an analysis of aesthetic feeling - acar index · 2015. 2. 13. · abstract: the aim of this...

Öz: Bu çalışmanın amacı Türkçe öğretmen adaylarının (estetik öznelerin) kendilerine gösterilen resimler (estetik nesne) karşısındaki tavırlarını ve beğeni düzeylerini tespit etmek ve değerlendirmektir. Araştırma nitel ve nicel araştırma tekniklerinin bir arada kullanıldığı karma yöntemle yapılmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda tarama modeli; nitel boyutunda ise olgubilim deseni kullanılmıştır. Çalışma grubunu Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü son sınıfında öğrenim gören 74 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Araştırmanın nicel verileri araştırmacılar tarafından hazırlanan Estetik Beğeni Anketi; nitel verileri ise Estetik Değerlendirme Formu aracı-lığıyla toplanmıştır. Çalışmanın sonucunda öğretmen adaylarının sanat eseri karşısında, estetik tavır olarak düşünsel-bilgisel bir tavrı benimsedikleri; Türk klasik ve modern re-sim sanatını, Batı klasik ve modern resim sanatına göre daha çok beğendikleri anlaşıl-mıştır.

Anahtar Kelimeler: estetik, duyuş, analiz.

An Analysis of Aesthetic FeelingAbstract: The aim of this research is to identify and evaluate attitudes of Turkish

teacher candidates towards the aesthetic object and their levels of appreciation. The method of the study is mixed design that it includes qualitative and quantitative approaches together. Scanning technique at the quantitative approach and phenomenology technique at the qualitative approach were used. The sample of study consisted of 74 students who study in the Department of Turkish Education at the Kâzım Karabekir Education Faculty. The quantitative data of study were used with “The Survey of aesthetic appreciation” prepared by the researchers and the qualitative data of the study were obtained from “The Form of aesthetic evaluation.” Opinions Related to Cooperative Working that it is consisted of three open-ended questions and it interrogates opinions of teacher candidates related to cooperative working. As a result of the study, it was understood that Turkish teacher candidates adopt a philosophical-aesthetic attitude related to work of art; they like Turkish classical and modern painting art more than Western classical and modern painting art.

Keywords: aesthetic, feeling, analysis.

Bir Estetik Duyuş Analizi

*) Arş.Gör.,AtatürkÜniversitesiKâzımKarabekirEğitimFakültesiTürkçeEğitimiAnaBilimDalı([email protected])

**) Arş.Gör.AtatürkÜniversitesiKâzımKarabekirEğitimFakültesiTürkDiliveEdebiyatıEğitimiAnaBilimDalı([email protected])

***) Doç.Dr.AtatürkÜniversitesiKâzımKarabekirEğitimFakültesiTürkçeEğitimiAnaBilimDalı([email protected])

Oğuzhan SEVİM (*)

Emel HİSARCIKLILAR (**)

Nesrin FEYZİOĞLU (***)

Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (3): 41-57

Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (3): 41-5742 /

Oğuzhan SEVİM Emel HİSARCIKLILARNesrin FEYZİOĞLU

GirişSanat;ilkçağlardanbugünedek,insanlarındünyayıveçevrelerindeolupbitenlerian-

lamaveanlamlandırma,onlarıhisleriyle,düşünceleriyleyansıtmaşekillerindenenönem-lisiolaraksüregelmiştir.Tolstoy,sanataşöylebirtanımgetirmiştir:“Sanat,birduyguyuyaşayaninsanın,oduyguyubilerekveisteyerekbaşkalarınaaktarmaolayıdır.”(Tolstoy,2008:10).Sanatınfelsefiboyutuilealakadarolmaveonubelirlişekilleregöreyorumla-mavedeğerlendirmeişiiseestetikeaittir.

Estetik Nedir?Estetik,günlükkonuşmalarımızda sıkçakullandığımızvehızlıbir şekilde içselleş-

tirdiğimizbirkavramdır.Günümüzdeoldukçayaygınbiralandakullanılmasınarağmenestetikkavramınınneyikastettiğiyadakarşıladığıtamolarakbilinmemektedir.Herhangibir nesne karşısında estetik değerlendirmesinin yapılması kavramın ne kadar hızlı birşekildeiçselleştirildiğinigösterdiğigibiherbeğenilenvehoşagidenşeyiestetik olaraktanımlamakgibiucuaçıkveçerçevesizbirdüşünceyideortayakoymaktadır.Aslındaçevremizdekarşılaştığımıznesnelereestetik ifadesini “o anda ruhumuzdabeliren çoş-kunluğu” (Adalan,1937:22)anlatmakiçinkullanırız.Bunesnelerinherbirihoşagiden,beğenilenolmalarıyanındabizimiçingüzeldirler.

“EstetiksözcüğüGrekçe‘aisthesis’yada‘aisthanesthai’sözündengelir.‘Aisthesis’sözcüğü,duyum,duyuluralgı,anlamınageldiğigibi‘aisthanesthai’sözcüğüdeduyuilealgılamakanlamınagelir” (Tunalı,1989:13).Buaçıklamadananlaşılacağıüzereeste-tiksözcüğünün temelleriduyularımızaveduyumlarımızadayanmaktadır.Estetik tavır,özneyeduyusalolanıverir.Buyüzdengörme,işitme,koklamagibiduyularlayakındanilgilidir.Bir sanateserinikavramakda,osanateserinibirduyumlarbütünüolarakal-gılamaktır (Tunalı,1989:34).Estetiköznenin,estetiknesneyekarşı ilkyargısınıonunduyumlarıbelirler.Buşekilde,birsanatyapıtıhakkındaortayakonulanestetikyargıyıbelirleyenduyumlarınyanısıra,estetiğinneileilgilendiğiyadaneyeulaşmakistediğideönemlibirhusustur.

1. Estetik Olarak “Güzel” Nedir?Estetiğinkonusugüzelyargısıdır.Estetik,felsefibirterimolarakkullanılacaksaanla-

mınındaaçıkbirşekildeortayakonulmasıgerekir.Hoşagidenbirdavranışıniyiolması;hattagüzelilekesişmesi,herzamaniyiningüzelyadagüzeliniyiolacağınıgöstermez(Kagan,1992).Yineaynışekildebirnesneninekonomik,dinsel,ahlakivemaddiaçılar-dan tatmin edebilirliği de o nesneningüzel olduğunugöstermez.Estetik öznelerin birestetiknesnehakkındakiyargılarınıbuşekildeonlarınsözkonusuestetiknesnedenfaydabekleyenanlayışlarıbelirleyemez.Estetiktavır,çıkarilişkisindentamamensoyutlanmasıgerekenbir tavırdır.Buyüzdenöznenin sanat yapıtı hakkındahangigerekçeylegüzelyargısınavardığıönemlidir.

Güzelsözcüğününçokfarklıvederinanlamlarıvardır.Görecelibiryargıolduğuiçin,güzelolanınkesinbirşablonubulunmamaktadır.Bunudaenaçıkşekildefilozoflarıngü-

43Bir Estetik Duyuş Analizi

zelileilgilitakındıklarıfarklıtavırlargöstermektedir.Sokrates’indiyolaglarında“Güzelnedir?”sorusuylaaçtığıtartışmavebusorununcevabınıverememesigüzelkavramınınsorgusununbaşarısızlığınıgösterir.SonuçtaSokrat“Güzelşeylerzordur.”deyipkonuyukendi dünyasında bitirmiştir (Jimenez, 2008: 153). Lalo’ya (2004: 74) göre ise güzeldenilen şey, zevkinkontrolündengeçmiş, zahmetsizce, asgarivasıtalarlaazamiverimitemineden,zihninkavradığıahenktir.

GüzelinneolduğuhususundagörüşbelirtenlerdenbirideantikçağfilozoflarındanPlaton’dur.Platon’nungüzellikleilgiliilerisürdüğüdüşünceler,birçokfilozoftarafındantartışılmışolupgünümüzestetiğindehâlâetkisinigöstermektedir.Platon’agöreduyularlaalgıladığımız varlıklar bu dünyaya ait varlıklar olup geçicidirler ve bizemutlak olanıveremezler.Duyularlaalgıladığımıznesnelerinyanındabirdeduyularlaalgılayamadığı-mız,sadecedüşünceylekavrayabildiğimizidealarvardırkibunlaryalnızcaidealarâle-mindebulunur.İdea,mutlakolanınbilgisidir.“YinePlaton’daiyi,güzel,vedoğruaynışeylerdir” (Bozkurt,2004:89).Güzellik ile ilgilidüşünceleriniortayakoyandiğerbirfilozofiseAristoteles’tir.Aristoteles,algıdabirliğe,bütünlüğeveuyumabağlıolarakbirgüzellikanlayışıortayakoymayaçalışmaktadır(Tunalı,1989:213).Güzelliği,birestetikterimiolarakkullananilkisimiseKant’tır.Kant,beğeniyargısınıngüzeldiyeyargıladığışeyeyadanesneyeilişkinbirilgiiçermesininsözkonusuolmadığınısöylemiştir(Kula,2008:239).Kant’ınestetikyargıüzerineyaptığıçözümlemelerneticesindegüzelileiyi kavramları birbirinden ayrılmışveortaya salt bir estetikkavramıolangüzel çıkmıştır(Bozkurt,2004:128).Kant,estetikyargıdabulunurkenöznenin,etkisialtındakaldığıtümdışetkenleridışarıdabırakmıştır.

Görüldüğüüzeregüzel,Platon’agöreiyivedoğruolan;Aristoteles’egöreorantılıveuyumluolan;Kant’agöreiseneiyinegüzel,saltestetikolandır.

SanatfelsefesinineneskivetanınmışteorilerindenbiriolanYansıtma(Mimesis)Te-orisinegöreisesanatgüzelliği,doğagüzelliğiniyansıtacaktır.Platon’agöresanatınyan-sıttığışeyasılgerçeklikolanidealardeğil,onlarınkopyasıolannesnelerdir.Aristoteles,sanatınobjesinindoğaolduğunusöyler.ButeoriningünümüzdekienünlütemsilcisiolanGeorgeLukacsise,yansıtmanın,isterdoğa,istersetoplumsalgerçeklikolsunherbilginintemelinioluşturduğunusöyler.Buanlayışlarıntemelindedoğanın,sanatiçinbirmodelolduğudüşüncesiyatar.Yanidoğadakigüzellik ilesanattakigüzellikaynıdeğeri ifadeeder.Kantsonrasıidealistfelsefesiisedoğagüzelliğiilesanatgüzelliğiarasındakiayrılıküzerindedurmuştur(Tunalı,1989:176-179).

“Sanat;gerçekdünyadakigüzelliğe ilişkinbirgörüşolarakortayaçıkar, tasarımla-rıngörüngülerdekigüzelinözellikleriniortayakoyupvurgular,onlarıninsanüzerindekietkisiniarttırır,insanda,yaşamdakigüzelliğidahaderindentanıyıpkavramayetisiniveondanhazduymagerekliliğinioluşturur” (Ziss,2009:167-168).Sanatsadeceyaşamdakigüzelliği gösterdiği için değil, gerçeklikteki herhangi bir olayı, ne kadar çirkin olursaolsun,güzellikle,sanatsalbiryolladilegetirdiğiiçingüzeldir.



Sanatsalaçıdangüzelolmanınsanateserinegetirdiğisorumluluklarvardır.Sanattakigüzellik,olduğugibi,sadecebiçimleiçeriğinbirliğindedeğildir;güzelbirideayadaya-narakgerçekliğinhakikateuygunvederinbirtasarımınıveren,aynızamandakendisinedenk,yetkinbiçimlerdesomutlaşanbiriçeriktedir(Ziss,2009:172).Buiçerik,yaratmasürecininsancılarınınşekillendirdiğibirözgünlüğüdebünyesindebarındırır.

1.1. Estetik TavırBirestetikobjeileilgiiçindebulunan,onuestetikolarakalgılayan,ondanhoşlanan

yadaestetikhazduyanözne,artıkestetikbirözneolurveböylebirestetiközne,estetiknesnedenhazduyarkenonunkarşısındatavıralmışolur.Butavıralmayada“estetiktavıralma”denmektedir(Tunalı,1989:23).

Estetiközne,estetiknesnehakkındabiryargıyavarırkenyadasanatyapıtınakarşıestetikolanveyaolmayanbirtavırortayakoyarken,isteristemezbelirlietkenlerintesirialtındakalır.Croce’yegöresanatyapıtlarıveonlarıngüzelliğibaşlıbaşınabirerekteşkiletmeyipbirbaşkaerekiçinyardımcıaraçlardır(Tunalı,1989:186).Budoğrultudadüşü-nüldüğünde,estetiköznelerinsanatyapıtlarınıngüzelliğihakkındakitavırlarını,onlardanbekledikleriniyansıtmaşekillerininbelirlediğisöylenebilir.

İnsan,gerçeğinarandığıbilgialanınındışındaherşeydenöncehoşu,güzeliveiyiyiarzular.İnsan,kendisinezevkverenşeyihoş;değerverdiğiniyadaonayladığınıiyi;ho-şunagideni“güzel”olarakadlandırır. “Oysabütündoyumtürleriarasındayalnızcagüzeliçingösterilenbeğenitürüçıkardanuzakveözgürcedir:Hiçbirçıkar,neduyular,nedeakılonamayızorlamaz” (Jimenez,2008:98).Sanatçınıneserinimeydanagetirirkenonuortayakoymaktanbaşkabirkaygıgütmemesigibiestetiköznedesanateserinebakarkenonuseyretmekveondanestetikhazduymaktanbaşkaamaçgütmemelidir.Sanateserikarşısındaalınanböylebirtavırestetiktavırolaraknitelendirilebilir.Bunagöreestetiktavır,özneninestetiknesneyiduyumsarkentakındığıtavırdır.Sanateserindenmaddi,kül-türel,ahlakiveyabaşkabirçıkargözetmemesidir.

Platon,sanatınkendidışındabirereğiolmadığıyönündekidüşüncelerinişöyleifadeeder:“Sanattahiçbiryetersizlik,hiçbirkusurolamaz.Sanatın,kendialanındakişeydenbaşkabirşeyinişinegeleniaraştırmasıgerekmez.Birsanat,sağlamoldukça,yanikendibütünlüğü içindekaldıkça,hiçbirkusura,hiçbirbozukluğayervermez”(Platon,1999:10).

Estetik tavır alma ilk planda duyusal bir olay olarak görülür. “Çünkü, duyular işekarışmadanbuyaşantılarınhiçbirimeydanagelemez”.Birresmiseyretmekgörmeduyu-suylailgiliolduğugibi,birmüzikyapıtınıdinlemekdeişitmeduyusuylailgilidir.“Bunabakarak,estetiktavıralmanınözellikledegörmeveişitmeduyularınadayandığınısöyle-yebiliriz”(Tunalı,1989:31-32).

Birsanatyapıtınaestetikaçıdanyaklaşma,onuestetikaçıdandeğerlendirmeölçütlerihenüzoluşturulmamıştır.FakatKant’ıngüzelileilgiliyaptığıaçıklamalarbukonudayol


göstericiolarakdeğerlendirilebilir.Birsanatyapıtında-şiir,resim,heykel,müzikparçasıgibi-verilmekistenendüşünceyadaduygunungüzelolarakifadeedilebilmesiiçinkul-lanılantümvasıtalar,oeseriestetikkılanögelerioluşturur.Buögelerdenbazıları,şiirdekullanılanedebîsanatlar,sesbenzerlikleriyadaimge;resimderenkuyumuveyagölge-lendirme;mimaridekıvrımlıyadadüzyapılarolabileceğigibiherbirindegeçerliolanveduygunundeğişiktonlardadilegetirilmesineimkântanıyanüslupfarklılıklarıdaolabilir.Herbirsanateserininiçindetaşıdığıbirözvardır.Sanatçıyadüşen,buözügüzelbirşekil-desomutlaştırmaktır.Sanatçı,eserinekoyduğuözükullandığıvasıtalarlanekadargüzelsomutlaştırırsa,eserinideoorandaestetikbirhâlegetirmişolur.Tolstoy’un(1981:85)dabelirttiğigibiherhangibirinsanetkinliğininöneminianlamakiçinondanalınanhazyanındaonuönemlikılannedenveetkilerinnasılincelenmesigerekiyorsa,sanateserinideönemlikılannedenveetkilerinöyleincelenmesigerekir.

Sanateseriniönemlikılannedenveetkiler,estetikalımlayıcıyıestetiknesnehakkındabirdeğerlendirmeyapmayaiter.Estetiközneestetiknesneyleilgilideğerlendirmelerdebulunduğuzaman“Resimgüzeldir.”yada“Romançokuzunbirtürdür.”gibiyargılar-dabulunabilir.Resimgüzeldir,yargısınıinceleyelim:Buyargıdaikisözcükarasındakiilişkidenbahsedilir.Busözcükler“resim”ve“güzel”sözcükleridir.Resimherhangibirvarlık iken estetik öznenin ona yüklediği değer ile anlam kazanarak bir yargı içerisi-nekatılır.“Güzel”sözcüğüisebirdeğerlendirmesüreciningöstergesidir.Resimüzerineyüklenendeğerilebirlikte“Resimgüzeldir.”yargısıartıkestetiközneninbeğenisiniifadeedenestetikbiryargıdır.Öyleysebeğeni;gerçekliktekiolaylarıvesanatyapıtlarınıherşeyden önce, güzel ve çirkin açısından estetik bir yolla değerlendirme yetisidir (Ziss,2009:209).

Sanateserihakkındagüzelyadaçirkingibibiryargıyavarılması,estetiközneilesa-natyapıtıarasındakiiletişimebağlıdır.Sanateserihakkındabuşekildebiryargıyavaranözne,estetiknesneyleiletişimkurmuşolmaktadır.Estetikiletişim;birsanatçınınsöyle-diklerinin,bir izleyici tarafındansöylemeninveanlamanınengenişanlamıylaanlaşıl-masıdır.“Estetiknesnebuiletişimselamacınbiraracıkonumundadır”(Townsend,2002:264).

1.2. Estetik ve EğitimÜlkemizdeestetikalımlayıcı,estetiknesne,estetikyargıgibikavramlarıntartışılması

veincelenmesisadeceözelbiralanınkonusuolarakdeğerlendirilmiştir.Fakatestetiğinilköğretimdenyükseköğretimekadarhattagünlükhayattadahisıkçakarşılaşılanbirolguolması,bukavramınherdüzeydeelealınıp incelenmesinizorunlukılmaktadır.Estetikkonusunun özel bir alanmış gibi algılanması ilk, orta ve yükseköğretim kurumlarındaöğrenimgörenöğrencilerinyadaonlarıneğitimfaaliyetlerinerehberlikedenöğretmenle-ringüzellikalgılarınınönemsizolduğuanlamınagelmez.Tümbuöğretimkurumlarındagörevalanveyaalacakolankişilerinestetiknesnekarşısındakitavırları,estetiknesneyigünlükhayattadoğrubirşekildeanlamlandırmadaveaktarmadaetkiliolacaktır.

Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012 16 (3): 41-5746/


Schiller güzellik aracılığıyla eğitimin, duyarlı devleti geçmeyi; dürtülere akılcı birbiçimdehâkimolunarakestetikdevleteulaşmayısağlayacağınısöyler.Sanatlar,müzik,resim,şiireğitiminegiriş,bireyingelişmesinikolaylaştırır.Schillerözerksanatsalyaratı-nıntoplumundeğişimindebirunsurolduğunudüşünür(Jimenez,2008:123-124).

Bilineneneskisanatdallarındanbiriolanresimsanatı,milattanöncekidönemlerdeinsanoğlunun,evrenianlamlandırmaçabasınınbirürünüolarakortayaçıkmış,dahasonrakarşılaştığı olaylar ve durumlar karşısındaki duyguvedüşüncelerini yansıtmavasıtasıgörmüşvegünümüzdedemodernresimle insanın içdünyasınayönelmiştir. İnsanlarınetraflarındaolupbitenlerianlamalarındaençokişekarışanduyularıolangörmeduyusu,resimsanatınınenönemliunsurlarındandır.

Resimsanatıeskizamanlardanberivarolagelmiştir.İlkelinsanlarolaylarkarşısında-kiduyguvedüşüncelerinimağaraduvarlarınadeğişikşekilleryaparakanlatmayaçalış-mışlardır.Yazınıntemelleriniatanbudavranış,resmin,insanlararasındakiiletişimaracıolarakkullanıldığınındabirgöstergesidir(Yüzbaşıyev,2010).

İnsanlabirsanateseriolanresimarasındakiilişkide,resmeyöneleninsanestetiközne;insanınkendisineyöneldiğiresimiseestetiknesneolarakadlandırılır.Builişkideestetiközneninestetiknesneyeyöneliktavrı,onunestetikhazzınınkaynaklarınıeleverir.

Bu çalışmada öğretmen adaylarının yani estetik öznelerin sanat eserine karşı bilgiedinmekisteyenbilgiselbirtavırlamı,onunmaddideğeriyleilgilenenpratik-ekonomikbirtavırlamı,busanateserlerininkendikültürelveahlakideğerlerineuygunolupolma-dığınısorgulayanbirtavırlamı,yoksasanateserineherhangibirsorusormadansadeceondanhoşlanmakveestetikbirhazduymakiçinmitavıraldıklarıtespitedilmeyeçalışıl-mıştır.Ayrıcaestetikeğitimialanöğretmenadaylarıylaalmayanöğretmenadaylarıara-sındaestetikbeğenipuanlarıarasındaanlamlıbirfarklılığınolupolmadığınabakılmışveöğretmenadaylarınınTürkklasik-modernveBatıklasik-modernresimlerineverdikleribeğenipuanlarıarasındakiilişkilerdeincelenmeyeçalışılmıştır.Buamaçdoğrultusundaaşağıdakisorularayanıtaranmıştır:

1) ÖğretmenadaylarınınTürkklasik-modernveBatıklasik-modernresimlerineyö-nelikbeğenipuanlarıarasındaanlamlıbirfarklılıkvarmıdır?

2) Estetikeğitimialanöğretmenadaylarıylaestetikeğitimialmayanöğretmenaday-larınınestetiknesneye(klasikvemodernresimlere)yönelikbeğenipuanlarıara-sındaanlamlıbirfarklılıkvarmıdır?

3) Öğretmenadaylarınınestetiknesneyeyöneliktavırlarınıbelirleyenetmenlerne-lerdir?

2. Yöntem2.1. Araştırma DeseniBuaraştırmadanicelvenitelaraştırmayaklaşımlarınınbiraradakullanıldığıkarma

yöntemuygulanmıştır.Karmayöntem,“eğitimdearaştırılmayagerekduyulankonuların


değerlendirilmesine elverişlidir” (Louis veLawrence, 1997:240).Karma yöntem, “birolayınpekçokfarklıyönünüortayaçıkardığındaneğitimaraştırmalarındasıklıklakulla-nılmaktadır”(Silverman,2000:50).

Araştırmanınnicelboyutundataramamodelikullanılmıştır.Taramamodeli,geçmişteyadahâlenvarolanbirdurumuvarolduğuşekliylebetimlemeyiamaçlayanaraştırmayaklaşımıdır.Araştırmayakonuolanolay,bireyyadanesnekendikoşulları içindeveolduğugibitanımlanmayaçalışılır(Karasar,2000:77).

Araştırmanınnitelboyutundaiseolgubilimdesenikullanılmıştır.Olgubilimdeseni,farkındaolduğumuzancakderinlemesineveayrıntılıbiranlayışasahipolmadığımızol-gularaodaklanmaktadır.Olgularyaşadığımızdünyadaolaylar,deneyimler,algılar,yöne-limler,kavramlarvedurumlargibiçeşitlibiçimlerdekarşımızaçıkabilmektedir(YıldırımveŞimşek,2005).

2.2. Çalışma GrubuAraştırmanınçalışmagrubunu2011-2012öğretimyılıbaharyarıyılındaAtatürkÜni-

versitesiKâzımKarabekirEğitimFakültesiTürkçeEğitimiAnaBilimDalındaöğrenimgören74sonsınıföğrencisioluşturmaktadır.

2.3. Verilerin Toplanması ve AnaliziAraştırmanınnicelboyutuiçinveritoplamaaracıolarak1’den5’ekadarderecelen-

dirilmişolanLikertTipiölçekkullanılmıştır.Anketlerdeöğrencilerdenkendilerinegös-terilentoplamyirmiresminherbiri içinbelirtilenpuanaralıklarından(1,2,3,4ve5)biriniseçmeleriistenmiştir.Bupuanaralıklarınınkarşlıklarıise1) Hiç beğenmedim, 2) Beğenmedim, 3) Kararsızım, 4) Beğendim, 5) Çok beğendimşeklindedir.Biröğrencinin“EstetikBeğeniAnketi”ndenalabilceğiendüşükpuan20,enyüksekpuanise100’dür.

Çalışmanınnitelboyutundaiseöğrencilerinkendilerinegösterilenherbirresmide-ğerlendirebilmelerineimkântanıyan“EstetikDeğerlendirmeFormu”kullanılmıştır.De-ğerlendirmeFormu’ndaöğrencilerherbirresimiçinayrılanboşluklararesimlerleilgilideğerlendirmelerini yazmışlardır.Öğretmen adaylarının bu yargıları, ilgili literatürden(Tunalı,1989)yolaçıkılarakdüşünsel-bilgisel,ekonomik,maddi,kültürel,ahlaksal,din-selvesaltestetikyargıbaşlıklarıaçısındandeğerlendirilmiştir.

ÖğretmenadaylarınınestetiknesnekarşısındakitavırlarınıölçmekvedeğerlendirmekiçinyararlanılanTürkveBatı resimsanatlarınınklasikvemoderndönemlerineait20resimkullanılmıştır.Bu resimler sanat tarihinde yer almış önemli ressamların eserleriarasındanseçilmiştir.Araştırmadakullanılanresimlerinisimleri,aitolduklarıressamlarvedönemleriTablo1’degösterilmiştir.



Tablo 1:Araştırmadakullanılanresimlerinisimleri,aitolduklarıressamlarve dönemleri

No. Resmin adı Ressamın adı Dönemi 1 Fatoş BahriGenç Türkmodern2 YalnızAt BedriBaykam Türkmodern3 İsmail’inKurbanEdilmesi MichelangeloCaravaggio Batıklasik4 AnneveÇocuk CemalTollu Türkmodern5 SanaSöylemiştim Chocarne-Moreau,PaulCharles Batımodern6 İstanbul DevrimErbil TürkModern7 MeropoldekiYalnızlık EdwardHopper Batımodern8 Laokoon ElGreco Batıklasik9 SultanIII.Murat ErtuğrulAteş TürkModern10 SazÇalanKız FeyhamanDuran Türkklasik11 YaşlıHalayık HalilPaşa Türkklasik12 TürkTopçuları İbrahimÇallı Türkklasik13 MonaLisa LeonardoDaVinci Batıklasik14 Hampstead’daUstanınEvi JohnConstable Batıklasik15 KaplumbağaTerbiyecisi OsmanHamdiBey Türkklasik16 YıkıkDuvarlıEv PaulCezanne Batımodern17 Gelincikler VanGogh Batıklasik18 HalüsülasyonelBoğaDöğüşçüsü SalvadorDali Batımodern19 Ağaçlık ŞekerAhmetPaşa Türkklasik20 WassilyKandinsky’sCompositionVII WassilyKandinsky Batımodern

Araştırmanınnicelboyutundantoplananverilerinanalizindebağımsızörneklemlerdettesti;nitelboyutundantoplananverilerinanalizindeiseiçerikanalizitekniğikullanıl-mıştır.Öğrencilerinherbirresimiçinyapmışolduklarıdeğerlendirmelertematikanalizetabitutulmuş,eldeedilenverilerinsıklıkveyüzdelikdeğerleritablolaştırılmıştır.

3. BulgularBulgularbaşlığıaltındaöğretmenadaylarınınestetiknesneyle ilgilibeğenipuanla-

rınınkarşılaştırılmasıveestetiknesneyeyönelik tavırlarınıbelirleyenetmenlerinnelerolduğuüzerindedurulmuştur.

3.1. Öğretmen adaylarının Türk klasik-modern ve Batı klasik-modern resimlerine yönelik beğeni puanları arasındaki ilişkiler

Gadamer’egörebizetarihselaçıdanuzakolanbireserianlamada,eserdeifadeedilengeçmişveeserinaitolduğudünyayıtarihselolarakyenidenyapılandırmadandahafazlasısözkonusudur.Klasik eser tarihemalolmasına rağmenbir şekildeherdönemgüncel


olanadakarşılıkgelir.Geçmişeaitbiraktarımolanklasikeser,kalıcıolmanınvekaybol-mamanınbilinciolarakgörüldüğünden,tarihseldüşüncedegeçmişleşimdiarasındabiretkileşimoluşturur(Toprak,2003:87).Buçalışmadadaestetiköznelerinklasikvemo-derndönemlereaitsanatyapıtlarınakarşıtavırlarınınneölçüdebirbirindenfarklılaştığıbelirlenmeyeçalışılmıştır.

Birincibulgubaşlığındaöğretmenadaylarınınyaniestetiköznelerin,Türkklasik/mo-dernveBatıklasik/moderndönemlerineaitresimlereyönelikbeğenipuanlarınınortala-malarıkarşılaştırılmayavearalarındaanlamlıbirfarklılığınolupolmadığıtespitedilmeyeçalışılmıştır.

Tablo 2: ÖğretmenadaylarınınTürkklasikvemodernresimleriileBatıklasikve modernresimlerineyönelikbeğenipuanlarınınkarşılaştırılması

N X t PTürk modern ve klasik 74 37,7 7,851 ,000Batı modern ve klasik 74 34,1

Tablo2incelendiğindeTürkmodernveklasikresimlerineaitbeğenipuanlarıileBatıklasikvemodernresimlerineaitbeğenipuanlarıarasındap<,05düzeyindeanlamlıbirfarklılığın(t:7,851;p:,00)olduğuanlaşılmaktadır.

Tablo 3: ÖğretmenadaylarınınTürkmodernresimleriileBatımodernresimlerine yönelikbeğenipuanlarınınkarşılaştırılması

N X t PTürk modern resimleri 73 17,5 -,945 ,348Batı modern resimleri 73 17,8

Tablo3incelendiğizamanTürkmodernresimlerineaitbeğenipuanlarıileBatımo-dernresimlerineaitbeğenipuanlarıarasındap<,05düzeyindeanlamlıbirfarklılığın(t:-,945;p:,34)olmadığıgörülmektedir.

Tablo 4: ÖğretmenadaylarınınTürkklasikresimleriileBatıklasikresimlerine yönelikbeğenipuanlarınınkarşılaştırılması

N X t PTürk klasik resimleri 74 20,2 14,232 ,000Batı klasik resimleri 74 16,2



Tablo4’ebakıldığındaTürkklasikresimlerineaitbeğenipuanlarıylaBatıklasikre-simlerineaitbeğenipuanlarıarasındap<,05düzeyindeanlamlıbirfarklılığın(t:14,232;p:,00)olduğugörülmektedir.

Tablo 5: ÖğretmenadaylarınınTürkmodernresimleriileTürkklasikresimlerine yönelikbeğenipuanlarınınkarşılaştırılması

N X t PTürk modern resimleri 74 17,5 -8,504 ,000Türk klasik resimleri 74 20,2

Tablo5incelendiğindeTürkmodernresimlerineaitbeğenipuanlarıileTürkklasikresimlerineaitbeğenipuanlarıarasındap< ,05düzeyindeanlamlıbir farklılığın(t: -8,504;p:,00)olduğugörülmektedir.

Tablo 6: ÖğretmenadaylarınınBatımodernresimleriileBatıklasikresimlerine yönelikbeğenipuanlarınınkarşılaştırılması

N X t PBatı modern resimleri 73 17,8 4,425 ,000Batı klasik resimleri 73 16,2

Tablo6’yabakıldığındaBatımodernresimleriileBatıklasikresimlerineaitbeğenipuanlarıarasındap<,05düzeyindeanlamlıbirfarklılığın(t:4,425;p:,00)olduğugörül-mektedir.

3.2. Estetik eğitimi alan öğretmen adaylarıyla estetik eğitimi almayan öğretmen adaylarının estetik nesneye (klasik ve modern resimlere) yönelik beğeni puanlarının karşılaştırılması

İkincibulgubaşlığıaltında2011-2012öğretimyılında“EleştiriveYorum”dersikap-samındaestetikeğitimialmışöğretmenadaylarınınestetiknesneyeyönelikbeğenipu-anları ileestetikeğitimialmamışöğretmenadaylarınınestetiknesneyeyönelikbeğenipuanlarıarasındaanlamlıbirfarklılığınolupolmadığıtespitedilmeyeçalışılmıştır.

Tablo 7: Estetikeğitimialanöğretmenadayları(A)ileestetikeğitimialmayan öğretmenadaylarının(B)sanateserineyönelikbeğenipuanlarının karşılaştırılması

N X t PA 33 74,97 3,296 ,002B 41 69,15

Tablo7’yebakıldığındaestetikeğitimialmışöğretmenadaylarınınbeğenipuanlarıortalamasının74,97;estetikeğitimialmamışöğretmenadaylarınınbeğenipuanlarıortala-


masınınise69,15olduğugörülmektedir.Ortalamalararasındakiyaklaşık5puanlıkfark,estetikeğitimialmışöğretmenadaylarınınestetikeğitimialmamışöğretmenadaylarınagörekendilerinegösterilenTürkklasik-modernveBatıklasik-modernresimlerinidahaçokbeğendikleriniişaretetmektedir.Buikigrubaaitbeğenipuanlarınınortalamalarıkar-şılaştırıldığında ise istatistikselolarak (t:3,296;p: ,00)estetikeğitimialmışöğretmenadaylarılehineanlamlıbirfarklılığınolduğuanlaşılmaktadır.

3.3. Öğretmen adaylarının estetik nesneye yönelik tavırlarına etki eden etmenler

Tablo8’ebakıldığındaöğretmenadaylarınınTürkveBatıresimsanatlarınaaitklasikvemoderneserlereyönelikbeğenilerineetkiedenetmenlerinsıklıkveyüzdeliklerigö-rülmektedir.

Tablo 8: Öğretmenadaylarınınestetiknesneyeyöneliktavırlarınaetkieden etmenler

R.N.Düşünsel Ekonomik Maddi Kültürel Ahlaksal Dinsel Estetik

Toplamf % f % f % f % f % f % f %

1 60 81.1 - - 2 2.7 - - - - - - 8 10.8 702 49 66.2 - - 1 1.4 6 8.1 - - - - 14 18.9 703 27 36.5 - - 3 4.1 1 1.4 1 1.4 25 33.8 12 16.2 694 25 33.8 - - 7 9.5 1 1.4 - - 1 1.4 36 48.6 705 49 66.2 - - 3 4.1 4 5.4 - - - - 14 18.9 706 49 66.2 - - 8 10.8 2 2.7 - - - - 11 14.9 707 38 51.4 - - 5 6.8 1 1.4 3 4.1 - - 23 31.1 708 26 35.1 - - - - 12 16.2 6 8.1 3 4.1 23 31.1 709 28 37.8 1 1.4 2 2.7 24 32.4 - - 9 12.2 6 8.1 7010 44 59.5 - - 5 6.8 10 13.5 - - - - 11 14.9 7011 46 62.2 - - 9 12.2 3 4.1 - - - - 12 16.2 7012 49 66.2 - - 1 1.4 7 9.5 - - - - 13 17.6 7013 26 35.1 - - 13 17.6 1 1.4 - - - - 30 40.5 7014 41 55.4 - - 1 1.4 - - - - 29 39.2 7115 42 56.8 1 1.4 5 6.8 1 1.4 5 6.8 17 23 7116 44 59.5 - - 2 2.7 - - - - 1 1.4 24 32.4 7117 51 68.9 - - 4 5.4 - - - - 1 1.4 15 20.3 7118 36 48.6 - - 1 1.4 1 1.4 - - 3 4.1 30 20.5 7119 33 44.6 - - 3 4.1 - - - - 2 2.7 33 44.6 7120 46 62.2 - - 3 4.1 1 1.4 - - - - 20 27 70

Ort. 40.4 54.6 0.1 0.1 3.6 4.9 5.2 6.1 0.5 0.7 2.5 3.6 19 24.7 70



Tablo 8 incelendiğinde öğretmen adaylarının (estetik öznelerin) estetik nesne ko-numundaki klasik vemodern resimlere yönelik beğenilerini etkileyen etmenler ortayakonulmayaçalışılmıştır.Öğretmenadaylarınınsanateserlerineyönelikestetikdeğerlen-dirmelerinden yola çıkılarak yapılan analizde estetik öznelerin beğenilerine etki edenfaktörlerindüşünsel-bilgisel,saltestetik,kültürel,maddi,dinsel,ahlaksalveekonomikdeğerlerolduğubelirlenmiştir.

Aristoteles’egöreahlaksalgüzel,iyininbirestetiğidir.İyi;kozmik,pratikveyarar’adayalıolmaküzereüç türdür (Bozkurt,2004:107).Yapılan tematikanalizneticesindesıklıkdeğerlerinegöreenbelirginetmenindüşünsel-bilgiseltavır;enazbelirginetmeniniseekonomiktavırolduğuanlaşılmıştır.Aşağıdakigrafikteöğretmenadaylarınınestetikbeğenilerineetkiedenbuetmenlergörselleştirilmeyeçalışılmıştır.

Şekil 1: Öğretmenadaylarınınestetiktavırlarınaetkiedenetmenler

Tablo8’deverilenherbirestetiktavıriçinöğretmenadaylarınınortayakoymuşol-duklarıestetikyargıvedeğerlendirmelereörnekolarakşuifadelergösterilebilir:

Düşünsel-Bilgisel tavır: Butavır,estetiköznelerinsanateserinigüzelyadaçirkinolaraknitelendirmelerindebüyükorandamatematikbelirlemelerinve ilkelerinetkisin-dekaldıklarınıgöstermektedir.Bumatematik ilkelerorantı-simetri,düzenveharmoni,çokluktabirlikveekonomigibiunsurlardanoluşmaktadır(Tunalı,1989:207).Tolstoy,biçimuygundeğilse,hiçbirhikâye,şarkı,melodi,resim,heykel,dans,oyun,süslemeyadayapının,yaratıcısınınduygusunuseyirciyeyadadinleyiciyetaşıyamayacağınısöyle-mektedir.Ayrıcayaratıcısınınsosyal,politik,dinîyadaahlakiönemtaşıyanduygularlahareketegeçipgeçmemesinindebugerçeğideğiştirmeyeceğiniifadeetmektedir(Tolstoy,2008:13).Buçalışmadakiestetiköznelerinbüyükçoğunluğununestetiknesneyekarşıbeğeniölçütlerinibutavrınbelirlediğigörülmektedir.


Katılımcı44:“Resimdebirrenkuyumsuzluğu,gözehitapediştebireksiklikhâ-kim.Anlatılmakistenendahagüzelbirşekilde,renktonlarıylauyumluvecanlıbirşekildeverilebilirdi.”Katılımcı53:“Çokgerçekçibirresim.Batı’nınmimesisanlayışınıoldukçaiyiyansıtıyor.Derinlikalgısıhoşbirduygubırakıyor.”Katılımcı 72: “Emekçi çocukları ve çocuk istismarını bu resimde görebiliriz.Zenginçocuğunşımarıklığıveemekçiçocuğunağırbaşlılığıvar.”

Ekonomik tavır: Estetiköznenin,estetiknesneyeyönelikgüzellikalgısınıoestetiknesneninparasaldeğeribelirliyorsaestetiközneninsanatyapıtınakarşısergilemişolduğubutavırekonomiktir.ÖrneğinestetiközneninMonaLisatablosunuparasaldeğerindenötürügüzelbulmasıekonomikbirtavırdır(Tunalı,1989:24).Buçalışmadaestetiközne-lerinçokazbirbölümükendilerinegösterilenresimleriparasaldeğerlerindenyolaçıka-rakdeğerlendirmişlerdir:

Katılımcı58:“Çokbeğenmeminnedeniresminpahalıolmasıdır.”Katılımcı72:“Buresmisanatçınıntamamenekonomikkaygılarlayaptığınıdü-şünüyorum.”

Maddi tavır: MadditavraörnekolmasıbakımındanMonaLisatablosunudeğerlen-direlim:EstetiköznebirsanateseriolanMonaLisatablosunuresimdekiMonaLisa’nınkadınsalyönlerindenhareketlebeğenirveonugüzelolarakdeğerlendirirse,sanateserinemaddibirtavırlayaklaşmışolur.Buçalışmadayinekatılımcılarınçokazbirbölümües-tetiknesnekonumundakiresimleremaddibirtavırlayaklaşmışladır:

Katılımcı51:“Yıkıkvebelkidekimsesizbirevintasviriyapılmış.”Katılımcı49:“Birgençkadıniçinbukadarkapalırenklerkullanılmasıabartılıolmuş.Kullanılanrenklergençliğincanlılığıylauyuşmuyor.”Katılımcı53:“Kadınınesaretinianlatangüzelbirresim.Kadınlarınelleriarka-danbağlı.”

Kültürel tavır: Estetik,sırasıgeldiğindeheranparçalanmatehdidiyleyüzyüzeolanbirtoplumunpratikleriniteorizeetmek,evrenselnormlardüzeyineyükseltmekvemeşruzeminlereoturtmaksuretiyletoplumlakucaklaşmışvekucağınadoğduğukoşullarınvar-lığınısürdürmesindeenhayatîrolüoynamıştır(Hünler,1998:212).Busebepleestetik,toplumlarınkültüryaşantılarındaetkilibirunsurhalinialmıştır.Ayrıcatoplumlarınmev-cutkültürbirikimlerideonlarınsanateserinebakışlarınaisteristemeztesiretmektedir.Ancak,estetiköznelerinsanatyapıtınakarşıtavırlarınıbüyükorandaonlarınmensubuol-duklarıkültürdeğerlerietkilesede,biryapıtıngelenekselanlamdasanatailişkinölçütlereuygun,güzel,hoşyadabaşarılıolarakdeğerlendirilmesideğildir.Aslolan;onunestetikbir biçimde işlev görmesidir (Jimenez, 2008: 281).Ancak toplumungeleneksel değerölçütleri,onlarınsanateserinianlamlandırmalarıyönündenestetiktavırlarınaetkietmek-tedir.Estetiközneiçindebulunduğutoplumunkültüreldeğerlerindenyolaçıkarakestetik



nesneyigüzelyada çirkinbuluyorsa, estetiköznenin sanat eserineyönelik sergilemişolduğubutavırkültürelbirtavırdır.Buçalışmadakatılımcılarınazbirkısmıkendilerinegösterilenresimlerikültürelbirtavırladeğerlendirmişlerdir:

Katılımcı2:“BirOsmanlıpadişahıresmigörmek,kubbemotifleriniseyretmekvegeometrikşekillerinbiletanıdıkolmasıburesmiçokbeğenmemeyetti.”Katılımcı17:“ResimeskiTürk töresiniyansıtıyor.Güzelgiyinmiş,süslenmişolankızınkopuzçalmasıgösteriliyor.Belkidebirhakanındüzenlediğieğlenceçadırınınbirneşesidir.”Katılımcı53:“Nekadarobjektifolmayaçalışsakdaburesimbize,kültürümüzehiçhitapetmiyor.”

Ahlaki tavır: Yargılar,varoluşyargılarıvedeğeryargılarıdiyeayrılabilir.Bunlardandeğeryargılarıbiryönüylenesnel,biryönüyledeöznelolanyargılardır.Ahlakınyargılarıdaestetiğinyargılarıdadeğeryargılarıdır.Kişilerahlaktadaestetiktededeğerkonusundadeğişikbakışaçılarınasahiptirler.Buyüzdenortayakoyduğumuztamanlamdaevrenselbirgeçerliliktaşımayabilir.“Amaneolursaolsunherbeğeniyargısınesnelliklerleolduğukadaröznelliklerleoluşturulmuştur”(Timuçin,2009:40).Estetiköznelerinsanateserinekarşısergiledikleriahlakitavırlarınıdabiryöndenonlarıngelenekseldeğeryargıları,biryöndendeonlarınöznelyargılarıbelirlemektedir.

Eğerestetiközneninestetiknesneyleilgilibeğeniyargılarınıestetiknesnedeişlenendüşünceninvebudüşünceninelealınışşeklininahlakiözelliklerietkiliyor,estetiköznegüzellikyargısınıahlakideğerlerebağlıkalarakifadeediyorsa,estetiközneninsanatese-rinekarşısergilemişolduğubutavır,ahlakibirtavırdır.Buçalışmadaestetiköznelerinküçükbirbölümübutavırlasanateserineyaklaşmışlardır.

Katılımcı6:“ResimdeLutKavmi’ninhelakıanlatılıyor.Şehirdeahlakibakım-danbirçöküntühâkim.”Katılımcı10:“Buresimde,yapılankötülüğüncezasınıngörülmeyebaşladığınınyansımasıvar.Kaçışanhayvanlar,bulutlarınkararmayabaşlamasıvebeyazbu-lutlarıörtmesicezanıngeldiğininhabercisidir.”Katılımcı29:“Resimhemolayhemdegerçekçilikbakımındaniyi;amakadınçıplakolmasaydıdahaiyiolabilirdi.”

Dinsel tavır: Eskisanatözellikledinselliktemelinedayanıyorduvesanatadamıdabirtürtoplumsalişlevciydi.PlatonveAristotelesdesanattaişlevselliğeağırlıkverdiler.Platon devlete yararlı olan sanatı sanat sayarken,Aristoteles trajediyi acımave korkuduygularındangiderekkatharsisiyaniarınmayısağlayacakbirgüçolarakgörmüştür.Sa-natancakYeniçağ’ınbaşlarındansonrasivilleşmeyebaşlamışvetanrısallıklailgiliişlevi-nibiryanabırakarakinsanaraştırmasıniteliğikazanmıştır.“Bugünbizlersanatıamaçlarıkendi içindeolanbirkültüretkinliğiolarakgörüyoruz.”Ancaksanatınamaçlarıkendiiçindediyeonutamanlamıylahiçbiryararsağlamayanbiretkinliksaymak,saltdinlendi-


riciyadaeğlendiricibirçabaolarakgörmekyanlışolur.Sanatınyararıdolaylıdır,oinsanıinsanagöstermeyükümlülüğüiçindebizimiçinsondereceönemlidir.Sanattıpkıbilimvefelsefegibisağladığıyenidüşünmevegörmeolanaklarıçerçevesindeinsanayararlıolur(Timuçin,2009:43-44).Toplumuoluşturanbireylerindinîalgılarıdaonlarınsanatyapıtınıanlamlandırmaşekillerineisteristemeztesiretmektedir.

Estetiközneninestetiknesneyle ilgiligüzellikyargılarındadinîdeğerleretkiliolu-yorsa,ozamanestetiközneninestetiknesneyeyöneliktavrıdinselbirtavırolur.Yapılanbuçalışmadasaltestetikvedüşünsel-bilgiseltavırdışındakidiğertavırlardaolduğugibidinseltavırdaestetiköznelerinestetiknesneyideğerlendirirkençokazdikkatealdıklarıbirtavırolmuştur.

Katılımcı46:“Buresimdesoyutlamavardır.Batıresimlerigibigerçekçideğil.HiçbirşeyAllah’ınyaratmışolduklarınabenzetilemez.”Katılımcı60:“Resimdekipadişahvearkasındadurancamiler,İslam’anekadarönemverildiğinigöstermektedir.”Katılımcı74:“Mütevazıbirpadişah,onunönündekivav

salt estetik ve düşünsel-bilgisel tavır dışındaki diğer tavırlarda olduğu gibi dinsel tavır da

estetik öznelerin estetik nesneyi değerlendirirken çok az dikkate aldıkları bir tavır olmuştur.

Katılımcı 46: “Bu resimde soyutlama vardır. Batı resimleri gibi gerçekçi değil. Hiçbir

şey Allah’ın yaratmış olduklarına benzetilemez.”

Katılımcı 60: “Resimdeki padişah ve arkasında duran camiler, İslam’a ne kadar önem

verildiğini göstermektedir.”

Katılımcı 74: “Mütevazı bir padişah, onun önündeki vav ( و) harfleri ve oradaki lale,

padişahın da bir kul olduğunu ve Allah’ın huzurunda secde ettiğini göstermektedir.”

Salt estetik tavır: Kant’a göre estetik yaşantının temel ögesi beğeni yargılarıdır. Varlıkları

bir araç olarak görmek yerine, başlı başına bir değer olarak kabul etmek aklın önemli

yetilerinden biridir. Estetik yaşantının özünü, hiçbir pratik amaç gözetmeden, yalnızca

hayranlık duygusuyla doğayı seyretmek, pratik çıkarlarla birlikte ahlaki yargıları ve kuramsal

çözümlemeyi de dışarıda bırakan bir uzaktan seyretme ilişkisi oluşturur (Bozkurt, 2004: 40).

Bu seyretme ilişkisi öznenin, estetik nesne hakkında güzel yargısına varmasına yardım eder.

Güzel, nesnenin içeriğinde ve nesnenin kendisinde vardır. Öznenin duyularındaki güzel ise

öznenin beğeni düzeyi ya da yetisidir. Dolayısıyla özne, güzele ilişkin kendi duyusal

edimindeki dışsal öznelliğinden arınmalıdır. İlgi ve çıkarlarından arınarak salt özne

olabilmelidir (Kula, 2010: 157). Bu çalışmada katılımcıların önemli bir bölümünün sanat

eserine salt estetik bir tavırla yaklaştıkları görülmüştür.

Katılımcı 16: “Resmi anlayamadım. Ancak çok beğendiğimi ifade edebilirim. Sanırım

sadece beğendim demeye de hakkım var diye düşünüyorum.”

Katılımcı 19: “Ne anlatmak istediğini anlamadım. Resmi hiç beğenmedim.”

Katılımcı 22: “Bu resmi çok seviyorum; ama nedenini bilmiyorum.”

Öğretmen adaylarının estetik tavırlarının anlaşılmasına yardımcı olan bu estetik yargılar,

çözümlemede görüldüğü üzere yedi başlık altında toplanmış ve her bir tavır için maksimum

üç katılımcıdan alınan yargılar örnek olarak gösterilmiştir.

Sonuç ve Tartışma

Her özne ya da birey, sanat yapıtından aynı derecede haz duymaz. Bunun sebebi de estetik

öznenin, herhangi bir bilgi süjesinden farklı olmasıdır. Sanat yapıtlarından haz duyan bir

insan, beğeni sahibi bir insan olarak nitelenir. “Sanat yapıtının amacı, böyle beğeni sahibi bir

insan için bir obje olmaktır. Sanat yapıtı ile kurulmak istenen estetik ilgi, ancak, böyle bir

beğeni ilgisi ile olanak kazanır” (Tunalı, 2003: 170). Yapılan bu araştırma ile her bir

harfleriveoradakilale,padişahındabirkulolduğunuveAllah’ınhuzurundasecdeettiğinigöster-mektedir.”

Salt estetik tavır: Kant’agöreestetikyaşantınıntemelögesibeğeniyargılarıdır.Var-lıkları bir araç olarak görmek yerine, başlı başına bir değer olarak kabul etmek aklınönemliyetilerindenbiridir.Estetikyaşantınınözünü,hiçbirpratikamaçgözetmeden,yal-nızcahayranlıkduygusuyladoğayıseyretmek,pratikçıkarlarlabirlikteahlakiyargılarıvekuramsalçözümlemeyidedışarıdabırakanbiruzaktanseyretmeilişkisioluşturur(Boz-kurt,2004:40).Buseyretmeilişkisiöznenin,estetiknesnehakkındagüzel yargısınavar-masınayardımeder.Güzel,nesneniniçeriğindevenesneninkendisindevardır.Özneninduyularındakigüzeliseözneninbeğenidüzeyiyadayetisidir.Dolayısıylaözne,güzeleilişkinkendiduyusaledimindekidışsalöznelliğindenarınmalıdır. İlgiveçıkarlarındanarınaraksaltözneolabilmelidir(Kula,2010:157).Buçalışmadakatılımcılarınönemlibirbölümününsanateserinesaltestetikbirtavırlayaklaştıklarıgörülmüştür.

Katılımcı16: “Resmi anlayamadım.Ancak çokbeğendiğimi ifade edebilirim.Sanırımsadecebeğendimdemeyedehakkımvardiyedüşünüyorum.”Katılımcı19:“Neanlatmakistediğinianlamadım.Resmihiçbeğenmedim.”Katılımcı22:“Buresmiçokseviyorum;amanedeninibilmiyorum.”

Öğretmenadaylarınınestetiktavırlarınınanlaşılmasınayardımcıolanbuestetikyar-gılar,çözümlemedegörüldüğüüzereyedibaşlıkaltındatoplanmışveherbir tavır içinmaksimumüçkatılımcıdanalınanyargılarörnekolarakgösterilmiştir.

Sonuç ve Tartışma Herözneyadabirey,sanatyapıtındanaynıderecedehazduymaz.Bununsebebide

estetiköznenin, herhangibir bilgi süjesinden farklı olmasıdır.Sanat yapıtlarındanhaz



duyanbir insan,beğenisahibibir insanolaraknitelenir.“Sanatyapıtınınamacı,böylebeğenisahibibir insaniçinbirobjeolmaktır.Sanatyapıtı ilekurulmakistenenestetikilgi, ancak,böylebirbeğeni ilgisi ileolanakkazanır” (Tunalı,2003:170).Yapılanbuaraştırmaileherbiröğretmenadayınınestetiknesnekarşısındakiestetikbeğenisininvetavrınınfarklıdüzeylerdeolduğugörülmüştür.

AraştırmayakatılanöğretmenadaylarınınkendilerinegösterilenTürkmodernvekla-sikdönemlerineaitresimleriBatımodernveklasikdönemlerineaitresimleregöredahaçokbeğenmeleri, onların estetiknesnekarşısındagenellikledüşünsel-bilgisel bir tavırsergilediklerinigöstermektedir.Öğretmenadaylarınınresimlerleilgilideğerlendirmele-rinebakıldığındaresimlerinsanattarihiboyutuüzerindedurduklarıgörülmüştür.Çalış-mada,öğretmenadaylarınınyaklaşık%55’ininestetiknesnekarşısındadüşünsel-bilgiseltavrıbenimsedikleritespitedilmiştir.

Öğretmen adayları,Batımodern resimleriniBatı klasik resimlerine göre daha çokbeğenirken,TürkmodernresimleriniTürkklasikresimlerinegöredahaazbeğenmişler-dir.YaniöğretmenadaylarınınTürkresimsanatıileBatıresimsanatıarasındakibeğenifarkınısağlayantemelunsur,onlarınTürkklasikresimlerinidiğerlerinegöredahaçokbeğenmeleridir.ÇünküTürkmodernveBatımodernresimlerininbeğenipuanıortalama-larıarasındaanlamlıbirfarklılıkyoktur.

Araştırmadaneldeedilendiğerbirdikkatçekicibulguise,estetikdersialanöğretmenadaylarınınbeğenipuanları ileestetikdersialmamışolanöğretmenadaylarınınbeğenipuanlarınaaitortalamalarınanlamlıbirfarklılıkgöstermesidir.Estetikeğitimialanöğret-menadaylarıkendilerinegösterilenresimleridiğerlerinegöredahaçokbeğenirkenresim-leriağırlıklıolarakdüşünsel-bilgiselbir temeldedeğerlendirmektedirler.Ayrıcaestetikeğitimialmayanöğretmenadaylarınınbeğenileriniyönlendirentemeletkeninisesaltes-tetikbirtavırolduğudadikkatealınırsa,estetikeğitimininöğretmenadaylarınısanatese-riüzerindedüşünsel-bilgiselbirtemeldedeğerlendirmeyapmayayönelttiğisöylenebilir.Estetikdersialmışolanöğretmenadaylarıestetiknesneyeonunsanattarihi,değeri,renk,biçimvetasarımıaçılarındanyaklaşırkenestetikeğitimialmamışolanöğretmenadaylarıestetiknesneyesaltbeğeniaçısındanyaklaşmışlardır.

Çalışmanınbulgularıöğretmenadaylarınınestetiknesnekarşısındaki tavırlarınıet-kileyendiğeretmenlerinsırasıylakültürel,dinsel,maddi,ahlakiveekonomikdeğerlerinolduğunugöstermektedir.Çalışmayakatılanöğretmenadaylarınınsadeceikisininestetiknesnekarşısındaekonomiketmenigözönündebulundurmasıdikkatçekicidir.Yineaynışekildeestetiknesnekarşısındaahlakitavrındaöğretmenadaylarıtarafındanfazladikka-tealınmadığıgörülmektedir.


KaynakçaAdalan,M.(1937).Güzellik.Bursa:EmekBasımevi.Bozkurt,N.(2004).SanatveEstetikKuramları.Bursa:AsaYayınları.Hünler,H.(1998).Estetik’inKısaTarihi.İstanbul:ParadigmaYayınları.JımenezM.(2008).Estetiknedir?(Çev.AytekinKaraçoban).İstanbul:DorukYayımcı-

lık.Kagan,M.(1982).GüzellikBilimiOlarakEstetikveSanat.(Çev.AzizÇalışlar).Altın

KitaplarYayınları.Karasar,N.(2000).BilimselAraştırmaYöntemi.Ankara:NobelYayınları.Kula,O.B.(2008).KantEstetiğiveYazınKuramı.İstanbul:DorukYayıncılık.Kula,O.B.(2010).HegelEstetiğiveEdebiyatKuramıI.İstanbul:İstanbulBilgiÜniver-

sitesiYayınları.Lalo,C.(2004).Estetik.(Çev.BurhanToprak).Ankara:HeceYayınları.Platon(Eflatun).(1999).Devlet.(Çev.SabahattinEyüboğlu,M.AliCimcoz).İstanbul:

TürkiyeİşBankasıKültürYayınları.Silverman,D.(2000).DoingQualitativeResearch.London:SagePublications.Timuçin,A.(2009).SorularlaEstetikElkitabı.İstanbul:BulutYayınları.Tolstoy,L.(1981).Sanat–DuygununDili.Estetik–SeçmeMetinler.(Hzl.NeclaArat).

İstanbul:İ.Ü.E.F.M.Tolstoy,L.(2008).SanatNedir?(Çev.KâbilDemirkıran).İstanbul:ŞûleYayınları.Toprak,M.(2003).Hermeneutik(YorumBilgisi)veEdebiyat.İstanbul:BulutYayınları.Townsend,D.(2002).EstetiğeGiriş.(Çev.SabriBüyükdüvenci).Ankara:İmgeKitabe-

vi.Tunalı,İ.(1989).Estetik.İstanbul:RemziKitabevi.Tunalı,İ.(2003).MarksistEstetik(3.Basım).İstanbul:KaynakYayınları.Yıldırım,A.veŞimşek,H.(2005).SosyalBilimlerdeNitelAraştırmaYöntemleri.Anka-

ra:SeçkinYayınları.Yüzbaşıyev,M.(2010).“ResimSanatınınKuralları”.SosyalBilimlerAraştırmalarıDer-

gisi,2,213-225.Ziss,A.(2009).Estetik.İstanbul:HayalbazKitap.

an analysis of aesthetic feeling - acar index · 2015. 2. 13. · abstract: the aim of this...

Documents