drt kap Snni

tarikatlarda da yaygn olan bir snflandrmadr:

1. Makam: eriat

1. man

2. lim3. Zekt, oru, gc yetince hacca gitmek ve yine Allah yolunda savamaktr, cnplkten

temizlenmektir. Yce Allahn szdr: Namaz kl ve zekt ver

18Maklt, Hac Bektai Veli, Alevi Bektai Klasikleri2, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2007, S:44

19 Makalat, S:4420 Makalat, S:4421 Makalat, S:4722 Makalat, S:4823 Makalat, S:5224 Makalat, S:60


8/41

4. Helal kazanmaktr ve faizi haram bilmektir.

5. Nikh yapmaktr.

6. Hays ve nifas halinde cinsel ilikiyi haram bilmektir.

7. Snneti cemaattir.

8. efkattir.

9. Temiz giymek ve temiz yemek

10. yilii emretmek ve yaramaz ilerden saknmaktr.25

2. Makam: Tarikat

1. El alp tvbe etmektir.

2. Mrid olmak, mridler kategoride snflandrlr. mrid-i mutlak, mrid-i mecazi ve

mrid-i mrted.

3. Salar tra etmek ve tarikata uygun elbise giymek

4. Cihad akyla yanmaktr.

5. Hizmet eylemektir.

6. Korku

7. mitle yaamak

8. Hrka, zenbil, makas, seccade, tesbih tamak; her eyden ibret alp hidayet zere

yaamaktr.

9. Nasihat sahibi ve muhabbet sahibi olmaktr.

10. Aktr, evktir, fakirliktir.

11. Can26

3. Makam: Marifet

1. Edeb

2. Korku

3. Ar istekleri snrlamaktr

4. Sabr5. Utanmak

6. Cmertlik

7. lim

8. Miskinlik

9. Marifet

25 Makalat, S: 68-7526 Makalat, S: 75-78


9/41

10. Kendini bilmektir27

4. Makam: Hakikat

1. Toprak olmak

2. Yetmi iki milleti ayplamamak

3. Elini geleni men etmemek

4. Dnya iinde yaratlm her eye gven vermesi

5. Mlkn mutlak sahibi Allahn huzurunda eilip itibar bulmaktr.

6. Sohbettir ve hakikat srlarn sylemektir.

7. Manevi yolculuk

8. Sr

9. Allaha yakar

10. Hakk halkta grme (mahede) ve Allaha ulamaktr.28

Yedinci blmde, marifetin cevabn, sekinci blmde ariflerin tevhidinden ve son olarak

dokuzuncu blmde demin zelliklerinden beyan eder.

2.3. Kitb- Dr

Eser, Alevi Bektai kltrnn anonim bir eseridir. Bir tr manzum eserdir. len kii

yada hata yapan kiinin topluluk nnde Allahtan ve peygamber ve velilerin hatr iin aff

iin niyaz da bulunulmasn ifade eder.

Dar kelimesi Arapada ev, ehir, yer, Farsa da aa, direk, idam sehpas

anlamlarna gelmektedir. Trke de ise her dildeki anlamlar ile kullanlmaktadr. Dar,

Farsadaki anlamna uygun olarak muhibbin can feda etmek zere meydanda ikrar verdii

yerin addr. Meydann tam orta yerine dar denir.

Tarikatn her hangi bir yesi su ilediinde, meydan odasna arlarak sorgulanr.

Gerekirse ceza verilir. Ceza verme iine dara ekmek ad verilir. Cemaatin ve dedeninnnde cann yol urunda vermeye hazr olduunu bildirmek iin niyaz ederek meydann

ortasna gelip, ayaklar mhrlenmi halde kollar apraz, ba ne eik ekilde durmaya dara

durmak denir.29

27 Makalat, S: 78

28 Makalat, S: 78-8129 Kitab- Dar, Anonim, , Alevi Bektai Klasikleri3, Trkiye Diyanet Vakf, Ankara ubat 2007, giri, S:2324


10/41

Alevi-Bektai geleneinde sadece hayatta olan talib ve derviler dara ekilmez. Hakka

yryen muhib, talib, dervi, baba veya dedebaba iin de dar ekilir. Hakka yryen kimse

iin, nc, yedinci ve krknc gn yaplan trene; dardan indirme erkn ad verilir.30

Dardan indirme dara ekme srasnda Hakka yryen (len) kii, grg ve sorgudan

geirilmi, yaayan kiilerden helallik ve rzalk alnm olur. sparta blgesindeki Alevi-

Bektai inancna gre dardan indirme erkn uygulanncaya kadar, Hakka yryen kii

kabirde rahat edemez. Darda (ayakta) bekler. Bu yzden bir an nce dar erkn

gerekletirilir.31

Dara ekilmeden nce, dede veya hoca dua eder. Topluma dnya ve ahiret hayat

hakknda aydnlatc bir konuma yapar. Geride kalanlar teselli edici szler syler. era

uyandrlr, post serilir ve sprge alnr. Meydan (erkn) bylece aldktan sonra, Hakka

yryen kiinin yaknlarndan kii dara dururlar. lerinden birisi dede cemaate hitaben

defa u tercman okur: Rabbena zalemna enfsena ve in lem tafir lena ve terhemna le

nekunenne minel-hasirin32 sonra yle der: Destur pirim! Yzm yerde, zm darda, Hak-

Muhammed-Ali divannda, erenlerin dar- Mansurunda canm kurban, tenim tercman, bu

fakirden alaca olan, incinmi, gnl krlm karde varsa, dile gelsin, hakkn istesin. Buras

Hak meydandr. Herkesin hakk herkese teslim edilir. Razlk alnr. Hakkma, yoluma

balym. Allah, eyvallah... 33

Dede cemaatin bilgisine bavurur. Merhumun borcu veya alaca varsa, miraslar

bunlar der veya kabul ederler. Eer herhangi bir alacak veya verecek yoksa orada hazr

bulunanlar hep birlikte yle sylerler: Gnl birlii ile hepimiz hakkmz helal eyledik.

Allah ve erenler de balasn. Biz razyz, Allah da raz olsun. Hakka yryen kiinin ruhu

ad ve sevinli olsun. Hak-Muhammed-Ali yardmcs olsun. Allah rahmet eylesin.34

Erknn banda dede tarafndan Nuh suresi 28. ayet, Necm suresi 59. ayetler, Ya-Sin

suresinin ilk 12 ayeti okunur. Farkl blgelerde farkl surelerde okunmaktadr. Mesela;

Ankara/ubuk it Kynde Fatiha suresi, erknn iki yerinde Bakara suresinin son iki ayeti,ayetel krsi ve ihls okunmaktadr. Hazret-i Peygamber ve Ehl-i Beyte salvat getirilir,

tvbe istifar edilir. Bundan sonra dede dar duasn okur.35

30 Kitab- Dar, giri, S:2531 Kitab- Dar, giri, S:2632 Okunan metin ayettir. Anlam Her ikisi yle sylediler: Rabbimiz! Kendimize yazk ettik. Bizi balamaz

ve bize merhamet etmezsen kaybedenlerden oluruz. 7/Araf 2333 Kitab- Dar, giri, S:2634 Kitab- Dar, giri, S:2735 Kitab- Dar, giri, S:27


11/41

Bu duann btn blmlerde Allaha niyaz ve Hz. Muhammed, Aliyyl-Murtaza olmak

zere birok peygamberin ve nemli saylan kiilerin ismi geer.36 Allahtan bu kiilerin hatr

iin;

Hakka yryen bu kimsenin kabrini Cennet bahelerinden bahe eylesin. Kabirde

meleklerin sorularna kolay cevap vermeyi nasip eylesin. ekecei cezas varsa affeylesin.

Btn gnahlarn balasn. Eer Allahn merhamet ve balamasn hak etmise, Hak

Tel merhamet ve ban gnden gne artrsn. Diyelim Allah Allah.

Nakarat tekrarlanarak dua bitirilir.

2.4. Velyetnme

Velyetname veya bir baka deyile menakbname tarikat ekolnde nemli bir yer tutar.

Bu tr eserlerde, Mridi Kmil olarak isimlendirilen tarikat liderlerinin hayat konu edilir.

Kerametler balca konusudur. Hac Bektai Velinin velyetnamesinde de birok

olaanst ve olaan stnn stnde birok keramet sudur eder. Ancak yine de eser bizlere

Hac Bektai Velinin yaad dneme ait ipular verir.

Hac Bekta- Velinin hangi tarihler arasnda yaad hususunda birok veriler olmasna

ramen bu eserin giriinde bu tarih Hicri 606669 (Miladi 12091270) olarak verilmitir.

Velyetnamede isimleri geen Mevlana (12071273), Ahi Evran (11711261), Seyyid

Mahmud Hayrani (lm H 662/M 1268) XIII. yzylda yaamlardr.37

Alevi Bektai klasiklerinin 4. eseri olan Velyetnamede Hac Bektai Veli hazretlerinin

menkbeleri anlatmaktadr. Menkbe gelenei az ya da ok btn tarikatlarda grlr.

Tarikatta ilimler ikiye ayrlr: Vehbi ve kesbi ilimler diye Vehbi ilimler Allah tarafndan

verilen ilimler olarak tarif edilirken, kesbi ilimler kiinin gayret sarfederek ilim tahsil etmesini

ifade eder. Bu sebeple tarikat ehli ile ilim ehli arasnda bir mcadele sregelmitir. Tarikat

ehli ilim ehlini kmseye gelmitir. (rnein Molla Sadddin ile olan menkbesinde bu tutumu

grmekteyiz. S:426481)

36 Duada geen baz isimler: Muhammed Mustafa, Aliyyl Murtaza, Fatmatz Zehra, Haticetl Kbra, On iki

mam (mam Hasan Hulki Rza, mam Hseyin, mam Zeynel Abidin, mam Muhammed Bakr, mam Cafer-i

Sadk, mam Musa Kazm, mam Ali Musa Rza, mam Muhammed Taki, mam Aliyyn Naki, mam Hasanl

Askeri, mam Muhammed Mehdi-i Sahibz Zaman,), Havva Anamz, Peygamberler (Adem, Davud, Sleyman,

Eyp, Yakup, Yusuf, Musa, sa, dris peygamberler), Kitaplar (Zebur, Tevrat, ncil ve kuran- kerim), Melekler

(Cebrail, Mikail, srafil ve Azrail), Selman- Farisi, Hzr ve lyas, Seyyid Nesimi, Hallac- Mansur, Seyyid Gazi,

Hac Bektai Veli, eyh Safi Hazretleri, Sultan- Hatayi vs37Velyetnme, Alevi Bektai Klasikler4, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Kasm 2007, S:28


12/41

Velyetname bizlere Hac Bektai Veli Hazretleri hakknda baz tarihi bilgilerde

vermektedir. Bunun dnda menkbeler her tarikat eserinde rastlayabileceimiz anlatlardr.

Eser, Osmanlca ele alnm olup, sonunda hicri 1035 tarihini grmekteyiz. Yani bundan

tam 395 yl nce yazlmtr.

Eserde Hac Bekta- Veli Hazretlerinin soyu verilmektedir. Buna gre Hac Bektai

velinin babasnn ismi Seyyid Muhammed (brahim Sani olarak bilinir) olup, soyu Hz.

Hseyine uzanr. Bu sebeple Seyyid olarak anlr.38

Annesinin ismi Hatem Hatundur. smi Bektatr. Babas Onu drt yanda Hoca Ahmed

Yesevi Hazretlerinden ilim renmesi iin verdi.39

Hac Bektai Veliye Hnkr ismini grd bir keramet zerine hocas eyh Lokman-

Perende vermitir,40 sonrasnda ismi Bekta Hnkr oldu.41 Hac ismini bir rivayete gre eyh

Lokman- Perende Hacca gittiinde Bekta Hnkr da orada grd. Geri dndnde Ona

Hac ismini verdi. Bylelikle ismi Hac Bekta Hnkr oldu.42

Hac Bektai Veli, Ahmed Yesevinin grevlendirmesi ile Anadoluya geldi.43 Anadoluya

gelmeden nce, Trkistandan kp, Mekke, Medine, Urfa, am, Halep, Kilis, Antep,

Elbistana urad ve Kayseriye geldi.44 O zamanlar Anadoluda elliyedibin eren vard. Karaca

Ahmedde onlarn gzcleri idi. Karaca Ahmed Seyyid Nurettinin mridlerindendi.45

Halk arasnda Taptuk Emre olarak bilinen eren ile ayn dnemde yaamtr.46

Eserin birok yerinde namaz, oru gibi temel amellerden bahsedilir.

Anlatlr ki, Hac Bekta- Veli (k.a.s) birka muhible birlikte Suluca Karaykn kuzey

tarafndaki lcak adl bir kye geldiler. Kyn halk, erenlerin sohbetiyle ereflendiler.

Namaz vakti oldu. Ezan okundu. Kamet verildi. Abdest alp namaza durdular.47

Hac Bekta Velinin hayatn anlatan eserde semaha ait ipular da bulabiliyoruz. Hz.

Hnkr Hac Bekta- Veli (K.S.A) gnlerden bir gn birka dervile Hrka Dana ktlar.

Hnkr varl odun toplayn, ate yakn diye buyurdu. Orada olan derviler bastne

38 Velyetname, S:6439 Velyetname, S:7740 Velyetname, S:8241 Velyetname, S:8342 Velyetname, S:8643 Velyetname, S:165

44 Velyetname, S:166174

45 Velyetname, S:174

46 Velyetname, S:18518647 Velyetname, S:257


13/41

deyip her biri bir tafra odun toplamaa gittiler. Ate yanp kzard zaman Hnkr ululuu

ayaa kalkt. Coarak semaya balad. Onu gren dervilerde Hnkrla semaya baladlar. O

atein etrafnda bu ekilde krk kere dolandlar.48

Gven Abdal, Hac Bekta- Velinin hizmetindeki bir dervitir.49 Hac Bektai Veliye

bir soru sorar:

Acaba, eyh nedir, mrit nedir, muhib nedir, k nedir? Bunlarn ne demek olduunu

bize aklasanz da biz de rensek dedi.

Bu soruya Hac Bekta Veli Gven Abdala bir grev vererek iaretle anlatr. Hac

Bekta Veli, imdi, mrid sensin. nk seni bu i iin grevlendirdiimiz zaman nereye ve

kime gideyim, diye sormayp yola ktn. Muhib o sarraftr. nk skntya dt zaman

onun yardmna gittik. Sen (nezri almaa) gittiinde hibir bahane bulmadan nezrimizi sana

teslim etti. k o kzdr. nk bizden bir velayet grmekle bize k oldu. Huzurumuza

gelene kadar durmad. eyh (de) biziz. nk senin kolaylkla zorluk ekmeden gidip

gelmeni saladk. Senin kt i yapman engelledik dedi.50

Hnkr Hac Bekta- Veli Hazretleriyle Emir Cem Sultan Arasnda Geen aret

Suluca Karaykn kuzeyinde Emir Cem Sultan denilen bir er vard. Hnkr Hac Bekta-

Veli (K.S.A) Suluca Karayke yerletii zaman Emir Cem Sultan da oray vatan tutup

byk bir ev yaptrmt. Hnkr varlna sevgisi oktu.

Rivayet ederler ki birisi Emir Sultana bir kz kurban getirdi. Emir cem sultan o kz

kabul etmedi. O kii kzn srp hnkrn huzuruna getirdi. Hnkr kurbannz kabul

ettik dedi. Derviler onu kesip yediler. O kii Sultanm bizim kurbanmz Emir Cem kabul

etmedi. Siz ltfedip kabul ettiniz dedi. Hnkr varl Emir Cem yle bir ahindir ki her ava

konmaz dedi. O kii Hnkrn elini pp veda etti. Yine Emir Cem Sultann yerine gelip

Sultanm bizim kurbanmz siz kabul etmediniz ama Hnkrlar ululuu kabul etti dedi.

Emir Cem Sultan O yle bir deryadr ki her nesne onu bulandrmaz, mahvolur gider dedi.51

Tatarlar Hac Bekta- Veli vesilesiyle Mslman olmu ve Seluklu Sultan Aleattin den

yer istemilerdi. Tatarlar Mslman olmu ancak gizli gizli eski putlarna tapyorlard. Hac

48 Velyetname, S:29749 Velyetname, S:30950 Velyetname, S:31032251 Velyetname, S:337338


14/41

Bekta- Veli Hoy Atay tatarlarn putlarn krmas iin gnderdi. Bu kii putlar krd.

Birok olaan stlkler gsterdi. Tatarlar bir daha putlara tapmayacaklarn ifade ettiler.52

Hac Bekta- Veli Osman Beye balk giydirmesi hikyesi anlatlyor, ancak tarihi

verilere gre bu olmas mmkn deil.53

Hac Bekta- Veli, Suluca Karaykte 36 yl yaad. (36 yl ierisinde 36 bin erag

uyandrd.)54

Hac Bekta- Velinin hizmetinde gece ve gndz srekli 300 halife vard.55 Dnyadan

ahrete gitmek vakti geldiinde her bir halifesini bir vilayete gnderdi. Bu halifelerden bazlar

mehur olup isimleri bugne kadar gelmitir. (Cemal Seyyid Sultan, Sar smail, Kolu Ak

Hacim Sultan, Baba Resul, Pir-Ab Sultan vs)56

Yazara gre Hac Bekta- Veli, I. Murad dneminde (13591389) vefat etmitir. I. Murad

Hac Bekta- Velinin trbesini yaptrmak iin birok mimarn projesini inceledi. Ancak

hibirisini beenmedi. Sonunda Yanko Madyan isimli gayri Mslimin projesini kabul etti.

Mimar trbeyi yaparken yaad bir olay neticesinde Mslman olur ve mrnn sonuna

kadar trbenin hizmetinde bulunur. smini de Sadk Dervi olarak deitirir.57

I. Beyazd dneminde trbenin zeri kurunlanmtr.58

Hac Bekta- Velinin vefatndan sonra elebiler Dnemi balad.59

2.5. Erknnme1

Erknnme isimli eser 4 risaleden olumutur. Kitabn ierisinde hibir ekilde Hac

Bektai Veli ekolne ait isimler gememektedir (IV. Risalenin son beyitleri hari). Bu da

eserin Anadolu Aleviliinin farkl bir ekolne ait olduunu gsterir. Eserde, On iki imam ve

Safevi hanedanlarn isimleri gemektedir. Caferi mezhebinin etkisi byktr. zellikle eyh

Safi ismi ska gemektedir.

52 Velyetname, S:50951353 Velyetname, S:52955454 Velyetname, S:55755 Velyetname, S:55756 Velyetname, S:55857 Velyetname, S:63764258 Velyetname, S:64659 Velyetname, S:365


15/41

Birinci Risale, Hz. Muhammedin Hz. Aliye vasiyeti ile balar ve eyh Safi ve eyh

Sadrettinin sorulu cevapl konumalar yer alr. rnein; talibin/mridin yapmas gerekenler

sralanmtr.60

Talibin gnl nasl temiz olur sorusuna ise eyh Safi u cevab verir: namaz klp niyaz

etmekle, helal lokma yemek ve yalan sylememekle temiz olur. Ancak namaz klmamak,

niyaz etmemek, helali olmayan kadnla zina etmek ve haram lokma yemek, yalan sylemek

ve avam ile oturup kalkmak talibin kalbini kirletir.61

Eserde soru cevap yntemi kullanlm ve birok soruya cevap verilmi: rnein; Talibin

hakk nedir?62 Talibin gnl nasl temiz olur?63 Taliplerin birbirlerine kar davranlar nasl

olmaldr?64 Yol dman kimdir?65 Sufilik nedir?66 man ehli kimlerdir?67Mnafk kimdir?68

Mrvvet nedir?69

eyh Safi der ki: Evliyann on iki kavli vardr. Alts evliya, alts da talip hakkdr. Bu alt

kavli yerine getirmeyen merduddur. Bu alt kavil, namaz, niyaz, mahede yani taliplerin

birbirini ziyaret etmeleri, avam lokmas yememek, takval olmak ve Allah zikretmektir.

Bunlar yerine getiren evliya dostu olur.70

eyh Safi der ki: Bir talib, bir beynamazn/namaz klmayann veya bir nankrn

yemeini yerken kursanda kalsa da lse dnyadan ahirete imansz gider.71

kinci risalede de konular, Mrid-i Kamilin sorulara cevap vermesi eklinde ilenmi.

Menakb evliya blmnde alt balk olarak snnet, yedi farz bal altnda

yazlanlara bakalm:

Kamil stad yle buyurdu: tarikat ehlinin snneti, yedi farz vardr: snnet

unlardr:

1. Dilini Kelime-i Tevhidden ayrmaya.

60Erknnme1, Alevi Bektai Klasikleri5, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, ubat 2007, S:2669

61

Erkanname, S:293062 Erkanname, S:262963 Erkanname, S:293064 Erkanname, S:303465 Erkanname, S:3466 Erkanname, S:3867 Erkanname, S:384168 Erkanname, S:5469 Erkanname, S:545770 Erkanname, S:4971 Erkanname, S:6669


16/41

2. Talip kendine eki dzen vermeli bin ise bir oturmaldr.

3. Kalbinden dmanl skp atmas gerekir.

Yedi farz ise unlardr:

1. Zahid dinini eytandan korumak iin nasl gayret ederse, k da imann

korumaldr.

2. Dostunu kudret makamna iletmi olmal.

3. Hak yoluna bin niyaz etmi olmal, mrvvet sahibi olmal.

4. Musahib ve mrebbi hakkna saygl olmal.

5. Musahib hakkn cem meclisine gtrmeli

6. Halifeden tvbe almaldr.

7. Halifeden tac giymi olmal.

Sufiliin art, kiinin zn eyhine teslim etmesidir.72

Bu snnet ve farzlarn birini veya birkan yerine getirmeyenlere eitli cezalar verilir.73

kinci risalenin son ksmnda bir hutbe yer alm. Hutbe fetih suresi 10. ayetle balar, Hz.

Muhammede Hz. Aliye, Hz. Fatmaya ve Hz. Haticeye ve on iki imama (isimleri tek tek

saylm) Allahn rahmet etmesi dilei ile devam eder.

kinci risalenin sonunda ise bir baka dua/deyi vardr. Bu dua da yine, Hz. Muhammed,

Hz. Ali, btn peygamberler ve evliyann ruhlarna, 73 kerbela l ehidlerinin ruhlarna,

seyyid Celalettin Tebriziden balayarak -silsile saylyor74 - ve silsiledekilerin ruhlarna ve

sonunda tm mminlerin ruhlarna ve ah- Merdann selameti iin, devletin devam ve

Muzaffer Sultan ah sa Padiahn saltanatnn sreklilii iin fatiha okuyalmisteiyle son

buluyor.75

Bu hutbe ve dualarda hibir ekilde Hac Bektai Veli veya Horasan Erenleri yada

Anadoludaki dier erenlerin ismi gememektedir.

nc risale, ncelikle tarikata nasl girilecei anlatlm. kinci risaledekine benzer birdua okunuyor. Dierinden farkl olarak saylan eyhlerin isimlerin de deiik isimler

gemektedir. Duann en sonunda devam devlet ve ah Ali Abbas Paann saltanatnn

72 Erkanname, S:828573 Erkanname, S:858974 Sultan Seyyid Cemaleddin Tebrizi, Sultan eyh Zahid Geylani, Sultan eyh Safi, Sultan eyh Sadreddin,

Sultan eyh Hoca Ali, Sultan ah brahim, Sultan eyh Kad Cneyd, Sultan eyh Kad Haydar, Sultan ah

ehid Ali, Sultan ah smail Bahadr Han, Sultan ah Tahmasp Hseyin, Sultan ah Muhammed Padiah, Sultan

Emir Hamza mrize... S:9475 Erkanname, S:9394


17/41

bekas iin ibaresi yer alr. Bu da tarihsel olarak bu duann dierinden sonra yazldn

gsterir.76

Talibin mrebbiye nasl hizmet edecei bir dier balkta ele alnm.77

nsan drt nesneden meydana gelmitir. Bunlara drt unsur (Anasr- Erbaa) derler ki,

ate, su, yel ve topraktr. Bu nesneler drt temel zerine konmutur ve her birinin bir

derecesi vardr. Buna gre; atee emmare, yele levvame, suya mlhime ve topraa

mutmaine demilerdir.78

eriat, tarikat, hakikat ve marifet talibe lazm ve vacib olan eylerdir. Eer sorsalar eriat

nedir? Cevap ver ki, eriat, Resulullahn szdr. Tarikat nedir diye sorsalar? Deki tarikat,

Resulullahn fiilidir. Marifet ve Hakikat nedir? Deki, Resulullahn halidir. eriat haramlar

terk etmektir. Tarikat benlii yok etmektir. Marifet, terki terk etmektir. Hakikat, pheli

eyleri terk etmektir.79

Mslmanln art betir. Salvat getirmek, ikinci namaz, nc oru, drdnc zekt

ve gc yeterse hac. Beinci kfire gaza.80

Mrebbi/Mrid u zelliklere sahib olmaldr:

1. Evliya tarikatnda hibir kusuru olmamal.

2. Evliya tarikatnda var olan yirmi sekiz soruya cevab verebilmeli.

3. Mrebbinin soyu Muhammed Aliye kadar dayanmal.81

Mrebbinin zellikleri sayldktan sonra tarikat iindeki yirmi sekiz soruya geilmektedir.

Bu sorularn ilk sekiz tanesi Caferi fkhnn (on iki imam) zelliklerini yanstrken, dier

sorular tarikat ierisindeki zel sorulardr. (soru cevap eklinde sunulmutur) Zaten 4. risalede

Caferi Mezhebine bal olduklar aka ifade edilir: Mevali, mezhebim hak caferiyem82

diye

Tarikat iinde yer alan yirmi sekiz soru unlardr:

1. Tevhid2. Adalet

3. Nbvvet

76 Erkanname, S:9711077 Erkanname, S:11311878 Erkanname, S:11812179 Erkanname, S:13380 Erkanname, S:13413781 Erkanname, S:13882 Erkanname, S:222


18/41

4. mamet

5. Emr-i Maruf

6. Nehy-i Mnker

7. Teberra

8. Tevella

9. Kimin olusun? Yol oluyum.

10. Yol kimindir? Muhammed Alinin yoludur.

11. Muhammed Alinin yolu nedir? eriat, Tarikat, Marifet, Hakikat

12. Kisve katr? Yedidir.

13. Yedi kisve kimlere gelmitir?83 (Burada Hz. dem, Hz. Nuh, Hz. brahim, Hz. Musa,

Hz. sa, Hz. Muhammed ve Hz. Ali saylmaktadr)

Kitabda daha yukarda da bahsettiimiz gibi Safevi etkisi aka grlmekte ve Safevi

Hanedanlar ayn zamanda tarikatn eyhleri olarak da sunulmaktadr. Balkta aka Safevi

kelimesi gememektedir. Trke versiyonunda Safevi eceresi ismiyle tercme edilmi, ancak

aslnda yoktur.

Snnetname-i Meayh bal altnda silsile verilmi. Silsile, muhtemel kitabn yazld

dnemin eyhinin ismiyle balam ve Hz. Muhammede kadar uzanmtr. Sultan ah Ali

Abbas ilk srada yer alyor. ah Safi84, ah Abbas, ah Hudabende, ah smail Adili, ah

Dehmaz Huseyin (ah Tahmasp85), ah smail, Bahadr Han,86 eyh Haydar, eyh Cneyd,

eyh brahim, eyh Ali, eyh Sadreddin, eyh Safi vs

Drdnc risalede eyh Safi menakb balnda eyh Safi (k.s) evliya yolunda olmak

isteyenlere beyit ve vasiyetleri vardr.

Tac bal altnda, Tac ile ilgili sorular sorulur ve cevaplar verilir.87

Drdnc risalede dier blmlerden farkl olarak Hatayi Nefesleri88 eklenmi: Beyitler

aslna dokunulmadan verilmi.89 Bu beyitlerde ilgimi eken husus beyitin bir blmnde

Pirim Hac Bekta ifadesinin gemesidir. Kitabn bandan beri hibir ekilde Hac Bekta-Veliye atfta dahi bulunulmazken burada isminin gemesi bu blmn sonradan eklendii

83 Erkanname, S:14114584 eyh Safiyddin shak Erdebili (d. 1252 - . 1334 Erdebil) Safevi Hanedanna ismini veren kiidir.85 I. Tahmasp (d. 1514 -. 1576) ah smailin olu86 Safevi Devletinin kurucusu ah smail (d. 17 Temmuz, 1487 -. 24 Mays, 1524)87 Erkanname, S:18919788 ah smailin mahlas89 Erkanname, S:209245


19/41

yada drdnc risaledeki Hatayi Beyitlerinin farkl bir ekol/okuldan olduunu gsterdiini

dnyorum. Pirim Hac Bekta nakarat eklinde sadece iki kez ismi gemektedir.90

2.6. Dstn- brahim Edhem

Eserde, hikye konu edilmi. lkinde, halk arasnda, Snni ekole ait tarikatlar da

olduka yaygn olarak bilinen brahim Edhemin hikyesi anlatlm. Alevi kaynaklarnda da

yer almas btn kesimlerce kabullenilmi olduu gstermektedir. Eserde brahim Edhemin

hikyesinden baka Hz. Fatmann (r. anha) ve Hatun anann destan anlatlmaktadr. Eserin

sonuna Yunus Emrenin iiri -bana gre- sanki sonradan eklenmi gibi. Eserin tamam

manzum olarak ve Osmanlca metin sadeletirme yaplmadan olduu gibi Latin harflerine

evrilerek verilmi. Eserin sonunda kitabn yazl tarihi Hicri 1269 olarak verilmi. Yani

bundan 161 yl nce kaleme alnm.91

Eserin kayna Amasya ili Gmhacky ilesi Beden kynde 1931 ylnda domu ve

2002 ylnda vefat etmi Durmu Topal Babaya aittir. Eserde Alevilie ait nemli ipular

olabilecek unsurlar gremedim. Eserin zerinde Alevi Bektai Klasikleri diye yazm olmasa

eserin Alevilik ilintisi kurulamayabilir. Kitab yayna hazrlayanlarca brahim Edhemin

hayat hakknda ksaca bilgi verilmi. Bilindii gibi -yaygn gre gre- brahim Edhem

Horasann Belh ehrinde dnyaya gelmitir. Arap kkenlidir. Belh hkmdar iken yaad

baz olaylar neticesinde tac tahtn brakp dervi olur. lm tarihi iin ise farkl tarihler

verilmekle beraber kaynaklarn ounda, hicri 161/miladi 778 veya 162/779 verilmektedir.92

2.7. Kitb- Cabbr Kulu

Eserin giri ksmnda eseri yayna hazrlayanlarca aklamalar yer almaktadr. Alevi

Bektai ekolnn yazl kaynaklar konusu dile getirilmi. Alevi Bektailiin yazl

kaynaklarnn olmad gibi bir izlenim olduunu, gerekte kaynaklarn olduunu ancak

yeterince gn yzne kmad sylenmektedir. imdiye kadar baslan eserlerin gnmzTrkesine tercme edilmemi olmas, nsha karlatrmas yaplmam olmas93 ve -bu bana

gre- tarafsz bir kurum tarafndan ortaya konmam oluu byle bir dncenin kmasna

90 Erkanname, S:23891 14301269=16192 Dastan- brahim Edhem, Dastan- Fatma, Dastan- Hatun, S:12

93Kitb- Cabbr Kulu, Alevi-Bektai Klasikleri7, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Temmuz 2007, Giri,

S:15


20/41

sebep olmutur. Alevi Bektailiin kapal devre olmas ve her iki tarafn karlkl gvensizlii

buna katkda bulunmu olabilir.

nemli birka sebep daha bulunmaktadr: Birincisi ve en nemlisi udur: 1826 tarihinde

Yenieri Oca kapatldnda, Hac Bekta Derghnda bulunan pek ok el yazmas Alevi-

Bektai kayna kaybolmutur. Bu srete, baz kaynaklar topraa gmlerek veya duvar

ilerine saklanarak gzden uzak tutulmu, bazlar da Anadolunun eitli blgelerinde ikamet

eden dede ve taliblere verilerek kurtarlmaya allmtr.94 Ayn ekilde Anadoluda bulunan

kitaplarn bir ksm, yakalanma korkusu ile bizzat sahipleri tarafndan ya topraa gmlm

veya yaklmtr. nsanlar, ellerinde bulunan kitaplar da yakalanma korkusu ve endiesi

ierisinde saklamlar, mmkn olduu kadar dardan gelen insanlara gstermemilerdir.

kincisi ise; el yazmas ve Osmanlca olan bu eserler, sahipleri tarafndan okunamadklar iin

ilerindeki bilgiler, yllarca onlarn ierisinde sakl kalmtr.95

Kitabda dikkati eken bir hususun cevab giri ksmnda verilmi: Cabbar kulunun srekli

Hazreti Peygamberle konumas, veysiliin temel karakteristiklerinden birisi olan dorudan

Allah Resulnden feyz alma esprisine uygun dmektedir. veysi-mereb dervilerin temel

zellii, bata Hazret-i Peygamber olmak zere daha nce yaam olan tarihi-manevi

ahsiyetlerin ruhaniyetinden feyz almaktr. Tasavvufta cismani sohbetin yan sra, ruhani

sohbet de nemli bir eitim-retim arac olarak kabul edilmektedir.96

Dier kitaplarda olduu gibi bu eserde de Bektailiin temel erkn olan drt kap ve krk

makam ele alnr.97

Cabbar kulunda, Selman- Farisi ile Hz. Peygamber konumas senaryolatrlr. eriat

kapsnn Hz. Peygambere, tarikat kapsnn da Hz. Aliye ait olduunu vurgulanr. Sebebi ise

hakikatin Hz. Resul tarafndan retilmesi halinde snnet olacadr.98

94 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:15 Bu bilgiler Hac Bektata ikamet eden ve Hac Bekta Veli evladlar olan

elebilerden alnmtr.95 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:15 orum Dodurga Mehmet Dede Tekkekyde ikamet eden Eyp ztrk

Dededen alnmtr. Eyp dedenin anlattna gre birka uval el yazmas eser, yakalanma korkusuyla

Mehmet Dedenin trbesinin nnde bulunan bolua gmlmtr.96 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:1897 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:293098 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:30


21/41

Tasavvuf geleneinde eriat ehli ehl-i zahir, tarikat ehli de ehl-i batn eklinde

isimlendirilmitir.99 Ayrca zahir ve batn kavramlarn, Kuran- Kerimin anlam asndan

da yorumlayarak, tasavvufi/batni/iari tefsirin nemine dikkat ekmektedir.100

eriat kapsnda dile, hakikat kapsnda kalbe sahib olmaldr. dil zahiri, kalp ise

batn temsil etmektedir. Dilin eitimi kolaydr. Kalbin eitimi iin, Hac Bekta Velinin kalp

ve gnl doktorlar eklinde isimlendirdii Mrid-i Kamillere ihtiya duyulmaktadr.101

Hac Bekta Veli, velinin keramet gstermesi konusunda unlar sylemektedir: Her kim

ki, kendi ihtiyariyle keramet gsterir, o mddeidir. Her kim ki, istemeyerek kendisinden

keramet zuhur ederse, o velidir.102

Zikir (Tevhid Okuma, Semah Dnme) balnda eseri yayna hazrlayanlarn giri

blmnde, tarih boyunca tarikatlardaki sesli zikir ve semah konusu tartma konusu

olmutur. Bu kitapta bu konuya geni yer verilmitir. Metinden anlaldna gre problem,

tevhidin/zikrin dnerek ve srayarak okunuyor olmasdr. Eserin yazld tarihlerde de baz

kimseler, bu ekilde tevhid okumann caiz olmadn, bylesi bir davrann edebsizlik

olduunu iddia ediyor olacaklar ki, Cabbar Kulu, Hazreti Peygamberin dilinden bir kimsenin,

tombalak dnerken, yatarken, at stnde yola giderken, koyun gderken, da banda i

grrken, gizli veya aktan Allah zikretmesinin caiz olduunu belirtmektedir. Sadece

ayakyolunda zikretmek caiz deildir. Eserde Allah zikretmenin Allahn bir emri olduu

fikri ilenmektedir. Asl edebsizliin Allahn emrini tutmayp, nehyinden kamamak olduu

dile getirilmektedir.103

Eseri yayna hazrlayan kii, kitab Cabbar kulunda kullanlan retim metotlarn

aadaki ekilde sralam:

1. Benzetme metodu (soyut bilginin somut nesne ve olaylara benzetilmesi)

2. Soru cevap metodu (en ok kullanlan metod)

3. Sosyo-dram metodu (rn; topran ve tan konumas gibi)104

Eseri yayna hazrlayan kii kitabdaki Eitim unsurlarn zetlemi biz de sadece

balklarn vermekle yetiniyoruz:

99 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:32100 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:33

101 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:33

102 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:3435

103 Kitab- Cabbar Kulu, Giri S:39104 Kitab- Cabbar Kulu, Giri 4245


22/41

1. nan retimi105bal altnda, Tevhid inanc, Nbvvet inanc ve Kabir, Hair ve

Ahiret inanc gibi temel slami kavramlara vurgu yaplmaktadr.

2. badet ve dua retimi106

3. Ahlak retimi107

Eser Rahman ve Rahim olan Allahn adyla balayp giri duasyla devam ediyor:

Hamd lemlerin Rabbi olan Allaha mahsustur. Allah Hazret-i Muhammedin, onun

Ehl-i Beytinin ve arkadalarnn ann yceltsin. Selam zerine olsun. Saysz hamd ve

snrsz kr, varl zorunlu olan, evreni hayr ve cmertlikle bereketlendiren, lemleri

yoktan var edip, kudretinin bykln yarattklarnda gsteren, insana kelime ve ekillerle

gzel konuma ve ho sz syleme kabiliyeti bahedip, zellikle arifleri irfanlar nisbetinde

dier kullarndan derece olarak ykselten Allahu Teala Hazretlerine olsun. Sonu olmayan

binlerce salt ve sonsuz yksek makamlar ve selam, peygamberlik denizinin incisi, safal

dostlarn sultan olan, Allahn apak bildirdii dini kurallar btn insanlara bildirmek

suretiyle cehalet glgesinin karanln gideren Muhammed Mustafa Hazretlerinin,

kendilerine kitap gnderilen veya gnderilmeyen dier peygamberlerin hepsinin zerine

olsun.108

Alevi-Bektai kaynaklarnn tamamnda olduu gibi bu kitabta da eriat, Tarikat, Marifet

ve Hakikati beyan eder balnda bu konu ilenmi. Cabbar kulu, Veysel Karani karlkl

konuur, Veysel Karani kavramlar yle aklar:

eriat kavram Allahu Telnn yasakladklarndan uzak durup, emrettiklerini yerine

getirmek anlamna gelmektedir. Bunlar kabul etmeyen bir kimsenin Mslmanlkla bir

ilikisi kalmaz. Tarikat kavram nefsini eiterek, inceden inceye gitmek anlamna

gelmektedir. Marifet her eyin edebini tutmaya derler,109Sonra Hz. Peygamber ve Hz. Ali

Cabbar kulunun yanna gelir. Hz. Peygamber ile Hz. Alinin arasnda geen sembolik

konumalar aktarr. O dnemde de tartlan sesli zikir konusunda aklamalarda bulunur.Sesli zikrin meruluu eitli rnekler verilerek ispatlanmaya allr. Daha da ileri gidilerek

bu tr eletiri yapanlarn dinden ktklar ifade edilir.110

105 Kitab- Cabbar Kulu, Giri S:4557106 Kitab- Cabbar Kulu, Giri S:5761107 Kitab- Cabbar Kulu, Giri S:6166108 Kitab- Cabbar Kulu, S:75109 Kitab- Cabbar Kulu, S:8083110 Kitab- Cabbar Kulu, S:83/2b98/6a


23/41

Kitabn byk bir ksmnda Cabbar kulununda bulunduu ortamlarda Hz. Peygamber ile

Hz. Alinin konumalar konu edilir. Bu konumalarda gzel tler verilir.

rnein; soru sormann amac/niyeti,111 Allahn yaratt her eyin hepsine bir dman

vermesindeki hikmeti,112 eriat, tarikat, marifet ve hakikati, Kibir/gururun kt oluu gibi

konular ele alnr.113

eyhlerin durumlarn beyan eder balnda Hz. Ali ile Peygamberimizin sorulu cevapl

konumalar devam ediyor.114Allah anmak helal midir, yoksa haram mdr? sorusunda,

cevabn ierisinde belli ki o dnemde de- tarikat aleyhinde szler yaygn ki buna

Peygamber dilinden cevab verme ihtiyac hissedilmi. rnein, bir kimse iman etmi olsa

da slamn emirlerini yerine getirmi olsa da tarikat reddetse mnafk olur115 diyerek tarikata

mensubiyetin neminden bahseder.

(Peygamberimiz diyor) Mslman kii bildii ilmi okumaldr. Bilmedii ilme

karmamal, eytan ile yarmamas gerekir116diyen Hz. Peygambere Hz. Ali, eytan ile

nasl yarlr? diye sorar. Cevaben; yle yarr ey Ali! eriatta olan bir kimse tarikatn,

marifetin ve hakikatn ilmini bilmez. Sadece eriat bilir. Fakat hakikat ilmi ile ilgili konuur.

eriatta olan kii onun verdii cevab kabul etmezler. O kimse okumad ilme karm,

eytan ile yarm olur. Ey Ali Allahu Teala salih kullarn byle ekimeden kurtara.117

Her tarikatn kendine zel uygulamalar vardr. Tarikatlar dier tarikatlarn uygulamalarn

eletirmemelidirler. Hepsini hak bilmelidirler.118

Drt mezhebin hepsi hak deil mi? Drt halife hak deil mi? sorular da sorularak

eitlilie dikkat ekilir. lgi ekici olan drt Halifenin hepsini Snni ekollerin kabul ettii

sralamay tabip etmesidir.119 Cevabta bunlar nasl haksa, mritlerde haktr sonucuna ulalr.

nkr edenlerin Mslmanlkla ilgileri yoktur. Byle kimselere efaat etmem. Onlarn dostu

eytandr120 Daha sonrasnda neden 4 hak mezheb olduu konusu rneklerle anlatlarak

111 Kitab- Cabbar Kulu, S:101/6b112 Kitab- Cabbar Kulu, S:101102/6b-7a113 Kitab- Cabbar Kulu, S:S83114/2b-10a

114 Kitab- Cabbar Kulu, S:114/10a

115 Kitab- Cabbar Kulu, S:117/10b116 Kitab- Cabbar Kulu, S:121/11b117 Kitab- Cabbar Kulu, S:121122118 Kitab- Cabbar Kulu, S:122119 Kitab- Cabbar Kulu, S:125120 Kitab- Cabbar Kulu, S:125


24/41

blm bitirilir.121 Konu ierisinde mira hadisesi ve 5 vakit namazn armaan olarak

veriinden de bahseder.122

Yukarda bahsedildii gibi eserde eitli varlklarla sorulu cevabl konumalar yer alr?

Cabbar kulu bir kula olan konumasn aktarr. Kua lmeden nce lmenin nasl

olduunu sorar. Ku cevaben; lmeden nce lmek istiyorsan, dnyadan elini ek, hrsn

yen. Allah-u Tealann emirlerini yerine getir. Yasaklarndan kan.123

Ara blmde Derviliin dokuz nevi zre olduu, birincisi mutabadr. Mutaba

mridden tvbe alp, tabi olmaktr. Dervilik ise sekiz mertebedir. Birincisi, llerin halini

bilmektir. kincisi, dirilerin halini bilmek, ncs, Kbede namaz klmak, drdncs,

Beytil Mamurda namaz klmak, beincisi, aya sar kzde, ba artan yukar olmak,

altncs, helali haram bilmek, yedincisi, sidrede namaz klmak, sekizinci, yetmi hicab

(perdeyi) kef edip Allahn yzn grmektir.124

Halvetin edeblerini beyan eder balnda, halvet srasnda uyulmas gereken kurallar ve

yaplmamas gereken kurallar aklanr.125

Derviin kuan, hrkasn, tacn beyan eder balnda ise, bu kavramlarn ne anlama

geldii aklanr.126

Kuak; eriat kapsnn gereklerini yerine getirenlere tarikat kua taklr.

Hrka; tarikatn gereini yerine getiren dervilerin halleri Hac Bektai Veli, Hz. Ali,

Selman- Farisi ve eyh Muhyiddin Arabye gtrlr. Olumlu ise hrka giydirilir.127

Tac; nefsini ldren yani lmeden nce lenlerin giymeye hak kazandklar dldr.128

Cabbar kulu bu blmde, direi ve derede akan suyu konuturup hallerini sorar.129 Cabbar

kulu suya niin dalgalanp, kprerek akyorsun diye sorar. Cevap olarak su: ey dervi k

olmann belirtisi dalgalanp kprmektir diye cevap verir. Su Allaha k olmutur. Ak

Onadr. Allahn yzn grme istei amacdr. Ancak yolu engellerle doludur. Onun iin

engelleri aabilmek iin eri akar. Her nehir okyanusa ulamak iin biteviye gayret sarfeder.

121 Kitab- Cabbar Kulu, S:126130122 Kitab- Cabbar Kulu, S:130123 Kitab- Cabbar Kulu, S:134124 Kitab- Cabbar Kulu, S:134137125 Kitab- Cabbar Kulu, S:141142126 Kitab- Cabbar Kulu, S:141151127 Kitab- Cabbar Kulu, S:145146

128 Kitab- Cabbar Kulu, S:147151129 Kitab- Cabbar Kulu, S:151159


25/41

Su, Hak Tealann yzn gren ilk suyun ge kmadn, bu sebeple denize karrsam en

azndan Allahn yzn grene karrm, diyerek akn srdrr.130

Bend-i Rical kimlerdir? sorusuna, Onlar her devirde olan fakat grlmeyen, Allahn

emirlerine gre insanlar ynlendirmeye alan Rical-i Gaybn rencileridir cevab

verilir.131

Hz. Peygamber ile Hz. Ali arasnda geen bir konuma sahnesi veriliyor. Konuma

srasnda yaplan bir ksm tasnifler yazarn yaad dneme ait sorunlar hakknda bilgi

vermektedir. Allah Resulnn mmetinin maherdeki durumu hakkndaki znt, endieleri

konu edilmi, maherde skntl gnde beklemeden hesab abuk grlecek kimselerin kimler

olduu beyan edilmi. Resuln baz kimselerin inansz olarak gelmesi halinde efaat

edemeyecei on gurup insan Resuln dilinden saylr:

Birinci guruptakiler senin ve benim Ehl-i Beytime ktlk yapanlardr. Bunlar bana

salvat getiren, Allahn birliine iman ederek, emirlerini tutan ve yasaklarndan kanan,

Allaha ibadet ve itaat eden bir Mslman olduu halde, bir kimsenin Ehl-i Beytten birini

boazladn, arap itiini, zina ettiini, birinin maln g kullanarak aldn grmelerine

ramen bu irkin davran beni ilgilendirmez diyerek yzlerini eviriler. kinci guruptakiler

namaz kln, oru tutun, zekat verin, hacca gidin, Allahn emrini tutup, yasaklarndan kan

diyen alim bir kimseyi, bu kii haram ve vakf mal yiyor, ttn iiyor, bunun szlerine

inanmayn diyerek ktleyenlerdir. nc guruptakiler sahip olduu ilmin gerei gibi

yaamayan limlerdir. Drdnc guruptakiler namaz klmay terk edenlerdir. Beinci

guruptakiler birine iftira ederek, zarar veren fitnecilerdir. Altnc guruptakiler yldzlarn

hareket ve vaziyetlerinden hkm karan falclardr. Bu falclarMelhame-i emsiye isimli

kitab kullanrlar. Yedinci gurupdan bahsedilmemi, sekinci gurup mridi olmayan ve

mridin ne olduunu bilmeyendir. Dokuzuncu guruptakiler, esrar kullananlardr. Onuncu

guruptakiler, eytana uyup, Allah dostunu Allah dostuna, mridi mride tercih ederek, hak

zere olan topluluklardan uzak duranlardr.132Dnyann ahvalinden beyan eder; blmnde Cabbar Kulunun, cehennemde ceza eken

kiiyle konumas, ihtiyar yal bir kadna benzetilen dnya ile konumas, kiinin diliyle

konumas gibi senaryolar kurgulanm. Dnya hayatnn geicilii, drst ticaret, yalan

sylememek vs birok gzel davrann yaplmas, kt fiillerin ise yerildii ve kt amellerin

130 Kitab- Cabbar Kulu, S:152159131 Kitab- Cabbar Kulu, S:155132 Kitab- Cabbar Kulu, S:164168


26/41

ahirette kendisini bulaca,133 kibir ve benliin ktl toprak ve ta konuturularak

anlatlyor.134

Benlik ahvalini beyan eden blmde Cabbar kulu ta ve toprakla konuur. Ta benlii,

toprak ise mtevazl simgeler.135

eytann insanlar aldatmak iin zellikle pazaryerlerini setii ve bu insanlar nasl

aldatt anlatlr. Sonrasnda Hz. Muhammedle konumaya balar. eytandan korunmak iin

sure ve dualar retilerek blm son bulur.136

Allah dostlarnn durumunu beyan eden blmde eser sahibi Cabbar kulu, kendisinin halk

arasnda ounlukla Cabbar Kulu bazen de dervi olarak arldn ifade eder.137 Hz. Ali

ile Hz. Peygamber, Allah dostu nasl olunur, karlalan zorluklar vs. konuurlar. Sonrasnda

Cabbar kuluna tler verilir.138

Bulutun ahvalinden beyan eder balnda bulutlarn Allahn verdii grevi hakkyla

yerine getirebilir miyiz diye endie ederken insanlar Allahn emrini terk etmekten niin

ekinmedikleri sorgulanr ve bekisiz bir fidan nasl ki byyp meyve veremezse, insannda

mutlaka bir bahvann/mridinin olmas gerekir. Mrid olmaynca doru yola varamaz.

Okyanusa karmaynca bulank su durulmaz.139

Dier kaynaklarda olduu gibi bu eserde de slamn be art srasyla saylr. Saylmadan

nce kinattaki her varln Allahn emirlerini yerine getirdii ifade edilerek, her yaratlann

bir sorumluluu olduu halde ve sorumluluunu yerine getirme endiesi tad, insann

hizmetine verildii belirtilir. Onlar senin hizmetinde sen Allahu Telnn hizmetinde misin

diye sorar. Allahn hizmetini sorarsan, be emri bulunmaktadr. Evvel ahadet, sonra salt,

sonra savm, sonra zekt, sonra hac. Allahn emirlerini tutmak, nehiylerinden kanmak

Mslmanlk ite budur. Bunlarla tamamlanr. Bu artlar tamam olmaynca hakikat ilmine

gemek etindir.140

Peygamber (sav) Azraile soruyor:

dem ve melekler yaratlmadan nce ne grdn?

133 Kitab- Cabbar Kulu, S:191203134 Kitab- Cabbar Kulu, S:203207135 Kitab- Cabbar Kulu, S:224232136 Kitab- Cabbar Kulu, S:232248137 Kitab- Cabbar Kulu, S:259138 Kitab- Cabbar Kulu, S:248267139 Kitab- Cabbar Kulu, S:267275140 Kitab- Cabbar Kulu, S.272


27/41

Birisi bat dieri dou ynnde iki yiit grdm. Topu birbirlerine atyorlard. Bunlardan

bat ynnde olan Hz. Peygamberdi nk peygamberlerin sonuncusuydu. Dou ynnde

olan ise Hz. Ali idi. nk o velilerin ilkiydi. Top, Bat ynndeki yiitte Hz. Peygamberde

kald. Bu peygamberlik topuydu.141

Bu sefer Azrail peygamberimize sorular sorar, ilgi ekici bir soruya burada yer verelim:

Allah katndan yukarda 70 bin perde bulunduu daha yukarda vuslat bahesi, daha da

yukar da bir deniz vardr. Bu deniz ilim denizidir. erisinde bir hcre, hcrenin iinde 4000

kitabdan 4 eksik kitap vardr. Bu drt kitap ise Zebur, Tevrat, ncil ve Furkandr. Kalan ise

gizli ilimdir.142

eriat ve hakikat ilminden beyan eder balnda Hz. Peygamber ile Hz. Selman sorulu

cevapl konuurlar. Sonra Hz. Peygamber Hz. Aliye selam gnderir. O da eitli tler

verir:143

badetin yamuru gzyadr. Gzya dkmeyen kiinin ibadeti, kuru topraa atlm

buday gibi olur144

eriat kaps Hz. Muhammede, tarikat kaps Hz. Aliye verilmitir. nk Hakikati biz

retirsek ona uymak snnet olur. Hakikat ilmi ise zor bir ilimdir. Herkes onu uygulamaya

g yetiremez snneti terk etmek dinen doru deildir. Bu yzden bizim retmemize izin

verilmemitir.145

man bahsinden, haram ve helalden beyan eder balnda ok gzel benzetmelerle

kavramlara aklk getirilir. mann ilk basama ikrardr. mann gerekleri ve amelleri yok

eden haram fiiller saylr ve bunlardan saknlmas gerektii ifade edilir. Bu blmde de Hz.

Ali-Hz. Selman ve kendini gizleyen Veysel Karaninin karlkl konumalar yer alr.146

Blbln ahvalinden beyan eder balnn altnda Cabbar kulunun blblle konumasna

yer verilmi. Sonrasnda Cabbar Kulu Hz. Ali ile karlar. Hz. Alinin kendisiyle

konumad iin gnlnden acaba bir saygszlk m ettim diye geirir. Bu dncesi zerine

Cabbar kulu peygamberimizin bakanlk ettii Krklar Meclisinde toplanr. Gnlndengeirilen bu tutumu sorgular/yarglarlar. Sonunda Hz. Ali, Cabbar Kulunu affeder.147

141 Kitab- Cabbar Kulu, S:303307142 Kitab- Cabbar Kulu, S:307308143 Kitab- Cabbar Kulu, S:316356144 Kitab- Cabbar Kulu, S:327145 Kitab- Cabbar Kulu, S:328

146 Kitab- Cabbar Kulu, S:356372147 Kitab- Cabbar Kulu, S:372411


28/41

Kyamet ahvalinden biraz eyler beyan eder babnda Hz. Ali ve Allah dostlarnn

konumalarn, sonra topluca Hz. Peygambere soru sormak iin gidileri anlatlr. Balkta

birok sorulu cevapl konumalar geer. zellikle kyamet ve adab konusu ele alnr. Ancak

benim iin dikkat eken ortamda/mecliste bulunan insanlardr. Hz. Ali ve Allah dostlarnn

meclisinde Selman Farisi, Hac Bektai Veli ve Mevlana isimlerinin gemesidir. Yine Hz.

Peygambere soru sormak iin gittiklerinde Peygamberin yannda srasyla Hz. Ebu Bekir, Hz.

mer ve Hz. Osman bulunmaktadr. Bu sralama ehlisnnetin klasik snflandrmasyla birebir

rtmektedir. Bu durum ii gelenekte olmayan bir durumdur. Hz. Ali peygamberimizin elini

ptkten sonra srayla halifenin de ellerini per.148

Dnyann ahvalinden bahseden blmde bu dnya yal, aznda dii olmayan bir kadna

benzetilir. Karlkl olarak konuurlar. Dnya kendisine t verir. Dnyaya aldanmamasn,

geici olan kalc olana tercih etmemesini syler.149

Dervi diye neye derler, kef diye neye derler, onlar beyan eder balnda kef konusu

ele alnr. Kef bedenle mi yoksa ruhla m olur? Bu makama nasl ulalr? Bu makamn

birinci aamas yani eriat, Hz. Peygamberce retilir. Dier ilimler Hz. Ali tarafndan

retilir. Yedi perde kalknca kii artk bu makama ulam olur. Artk Kbe de namaz klar,

yardm isteyen zorda kalmlara yardm eder.150

Eserin birok yerinde namaz kelimesinin getii cmleler var. rnein; Cabbar Kulu

sabah namazn kldm. Oturuyordum. mam Ayetel krsiyi okudu ifadesi bunu

gstermektedir.151

Balkan- Bas ahvalinden bahseder balkl blmde Balkan- Bas ismindeki mridin

kariyerinin artmas sonucu kibrinin artt ve bu sebeple imansz olarak gt konu edilir.

teki dnyada Cabbar Kulu da yannda oturan kiinin sakal ile ilgili gnlnde geen

dncelerden dolay Balkan- Basn atld yere gtrlr. Burada karlkl konuurlar.

Cabbar Kulu tevbe eder, gzya dker. Allahta affeder. Veysel Karani burana binmi

olarak gelir. efaat artnn kalbinde zerre miktar iman olmas artna bal olduu, imanszgidene efaat edilmeyeceini syler.152

148 Kitab- Cabbar Kulu, S:411466 (vr 82b-97a)149 Kitab- Cabbar Kulu, S:466481150 Kitab- Cabbar Kulu, S:481501151 Kitab- Cabbar Kulu, S:562152 Kitab- Cabbar Kulu, S:562578


29/41

Kitabn son blmnde eserin biti tarihi olarak Hicri 1165 tarihi verilmi ve u notla

bitmi. Bu kitab Hz. Peygamber yazdrm olduunu beyan ediyor. Kitabn ismini ise,

Hsn-i Hasen koymutur der.153

Bu nottan sonra sonradan eklenen blm ile eserin tamamn bitirmi oluyoruz.

Yararlk bahsinden beyan eder balnda Cabbar kulu Hz. Peygamberi drt dostu (Cihar-

Yar) ile birlikte otururken grd. (Bu eserde ikinci kez drt halife isimi srayla ve saygyla

anlmtr.) Hz. Peygamber Yarar neye derler? diye oradakilere soru sorar. Hepsi srayla

cevap verir. Hz. Peygamber ise Yarar lmeden nce lene derler, dmann bilene derler,

zerreyi bulana derler, davasz ameli olana derler diye kendi cevaplar, soruya devam edilir.

daval amel neye denir diye sorulur sorusuna Hz. Peygamber abdest, namaz, oru gibi

ibadetleri yaparken bakasna eziyet vermeden her iini mmknse kendisinin yapmas

gerektiini rneklerle aklar.154 Herkes kendi iini kendi yapmaldr. mkn var ise abdestini

kendi almal, seccadeyi kendi sermelidir. Bir bakasndan istememelidir. Oru tuttuunda eer

misafir deilse kendi kazandn yemelidir.155

Hz. Peygamber dedi: Ya Ali! Allah Teala be ey emir eyledi. Evvel ehadet, andan

salt, andan savm, andan zekt, hacca varun diyi, buyurdu. Allah hacca kendi malnzla

gidin Bakasnn malyla gidin demedi. kendi malnzn zektn bakasnn malndan

verin demedi. Orucunuzu bakasna tutturun demedi. Namaznz bakasna kldrn

demedi. Allahtan baka ilah olmadn, Hz. Muhammedin Onun kulu ve elisi olduuna

bakasna tanklk ettirin demedi. Tankl kendi diliniz ve kalbinizle edin dedi.156

Maher gn Allahu Telann divan kurulduunda, sana lazm olacak olan imandr.

Senden isteyecekleri ehadettir, savmdur, salatdur. Maln var ise zekatdur, hayrl ameldr.

Bunlar olmadktan sonra hibir eyle kurtulamazsn. Malm oktu, dnya padiahydm, u

kadar bilgi renmitim. Allah dostuydum, Ehl-i Beyttendi, u kadar kfiri kltan

geirmitim, bin defa hacca gitmitim, kitap yazmtm desen de kurtulamazsn. badet ve

gzel ilerin varsa, sana Allahu Tealadan yardm, bizden de efaat olur. badet ve gzel ileriolmayan kiiye, ne Allahu Teala ne de bizden yardm olur. O kii aresiz bir derde der.

Allahn gazabn hak eder. Ey Dervi! Sana bu kitab Allahn emriyle biz yazdrdk. Biz bu

kitab sana iindekileri okuman ve uygulaman, kendini eitmen ve Mslmanlara faydal

olman amacyla yazdrdk. Ey dervi! Kendini eitmedikten, iman sahibi olmadktan, ibadet

153 Kitab- Cabbar Kulu, S:599154 Kitab- Cabbar Kulu, S:586593155 Kitab- Cabbar Kulu, S:589593156 Kitab- Cabbar Kulu, S:593


30/41

ve gzel iler yapmadktan sonra, bunun gibi yz bin tane kitap yazsan da sana faydas

olmaz.157

2.8. Hzrnme

Kitabn giri ksmnda yayna hazrlayanlarca baz zet bilgiler yer almaktadr.

Kitabn orijinali 166 varaktr. Satr says 12 veya 14 satrdr. Kitaba ismini veren

Hzrname blmnn sonunda biti tarihi olarakhicri 1265 tarihi verilmitir. Bu da Miladi

olarak 19. yzyl 1848 yla tekabl etmektedir. Kitaba eklenen blmn sonunda ise bir yl

sonras miladi hesaba gre 1849 tarihi verilmitir.

Kitab, Amasyada yaad sanlan Seyyid Alizade Hasan b. Mslim tarafndan kaleme

alnmtr.

Hzrname, hem mam Cafer hem de eyh Safi Buyruklaryla akraba, ama onlar da

kapsayan farkl bir eserdir.158

Giri blmnde, yayna hazrlayanlarca, Hzrname de ismi geen tarihi kiilikler

sralanmtr. Hz. Ali tek bana zikredildiinde, ah, ah- Merdan, Sultan Ali, Aliyyul

Murtaza, ah- Hub gibi isim ve tamlamalar kullanlmaktadr.159

Hz. Hasan ve Hz. Hseyinin isimleri bazen ebber u bber olarak ta geer. Bilindii

bu isimlerbranicedir. Hz. Cebrail tarafndan Hz. Muhammede indirilmitir. Hz.

Peygamberde bu adlar kavminin anlayamayacan dnr. Dolaysyla halknda

anlayabilecei kendi dillerinde isimlerle deitirilmesini ister. Bunun zerine Cebrail, ebber

ve bber kelimelerinin Arapadaki karl olan Hasan ve Hseyin adlarn getirir.160

Yine saylan isimler arasnda Alevi bykleri de vardr: on yedi kemerbest, Hac

Bektai Veli, Abdal Musa Sultan, Battal Gazi, eyh Safi, ah Hatayi,161Baba Kaygusuz, Kzl

Deli Sultan, Hallac- Mansur, Nesimi, ah Firaz, Abdal Melek, ah Huenk, Sultan Veyis

vs.162

Eser orijinal metin Latin harflerine evrilerek verilmi, Trke sadeletirme diereserlerde yapld gibi verilmemi.

157 Kitab- Cabbar Kulu, S:594597

158Hzrnme, Alevi Bektai Klasikleri8, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Kasm 2007, Giri, S:23

159 Hzrname, Giri, S:25160 Hzrname, Giri, S:25161 Safevi Devletinin kurucusu ah smail162 Hzrname, Giri S:26


31/41

Eserin ilk blmnde mam Cafer-i Sadk ile eyh Safinin sorulu cevabl konumalar

yer alr.

eyh Safi, mam Cafer-i Sadka tarik-i evliya nedir? diye sorduunda cevap olarak

Muhammed Alinin buyurduunda gidesin dedi.163eyh Safi devamla: Muhammed

Alinin buyurduu nedir? diye sordu. mam Cafer, evvel eriat muhkem eyleyesin, ondan

sonra tarikat muhkem eyleyesin, ondan sonra marifeti muhkem eyleyesin, ondan sonra

hakikati muhkem eyleyesin cevabn verir.164

mam Cafer, Talib pirine nice gerektir? sorusunun cevabn yine kendisi verir.

yuyucuya lnce nasl muti olursan talib pirine yle muti olsa gerektir. dedi

mam Cafere gre man ikrardr. krarsz iman olmaz.165krar ise, Hakk bir bilip, Resul

hak bilmektir.166

Talib nedir, ler nedir? sorusuna benzetmelerle cevap verilir: Talib Mridine Sen

Halkmsn ben senin kulunum der gibi yada sen benim erimsin ben senin avratnm der

gibi balanmaldr. sen benim erimsin ben senin avratnm szne ise aklama getirerek

yle devam eder. Talibin ikrar nikh gibidir. Nasl ki nikhsz evlilik olmaz ise sznden

dnen/yoldan ayrlan, talib de dul kadn gibi olur. Dul kadn kim olsa ister. Benzetme/

tebihleri ylece bitirir. Dul kadnn taliplisi insandr. Ancak eyhinden ayrlan talibin

taliplisi dnyada eytan olacaktr. Ahirette ise Cehennem bile onu kabul etmeyecektir.

denilerek ahiretteki karlaacaklar resmedilir. Bu sz tarikatta yaygn olan ve Bayezd-

Bestamiye atfedilen eyhi olmayann eyhi eytandr ifadesi ile paralellik arz etmektedir.167

Oniki farz nce ksaca, sonra da ayrntl olarak anlatlr. En sonunda her bir farz on iki

imamdan birine nisbet edilir. Hangi farz yerine getirmez isen o imamn efaatinden mahrum

olunaca ifade edilir.168

Mrebbinin zellikleri anlatlr: mrebbinin drt kaps saylr:

1. Mrebbi kaps ate gibidir. Ate ii piirir,

2. Mrebbi kaps deirmen gibidir. Deirmen daneyi tr,3. Mrebbi kaps su gibidir. Susuz deirmen ie yaramaz,

4. Mrebbi kaps tuz gibidir. Tuzsuz yemek yenmez.169

163 Hzrname, S:60164 Hzrname, S:60165 Hzrname, S:68166 Hzrname, S:71167 Hzrname, S:7583168 Hzrname, S:91112169 Hzrname, S:116119


32/41

Allah ile mam Cafer-i Sadk arasnda geen konumalarda Allah, mam Caferi Sadka

oniki farz emrettikten sonra yle buyurdu: bir emanetim var, yerine getirsinler diye

buyurdu ve bu emanet nedir dersen; drt kapy, krk makam, oniki farz yerine

getirsinler170dedikten sonra bu balklar ayrntl olarak anlatlr. rnein, drt kapnn

birincisi rehber kapsdr. Krk makamn onu rehber kapsndadr.171

kinci kap musahip kapsdr. Krk makamn onu musahip kapsndadr.172 nc kap

mrebbi kapsdr. Krk makamn onu mrebbi kapsndadr.173Drdnc kap mrid

kapsdr. Krk makamn onu mrid kapsndadr.174 Her kap ierisinde on makam saylr.

Eserde balk yntemi kullanlmadndan konular i ie gemi birbirleriyle balantldr.

203. sayfadan itibaren (varak 42b) Hzr Nebi gelir, blm sonuna kadar hikyesi devam eder

ve kitabn sonunu mellifin duasyla sona erer.175

Vahdet-i vcuda atf son ksm yle bitirir: Ya Hzr Nebi, senin gibi ah- Cihan

gelmeye, Ey benim canm Hzr ve z zm, ahlar canm Hzr, baki dnya menem. Ya

Hzr, nebiler iinde server-i Muhammed menem. Veliler iinde Ali menem. (ayn

nakaratla oniki imam saylr) Ya Hzr, ah Abbas menem. Ya Hzr, sm-i Azam menem.

Ya Hzr Allah Allah geree Hu menem.176

Hzr Nebi ile Allah arasndaki sembolik konumalar Cehennem, Cennet (drt eme, tuba

aac, st, bal nehirleri, baheler), Mizan, Srat kprs, Azazil/iblis, drt melek, zebaniler,

demolu ve yetmi iki millet vs yaratlmas emrini Hzr Nebi yerine getirir. Her bir

yaratlma binlerce yl srer. Yetmi iki milletten sadece Guruh- Naci ismi verilen millet

kurtulua erer. Allah bu gurubu sever. Guruh- Naci kimdir? Diye sorarsanz cevab bellidir.

Muhammed Alinin yolunu ve erknn takib edenlerdir.177

Azazilin/blisin ulu bir melek olduu tezi burada da geiyor.178

Eser, mellifin sahibinin duas ile blm bitiyor. 1264/1848 Amasya ibaresi, aada verilen

yeni blmnde ise, 1265 senesinde tamamlanmtr ibaresi yer almaktadr.

170 Hzrname, S:143171 Hzrname, S:163165172 Hzrname, S:167168173 Hzrname, S:168175174 Hzrname, S:175176175 Hzrname, S:203585/v 42b-138b176 Hzrname, S:483484177 Hzrname, S:495496178 Hzrname, S:524


33/41

Yeni blm lemlerin Rabbine Hamd ve Hz. Muhammede salt ve selam ile balyor.179

Bu blmde tarikat ekollerinde hadis olarak bildirilen mehur sz konusu edilmi. Levlake

levlak lema halaktl-eflak Seni kendim iin yarattm, lemi ise senin iin yarattm. Kim

evladmdan bakasn eyh edinirse, onun eyhi eytandr Sonra Hz. Musann Allahtan

Muhammed mmetini, Ramazan ayn, kadir gecesini, Cuma gnn, oniki uluyu, em-i

ray ve bedr-i Mnir-i ekberi ister ancak tm bunlarn Muhammede verildii ifade edilir.

Sonra Hz. Peygamberimizden baz hadisler rivayet edilir.180

Bu blme efaat nasldr ve ncelikle kimleredir bal atlm.181Bu hutbe-i Dvazdeh

imam Allahn rahmeti tm imamlarn zerine olsun, balnda nce Peygamberimize,

Ftmatz Zehraya, Hadicetl Kbraya ve oniki imam eitli zellikleri saylarak anlr ve

salt ve selam zerine olsun ibaresiyle bitirilir.182 Bu babda, yine Allaha hamd senadan

Resule salt ve selamdan sonra srayla on iki imam ve Hz Fatmaya salt ve selam getirilir.183

Son babda bata Hz Muhammed olmak zere oniki imamn ka yanda vefat ettii, kim

tarafndan ehid edildii ve nerede yatar, onu bildirir. Metinde geen bilgileri tablo haline

getirerek istifadenize sunuyoruz. nce Hz. Muhammed ile balamakta sonra dier imamlarla

devam etmektedir. Hz. Muhammed (s.a.v) krk yanda nbvvet geldi. Altm vefat etti.

Medinede yatar.184

Oniki

mam

mamlk

Sresi

Vefat

Ya

Kim Tarafndan

ehid Edildii

Nerede

Yatt1. Ali ibni Ebi Talib 5 yl 63 ya bn-i Mlcem Kufe Mescidinde ehid etti. Necef2. mam Hasan 6 ay 47 ya bn-i Asberin kz/ei Medine3. mam Hseyin Birka yl 55 ya imr-i lin ehid etti. Kerbela4. mam Zeynel Abidin 22 yl 41 ya Mervan olu Velid ehid etti Medine5. mam Muhammed Bakr 18 ya 49 ya Abdulmelik olu Hiam ehid etti. Medine6. mam Cafer-i Sadk 34 ya 65 ya Mansur Kufede ehit etti Medine7. mam Musa Kazm 5 ya 55 ya Hadud elinden ehid oldu Badat8. mam Musa Rza 2 ya 55 ya Meymun ehid etti. Horasan9. mam Muhammed Taki 7 ya 25 ya Mstakim ehid etti. Badat1

0.

mam Ali en Naki 33 ya 54 ya Muhsin ehid etti Samarra

1

1.

mam Hasan el Askeri 6 ya 28 ya ------------- Samarra

1

2.

mam Muhammed

Mehdiyyz-zaman

aban aynn evveli Samarrada gaib oldu.

2.9. lm-i Cvidn

179 Hzrname, S:588180 Hzrname, S:588624181 Hzrname, 627/148b664/158a182 Hzrname, S:664/158a684/163a183 Hzrname, S:687691184 Hzrname, S:691699


34/41

Cavidan kelime olarak, sonsuzluk, ebedilik anlamlarna gelir. lm-i Cavidan, ebedilik

ilmi anlam verilebilir. Kitabn yazar Virani babann kimlii hakknda yeterli bilgi

bulunmamaktadr. Ancak Abdulbaki Glpnarl, Pir Sultan Abdal isimli eserinde Virani

Babay Yedi Ozan arasnda sayar.185

Aldlbaki Glpnarl Alevi Bektai Nefesleri adl eserinde, Virani Babann, 15871628

yllar arasnda yaayan ah Abbasla grtn sylemektedir. Glpnarl ilgin bir

konuya deinmi. Bektai geleneinde Viraninin lmedii, srrolduu eklinde bir inancn

bulunduunu nakletmektedir. Necef Bektai Derghnda stnde tac olan bir stunun

Viraninin srrolduu mekn kabul edilerek ziyaret edildii de Glpnarlnn bize ulatrd

bilgiler arasndadr.186

Virani Baba, Caferi olduunu deyilerinde ifade etmektedir.187

lmi Cavidan da yz civarnda ayet ve otuz civarnda hadis getiini, bunun da Virani

Babann ayet ve hadis bilgisine sahip olduunu gsterdiini ifade eder.188

Eseri yayna hazrlayan kiilerin yapt aratrmaya gre lm-i Cavidann Anadoluda

birok nshasnn olduu, ancak kendilerinin orum ve Amasyada yaptklar aratrmada iki

nsha bulabildiklerini ifade ederler. Bunlardan birisi Amasya Merzifonda ikamet eden Turan

Sadk Dedenin zel ktphanesinde bulunan nshadr. Bu nshann sonunda (varak 37a,

S:348) yle bir kayt bulunmaktadr:

Bu kitabn sahibi, yce Celveti tarikatnn muhibbi ve Alevi velayetinin ahnn bendesi

ehid-zade Meftuni, ceddi hidayete ermi, Halveti ve Nak eyh Muhammed olan eyh Alinin

olu Seyyid Hasan Hsnidir.189

Eserin son sayfasndaki mhrde Hicri 1290 (M 1873) tarihi yazldr. Eser37 varaktr.

Eserde Fatiha ve besmelenin tefsiri yer almaktadr. Ancak alk olmadmz bir tefsir

trdr. ari/Btni tefsir denilen yntemle aklamaya almtr. Bu tefsirde saylar nemli

yer tutar.

Fatiha tefsirinde Fatihann her kelimesine karlk Kuranda Huruf-u Mukatta harflerlebalayan ayetleri karlk vermi/eletirmi. Kuranda 24 sure Hurufu Mukatta denilen

harflerle balar.

185 (1. Virani Baba, 2. Nesimi, 3. Hatayi, 4. Fuzuli, 5. Kul Himmet, 6. Yemini 7. Pir Sultan Abdal) lm-i

Cvidn, Virani Baba, Alevi Bektai Klasikleri9, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Temmuz 2008, Giri S:16186 lm-i Cavidan, Giri S:16187 lm-i Cavidan, Giri S:17188 lm-i Cavidan, Giri S:18189 lm-i Cavidan, Giri S:20


35/41

Eserde Hz. Ali, Hz. Muhammed ile ayn nurdan yaratlm olduunu ifade edilir. Bu

grn Hz. Peygamberin; Ey Ali! Etin etimdir, kann kanmdr, ruhun ruhumdur, cismin

cismimdir ve Benimle Ali bir nurdandr hadislerine dayandrmaktadr. Hz. Ali, Veliyy-i

Yezdani, Sahib-i tevil-i Kurani, ah- Merdan, ah- Kerem ve mam Muhterem isimleriyle

de anlr. (Vk:11a, v20b)190

Oniki imam eserde birka defa saylmaktadr. (Vk:2a, 14b-15a, 18b, 29b)

Drt kap krk makam da dier Alevi Bektai kaynak eserlerinde olduu gibi bu eserde

de konu edilmektedir.

Eserde ibadetlerde anlr. Salt/namaz, savm/oru, hacc, zekt gibi temel ibadetler. Vr:24a, 4a

Namazn elli vakitten be vakte indirildii, be vakit namazn elli vakit namazn yerine

getii, ifade edilir. Vr:12bNamaz blme ayrr. Mukim olann namaz/salt- hazer, seferde

olann namaz/salt- sefer ve Cuma namaz/salt- Cuma. Vr:24a Eserde abdestin farz 4 olarak

saylr. Vr:24a, 25a Orucunda namaz gibi mira gecesi 60 gn olarak farz klndn, Hz.

Peygamberin daha sonra 30 indirdiini, 30 gn oru tutann btn yl orulu geirmi gibi

olaca belirtilir. (Vr:23b)191

Fena Kavram: Bektailiin piri Hac Bekta Veli de, talibin benliini yok etmesini

(fena) ve fakirlii semesini tavsiye etmektedir. Hnkrfakr u fenay ise u ekilde

aklamaktadr: Fen, kendi sfatlarndan kurtulmak demektir. Dervi, varlklar leminde

gnln uyank tutmaldr. Gnlnde Allahtan baka bir eyi var grmemeli ve bilmemelidir.

Hac Bekta Veli, Makalat- Gaybiyye ve Kelimat- Ayniyye, s.11 fena ise, Allahtan bakasndan kopmaktr. Hac

Bekta Veli, Makalt- Gaybiyye ve Kelimat- Ayniyye, s.28 Fakirlik, Allahtan bakasn istemeyi brakmak, yani

Allahtan bakasna doymu olmaktr. Fakirlik bar iinde bar, ballk iinde ballk,

Allahtan bakasndan bir ey istememenin getirdii mkemmel huzur, Allahtan bakasna

muhta olmamann iindeki ihtiyaszlk olgunluudur. (Hac Bekta Veli, Makalt- Gaybiyye ve Kelimat-Ayniyye, s.2728)192

Virani baba, talibi Hakktan uzaklatran on iki nesneden bahsetmektedir. Bunlar:

1. Nefsin hevas

2. Tama

3. Hrs

4. Adavet

5. Kibir

6. Kin190 lm-i Cavidan, S:Giri 33191 lm-i Cavidan, S:Giri 5253192 lm-i Cavidan, S:Giri 54


36/41

7. Hased

8. Almak

9. Satmak

10. Fena mlknn lezzeti

11. Yalan

12. Cimrilik

demi hidayete ulamaktan alkoyan on iki nesne bunlardr.(vr:16b,)193

Eseri hazrlayanlara gre, lm-i Cavidan, Kuran- Kerim ve Hadis-i eriflerin

rehberliinde inan, ibadet ve ahlak eitimi yapan, muhta olan gnlleri Allah, Muhammed

ve Ali sevgisi ile dolduran, dini-tasavvufi bir eserdir.194

mdi ey talib-i Fakr u Fen! ifadesi eserin bandan sonuna kadar bir kalp olarak

kullanlm.

O halde kr olan kimse, ne eriat, ne tarikat, ne marifet ve ne de hakikati grebilir.

yleyse, gzn drt kapya amayan, kendi varaca yeri ve maneviyattaki seviyesini

bilmeyen kimse, Hakkn yzn gremez. Bu dnyada iken, ahrette varaca yeri gremeyen

kimse insan deildir. nsan olmayan aalktr. Aalk kimse hak szn iitmez. Hak

szn iitmeyen ve Erenlerin yzn grmeyenin neye faydas olur ki? Onda ne bilgi olur

ki? O halde ey (Allaha kavumak) isteyen kimse! Eer anladnsa, El-Hamd lillah (hamd

Allaha mahsustur) desen bu anlama gelmektedir. Ayrca Rabbl lemin (lemlerin Rabbi)

yani lemlerin sahibi ve rzklandrcs demenin anlam; lemin asl, atas demektir. Atadan

kastedilen fatihadr. Fatihadan kastedilen kitabn anasdr. Kitabn anasndan kastedilen

yedi ayettir. Yedi ayetten kastedilen yedi noktadr. Yedi noktadan kastedilen bireliftir.

Bir eliften kastedilen Kuran- Kerimin btndr. Kuran- Kerimin btnnden

kastedilen, yz on drt suredir. Yz on drt sureden kastedilen alt bin alt yz altmalt

ayettir ve ondan kastedilen de on sekiz bin lemdir. lemden kastedilen demdir

demden kastedilen Muhammed, Ali ve onlarn ehli Beytidir. Muhammed Alinin Ehl-iBeytinin niteliklerini bilmektir.195

(Rabbl lemin lemin asl, atas Fatiha kitabn anas yedi ayet yedi nokta elif Kuran-

Kerim 114 sure 6666 ayettir 18 bin lem demMuhammed, Ali ve ehli Beyt.)

Fenay yle aklar: mdi Fenann manas udur. Fenadan (murad) likadr. Likadan

(murad), bekadr. Bekadan murad, demdir. demden murad, insann zatn ve sfatn

193 lm-i Cavidan, Giri S:5657194 lm-i Cavidan, Giri S:60195 lm-i Cavidan, S:103107


37/41

bilmektir. Zahir ve batnn bilmektir. Zira (dem) lemin secde ettii varlktr. Bu yzden Hz.

Muhammed (sav) mminin kalbi Allahn evi, Allahn taht ve Allahn hazinesidir.

(Beytullah, arullah, hazinetullah) Ademin gnl saf bir aynadr. O ayna, Allahn

gzelliinin yansd kalptir. Kulluk secdesi ve gnln sevgiyle akmas, Allahn Kbesinde

olmaktadr. O halde bu gnl Kabesini tavaf edebilen kimseye, btn varln yamaya

vermesi farz ve vacibdir. Fakr u fena ola. (O kimse gnln mal mlk sevgisinden boaltmal

ve maddi varlklardan syrlarak, Hakka ulamaldr).196

Ey Hakka kavumak isteyen kimse/Ey Talib Fatihatl Kitabn drt unsur gibi drt ismi

bulunmaktadr. (Fatihatl Kitab, El Hamd, Sebul Mesani mml-Kitab) Kinatn asl ate,

rzgr, su ve topraktr.197

Bir kimsenin pirlerin yardm olmadan kendisini bilmesi mmkn deildir. Bir kimsenin

kendi yaratl (srrn) ilimle bulmas da mmkn deildir Pirler kiiyi drt unsurla tekrar

yourur ve ona yeniden ekil verirler. Seni eriat, tarikat, marifet ve hakikat kaplaryla

demin karnndan geldiin gibi yeniden dnyaya getirirler. Nitekim bir kii annesinden iki

defa domazsa, dem (sfatn) kazanamaz. Bunlardan birisi anneden, dieri ise pirlerden

(dnyaya) gelmektir ki bu makam taklit (makam)dr. Yani bir kimse annesinden doduunda,

cehalet nuru zerine domu olur. Pirine eritiinde ise hak yolunun nuruna ular. O zaman

kii Hakkn yolunu bulup, kendisini/zatn ve niteliklerini/sfatn renebilir.198

Hz. Ali yle buyurmaktadr: eriat bir sudur. ncelikle eriat suyunda ykanmayan,

Mslman olmaz. Tarikat bir atetir. Atete yanmayan pimez ve olgunlamaz. Marifet bir

rzgrdr. (Rzgr) esmeyince, sular akmaz, ate yanmaz ve iylik pimez. Her ey

balanr199

196 lm-i Cavidan, S:107111197 lm-i Cavidan, S:111198 lm-i Cavidan, S:119199 lm-i Cavidan, S:143

1 2 3 4Yaratltaki Drt unsur Su Yel Ate Toprak

Drt ruh Ruh- Nebati Ruh- Hayvani Ruh- cismani Ruh- insaniDrt Dergh (Hnkh) Kulak Burun Gz Az

Drt Mvekkil Nefs-i emmare Nefs-i levvame Nefs-i mlhime Nefs-i mutmainneDrt lem lem-i nsut lem-i lhut lem-i melekt lem-i ceberrut

Drt melek Cebrail Mikail srafil AzrailDrt kuvvet itme kuvveti Koklama kuvveti Grme kuvveti Tatma kuvveti

Drt kitab Zebur Tevrat ncil KuranDrt harf Pa a Ja Na


38/41

Besmeledeki Bann altndaki nokta

bizzat Alidir.200

Bu drt harfin zerinde olan on iki nokta

saysnca on iki imam gelmitir. On iki imamn

nesli ve ocuklar, ondrt temiz masumdur.

Onlarn anas Haticetl Kbra ve Fatmatz-

Zehradr. Bunlar, evrenin asl saysnca yirmi

sekizdir. Btn varlklar bunlarn muhabbeti

iin var olmulardr. Bu yirmi sekiz harf, Hz.

Muhammed saysnca gelmitir ki insann

yzdr. Secdegh- kinattr/evrenin secde

ettii yerdir. 12 imam ve hazreti Hatice ve

fatma ve 14 masum toplam yirmisekiz eder.

Muhammed-Ali bir kiidir ve Lamelif

karlnda gelmitir.201 (Toplam yirmidokuz

etti.)

Evrenin asl Haktr. Hak, Muhammed-

Alidir. Onlarn Ehl-i Beytini ve evlatlarn

bilmektir.202

Bu blmden itibaren Fatiha suresinin

tefsiri farkl bir biimde yaplr. Her kelimenin

karl iin Kuranda hurufu mukatta

harflerle balayan ayetler mushaftaki

sralamaa gre verilir. Aada zetlenerek

tablo halinde verilmitir.203

Her bir kelime ayetle karlandktan sonrayle der: Yzndeki izgiler, Hakka

gtren yollardr. Bu yirmi sekiz surenin

banda gelen mukattaat harfleri, Fatiha

200 lm-i Cavidan, S:179 ve S:323201 lm-i Cavidan, S:1992007202 lm-i Cavidan, S:227203 lm-i Cavidan, S:227235

1

.

Bismillah 3/Al-i mran 12

2

.

Er rahmannir-Rahim 10/Yunus 1

3

.

El-Hamd lillah 12/Yusuf 12

4.

Rab 13/Rad 1

5

.

el-lemin 14/brahim 1

6

.

er-Rahman 15/Hicr 1

7

.

er-Rahim 19/Meryem 1

8

.

Maliki 20/Ta-Ha 15

9

.

Yevmd-din 26/uara 12

1

0.

yyake 27/Neml 1

1

1

.

Nabd 29/Ankebut 12

1

2

.

Ve iyyake 30/Rum 12

1

3

.

Nestain 31/Lokman 13

1

4

.

hdina 32/Secde 12

1

5

.

es-srat 36/Ya-Sin 14

1

6

el-Mstakim 38/Sad 12


39/41

Suresinin ierisinde aklanmaktadr. Bu nedenle btn ilahi kaynakl dinlerin kitaplarnn

asl, Fatiha Suresidir.204

Fatiha Suresinin tefsirinin ardndan besmele tefsirine geiyor.205 (Aslnda nceki

sayfalarda da besmeleden bahsetmiti. Fatiha suresi ile besmele tefsirinin nerede bittii nerede

balad belli deil. ie girmi durumdadr. Bazen Fatiha suresi tefsir edilirken birden

besmele tefsirine de geilebilir.)

Eserin byk bir ksmnda saylar nemli bir yer tutmakta olduunu sylemitik. Besmele

tefsiri de saylarla yaplyor.

Bismillah Kurann banda olduu iin Zatn ismidir. Bu nedenle bir ie Besmelesiz

balamak haramdr. nk Besmele Allahn ismidir206 giriinden sonra namazdan Kurann

ksmdan meydana (muhkem+mteabih+ mukatta harfler) geldiinden, orucun ilk etapta

60 gn olduundan sonrasnda 30 gne indirildiinden, namazn nce 50 vakit farz

klndndan sonra 5 vakte drldnden, abdestin farzlarndan ve secde eitlerinden

bahseder.207 (tm bu bilgiler verilirken saysal hesaplarda yaplyor)

eriat, tarikat, marifet ve hakikat drt kapdr. Bu drt kapnn zerine on sekiz bin

lemin dzeni kurulmutur.208 Drt kapnn birincisi eriat, ikincisi tarikat, ncs marifet,

drdncs hakikattir. eriat evren zerinedir ve btnyle konumadr. Konuma azdan

gelir. Az on kapdr. Tarikat edeb zerinedir. Edeb gz zerinedir. Gz on kapdr. Marifet

amel zerinedir. Amel kulak zerinedir. Kulakta on kapdr. Hakikat hay zerinedir. Hay

burun zerinedir. Burun da on kapdr. O halde azizim! Bir kimse de ilim olmazsa, edeb

olmaz. Edeb olmazsa, amel olmaz. Amel olmazsa, hay olmaz. Hay olmazsa, insan olmaz.

nsan olmayan konuan hayvandr. nk ilim amel zerine; edeb de hay zerine

kurulmutur. Hay insan zerine; insan iman zerinedir.209

Eserde ara ara deyiler yer alr. Bu deyilerden birisinde Hz. Muhammed, Hz. Ali/Haydar,

oniki imam saylr. Nakarat ksmnda ise Caferiyem kelimesi tekrarlanr.210

Pire balanmann neminden bahsettikten sonra Seyit Ali Sultan, baba Kaygusuz veKemal-i Ummi isimleri gemektedir.211

204 lm-i Cavidan, S:239205 lm-i Cavidan, S:239279206 lm-i Cavidan, S:239207 lm-i Cavidan, S:239247208 lm-i Cavidan, S:283209 lm-i Cavidan, S:283287210 lm-i Cavidan, S:291211 lm-i Cavidan, S:303


40/41

yleyse Bismillah Alidir ki yedi tane ismi bulunmaktadr.212 Bu yedi isim, yedi harften

ibaret olan Bismillah saysncadr. Be, sin, mim, elif, lam, he Btn cihana hkmeden

Bismillah ve Alidir. nk ikisi bir zattr.213

Sonu olarak Muhammed-Alinin Ehl-i Beytini ve evlatlarn drt kap ile bilmeyen,

problemlerini zemez ve kendisini ktl emreden nefsin ynlendirmesinden

kurtaramaz.214

Mellif, eserini bir ayetle bitiriyor:

Senin gl olan Rabbin, onlarn vasflandrmalarndan mnezzehtir. Peygamberlere

selam olsun. lemlerin Rabbi Allaha hamd olsun 37/Saffat 180182

Hu dost, ahm, Efendim. Mim, ayn , y

anadolu_aleviligi_1

Documents