xi - tert.nla.amtert.nla.am/archive/hgg amsagir/echmiadzin-vagharshapat/1954/1954(11).pdf ·...
Post on 16-Feb-2020
11 Views
Preview:
TRANSCRIPT
* յ - ս . տ ա ր ի
Պ ա ^ տ Ժ ն ա ն ա ն Ա Մ ՛ Ս Ա Գ Ի Ր
Տ ^ Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա կ ւ յ Ն Ա ( 4> Ո Ռ Ո 6
I I . կ ^ Ս Ի ^ ք | , Ի
XI
Ր Ո Վ - Ա ՚ ե Դ Ա Կ Ո Տ թ Յ Ո Տ Ն
Հայսւււտանում Սովետական կարգերի հա ստա տման 3 4 -ր դ տարեդարձի սսւթիվ Գերա գույն Հոգեռր Խորհրդի շնորհավորական հեռա գիրը' հա յկա կա ն Սովետական Սոցիալիստական Ռ եսպ ուբլիկա յի Գ ե ո ս -
գոււն Սովետի Նա խ ա գա հությա ն Նախագահ Շ . Ա օուշանյսւնին, .'ա ւկա կա ն Սովետական Սոցիա լիստակա ն Ռ եսպ ուբլիկա յի Մինիստրների Սովետի Նախագահ Ա. Քոչինյսւնին . . . .
ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ___Փա ռա պ անծ տ ա ր ե դ ա ր ձ ը ..................................................Գերաշնորհ Տ . Մսւմբրե ա րքեպ իսկոպ ոս Գւս|փսւյանի քա հանա յությսւ
ե ր ե ս ն ա մ յ ա կ ը ...............................................................................................
ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՔԱՐԻ Ճ Ա Կ Ա Տ Ո Ւ Մ .........................................................
ԳՆԷԼ Ծ. 1ԼՐԳ. ՃԵՐԵՃՅԱՆ.— Կիւիկիո Կաթողիկոսության պաւովիրակու թյան ուղևորությունը դեպի Հա յա ստ ա ն՝ երանաշնորհ Տ . Տ Գեորգ Я. Ա մենա յն Հ ա յո ց Հայրւսպետի օծմա ն Ա թսսլման մաս ն ա կ ց ե լ ո ւ ........................................................................................................
ՊՐՈՖ. Հ . ԱՃԱՌՅԱՆ----Մեսրոպ Մ ա շտ ո ց ...........................................................
Հ . ԵՂԻԱ&ԱՐՅԱՆ----Հա ղա րծինի վա նքը к նրա վիմա գիր արձանագրութ յ ո ւ ն ն ե ր ը ........................................................................................................
Ե. ԳՈԼԱՆՃՑԱՆ.— Եղիշե ա րքեպ իսկոպ ոս Դուրյսւն . . . .
Ա. ԵՐԵՄՅԱՆ.— Երաժշտապետ Սամվել վարդապետ . . . .
ՊԱՐԳԵ՚Լ ԱՐԵՂԱ ԳԵՈՐԳՅԱՆ----Հովսեվւ ա րքեպ իսկոպոս Ա րղուրյանըհա յ տպ ագրության գործը Ռուսաստանում 18-ր դ դարում
Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ւ Մ .....................................................................................
ՀԱՄԱՌՈՏ ԼՈԻՐԵՐ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ի Ց ......................................
Տարե՞ք դ ի ս ..................................................................................................................
Մայր Հա յրենիքեն շահեկան վկա յություններ կուսսսյ հոգէշնորհ Հսւյ կա՛ գուն վարդապետ Ա բ ր ա հ ա մ յա ն .........................................................
Ֆրանսահայ երիտասարդներ Հա յա ստ ա ն կա յցելեն . . . .Ամերիկահայ հաոաշդիմակաքլ միությա ն 17-ր դ համագումարը .Ա- Հ ----Եղիշե З ш гЬ д , «Ընտ իր ե ր կ ե ր » ............................................................
3
4
(5
9
13
22
31
37
43
45
50
52
56
56
586061
1»0*հՍ.ԳՐՈ1»Թ30.Ն Ա Ա 8 ե V№ < |0 ,1 | ( К ‘ Ь ШЛИ., !;Я1ГЬО.КГЪ‘Ъ
*ԷՋՄհԱէՈ»Ն» ԱՄՍԱԳՐԻ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Армянская С С Р , Эчмнадзпн, Редакция журнала .Эчмнадзин"
К-^аеЫоп օք է1™ т а д а г т е „Е1сЬпиас1хт*, Е^ЬпйасЫп, А гтвш а, ՍՏՏ1?
Ե րևա ն. 1 9 5 4 թ .
1 Ր 1 1 1 ք Ա Ա հ
ԳԵՐՍ.ԳՈԻՅՆ ՀՈԳԵԻՈՐ ԽՈՐՀՐԴԻ
Պ Ս Լ Շ Տ Ո Ն Ա Կ 114ւ
о д ш п ю տ փ ա ս ա ш г м ш ш ш т
3 4 - Н > ա ա » ш ю в д
ч - м а д ю т Հ ւ յգ ՜ ե Վ ( ս ւ յ о и ф о д г з д з д л о д о д т ш г
Հ ՚ե Ռ ս Գ ! ) ^ ՝
ձԱՅԿԱԿԱՆ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՈԵՍՊՈԻԲԼԻԿԱՅԻ ԳԵՐԱԳՈԻՅՆ ՍՈՎԵՏԻ ՆԱխԱԳԱձՈԻթՅԱՆ ՆԱԻԱԳԱձ
Տ. Ա Ռ Ո Ի Շ Ա Ն Յ Ա Ն Ի Ն ,
ձԱՏԿԱԿԱՆ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՈԵՍՊՈԻՐԼԻԿԱՅԻ ՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ՍՈՎԵՏԻ ՆԱԻԱԳԱձ
Ա. Ք Ո Տ Ի Ն Յ Ա Ն Ի Ն
Մ Ա ՅՐ ԱԹՈՌ Ս. էհ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Մ ԻԱ ԲԱ ՆՈՒԹ ՅՈՒՆԸ ԵՎ ԳԵՐԱԳՈՒՅՆ ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր Խ Ո Ր Հ Ո Ւ Ր Դ Ը ՇՆ Ո ՐՀԱ Վ Ո ՐՈ ՒՄ ԵՆ ՀԱ ՅԱ Ս ՏԱ Ն Ո ՒՄ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ԿԱՐԳԵՐԻ ՀԱ Ս ՏԱ ՏՄ Ա Ն 3 4 - Ր Դ ՊԱՆԾԱ ԼԻ Տ Ա Ր Ե Դ Ա Ր Ձ Ը : ՄԱՂԹՈՒՄ ԵՆ Ք , ՈՐ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴՆԵՐԻ Ա Ն Խ Ա Խ Տ ԲԱ ՐԵԿԱՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՀԱ Մ Ա Գ Ո ՐԾ Ա ԿՑՈ ՒԹ ՅԱ Ն Մ Ե Հ ԾԱՂԿԻ ԵՎ ԲԱ ՐԳԱՎԱՃԻ ՄԵՐ ՆՎԻՐԱԿԱՆ ՀԱ Յ Ր Ե Ն Ի Ք Ը ' ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՀԱ ՅԱ Ս ՏԱ Ն Ը ;
ԱՂՈԹՈՒՄ ԵՆՔ ԱԴ Ա Ս ՏՎ Ա Ծ , ՈՐ Խ Ա Ղ Ա Ղ Ո Ւ Թ ՅՈ ՒՆ ԹԱ ԳԱՎՈՐԻ ԲՈԼՈՐԻ Ս ՐՏԵՐՈ ՒՄ , Խ Ա Ղ Ա Ղ Ո Ւ Թ ՅՈ ՒՆ , ՈՐԻ ՀԻ Ա Ս Ք Ա Ն Չ ԴՐՈ ՇԻ ՏԱԿ Ա ՊՐՈ ՒՄ ԵՎ ՍՏԵՂԾԱ ԳՈ ՐԾՈ ՒՄ է ՄԵՐ ՍԻՐԵԼԻ ՀԱ Յ Ր Ե Ն Ի Ք Ը ;
Գ Ծ է ռ Գ Ո հ Տ 1! * ձ Ո Գ Ծ Վ Ո Ր Ь . П П П Ы * ' ! *
28 ՕոյԼւքբԼւփ 10 54 р.,էջւք|աւձ|էհ:
ա 1Г р ււ գ ր ււ կ а ն
Փ Ա Ռ Ա Պ Ա Ն Ծ Տ Ա Ր Ե Գ Ա Ր Զ Ը
(& Վ ՜\ ա յ ժողովրդի պ ա տ մությա ն մեջ շրջադարձային նշա նա կություն Ո ւ ֊ նեցող (ամսաթիվ է 19 2 0 թվականի
» Ն ոյեմքերի 2 9 -ը : 3 4 ւոսւրի *աւաջ ա յդ օրբ ]ւրսւգործվեց հա յ Ժողովրդի ՛քաղաքական ա զա տ ա գրումը: Դա րերով տ րորվա ծ, մահվան վինի եզերքին հա սա ծ բա զմա չա րչար հա յ ժողովուրդը, վիրավոր ու ՛արյունաքա մ, 'ապրեցավ և ստ եղծա գործեց ա նմեո հավատով լցվա ծ, ոտքի կա նգնեց և. ւսւա մեծ ու (ազնիվ ժողովրդի եղբա յրա կա ն օգնութ յա մբ, մի ա նդա մ ընդմիշտ թոթա փ եց դա րերի ստրկության փ ոշին: իրակա նությունդա՛րձավ հա յ ՛ազատասեր ժողովրդի դարավոր երա զը:
Հարուստ է հա յ ժողովրդի պ ա տ մությունը ա զգա յին ա զա տա գրա կան պ ա յքա րի հերոսական դրվա գներով: Իր Հա յրենիքի ա շխարհագրական դիրքի բերմ ա մ բ կա նգնա ծ լի նե - |ո վ Արևելքի և Արևմուտքի {աշխարհակալ հզոր ՛տերությունների հա նգուցա յին հսւնա - պարհի վրա, հա յ ժողովուրդը հարկադրված է եղե| յարված պ ա յքա րի մեջ մտ նել՝ իՐ ֆ ի զիկական գոյութ յա ն պ ա հպ ա նմա ն համաՐ: Հա յ ժողովրդին խորթ է եղե] հուսա հա տու- րյունը. նա 1խորապես հա վա տ ա ցա ծ է եղեց, иг հա յոց «սևա կնա ծ» երկնքի վրա մի գեղեցիկ օր աՐև կծա գի, կփ ա յյի ծիա ծա նը հա յ երկնակամարի վրա : Հ ա յ Ժողովրդի լա վա տեսության քփմէը նրա անդրդվեւի հավատն Է եղել իր ուժի, իր կենսունա կությա ն նկատմա մբ:
Եվ ահա հա յ ժողովրդի կյա նքի ա մենա ծանր ՛օրերին, հա յ ՛ե՛րկնակամարի վրա ծա
գեց փ րկությա ն ա րշա լույսը: Նա տեր դարձա վ իր ա զա տ ությա ն, իր հա ցին, հողին, պ ատվին ու կյա նքին:
Սովետական Հա յա ստ ա նն Է հա յ ժողովրդի երա զների, դա րա վոր տ ա ռա պ ա նքների վերջնական ու լուսա վոր հա նգրվա նը, խաղաղ ու ա պա հով նա վա հա նգիստ ը, Ա վետ յա ց ե ր - կիրը;
Անհնարին Է ա յստ եղ ՛մի ա ո մի թվարկել տ նտ եսա կա ն և կուլտուրա՛կան ^սւյն խոշոր տ եղա շա րժերը, որ կատարվել են Հա յա ստ ա նում 3 4 տարիների ընթա ցքում: Ա յդ մասին են վկա յում գործա րանների և ֆաբրիկաների երկինք խ ոյա ցուլ ծխ նելույզների նոր շարքերը և նոր տ եխ նիկա յի հիմա ն վրա վերա կա ռուցվող գյուղա տ նտ եսությունը: Ա յդ մա սին են վկա յում ա շխարհի չորս կողմից Հա յա ստ ա ն ա յց ե լո ղ հյուրերը, 1ոՐոնք հիացմունքով Տւն ա րձա նա գրում մեր երկրի» մեր ժողովրդի ա ննա խ ընթա ց հա ջողությունները: Երբ մենք թերթերում կարդում ենք Սովետակա ն Հա յա ստ ա ն ա յց ե լա ծ իտսւ|սւցի հ յուրերի տ պ ա վորությունները, ո ր «Հա յա ստ ա նը ծա ղկում Է և բա րգա վա ճում», կա մ ա նգյիա ցի կա նա նց կա րծիքը մեր քա ղա քա մա յր Երևանի մա սին, ո ր ՛նա «աշխարհի գեղեցիկ քաղաքներից մ եկն Է», մեր սիրտը արդարացի հպ ա րտ ությա ն զգա ցմունքով 'Է լցվո ւմ : Մեկ դար աոաջ ո ՞ւմ մտ քովը կարող Էր ա նցնել, ո ր ՛բոլորից ա րհա մա րհվա ծ, բոլորից ոտ նա կոխ ա րվա ծ մեր նվիրական Հա յրենիքը ի վինա կի կլինի ւոտքի կա նգնե| և ՛այսպիսի հրաշքներ գործել:
Իր ա զգա յին մեծ տոնի սւոթիվ, հա յ ե - րւսխտագետ ժողովուրդը ա նկեղծ հարգանքի, խորը երա խ տ ա գիտ ությա ն ?երմ խոսք ունի իր ավւսգ եղ բո ր ' ւսսս մեծ ո լ հերոսական ժողովրդի նկա տ մա մբ;
Հ ա յ ժողովրդի աղա տւս գ ո ս ը յա ն և ա ոա - «ա դիմությա ն դործոէմ բա ցա հա յտ Է ոուս մ եծ ժողովրդի կա տա րա ծ դերը: Հ ա յ ժ ողո- վոլրդը, իր բովա նդա կ կյա նքում , միշտ ջերմ ո ւթ յա մ բ, մեծա րա նքով և խորը երա խ տ ա գիտ ութ յա մբ կհիշի ա յղ :
Հ ա յ ժողովրղի ա զա տա գրա կան պ այքարի պ ա տ մությունը վերջին դարերում սերտորեն կա պ վա ծ Է եղ ե | ոուս մԼ ծ ժողովրդի անվան ու հերոսա կա ն պ ա տ մությա ն հետ ՝ Իսրա յել Օրու և Դսւվիր-Րեկի օրերից մինչև ա յսօր:
Հա յ ժողովուրդը, հա յ մտ ա վորա կա նութ յունը , հա յ ա շխ ա տ ա վորությունը միշտ Էլ շատ բա րօր են դնա նա տե) ոուս մ եծ ժող ո - վրրդի թա նկա գին բա րեկա մութ յունը:
Հա նձին Ռ ուսաստանի' հա յ ժողովուրդը տեսնում Էր ա յն միակ ;ու ոե,այ ուժը, որի օգնութ յա մբ հնարավոր կ յիներ թոթա փ եյ գ ե րությունն ու ստ րկա յին ա նա րգությունը:
Հ ա յ և. ոուս ժողովուրդների հա րա բերությա ն մեջ մի նոր Էշ Է թա ցվում, ե ր բ 18 2 8
Ճականին Կովկսւսը, ա յդ թւ|ում և Ա րԼե|յա ն յա ստ ա նը ա զա տ ա գրվում են պ արսկական
լծ ի ց : Հ ա յե ր ի .ա զա տա գրումը օս մ ա ն յա ն ե պ արսկական բոնա տ իրա կա ն լծի ց և Արևելյա ն Հա յա ստ ա նի միա ցումը Ռ ուսա ստ ա նին' պ ա տ մա կա ն շրջա դա րձա յին կետ Է հա նդիսանում հա յ և ոուս ժողովուրդների հա րա բե- րությա նց պ ա տ մությա ն մ եշ: Ա րևելյա նՀա յա ստ ա նի միա ցումը Ռուսա ստա նին' նոր պ ա յմա ններ ստ եղ ծեց հա յ ժողովրդի ա զգա յի ն , կուլտ ուրա կա ն, տ նտ եսա կա ն զա րգա ցմա ն հա մա ր: Սփ յուռքում «զօրէն մ ո լո րական ա ստ եղա ց» ցրվա ծ հա յ ժողովուրդը կա րողա ցա վ հա մա խ մբվել իր պ ատմա կա ն հողերի վրա , զա րգա ցնելով իր տ զզա յի ն կուլտ ուրա ն: Առա ջինը Ա բո վ -յա ն ն էր , որ «Վերք Հա յա ստ ա նի» պ ա տ մա կա ն վեպ ում, ի բր և մեծ հա յրենա սեր, ցո ւյց տ վ եց հա յ ժողովրդի հա մա կրա նքն ու վ ը ս - տ ա հությունը ոուս մ ե ծ ժողովրդի նկատմ ա մ բ , որի շնորհիվ հա յ ժողովուրդը փ րկը- վե լ էր օսմա նյա ն և պ արսկական դաժան բռնա կա լութ յունից: «Ռոսւ ա նունը պ ետ ք է մ ե զ հա մար |ինի սուրբ, ինչպ ես ն ո ս ա րյու
նը, ո ր ո վ մենք ա զա տ վեյ ենք ընդ մ ի շտ ... Ռուսի մ ի ա յն ՛անունը ներշնչում է ա մենքին, մինչև իսկ օտ ա րին' սեր և ա նձնվիրություն»: Ա բովյա նի ա յս քաղաքական հեռատեսութ յունը ելնում Էր հա յ ժողովրդի ա րմա տա կան շա հերից և խորը հա մոզմունքից: «'էերք»ը մի «հզոր ջա տ ա գովություն Ա օրհներգ էր ոուս ա զգին, նրա ուժին, բարերարվա ծի ու փրկվա ծի ներբող' ողողվա ծ ուրախ ությա ն ա րցունքներով»:
Ա բովյա նի ռուսական օրիենտա ցիա ն շարունա կեց ու զա րգա ցրեց հետ ա գա յում հայ ժողովրդի մեծ զա վա կ, բոցա շունչ հա յրենա սեր Մ իքա յե Ն ա լբա նդյա նը' «հա յ ա գգի վ ի - նսւկը» ;ընդմիշտ կա պ ելով ռուս՛ ժողովրղի կյա նքի և վ ւհակի հետ:
Հետ ա գա յում հա յ մյՈ ա մ եծ գրողները' Սունդուկյսւնը, Շա հա զիզը, Հովհա ննիսյա նը, Թ ումա նյա նը, Իսւսհակյանը, Տերյա՛նը 1ամ- Րապնղել Ու խ որա ցրել ւեն հա յ և ռուս կ ո ւ|- տուրաների ւիոխաղաւ՚ձ կապը հօգուտ երկու ժողովուրդների մ երձեցմա ն. «Սիրով և պատկա ռա նքով նրանք խոնարհվեք են ռուսական մ եծ ա զգի հոյա կա պ գրա կա նությա ն ա ռջև»:
Հա յա ստ ա նում սովետ ա կա ն կարգերի հաստատումով հա յ և ռուս ժողովուրդների պ ատմա կա ն հա րա բերությունը վեր ա ծվեց սրտ ա ռուչ ու անքակտեցի բա րեկա մությա ն: Հա յ ժողովուրդը ունեցել է և “ ւնի մ ի անկեղծ և ա նշահա խ նդիր բա րեկա մ, դսւ Ռո(- սւսստանն է և ռուս մեծ ժողովուրդը, որին նա սրտագին ողջույնի խոսք է հղում իր ա զգա յին մ եծ տոնի ա ռիթով:
Հ ա յ ժողովուրդը 34 տարի է , ի նչ ահա ստ եղծա գործում է իր հա յրենի հողի վրա և իր տ ա ղա նդով, իր ստ եղծա գործ ա շխ ա տա նքով շքեղ մա րմին է տ ա | ի ս իր լոլսակերտ երա գներին; Անցնող յուրա քա նչյուր տարի երջա նկությա ն ե. հա ղթությա ն նոր գարուններ է բերում հւսյ Հա յրենիքին ո լ հա յ ժողովրդին:
Պ ա յծա ռ է ա յսօր հայ ժողովրդի ներկա ն: Դարերի դիմա ց նա վսւոե) է իր գո յութ յա ն անշեջ խ ա րույկը, ու վա ո հավատով նա յում է ա պ ա գա յի խ ոստ ումնա լից ա չքերին, ա շխ ա տ ում է , ստ եղծա գործում և օրհնում ա 'յն փրկարար ու նա խ ա խնա մա կա ն ձեռքը, որը նանւսպարհ է բա ցեյ նրա հա մար դեպ ի ա - ւ ՚ևա շող ա պ ա գա ն:
ՓԱ՜՛ՌՔ ՎԵՐԱԾՆՎԱԾ ՀԱ Տ ԺՈՂՈՎՐԴԻՆ:
ԳԵՐԱՇՆՈՐ2. Տ. ՄԱՄԲՐԵ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԳԱԼՖԱՅԱՆԻ ՔԱՀԱՆԱՅՈՒԹՅԱՆ ԵՐԵՍՆԱՄՅԱԿԸ
յս տ ա րի, փետրվար ա մսում,Պետերսոնի Ս. Ղ եո^դյա նց ե կ ե ղեցու հոգա բա րձությա ն նա խ ա ձեռնութ յա մբ, ա րժա նա վա յել շքով
և Հա նդիսությա մբ նշվեց գերաշնորհ Տ . Մամբբե արքեպիսկոպոս Գա լֆայանի քա հա նա յությա ն և ա զգա յին ֊կ ր թ ա կ ա ն գործ՛ունեության երեսնա մյա կը։
Հոբելյա ր սրբա զա նը, իբրև Հա յա ստ ա ն ■ յա յց Առաքելական Օկեղեցոլ ա նձնվեր ու խղճամիտ պ ա շտ ոնյա , որպ ես հովիվ ու ա - ռաշն որդ, բա նին կենա ց քա րոզիչ, պ ա տ վով ու նախանձախնդիր ոգով, սրտագին նվի րումով ծա ռա յել է իր Ս կեղեցուն, իր հոտին ու Հա յրենիքին, միշտ բա րձր կա նգնա ծ լի նելով իր հոգևորականի վեհ կոչմա ն ու պարտականության դիրքերում։ Եվ երբեք պատահականություն չէր սիրո ու հարգանքի այն հրապարակային մեծա րա նքը, որով շըր- ջապատվեց ու գնա հա տ վեց ըստ ա րժա նվույն հոբելյա ր սրբա զա նը։
Մ ամբրե սրբա զա նը արդարև բա ցա ռիկ ւււ պատվավոր դիրք է գրա վում մ եր բարձր հոգևորականության շա րքերում, իր լա յն զարգա ցումով, լեզվա կա ն բա րձր կոզտ ուրա - յո վ , մա նա վա նդ իր հա յրենա սիրությա մբ և իր էջմիա ծնա սիրությա մբ։ Նորին սրբա զնությունը սարկավագության օրերից մինչև պատասխանատու դիրքերը եղե/ է գիտ ա կից, կարգապահ, Հա յա ստ ա ն յա յց Եկեղեցու կա րգ ու կանոնին նա խա նձա խնդիր, բա րի ու ա զ- նըվական հոգևորա կա ն, որի հա մար բա ցի իր Մ ա յր են ի եկեղեցու և իր ժողովրդի շ II/- ւերից, չեն եղել ուրիշ մտ ա հոգություններ և փ ա ռա սիրություններ։ Ավելի քան երեսուն տարիների վրա տարածվող նրա ա զ գ ա յի ն - եկեղեցական գործունեությունը ա ռա նձնա պես ուսանելի Հ և նշա նա կա լից նրա նով մանավանդ, որ ա յդ գործունեությունը ա-
ռա չնորդվել Հ Ա զգին, Եկեղեցուն, Հա յր են ի քին նվիրվելու ա նխարդախ ու աննահանջ սիրով, լուսա միտ ու պ ա յծա ռ հա յրենա սիր ո ւթ յա մ բ, գիտ ա կից ու բեղմնա վոր ծա ռա յո ւթ յա մ բ ։
Հո բե լյա ր սրբա զա նը ծնվել է 1Տ 93 թ վա կա նի փետ րվա րին, Ջ մյուռնիա քա ղա քում, ա զդա յին-եկեղեցա կա ն ա վա նդություններով, տ ոհմա յին շնչով հարուստ ու բարեպաշտ ընտ ա նիքում ։
Մանոլկ Արամի դաստիարա կությա ն գործում պատվավոր ու վճռական դեր է կա տ ա րել նրա բա րեպ ա շտ մ ա յր ը , որն իր ո ր ֊ դու երիտա սա րդ սրտ ում արթնացրել է Ա զգին ու Եկեղեցուն ծա ռա յելու ա զնիվ զգա ցմունքը ։
Սրբազանը իր նախնական կրթությունը ստ ա ցել է իր ծննդա վա յրի ա զգա յին թ ե մ ա - կան դպ րոցներում, իսկ միշնա կա րգ կրթութ յո ւն ը ' Մ խ իթա րյա նների գիշերօթիկ վա րժա րա նում։
Սրբա զա նը, որպ ես բա զմա կողմա նիորեն պ ա տ րա ստ վա ծ մի խ ոստ ումնա լից երիտասա րդ, ոտ ք ւէ գնում կյա նքի սեմ ին ։
1 9 0 8 թվա կա նին Մամբրե սրբա զա նը ա ն ց նում է Եգիպտոս ու Պորտ -Ս ա իդում միա նում իր հա րա զա տ ներին, ապա ա նցնում Լիբա նա ն ' իր ուսումը շա րունա կելու համար։
19 2 0 թվա կա նին, զինվա ծ գիտ ությա ն մեձ պաշարով ու եռա նդով, ուխ տ ում է ի ր երիտասարդական ուժերը նվիրել Հ ա յա ս տ ա ն ֊ յա յց Առաքելական Եկեղեցուն, ի մ ե ծ ուրա խ ություն իր ծնողներին, և մտ նելով երու- սա ղեմի Սրբոց Հա կորյա նց վա նքը, կուսա կրոն քա հանա է ձեռնա դրվում 19 2 3 թվա կա նին հոգելույս Եղիշե Պատրիարք Դ ուրյա նից' օծա կից ունենա լով Կյուրեղ Պատրիարքին։ Ա յնուհետ և երիտա սա րդ ու խոստ ումնա լից հոգևորականի առաշ բա ցվ ո ւմ է պատվա-
195-1 I Я Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
'/"/'■ ղ ՚> վարին ու շնորհընկա լ աս պա. ,լյ,վն է հա նդիսա ցել, խ ոսել է, խ րա տ ե,,րեզ.'. , . . . . մխ իթա րել, կա զմա կերպ ել է իր թ ե մ ը , ը ն դ -
/ /у , օրվա նից նա անխոնշ ու ա նդող ա շ- լա յնել է դպրոցական ցա ն ցը , զարկ է տ վե,ի,ա ս,,,,,Г է մ ե ծ ա րդյոմւա վետ ութ յա մբ, Սիր- ա զգա յին-եկեղեցա կա ն կյա նքին, ք ա ,ա ֊վում է բոլորից- ու ա նսպ ա ռ եռա նդով ծա - լ երել ու ղեկա վա րել է գաղութի ողչ ազ՛գս, -
Հ ո բե լյա ր <}երաշնորհ Տ . Մսւմրրե ա րքեպ իսկոպոս Գա լֆա յա ն
ռ ա յո ւմ է հոգևորա կա նի բա րձր գիտա կցու- յի ն ֊մ շ ա կ ո ւթ ա յի ն կ յա նքը, զարկ է տվելթ յա մ բ և վեհ կոչումով։ մա նա վա նդ մա յրենի լեզվ/ւ п и т լցմա ն ու
Ո՛ւր էլ որ գնա ցել ՛է ի բ ր հոգևոր հովիվ, դա սա վա նդմա ն, ա զգա յին ոգու զորա ցմա նա ռա ջնորդ, նա իր ժողովյւդի իսկա կա ն հո- ու պ ա հպ ա նմա ն, ու աշխատել I; միշտ իր
Հա յրենազուրկ, բ ա յց հա յրենա սեր ու հավա- տա ց յա լ ժողովրդի սրտերը ջերմա ցնել Հա - ,ա ստ ա նյա յց Առաքելական Եկեղեցու դ ա - րավոր ու պատմական կենտրոն Ս. էջմիա - ,)նի սիրով ու մեր պ անծալի Հա յրենիքի գա ղափարով։
Ահա ա յդպ իսի շնորհընկալ հովվական պաշտոնավարություն է ունեցել սրբա զա նը Յա ֆա յում, Մարս ելում, Հյուսիսա յին Ա մերիկայի մի շարք քա ղա քներում, Սրբազանը դափնիների վրա հա նգստ ա ցող չի ե ղ ե լ։ Նրա անսպառ եռանդը մղել է նրան միշտ ա շխ ա տանքի, գործունեության» Եվ նա իր ողջ եռանդն ու գործունեությունը ի սպաս է դրե, իր ժողովրդի ա զդա յին-կրթա կա ն կա րիքնե- 1'/'նւ
Առանձնապես հիշատակության արժանիէ Հոբելյա ր սրբա զա նի Ա մերիկա յի թեմի տ ե ղապահության պաշտոնա վարությունը 1 9 3 3 — 1939 տա րիներին, հոգելույս Տ . Ղեոնդ ա րքեպիսկոպոս Դուր յա ն ի նահա տա կությունից վերջ։ Նա ձեռնհասորեն վարում է ա յդ դժվար օրերի տեղա պ ահությունը, ի հա յտ բերելով հոգու կա յունություն, սկզբունքա յնություն, նախա ձեռնություն, տոկունությոմե, քա ղա քա ցիական ա րիություն, իբր հոգևորա կա ն և հա յրենա սեր։
1935 թվա կա նին, Տ . Խորեն Ա. Կաթողիկոսը, գևա հա տելով Մամբրե վա րդապետի հ ա յրենանվեր ու եկեղեցա շեն գործունեութ յունը, եպիսկոպոս է ձեռնա դրում նրա ն, ա րժա նա ցնելով նաև Գրիգոր Լոասւվորչի աոաջին կսւր- <||ւ պատվանշանին:
Հայրապետական ա յդ բա րձր գնա հա տ ութ յա նը սրբազանը ա րդա րա ցնում է հաջորդ
Ա Ծ Ի Ն ՜ 1954
տարիների բեղմնա վոր ու ազգօգուտ /'/'/'• ծունեությա մբւ Նա ձեռնհա սորեն Լ վա րում իր խ նա մքին հա նձնվա ծ թեմերի գ ո ր ֊ ծերը, իրեն հատուկ կա նոնա վորոլթյա մ;՛. հետ ևողա կա նությա մբ, ա րդյունա վետ ա -թ յա մ բ . երիտասարդի խ ա նդա վա ռությա մբ:
Սրբազանի երեսնա մյա քա հա նա յությա ն ա ռթիվ գրվա ծ հարգանքի ու սիրո ա յս մի քանի տողերի մեշ կարելի չէ ամբողջական պատկերը տալ նրա հանրօգուտ գործունեութ յա ն։
Ահա' մի անձնդիր օրինակելի Հովիվ, ։։,։ իր սեփական ա չքերով տ եսնում է իր քր,։ա - նաջան աշխատանքի բա րի պտուղները։
«Ջ ք ո յս ի ք ո յո ց քեզ մա տ ուցա նեմք»։ Հ ո բելյա ր սրբա զա նը գտ նվում է իր ։ ։ ։-
ժերի ծա ղկմա ն շրջա նում։ Ազգն ու Եկեղեցի ն նրա նից դեռ շատ շնորհընկալ ծա ռա յո ւթ յուն նե ր են սպ ա սում ի փ ա ռս Հ ա յա ս տան յա յց Առա քելակա ն Եկեղեցու և ի պ ա յծա ռություն հա յ ժողովրդի։
а էջմիա ծին В ա մսա գրի խ մբա գրութ յունը. ի բրև պաշտոնական օրդան Ա մենա յն Հա յոց Հա յրա պ ետ ութ յա ն, իր հարգանքի և սիրո տուրքը միա ցնում է սրբա զա նի երեսնա մյա հոբելյա նի ա ռթիվ ա րտ ա հա յտ վա ծ հա նրա յի ն հրապ ա րակա յին մեծա րա նքին, մա ղթ ելով սիրելի հոբելյա ր սրբա զա նին քա ջա ռողջութ յուն, երկար ու բեղմնա վոր տա րիներ՝ ծա ռա յե լու նույն ոգով ու թաւիով Հ ա յա ստ ա ն յա յց Առաքելական Եկեղեցուն և հայ հա վա տ ա ցյա լ ժողովրդին։
«ԷՋՄԻԱԾԻՆ» ԱՄՍԱԳՐԻ ԽՄՐԱԳՐՈԻԹ311ԻՆ
Ж И П М Щ Ъ ЩШШ Ճ 11Կ Ա Տ Ո Ի Մ
2.ԱՆՈՒՆ ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԲՈԼՈՐ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ձԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ԱՊԱ1ՈՎ_Ս՜ԱՆ' ՆՐԱՆՑ ԸՆԴձԱՆՈՒՐ
ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԵԼՈՒ ՆՊԱՏԱԿՈՎ.
ԻԱՂԱՂՈԻթՏԱՆ ձԱՄԱՇխԱՐձԱՅԻՆ ԻՈՐձՐԴԻ ԴԻՄՈՒՄԸ ԱՇխԱՐձԻ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴՆ ե>ՐԻՆ
ՍՏՈԿՀՈԼՄ, 2 4 նո յեմ բե ր ի (ՏԱ Ս Ս ).— Խա ղաղության Հա մա շխ ա րհա յին Խորհրդի սեսիան ընդունեց աշխարհի ժողովոլրդնե- րին ուղղվա ծ դիմում ։ Դիմումի մեշ ա սվում է.
(ГՄ ինչդեռ Կ որեա յում ու Հնգկա չինում պ ա . տ երա զմի ա վարտումը և аեվրոպ ա կա ն պաշտպա նական միա վորմա ն» նա խ ա գծի մերժումը ա մբողջ ա շխարհին տ վեցին պ ետ ություններին պ ա ռա կտ ող վեճերը վ եր ա ցնելու հ ո ւյս , Լոնդոնի ու Փա րիզի հա մաձա յ - նա դրերը Ժողովուրդներին կա նգնեցնում են ահ'եղ վտ ա նգի ա ռշև, որ նրա նցից յո ւր ա քա նչյուրի համար նշա նա կում է Վ ե ր ֊ մախտտի վերա ծնումը ։ Մ ինչդեռ արվել են նոր ա ռա ջա րկներ։ որոնց իրա գործումը կա րող է ա պ ա հովել Գ երմա նիա յի միա վորումը, Լոնդոնի ու Փարիզի հա մա ձա յնւսգրերի իրա գործումը ծա նր հա րվա ծ կհա սցներ գե րմ ա նա կա ն ժողովրդի դեմոկրա տ ա կա ն ու ա զգա յի ն ուժերին, կբորբոքեր գերմա նա կա ն միլիտ ա րիզմի հավա կնութ յոլններր է կօրի- նա կա նա ցներ Գ երմա նիա յի ու Եվրոպայի պ ա ռա կտ ումը։
Մ ինչդեռ զինա թա փ մա ն և մա սսա յա կա ն ոչնչա ցմա ն զենքի ա րգելմա ն հուզիչ հարցի շուրջը ՄԱԿ-ոսէ ձեռք բե ր վ ա ծ պրոգրեսը ա մրա պ նդում Է խ ա ղա ղությա ն հույսերը, Լոնդոնի ո ւ Փարիզի հա մաձա յնա գրերի իրա գործումը կհա նդեցներ սպ ա ռա զինութ յուննե
րի նոր մրցա վա զքի, որի բե ռ ը շուտ ով ա նտ ա նելի կդա ռնա ր բո լո րի հա մա ր։
Պա ռլա մենտ ների կողմից ա յդ հա մա ձա յ- նա գրերի վա վերա ցումը ո չ միա յն չէր պ ա հպանի բա նա կցոլթ յոմւների հնա րա վորությունը, ա յլև կստ եղծեր Եվրոպ այի ո լ ա մբողջ ա շխարհի խ ա ղա ղությա ն հա մար նոր վտ ա նգների հղի դրություն։
Ժողովուրդները ա յսպ իսով կա նգնեցվել են դրամա տիկ երկընտրանքի ա ռջև, կա ՛մ բ ա նա կցութ յուններ, որոնք կարող ե ն պսակվել խ ելա ցի հա մ ա ձա յն ո ւթ յա մ բ, կա ՛մ էլ կա մա յա կա նութ յա ն ա կտ , ա յսինքն Արևմտյա ն Գ երմա նիա յի վերա զինումը և նրան ռա զմ ա կան պակտի մեջ մ տ ցնե լը , որը կա րող է ոչնչի հա վա սա րեցնել միջա զգա յին լա ր վ ա ֊ ծությա ն թ ո զ ա ցո ւմ ը ։
Ժ ողովուրդները պետք է դիմա դրեն Լոնդոնի ու Փարիզի համաձա յնա գրերի վա վերա ցմա նը։
Ժ ողովուրդները պ ետք է պահանջեն ա ն հա պա ղ բա նա կցութ յուններ սկսել չորս տ ե րությունների միջև ' ա զա տ ընտ րությունների միջոցով Գերմա նիան վերա միա վորելու, ի ն չպես նաև Ա վստ րիա յի հետ պետական պ ա յմա նա դիր կնքելու նպ ա տ ա կով։
ժողովուրդները պ ետ ք է պահանջեն ա նհապաղ բա նա կցութ յուններ սկսեյ բո լոր եվրոպա կա ն պ ետ ությունների միջև ' անկախ նրա նց հա սա րա կա րգից։ նպատակ ունենա -
10է.® Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1954
,ո վ ապահովել նրա ն.; ա նվտա նգությունը և ընդհանուր բա րգա վա ճումը նրանց բոլորի հա մա գործա կցությա ն միջոցով։
Ոլ մի կա ռա վարություն, ոչ մի պ ա ռլա մենտ իրավասու չեն տ նօրինհլոլ ժողովրդի բա խ տ ը ' նրա կամքին հա կա ռա կ։ ժ ո ղ ո վուրդները թ ույլ չեն տա, որ անուղղելի՛!։կաաարւԱւ։
Նրանք թույլ չեն սոս 'Գերմանիայի վերա զինման իրագործումը և իրենց հա մատեղ
գործողությոմւներով ուղի կբա ցեն Եվրոպայի ա նվտ ա նգությա ն հ ամբողջ աշխարհի խ ա ղա ղությա ն հա մար:
հ .ս .դ ,« .ղ ,ո հ (^ 8 0 .*Ն х о . и 'и . е ь и . п о . в ь 'ъ հ>ոո.ոհւ*>հ
Ս տ ո կ Հ ո լմ , 2 3 ն ո յե մ բ ե ր ի է 9 5 4 թ վ ա կ ա ն ի *ւ
(Ь гк ш Ь , «ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆ* о гш р Ь гр , 2 0 նոյեմբերի 1954 р .)
խԱԴ_ԱՂ.ՈԻԹ8ԱՆ 1ԱՄԱՇխԱՐձԱՅԻՆ հ-ՈՐձՐԴԻ ՍԵՍՒԱՑԻ ԸՆԴՈՒՆԱԾ ԲԱՆԱՁԵՎ-ԷՐԸ
ԶԻՆԱԹԱՓՄԱՆ ձԱՄԱՐ և ՄԱՍՍԱՅԱԿԱՆ ՈՋՆ2Ա9ՄԱՆ Տ՚ԵՆՔԻ ԱՐԳԵԼՄԱՆ ձԱՄԱՐ ԻԱՂԱՂԱՍԵՐ ՈԻԺեՐԻ ՊԱՅՔԱՐԻ ՄԱՍԻՆ
11ՏՈԿՀՈԼՄ, 2 4 ն ոյեմ բերի (ՏԱ Ս Ս ).—Խաղաղության Հա մա շխ ա րհա յին Խորհրդի սեսիան ընդունեց բա նա ձև «Զինաթավոէան համար և մա սսա յա կա ն ոչնչա ցմա ն զենքի արգելման համար խա ղա ղա սեր ո ւժերի պայքարի մա սին», Բա նա ձևում ա սվում Է-
«Չորս տարի առաջ Ստոկհոլմոսէ հրապ ա րակվեց ա տ ոմա յին զենքը լիովին ա րգելելու կոչը՛
Ա յդ կ ո չ]ւ ա ռթիվ բոլոր ժողովուրդն երի մղա ծ կամպանիան ա րգելեց ատամայխն ռո։մբերի կիրառոսէը Կորեա յում և Հնդկա չի- նոսէ։ Կողովուրդների հա մա ռ պ ա յքա րը կա ռա վա րություններին ստ իպ եց նաև դա դա րեցն՛ել պատերազմական դործողություԱ ւերր Կորեայում և Հնղ)լա չինում։
Սակայն ա յսօր մենք նորից կանդՅւա ծ ենք պատերազմի վտանգի ա ռջև, որը բխ ո ւմ Է սպա ռա զինությունների մրցա վա զքի ուժեղ՛ս- զումից և մա սսա յա կա ն ոչնչա ցմա ն ավելի ու ավելի ավերիչ միջոցների անընդհատ գա բղա ց ումից ։
ժ ՚ողովուրդների կա մքը կարող Է և պ ետք Է մի ա նգա մ ևս ապւսհովի ա յդ վտանգի վ ե րա ցոսէլո
Խաղաղության Հա մա շխ ա րհա յին Խորհոլր- գը գոհունա կությա մբ նշոսէ Է զինա թա փմա ն և ա տ ոմա յին զենքի արզՀելման հա րցի ք ը ն - նարկման գործում ՄԱԿ-ում ձեռք բերվա ծ պ րոգրեսը։ նա ընդգծում Է, որ ա յդ ա րդյունքը ձեոք Է բերվել բա նա կցությունների մեթոդով որ վկա յում Է կոմպ րոմիսի մ իջոցով հա մա ձա յնությա ն հա սնելու հնա րա վորությունը։ Հենց ա յդպիսի մեթոդն Էլ Գլխա վոր Ա սա մբլեա յին հնարա վորություն տվեց միաձայն ընդունելու բա նա ձևը, որը ՛ուղի Է բա ցում ա յդ պ րոբլեմների բուծման հա մար.
Բ ա յց Արևւէտյւսն Գերմանիան վերա զինելու և նրան Լոնդոնի ու Փարիզի հ ա մ ա ձ ա յ֊ նագրերի շրջա նա կներում ռա զմա կա ն բլո՛կի մեջ մտ ցնելու ուղղությա մբ ա րևմտ յա ն տ ե րությունն՛երի ձգտ՛ումը քւսյքա յոսք Է զինա թա փ մա ն նպա տա կին ուղղվա ծ ջանքերը I։ հա րվա ծի տակ Է գն ա մ արդեն ձեոք բերվա ծ ա րդյունքները։
Խա ղա ղության Հա մա շխ ա րհա յին Խորհուրդը ողջոմւոլմ Է ա տ ոմա յին Էներգիա յի խ ա ղաղ օգտ ա գործմա ն ւիերաբերյալ ներկա յումս վարվող բա նա կցութ յունները, Միևն՛ույն ժ ա մա նա կ նա հա յտ ա րա րում Է, որ մա րդկութ յունը միջուկա յին Էներգիան խ աղաղ արտ ա դրությա ն հա մար ի վիճակի կլինի լի՛ովին կիրա ռելու մ իա յն ա յն բա ն ի ց հետ ո, երբ ա րգելվի ա յդ Էներգիա յի օգտ ա գործոլմր ռա զմա կա ն նպ ա տ ա կներով։ ն։ս համոզված Է, ՛որ ա յդ ա սպ ա րեզում հա մա ձա յնությունը մ իա նգա մա յն հնարավոր Է, ինչպ ես նաև հնարա վոր Է բա վա րա ր մեխ ա նիզմ ստեղծել խիստ տ եսչություն ու վերահս՛կողություն ի ֊ րւսկա նա ցնելու հա մա ր։
Խաղաղությա՛ն Հա մա շխ ա րհա յին Խորհուրդը մ ե ծ տ երություններին կոչ Է անւոսմ կրկնա պ ատկել ջանքերը ա յժ մ քննարկվող առաջարկների հիման վրա ա յդ կարևոր հար- ցերի շուրջը անհապաղ հա մա ձա յնությա ն հա սնելու հա մա ր։ Քանի ա յդ նպատակը ձեոք չ/։ բե րվա ծ, նա պահա նջում Է, որ մ ե ծ ։ոե- րությււմ&երը անհապաղ հա մա ձա յնությա ն հա սնեն ա տ ոմա յին ու ջրա ծնա յին ռումբերի բո լո ր փորձնական պ ա յթեցումները ա րգելելո ւ շուրջը, որոնք, գիտ ությա ն ժա մա նա կա կից մակարդակի պ ա յմա ններում, հեշտութ յա մ բ և իսկույն իմ ա ցվում ե ն ։ նա հա ստ ա տա կա մորեն պահանջում Է նաև, որ րո/որ
195.1 է я 1Г ւ՛ ււ ս ւ-1, Ս
կա ռա վա րությունները առանց բա ցա ռությա ն
ա նհապաղ պարտա վորություններ ստանձնեն որևէ պ ա տ րվա կով չգործա ղրել միջուկային զենք։
Ա յն ուա մ են ա յնի վ , ա յղ քա յլեր ը կհա նդիսա նա յին մ իա յն առաջին ա նհետ ա ձգելի միջոցա ռումները, որոնց իրագո/ւծումր ոչ մի չա փ ով չսքետք է կա սեցնի գլխ ա վոր պ րոբլեմի լուծ՛ումը, ա յն է ' մա սսա յա կա ն ււչնչաց- մսւն բո լո ր միջոցների' ա տ ոմա յին, բա կ։ո'ե- րիոլոգիա կա ն ու քիմիա կա ն միջոցների վ ե րա ցումը և սպ ա ռա զինությունների ընղհա նուր կրճա տ ումը։ Ա վելին, ա յդ միջոցա ռում- ները ինքնին մեծ ք ա յլ կլինեն 'ովե/ի / ա յն ու ա վելի կարևոր հա մա ձա յնութ յա ն ճա նա պ ա րհին, որը նա խ ա տ եսի սպ ա ռա զինութ յունների ը ն դ հ ա նո ց։ կրճա տ ում, մա սսա յա կա ն ոչնչա ցմա ն զենքի ա րգելում և մ ի ջա զգա յին ա յնպ իսի վերա հսկողությա ն ս ա հ . մա նում, ըստ որի բո լո ր երկրները պ ետք Է ուղարկվեն տ եսչակա ն իւմրերէ
Խա ղաղության Հա մա շխ ա րհա յին հոր Հարգը հաստա տակամորեն պահանջում Է, որ ընդհա նուր ու. վերս։ հսկվող զին ա թ՛ոլիման շնորհիվ աղատվող բո լ որ միջոցներն օգտ ա գործ՛վեն ժսղուէւղի կեն и ա մա կա ր գս։ կիբա րձրա ցմա ն հա մա ր, մա սնա վորա պ ես, տնտեսապես հետ ա մնա ց 'երկրներում։
Նա ա մբողջ աշխարհի ժողովուրդն երին կոչ Է ա նում ա մենուրեք ու միշտ պւս հանջել ոպա ռա ւլ/ւ ն ությո ւ նն երի ընդ հա նոց։ կրճա տ ում և մա սսա յա կա ն ոչնչա ցմա ն գենբի ա րգելում: Ա ռա նց դրա խ ա ղա ղությա ն քա ղա քա կա նություն հնարավոր չէւ
Ժողովուր գներ ի կա մքը կարող Լ ե պետք է ապահովի ա յգ նպատակների իրագործ՛ումը, եթե ժողովուրդները միավորվեն ա յգ սրբա զա ն պ ա յքա րում և ա մենա յն վճռա կա նութ յա մ բ կա ռա վա րություններին ու ՄԱԿ-ին հա յտ ա րա րեն խ ա ղա ղութ յա ն , փ ոխ ըմբռնմա ն և մա րդկա յին հա մերա շխ ությա ն իրենց հրս- կսւյոլկան ձգտ ոլմրւ
Ա ա ոկ Հո լմ , 2 3 նււյհմ ր հ ր ի / 5 .7 / թ վ ա կա ն ի յւլ
խԱՂԱՂԱՍԵՐ ՈՒԺԵՐԻ ՆեՐԿԱՅԱՑՈՒՏՒՏՆԵՐԻ ձԱՄԱՏխԱՐձԱՅԻՆ ԱՍԱՄԲԼԵԱ ձՐԱՎԻՐԵԼՈԻ ՄԱՍԻՆ
Ստոկքսւլմ, 2 4 նոյեմրեւփ (ՏԱ Ս Ս ).— Խաղաղությա ն Հա մա շխ ա րհա յին Խորհրդի սեսիան ընդունեց կոչ <гԽաղաղասեր ուժերի ներկա յա ցուցիչների Հա մա շխ ա րհա յին Ա սա մբլեա հրա վիրելու մասինու Կոչում ա սվում է.
(гՆ երկա յումս, երբ ա յնպ ես մ ե ծ են խ ա ղ ա ղությա ն ա մրա պ նդմա ն հնա րա վորությունները, ա ռա ջա նում են նոր վտ ա նգներ, որոնք ընդունա կ են ի չ/ւք դա րձն/ղու նաև ա յգ հնա րա վորությունն երը ւ
Մ իա յն հենց ժողովուրւ/նւերի հղոր շա րժումը կա րող է ա րգելք հա րոլցել աշխարհի պ ա- ոա կտ մա նը մ ի մ յա ն ց հակա գիր բլոկների, թ ույլ չտ ա լ ա յն բա նա կների վերա ծնումը, ո - րոնք ա նց յա լո ւմ արդեն մա րդկա նց բեր ՚նցին ա յնքա ն ա րցունք ու ւԱւչտ, և մա րդկությա նը փրկել ռա զմա կա ն ծա խ սերի ծա նր բ ե ռ ի ց ։ Մ իա յն ա յդ հզոր շա րժումը կա րող է ա պ ա հովել պ ետ ությունների հա մտ ղործա կցու-
թ յունը հանուն նրանց բա րօրութ յա ն, հւսնոլ)։ նրա նց ա նկա խ ությա ն պ ահպ ա նմա ն և ր ն զ ֊ հանուր ա նվտ ա նգութ յա ն։
Խա ղա ղության Հա մա շխ ա րհա յին Խորհուրդը հա նգիսա վոր կերպ ով գիմոսք է բոլոր խ ա ղա ղա սեր ուժերին, բո լոր տ ղա մա րդ
կա նց և կա նա նց, որոնք ցա նկա նում են ա պ րել ա ռա նց տ ա գնա պ ի, ա ռա նց ա նվստ ա հութ յա ն և ա տ ելութ յա ն' ժողովուրգների հա րա բերութ յուններում ։ Նա կոչ է ա նում նրա նց' միա վորել իրենց ջա նքերը, քանի ուշ չէ ։
Խաղաղության Խորհուրդը որոշում է ը ն - դունում 1 9 5 5 թվա կա նի մա յիսի երկրորդ կեսին բո լո ր խ ա ղա ղա սեր ուժերի ներկա յա ցուցիչների Հա մա շխ ա րհա յին մ ե ծ Ասամբլեա հրա վիրելու մա սին։
Ս տ ո կ Հ ո /մ , 2 3 ն ո յհ մ /ւհ ր ի 1 9 5 4 թ վ ա կա հ իօւ
ԷՏ Օ ւ Լ Ծ Ի Ն 1954
ԿՈԻԼՏՈԻՐԱԿԱՆ ՄԵԾ ՏԱՐԵԴԱՐ2Նէ?ՐԻ ԱՆՑԿԱՑՄԱՆ ՄԱՍԻՆ
Սսւոկհոլմ, 24 նոյեմբերի (ՏԱ Ս Ս ).— Խաղաղության Հա մա շխ ա րհա յին Խորհրդի ս ե սիան դիմեք է կուչս։ուրական մ ե ծ տ ա րեդարձներ ա նցկա ցնելու մասին հետ ևյա լ կո- չով.
<г1955 թվականի ընթ ա ցքում ա մբողջ ա շխարհի ժողովուրդները նշելու են հա մա շխ ա րհա յին կուլտուրա յի մ ե ծ ներկա յա ցուցիչների հետ ևյա լ տարեդարձները.
Շ ի լլե ր ---մա հվա ն 1 5 0 -ա մ յա կ ը ։Միցկևիչ — մահվան 1 0 0 -ա մ յա կ ը ։Մ ոնտ եսքյու— մա հվա ն 2 0 0 -ա մ յա կ ը ։Անտերսեն — ծննդյա ն 1 50-ա մ յա կ ը ։Ս երվա նտ ես--- «Դոն Կիխոտռի առաջին
հրատարակության լո ւյս ը նծա յմ ա ն 3 5 0 -ա մ -յա կ ը ։ .
Ուիտմեն — (ГԽոտի տերևներըа գրքի ա ռա ջին հրատարակության լո ւյս ընծա յմ ա ն 100- ա մ յա կ ը ։
Կոզտ ուր ական մ եծ տարեդարձների ա նցկա ցումը Ժոզովոցւդներին կօգ՛նի ա պ ա հովելո ւ բա րեկա մա կա ն կա պ երը' ա նկախ սա հմա ններից, ավեչի լ ա վ ճա նա չելու միմյա նց և ա մրա պ նդելոլ խ ա ղա ղ հա մա գործա կցութ յո ւն ը ։
Խաղաղության Հա մա շխ ա րհա յին Խորհո,ր- դը դիմում է բո լո ր ժողովուրդն երին, գրողներին ու նկա րիչներին, գիտնակա ններին, պ ա տ մա բա ններին, ուսուցիչներին, կուլտ ուրական և մա սսա յա կա ն բոլոր կա զմա կերպ ություններին' կոչ ա նելով մա սնա կցել կուլտուրական ա յդ տարեդարձների ա նցկա ցմա նը։
Ս տ ո կհ ոլմ , 2 3 ն ո յե մ բ ե ր ի 13Տ-1 թ վ ա կ ա ն ի ,,
(երևա ն, «ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆ» օրաթերթ, 27 նոյեմ բերի 1954 թ .)
ԳՆԵԼ Ծ . ՎՐԳ. ՃԵՐԵՃՅԱՆ
ԿհԼԻԿհՈ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՈՒԹՅԱՆ ՊԱՏՎԻՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ՈՒՂ_Ե4_ՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԴԵՊԻ ձԱՅԱՍՏԱՆ՝
ԵՐԱՆԱՇՆՈՐձ Տ. Տ. ԳԵՈՐԳ Զ- ԱՄԵՆԱՅՆ ձԱՅՈՑ ձԱՅՐԱՊեՏԻ ՕԾՄԱՆ ԵՎ ԹԱՂՄԱՆ ՄԱՍՆԱԿՑԵԼՈԻ*
в - # #
1954 մա յիսի 3 1 -ի ն , երկուշա բթի երեկո, ժա մը 8 . 3 0 -ի ն , պ ա տ վիրա կությա նը ներկա գտ նվեըա վ հա մերգի մ ը * * , որ տեղի ո ւն ե ց ա վ Հա յֆ իլհա ր մ ոնիա յի հա մերգա յին մ եծ դահլիճին մ ե ջ ։ Հա մերգին հա նդես եկավ Հա յֆ իլհա ր մ ոնիա յի սիմֆոնիկ նվա գա ի/ում - ր ը ' ղեկա վա րությա մբ Ի. Խ ա րա ջա նյա նի։Մենակա տա րներն էին վա ստա կա վոր ա րտիստ Ա վագ Պետրոս յա ն (ե ր գ ի չ) և Ա. Վարդանյանն (ջոլթ ա կա հա ր )։ Հա յտ ա գիրը կա զմվա ծ էր Ա լեքսա նդր Ս պ ենդիա րյա նի, Արմեն Տի գր ա ն յա նի , Ա նուշա վան Տեր -Ղևոնդյա նի և Արա մ Խա չատրյանի կտ որներ ո վ ։ Սրահը բե րն ե-բե րա ն լեցո ւն էր երա- ժըշտ ա սեր հա սա րա կությա մբ, որ տ ենդա գին ծա փ ա հա րեց Անուշավան Տ եր-Ղ ևոնդյա նը, որ կգտ նվեր ունկնդիրներուն մ եջ։ Անուշա- վան Տ ե ր ֊Ղ և ո ն դ յա ն ևս իր կա րգին և ա նձա մբ շնորհա վորեց իր կտորը կատարողն ու ղեկա վա րը և ստ եղծեց շատ խ ա նդա վա ռ մթնոլորտ սրահին մեջ։
Հունիսի 2 -ի ն (1 9 5 4 ) , չորեքշա բթի օր, ե - րեկոյա ն ժա մը 7 .3 0 -ի ն , պ ա տ վիրա կությունը ներկա եղա վ (ГԱնուշ» օպ երա յին * * Ա լեքսանդր Ս պ ենդիա ր յա ն ի անվան օպ երա յի և
“ ՍկէգԲԸ. ա մ ս ա գ ր ի 1 9 5 4 թ վ ա կ ա ն ի Л ? / Х - ո ւ մ ւ
* * Ս ո ւյն ե ր կ ո ւ ե ր ե կ ո ւ յթ ն ե ր ը հսսկա մա յս մ ո ռ ց վ ա ծ
ե ն թ վ ա կ ա ն ի կ ա ր գ ո վ դ ր վ ի ր Ս տ ի պ վ ա ծ ե ղա ն ք
զ ա ն ո ն ք զ ե տ ե ղ ե լ հ ո ս , մ ե ր օ ր ա գ ր ո ւթ յո մ ւը լր ի վ ԸԱ ա - շոլ հ ա մ ա ր ։ — 9 * . Ծ , Վ , ճ .
բա լետ ի թա տրոնի սրահին մեջ։ Սարոյի ղերը ստա նձներ էր Գ. Գ ա բրիելյա ն, որ ա յնքա ն ա պ րումով կա տա րեց իր դերը։ аԱ - նուշ» օպ երա ն հաճախ կներկա յա ցվի Հ ա յա ստ ա նի մ ե ջ, որովհետև շատ սիրվա ծ է ։ Յուրա քա նչյուր ներկա յա ցում հա տ կա ցվա ծ է Հա յա ստ ա նի ղան ա զա ն շրջանն երոլ բն ա - կիչներուն, որոնք խ ուռներա մ կոպ ա ն դիտ ելո ւ հա մար հա յա ն կյա նքեն ա ռնվա ծ տխուր դրա մա ն, հա վերժա ցա ծ Հովհա ննես Բ՛ուտան յա ն ի գրիչով և Արմեն Տ ի դրան յա ն ի ե-ր ա ժշ տ ութ լա մ բ ։
Հունիսի 4 -ի ն (1 9 5 4 ) , ուրբաթ օր, պատվիրա կությունը ա ռա ջեորդվեցա վ դեպի Գառ- նի և ապա Գեղարդ ա յցելե լո ւ համար մեր ա նցյա լի ա յդ երկու վւաոավոր կոթողները, զոր մեր նա խ նիքները հրաշակերտեր ե ն ։
Գառնիի ա մրոցը կա ռուցվա ծ է անառիկ բա րձունքի մը վրա, ուրկե վարը ուղղվա ծ ն ա յվա ծք մ ը գ լխ ո լ պ տույտ կպ ա տ ճա ռե։ Վարեն կհոսի Ազատ դետ ը։ Ա յսօր Գառնին ա վերա կույտ մըն է , որուն սա կա յն ամեն մեկ գեղա քա նդա կ քարը պ ա տ մությա ն մը ունի ա վա նդելոլ մեզի մեր ա նցյա լ փ ա ռքեր են ու մշա կույթ են։ Գառնիի ա վերա կնե- րոլն մեջ կշարունակվի պ եղումը, որմե ի հա յտ եկ ա ծ է շատ նուրբ և գեղեցիկ խ ճա նկար (մ ո զ ա ի կ ) մ ը , որ սքա նչա ցումի ա- ռարկան է բոլոր ա յցելա ներու։
Գառնիեն ոլղևորվեցա նք դեպի Գեղարդա վա նքը, որուն մոտ են կհոսի Ազատ գետը հսկա յա կա ն թա փ ով մ ը , ժա յռերոլ և խ ոլթ ե-
14հ а и՜ !■ а ս ւ՛ ն 1951
ր „ւ մ եչեն ։ Գեղարդա վանքը խ որհրդա զգա ծ հոգիներու վա յրն է, ուր ընտ րա ծ են ա ռա նձնանալ ճգնա զգյա ց մ եր նախ նիք հոգվով կապվելու համար ա ներևույթ զորության հետ, որուն համար կա նգնա ծ են, թերևս աշխարհի համար տակավին ա նծա նոթ հրա շալի քներ են մ ի ն ' Գեղարդա սուրբ տաճարը, որուն շուրջ կան բա զմա թ իվ եկեղեցիներ։ Բուն տաճարը վիմափոր է վերեն վա ր։ Տ ա յն կերտողը սկսա ծ ւէ փորել նախ տաճարին գմբեթը, ուրկե փ որելով իջա ծ է մինչև եկե- զեցվույն նավը և ներքին մա սերը։ Վանքը ունի վանահայր և մնա յուն քա հա նա ։ Ուխտավորներ կոպ ա ն հեռավոր վ ա յրերե։ Մեր ա յցելութ յա ն ա ռթիվ հոն գտա նք մեկ-երկու կիներ, որոնք հետիոտն եկա ծ էին Երևանեն' կատարելու համար իրենց ուխտը։ Արտասահմանի օտար պա տ գա մ ա վո րո ւթ յո լններ ևս ա յցի կոլգա ն Ս. Գեղարդ' տ եսնելու հա մար զարմանահրաշ ա յդ տ ա ճա րը։ Տա ճ ա րին կից և անոր մերձա կա յքը կահ մեկե ա- վելի խաչքարեր ու ճգնա րա ններ։ Վերջինները փորված են ժա յռի կա մ լեռներոլ կո- ղերոլն մեջ։
Վանահայրը պ ատվիրա կությա ն համար մորթեց մա տ ա ղցոլ ոչխար մ ը , որ բերվեցա վ սեղա ն։ Սեղանին բա րիքները բա ցվեցա ն մեր առջև կեսօրն ետք ժամը 5 . 3 0 -ի ն ։ Հ ա ց կերույթը տևեց մինչև ուշ ա տ են։ Սեղանին կնախագահեր Կիլիկի и Կաթողիկոսական տեղապահ բա րձրա պ ա տիվ Տ . Խաղ. ա րքեպիսկոպոս Աջապահյան, որ արտասանեց գեղեցիկ բա ժա կա ճա ռ մ ը ' նվիրվա ծ զո ւյգ Հայրապետական Ա թոռներոլ ա նսա սա նությա ն և միա սնությա ն, և ա ռա ջա րկեց երգել Ս. էջմիածնի ձոներդ-շա րա կա նը' «էջ Մ իա ծինն ի Հօրէօ։ Սրբազան հոր բա ժա կա ճա ռը г./լջունվեցավ որոտընդոստ ծա փ երով և հո- տ ընկա յս երդվեցա վ «է ջ Մ իա ծինն ի Հօրէււ շա րականը։ Սրբազան հոր բա ժա կա ճա ռին պ ատա սխա նեց' հանուն Ս. էջմիա ծնի շնորհակալություն հա յտ նելով ' պ րոֆ. Աշոտ Աբրահ՛ամյան, ե բա րեմա ղթեց արևշատություն սրբա զա ն հոր և ա նսասա նություն Կիլիկիո Ս. Աթոռին։ Բա ժս։կաճառեր հաջոր- դեցին մեկը մ յուսին, որոնց ա ռա նցքը կկա զմեին Ս. էջմիա ծինն ու Կիյիկիո Ս. Աթոռը։
Գիշերը ուշ ատեն պատվիրակությունը վերադարձավ Երևան, ուր ներկա եղավ «Դսւվիթ-Բեկ» .օպ երա յին' Ալեքսանդր Սպեն- ղի ար յա նի անվան օպ երա յի և բա լետ ի թ ա տ րոնի սրահին մ եջ։ Սույն օպերան եղա նա կավորված է հա նգուցյա լ Արմեն Տ ի գ ր ա ն յա ֊ նի կողմե։ Այս օպ երա յին մեջ էր , որ առաջին անգամ հա նդիպ ում ունեցա նք Եգիպտոսեն ներգաղթող և ամբո՛ղջ Սովետական Միու
թ յա ն մեջ հռչա կվա ծ տաղանդավոր երգչուհի Գոհար Գասպարյանի հետ , որուն հետ ունեցա նք մտ երմիկ տ եսա կցություն երեկոլյթեն ետ ք։ Հոն էր նա և Տա թևիկ Ս ազան դար յա ն ը . որուն մա սին տ ա րիներով խ ոսեցա ն սովետական մա մուլն ու հա նդիսա կա նները' իբր տաղանդավոր «մ ե ցցո սոպրանոս երգչուհի:
Հունիսի Տ ֊ի ն (1 9 5 4 ) , շա բա թ գիշեր, ժա մը 7 .3 0 -ի ն , պ ատվիրակությունը ներկա ե- ղա վ «Ա լմա ստ » օպ երա յին, ԱլեքսանդրՍպենդիարյանի անվան օպ երա յի և բա լետ ի թատրոնի սրահին մ եջ։ Երդի և կատարումի իշխ ա նը ' Պավել (Պ ո ղ ո ս ) Լիսից յա ն կկա տա րեր Բ՛ա թուլ իշխանի դերը, իսկ իշխանուհի/։ դ երը' Տա թևիկ Ս ա զա ն դար յա ն ։ Պավել Լ ի ֊ " Ի ցյա ն լիրիկ բա րիտ ոն է , որուն տ ա ղա նդը' չն ա յա ծ իր վա յելա ծ մ եծ հա մբա վին, տ ա կավին ծա ղկմա ն մեջ կղտնվի I։ կհոլսադրե մ եծա մ ե ծ նվա ճումներ։ Պավել Լիսից յա նիա նունը, Սովետս/կան Միության երկիրներն)։ զա տ , մեծա պ ես ծա նոթ է Գերմւսնիո, Ա վ ը ս ֊ տրիո- Չ եխ ոսլովա կիս, Հոմւդա րիո, Ռումա- նիո, Բուլղա րի։։, Լեհաստանի և Դանիայի երաժշտական լա յն շրջա ձա կներուն, որոնր կնշեն երգիչի հրաշսւ/ի իր ձա յն ը , դպրոցը և կատարողական վա րպ ետ ությունը։ «Ալմա ստ» օպ երա յի մեջ պատվիրակությունը ակա նա տես եղա վ խ ա ղա րկությա նը երեք մ ե ծ ա րվեստ սւգետ ներոլ,— Պավել Լ ի ս ի ց յա ֊ նի, Գոհար Գասպարյանի և Տա թևիկ Ս ա ֊ ղան դար յա ն ի ,— որոնք բա խ տ ա վոր դիպ վա ծո վ մը միա ժա մա նա կ կգտ նվեին Հա յա ստ ա նի մեջ, որովհետև հա մամիութենա կա ն ի ֊ րենց հա մբա վը զիրենք կբա ժներ իրա րմե' կա տա րելու համար երաժշտական ելույթ միութենա կա ն թե օտար երկիրներո։ մեջ։
Հունիսի 6 -ի ն (1 9 5 4 ) , կիրակի երեկո, ժ ա մը 7 .3 0 -ի ն , պ ատվիրակությունը ներկա ե- ղա վ Գ. Սունդուկյանի անվան դրամատիկ թա տրոնի մեկ բեմա դլա ւթ յա նը, Հա կոբ Պ ա ֊ րոնյա նի «Պաղտասսււ* ա ղբա ր» կա տա կերգութ յա ն ' երեք ա րա րվա ծով։ Ներկա յա ցմա ն ա ռա նցքը կկա զմեր ժողովրդական արտիստ և հա մբա վա վոր դերասան Հ . Ներսիսյա նր' իր անթերի և բնա կա ն կա տ ա րումով։ Մյուս դերակատարներն ՛էին Ա . Ասր յա ն ը , Գ. Գ ա բրիելյա նը, Գ. Հա րութ յունյա նը, Վ. Մար- դունին, Վ. Ս տ եփ ա նյա նը, Բ'. Դիլա քյա նը, Ա. Եղյա նը, Ա. Կոթիկյանը և Վ. Միրիջան- յա ն ը ։ Բեմա դրությունը կղեկավարեր ժ ո ղ ո ֊ վըրդական արտիստ և Ս տալին յա ն մրցա նա կի լաուրեատ Վ. Ա ճեմյա նը, իսկ նկարիչն էր ժողո։[րդական նկարիչ ե ա րձանագործ Ա.
1954 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 15
Ս ա ըգսյա նը։ Հոն հա նգիպ եցա նք նաև ա ՛յ, ժողովրդական ա րտ իստ ներոլ, որոնց մեջ' մա սնա վորա պ ես ' ժողովրդա կա ն արտիստ և հա մբավա վոր դերասան Ա վետ յա նի, որ « Պ ե ֊ պ ո» ֆիլմին մեջ Զիմղիմովի գերր իւէսղսւ - дшЛ կ։
Հունիսի 7-ի ն (1 9 5 4 ) , երկուշաբթի օր, ե- րեկոյա ն ժամը Տ ֊ի ն պ ատվիրակությունը ներկա գտ նվեցա վ երգելու կախարդանքին տ իրա ցա ծ տիկին Գոհար Գա սպա րյա նի ոես]ոոսւլ/ւ1/, որ տեղի ունեցա վ Հա յֆիլհա ր- մոնիա յի հա մերգա յին մ ե ծ դահլիճին մ ե ջ , Ներկա յութ յա մբ երաժշտասեր հոծ հա սա րա կությա ն մլւ, որ բուռն ծա փ ա հա րեց թով/ւչ Հայ երգչուհին։ ե գի պսւ пи են ներգա ղթող ա յս տիկինը' Մ ոսկվա յի մեջ հետ ևա ծ կ ձ ա յն ա մա րզությա ն դա սընթա ցքին և կա տ ա րելա պես տ իրա ցա ծ կ երգելու ա րվեստ ին, որ Հիացմունքի կմղե տ մեն են նրբա րվեստ ա րվեստ ա գետ ներն ու երա ժշտակա ն քն նա դատներն ա նգա մ։ Անոր ա նունը ծա նոթ կ միութենական երկիրներս։ թե Եվրոպայի զանա զան երկիրնևրոլ երա ժշտակա ն շրջա - նա կներուն, որոնք մա մուլով ու բ ե մ ո վ գրր - վատիքը կհյուսեն ա նոր' վեր ա ռնելով անոր ձա յնին ճկունութ յա նն ու կատարողական ա րվեստ ը։ Հա ճա խ կտւսրվիս մտ ա ծելու, թե երգողը սոխա կ մըն կ, որ կգեղգեղե։
Մ ոսկվա յի Պետական օպ երա յի վա րչությունը գնպ հա տ ելով ա նոր երա ժշտակա ն կա րողությունները, պ ա հա նջա ծ կ ղա յն Երևանի Պետական օպ երա յի վա րչոլթենեն, որպեսզի անիկա հա նգես գա Մ ոսկվա յի Պետական օպ երա յին մեջ, բ ա յց Երևանի վա րչությունը ընդդիմա ցա ծ կ' ա ոա րկելով, .ո ր անիկս։ ւգեաք կ մնա հրեա ն' իր ներկա յութ յա մբ և հա մերգներով վ ՚ա յլ տ ա լու հա մար հա յոց մա յրա քա ղա քի երաժշտական մշա կույթին։ Տիկի՛ն Գոհար Գասպարյան ևս նախընտրա ծ կ մնալ Երևան, ա ր առաջագրած կբ ներգա ղթել Եգիպ տ ոսեն' վերջ տ ա լու հա մար գա ղ թա կա նի գորշ կ յա ն քի ն ։ Մ ոսկվս։ հա մա - եերպ ա ծ կ և տիկին Գոհար Գասպարյան կգործե Երևանի մեջ, հարկ եղա ծ պ ա րա գա - լի ն ա յցելե լո վ միութենա կա ն երկիրներ, կա զմա կերպ ելու հա մար հա մերգներ։
Ռեսիտսւլ^յ, հա յտ ա գիրը կա զմվա ծ կր հա յ և օտար երգա հա ևներու դասա կան և արդի ստ եղծա դործութ յուններեն։ Հա յտ ա գիր/։ գոը- ծա դր ութ են են ետ ք նոր հա յտ ա գիր մը ևս կա զմվ եցա վ տ եղվույն վրա ' երաժշտասեր հա սա րա կությա ն պ ա հա նջա ծ երգերով, ս - րոնց սիրով ընդա ռա ջեց սիրված ե հարգե/ի երգչուհին։
Հունիսի {1-ին (1 9 5 4 ) , երեքշա բթի, կեսօրե ետք ժամը 2 ,1 5 ֊ի ն պ ատվիրակությունը ը ն - գոլնվեցա վ Հա յա ստ ա նի երիտասարդ Վար- չա պ ետ ին' Անտոն Քոչին յա ն ի կողմե։ Հ ա նուն պ ատվիրա կությա ն շնորհա կա լությա ն խ ոսք ըրա վ Կիլիկիո Կաթողիկոսական տ եղապահ բա րձրա պ ա տ իվ Տ . Խաղ ա րքեպ իսկոպոս Ա ջա պ ա հյա նը, որուն պ ա տա սխա նեց Հա յա ստ ա նի Վարչապետը բա րի գա - Iուստի ա զնիվ խ ոսքերով։ Խոսա կցությա ն կարգին երբ հա րց տ րվեցա վ ներգաղթի մա սին, նորին Վսեմություն Վարչա։զետր պ ա տ ա սխ ա նեց. "Ա մեն պտուղ իր հա սունա ցա ծ ժամա նա կը անուշ կ լինի», թեև Հայտնեց նա և, թե ներգա ղթի հարցը օրա-
կարղեն բն ա վ չկ ջնջվա ծ։1 !նգոմյել։։լթ յո լնը եղա վ շատ սիրալիր և
պատ։Ա<րակությոմւլ։ րա ժնվեցսւվ Նորին ՚կս եմ ո լթ յո ւն Վարչասլետեն շատ գոհ տ պ ա վորությա մբ։
՛հորին ՛Լսեմ ություն Վարչապետի ունկըն- գրութենեն ետք Հա յւսստա ն յա յց Եկեղեցվո դործերու խ որհուրդ/։ նա խ ա գա հ' սլարոն Հրա չյա Գրիդորյան ա ռա ջնորգեց պ ատվ}։- ր ա կա թ յոլնը դեպի Հա յկա կա ն խ որհրդա րա նի շենքը ։ Պա տվիրա կությունը հիա ցմունքով ա նցա վ մարմարապատ սենյա կներեն ևմտ ա վ մ եծ դա հլիճը, որ ներքնա պ ես ևսքարաշեն կ և ա մբողջութ յա մբ քա նդա կա զա րդվա ծ հա յկա կա ն մա նրա նկարչական մ ո տ իվներով։
Նույն օր, գի շերին , տեղի ունեցա վ թըղ - թա կիցներսւ հան գի սլոսէը ։դա տ ։[իրա կութ յա ն ա նգա մներա ն հետ , որոնք հա ղորդեցին ի - ր են ց տպ ա վորությունները Հա յրենիքի վ ե րելքի մա սին։
Նույն օրը, երեկոյա ն ժա մը 1 0 .30-ինտ րվեցա վ ողջերթի սեղան մը ի պատիվ պ ա տ վիրա կությա ն ս։ն գամն ե բո ւն ։ Սեղանի
վրա խ րա խ ճա նքը տ ևեց մինչև ա ռա վոտ յա ն ժա մը 4 : Պա տվիրա կության ա նդա մներըա յդ գիշեր բէւավ չքնա ցա ն, որովհետև մեկ ֊ե ր կ ո ւ ժա մ ետք ա նոնք օդա նա վ պ իտի ա ռնեին և թռչեին դեպի Մ ոսկվա ։ Սեղա նին կմա սնա կցեին եկեղեցա կա ն և պ ետական բա րձրա ստիճա ն դեմքեր, գրա գետ ներ, ա րվեստ ա գետ ներ և հասարակական գործիչներ։ Սեղանի վրա շնորհա կա լությա ն խ ոսքերով ե լո ւյթ ունեցա վ դա րձյա լ Կիլիկիո Կաթողիկոսության Տեղա պ ա հ բա րձրա պ ա տ իվ Տ . Խադ ա րքեպ իսկոպոս Ա ջա պ ա հյա ն, որոմ։ ի պատա սխա ն ա րտ ա հա յտ վեցա վ Հ ա յա ս տ ա ն յա յց Եկեղեցվո դործերու խ որ- հուրդի նա խ ա գա հ' պարոն Հրա չյա Գրիգոր-
16ԷՏ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1954
յա ն : Խոսք առին նմանապես Վարպետը,Դերենիկ Դեմիրճյա ն, Հրա չյա Քոչա ր և ուրիշներ, ինչպես նաև պատվիրակության ե- կեղեցական և աշխարհական ա նդա մն երեն ոմա նք: Անոնք իրենց բա ժա կա ճա ռերովմա ղթեցին բա րգա վա ճում Սովետական Հա - յա ստ ա նի, պ ա յծա ռություն Ս. Էջմիածնի և բա րօրություն հա յ ժողովուրղի։ Երգով և արտա սանությա մբ հանդես եկան Հ ա յա ս տանի ա րվեստա գետները, որոնք սեղանին ուրախությունը հա սցուցին իր լրոսէին։
Պատվիրակությունը Սովետական Հ ա յա ս տանի արևաշող մա յրա քա ղա քին' Երևանի մեջ մնա ց 1 7 ՛օր։ Ոչ մեկ օր անոր ճակատը չմթա գնեցա վ Հա յա ստ ա նի արևին տ ա կ, եթե չհաշվենք երանաշնորհ Հա յրա պ ետ ի օծմա ն և թա ղմա ն հա մատա րած սուգի օրերը։ Հ ա յա ստ ա նի մեջ ա յլևս ա նցա ծ Է սուգի և շիվանի շրջա նը։ Ուրախություն կտիրապետե հոն և ամեն ա յցե լո ւ պարտի մա սնա կից ը լ- /ա յ ա յդ ուրա խ ությա ն, և մենք լիովին վա յե լե ցի ն ք հա յուն ավանդական հյուրա սիրու- թյունը հա յկա կա ն երկնակամարի և հ ա յ պ ետության Հա վանիին տ ա կ։
Հունիսի 9-ի ն (1 9 5 4 ) , չորեքշա բթի օր, ա ռա վոտյան ժամը 7 .2 0-ի ն պ ա տ վիրա կությունը մեկնեցա վ Երևանի (ГԻնտուրիստ» հյոլրա նոցեն դեպի օդա կա յա ն, ուր ողջերթի համար եկա ծ Էին Ս. Էջմիածնի մ ի ա բա նությա ն ներկա յա ցուցիչներն ու ԱՕԿՍ-ի բոլոր պ ա շտ ոնյա ները, Հա յա ստ ա ն յա յց Ե ֊ կեղեցվո գործերոլ խորհուրդի նա խ ա գա հ' Հրա չյա Գրիգոր յա ն , Կարո Ղա ֆա դա րյա ն և բա զմա թիվ մտա վորա կա ններ։ Հուզիչ Էր բա ժա նմա ն տեսարանը։
Օդանավը Երևան են ճա մբա ելա վ ա - ոավոտ յա ն ժա մը 9 .3 0 -ի ն , երևան յա ն ժա մով, և փոքր ժամա նա կի ՛մը համար հա ջոր- դաբար իջնելով Ս ուխ ոլմիի, Ռոստովի և Խարկովի օդա նա վա կա յա նները' նու/ն օր երեկոյա ն, տեղական ժա մով ժամը 1 0 .30-ին հասավ Մոսկվա, ուր պ ատվիրակությունը դիմավորվի ցա վ Մ ոսկվա յի հա յոց հոգևոր հովիվին' ա րժա նա պ ա տիվ Տ . Խաչատուր ավագ քահանա Տ . Հա րոլթ/ունյա նի և բ ա րեշնորհ Անդրանիկ սա րկա վա գ Գաւամդար- յա նի կողմե և ա ռա ջնորդվեցա վ Մոսկվայի «Մ ետ րոպ ո,» հ յուրա նոցը, ուր մնա ց մինչև իր մեկնումի օրը, հինգ օր ։
Պատվիրակությունը հա նգստ ա նա լու հա - Աար մեկ օրվան դադարե մը ետ ք, հունիսի 11-ին (1 9 5 4 ) , ուրբաթ 0ր ա յցե լե ց $ ա գորսկ,
որ կգտնվի Մ ոսկվա յեն 120 կիլոմետր դուրս։ Ջագորսկ կրոնական ճեմարան մըն Է, ուր կուսանին 1 8 0 սա ներ' պ ատրա ստվելո ւ և նվիրվելու համար կրոնական ասպար եզի ։ Պա տ։{իրակությոձւը պ տ տ եցա վ հա ստա տությա ն զա նա զա ն բա ժա նմունքներն ու եկեղեցին, և հոգիով հրճվեցա վ տ եսնելով բա րգա վա ճ կրոնական ոստան մ ը , ուր կ պատրաստ վին երիտասարդ ա զնիվ հոգիներ Աստոլծո մաքուր անդաստանին ծա ռա յությա ն հա մա ր։
Պատվիրակության մեկ մա սը, գլխ ա վորութ յա մբ Կիլիկիո Կաթողիկոսական տ ե ղապահ բա րձրա պ ա տ իվ Տ . Խադ ա րքեպ իսկոպ ոս Ա ջա պա հյա նի, նույն օր ընդունվե- ց ա վ Հա մա յն Ռ ոլսիո Ռուս Օրթոդոքս Եկե- ղեցվո Պետ Ալեքսի Պատրիարքի կողմե, ո- րուն հետ ունեցա վ շատ սիրալիր և մտերմիկ տ եսա կցություն։ Սրբազան Հովվապ ետը ա նսխա լ կարտասանե տերունական ա րոթ- քը հա յերեն լե զ վ ո վ ։ Անիկա մոտ են ծանոթ Է Հ ա յ Ազգի բա զմ ա թ իվ զա վ ա կ ն եր ո ձ , ո- բոնք տպ ա վորա ծ են զինք որպես ա շխ ա տունակ և ստ եղծա գործ ժոզովուրդի մը ներկա յա ցուցիչները։ Անիկա խորապես վըշ- տ ա կրա ծ Է մա հվա նը ։[րա Հ ա յ Ազգի երա նաշնորհ Հովվա պ ետ ին, որուն հե տ հա ստ ա տ ա ծ ւէր եղբա յրա կա ն մտ երմություն և գործա կցութ յուն ։ Պատվիրակությունը շնորհա կա լություն հա յտ նելով Սրբազան Հա յր ա պետի ա զնիվ խ ոսքերուն համար և արևշա տ ություն մա ղթ ելով ի ր են ' բա ժն վեց ա վ Ռուս Օրթոդոքս Եկեղեցվո Վ եհա վա յրեն, հա մոզվ ա ծ' որ քո ւյր եկեղեցվո մը տաքուկ սիրտր կբա բա խ ե հոն։
Հոմւիսի 12-ի ն (1 9 5 4 ) , շա բա թ օր, կեսօրե առաջ ժա մը 1 0 -ի ն , պ ատվիրա կությունը ա յ ֊ ցե լե ց Կրեմլի պատմական բա ժի ն ը , ա ռաջնորդությա մբ Նիկիտա Իվա նովիչ Ս միռնՀ- վ ի , որ Կրոնական խորհուրդի ա վա գ ա շխ ա տ ա կից է ։ Ս. էջմիա ծնի կողմե պ ա տ վիրա կությա ն կընկերա կցեր (Гէջմիա ծինа պաշտոնաթերթի խ մբա գիր պ րոֆ. Աշոտ Ա բրա հա մյա ն, որ մ իա նգա մա յն կկատարեր թա րգմա նի պ ա շտոն։
Կրեմլ կարելի է ա յց ե լե լ մա սնա վոր ա րտ ո նո ւթ յա մ բ։ Պատվիրակության ժա մա նու- մեն առաջ ա յցելուներոլն երկար շարանը տ եղ գրա վա ծ էր Կրեմլի մուտքին ա ռջև։ Պատվիրակության հատուկ պ ատիվ ը ն ծ ա յ- վեցա վ' երբ բո լո ր ա յցելուներն առաջ ա- ռա ջնորդվեցա վ Կրեմլի պատ՛մական պալա- տեն ներս, որուն մուտքի դռան առջև ո ղ ֊ ջունվեցա վ թա նգա րա նի պատասխանատու
1954 է * Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 17
ա նօրենին կողմ ե։ Կրեմլի պատմական մ եծ մասը ա յժ մ մա ս կկա զմե Հնագիտա կա ն վա րչությա ն/ Պա տվիրա կությունը նախ ա- ռա ջնորդվեցա վ ընդարձակ ա յն սրահը, ուր տեղի ո ւնեցա ծ են ա զգա յին ընդհանուր ժողովները։ Այս սրահին անմիջա կա նորեն կից կգտ նվի Սովետական Միութ/ան պ ա ռլա մ ենտ ը , ուր տ եղի կունենա ր միջա զգա յին սենտ իկա ներու ն եր կա յա ցո ւցի չն եր ո վ հա մ ա ժ ո ղ ո վ ։ Ա յս ժողովին պատճառավ պ ատվիրա կությունը չկրցա վ ա յցելել պ ա ռլա մ ենտ ը ։ Պա տվիրա կությունը ապա ա ռ ա ջ ֊ նորդվեցա վ ցա րերոլ պ ալատին բոլոր հ ա ր ֊ կա բա ժի ն ն եր ը, որոնք պ ա հվա ծ են աքն պ ես, ինչպ ես որ էին ցա րերու իշխան ութ քան օրով։ Պալատին ա մենեն հին մա սը Իկոր իշխ ա նի հա րկա բա ժինն էր ։ Իկոր իշխանը ռուսերու Վար դանն է , որ կռվեցա վ թա - թարներու դ ե մ ' իր ա գգի ա զա տ ությա ն հա մա ր։ Պալատին ա մբողջ հա րստ ությունը, որ գա րերու ընթա ցքին հա վա քվա ծ է , մ ե կ տ եղվա ծ է ընդա րձա կ սրահի մը մ ե ջ , ուր ա ռա ջնորդվեցա վ պ ա տ վիրա կությունը պ ա լա տ ի ա յցելութ ենեն ետ ք։ Պ ատ։[իրա կու- թյունը 3 — 4 ժա մերոլ տ ևողությա ն ը նթ ա ցքին տ եսա վ մ ե ծ ու փոքր ա դա մա նդներ, ոսկի և թա նկա գին քա րեր, ա ռա նձին կա մ հեռյա լ ա վետ ա րա նի, սկիհի, խ ա շի, քա հա - նա յա պետ ական թև ա րքա յա կա ն ո ս կ ե ճ ա ֊ մով'ւ զգեստ ներու, պ ա նա կեներոլ և շքա - նշա ններու, ■ եպ իսկոպ ոսա կա ն գա վա զա ն- ներու և ա րքա յա կա ն գա յիսոններու, ս ո ւր ե ֊ ր Ու, դա շոլյններու, ա տրճա նա կներու, վա - հա ններոլ և ա յլ պ ա տ երա զմա կա ն թե ը ն տանեկան գործիքներու և առա րկաներու վրա ։ Պա տվիրա կությունը տ եսա վ ա մեն դարու հատու!/ իշխ ա նա կա ն, ցա րա կա ն թե եկեղեցա կա ն զգեստ ներ, որոնք համակ գործվա ծ էին մա րգա րիտ ներով և ա յլ թ ա ն կա գին քա րերով։ Աշխարհի զա նա զա ն կող- մերեն կոսոա կվա ծ ոսկին և թա նկա գին քա րերը չէին խ ն ա յվ ա ծ նույնիսկ ա րքա յա կա ն կա ռքերու և ձիերու կա զմա ծներուն վրա, որոնք ևս կցուցա դրվեին ա յդ ընդա րձակ սրահին մ եջ։
Պա տվիրա կությունը իր հիա ցումն ու գնա հա տ ությունը ա րձա նա գրեց ա յն տ ոմա րին մ ե ջ , որ իրեն ն երկա յա ցվեցա վ թա նգարանի պ ա տ ա սխա նա տ ու ա նօրենությա ն կողմ ե։ Ա րձա նագրությունը ստորա գրեցին պ ա տ վիրա կությա ն եկեդեցա կա ն և ա շխ ա րհա կա ն բոլոր ա նդա մները։
Պա տ ։[իրա կությրւձը ա մենեն ետ ք ա ռա ջնորդվեցա վ դեպի Կրեմլի պ ալատին հա րա կից շենքերը, որոնց մեջ ի մասնավորի ա1քՒ կգա րնեին երեք հսկա յա կա ն մ եծու
թ յա մ բ եկեղեցիներ, որոնց ոսկեզօծ և սրածա յր գմբեթները կպսպգա յի ն արևի ցո լքե - րուն տ ա կ։ Անոնց դռները բա ց էին ա յ- ցելոլներու ա ռա ջ, որոնք կոլգա յին միութենական թե ա րտ ա սա հմա նյա ն երկիրներն։ Պա տվիրակությոմւը ա ռա ջնորդվեցա վ Ս. Վլադիմիր տաճարեն ներս, ուր նորոգութ յուններ կկա տ ա րվեիՀ։ ս/ետութւան հա շ- վ ո ւյն ։ Ա յս տաճարին մեջ կդտնվին ռուս մ ե ծ քահանա (ա պ ետ ներոլ և իշխսւններու դա մբա րա ններ ' ի րենց անաղարտ մնա ցա ծ ա րձա նա գրություններով։ Այս տաճարին մեջ է , որ ցա րեր կստ ա նա յին իրենց թա գը և թա գա վոր կհռչա կվեին Հա մա յն Ռուսի ո Պատրիարքին կողմե, որուն դահին քով կգտ նվեր ցա րին դա հո' երկուքն ևս ա մպ հո- վա նիով ծա ծկվա ծ։ Դռան քով կգտ նվի երրորդ ա թոռ մ ը , նու/ն ձևով, որ տ րա մա դրվա ծ էր Մ ոսկվա յի ռուս միտ րոպ ոլիտ ին։ Պ ա տ վիրա կո։թ(ունը սքա նչա ցումով ոիտեց տաճարին զա նա զա ն մա սերը և ջերմեռա նդութ յա մբ հա մբուրեց ա նոր երեք խ որա ննե- րուն սրբատաշ և օծյսւլ սեղա նները։ Այս տաճարին մեջ պ ատվիրա կությա ն ա ն դ ա մ ֊ ներեն տողերս ստորադրողին խ նդրա նք ե ֊ ղա վ, թա նգա րա նի տ նօրենին և Կրոնական խորհուրդի ա վադ ա շխ ա տ ա կից * Նիկիտա Իվա նովիչ Սմիոնո։[ի կողմե ' երգելու հ ա յկական մեղեդի մը կա մ շարական մ ր ։ Ա - նոնց փ ա փ ա գին գոհա ցում տ րվեցա վ с Ուրախ լերօ շա րա կա նով։
Նույն օրը, երեկոյա ն ժա մը 7 .30-ի ն , պ ա տ վիրա կությունը ներկա եղա վ օպ երա ,ի մը, որ վերցվա ծ էր ռուս ա զա տա գրա կան կ յա ն քե ։ Դերակատա,,ներեն ա մենեն ամելի ուշագրավն էր ռուսա զգի հա յտ նի ա րվես- տ ա գետ -երգիչ Ջ ուլով, որ [կկատարեր կույր աշուղի ղերը։ Ներկա յա ցումը կկատարվեր Մ ոսկվա յի մ եծա գ ո ւյն օպ երա յի}, մեջ, որ կգտնվեր Կարմիր հրապարակի և մեր ի ջ և ա ֊ նա ծ հյուրա նոցին շատ մոտ իկրւ Օպերայի դերա սա նները սովետ ա կա ն երկիրներոլ լա վա գույն տարրերն են , որոնք հա վա քվա ծ են Մոսկվա ։ Ա նոնց մեջ կդտնվին նաև երկու հ ա յե ր ։ Ներկա յա ցմա ն ընթա ցքին ր ե մ բա ր ձ րա ցա ն ա վելի քան 4— 5 0 0 հոգի, որոնք մ եծ հա սկա ցողութ յա մբ կա տ ա րեցին ի րենց դ ե րերը։ Երաժշտասեր հա սա րա կություն մր լե - ցո ւց ա ծ էր սրա հը, որ ուներ ութհարկանի և բոլորա ձև օթ յա կներ։
I * * *
Հունիսի 13-ի ն (1 9 5 4 ) , կիրակի օր, պ ա տ վիրա կությունը պ տ տ եցա վ Մ ոսկվա յի զա նա _ զան տեսա րժա ն վա յրերը ' ա ռա ջնորդությա մբ
е էջմիածին а ամսագրի պատասխանատու խ մբա գիր պ րոֆ. Աշոտ Գ. Ա բրահա մյա նիդ „ր պատվիրակության հետ մնաց Մ ոսկվա ' մինչև անոր մեկնումը Մ ոսկվա յեն։
Հա յկա կա ն գաղութը իր մեջ կհաչվե 6 0 — 70 հազար հոգի։ Գաղութին հոգևոր հովիվն է արժանապատիվ Տ . Խաչատուր ա վա գ քա հանա Տ ե ր ֊Հ ա ր ո ւթ յո ւն յա ն . որ պաավիրա. կութ յա ն մա տ ույց անգնա հա տելի ծա ռա յո ւթյուններ' երբ անիկա հա սա վ Կիևեն Մ ոսկվա, Սիրված և հա րգվա ծ հոգևորա կա ն մըն է անիկա, որ հակառակ իր հա ռա չա ցա ծ տ ա րիքին' կվա զե հոն, ուր պարտականությունը կկանչն զինք ։ Անոր կօգնեն Անդրանիկ և Հենրիկ ավադ սա րկա վա գներ, որոնք Ս. էջմիածնի Հոգևոր ճեմա րա նի տ եսչությա ն կողմե ղրկվա ծ են Մ ո սկվ ա ' ուսա նելու հա մա ր։ Գաղութը իր մեք կհա շվե հա յտ նի դ ի ս ։, նականներ, ա կա դեմիկոսներ, քա ղա քա կա ն և զինվորական դեմքեր, գրա գետ ներ, բ ժ ի ժ ներ, ա րվեստա գետներ, հա մալսա րա նա կա ն ուսանողներ և ա շխ ա տ ա վորներ։ Գաղութը, հակառակ իր թվական նվա զութ յա ն, կ վ ա յե - լե հա րգա նք' իր որակին հա մա ր։
Քաղաքին եռուվևռը և երթևեկը դ յո պ ։ա ց ֊ նելոլ համար շինվա ծ է ստորերկրյա մետրո մը, որ կհանդիսանա աշխարհի մ եծա գույն ը և ա մենեն կա նոնա վորը, ինչպ ես հավւսս- տ իա ցոլցին մեզի Փարիզի և Ա մերիկա յի մետրոներր տ եսնողներ։ Մետրոն երկհարկ է և ունի 125 մետ ր խ որութ յուն ։ Անիկա կ ե ր . կարի քա ղա քին գրեթե մ եկ ծա յրեն մ յո ւս ը ։ Մաքրությունն ու կա նոնա վորությունը հա տ կանշական գիծերն են մ ետ ր ո յի ն , որուն ա - մեն մեկ հարկն ու կա յա նը ունի առանձին ՛ճարտարապետական ոճ և գրա վչություն մըւ Ոստիկան և ոստիկա ն ուհիներ կշրջադային ամբողջ գի ծ ի երկա յնքին' հսկելու համար կարգապահության և երթևեկի ա նվտ ա նգութ յա ն ։
Պատվիրակությունը մ ե ծ կամու/ւջեն ա ն ց . նելով ոլղղվեցա վ դեպի Մ ու/կվայի նորա կա ռույց հա մալսա րա նը, որ 3 8 հարկի >1բա բա րձրա ցա ծ հսկա յա կա ն շենք մըն Է, և որ իր մեջ կրնա պարփակել 2 0 .0 0 0 հոգի։ Հ ա մալսարանի մեջ կուսանին ա մենա զգի ուսա _ նողներ, որոնք ձրի ուսա նելե զա տ ' կստ ա նան նաև ամսական որոշ թոշակ մ ը ։ Ա նդրա նիկ և Հենրիկ սարկավագներ կստա նա ն, յուրա քա նչյուրը, ամսական 2 4 0 ռուբլի ։
Պատվիրակությունը ապա ա յց ե լե ց Մ ո ս կ ֊ վայի պատկերաււրահը, ուր կցուցա գրվին հին ու նոր, միջա զգա յին և սովետական նկարիչն երու ստ եղծա գործություններր։ Ա_ մեն ազդի նկա րիչներոլ տ ա րլոներուն մեջ
Ա Ծ Ի Ն . "19.54
կգտ նվեին նաև Սովետական Հա յա ստ ա նի հա յտ նի նկա րիչ Մարտիրոս Սարյանի նկա ր . ներեն ոմա նք։ Նկարները դասա վորվա ծ Էին ժա մա նա կա գրա կա ն կա րգով և ըստ դպ րոցի։ Արվեստասեր հսկա հա սա րակություն մը ե կ ա ծ Էր դիտ ելու դասա կան ո ւ արդ/։ նկա- րիչներու ստ եղծա գործութ յունները։ Օտար- ազգի ա յլ պ ատվիրա կություններ ևս եկած Էին ա յցե լե լո ւ պատկերասրահը և կլսեին բա ցա տ րություններ իխենց բա րբա ռով,
Հունիսի 14-ի ն (1 9 5 4 ) , երկուշաբթի լո ւսնա լի ք ա ռա վոտ ոմւ, ժա մը 2 -ի ն , պ ա տ վիրա կությունը «Մետրոպոլա հյոլրա նոցեն ճա մբա ելա վ դեպի Մոսկվա յի օդա նա վա կ ա յա նը , ուր հա սա վ Ժամը 8 ֊ի ն ։ Ողջերթ մա ղթելու հայքար օդա նա վա կա յա ն եկա ծ Էին « Էջմիածինս ա մսա գրի պատասխանատու խ մբա գիր պ րոֆ. Աշոտ Գ. Ա բրա հա մյա ն, Կրոնից նա խ ա րա րությա ն կ ո ղ մ ե ' Նիկիտա Իվա նովիչ Ս մ իոնով, Մոսկվայի հա յոց հ ո ղ վոր հովիվ ա րժա նա պ ա տիվ Տ . Խաչատուր ա վադ քա հանա Տ եր -Հա ր ոլթ յո ւն յա ն և բ ա րեշնորհ Անդրանիկ ա վա գ սարկավագ Գա- լա մդա րյա ն։
Օդանավը Մ ոսկվա յե ն թո ֊իչք ա ռա վ ա ռա վոտ յա ն ժա մը 4 .5 0 -ի ն և երկոլքուկես ժ ա մեն ( 6 .3 5 -ի ն ) հա սա վ Կիև, Ոլկրաինիո մ ա յրա քա ղա քը, ուր մնա ց մ ե կ ժա մ և քսան վ ա յր կ յա ն ։ Պա տվիրա կությունը 7 .45-ի ն Կիևեն բա ժն վելո վ ժա մը 1 1-ի ն հա սավ Բու- դա պ եշտ ' Հունգա րիո մա յրա քա ղա քը, ուր մնա ց մինչև ժա մը 1 2 .1 5 , որւէե ետ ք թռավ դեպ ի Վ իեննա , ուր հա սա վ ժա մը 1 .1 5-ին Մ ոսկվա յի ժա մով, իսկ տեղական ժա մով ժա մը 1 1 .3 0 -ի ն ։ Պատվիրակությունը դիմա վորելու հա մա ր Վիեննա յի սովետ ա կա ն օդա նա վա կա յա նը եկա ծ Էին Վիեննա յի հա յ ա զ գա յի ն ների ն ' պ ա րոնա յք Հա կոբ Բ՜արյան, Ազատ Վ ա րդյա ն, Հմ ա յա կ Հա էլոբյա ն և Արա մ Ր ւթ յո ւճ յա ն ։ Վերջինը զավակն Է Վիեննա յի հոգևոր հովիվ գերա պ ա տ իվ Տ . Վահրամ ծա յրա գույն վարդապետ Ո լթ յուճյա նի, որ կրա ցա կա յե ր մ ա յրա քա ղա քեն, ա լցի գա ցա ծ Ը 1լա լով իր գստ եր, ո ր կգտ նվի Ա թենքի մ ե ջ ։ Պա տվիրա կությունը ա ռա ջնորդվեցա վ Վիեն_ ն ա յի (гН о Ы ՐօՏէ» հ յո ւր ա նո ցը , ուր մնա ց հինգ օր։
Վիեննա յի հ ա յ գա ղութը իր մեջ կհաշվե 3 0 — 40 ընտ ա նիք, որոնցմե միա ւն մ եկ — երկու ընտ ա նիք կա թոլիկ ե ն , մնա ցյա լները Հ ա յ Առա քելակա ն Եկեղեցվո կպ ա տ կա նին։ Գաղութը տ նտ եսա պ ես ինքնա բա վ Է։ Գլխա վոր զբա ղհւմը ա ռևտուրն Է, ընդհանրապես գո ր գի ։ Ունի մա տ ուռ մը և դպրաց դաս մ ր ,
1954 к Я մ ի и а ի ն ւ՚յ
որ կա զմվա ծ է երիտասարդներն և երիտ ա ֊ սա րդուհիներե, որոնցե ոմա նք ուսանող են Պետական երա ժշտ ա նոցի մ եջ, Խմբա վա րն է պարոն Արա մ Ո լթ յո լճ յա ն , որ կնվա գե օրղի վրա Եկմա լյա ն քա ռա ձա յն . Մատուռը կգտ նվի չորրորդ հարկի մը ,[րա , ուր ամեն կիրակի և տ ոնա կա ն օրեր հա վա տ ա ցյա լ հա - քեր գունդա գունդ կերթան հոգևորա պ ես մ խ ի . թ ա րվելոլ կենա ց բա նին քա րո զո ւթ յա մ բ, Գա_ ղութիս հա յերը կապրին հա մերա շխ ությա մբ և սիրով, մեկ ընտ ա նիքի հա րա զա տ ներ,,լ պ ես, Ոմյին ա կռւմբ մ ը , ուր կհա վաքվին ե - րիա ա սա րդ և երիտասարդուհիներ և կկա զմա կերպ են մշա կութա յին ձեռնա րկներ, Սիր տերնին տաք է Հա յրենիքի և Հա յա սւուսնյա յց Ա ռա քելա կա ն Եկեղ\եցվո նկա տ մա մբ, Հա ր-
դա լից վերա բերմունք ունին Վ իեննա յի Մ խ ի ֊ թա րյա ն միա բա նությա ն ն կա տ մա մբ, որուն ա բբա հա յրը բա րի գա լուստի և ողջերթի հա մա ր երկիցս եկա վ ս/ա տ։[իրա կոլթյսւն նա խ ա գա հին ' Կիլիկիո Կաթողիկ ոսա կա ն աե ղապ ա հ ' բա րձրա պ ա տ իվ Տ . Խւսգ ա րքեպ իսկոպոս Ա ջա պ ա հյա նի մ ո տ , ընկերա կցութ յա մ բ պ ա տ մա բա ն-բա նա ս ՚եր դերհա րդելի Հ . ներսես Ակին յա ն ի և Հ . Պողոս Պետրոս- յա ն ի , Տ . Խադ ա րքեպ իսկոպ ոս Ա շա պա հյա ն փոխա դա րձ ա յցե լո լթ յա ն գնա ց մա յրա վա նք, ա բբա հոր մ ո տ , ը նկերա կցութ յա մբ պ ա տ ,[ի . ր ա կութ յա ն ա ն դ ա մ ն ե ր ո վ ։ Տեղի ունեցա վ պ ատշաճ հյուր ա սիր „ լթ յո ւն, ո ր մ և ետքպ ա տ վիրա կությունը պ տ տ եցա վ մ իա բա նութ յա ն ապարանն ու մա տենադա րանըւ
Վ իեննա յի պատվական ա զգա յինները պ ա տ վիրա կությա ն հա մար վերա պ ա հա ծ Էին
ջերմ ընդունելութ յուն մ ը , որուն ա պ ա ցույցը բա զմ ի ցս տվին պ ա տ վիրա կությա ն Վիեննա բնա կութ յա ն մ իջոցին, Ա նոնք պ ա տ վ յ,ր ա կ ո լ ֊ թ յա ն հետ մ նա ցին միշտ և ա ռա ջն որ դեցին զ ա յն Վ իեննա յի պ ատմա կա ն և հնա գիտ ա կա ն վա յրերը, Կա զմա կերպ եցին ՜ճոխ ճաշա սեղա ններ Վ իեննա յի ա մենեն շքեղ ճ ա շ ա ֊ րա ններուն թե ընտ ա նեկա ն հարկերււլ տակ։ Ա նմոռա նա լի պիտի մնա մա նա վա նդ ողջերթի սեղա նը, որ տ րվեցա վ վերջին գիշերը, Վ իեննա յի լա վա գույն պ անդոկին մեջ, ուր հա վա քվա ծ Էին Վ իեննա յի բոլոր հ ա յ ա զգ ա յինները հա նդերձ ը նտ ա ն յո ք ։ Ասկե զատ պ ա տ վիրա կությունը ա ռա նձինն հյւււրասիր_ վեցա վ պ ա րոնա յք Պ ա րսա մյա նի, Սարդիս Կա րա պ ետ յա նի և Հմ ա յա կ Հա կո բյա նի 1ՈՈԼ- ներուն մ եջ։
ծ # #
Հունիսի 17-ի ն (1 9 5 4 ) , հինգշա բթի օր, Հովհս/ննու Կարապետի և Աթա նա դինե եպ իսկոպոսի տ ոնին, մա ա ուցվեցա վ սուրբ ա ն
մա հ պատարագ Վ իեննա յի հա յոց մատուռին մեջ, ։։,ր ներկա Էր ա մբողջ վիեննա հա յոլ-
թ յո վ ը , Պատարագը մա տ ույց Երուսաղեմի միա բա ններեն և ժա ռա նդա վորա ց վա րժա րանի տեսուչ հոգեշնորհ Տ . Հա յկա զուն վա րդապետ Ա բրա հա մյա ն, Ք ա րոզեց ԿիլիկիոI ա թողի կ ույ ութ յա ն տեղա պ ա հ1 բա րձրա պ ա -
աիվ Տ . Խադ ա րքեպ իսկոպոս Ա ջա պա հյա ն, որ խ ա բրիկներ տ վա վ Մ ա յր Հա յա ստ ա նեն և խ ա նդա վա ռեց ներկա հա յ հա սա րա կություն ը , Սուրբ պատարագի ընթա ցքին Հյո ւսի սա յի ն Ա մերիկա յի առաջնորդական տեղապահ դ1։րաշնորհ Տ . Մւսմբրե ա րքեպ իսկոպոս Գալ- ֆ ա յա ն , ընդա ռա ջելով Վ իեննա յի ա զ գ ա յի ն - ներոլ փ ա փ ա գին, դպրության չորս ա ստ իճա ններ շնորհեց Վ իեննա յի դպրաց դասի ա նդա մներուն և ուրար կրելու մասնավոր ա րտոնություն պարոն Կարապետ Տ ո ն ի կ յա - նի, որ սա րկավագի պաշտոն կկատարե սուրբ պատարագի ընթ ա ցքին, ա ռա նց բ ա ցա կա յութ յա ն,
Վ իեննա յի հա յ գաղութը մեծա պ ես հրճվե_ ց ա վ ա յսքա ն վեղա րավոր և բա րձրա ստիճան հոգևորա կա ններ ունենա լով իր մեջ, Վ իենն ա յի հ ա յ գաղութը ա յսքա ն վեղարավորներ միա ժա մա նա կ երբեք չէր տ եսա ծ Վ իեննա յի մ եջ, Պ ա տ ,իրա կությունը նույն օրը, կեսօրե ետ ք, ա յց ե լե ց Վ ա ն ն ա յի ա րքա յա կա ն ա մ ա ֊ ռա նոց-պ ա լա տ ը, որ կկոչւԱ, (յյո նր ր յո ւն , ա ռա ջնորդութ յա մբ գաղութի ակա նա վոր աղ դա յիններուն։ Պալատը ընդա րձակ տարա՜ծութ յա ն վրա փ ռվա ծ հսկա շենք մըն է , а - բուն արտաքինը եթե ա յնքա ն ուշագրավ չէ, սա կա յն ներքինը գրավիչ է և գեղա րվեստի գլո ւխ -դո ր ծո ց ։ Պալատին զա նա զա ն մասերը ունին յուրա հա տ ուկ պա ա մ ո ։ թ յո ւն , կա պ վա ծ Ավստրիո կա յսրներուն ու կա յսրււլհիներոլն, ի շխ ա ն ն ե ր ո վ ու իշխ ա նուհիներով վ ւա ռ ա ֊ վոր ու ա րկա ծա լից կյա նքին, Սենյակները կմնա ն անփոփոխ ու ա նա ղա րտ, ինչպ ես Որ էին ի ր են ։յ ա րքա յա կա ն բն ա կ ի չն ե ր ո վ օրով։ Մեկ քա նի սենյա կներու պ ա տ ե ր ո վ ,[րա ա նխ նա յորեն ոսկի է գործա ծվա ծ, ինչպ ես էր պարագան Կրեմլի պալատի ի ն չ-ի ն չ ս ե ն յա կ ն ե ր ո վ հա մա ր։ Պալատին ետին կդ նվի ը ն . դարձակ բուրա ստ ա ն մը կա նա չա զա րդ ու կա մա րա կա պ թա վուտ ներով և անուշահոտ ղ ո ւ/նզգո ւյն ծա ղիկներով։ Վ իեննա յի բնա կ- չո ւթ յո վ ը հոն կդիմե տ ոնա կա ն օրերուն ' զվարճա նա չու և հա նդստ ա նա լոլ հա մա ր։
Հունիսի 19-ի ն (1 9 5 4 ) , շա բա թ օր, Ս. Գրիգոր Լոլսավորչի Խոր Վիրապ ե ելլելու տ ոնին, պ ա տ վիրա կութ յռվը կեսօրե ետք ժամը 5 .3 0 -ի ն , տեղական ժա մով, 1Հ. Լ . М .
20I о Մ ի Ս. 0 Ի ն 1954
օդանավով Վ իեննա յե ճա մբա ելա վ դեպի Բեյրութ։ Մ խիթար յա ն միա բա նությա ն ա բբա հա յրը «ղ չ^ր թ ի համար եկա ծ էր պարոն Հմա յա կ Հա կոբյա նի տ ունը, ուր կեսօրվա ն ճաշի հրավիրված կ պ ա տ ,լիրա կութ յոձը. Հ . Ներսես Ակին յա ն և Հ . Պողոս Պետրոսյան կընկերակցեին ա բբա հոր։ 11ղչերթի համար օդա կա յա ն եկա ծ էին Վիեննա յի հ ա յ գա ղութին գրեթե բոլոր ա նդա մները ի րենց տ ի կիններով և զա վա կներով։ Անոնք կմաղթեին բա րի ճանապարհ և միա ժա մա նա կ բա րի վերադարձ դեպի Վ իեննա ' ուր ա յս ա նգա մ միասին ճանապարհ՛որդելու համար Դե Պ1՛Ս. էչմիա ծին՝ ներկա ըլլա լու հա մար Ա մեն ա յն Հ ա յո ց Հա յրա պ ետ ի ընտ րությա ն և օծմա ն հոգեպարար արարոզություններունւ
Պատ վիրա կությունը գիշերով ա նցնելով Յուկոսլավիո և Հունա ստա նի երկինքներենհա սա վ Պոլիս, գիշերվա ն ժամը 9 .4 5 -ի ն , Վ իեննա յի ժամ՛ով, իսկ տեղա կա ն ժա մով 1 0 .4 5 -ի ն ։ Բ ՚յուրքիո Հ ա յո ց ա մենա պ ա տ իվ պատրիարք հոր' Տ . Գարեգին ա րքեպ իսկոպոս Խաչատուրյանի կողմե Օդակայան դիմա վորելու եկա ծ էին գեր. գեր. Տ . Սահ ակ ծա յրա գույն վարդապետ Փա փ ա ղյա ն և Տ . Գարեդին ծա յրա գույն վարդապետ Գ ա զ ա ն ֊ ձ յա ն ։ Անոնց կընկերա կցեին а Մարմարա» և « ժամա նա կօ թերթերու թղթա կիցներն ու ա յլ ա զգա յիններւ
Ա մենապ ա տիվ սրբա զա ն պատրիարք հ ա յ- ՐԸ թրքական կա ռա վա րությա ն հա մա հա ճ ա րտ ոնությա մբ կա րդա դրա ծ էր պ ա տ վիրա կությունը 3— 4 օր Պոլիս պ ահել հյուրա մե _ ծա րելու հա մա ր, բ ա յց Կիլիկիո Կաթողիկոսական տ եղա պ ա հ' բա րձրա պ ա տ իվ Տ . Խագ արքեպիսկոպոս Աչապահ յա ն շնորհա կա լություն հա յտ նելով պատրիարք սրբա զա ն հոր ա յս ա զնիվ կա րգա դրությա ն համար ց ա վ հա յտ նեց, ո ր պիտի չկրնա ա վելի երկար ժամանակ բա ցա կ ա յիլ Կիլի^լիո Ս. Ա թոռեն, ուր ընթա ցիկ և կա րևոր գործ՛եր առկախ մ ն ա ցա ծ էի ն , և ուր հեռա գրվա ծ էր , թե պ ատվիրակությունը Բեյրութ կժա մա նե հունիսի 2 0-ի ն (1 9 5 4 ) , կիրակի օր, ա ռա վոտ յա ն ժամը 4 - ի ն ։
Պատվիրակությունը Պոլիս մնա ց մ եկ ժա մ, որմե ետք Վ իեննա յի ժա մով 1 0 .3 0 -ի ն , տ եղական ժա մով 1 1 .3 0 -ի ն , ի սկ էիրա նա նյա ն ժա մով 1 2 .3 0 -ի ն , նույն К - Լ - М * օդա նա վով Պոլիւձնն ճա մբա ելա վ դեպի Լիբանանի մա յրաքա ղաքը '1 Բեյրութ, ուր հա սա վ հունի՛սի 20~իՀւ (1 9 5 4 )ճ կիրակի ա ռա վոտ , Ս■ էջմիածնի տ ոնին, ժա մը 3 .3 0 - ի ն ։
Հս՛կա բա զմութ յուն մ ը փ ոլթա ցա ծ էր դ ի մա վորելու պ ատվիրա կությունը, որուն օդա - նավեն էջքը ողջունվեցա վ որոտընդոստ ծա - վւերովւ Լիբանանի Նա խագահ' Նորին Վ սեմու
թ յուն Ք ա միլ Շամուն իր ներկա յա ցուցիչը ղըր՛ կա ծ էր Խալդեի օդա նա վա կա յա նը' իր անունով բա րի գալուստ մա ղթելու համար պատ- ի ր ա կ ո ւթ յա ն պետ և Կիլիկիո Կաթողիկոսական տ եղա պ ա հ' բա րձրա պ ա տ իվ Տ . Խաղ ա րքեպ իսկոպոս Աչապահ յա ն ի ։ Լիբանանի կա ռա վարությա ն կա րգա դրությա մբ ոստ իկանական ջոկա տ մ ը բա րևի կ ե ցա ծ էր օդա նա վա կա յա նի մուտ քին, ուր Տ . Խադ ա րքեպ իսկոպ ոս Ա չա պ ա հ յա ն օրհնեց զանոնք խ ա չա կնքումով։ Կիլիկիո Կաթողիկոսարանի և Բեյրութի ա զգա յին ա ռա չնոր դարանիկողմե բա րի գա լուստ/։ համար օդա կա յա ն եկա ծ էր Լիբանանի ա ռա չնորդ և Կաթող/ւկո _ ս արանի տ նօրեն ժողուԼի ա տ ենա պ ետ ' գե րաշնորհ Տ . Խորեն եպ իսկոպ ոս Բա րոյա ն, ընկերա կցութ յա մբ հոգեշնորհ Տ . Սահ ակ ա- բեղա Ա յվա զյա նի , հոգեշնորհ Տ . Մեսրոպ աբեղա եումուրթա ճյա նի և Ա զգա յին Կրոնա_ կան ո ւ Քա ղա քա կա ն ժողովն ՚ևրու ներկա յա ցո ւցի չնե ր ո վ ւ
Հա զի վ կա րելի եղա վ պատվիրակության ա նդա մներուն հա մար ճա մբա բա նա լ և թ ա փոր կա զմ ե լ դեպի Հ ա յո ց Կաթողիկոսարանը, Ա նթիլիա ս։ Մ ա յր Տա ճա րի զ ո ւյգ զա նգա կներ ր ո լ զվա րթ ղողա նչներուն տակ թափորը մուտք գործեց Կաթողիկոսարանի դուռնեն ն՛երս, ուր հա վա քվա ծ էին բա զմա հա րյուր կա րոտ ա բա ղձ հա յերւ Կատա րվեցավ կարճ գոհա բա նա կա ն աղոթք և թափորը «էջ Ս իա - ծինն ի Հօրէօ շարականի շեշտերուն տակ ուղղվեցա վ Վ եհա րա ն, ուր խ ոսք ա ռա վ պ ա տ վիրա կությա ն պետ և Կիլիկիո Կաթողիկոսա կա ն տ եղա պ ա հ' բա րձրա պ ա տ իվ Տ , Խադ ա րքեպ իսկոպոս Աչապահ յա ն ' շեշտ ելով պ ատվիրա կությա ն ուղևորությա ն նպատակը դեպի Ս. էջմիածին և տ ա լով խաբրիկն՛եր Մ ա յր Հա յա ստ ա նեն։ Հա կա ռա կ երկար ճա նապ ա րհորդությա ն պ ա տ ճա ռա ծ հոգնության և ա նքնությա ն' Տեղա պ ա հ սրբա զա ն հայրը սիրով ընդունեցա վ իրեն ա չա հա մբույրի մ ո տ եցող հա վա տ ա ցյա լ և հա յրենա բա ղձ իր զա վա կները և ա նոնց բա շխ եց առատաձիր օրհնություն Ս. էչմ ի ա ծն ե ն , ա լեփա ռ Արա- րա տ են ո ւ քա ռա գա գա թ Ա րա դա ծեն։
Ա ռա վոտ յա ն ցոլքերուն տակ հա յրենա բա ղձ հա յորդիներ Վեհա րա նեն ի չն ե լո վ ' մտ ա ն Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ Մ ա յր Տա ճա րը, ուր սկւսած էր մա տ չիլ ա ռա վոտ յա ն ժա։1երգու- թ յուն ՛և սուրբ պ ա տ ա րա գ։ Ք ա րոզեց Ամերի- կա հա յոց առաջնորդական տեղա պ ահ գե ր ա . շնորհ Տ . Մ ա մ՚բրե արքեպխւկոպոս Գալֆա- յա ն , պ ա նծա ցնելո վ Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիա ծնի դերը ա նցյա լին և ներկա ւիսւ Հավարտ սուրբ պատարագի կա տ ա րվեցա վ Հա յրա պ ես տական մ ա ղթ ա նք' Կաթողիկե Ս. էջմիածնի տ ոնին ա ռթիվ։
1954 է А 1Г Ի и. Ծ I' 1. 21
Պա տվիրա կությունը հա նձն ա ռա վ ա յս երկա րա տև ուղևորությ՛ունը շատ տխուր ա ֊ ռիթով մ ը . անիկա սա կա յն ծա նրա գույն սուդին հետ ա րժա նա ցա վ խ ա նդա վա ռ և հուսա , դրող ա պ րումներոլ Մ ա յր Հա յրենիքի հողին վրա , և իր հետ րերա վ մեր Հա յրենիքի և ժողովուրդի վերա ծա ղկող կյա նքին ոգևորիչ իրա կա նությա ն ա վետ իսը։ Աւոոր համար սուդի ա ռընթեր ՛եղավ րա նրերը ուրախու
թ յա ն ։ Ա յդ իսկ պատճառով կարելի է Սաղմոսերգուի հետ ևյա լ բա ռերով վերջացնեք մեր ա յս հա մառոտ ուղևորական նկա րա գրությունը.
— «Ը ն դ երեկոյս հսւնզիցեն |Ա>|իք, ա ոա - ւօւոու հզիցի ուրսւիւութիւն»:
(«ՀԱՍԿ», պ աշտոնա կա ն ա մսա գիր Կաթողիկոսությա ն Հ ա յո ց Կիլիկիո, Անթիլիա ս, 1 9 а4 р . , հուլիս— օցոստ ոս.
Л* 7 — 8 )
Դ1Ա Տ Մ Ա - Ր Ա Ն Ա Ս Ի Ր 11Կ Ա Ն
Մ Ե Ս Ր Ո Պ Մ Ա Շ Տ Ո Ց
Գ Լ Ո Ի 1 ս Ա Ռ Ա Ջ Ի Ն
ՄեՍՐՈՊԻ ԱՇխԱՐձԱԿԱՆ ԿՅԱՆՔԸ
«1ՐՈՖ. Հ . ԱՃԱՌՅԱն
§ ւ
եսւ ՚ռսյ կ ա մ Մսւշսաց, հա յ մ ա տենա գրությա ն հա յրն ու հիմնա դիրը, ծնվել է Տարան գա վա ռի Հա ցեկա ց գ յո ւղ ո ւմ ։ Ա յս գյո ւղ ը,
որ մինչև ա յժ մ էլ գո յութ յուն ունի և հա յոց մեջ Հա ցիկ, իսձլ քրդերի մ ե չ հա սիկ կոչումն է ստ ա ցել, գտ նվում է Մշո հա մբա վա վոր դաշտի մեջ, Մեղրագետի աշ կողմը, Մ ուշ քաղաքից մոտ 4 0 կիլոմետ ր վեպի ա րևելք (հետ իոտ ն ութը ժամվա ճա նա պ ա րհ)։ Հին մա տ ենա գրությա ն մեջ Կորյուն (էջ 6 ) , Ղա զար Փարպեցի (էշ 1 3 ) և Ասողիկ (էջ 7 4 ) կ ո չում են Հա ցեկա ց Ա հա մա րում են գ յո ւղ , իսկ Խորենացին (Գ , խ է ) , Հովհա ն կա թողիկոս (է ջ 6 9 ) և «Պատմոլթիմե Ս րբոյն ներսե - սի я (Էջ 2 8 ) կոչում են Հ ա ցե կ ա ց, առանց գյուղ ա սելու։ Բուզա նղ (Գ , ժ թ ) նույն գյուղը կոչում Է Հա ցեկա ց գյուղ և հա մա րում Է կ ա ր ճա զատների սեփա կա նությո&ւ։ Սւսսնեցին գործ Է ա ծում նույն բա ռի նա խ դրիվ հ ա յց ա կան ձևը' «ծնեա լ ի Հա ցիսօ (Էջ 2 4 ) , իսկ аՀա յսմա վուրքը (մ եհեկի 1 3 ) նոր հնչման հա մա ձա յն դՖում Է Հա ցիկ:
Նոր ա շխարհագիրներից ա յս գյուղի վրա խ ոսում են Ինճիճյա ն, «ՍտորագրութիւՏւ Հին Հա յա ստանեա յցտ (Վ ենետ իկ, 18 2 2 թ ., Էջ1 0 4 ), «Նոր Հш յш иտ ш նя (ա յն Է' ն ույն հեղինակի «Աշխարհա գրութիմն չորից մասանց
ա շխ արհի, մասն Ա ( Ա սիա )։ հատոր Ա (Հ ա յա ս տ ա ն ի , Էջ 1 9 1 ) , Հ . Ներսես Ս ա րգսյա ն, «Տեղա գրութիւնք ի Փոքր և ի Մեծ՛ Հա յսя (Վ ե նետ իկ, 18 6 4 թ . , Էջ 2 3 6 — 2 3 7 ) , Իսկ Միրա- խ ո ր յա ն , сгՆկարագրական ուղևորութիճւշ,թեև բա վա կա ն ընդա րձա կ խ ոսում Է Մշո գյուղերի մա սին, բ ա յց չի հիշա տակում Հ ա ց ի կ ը ։--- Հա ցիկ կա մ Խասիկ գյուղի հետչպ ետ ք Է շփ ոթել Խ ա սգյոլղը։ որ նույնպ ես գտ նվում Է Մ ուշից դեպի հա րա վ-ա րևելք , Բայց հեռու Է նրա նից վեց ժամվա ճա նա պ արհով ե դտնվոււՐ Է Մեղրագետի ձախ ե- [Հեսում ւ
§ 2Մեսրոպ որդին Էր Վարդան անունով մի
մա րդու, որին « երանելիս Է կոչոաէ Կորյոմնը ( Կ 6 ) . դա նշա նա կում Է, թե ա յն ժա մ ա նա կ, երբ Կորյունը դրում Էր իր Պա տմութ յո ւն ը , Վարդանը արվեն մ ե ռ ա ծ Էր։ 3*ըն- տ ըգլյա նն Է/ (Էջ 9 4 ) ասոսէ Է, թե «երա նելի» տիտղոսը ա վելի հոգևորա կա նների համար Լ գործա ծվում, ուստ ի Մ եսրոպի հա յրը քա հա նա պիտի լի ն ե ր ։ Գա թըրճյ/սնը, (ГՏիե զե ր ա կա ն պատմութիւնօ, Р ։ (Էջ 5 2 3 ) և Էմինլւ, «Հա յկա կա ն ւսյբուբէնքօ (էջ 4 4 ։ ծ ա ն .) կ ա ր ծում են , թե Մ եսրոպ ը' Մ ա մի կոն յա ն ց ե ղ ի ց , հետ ևա բա ր ավնվական էր։ Ա յս ենթա դրութ յա ն իբր փաստ ՛են բե ր ո ւմ , նա խ ' ծնվելու տ եղը' Տ ա ր ո նը , որ Մ ա միկոնյա ննձրի սեփ ա կա նությունն էր, և երկրորդ' Մեսրոպի հոր
1954 • 1 5 մ ի ա ս ի ն շ 3
Վար դան անուՏԼր, որ առհասարակ տրվում Էր Մ ա մ իկոն յա ն ցեղի մարդկա՛նց։ Թ վում է , թե ա յս կա րծիքը ընդունել է նա և Խ ա լա թյա - ն ը , а Ղազար Փ ա րպ եցի և գործք նորինа (էշ 4 ) . « Տա ղա գս Մ եծին Մ եսրոպ ա յ ևս կարծիս ինչ ւա յտ նեա լ են ո մ ա ն ք ի սիրա բա նից' եթէ ի Մ ա միկոնեա ն լեա լ էր ի տ ՚ոհմէո։ Այս խ նդիրը մի քիչ ավելի երկար քննո ւմ է Հ ա ր ո ւթ յո ւն յա ն ը , «Հ ա յո ց գիրըտ (էջ 3 8 8 — 3 8 9 ) ։ Սա նա խ մերժում է Վարդան անվան փաստ ա կա նությունը, որ տա լիս է էմ ինը , սա հքով թ ե ' 0Հա ցեկա ց գյ՛ուղի բնա կիչ մի պարզ գյ՛ուղացի ևս կա րող էր Վարդան կոչվելЛ. ր ա յց ի նկա տ ի ունենա լով ուրիշ պա աճա - ռա բա ն ութ'/ոլննե ր , հա վանա կա ն է հ ա մ ա րում, որ Մեսրոպր ա զնվա կա ն ընտա նի - բից էր՛
Հարությ՛ունյանի հիշա ծ պա տճա ռա բւս)։ ու- թյունները հետ ևյա լներն են.
ա. 4Դժվար թե մի հա սա րա կ ընտա նիքի հա յր յուր որդու կրթությունը հա նձներ (ո ւ զում է ա սել' կա րողա նա ր հ ա նձն ել) ուղղա կի եկեղեցվո պ ետ ի, կաթողի՛կոսի ձեռքը, որ անմիջական հա րա բերությա ն մեջ էր երկրի քաղաքական պ ետ ի, ա րքա յի հետՏւ
ր . « Ա յն ժա մա նա կ մ ի ա յն ա զնվա կա նների զավա կներն էին ա /եպ իսի բա րձո կրթություն ստանում — մինչև որ սուրբ Մեսրոպձյ ուսուցա նող հ ա ն դ ի ս ա ն ա լո վ կ ր թ ո ւթ յա ն սա հմա ններն ա ռա վել ընդարձակեցտ։
գ . (ГԱ րքա յա կա ն պ ալա տի պ ա շտ ոնյա յք ևս ա զնվա կա ններից է ի ն — նա ՛ մա նա վա նդ որ սուրբ Մ եսրոպը բա ցի քա րտ ուղա ր լի ն ե լո ւց , զինվորա կա ն բա րձր պ ա շտ ոնյա ևս էրա
Հա րո ւթ յուն յա նը մ տ ա ծո ւմ է , թե ա յս ե ն թա դրությա ն դեմ միա կ զորեղ ա պ ա ցո ւյցը , որ կա րելի է մեշ բե ր ե լ, աքս է , թե մեր պ ա տ մա գիրներից և ո ՛չ մեկը չի հիշոսէ Մ ես . րոպի աւքնվա կան ութ քունը. բ ա յց սրա համար Էլ ոմւենք օտար մի վ կ ա յո ւթ յո ւն , ա յն Է ո-Կայսերաց պատմութիմէՖը, ուր ա սվում Է, թե « Մեսրոպ երա նե/ի Տա րօնւսցի ի Հա ցե ա ց ղեղջէ յւսզա տ տ ա ն է ...» :
Ա յս պ ա տ ճա ռա բա նություններից ա ռա ջինը մենք չենք կա րող ընդ՛ունել, ինչպ ես պ իտի ց ո ւ յց .տ ա ն ք հետ ո՝ § § 3 և 1 1 . մ ն ա ց յա լները բա վ ա կա ն հա մոզիչ ե ն ։
Ա յսպ ես է մ տ ա ծո ւմ նաև. Ա բեղյա նը ( « Սովետա կա ն գրա կա նություն» , 1941 թ . հունվա ր, էջ 4 8 ա ), որ ի նկա տ ի ո ւնե նա լո վ աքն, որ 1 ) Կորյուն (էջ 1 4 ) ա սում է Մեսրոպի համար' «մերկա նա յր ա յնուհ՛ետև զիշխ ա նա - կիր ցան՛կ ո լթի ւնսնռ, 2 ) Մնսրոպ շատ երիտասարդ հա սա կում ա րժա նա ցել է դա ռնա լու արքունի քա րտ ուղա ր և զինվորա կա ն, ուստի Մեսրոպ պ ետք է լիներ ծա գումով ա զնվա կա ն և ոչ ժ ողովրդի « ստորին խ ա վԻ-
րիցՏւ Ա յն դա րում ժողովրդի а ստորին խ ա վիв մի մ ա րդ դժվար թև ա յդպ ես բա րձրա -նա ր։ — Իշխանակիր բա ռի վրա պ նդում էր նաև Նա հա պ ետ յա ն ( «Բ ա զմա վէպ », 1907 թ ., էջ 1 9 8 ՚ա ) և Մեսրոպին հա մարոսէ Էր «իշխա - նա զոմւՏ։
՞ա յց հա մենա յն դեպս խ որա պ ես ի նկա տի պ ետ ք Է ա ռնել Բուզանգի մի հա տ վա ծը, որ ա մ ենա մ եծ ն շա ն ա կ ո ւթ յո ւն ունի ա յս պ ա րա գա յին։
Բուզա նդը (Գ , ժ թ ), խ ոսելով Պապի (Հ ո ւսիկի որ դո ւ) հարճի մա սին, հետ ևյա լ տ եղ եկությունն Է տ ա լիս. «Բ ա յց Պա պ ա յ ի բուն ի կնոջէն ոչ մ ն ա ց , ա յլ էր նորա հա րճ մի ի դա սսռէն Տ ա ր օն ո յ, ի Հա ցե ա ց գեղջէ կ ա ր ֊ ճա զա տ ա ցն. և մնա ց որ ի հարճ՚է անտի ի Հ ա ցե կ ա ցլո յն , որում անուն իւր որդլո յ հարճին Վրիկ կոչէր յ>ւ
Մ եզ հա մար ա յստ եղ կա րևորություն ո ։Ֆ ե- ցողր Հա ցեկա ց գյուղի մա սին տ րվա ծ ծա ն ո թությունն է . Բուզանդը գյուղին տա լիս է կա րճա զա տ տ իտ ղոսը, արդ {քննենք ն ա խ , թե ի ն չ է նշա նա կում ա յս րա ոը ։
Ինճիճյա նի Հնա խ ոսությա ն մեջ ա յսպ իսի մի տիտղոս չի նշա նա կվա ծ, նոլքնպես Հ ա յկա զյա ն բա ռա րա նը չունի կսւր6ա զատ. մ իա յն Առձեռն բա ռա րա նի երկրորդ տ պ ա գրությունը դիտ ե կա րՏա զա տ «օձ ու կա րիճ, չա րա ճճիВ։ Բ ա յց ա յս նշա նա կությունը ա մենևին հա րմա ր չէ տ՛եղին։ ԱռձեոՏւ բա ռա րա նը վկա յութ յուններ չունենա լով՝ չենք, կա րող ի - մ ա նա /, թե հիշյա լ բա ռ ը որտ եղի՛ց է ա ռնը- վա ծ, Բուզա նգի վերոհիշյա լ հա տ վա ծի"ց, թե մի ուրիշ մ եզ ա նհա յտ հատ՛վածի՛ց, ուր ա յս նքան ա կութ քունը հա րմա ր դա ր։ Եթե վերփ Վկա էությունից Է ա ռնվա ծ, ա ն յո ւյտ նշա նա - կոլթյունը հա րմա րեցրա ծ Է պ ա յա զա տ , հարազատ բա ռերի ն մ ա ն ո ւթ յա մ բ ' ի բր թե կա րիճ և պ ա րսկերեն 2ЭС1аП «ծՀւվեբ բա ռերի ց, ինչ որ ա նընդունելի Է։ Իսկ եթե մի ուրիշ տ եղից Է աոՏւված■, ա ռա ջինը մնում Է քն ն ե - /ի ' գոնե ի բր և տ ա րբեր բա ռւ
•Բանի որ խ ոսքը մ ի գքոլղի, ա յն Է/ մի կ ա լվա ծի մա սին Է, պ ետք Է կա րծեի թե Բուզւսն- ղը ա յս բ ա ռ ո վ նշա նա կում Է դա սա կա րգա յի ն կալվածատի՛րական մի ա ստ իճա ն։ Այս մտ ա ծութ յա մ բ կսւրՏազատ բա ռ ր պ ետք Է որ ծա գա ծ լինի կարին «փ ոքր, հա մա ռոտ Տ և ազա տ ո-ա դնվա կա նռ բա ռե ր ի ց , ուստի և նշա նա կում Է «փոքր ա զա տ , երկրորդական կա մ ա ննշա ն ա զնվա կա նս։ Ա յս նշա նա կոլ- թ յ՚ո ւն ր հա րմա ր Է դալիս թ ե ՛ գ յուղին և թ ե ' մա նա վա նդ Պապի հարճին — հա րճությունը ա {ն ժա մա նա կ Էլ ա նա րգա կա ն մի ւ[իճակ
I. Հայ հին մատենագրության մե{, ինչքան որ տպագրությամբ քանրթ Է, ես այսպիսի - րաո չեմ դսսսծէ
.թ ե լ ո վ , ՀազԻՎ թե մի պատվավոր ա զնվա կան հանձն ա ռներ Պապին հարճ լինել, մինչդեռ աննշան ա զնվա կա նի համար խ ո տելի չէր ՛
Եթե կ ա ր հ ւ ս զ ա տ նշա նա կում է « ստորին ազնվականЛ, պ ետք է ստ ուգել, թե Բո սլան դը ա յս բա ռը ո ՞ւմ է տա լիս, Հա ցեկա ց գ յուղի՞ն թե հա ցեկա ցի կնոջ: Պա բզ ե լ ա յս կետը՝ դատ հարկավոր է , որովհետև եթե միա յն ՝Պապի հարճն էր կա րճա զա տ , մ ն ա ցյա լ հա - ցեկա ցիք կմնա ն ա զա տ ։
Որպեսզի կւսրհազատ բա ռը պատկաներ միա յն հարճին, պետք էր, որ տ րվա ծ լիներ կա ՛մ ուղղական և կա ՛մ բա ցա ռա կա ն, ա յս պ՛ես' «Հա րճ մի ի գա ւա ռէն Տ ա ր օ ն ո յ, ի Հ ա ֊ ցեկա ց գեզջէ, կարճազատս, կա մ «Հա րճ մի ի գաւառէն Տ ա ր օն ո յ, ի Հա ցե ա ց դեղջէ, ի կա րճա զա տ ա ցն»։ Որովհետև ա յսպ ես չէ և տեղիք էլ չկա կա րծելու, թե ի նախդիրը ընկա ծ է ա յստ եղ, •ուստի մնում է ընդունել, թե կարնազսւտացն սեռա կա ն է և հետ ևա բա ր պ ատկանում է ա մբողջ գ յո ւղ ին ։ Բոլ- զանդն ո լզոսէ Է ա սել, թե Հա ցեկա ց գյուղը կարճազատների կա լվա ծը և սեփ ա կա նությունն Էր- ուստի Մեսրոպն Էլ, որ հա ցեկա ցի Էր, ա ռ ա ռա վելն կսւր6ագաւո Մ ա մ իկոն - յա ն Էր և ո ՛չ ա վելի։
Ավելորդ Էր, բ ա յց ա մբողչութ յա ն համար ստ իպ վա ծ ե մ հիշատակել Հ . Գ. Նա հա պետ- յա ն ի ա յն հոդվա ծը, որի վերնադիրն Է դըժ- բա խ տ ա բա ր «Ուս ու/էնա սիրո լթիւն Ս. Մ ես- րո վբա յ վարմէւց և հա յկա կա ն դրոց դհւտ ին»։ Այս հոդվածի մ ե ջ , որ բունում Է «Բ ա ղմա - վէպտի 19 1 4 թվա կա նի հունվա ր, փետրվար և մարտ հա մա րները, հեղինա կը ո ւզո ւմ է ց ո ւյց տ ա լ, թե կւա-Տսւցատ&ձ/յք (ո ր և հա րՏա զա տ ) հին Վահևոլնիքն էին , որոնցից Տիգրւսն Ր խ լել էր իշխանակա՛ն իրա վունքները և դրա համար էլ կոչվում էին կա րՏա գսւտ1; Հ ա ց ե կաց գյուղա ցի Վրիկը հենց Մ եսրոպի հայր Վարդանն է (Վարդան անոմևը կրճա տ վելով դարձել էր Վրիկ, ինչպ ես Ա ստվա ծա տուր լի նում է Ասո, Մաշտոց դաոՏԼոսէ է Մյյտո և ա յլն ) ։ Եվ որովհետև Վրիկը որդին էր Պապի, օորդւոյ 8 ոա կա ն, ո ր դ լո յ Վրթանիսի, որդւոյ Ս. Գրիգորի Լոսւա ւորչին», ուստի
1. Р ուզա նղի կա ր6ա զսւտ բ ա ռ ը Շ գ տ ա գ ռ ր ծ ձ լ է նա և
Ռ ա ֆ ֆ ի ն , ի ր ւՍ ա մ վ ե լւ վեպ ի մեք (տ պ . 1 8 8 6 , է { 1 3 9 ,
գ լո ւխ Ժ Գ ) ։ Շ ա տ Գ շ տ է վ ա ր վ ո ւմ ն ա , ե ր բ
կ ա րՏա գա տ ք հա մ ա ր ո ւմ Է Հ ա ց ի կ գ յո ւ ղ ի ն և հ ա ց ի ,
կ ե ց ի ն ե ր ի ն տ ր վ ա է մ ի տ իտ ղոս (մ ա կ ա ն ո ւն ) , բ ա յց
ս խ ա լվ ում Է , ե ր բ բ ա ց ա տ ր ո ւմ Է բ ա ռ ը Ա ռ ձ ե ռ ն բ ա
ռա ր ա ն ի տ վ ա ծ նշաՀէւս կ ո ւթ յ ա մ բ ։ Նա ա ս ո ւմ Է. էՕձ-
ն ե ցի ք ճա նա չվա ձ Էին որպ ես օ ձա բա րո մ ա ր դ ի կ , իսկ
Հա ց ի կ ցի ք ս տ ա ց ել Էին * կա րճա զա տ դ մ ա կ ա ն ո ւն ը , որ
նշա նա կում Է կա րիճի զ ա վ ա կ , կ ա մ , փ ո խ ա բե ր ա կա ն
մ ա ր ո վ , չա ր ա ճ ճ ի , խ ա յթ ո ղ , թ ո ւն ա վ ո ր ո ղ *։
ԾԻՆ • 1934
Մեսրոպն Էյ Լոլսաւորչի թոռա ն թոռն Էր, Վ ա հևունյա ց ժա ռա նգորդ մ ե ծ ա զնվա կա ն, ա զգա կից Տիրա ն թագավորի և ա րյունա կից Ս. Սահակի. բ ա յց հարճորդի ւինելով ե կ ե ղեցա կա ն ձեռնա դրությոմև չէր կա րող ը նդունել (ա ն դ , էջ 2 , 1 1 7 , 1 1 9 ) ։— Երանի՜ հա վա տ ա ցողին։
Մեսրոպ իբրև առանձին շնորհ' եկ եղ եցա կան ձեռնա դրություն ստ ա ցա վ Կոստանդ- նուպ ոլսում' Ատտիկոս պատրիարքից ( «Բ ա զ- մա վէպ ռ, 19 1 3 թ ., էջ 148— 1 4 9 ) ։
Ցա վում եմ , որ Ա կինյա նն էլ ( « Հա նդէս ա մսօրեա յа , 1 9 3 5 թ . , էջ 5 0 5 ) ն ո ւյն հա րճորդի Վոիկին Մեսրոպի հա յրն է հա մա րում, թեև չի հիշում Նա հա պեւոյանին։
Ֆնւողլյա նը (էջ 9 4 ) կա րծում է , թե եթե Մեսրոպ ա զնվա կա ն և Մ ա միկ ոն յա ն ցեղից լիներ, Կորյունը զա նց չէր առնի նշանակել ա յդ , նա ' ո ր հատկապես ա վա նդում է , թե Մ ա մ իկոն յա ն տոհմի մա րդկա նց հավաքեց Սահակ ուսուցա նելու հա մա ր։
§3ԱրդՒ կենսա գիրներն ու պատմիչները ա ռ
հասարակ գրում են Մեսրոպի հա մա ր, թե պ ա տ ա նեկությա ն ժա մա նա կ ա շա կերտել է Մեծն Ներսես կա թողիկոսին։ Ա յս տ եսա կ մի տ եղեկություն չեն տա լիս մ ե զ մեր մա տ ենա գիրների մ ե ծ մ ա ս ը , հա տկա պես նրա նք, որ Մեսրոպի կյա նքը ընդա րձա կա պ ես պատմոսէ են , ինչպ ես Մ եծ Ու Փոքր Կորյուն, Փարպե- ց ի , Կարապետ Սասնհցի և ա յլն ։ Ա յս տ եզե- ՚ կություձը ա ռա ջին ա նգա մ տարիս Է մեզ Խորենա ցին (Գ , խ է ) , ա սելով. «Մ եսրոպ ա յ, ՈՐ էր ի Հա ցեկա ց Տ ա ր օ ն ո յ, սնեա լ և ո ւ ֊ սեա լ առ Մ եծին Ներսիսի31։ Նույն տ եղեկությունը կրկնում են ն ա խ ' Հովհա ննես կա թողիկոս (է ջ 6 9 ) . «Բ ա յց յե տ մա հոլա ն Արշվս- կ ա յ Մ եսրովբ որ ի Հա ցեկա ց Տ ա ր օն ո յ և ա ֊ շա կերտ եա լ Մ եծին Ներսէսիյ>, և երկրորդ' Անա նուն, «Պա տմութիւն Ս. Ներսեսիօ (էջ 2 8 ) , բա ռա ցի ը ս տ Հովհա ննես կաթոոիկոսի. սԲայց Մ ե սրովբ, որ էր ի Հա ցեկա ց Տա րօնոյ ե ա շա կերտ եա լ էր Մ եծին Ներսիսիէ)։
Հա յսմա վուրքը (նա վա սա րդ 3 0 ) ո ՛չ թե լոկ ա շա կերտ , ա յլ նոտ ա ր և քարտուղար Է հա մա րում նրա ն' Ներսեսի մոտ . «Սուրբ վարդապետն Մ եսրոպ , որ Էր դպիր և նօտար հօր սորա (Ա ա հա կա յ) սրրոյն Ներսէսի ս քան չելա գործ հա յրա պ ետ ին մերոյո ։
Բա յց ա յս ա նցողակի տ եղեկությունը շատ ա վելի մա նրա մա սնությա մբ ուսի Մեսրոպ եր եցը , որ ո ՛չ թե մ իա յն աշակերտ է դնում ներսեսի մոտ , ա յլև գործա կից, հետևող և նրա նից ա նբա ժա ն մի ա նձ ' մինչև նրա թունա վորությա մբ վա խ ճա նվելը ։ Ա յն օրից, երբ Պապը Հա յա ստ ա նի վրա թա գա վորելով1 Ներ-
1954 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
սեսը սկսեց ման դալ Հա յա ստ ա ն' եկեղեցա կա ն կարղերը կա նոնա վորելու համար, Մհ սրոոլր ՛նրա հետ էր. ('Իակ Մեծն Ներսէո շրքէր ը ն դ երկիրն Հ ա յո ց , և հաւաքէր վոիլթ վար դա սքե տութեան ի լր ո յ, Ը նդ նմա և ա շա կերտն իլր Մ եսրովր, որ ա նոլա նեցա ւն Մ ա շդոց. ա մենա յն կր թութ ետ մր հոգևոր ի ֊ ր ։ս ց զանձՆ՝ն տուեալ բա զ ո ւմ և անհեշտա- կան Իրաց և անհանգիստ գիշերա յին , զհարկ րնո յ յոտ նա սւր ա քնութեամր ի թօթա փ ել ա ֊ կան վճա րէր ։ ոչ ստ կա լ ժա մա նա կս, ա յլ յո լո վ ս л (Մ եսրոպ եր ե ց, էշ Н2---8 3 ) ։ Նույնպես Մեսրոպը ներկա է եղել Մ եծն Ներսեսի վա խ ճա նին. «Ե ։ յա ր ո ւցեա լ յա թ ո ռո յն ե/ ի գա ւիթս եկ եզեցւո յն , տարած/։ ա/ զձեռսԻ՛Ր հ ա յե ց ա ։ յերկ ինս զուա րթ ււրտիլ. և յի - շէր յաւլօթււ ի ,ր գա մենա յն ա շխարհ, զհե- ոաւորս Ա գմերձա լորս։ Ել ունկն գնէր նմա Մեսրովր /Աշակերտն ի ։ր , որ անուանեցւսլն Մ ա շդոց» (ն ո ւ յն ը , էշ 1 1 0 ) ։
Հ ի շ յա լ հինգ վկա յութ յուններից երկուսը հա յտ նի լի ն ե լո վ ' ա մենևին արմեր չունեն. Հա յսմա վուրքը հետին հա րմա րա նք է. մնում են միա յն Խորեն ա գին և Մեսրոպ եր եցը , ո- րոնց նախնական ա ղբյուրը պետ ր է երևան հա նել խ նդրի լա վա գույն րսսա րա նությա ն համար։
Խորենա ցին հա մենա յն դեպ ս ա վելի աասշ է բան Մեսրոպ երեցը (Մ եսրոպ երեցը դրել է իր ա շխ ա տ ո։թ յոՇ ։ը 9 6 7 թվա կա նին. Խոր ենա ցին հ ի շվ ո ։մ է դեռ Հովհա ննես կա թողիկոսից, որը վա խ ճա նվել է 9 2 5 թվա կա ն ի ն ). ուսս։ի Խորենա ցին շ/ւ կարող Մ ե ս ֊ Ր ՚՚պ ի ց աո ա ծ լինել ա յն տ եղեկութ յուն/։։Նույնպ ես Մեսրոպը չի էկւսրոդ քա ղա ծ /[/հհլ Խորեն ա ցո լ ց , քանի որ ա յս վեր ջին ր մի՛ տոդ մ ի ա յն ունի ա յս մ ա սին, մինչդեռ ա - ոա շինը՝ շա տ ա վելի ըՏէդարձա կ տ եղեկութ յո ւն ն ե ր ։ Պետր Է ուրեմն /< ն թ ՚՚ւ գբԼ / թե կար մի ուրիշ հա սա րակա ց ա ղբյո ւր , որից րաղել են երկուսն Էլ։ Ա յդ ա գբյոլրը ։դե։որ Է լինի րստ իս Արրահամ Խոսաովանողի «Գիրք Ա րևելից»ը, որից օգտ վել Է Մեսրոպը ըստ իր հա յտ ա րա րությա ն (Էջ 137 — 1 3 9 ) ։
Րսւյց "Գիրր արևե/իցյէի հա յտ նութ յա մբ'' միա յն Խորենա ցին և Մեսրոպ երեցը էլա զա տ են իրենց օձիքը. տ րվա ծ ա եգեկությունրա յնուա մ ենա յնի վ կյՐնա անըՀւդունեւի' հետ ևյա լ պ ա տ ճա ռա բա նութ յա մբ----Նա խ ' դժվարթե Փ ա վստ ոսբ, որ ա յնպ ես մա նրա մասն խ ոսում Է Ներսեսի գործերի վրա, մոռա նա ր հիշա տ ա կել ա յնպ իսի մի երևե/ի անձի, ի ն չ ֊ սլիսին Էր Մ եսրոպ ր, որ կարոդ Է,, Ներսեսի պ ա րծա նքը հա մա րվել։ Երկրորդ' ա վելի ա նպ ա տ եհ Է Մեսրոպի քա րտուղարության հա նգա մա նքը, որի վյոս խ ոսելու ենք մի քիչ հետ ո, § / 1 ։
Ա յսպ իսով, կարող ենք հա մոզվել, թե Մեսրոպ Ներսեսի աշակերտ չէ եղա ծ, իսկ իր ուսուցչի անունը հա յտ նվա ծ չէ մեղ ։
§ 4
Մեսրոպր իր նախնական կրթությունն ստ ա ցա վ իր նա հա նգում ( Տ արոն ու մ ) , թերևս Ս. Կարապետի հռչա կավոր վա նքում։ Այս բա նը ենթադրեք է տալիս Կորյունի մի խ ոս- քր. «Ի մա նկութեա ն սւիսն վարժ ետ , հելլենական դպ րութեա մբն, 1Л|1.Ш| քւսւսևալ ի գ ա ֊ "Առն Ա րշակունեա ց» (է շ 6 ) . ուր ոեկեալ հա սեա լ» բա սերը ենթա դրում են , թե ն ա ֊ իւաւգես գտ նվում էր Տա րոնոսէ, ուր վւսրժ- վել Էր ոհելլենական ղպ րութեա մբօ։ Բա յց ա յս մա սին ավելի բնորոշ Է Կուրապես։ Սաս- նևցին (Էշ 2 4 ) . «Ե լ սա կա լ ի նչ հմա ա ցեա լ յ|ւ1ՐՈււք նա հա նգին, և տպա հրաժարեալ ա ն տի և բա րեա ւ մնալ տ սա ցեա լ ա մենա յն կ ե ն ֊ Աա գա յին հոգա ց9 (ուղղել հո(]ո;յ):
Ա կի)։յա նը ( «ՀունդԷս ա մսորեա յձ, 1935 թ ., Էջ 5 0 6 ) ենթա դրում Է, թե Մեսրոպ հունա րենի տարերքը սովորել Է Տ արոն ում, ուր կար «հոռոմս Փավստոս եպ իսկոպ ոսր: Բա յց ո ր ա ֊ նով չբա վա կա նա նա լով և հելլենա կա ն կրթութ յա ն համար ա նպ ա տ ճա ռ նա և «հելլենա - կտն շրջա նо պահանջելու[ ' Մ եսբոպ ին /// Ш - ն ա մ Է Ա նտիո՚ք։
Ա նտիոքում ա յն ժամա նա կ հա յտ նի Էր Ր՜եոգորոս եր եցը , որ ձեռնա դրվել Էր 383 թվա կա նին և մ ինչև 3 9 2 թվա կա նը գործեց նույն քա ղա քում։ Նույն քա ղա քում կար նաև ւփրանիոււբ, սոփեստ ե ճա րտ ա սա ն , որի հռչա կը Անաիոք Էր քա շոսէ զա նա զա ն ա ֊ շա կերտ ների, հատկապես Փ ոքր-Ա սիա յից։ Նրա աշա կերտներից Էին Հովհա ն Ո սկեբերա նը, Բարսեդ Մ եծը, Գրիգոր Նսւգիանզա- ց ի ն , նույն Ր ՚եոդորոս երեց Անտիոքացին (ո ր հետո Մ ո պսուեստ ա ցի եպիսկոպոս եղա վ) և Ղևոնգ Հ ա յկ ա զն , որ իբրև սոփեստ ե բա նա ստ եղծ անվանի եղա վ ե 5 -ր դ դարի 2 0 -ական թվա կա ններին Աթենք/, հա մա լսա րա նի ուսուցչապետ կա րգվեց։
/' նկատի ունենա լով ա յս հա նգա մա նքներ ը , նաև ա յն , որ Թեոդորոս Ա նտ իոքա ցին իր մեկ դիրքը նվիրել Է Մեսրոպին կա մ գրեք Է նրա խ նդիրքով , պետք Է հետ ևեցնել, թե Մեսրոպր մի ժա մա նա կ բա րեկա մա կա ն հա րա բերութ յա ն մեջ Է ա պրել Թե ո դորոս երեցի հետ ։ Ուստի Ակի՛ս յա ն ր ենթա դրում Է, թե Մեսրոպ ի բր 3 8 0 թվա կա նին աշակերտել I, Ա նտիոքում Լիբա նիոսին, իրեն դասընկեր ոյնենա /ով Ր՜եոդորոսին և մյուսներին։
Ա յս բոլորը հաստա տելու համար ոչ մի գրական ա պ ա ցույց կա մ վկա յություն չկա ։ Ուստի մենք Էլ հիշում ենք և ա նցնում ։
26է.® Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1954
§ 5
Կորյունի և Փարպեցու վկա յութ յա մբ Մ ես-րոպր սովորեց միա յն հունարեն լեզուն . « Ի մանկութեան տիսն վարժեալ հելլենական դպրութեամբն» (Կ որյուն, էջ 6 ) . «ի տիս մանկութեան իւրոյ ուսեալ դպրութիւն զ յո յն » (Փ ա րպ եցի, էջ 3 3 ) ։ Բա յց Խորենացին ա վելա ցնում է նաև պ արսկերենը' մի քի լ ծա ծուկ բա ռերով կա մ անուղղակի կերպ ով։ Երբ Վռամշապուհը Միջադետք իջա վ հ ո ւ յն ֊ պարսկական վեճը դա դա րեցնելու հա մար, ասում է Խորենա ցին, շատ նեղություն կրեց քարտուղարի հա մա ր, որովհետև Մեսրոպի հրաժարումից հետ ո, նրա փոխարեն չէր կարողացել զա նել ա րժանավոր մեկին, аՈչ
пл ռ ի ճարտարացն դտանէր ա նդ ի դպ րա ց, քանզի պարսկականաւն վարէին գրով» ( Խորեն ա ցի, Գ, ծ բ ) ։
Կ արա պետ Սասնեցին, իր ներբողա կա նում (էշ 2 4 ) , տալիս է Մեսրոպին երեք լ ե զու. հունա րեն, պարսՎ/եբեն և ա սորերեն, սև զարդացեալ հա սա կա լ վարժէր կրթու- թեա մբ գրոց՝ պ ա րսից, յունա ց և ասորոց տառիւքնօ, Բ ՚ե և պ ետք չէ վստահել ա յսպ իսի հետին մի ա ղբյուրի տ վա ծ տ եղեկությա ն, բ ա յց ուրիշ հա նգա մա նքներ պահա նջում ենընդունել, թե Մեսրոպը գիտ եր նաև պ ա րսկերեն և ասորերեն լեզուները։
Մեսրոպը գիտեր պ արսկերեն, որովհետև մեր ա յն ժամանակվա քաղաքական կյա նքը ա յնպ ես էր ենթարկված պ ա րսիկներին, որ ամեն մարդ գիտեր պ ա րսկերեն։ Ըստ 1‘ սենոփոնի վկա յութ յա ն, Հա յա ստ ա նի գ յո ւղացի տգետ կա նա յք ա նգա մ պարսկերեն էին կոտրատում (տ ե՛ս ի մ вՀ ա յո ց լեզ ՚էի պատմությունВ, հատոր 1 -ի ն , է յ 2 2 3 ) , ո ւր մնաց ա յնպ իսի ոլսումնա կան մի մա րդ, որ արքունական պալատում պաշտոն ուներ։ Եթե պատմագիրները չեն հա յտ նում Մ եսրոպի հա մար, թե պարսէլերեն գիտ եր, ա։Ւե- նևին զարմանալի չէ . պարսկերեն իմա նա լը հա յոց համար ա յնպ իսի բնա կա ն բա ն էր> որ նրա մա սին խ ոսե/ը ա վելորդ պիտի լի ներ։ Երբ Արշակ թա գա վորը իր Վասակ սպարապետի հետ ա յցե լե ց պ ա րսից թա գա վորի ա խոռա տունը, պարսիկ ա խոռապետը սկսեց ա նարգել հա յոց թա գա վորին' <Гա սե- լով ի պարսկերէն լեզուօ , թե (ГԱ յծ հա յերի թա գա վորը, արի նստի՛ր խոտի խրձի վրաս, և Վասակը լսե լո վ ա յս ա նա րգա նքը, իսկույն սուրը քաշեց և սպ ա նեց նրա ն, (Гզի ոչ կա - րսւց լսե լ և ժ ո յժ ունել զիլրո յ թազաւորին ա նարգանս» (Բ ոլղա նդ, Գ, ժ զ ) ։ Երբ Շա պ ուհը ուզեց փորձել Արշակ թա գա վորի հ ա ֊ վատ արմ ությունը' կախարդների առաջար-
կա ծ ձևով, а զա յլ մարդիկն ի բա ց հրամա- յե ա ց կա ցուցա նել և ղձեոա նէ ա ռեա լճ շրջէր ճեմելով»» Շապուհ և Արշակ ա յդտ եղ երկա րորեն խ ոսում են իրար հետ ա ռա նց թա րգմա նի (Բ ո լզա ն գ. Գ, ծ զ ) ։ Սրանցից պարզ երևում է , որ թ ե ՛ Արշակ և թ ե ' Վ աս ակ պ արսկերեն հա սկա նում և խ ոսում է/ էին, բ ա յց Բուզանդը_ նրա նց պարսկերեն իմա նա լո ւ մա սին ա մենևին ակնարկււլթյուն չ[։ ա- նում ։ Չի ա նում, որովհետև ա վելորդ էր ա յն , և ա ռա նց ա յն էլ ա մեն մա րդու համար հասկանալիI
Ա յն ժամա նա կի հա յոց պարսկերեն ի մ ա նալը նման է ճիշտ մեր ռուսերեն իմա նա լուն, որ Հա յա ստ ա նում ա մեն հա յ մտավորական գիտե իբրև տարածված լե զ ո ւ, բ ա յց ո ՛չ մեկը ո չ մեկի համար չ]։ գրում, թե ա յսինչ հեղինակը գիտ եր նա և ռուսերեն։
Մեսրոպը պ ետք է որ ի մ ա ցա ծ լիներ նաև ա սորերեն լեզուն , որն ա յն ժամա նա կ հա յոց մեջ դիվանական լեզո ւ էր. ա յս բա նը ց ո ւյց էտա լիս Փարպեցին (էջ 3 4 ) . սկարգեալ յի լ- րում մա տ ենա գիր արքունի ղպ րա ցն, վասն զի ասորի և յո յն գրով վճար էին յ ա յնժա մ ղդործ թա գա լորին Հ ա յո ց ՝ արքունի դպիրքն, զվճռոցն և զհրովա րտ ա կա ցն»։ Բացի սրա ն ի ց ՝ Եկեղեցու ծիսակա ն լեզուն էլ ա յն ժ ա մա նա կ հունարենի հետ նաև ասորերեն էր և Մ եսրոպ, հմուտ քա րոզիչ ո։ թա րգմա նիչ, պ իտի ի մ ա ցա ծ լիներ նա և ա յս լեզո ւն ։ Երկրորդ Մեսրոպ աշակերտների մի խ մ բի հետ բա վ ա կան ժամա նա կ ճա մբորդեց ասորական քա ղա քները։ Այս երկար ճա մբորդոլթյա ն ժ ա մա նա կ հարկավոր էր ասորերեն իմա նա ր Կորյունը չի հիշում, թե ա յս ճա մբորգությա ն մեջ մի թա րգմա ն էլ ընկերա ցա վ իրենց։ Մյուս կողմից անտեղի է կա րծել, թե Մ եսրոպին ուղեկցող աշակերտները լինեին տ եղյա կ ասորերենի, քանի որ նրա նք դեռ նոր էին սկսում լեղու սովորել, аիսկ աշակերտասէր)։ վա րդա պ ետ ին' զտարեալսն ընդ իւր յերկուո բա ժա նեա լ, ղոմա նս յա սորի ղպրութիւնն կա րգէր, և ղոմա նս յոլնա կա ն ղպրութիւնն» (Կ որյուն , էջ 9 ) ։ Երրորդ' եթե Մեսրոպ ա ռա ջուց ա սորերեն չդիտ են ար է լ, ա /ևքա ն երկար ուսումնական ուղևորությա ն միջոցին ա սորա կան քա ղա քներում ' անշուշտ պիտի կա րողա նար սովորել, գոնե սահմանափակ ա ստ իճա նով ։ Չորրորդ' եթե Աս-տվա ծ ա շն չի աոաջին թա րգմա նությունը եղա վ ասորերենի վրա յից, և Մեսրոպն է , որ սկսեց ա {դ թա րգմա նությունը («Ա ռա կա ց դ ի րք»), ուրեմն գիտեր ա ֊ սոր երեն, և ա յն ո ՛չ թե ս ա հ ման ա փա կ կերպ ով, ա յլ հասկանալ ու թա րգմա նե/ կարողանա լու չա փ ։
1954 է X Ս- Ի Ս. Ծ Ի Ն 27
§ 6
Ա յս բո/որի у Արևում է , որ Մեսբոսլը գ ի տեր հունա րեն, Աք արս կերեն և ասորերեն լ ե - գա ն ե ր ը ։ Ա յժմ քննենք, թե ա րդյոք դիտ ե՜ր նաև աքն երկու դրացի ազդերի լեդուներր, որոնց մա տ ենա գրությա ն էլ սկիդբն ու հիմ - Նադիրը դարձավ, ա յսինքն վյւացերեն ու ա ղվա ներեն։
Մեսրոպն ա մենևին չդիտ եր ա դվա նից /ե- դ ։։ ։ն , ա յն բ՛ոն որ մինչև իսկ նրանց ունեցա ծ ձա յների վրա էչ դա ղա վ։ ա ր չուներ. և երբ պ ետք եդա վ նրանց ա յբո ւբեն ը հնա րել, Բ ե- նիա մին անուն աղվան անձն է , որին քննում ու հա րցա փ որձում է Մ եսրոպ, և նրա նից տ եղեկա նա լ ով ' կա դմում ա ղվա ներեն ա յբ ո ւբե ն ը . «Յ ա յն մ ժամա նա կի եկեա/ դիպէր նմսւ ա յր մի երէց ազուան ա զգով Բենիս։- մէն ա նուն. և նորա հաւ՝ցեսւ| ե. քննեալ զրա րբա րոս ղրանս ա զուա ներէն /ե ղուին, ա ռնէր ապա նշա նա գիրս, ըստ վերնա ։ղ արդև կորովի սովորութեա ն իլրում. և յա ջողու- թ ե ա մ բ Քրիստ ոսի շնորհա ցն, կա րղեա լ !, հա ստ ա տ եա / կշոէրս (Կ որյուն , էջ 1 8 ) ։
Վրացերենի մա սին սա կա յն ա յսչա փ տգետ չէր Մ եսրոպ . ա յս [եղվի վրա ուներ գոնե ա յնչա փ գա ղա փ ա ր, որ կա րողա ցա վ առանց ա րիշի օգնությա ն կա զմել վրա ցերեն ա յր ո ւ ֊ ր ե ն ր ' Ս յունյա ց գա վա ռում. և ա յս ա յբուբենը կա զմելուց հետ ո' ''գր եի կա րգել և օրինօք յա րդա րեր), անշուշտ վրա ցերեն /եդվով. "Դա րձեա լ յե տ ժամա նա կի ինչ ը նդ մէջ ա ն- ց ե լո յ, հոդ ի մա ի արկանէր սիրելին Ք րիստոսի և վ ա ս ն բա րբա րոսա կա ն կոդմա նն. և ա ոնոյր կա րգես։/ նշա նա գիրս վրացերԼն /ե- ղ ոլին, ըստ շնո րհ եցելո յ նմա ի Տ ե ա ռ ն է ։ Գբէրւ կա րգէբ և օրինօք յա րդա րէրа (Կ որյուն, էջ 1 5 ) ։ Բա յց սրա նից ա վելին չէր կարող ի - մ ա ցա ծ ւինե/ Մ եսրոպ , բանի որ վրաց մեջ գործելու ժա մա նա կ պետք ունեցա վ Զա ղա անուն թա րգմա նին։
§ 7
Տա րոնում մի ժա մա նա կ կրթություն ա ր ա ֊ նա լուց հետ ո, Մեսրոպր ա նցա վ Վազարշա- պատ մա յրա քա ղա քը և պաշտոնի մտ ա վ Խոս- րով Գ թա ղա վորի արբուն/սկան դիվա նում, Աոա վա ն ա նուն անձի հա զա րա պ ետ ությա ն ժա մա նա կ։
Պատմագիրների խ ոսբերից պարզ չի երևվում , թե ի ն լ էր հատկապես Մեսրոպի պսւշ- տ ոնր։ Մ ինչդեռ Խորենացին հա մա րում է մ ի ա յն արքունական քարտուղար (ի դրան
արքունի կարդեալ քարտուղար (Խ ոբենա ցի, 1՝ւ 1"է)ւ րնդհա կա ոա կը Կորյունը, և նրանից ա ռնելով նաև Փարւղեցին, տա լիս են Նրան զանա զան պաշտոններ. « կա ցեա / յա րքունա - կա ն ւփւանին, ւինեւ սպասսււոր արքայատուր հրամանին աո հա ղարապեւոոլթեամր ա շխարհիս հա յոց Ա ռա ւա նա յ ուրամնւ Տ ե ղ ե - կացեաւ և հմուտ եղեւսլ տշխաոհակաց կ ա ր .
дшМ /տ /ի եգԼ՚/ալ <||ւնուու-ակա1ւ արՈլես- տ իէն ի ։ բո ց զ օր տ կ ա նա ցն.... հ ա րկա նէր ղիշ- խ ա նա ցն ււս|Ա1ււ^սւՈւ՝Ու|>իւնսն» (Կ որյուն , էջ 6---7 ) ։--- "Զ / ՚ն ո ւո ր ե ս ։/ ի գուռն Հ ա յո ց ա րքա յի ն Խոսրովւսյ, կա րդեա լ յե ր ա մ մա տ ՛,նա դիր արբունի դ պ ր ա ցն... և սպ ։սսա ։որեա լ անդ ամա . (Փ ա րպ եցի, էջ 3 4 ) , Սրանցից հետևում է , թե Մեսրոպ էր արքունի դիվանի քարտուղար, սպասավոր թա գա վորին և իշխ ա ններին, զինվորա կա ն պետ և զորքերի կա ռա վարող։ Անշուշտ Մեսրոպր ա յսրա ն պաշտոսւներ միա սին չէր կարող ստ ա ցա ծ լինել կա մ կ ա ֊ տ ա րել, ուստի պ ետք է ենթա դրել, որ պ ա րզա գույն վիճա կից կ ա մ ա ց ֊կ ա մ ա ց բա րձրա ց ե լ է ։ Եթե ոթա ղա վորին և իշխաններին սպասավոր» բա ցա տ րություն/, ընդհանուր մտ քով ա ռնենք, կարող ենք Մեսրոպին հա մա րել Հ՛ոսի։ եղա ծ արբունի դիվտնա պ ետ և մի ժամա նա կ հետ ո' նաև զինվորակա ն ա ս ֊ տ իճա նա վոր։ Ա յսպ ես է ենթա դրել տալիս նաև Կորյունի բա ցա տ րությա ն ձևը, երբ նախ
ի բր դիվա նա դպ իր նշա նա կելուց հետ ո , նոր բա ժն ո վ սկսում է ստ եղեկա ցեա / և հմուտ եղեւսլ աշխ ՚ոոհաւկաց կա ր դա ց.. .а , Սրանով հա սկա ցնել է ո ւզո ւմ , թե ք ՚ս ն ի մ ի ա յն հունարենի ՛էր տ եղյա կ, դիվանադպիր էր մ իա յն , իս՛կ երր հետո նա և «•աշխարհս։ կա д а (ի մ ա ՛ զինվորա կա ն) կա բդերն էլ սովորեց, բ ա ր ձ ֊ բա ցա վ զինվորա կա ն պ ա շտ ոնի։ Երկու պ ա շտ ոններում էլ հա վա տ ա րմությա մբ կա տ ա րում էր թա գա վորի և իշխ ա նների հրա մա նները (սպասաւորէւ*):
§ 8
Ա յստ եղ նկա տ ենք, թե Մեսրոպ արքոմւա_ կան ղիվանաղպրի պ աշտոնումն է/ իր ուսումը շա րունա կեց ա յս կա մ ա յն ձևով, Կորյոլ-
նը ց ո ւ յց է տաղիս, թե սովորեց զինվորական արվեստը և, ինչպ ես հետո պիտի տ եսնենք, նա և կրոնա կա ն գիտ ութ յուններ։ Իսկ Կ ա ր ա ֊
պետ Ս ա սնեցին, որ բա վա կա ն ճո՛ռոմաբան ներբողա գիր է , իր նա խ որդների խ ոսքերը ընդա րձա կելով և իրենից էլ նորա նոր հա վե
• 8է 0 Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1 да ւ
լումներ ա նելով' հետ ևյա լ ծրագիրն Է տայիս Մեսրոպի ուսման ընթա ցքին. «Ե լ ստա նալով ղարհեստ արհեստա լորա ց և գիմա ստ ս ի- մա ստ նոց, և բովա նգա կեա լ վեց մա սա մբ զրո լորն իմա ստ , ա յլ և զմերս ի սկ■ և փար- թա մա ցեա լ համա յն ի ւ ա ստ ուա ծա յնով և ներշնչական,սօ> (Էշ 2 4 ) ։ Այս խ ոսքերի ի ֊ մաստը որքա ն Էլ որ պարզ Է, որ Մեսրոպիսովորա ծ խ տ ութ յունների մի մա սր կրոնա կան ճյուղին Էր պ ա տ կա նում, իսկ մյուսմա սը' իմաստասիրության և գրա կա նությա ն
ղանազասւ ճյուղերին։Սրանցից նվաղ ա նհա սկանա լի չէ նաև
հաջորդ ծրա գիրը, որ Սասնեցին (էշ 2 9 ) տ ա ֊լիս է դարձյալ Մեսրոպին. « Եւ ղի նչ գոր- ծառնութիմւ նորա ' դիւանհ ա րքունի, մ տ ն ա ֊ լանդ եթկ դլխաւորութիմւ ղիւա նին. ղի նա միա յն էր հմուտ լա տ \նա կա ն մա աենին և արիական տա ռին և փ իւնիկեցւոց թուա կա -
նին»։Այս բոլորը Սասնեցու եռա նդի և երևա
կա յությա ն արդյունք#։ է ։
§ 9
Արդարությամբ և բա րեխ ղճութ յա մբ կա տարեց Մեսրոպ իր պալատական պ ա շտ ոնները։ Ըստ Փա րպեցու (է շ 3 4 ) ' «Եւ սպ ա - սասւրեալ ա նդ ա մս կարզալորապէս առանց եպ եբա նա ցՏ։ Կորյուն առա նձնա պես սիրելի 'է ց ո ւյց տալիս նրան զինվորներին. «ցա նկա լիեզեալ զին ո լոր ական ա բոլեսա իւն իւրոց զ օ- րականա ցնօ (է ջ 6 ) ։ Սրանից մի քիչ ավեւի գովեստով է խ ո սոս? Փոքր Կորյունը (է ջ 6 ) . иԵլ հմուտ եզեա լ աշխարհակեաց վա/ւուց ի զինուորական կա րգս և յա ռա ջա դէմ և սիրելի էր ա մենեցուն, մեծա մեծա ց և փ ոքոլնց, ի- մաստութեանն առաջնորդեալ յիրա ւունս ա - մ ե ն ա յն »։ Ա յնպ ես որ ըստ Խ որենա ցոլ' Մես- րոպի հրաժարումից հետո շատ նեղվեց Վոա մ- շա պ ուհ' քարտոսլտրի բա ցա կա յութ յա ն պ ատճառով. «Ոչ վւոքր ինչ կրէ աշխատոլթիւն յ աղա դո քարտուղարի, ղի մինչև գնա ց Մ եսրոպ յարքոմւական դրան էն ' ոչ զոք ի ճար- տարաց դտանէր ա նդ ի դպրա ցв (Խ որենա ցի, Գ, ծ բ ) ։ Կամ ավելի եռա նդուն բա ցա տ րութ յա մ բ ' ըստ Ստսնեցոլ (էջ 4 0 ) . «Զինչ և զ ի ֊ նալորւսցն զատիլ ի նմա նէ, և ղօրավարին պ ակասումն ի ղօրաց նորա . և զրչաւորացն
դեբի՛լ ի նմա նէ. և որքան տխրոլթիւն լին էր թադաւորին ի գնա լն նորա . քանզի բա զում ւզակասութիւն լինէր և կորուստ արքայական հարկին ' յա զա դ։։ ոչ զտ ելո յ զգիրս և զհա- մա բս նոցա »։
Բա յց սրա նցից ավելի և շատ ավելի գ ո վեստ ով է խ ոսում Կարաս/ետ Սասնեցին (էջ 28 ---3 1 ) . նա ներկա յա ցնոսէ Է Մեսրոս/ինիբրև մ ի ա նձ, որ թեև ապրեց արքունիքի բա զմա պ իսի ա պ ա կա նությա նց և զա յթա կզիչ կյա նքի մ եջ, բ ա յց հեռու մնա ց բոլորովին ա յդ ա պ ա կա նություններից, ա պ րեց րոլորո- վին մաքուր և անարատ կյա նքով, և իր ա մ բողջ կա րողությունը գործ գրեց խ եղճերի և զրկ յա լն երի պաշտպանության հա մա ր։ Ը նթերցողին ենք թողնում կարդալ Սասնեցու " ՚յ դ Էջերը' մի կողմից ծանոթանալու համար պալատի ապական յա լ բա րքերին և մյուս կո ղ մ ից ' Մեսրոպի մաքուր վարքին։
§ Ю
Այսպիսի բա րեպ ա շտ և աոաքինի մի ա նձ' զա րմա նա լի չէ որ շուտ ով տսւր իրեն կրոնա կան գրքերի ընթերցա նությա ն, նրանց մեջ որոնելով իր երկնա սլա ց հոգու հադուրզը և ւէշտահար սրտի սփովւանքը աշխարհային ցա վերի ու ւէշտերի մ եջ ։ Քանի կարգում էր ա ստ վա ծա յին գրքերը' հետզհետե ավեւի ՛էր լուսա վորվոսէ իր միտ քը к իր հոդին հետ զհետե ավելի հեռու Էր ւիախչոսէ աշխարհայի ն ունա յն մ եծութ յուններից։ «Ե լ անդեն ռւշ Լդեալ փութով ընթերցուա ծոց աստուածեւլէն ’Н'пЦ ։ որով ա ռ ժա մ ա յն լոսւա ւորեա լ և թև ա - մուխ միջա մուխ յտ ստ ուա ծա տ ա ր հր ամա - նա ցն հա նգտ մա նս, և ա մենա յն սլատբաս- տ ոլթեա մբն զանձՏև ղարզա րեա լ, հարկանէր ւլիշխանացն սպաոաւորութիւնսնօ (Կ որյուն ,
էջ ԴՎերջապես տ եսա վ, թե ունա յն է ա յս ա շ
խ ա րհը, ա նցա վոր է ա մեն մա րմնա վոր մ ե ծութ յուն , պ ա տ իվ, իշխ ա նություն և փառք, թ ողեց իր ա շխարհա յին պ աշտոնները, հանեց իրա նից իշխանա կա ն ցա նկությունները ե քրիստոնեական խ ա չն ա ռնելով ուսը՝ կրոնա վոր ձեռնա դրվեց և մի վանք քա շվեց (ըստ Ա վդերյա նի, «Լիակատար վարք սրբոցո, Ե, էջ 2 8 4 ' Գողթն գա վա ռում )։ Վանքում նա հեռա ցա ծ էր ա շխ ա րհա յին զբա ղմունքներից ե իր
1954 է Я Ս՜ I' Ա ԾԻՆ շ ՚յ
անձը միա յն ա ս ա վ ա ծա յ ին է/ործերի նվիրե - լո վ ' իր ր ա ղմ ւսք]իվ վանական եղբա յրների մեք' դարձն ւ Էր ա մեն ի у ընտիրն ու սրրւս- կ յտ ց ը ։
Բ ա յց Մ եսրոպի պես սրբակրոն կրոնավորի համար դեռ վանքն Էլ ր ա վա կ ա ն / { ; / , նա ուզում Էր ա վե/ի հեռանա / ա շխ ա րհից, ավե/ի ինբնա մվւոփ վել ո ։ ա՛ս/ իր անձը միա^Ա և մ իա յն 1։/ւկնա յինին։ Ուստի շուա ով հեռա ցա վ նա և վանրից և մտ ա վ ճղնավորական կաըղը. ոԵլ յև ա ա յնորիկ ըսա աւետարանական չ ո ւ ֊ փ ուցն' ի ծառւսյութիւն. Ա սա ոլծոյ մ ա /ւղ ա ֊ սիրին դարձեա / , մե/ւկա նա յր ա յնուհետ և զիշ- խ ա նա կիր ցա նկութիւնսն. և ա ոևա / ղխսւչն ս/ա րծա նա ց, ե/ա նէր ղկնի ա մ ե ն ՚ս կ ե ց ո յց /ո տ ֊ շե չո յն ։ Ե։ հաճե՛ս/ հբ-սմտ նա ցն' ի խ ւսչ՚սկիր գունդն Քրիստ ոսի /սա ոնէբ, ե անղէն վ ՛*>’/ - ղադակի ի միա յնա կեցա կա ն 1/արւ/ մ ա անէ/ւո(Կ որյուն , էջ 7 ) ։
Վ ա նա կա նությունից ձղնավորու թ յ ՚ս ն ա նց- ն եյը Կորյունի ա յս տողերի մեջ շատ պարղ չէ . բ ա յց ա վե/ի հստակ կերս/ով է ղրումՓա րպեցին (է ջ 3 4 ) . "Ց եա ա յնորիկ տ ե ն ֊չտ ցեա / կար ղի վանսւկա<նութեան՝ երթա յ ի վա նս բա ղմութեա ն եղրա րց, և ընկալեա / ղկեըպ ա րա նս վ ՚ս ն ՛սկա ն։։։ թե ա ն' էին կ ։ ը ն տիր յա մ ե ն ա յն ի և երևէւի. հրա ժա րէր յ ՚ս մ ե - նպ յն ա շխ ա րհա ղբօս երկրա լոր ղբա ղմա նց։ Ч, и/ ա յա ն ա պատ ական կրսնս փոխե՛ս/ ' ղար- մա նա /ի երևէր ե հ ոչ ակաւորռ։
Գեղեցիկ է նկտրսւղըում Սասնեցին Մեսրո- ւղի ա յս մտ ա ծությունները, աշ/սար հային կյա նքի արհւսմարհանբը և ճղնա վորականկյա նքի դ ի մ ե լը ։ «Լքեց ա մեն բ ա ն ,--- ա սում'էն ա ,--- կղկղա նք հա մա րեց և ՛գլորման ու մ ա հու պ ա տ ճա ռ1 ոսկին ու ա րծա թը, ակներն ու. մա րգա րիտ ները, բեհեզն ու կերպ ա սը, ստնձա ղա րղ երիվարներն ու երկա րա մա զ ջ ո րիները, զենքերն ա զա րդերը, որոնք ա յս կենցա ղի ղրոստնք)։ ենւ Ա յուղես նաև թ ա գա վորների վւաոքը և իշխ ա նների պ ա տ իվը ե ռա միկների ղովա սա նքը, ծա ղկա հոտ ղինի- ները և ա րվեստա վոր մա տ ռվա կները, քա ղցրա ձա յն տ ա վիղները և ուշատար քնա րները և ղողսւրիկ կերակուրները և սրանց նմա նները, որ Հիմա րներն են ցա նկա նում ձեռք / ՛երե/ ա յս կ յա ն ք ։։։մ I։ ունեցողներին էլ երանի են ւո ա /ի ս ...» ։
Խորենացին Մեսրոպի ա յս մտադրության մեջ մի քիչ ւսվե/ի հեռա տ եսություն է դնում I. նրա հրաժարումը ա շխարհա յին կ յա նքից' հա մա րում է ո չ թե միա յն հասարակ կյա նքի ցա վերից հեռա ցում, ա յ/ ա սում է. " Տ ե ս ե ա / թէ ի վերջ հասեաւ է թաղալռըութիմւն Հ ա յո ց , և զխռււվոլթիմւն նիւթ իւրոյ հ III մ ր ե ր ո ւ ֊ թեա նն ղտեա/ Ս ես/ապա յ . . . սա սիրեւսց ւյմիակեցութեան դվարս, որս/էս ասաց ոմն. I1 նաւահանդիստ վւոլթայ նա լ խ ոովեա չ, ե անձն ժոլժկա / խ նդրէ ղանա ս/ատ» (Խ ո ր ե ն ա ֊ ց ի , Գ, խ է ) ։
§ "
Վ երջա ցնե/ոլ համար ա յս դ/սւիւը, ս/ետք / քննե/ նաև ա յն խ նդիրը, թե ե րր մտավII եսրոսյ արքունական պաշտոնի մեջ. սրա - նիչյ կ Հետ ևում նաև Ներսեսի մոտ ա շա կեր- ա եյու վճռա կա ն հերքումը, ինչպ ես ասացին թ
վերը' § 3 ։Ըստ Խորենա ցու' Մեսրոպ արքունի ք ա ր ֊
ս։ ա ղա բո ւթ յա ն պաշտոնի ա նցա վ Ներսեսի մա հից հետ ո. <՚Ուււեա/ առ Մեծին Ներսիսի, և յե տ ե/ից նորս։ յա շիոսրհէ՝ ի դրան արքունի հ՛որդես։/ քարտուղարս (Խ ռրենս/ցի, Գ, խ է)ւ Ա յսս/ես պիտ ի ւինի նաև Մեսրոպ երեցի հ ՚ո շվ ո վ (էջ 8 3 , 1 1 0 ) , քանի որ Մեսրոպ մինչև Ներսեսի մահը նրան դռրծա կից ե նրա նից ա նբա ժա ն էր, և քանի որ Ներսեսի մշտական ճա մբոըդությա նց ժամա նա կ Մ ե ս - րոպ է/ նրա հետն էր, բնա կա նա բա ր չէր կա րող ս/ա/ատոլմն է/ քա րտ ուղա րությա մբ կամ զինվորների կրթությա մբ պ ա րա պ ել. ուստի •.՛արկ է ընդ ո լնե/, թե ա յս պաշտոննե/ւր ա ոա նձնեց Ներսեսի մա հից հետ ռ։
Բ ա յց ա յսպ ես ընդունելով ' մի տարօրինակ դրություն է ստ եղծվում Մեսրոպի համար։ Ներսեսի մոտ աշակերտ ութ յա ն ժա մա նա կ, ինչպ ես տեսան՛ք, Մեսրոպ ո չ թե պարղ մի աշակերտ էր, ա յլ ինչս/ես Մեսրոպ երեցն է նկա րա գրում, ճ գ ն ա ՚ո ր կրոնավոր. «Ընդ նմսւ և աշակերտն իւր Մեսըաէբ, որ ա ն ո ւա ֊ նեցա ւն Մա շդոց. ա մենա յն կբթութեա մբ 11ո- է|1>Ո1՝ ի/пид զանձնն տ ուեա լ, բա զ ո ւմ և ան ֊ հեշտական իրաց ե անհանգիստ գիշերա յին , ղ , ՚ա բ կ քնոյ յոա նա ւոր տ ՚քնութեսւմբ ի թ օ թ ա ֊ փել ական վճա րէր, ոչ սա կտ լ ժա մա նա կս,
30է « ՄԻՍ. ԾԻՆ 1951
ա յլ յո /ով ս » (էջ 8 3 ) , Այս ճգնական կրոնական կյա նքը մինչև Ներսեսի վախճանը կա տարելուց հետո, Մեսրոպը հա նկա րծ զինվորական ասպարեզն է մտ նում, բ ա յց հետո դարձյալ զինվորականը թ ողնելով ' վերստին կրոնական ասպարեզն է ընդգրկում։ Որպեսզի կարենար զինվորական ա սպ ա րեզը մըտ - նել, պետք է անշուշտ ենթա դրել, թե Մեսրոպ թոթափել էր իրենից Քրիստոսի լուծը և նորից աշխարհական էր դա րձել։ Ել ահա ա ՛յս է անկարելին. ա յսպ իսի փ ոփ ոխ ա մտ ություն, ա յսպ իսի ուխտ ա զա նցություն մենք շենք կարող վերադրել Մեսրոպին։
Մ ե ս ր ո պ ի Ներսեսի աշակերտ դնելը ա ռհասարակ շատ է խ ա նգա րում կենսա գրութ յա ն ընթա ցքը և տեղիք է տա լիս զա նա զա ն թյուր ենթա դրությոմւների. որոնք ո ՛չ պ ա տ մագիրների խ ոսքերով ՚կա րոդ են հա ստ ա տ վել և ո ՛չ էլ ուղիղ բա նա դա տ ութ յա մբ։ Ա յսպ ես, (ГՍոփերքօի հրատարակիչները ( Զ , էշ 1 3 7 ) և Ա վգերյա ն, ( « Լիակատար վարք ս ը ր ֊ բ ո ց а , Ե։ էշ 2 8 2 ) համարոսք են , թե Մեւ/րո- պը Ներսեսի նոտարն էր, մա հվա ն ժա մա նակ ներկա գտ նվելով ' դրի էր ա ռել ՛նրա վերջին խ ոսքերը, աղոթքս։ ու դոլշա կությոմեները, թե գրել էր նախ նրա կենսա գրութ յուն ը ' իհարկե հ ո ժ ա ր ե ն և հետո թարգմանվել հա յերենի և կա մ թե իր ա շա կերտ ներից մ ե կին պահելովդ հա յեիեն գրել էր տ վել։ (Այ՛ս մասին տե՛ս նաև Ջ ա րբհա նա լյա ն, «Հ ա յկ ա կան հին դպրութեան պ ա տ մոլթիճւ», 18 9 7 թ ., է յ 5 6 3 ) ։
Ւ ե Ներսեսի կենսա գրությոմւը չի կա րող լինել ո՛չ Մեսրոպի և ո՛չ էլ նրա ա շա կերտներից մեկի դրութ յունը ' ց ո ւ յց կտ ա նք հետ ո' ԺԴ գլխ ում. թե նա նրա քա րտուղարը չէր կարող լիսձել բա վա կա ն պարդ է ա յն հա նգա մա նքից, որ ա յսպ իսի երևելի մ ի պաշտոն հիշատակել անկարելի է ։ որ մոռա նա ր Կորյոմյը. և վերջապես ա նկարելի է , որ Մեսրոպ' Ներսեսի քարտուղարը լի նե ր , որովհետ և սրա նով դեռ մի քիչ ա վելի է բա ր ձ րա նում ա յ}/ կրոնա կա ն ա ստ իճա նը, որ տրվում է Մեսրոպին և որ թոդն\ելու համար պետք էր ուխ տ ա գրում լիներ ն ա ։
Վերշապես կա տարիքի ա նհա րմա րութ յունը ։ Ներսեսը մեռել է 3 7 3 թվա կա նին. Մեսրոպը մեռա վ 439-ի ն և եթե ենթադրենք
նուքևիսկ, որ նա ապր\եյ է 8 0 տ ա բի ։ ուրեմնծնվա ծ կլինի 3 5 9 թվա կա նին, հետևաբար Ներսեսի մ եռա ծ տարին պիտի ւիներ 14 տարեկան և եթե գոնե 2 տարի ծա ոա յա ծ լիներ Ներսեսի մոտ իբրև քա րտ ուղա ր, ուրեմն կա թողիկոսա կա ն քարտուղարության պաշտոնի ա նցա ծ պիտի լիներ 12 տ ա րեկա ն հա սա կում։ Բա յց մենք ենթա դրում ենք (տ ե ՛ս գլուխ Ժ Ջ ), որ Մեսրոպը ծնվա ծ պիտի ւինի 364 թվա կա նին, հետևաբար Ներսեսի մ ե ռ ա ծ ժա մա նա կ պիտի լիներ 9 տ ա րեկա ն, իսկ նրա մոտ քարտուղար մտ նելո ւ ժա մա նա կ' 7 տարեկան] (ա յս պ ե ս է հաշվում նա և Խ ա լա թյա նց ( агАр.М. АршаКНДЫ, էջ 3 1 7 ) և մերժում Մաշտոցի քարտուղարութ յունը Ներսեսի մ ո տ )։
Մ երժելով Ներսեսի մոտ ա շա կերտ ությու
ն ը , մ եր ժում ՛ենք նա և բոլոր ա յն կա պ ա կցութ յունները, որ ենթա դրվում են երկուսի մ ի ջև ' հիմնվելով նույն ա շակերտության վրա. մերժում ենք Մեսրոպի նա խ ա վոր կրոնա վո_ րությոմւը և սրան իբր բնա կա ն հետ ևա նք' Մեսրոպի ո ւխ տ ա զա նցութ յա նը. վերջապես մերժում են ք ընդունել, թե Մեսրոպի քաղւս - քա կա ն պաշտոնը հա ջորդություն կա մ հ ե տ ևանք էր Ներսեսի մա հվա ն։
Ա Մ Փ Ո Փ Ո Ւ Մ
1. Մեսրոպը ծնվել է Տսւ՚րոնի Հա ցեկա ց գ յո ւղ ում .— 2 . վարդսւն ա նունով մեկի ու՛ղին Էր . ա զնվա կա ն չէր , բ ս *յց կաւրող Էր |ի - նե| «կսւրնսպ ւա ո».— 3 . Նա յ(ի ա շա կերտելՆ երսեսին----4 . Նսփւնական կրթությունըստ ա ցել է Տա րոնում .— Ց. Գիտեր հունարեն, պարսկերեն և ա սորերեն.— 6 . Մի քիշ տեղյա կ էր վրա ցերենի, բ ա յց ա ղվա ներեն չցիտ եր.— 7 . Տա րոնից գնա ց Վաղսւրշապսւա, եղա վ նախ ա րքունի դիվա նա ղպ իր, հետո զինվորա կա ն.— 8 . Ա յստ եղ է| շարունակեց իր ո ւս ո ւմ բ .— 9 . Ա րդա րությա մբ ե. բսւրե- խ ղնա թյսւմբ կա տա րում Էր իր պ ա շտ ոնբ.— 10 . Չսիրեց ա շխ ա րհա յին կ յա նք ր ե կրոնավոր դա ոնա լով' վանք մտ ա վ, հետո է| հգնսւ- վոր դա րձա վ___1 1 . 9ի եղսւծ Ներսեսի քարտ ուղա ր 1. ոչ է , նրա Օգնականբ' մինչև նրա մա նր;
( Շ ա ր ո ւ ն ա կ ե լ ի )
Լ . ԷՂ1'Ա9.ԱՐ8ԱՆ
(Պ ա տ մ ա կ ա ն գ ի տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի
թ ե կ ն ա ծ ո ւ, հ ն ա գ ե տ )
а д о д м т * а д м о д л т ь р т а « т и т р
3 8 . Գ Ա Վ է ֊Ի ՀՅ Ո Ի Ս Ի Ս Ա 8Ի Ն Պ Ա ՏԻ Վ Ր Ա , Ա Ր ծ Վ Մ Տ Յ Ա Ն Ե ԶՐԻՆ.
ԵՍ Մ Խ Ի Թ Ա Ր Ա [ՆԱՐԺԱՆ\ [Л | ՏԱ Ւ Ն Ի ՎԱՐԱԳԱ ՍՈՒՐԲ Խ Ա ՁԻ ՆԳՈԼՈՎ Զ Ի Ս ՀՈԳՈ Ա ՐԴ ԻՒ Ն \Ս ՈՐ Խ Ա Փ Ա Ն Է ԻՄ ՄԵՂԱՑՍЛ] Գ Ա ԻԻԹ Ս Է ՏՈ Ւ Ե Ի Մ ԻԱ Բ Ա Ն Ք - Տ Է Ր է\Ս] Ի Տ Ա Ր Ի Ն : Ա: ԺԱՄ Է ՏՈ Ի Ն ԻՆ Ձ Ջ Ա 4Ա Ն Է Ն է ՈՐ Խ Ա Փ .........;
3 5 . ԳԱՎ Թ Ի Ա ՐԵՎ ԵԷՅԱ Ն Պ Ա ՏԻ Վ Ր Ա , ՀԱ Ր Ա Վ Ա Յ Ի Ն ԵՋՐԻՆ.
ե Ս Ա Ր ՏԱ Ի Ա Ջ ԶԻ Ս ՀՈ Գ Ո Յ Ա ՐԴԻՒՆՍ Է Տ Ո Ի Ի ՇԻՆ Ո ՒԹ ԻՒՆ ՏԱՆՍ Ա Ս ՏՈ Ի Ծ Ո Յ:
4 0 . ԳԱ Վ Թ Ի Ա ՐԵ Վ Ե 18Ա Ն Պ Ա ՏԻ Վ Ր Ա , Ա Ր Ս Ի Յ , Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԵԿԵՂԵ8ՈԻ ԳՌԱՆ
ՀԱ Ր Ա Վ Ա Յ Ի Ն ԿՈԴ.ՔԻՆ.
Ի ՈԼԳ Թ Ո ՒԻՍ ՀԱ Յ Ո Ց Ի Թ Ա ԳԱՒՈՐՈԻԹ ԵԱ ՆՆ Ա Փ Խ Ա Ջ - ԱՑ ԳԵՈՐԳԵԱ Ի ՀԱ ՅՐ Ա Պ Ե ՏՈ Ւ Թ Ե Ա Ն Ն ՀԱ Յ Ո Ց Տ Է Ր Գ Ր - ԻԳ Ո ՐԻՍ Ի ԵՍ Խ Ա Չ Ա Տ Ո Ւ Ր Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ ԵՒ ՍՈՒՔԻԱՍՍ ՆՈ ՐՈԳԵՑԱ Ք ՋՍ Ո ՒՐԲ ԳՐԻԳՈ ՐՍ ՀՐԱ Մ Ա ՆԱ Ւ Թ Ա Գ Ա ՒՈ Ր- ԻՆ ԵՒ Ի Ւ Ր ՄԵԾԱՄԵԾ ԻՇ Խ Ա Ն Ա ՑՆ ՍԱՐԳՍԻ Ա Մ Ի Ր Զ Ա - ԴԻՆ ԱՆՏՈՆԻ ՃՊՈ ԻՆ ՏԵ ԼԻՆ ԷԼԲԵԿԻՆ ԵՒ Թ Ա ԳԱ Ւ\Ո ՐԻՆ ]Ջ Հ Ի Ն ԵՒ ՋՆՈՐ ԿԱԶՄՈ ՒԹ ԻՒՆՍ ԳՐՈՅՍ Ե Տ Ի ՍՈՒՐԲ ԳՐԻԳՈՐՍ
ՋԱ ՅԳ ԻՆ Ի Ս Ի հՆ Ա Շ Ի Ն Ի Ն Հ Ր Ի Ն Ջ Ր Ն Խ Ա Ձ Կ Ո Պ Ա ԿԼԱ- Ի Ց Ս Ի Մ Ի Տ Ի Ն ԶՔ Ո Ւ ՐԴ Ե Ւ Ա Ն Ն ՋԱ Բ Ա Ս Ա ՏՈ Ր Ջ Տ Ա Ն Ճ - Ո Ւ ՏՆ ԵՒ ՀՐԱ Մ Ա Ե Ա Ց Թ Ա ԳԱՒՈՐՆ ՋՍ Ո ՒՐԲ Խ Ա Ձ Ի Ն ՏԱ ՒՆՆ Ի Ւ Ր ՅԻ Շ Ա ՏԱ Կ ԿԱՏԱՐԵԼ ԱՐԴ ՈՐՔ ՀԱԿԱՌԱԿ ԿԱՆ ԵՒ ՀԱՆԵԼ ՏՀԱՆԱՆ ՔԱ Կ Ե Ս 8ԻՆ ՏԱ Մ Բ Ք ԵՒ ՈՐԴՈ ՎՔ ԵՒ Ա- ՋԳ Ա Ւ ԵՒ ՆՋՈՎԵՍՑԻՆ Ի 4Ա Ր Ձ Է Ո Ա ՍՏՈ ՒԱ Ծ Ա ԾՆԷՆ ԵՒ : Յ Ժ Ը : Հ - Ա ՅՐ Ա Պ Ե ՏԱ ՑՆ ԵՒ Հ Ն Հ Ե Ս 8 Ի Ն ՅԱ ՅՍ Մ ԿԵՆԱՑ ՄԱՍՆ ԵՒ ԲԱ ԺԻՆ ՆՈՑԱ ԸՆ Դ ՅՈ Ւ Դ Ա Ի ԵՒ ԸՆ Դ ՍԱ ՏԱՆԱԻ ԼԻՑԻ
* Շ ա րունս ւկ վ ա ձ ա մ ս ա գ ր ի 1 9 5 4 թ վ ա կ ա ն ի М Л? է ճ ֊ի ց և Х -ի ք ւ
32է տ մ ւ> . յ ւ յ յ ի 1.
4 1 . ԳԱՎԻ-Ի ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ Պ Ա ՏԻ Վ Ր Ա , Ն Ե ՐՍ Ի ՚ե , 0 . ԳՐԻԳՈՐ Ե Կ Ե ՚ՀեՏՈ Ի ԴՌ Ա Ն ՀԱ Ր Ա Վ Ա ՅԻՆ
ԿՈՂՄՈՒՄ, ՆԱԽՈՐԴԻՅ ՆԵՐՔԵՎ . ՀԱ Վ Ա Ն Ա Բ Ա Ր ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒԹ ՅՈՒՆԸ.
Խ Ա Չ Ա ՏՈ Ւ Ր Վ Ա ՐԴ Ա Պ Ե Տ ԵՒ ՍՈՒՔԻԱՍՆ ԺԱՄ Ա Ս ֊ԱՍՏԵՆ ՋՀՈ Գ Ո ԳԱԼՈՒՍՏՆ ՋԱՄԵՆ ԵԿԵՂԵՑԻՔՍ;
4 է . ՆՈՒՅՆ ՏԵ Ղ Ո Ւ Մ , ՆԱԽՈՐԴԻ В ՆԵՐՔԵՎ.
\ՈՎ ՋԱՅԳՒՆ\ ՀԱ Ն Է ԿԱՄ ՋԻՄ ԺԱՄՆ Խ Ա Փ Ա Ն Է Ն Ջ - ՈՎԵԱԼ ԵՂ Ի8Ւ ՅԱ Ս ՏՈ Ւ Ծ Ո Յ ԵՒ :Յ Ժ Ը : Հ Ա Յ Ր Ա -
Պ Ե Տ Ա Ց ;
4 3 . ՆՈՒՅՆ ՏԵ Ղ Ո ՒՄ , ՆԱԽՈՐԴԻՅ ՆԵՐՔԵՎ.
. .Հ ԵՍ Խ Ա Չ Ա Տ Ո Ւ Ր Գ Ր Ե 8-ի ԿՒՒՐԱԿԷՒՆ ԱՒՐՆ Ե[Ր\Կ Ո Ւ ԺԱՄԱ ԳՐԻԳՈ ՐՈ Յ ՃՈ ԻՃԱ ՉԻՆ
ՈՐԴՈՒՆ ԱՌՆԵՆ;
4 4 . ՆՈՒՅՆ ՏԵ Ղ Ո ՒՄ , ՆԱԽ ՈՐԴԻՅ ՆԵՐՔԵՎ.
Տ Է Ր Խ Ա Չ Ա ՏՈ Ւ Ր ԳԱՆՁԱԿԵՑՒ \ԱՍ ՏՈ ՒԾ Ո Յ\ ԳԱՌՆ Խ Ա Չ Ն ԳՆԵՑԱՉ ԿՐԿԻՆ ԱՌԱՋՆՈՐԴ ՈՐ Խ Ա Փ Ա Ն Է Գ Ի ֊\ՐԱ ՄԵՐ Մ ԵՂԱ\ՑՆ Պ Ա ՐՏԱ Կ Ա Ն է [ЬЛ | ԸՆ Դ [ՆՄԱ\ ՆՋՈՎԵԱԼ է ԵԹԵ ԶԱՈՆԷ ;
4 5 . Գ Ա Վ Ք ֊Ի Ա Ր Ե Վ Մ ՏՑ Ա Ն ԴՌ Ա Ն Ճ Ա Կ Ա ՏԱ Կ Ա Լ Ք Ա ՐԻ ՆԵՐՍԻ ԵՐԵՍԻ Վ ՐԱ .
ԿԱՄԱՒՆ Ա Ս ՏՈ ԻԾ Ո Յ Մ ԵՔ ՎԱՐԴՍ ԵՒ ՀԱ Ր Բ Ս ՋՄ ԵՐ ՀՈ ԳՈ ԱՐԴԻՒՆՍ ՏՎ Ա Ք Ի ԳԱ ՒԻԹ Ս ԵՒ ԱՄԵՆ ՄԻԱԲԱՆՔՍ է ՏՈ Ւ Ն Մ ԵՋ Ւ ՏԱ Ր Ի Ն ;Բ : ԺԱՄ Յ Ո - ՀԱՆՈՒ ԵՒ ՅԱԿ[ՈԲԱ\ ՏԱ Ւ Ն Ի Ն ; Ա; ՎԱՐԴԻՆ ԵՒ : Ա;ՀԱ Ր Բ Ի Ն ՈՐ Խ Ա Փ Ա Ն Է Դ Ա ՏԻ Ի ՏԵԱ Ռ Ն Է;
4 6 , ԳԱՎԹՒ Ա Ր Ե Վ Մ ՏՅԱ Ն ԴՌ Ա Ն Կ Ա Մ Ա ՐԱ Ք Ա ՐԻ ՆԵՐՍԻ ԵՐԵՍԻ Վ Ր Ա , ՆԱԽՈՐԴԻ ՎԵՐԵՎՈԻՄ.
ԿԱՄԱՒՆ Ա Ս ՏՈ ԻԾ Ո Յ ԵՍ ԱԹԱՆԱՍՍ Է ՏՈ Ւ ՉԻ Մ ՀԱԼԱԼ Ա ՐԴԻՒՆՍ Ի ՇԻՆ Ո ՒԹ ԻՒՆ ԳԱ ՒԹ ԻՍ ԵՒ ԱՄԵՆ ՄԻԱԲԱՆՔԱ ՍՈՒՐԲ Ո Ւ Խ ՏԻ Ս ՅԱ ՒԺԱ ՐՈ ՒԹ ԵԱ Մ Բ ԵՏՈ ՒՆ ԻՆ Ձ Ի ՏԱ Ր Ի Ն : Ա: Ա Ւ Ր ... Թ Մ Ի Պ Ե ՏՐՈ Ս Ի ԵՒ ՊԱՒՂՈՍԻ ՏԱ ՒՆԻՆ ՈՐ Խ Ա Փ Ա Ն Է Ա Ռ Ա ՀԻ Ա Ս ՏՈ ԻԾ Ո Յ ԻՄ ՄԵՂԱՅՍ Պ Ա Ր ՏԱԿԱՆ է ԵՒ ՅՈ Ւ Դ Ա Ի ՄԱՍՆԱԿԻՑ: Տ Է Ր ԱՍՏՈՒԱԾ ՈՂՈՐՄԻ Տ Ի Ր Ա ՏՈ Ր Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե ՏԻ Ն ԱՄԵՆ;
4 7 . ՆՈ ՒՅՆ Կ Ա Մ Ա ՐԱ ՔԱ ՐԻ Ս ՏՈ ՐԻՆ ԿՈՂԻ Վ ՐԱ .
Ի ՏԱ Ւ Ն Ի Ա ՒԵ ՏԵ Ա Ց Ա ՍՏՈՒԱԾԱԾՆԻ : Բ: Պ Ա ՏԱ ՐԱ Գ
Մ Տ Չ ( = Մ Ա Տ Չ Ի ) Ի ԱՄԷՆ ՏԱ Ր Ի ԿԱԵՆԵՑԻ ԲԱՐՍԵՂ Վ Ա ՐԴ Ա Պ ԵՏԻՆ ԵՒ Ի Ւ Ր ՄԱՒՐՆ ԿԱ ՏԱ ՐՈՂՔՆ Ա Ւ Ր ՀՆ Ի Ն ՅԱ Ս ՏՈ Ւ Ծ Ո Յ ;
4 8 . ԴԱՎԲ-Ւ Ա Ր Ե Վ Մ ՏՅ Ա Ն Դ Ռ Ա Ն ՀԱ Ր Ա Վ Ա Յ Ի Ն ԿՈՂՄՈՒՄ, ՆԵՐՍՒ8.
ԵՍ ԱՆՏՈՆ ԴՍԵՂԵՑԻ ԵՒ Ի Ս ԵՂԲԱՐՍ Ս Ա Ր Գ Ի ՚յ ՋՄ ԵՐ ՀՈ Գ Ո Յ ԱՐԴԻՒՆՍ Ի ԳԱՒԻԹՍ Տ Վ Ա Չ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ ԷՏՈ Ւ Ն ;Ա : ԺԱՄ Ի ՏԱ Ւ Ն Ի ԱՆՏՈՆԻ ՈՐ Խ Ա Փ Ա Ն Է Դ Ա ՏԻ ՏԵԱ Ռ ՆԷ ;
ւ. я и ւ՛ а о ւ՛ 33
Ю . ՆՈՒՅՆ Գ Ռ Ա Ն ՀՅՈ ՒՍ ԻՍ Ա ՅԻՆ ԿՈՂՄՈՒՄ, Ն Ե ՐՍ Ի8, Պ Ա ՏԻ Վ ՐԱ .
ի Թ Վ ԻՍ ու Ի Թ Ա ԳԱ ԻՈՐՈԻԹ ԵԱ Ն ԳԷԱ ՒՐԳԷԱ ԵԻ
ՅԱՌ ԱհՆՈՐԴՈ ՒԹԵԱՆ ՍՈՒՐԲ Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե ՏԻ Ն Խ Ա Ջ Ա ՏՐ Ո ԵՍ ԳԵՐԳ ԶԱ ԳԱՐԱԿԻՆ ՀՈ Ղ Ն Ջ Տ Ա Փ Ո Ա ՐՏՆ Է Տ Վ Ի ՍՈԻՐԲ ԳՐԻԳՈՐԻՍ Ե Ի ՍՈՔԱ Ե ՏՈ ԻՆ Ի ՏԱ Ր Ի Ն : Բ: ԺԱՍ
Ն Ն ՀԵՑԵ ԼՈ 8Ն Թ է ՈՔ ՀԱ կԱ Ռ ԿԱ ԿԱՄ ՅԻՄ Ո Ց ԿԱՄ Ի Մ ԵԾԱ Ց ^ Յ Ե Ր Ի Ց ՍՈ ԻՐԲ ԺՈՂՈՎՈՅՆ ՆՋՈՎԷԱԼ Ե Ղ ԻՑԻ ՋԺԱՄՆ ՆՈՐ ԿԻՐԱ ԿԻՆ ԱՐՆԵՆ;
• II. Գ Ա Վ Ի Ի Ա Ր Ե Վ Մ ՏՅ Ա Ն Պ Ա ՏԻ ՆԵՐՍ Ի ԵՐԵՍԻ Վ Ր Ա , Գ Ռ Ա Ն ՀՅՈ ՒՍ ԻՍ Ա ՅԻՆ ԿՈՂՄՈՒՄ,
Ն Ա Խ ՈՐԴԻՑ ՆԵՐՔԵՎ.
Շ Ն Ո Ր ՀԻ Ի Ն Ա՚յՏՈԻԾՈՅ ԵՄ ՍԱՐԳԻՍ ՋԻՄ ՀՈԳՈ Ա ՐԴ ԻԻՆ Ս Է Տ Ո Ի Ի Գ Ա Ի Ի Թ ՚յ Ե Ի ԱՄԷՆ ՄԻԱ ԲԱ ՆՔՍ Է ՏՈ Ի Ն Ի ՏԱ Ր Ի Ն : Ա: Ժ Ա Մ ՎԱ ՐԴ Ա - Վ Ա Դ ԱՒՐՆ ՈՐ Խ Ա Փ Ա Ն Է ՅՈ Ի Դ Ա Ի ԼԻՆԻ ՄԱՍՆԱԿԻՑ:
: • ! . ՆՈՒՅՆ ՏԵ Ղ Ո Ւ Մ , Գ Ռ Ա Ն ՀՅՈ ՒՍ ԻՍ Ա ՅԻՆ ԿՈՂՔԻ ՎՐԱ-
ԿԱՄԱԻՆ Ա Ս ՏՈ ԻԾ Ո Յ ԵՍ ԳՐԻԳՈՐ ԿԱՐՃԱՀԱՍԱԿ ՋԻՄ ՀՈԳՈ Ա ՐԴԻԻՆ Ս ՅԵԿ ԵՂ ԵՑԻՍ Է Տ Ո Ի ԵԻ ՄԻԱԲԱՆՔՍ : Բ: Պ Ա ՏԱ Ր Ա Գ Ի ՏԱ Ի Ն Ի ՍՈԻՐԲ Գ ՐԻԳՈ ՐԻ ԱՌՆԵՆ Ի Ն Ձ ԵԻ ԾՆՈՂԱՑ ԻՄՈՑ ՈՎ Խ Ա Փ Ա Ն Է Դ Ա ՏԻ :
.5 ? . ՆՈՒՅՆ ՏԵ Ղ Ո Ւ Մ , Գ Ռ Ա Ն ՀՅՈ ՒՍ ԻՍ Ա ՅԻՆ Կ Ո ՂՔԻՆ. Ս ՏՈ ՐԻՆ Ք Ա Ր Ա Շ Ա Ր Ի Վ ՐԱ .
. . . . ԿԱՄԱԻՆ Ա Մ ՏՈ ԻԾՈ Յ ԵՍՀՅՈՎՀԱՆՆԵՍ \Զ Ի Մ ՀՈ Գ \Ո Յ Ա ՐԴ ԻԻՆ Ս Ի Գ Ա ԻԻԹ Ս ՏՎ Ի \Ե Ի Ս Ի\Ա ԲԱ Ն ՔՍ Է ՏՈ Ի Ն Ի Ն Ձ Ի ՏԱ Ր Ի Ն | : Ա: ) ԺԱՄ ԵՂԻԱԿԱՆ ՇԱ ԲԱ Թ Ն \Ա Ն Խ Ա ,Փ Ա Ն ՈՐ Խ Ա Փ Ա Ն Է Դ Ա ՏԻ !ՅԱ Ս ՏՈ Ի Ծ Ո Յ ԵԻ Ս Ե Ր | Մ ԵՂ Ա ՏՍ Տ Է Ր է :
հ 3 . ԳԱՎ Թ Ի ՆՈՒՅՆ Ս Ր Ե Վ Մ Տ Յ Ա Ն Պ Ա ՏԻ ՆԵՐՍԻ ԵՐԵՍԻՆ, Գ Ռ Ա Ն ԿԱ Մ Ա ՐԱ ՔԱ ՐԻ
ՀԱ Ր Ա Վ Ա Յ Ի Ն ԿՈՂՔԻՆ.
ԿԱՄԱԻՆ Ա Մ ՏՈ ԻԾՈ Յ Ե Մ ՛ Մ Խ Ի Թ Ա Ր Ե Ի Գ ...Ե Ր Ի Ն Է ՏՈ Ի ՋԻՄւ ......... \ը ն \ ծ ա յ ս ի գ ա ի ի թ յ ե ի մ ի ա բ ա ն ք ս
Է ՏՈ Ի Ն Ի Ն Ձ Մ ԻԱԲԱՆՈԻԹԵԱՆ ԵԻ Ի Տ Ա Ր - ԵՆԸՆ :Ե : Ա ԻՐ ԺԱՄ ՆՈՐ ԿԻՐԱ ԿԷԻՆ Կ- Ա ՏԱ Ր Ի Ջ Ք ԳՐՈՅՍ Ա ԻՐՀՆԵԱ Լ Ե Ղ ԻՏԻ Ն ;
3 1 . ԳԱՎՌԻ Ա ՐԵՎ Ե ԼՅԱ Ն Պ Ա ՏԻ ՀԱ Ր Ա Վ Ա Յ Ի Ն Ո ՐՄ ՆԱ Ս ՅԱ Ն և Ա Ր Ա հ ի Վ ՐԱ .
ԵՍ ԳՐԻԳՈՐ ՋԻՄ \ՀՈ Գ Ո Ա ՐԴ ԻԻՆ Ս ] ԻԳՐԻԳՈՐՍ Է Տ Ո Ի ԵԻ ՄԻԱ ԲԱ ՆՔՍ;Ա : ԺԱՄ Է ՏՈ Ի Ն Ի Ն Ձ |/ւ ՏԱ Ի Ն Ի ՍՈ ԻՐԲ Գ ՐԻ Գ Ո ՐԻ \:
Յ Տ . ԳԱՎՐ-Ի ՆԵՐՍՈԻՄ, ԿԱՄԱՐՆԵՐԻ Վ ՐԱ .
ՍԻՐՈՎՆ Ա Ս ՏՈ ԻԾ Ո Յ ԵՍ ՅՈ ՀԱ Ն Է Ս Ե Ի ՍԱՐԳԻՍ ՏՎ Ա Ք Ի ՍՈԻՐԲ ԳՐԻԳՈՐ Ա ՋՆԱ ԳԻՆ Մ Ա Ր Գ Ա Ր ԻՏՆ ՋԱ ԻԱ ԳՄ ԱՆ : Ա; Շ Ո Ի Ր ՀԱ Ո ԵԻ ԱՄԵՆ ՏԱ Ր Ն Ա Ծ Ա Ի Ք Ե Ի ՄԻԱԲԱՆՔՄ Ե ՏՈ ԻՆ ՛ՄԵՋ ՋՏԵԱ Ռ Ո ՆԴ Ա Ո Ա Հ ԱԻՐՆ. ՆՋՈՎԵԱԼ Ե Ղ ԻՑԻ ՈՐ Խ Ա Փ Ա Ն Է Դ Ա ՏԻ ՅԱ Ս ՏՈ Ի Ծ Ո Յ, ՈԿԶ;
34է я 1Г Ի Ա Ծ Ի Ն 1054
5 6 . ՆՈՒՅՆ ՏԵ ՂՈ ԻՄ .
ԵՍ ՆԵՐՍԷՍ Ք Ա ՀԱ Ն Ա Ե ՏՈ Ւ ՋԱ ՒԱ Գ Ա ՒԵՏԱ ՐԱ ՆՍ ի ՍՈՒՐԲ ԳՐԻԳՈՐ ՋԱՐԴԱՐԵԱԼ ՅՈՍԿՈ ԵՒ ԱՐԾԱԹՈ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ Ե ՏՈ Ւ Ն ;Ա : Պ Ա Տ Ա ՈԱ Գ Ի ՏԱ Ւ Ն Ի Թ ԷՈ - ԴՈՍ Թ Ա Գ. ՈՎ Խ Ա Փ Ա Ն Է Ջ Ն Ա ...
5 7 . ԳԱՎԹԻ Ա Ռ Ա Ս ՏԱ Ղ ԻՆ , ՀՅՈ ՒՍ ԻՍ -Ա Ր ԵՎ Ե ԼՅԱ Ն Ա Ն Կ ՅԱ Ն ՄԱՍՈՒՄ
ԱԻՄԷՈՆ ՏՆ ՏԵ Ս ՅԱ ՂԱ ՒԹ Ս Յ Ի Շ Ե Ց Է Ք ;
5 8 . ԳԱՎԹԻ ՆԵՐՍՈԻՄ, Մ Ի հ Ա Տ Ա Ր Ա Ա Ն Ի ՎՐԱ.
Ի Թ ՎԻՆ . . . . ՚Շ Ն Ո Ր ՀԻՒ Ն \Ա Ա ՏՈ ՒԾՈ Յ ԵՍ Ա Ր ]ՏԱ Ւ Ա Ջ Ե Ւ ....ԱՄՈՒՍԻՆ ԻՄ ԱՒԹ Ա ՀԱ Ւ Ա ՏԱ Ր Ի Մ ԵՒ ՄԻՈԱՑԵԱԼ ԻՒ Ա Ն ԷԻ ԵՒ Ջ Ա Ք Ա ՐԷԻ ՋՄ ԵՐ ՀՈԳՈ ԱՐԴԻՒՆՄ Ը Ն Ծ Ա Ե Ց Ա ֊Ք Ի ՇԻՆՈ ՒԹ ԻՒՆ ԵՒ Ի Ս Պ Ա Ս ԵԿԵՂԵՑՈՅՍԵՒ ԵՂԱՆ ՈՍԿԵՐՔ Մ ԵՐ ԸՆ Դ ՀՈՎԱՆԵԱՒՍՈՐԱ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՍ ԵՏՈ ՒՆ Մ ԵՋ ԺԱՄ Ա Ս Տ Ո Ւ Ա Ծ ֊ԱԾԻՆ ԱՒՐՆ ՋԱ Մ ԷՆ ԵԿ ԵՂ ԵՑԻՔ Ա Ն Խ Ա ՓԱ Ն ԻՆ Ձ Ա ՐՏԱ Ւ Ա ՋԱ ԵՒ ԱՒԹ Ա ՅԻՆ;
5 9 . Ա ՐՔ Ա ՅԱ Կ Ա Ն Դ Ա Մ ԲԱ Ն Ս .ՏԱ Ն ՄԻ ՏԱ Պ Ա Ն Ա Ք Ա Ր Ի Վ ՐԱ .
ՄՄԲԱՏ Թ ԱԳԱՒՈՐ
0 0 . ՆՈ ՒՅՆ ՏԵ Ղ Ո Ւ Մ , ՄՅՈՒՍ ՏԱ Պ Ա Ն Ա Ք Ա Ր Ի ՎՐԱ.
ԱՅԱ է ՀԱ ՆԳ Ս ՏԱ ՐԱ Ն Թ Ա ԳԱ ԻՈ ՐԱ Ց ԳԱԳԿԱ
6 1 . ԿԱԹՈՒՂԻԿԵ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ԴՌ Ա Ն /{Ա Կ Ա ՏԱ Կ Ա 1 Ք Ա Ր Ի (Տ Ի Մ Պ Ա Ն ) Վ Ր Ա , Ա ՐՏԱ Ք Ո ՒՍ Տ
Ի Թ Ո ՒԻՆ : Ո Խ Գ : Ի Յ Ի Շ Խ Ա Ն -
ՈՒԹԵԱՆ ԻՒ Ա Ն ԷԻ ԵՒ ՅԱ Ռ -
ԱՀՆՈՐԴՈՒԹԵԱՆ Խ Ա Չ Ա Տ Ո Ւ Ր ՎԱՐ
Դ Ա Պ Ե ՏԻՆ ԵՄ Խ Ա ԼԹ ՀԱ Ր Բ Ա ՈՐԴԻ ՇԻՆԵՑԻ
ՋԵԿԵՂԵՑԻՄ ՎԱՍՆ ԻՄ ՀՈ ԳՈ ՑՍ ՓՐԿՈՒԹ ԵԱ Ն ԵՒ ԱՄԵՆ
ՄԻԱԲԱՆՔՄ ՋՅԱ ՅՏՆ Ո Ւ Թ ԵԱ Ն ՃՐԱԳԱԼՈՒՅ Ժ Ա ՚մՆ
ԻՆ Ձ ՀՐԱ Մ Մ ԵՑԻՆ ԵՒ Ջ Ջ Ա ՏԻ Կ Ն ՄԱՄՔԱՆԱ ՈՐ Ա Ն Խ Ա Փ Ա Ն Ա 7 -
ՆԵՆ: Կ Ա ՏԱ ՐԻՁ ԳՐՈՅՄ ԱՒՐՀՆԵԱ Լ ԼԻՑԻՆ ՅԱ Ս ՏՈ Ւ Ծ Ո Յ:
6 2 . ՆՈՒՅՆ ԴՌ Ա Ն Բ Ա ՐԱ Վ ՈՐԻ ՎՐԱ.
ԵՍ ՅՈՎԱՆԵՍ Ք Ա ՀԱ Ն Ա ԸՆԾԱ ԷԲ Ե Ր Ի ՍՈՒՐԲ ԳՐԻԳՈ ՐԻՍ |2 |1 /Տ ԿԱՐԻՍ
\ԻՄՈ\ՒՄ ՀԱ Յ Ր ՅՈՎԱՆԷՍ ԵՒ ՄԻԱԲԱՆՔՄ ԷՏՈ Ւ Ն ԻՆ Ձ : Բ: Պ Ա ՏԱ ՐԱ Գ
Ի $Ա ՒՆ ԻՆ ՅՈՎԱՆՆՈՒ Կ Ա ՏԱ Ր ԻՁ Ք Ն Ա Ւ ՐՀՆ ԻՆ ՅԱ Ս ՏՈ Ւ Ծ Ո Յ■
1954 է տ Մ ի а о ի ъ
6 3 . ԿԱՌՈԻՂԻԿԵ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ԴՌ Ա Ն ՎԵՐԵՎՈԻՄ.
ԵՍ ԳՐԻԳՈՐ Կ \Ա Պ \Ա ԼԵ ՑԻ Մ Ի Ա Բ Ա Ն Ե Ց ֊
| ^ | ՍՈ ԻՐԲ ԳՐԻԳՈ ՐԻՍ ԻՄ ՀԱԼԱԼ Ա ՐԴ ԷԱ Մ ԲՔ ԷԻ
14 Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ \ ՅՈՎԱՆԷՍ Է Ի ՄԻԱԲԱՆՔՍ
\Ս Ա \ՀՄ Ա Ն եՑ Ա Ք : Ժ: Պ Ա Տ Ա \Ր Ա \Գ Ի ՏԱ Ի Ն Ի Ն Ա ԻԱ կԱ ՏԵ Ա Ց
\Խ Ա \Ջ Ի Ն :Բ : Թ Ա Մ ԱՐԻՆ է ի ՋԱՅԼՆ Գ ՐԻԳՈ Ր-
1 * 4 ո * Խ Ա Փ Ա Ն Է ՄԵՐ ՄԵՂԱՑՆ Տ Է Ր է ;
6 1 . Ս. Ս ՏեՓ Ա Ն Ո Ս ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՀՅՈ Ւ Ս ԻՍ Ա ՅԻՆ Պ Ա ՏԻ Վ Ր Ա , Ա ՐՏԱ Ք Ո ՒՍ Տ
ԼՈՒՍԱՄ ՈԻՏԻ ՆԵՐՔՍՎՈՒՄ.
ռդ Ի ո է Իի \ ա ս տ ԾՈՏ եՍ ՄԽհռԱՐ ՔԱ2ԱՆԱ ՈՐՂհ “ ' * « « ' ■ ե ՏՈՒ ԱՐ.
ՍՈԻՐԲ ԳՐԻԳՈ ՐՍ ՅԻ Շ Ա ՏԱ Կ Ո ՐԴԻԱ Ց ԻՄՈՑ Բ Ա ՐՍ Ը- ՂԻՆ Ե Ի Ա ՆԴՐԻԱ ՍԻՆ Տ Է Ր ՅՈՎԱՆՆԵՍ
Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե ՏԻ ԵԻ ՄԻԱ ԲԱ ՆՔՍ : Բ: Պ Ա ՏԱ Ր Ա Գ Է ՏՈ Ի Ն Ի ՏԱ Ի Ն Ի Պ Ա ՐՍ ԱՄԱ ԱԲԱՍԱ ԱՆԴՐԻ ԱՍԻ;
6 5 . ՆՈՒՅՆ ՏԵ Ղ Ո Ւ Մ , ՆԱ Խ ՈՐԴԻՑ ՆԵՐՔԵՎ.
ՍԻՐՈՎՆ Ա Ս ՏՈ ԻԾ Ո Յ ԵՍ ՅՈ ՀԱ Ն Է Ս Ք Ա ՀԱ Ն Ա Մ Ի- ԱԲԱՆԵՑԱ ՍՈ ԻՐԲ ԳՐԻԳՈ ՐԻՍ Ե Ի Մ Ի Ա Բ Ա Ն ֊Ք Ս Է ՏՈ Ի Ն Ի Ն Ձ ;Ա ; Պ Ա ՏԱ Ր Ա Գ Ի ՏԱ Ի Ն Ի Դ - Ա ԻԹ Ի Ե Ի ՅԱԿՈԲԱ ՈՎ Խ Ա Փ Ա Ն Է Դ Ա ՏԻ ՏԵԱ Ո Ն Է:
6 6 . ՆՈՒՅՆ ՏԵ Ղ Ո Ւ Մ , ՆԱ Խ ՈՐԴԻՑ ՆԵՐՔԵՎ.
Ա ԻՐՀՆԵԱ Լ է Ա Ս ՏՈ ԻԱ Ծ ՅԱՄԵՆԱՅՆ Ա ՐԱ Ր-
ՈՑ Ա Ս ՏՈ ԻԱ Ծ ՈՂՈՐՄԻ Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ի Ն ՜Ե Ի Խ Ո ՑԱ Դ Ե Ղ Ի : ԱՄԵՆ •
6 7 . Ս. ՍՏԵՓ Ա ՆՈ Ս ԵԿԵՂԵՑՈՒ Ա Ր Ե Վ Մ ՏՅ Ա Ն Պ Ա ՏԻ Վ Ր Ա , Ա Ր ՏԱ Ք Ո Ւ Ս Տ,
Դ Ռ Ա Ն ՀԱ Ր Ա Վ Ա Յ Ի Ն ԿՈՂՄՈՒՄ.
ԿԱՄԱԻՆ Ա Ս ՏՈ ԻԾ Ո Յ ԵՍ ՛ Ա ՐԳ ... \Ե Ի ԱՄՈԻՍԻՆ ԻՄ\ՆԱՆԱ Մ ԻԱ ԲԱ ՆԵՑԱ Ք |Ս Ո Ի Ր Բ Ո Ի Խ \Տ Ս Ա ՐԴ -
ԵԱ Մ ԲՔ ԻՄՈՎ ՍԱ ՐԳԻ\Ս \ Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ \Ե Ի Մ ԻԱԲԱՆ1ՔՍ է ֊ՏՈ Ի Ն : Բ: Պ Ա ՏԱ Ր Ա Գ Ի |Տ Ա Ի Ն Ի Ա Ս ՏՈ ԻԱ Ծ Ա Ծ \Ն ԻՆ:
6 8 . Ս. Ս ՏեՓ Ա ՆՈ Ս ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՀԱ Ր Ա Վ Ա Յ Ի Ն Պ Ա ՏԻ Վ Ր Ա , Ա Ր ՏԱ Ք Ո Ւ Ս Տ.
Ի Թ ՎԻՆ ՀԱ ՅՈ Ց : ՌՃ: ԻՆ [/» Թ Ա ԳԱ ԻՈ ՐՈ ԻԹ ԵԱ Ն Պ Ա \Ր Ս Ի Ց ՇԱ ՀՍ Ո ԻԼԷՄ -
- ԱՆԻՆ Ո Ր-ԴՈՅ Փ Ո Ք Ր Շ Ա ՀԱ Պ Ա Ս Ի Ն : Ե Ի Տ է\Ր Ո Ի Թ Ե Ա Ն ԳՐԻԳՈ \ՐՈ ԻՇ Խ Ա Ն Ի Ն ; ԵԻ
ՊԱՐՈՆ Շ Ա ՀՆ Ա Ջ Ա Ր Ի Ն ; Ե Ի Ի ՀԱ Յ Ր Ա Պ Ե ՏՈ Ի Թ Ե Ա Ն ... հ Ո Ի Ղ Ե Ց Ո Յ ; ԵԻ
Ա Ո Ա ՀՆ Ո Ր -ԴՈԻԹ ԵԱՄԲ ՍՈ ԻՐԲ Ո Ի Խ Տ Ի Ս ՅԱ կՈ Բ ԵՊ ԻՍ ԿՈ Պ Ո Ս ԻՆ ԵՍ Տ Է Ր
ч „ Պ Ե ՏՐ Ո Ս ԱՇԱԿԵՐՏԻՆՈՐԻՆ 3 -
ՈՂՈՐՄՈԻԹԵԱՄԲՆ ՅԱ Ս ՏՈ Ի Ծ Ո Յ ՄԵՔ Յ Ե ՏԻ Ն ԳՈԼՈՎ կՐՕ Ն ԻՑ Թ Ի Փ ԼԻ օք-հԻ ՀՈ Գ Ե ՀԱ Ն Ի Ո ՐԴ ԻՔՍ Պ Ա -
է
I
1954
ՐՈՆ Պ Ա Պ Օ Ս . Մ Խ ԻԹ Ա ՐՍ . Ս Ա Փ Ա ՐՍ . ԵԻ ԶԱԼԻՍ . Ե Ի Ո ՐԴ ԻՔՆ Մ ԵՐ ԳԱՍՊ Ա Ր Ն . ՀՈ Գ Ա Ն ՀԱ Ն Ն .
ԲԱՂՏԱՍԱՐՆ. ԵԻ ՄԵԼՔՈՆՆ ՋՄ ԵՐ ՀՈ Գ Ո Յ ԱՐԴԵԱՄԲՔՆ ՆՈՐՈԳԵՑԱՔՋՍՈՒՐԲ
ՍՏԵՓԱՆՈՍՍ ՈՐ ՅՈ ՅԺ Խ Ա Խ ՏԵ Ա Լ Է Ր : 4Ա ՍՆ Փ ՐկՈ Ւ Թ ԵԱ Ն ՀՈ Գ ՈՏ ՍԵՐՈՑԵՒ Ե Ր Կ Ա Ր-
ՈԻԹԵԱՆ ԿԵՆԱՑ ՈՐԴՈՑ ՄԵՐՈՑ: ԵՒ Մ ԻԱԲԱ ՆՔ ՍՈՐԱՅ ՀԱ Ս ՏԱ ՏԵ Ց Ի Ն Յ Ա Յ Տ -ՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ Յ Ա Ր -
ՈՒԹԵԱՆ Պ Ա ՏԱ ՐԱ Գ Ն ՋՄ Ե Ջ ՅԻՇԱ ՏԱ Կ Ե Լ; ԵՒ Մ ԵՔ Խ Ո Ս ՏԱ ՑԱ Ք ՈՐ Ջ Կ Ա Ն ֊Թ Ե Ղ .Ս Ո Ր ԻՆ Մ Ի Շ Տ Ի
ՎԱՌ Պ Ա ՀԵ Լ ՈՐԴԵՑ Ո Ր Դ Ի: ԿԱ ՏԱ ՐՕՂՔՆ Օ Ր ՀՆ ԻՆ ՅԱ Ս ՏՈ Ւ Ծ Ո Յ ԱՄԵՆ:
36է յ յ ւ ք ի ս օ ի է .
6 9 . ՆՈՒՅՆ ՏԵՂ Ո ՒՄ , Ա Ր ՏԱ Ն Ա Գ Ր Ո Ի Բ ֊Յ Ա Ն Ը Ն Կ Ա Ծ Ք Ա ՐԻ ՏԵ Ղ ԴՐՎ Ա Ծ Խ Ա Չ Ք Ա Ր Ի Վ ՐԱ .
ՈՐՔ ԵՐԿ ՐՊ Ա Գ ԷՔ ՋՍ Ա ՐԳ \ԻՍ ՅԱՂՕԹ Ս Յ Ի Շ Ե 8 Է Ք | ;
! 0 . ՎԱ ՆՔԻ ՀՅ Ո Ի Ս Ի Ս ֊Ա Ր Ե Վ Ե Լ Յ Ա Ն ԿՈՂՄԻ Մ Ա ՏՈ ՒՌ Ի ՀՅՈ Ւ Ս ԻՍ Ա ՅԻՆ ԿՈՂՄՈՒՄ 1ւ'Հ1Աւ
հ Ա Չ Ա Ր Տ Ա Ն Ի Պ Ա ՏՎ Ա Ն Դ Ա Ն Ի Ա Ր Ե Վ Մ ՏՅ Ա Ն ԿՈՂԻ Վ ՐԱ .
ՈԿԷ Թ ՎԻՍ ԵՍ ԳՐԻԳՈՐ ԿԱՆԳՆ- ԻՄ Ա Ս ՏՈ ՒԹ ԵԱ Մ Բ ՏԱ ՐԱ Ժ Ա Մ Ի խ Ե Ն Ա Ց| Ե ՑԻ Ջ Խ Ա Ձ Ս Ի ՎԵՐԱ ԳԵՐԵ- Ո Ւ Խ Տ Ի Ց Ս ԵՒ ՍՈՒԳ^ՄԵԾ ԵԹՈՂ ԻՋՄԱՆԻ ԵՂ ԲԱ ՒՐ ՈՐԴՈ ԻՄ Ն Ե - ........... ՏԵՍ Ո Ղ Ա Ց ՋՆԱ ԱՂ-ՐՍԵՍ Ք Ա ՀԱ Ն Ա ԻՍ Ի ԱՄԵՆԱՅՆ Ա Ջ Ա Ն Ա Ց...Ջ Մ Ե Ջ ;
7 1 . ՆԱԽՈՐԴ հ Ա Չ Ա Ր Տ Ա Ն Ի ՀԱ Ր Ա Վ Ա Յ Ի Ն ԿՈՂՄՈՒՄ, Կ Ի Յ . ԸՆ Կ Ա Ծ ՄԻ Խ Ա ՉՔ Ա Ր Ի
ՀԱ Ր Ա Վ Ա Յ Ի Ն Ե ԶՐԻՆ.
Ի Թ ՈՒԻՍ ՈԿԸ ՅԱ Ռ Ա ՀՆՈՐԴՈ ՒԹ ԵԱՆ ԱՆԻԵՍ ԵՍ ՀԱ Ջ Ա Ր Շ Ա Հ ԵԻ ԻՄ
ԱՂԲԵՐՍՍ \Մ \Պ Ա Տ ԿԱՆԳՆԵՑԱՔ Ջ Խ Ա Ձ Ս Ի ՀԱ Ն Գ ԸՍ ՏԱ ՐԱ Ն ԻՍ ՄԵՐ Ի ՀՈԳՈ
ՓՐԿՈՒԹԵԱՆՅԻ Շ Ե Ց Ե Ք Ի ՍՈՒՐԲ ՅԱ Ղ Ա ՒԹ Ս ՁԵՐ ԵՒ Ջ ՀՈ ՅՍ ԵՒ ՈՐ Ե Ղ Բ Ա Յ Ո ,
ՈՒՐ Ջ Գ Ր Ի Գ Ո Ր ...;
է ։ . Վ Ա Ն Ք Ի Յ ԱՐԵՎ ԵԼՔ, Ճ Ա Ն Ա Պ Ա Ր ՀԻ ԵԶՐԻՆ ԵՂԱ Ծ Մ Ա ՏՈ ՒՌ Ի Ա Ռ ՀԵ Վ Ո ԻՄ
ԸՆ Կ Ա Ծ ՄԻ ԲԵԿՈՐԻ Վ Ր Ա .
ԿԱՄԱՒՆ Ա ՍՏՈԻԾՈՅ ԵՍ ԳԷ[ՈՐԳ ԿԱՆԳՆԵՑԻ Ջ Խ Ա Ձ Ս ՎԱՍՆ Փ ՐկՈ Ւ Թ ԵԱ Ն ՀՈ Գ \Ո Ց ՄԵՐՈՑ ՅԱ Ռ Ա հ ...........
1>. ԳՈԼՍձռՅԱՆ
ԵՂԻՇԵ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԴՈԻՐՅԱՆ
(Հուշեր
ի տ եի , թե *հրւըյան ընտա նիքը ի մ մոր (Ա զ ն ի վ ' դուստր Հա յրա - պետ Ս ելվա չյա նի) կողմե մ՛ոտիկ աղդ ակ անն՛եր են և մա յրս ի՛նձ
կհա վա ստ եր, թե իր ա մուսնությա ն առաջին տ ա րիներուն' Կ ո ս ա ա ն դնո լպ ոլսո ասիական արվարձաննե/էեն Սկյուտարի (Ո սկե քա ղա ք) մեր Պաղչար Պաշըի լուսա վոր տան լա յն պ ատուհա նն եր են ' պ ատա նին Պետրոս Դուր- յա ն , Վ ար դա ն Լուֆթյա նի հ ետ 1, խ որին զ մ տ յլ- մա մր կդիտ ե եղեր շ՛ուրջի գեղա տ եսիլ լա յն հորիզոն հա մա յնա պ ա տ կերը, ա յն դ յո լթ ա - էլան կիսա բոլորա կը, որ իր մ ե ջ , ձախ են դ ե պի աջ, ՛կարգավ կ բո վանդակ՛,I։ ՛լա յդ սարերը ծա ղկա փ թիթ Չա մ/ըճա ներոմւ, կա պ տ ա գեղ Գտյըշ Տաղյըն ա նվա նի իր ջուրով, ԳորուՏ։' Հա յտ ա ր-փ ա շա տանող ա նտ ա ռը, Գատը գյո ւղ ը (Ք ա ղկ եդ ոն ) և Մ ա րմ արա յի բա ցերը հա նգչող կ ղ զ ի ն եր ը , մա նա վա նդ Հա լքին հ Բրինքիբոն, ուր Օվիդիոս լա տ ին բա նա ս տ եղ ծը աքսորւ/եր է եղեր հին ատ՛են։ Ես դեռ ա շ_ խ ա րհ եկա ծ չե մ եղեր, և տա րիներ վերջ մ իա յն մ եր տան լա յն լուսա վոր պ ա տ ո ւհ ա ն ֊ ներեն ակնապիշ և ա նհա գուրդ դիտ ա ծ եմ նույն շքեղ ա նմոռա նա լի հա մա յնա պ ա տ կերը։
Խելահաս պ ա տ ա նությա նս շրջա նին, երբ ա րդեն իսկ ա յնքա ն մո/եոա նդ զրասեր մըս։ էի ե ս ինքս ա ւ, մի քանի ա նգա մ առիթը ուն եցա ծ ե մ ո ւն կ ն դ ր ե ր լ Սկյուտարի Ս. Կաբա պետ եկեղեցիին մեջ Եղիշե ա րքեպ իսկոպոս Դ ուրյա նը, ա յն ատեն դեռ վա րդա պ ետ ։ Մ իջահասակեն ք ի լ մ ը վեր, խ ոշոր մա զեղ զվուխով, կա րճ մ и բո ւքով թխ ա հեր կտրիճ երիտա սա րդ մըն էր ։ Իր քա րոզին մեջ ե ղ ա նակավոր հռետ որա կա ն շեշտ մը կղձեր հա -
I . Պ ետ րոս Դ ո ւր յա ն ի բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ մ տ ե ր ի մ ը , ի ր են
ն մ ա ն վ ա ղ ա մ ե ռ ի կ , որ ուն դ ա գ ա ղ ի ն ա ո չև ս ր տ ա հ ո ւյզ
4 ա մ բա ն ա կ ա ն մ ը խ ո ս ա ծ է իր մ ե ո ն ե լե ն մ ի ա յն 7 ա ֊
մ իս ա ո աք ը ս ե լո վ'* ւՄ ի թ ե կ թ ա ղ վ ի ՜ էա ո ա պ ա յթ ը օւ
Ա նորեր)
ձախ և հունական դք։ցաբանսւկան անուններ չէին պակսեր շրթոլԱքին տ ա կ։ Գրասերներ միշտ կա խ որժեին իր հմուտ քա րոզներեն։ իր ա յլա բա նա կա ն դա րձվա ծքներեն և պ ա տ մա կան դրվա գն ել։են և իր հատոսկ ա նուններո։ ճո խ , փ ա յլուն պ ՚ս շա ր ե ն ։ Տր վ ա ծ ըւլա լով իրխ ոնա րհ ծա գումը,--- երկաթագործի զա վա կ,— և նա և նա խ ա պ ես բա ժին ին՛կած տ նա նկությա ն ա ղկա ղկ կ յա նք մ ը իր ընդարձակ ուսման ծա նր շրջա նին, կզա րմա նա յինք, թե ինչ մ ե ծ հա րա տ ևությա մբ կրցա ծ էր յուվ/աց- նել ա յնքա ն խ որ հմտ ություն մ ը , գրաբար մա տ ենա գրություն ա ստ վա ծա բա նությա ն հետ , լա տ իներեն, հունական և սքոլա ստ իկա - կա ն, ինչպ ես ն ա և գերմա նա կա ն, ա նգլիա կա ն և ֆրանսա կա ն իմա ստ ա սիրությա նց պ ա տ մությունները, և ա սոնցմե զատ ե վ յո - պակտն մ իջա զգա յին գր ա կան ո ւթյա ն ց պ ատմո ւթ յո ւնը ' հա յկա կա ն դլւականության պ ա տ մութ յա ն ա ռընթեր։ Իր զուտ խ ա ռնվա ծքը գրա կան էր և ինքն ալ իր եղբորը պես կա - նու/սեն սկսա ծ էր գրել։
Աշխարհական ա նվա մ ՚բ Մ իհրա ն' կրտսե - րա գույնը չորս եղբա յրներուն մեջ, ծնա ծ է Ս կյոսոա ր 1 8 6 0 վ/ետրվար 2 3 -ի ն ։ Նախակրթությունը ստա նալն վերջ Սկյուտարի ճ ե մա րա նին մ ե ջ, ն ույն հա ստ ա տ ությա ն մեջ ուսուցչությա ն ՛կկոչվի 1 8 7 6 -ի ն ։ Երկու տարի վերջ հա զիվ 18 տ ա րեկա ն, սա րկա վա գ կ ձ ե ռ նադրվի Իզմիրլյա ն Մ ատ թե ոս եպիսկոպոսի ձեռքով Սկյուտարի Ս. Կարապետ եկեղեցիին ւքեջ։ 18 7 9 հոզի ս 1-ի ն կընդունի վա րդա պ ետությա ն գա վա զա նը։ 1 8 8 0 — 18 9 0 -ի շրջա նին կմեկնի Պա րտ իզա կ' քա րոզչի և ուսու՛ցչիպ ա շտ ոնով։ 1889--- 1890 -ի ն Եվրոպայիպ ա տ գա մա վոր կկոչվի Ա շըգյա ն Խորեն պ ա տ րիարքին կողմ ե ։ Ա յօ ա ռթիվ Եղիշե վա րդա պետ Դ ոլրյա ն ա յց ե լա ծ է ն ա և /հումանիո հ ա . յա շա տ կեդըոններեն Բուքրեշ, Ֆ ոկշա ն, Բո- սա շա ն, նա և Սուչավա ե ա յլն ու անմոռա -
38 1 5 մ ւ- а ծ ի է.1934
նալի տպավորություն մըն է թողա ծ ա յդ քա ղա քներով մեջ ապրող պանդուխտ հա յորդին ե ր ո վ վրա ։ 1890— 19 0 4 թ վա կա ններով Արմաշի դպրեվանքին մ ե չ ուսուցիչ-տ ե սոլչ կընտրվի և հետո փոխ վանահա յր-վերա տ ե - սուլ։ 18 9 8 հոկտ եմբեր 2 5-ի ն եպիսկոպոս կձեռնադրվի ձեռա մբ Մկրտիչ Խրիմյա ն կա թողիկոսի։ Եղիշե Դուր յա ն հատկապես Արմաշի դպրեվանքին մեծա գույն ոգևորողը հա նդիսա ցավ։ Հա ստ ա տ ությա ն երկրորդ տ ա րի են սկսյա լ գործա կիցն էր Օրմանյա նի, ի բ րև ուսուցիչ հա յերեն լե զ վ ի , գրա կա նությա ն և պ ատմության և ներքին տ եսուչ։ 1 8 8 6 թ վ ա _ կանին Օբմանյան Կ ոստան ղն ուպոլսո պ ատրիարք ընտ րվելով, Արմաշի վերա տ եսչությունը մ իա յն և միա յն Եղիշե Դուր յա ն ին կա րելի էր վստահիր Իրավացի կերպ ով «Արմաշի հոգին» կոչեցին զինքը, քա նի որ Եղիշե Դուր յա ն մինակը կտ ա ներ Արմաշի մատ՛ակարարի հոգը, հա շիվներոլ կա րդա դրոլթ յոլ- նը, դպրեվանքին ո ւ որբա նոցին դա սերը, ընդհանուր հ սկո ղ ո ւթ յո վը և ա յլն և ա յլն ։ Երբ 1 9 0 4 թվա կա նին Եղիշե Դուր յա ն Արմա- շեն Զ մ յո ս Վ ի ա պիտի ա նցներ իբրև ա ռ ա ջ ֊ նսրդ, կհիշեմ, թե ինչպ ես ա մբողջ հա յ մա - մուվը, аՄասիսսի գլխ ա վորութ յա մբ, արդար աղմուկ բա րձրա ցոլց իր ա յս ն "Ր պաշտոնին կ ո չվ ե լո վ հա մար, ա նհա պ աղ կոչ ընելով , որպեսզի Եղիշե Դուրյա ն շա ր ո վ ա կ ե Ա րմաշի իր ա ռա քելութ յոՎ ըւ Բ ա յց իրակա նին մեջ Արմաշի մեջ իր 1 4 տարիներու. ծա նր ա շխ ա տ ա նքները, ծա նրա բեռնվա ծ' մտ ա վորա կա ն անդուլ ա շխատության հ ոգն ո ւթ յո վ ն ե - րով, զորս ավելի սա ստ կա ցոլցեր էին փ ոխ - վան ահ ա յրա կա ն շրջանի վա րչա կա ն և մ ա տակարարական հոդերն ա լ, ա զդա ծ էին իր մա րմնա կան կա զմին վրա, բժիշկները խ որ հուրդ տ վա ծ էին անհապաղ թողուլ իր ծա ն- ր աշխատ կյա նքը ։ Ա յս պ ա տ ճա ռով հա ր
կա դրվա ծ էր ը ն դ ո վ ի լ Զ մ յուռնիո ա ռա ջնորդական պաշտոնըւ Դեռ տարիներ հետո իսկ Եղիշե Դուր յա ն չի մոոձա ր Ար մա շը, ինյ/ն էր, որ 1913-ի ն կկա նգնի Արմաշի խ նա մա կա լութ յա ն գլուխ , ա յդ խ նա մա կա լությա ն օրոք է , որ կկա զմա կերպ վի 38 աշա կերտներն բա ղ կա ցա ծ նոր դասարան մ ը , որ 1 1 -ր գ դա սարանն էր Դպ րեվա նքին, Եղիշե Դոլրյա նի 14 ձեոնա սոՎ ներեն, որոնք ն ո ւյն ատեն բ ո վ իր աշակերտները եղա ն, պ ետք ^ հա տ կապես հիշել հա նգուցյա լ Մեսրոպ ա րքեպիսկոպոս Նա րոյա ն, որ հետո Կոստանդ- նուպոլսո հա յոց պատրիարք եղա վ, Կոս- տ անդն ուպոլսո ներկա պատրիարք Գարեգին արքեպիսկոպոս Խա չա տ ոլրյա ն, Ա մերիկա հա յ թեմի առաջնորդ նահատակ Ղևոնդ ա րքեպիսկոպոս Դուրյա ն, Բոզղա րիա յի առաջնորդ հա նգուցյա լ Երվանդ արքեպիսկ ո պոս Փեր-
տ ա հճյա ն, Եվրոպայի նվիրակ հա նգուցյա լ Գրիգորիս եպիսկոպոս Պ ա լա քյա ն, հա նգուցյա լ Շա հե արքեպիսկոպոս Գասպա րյա ն, 1 915-ի ն նա հա տ ա կվա ծ ա ռա ջնորդներ' բա - նա ստ եղծ Արտ ավաղդ ծա յրա գույն վա րդա պետ Գա լենտերյա ն (Ե դեսիա ), Սահակ վա րդապետ 0 տա պ աշյա ն (Ե րգն կ ա ), Շավարշ վարդապետ Սահակյան (Եվդոկիա ) , Պսակ վարդապետ Տեր Խորենյան (Խ ա րբերդ) բ ա նա սերը, որ Խորձյան գա վա ռի հինգ հատոր- ներե բա ղ կա ցյա լ ընդա րձա կ ա շխ ա տ ությոՎ մԸ ն էր ԳՐեՐ և կ ա րծեմ անտիպ ալ մ\։ա ց ցա րդ , և ուլ,ի շներ, Մ եծ է եղա ծ Դոլրյանի ա զդեցությունը իր ա շա կերտ ներով վրա ։ Իր սան երեն և ձեռնա սունն երեն Պարգև ծա յր ա գույն վարդապետ Դ ա նիելյա ն, Կոլտինայի հա յոց ա ռա ջնորդը, Ա րմա շոլ Դպրեվանքին 2 5 -ա մ յա հոբելյա նին ա ռթիվ հրատարակված հատորին մեջ երկյուղա ծորեն հետ ևյա լ տ ո ղերը կնվիրեր իր մ ե ծ ուսուցչին.
«Իր դա սա խոսություններն ու բա ր ո յա - խ ո ս ո լթ յո Վ ն եր ը ո վ ե ի ն ա յնպ իսի դյութիչ հա ճույք մ ը , որով ա մենքս ալ թովվա ծ էինք պ ա րզա պ ես, Ինքը մեզի հա մար ո ւսուցիչ մը կ ա մ վարդապետ մը չէր սոսկ, այ1 բա ռին բ ո վ նշա նա կությա մբ քա ղցր և հեզա հա մբույր հոգևոր հա յր մ ը , „ բ ո վ Iներկա յությունը պատկառանք կա զդեր ա- մ են ուս, իր մ եկ նա յվա ծքն իսկ բա վա կա ն էր, որ մենք րոպ եա կա ն կերպ ով ամւիով,- վեինք ու խ որին հիա ցումով ո վկնդրեինք զինքը, Իր հա նդիմա նություններն իս՛կ, երբ ի հարկին կըլլա յին մ ե զ ի , կա րծես թե բ ա րոյա խ ոսութ յա ն դասեր էի ն , ա րտ ա սա նվ ա ծ գորովա գութ հոր մ ը և ճշմա րիտ վա րդապետի մը բե ր ն են , Որմե կա խ վա ծ կ մ ը ֊ ն ա յի ն ք բոլորովին ա զդվա ծ ու խ րա տ վ ա ծ, Ինքը Դպրեվանքի հա մա ր եղա վ Ս. Մեսրոպի նմա ն բա ռին իսկա կա ն ատում ո վ մեծ վարդապետ մ ը , ու ունեցա վ իր ա շա կերտ ներեն հ ա սոլցա ծ վա րդա պ ետներ, որոնք զինքը ( զԴ ուրյա ն սրբա զա ն) պ ա շտ ելո ւ չա փ կսիրեն ու կհա րգեն, Դպ րեվանքի բո լո ր ա շա կերտ ներն, եկեղեցա կա ն ւու ա շխարհա կա ն, իրեֆց ընդունա ծ ղա ս- տ ի ա ր ա կո լթ յա ն և ուսման մ եծա գ ո ւյն մ ա սը կպ ա րտ ին Դուրյա ն սրբա զա նին, որ շուրջ 15 տարիներ ծա ռա յեց ա յդ հաստւս-տ ութ յա ն ի բ ր տեսուչ և վա նա հա յր , ունենա լո վ իր ա շա կերտներեն Լավագույն օգնականներ!)1։
1 9 0 4 — 1 9 0 8 -ի ն Եղիշե Դուրյան կվարե Զ մյուռնիո առաջն որ դ ո ւթ յո վ ը , 19 0 8 հոլլի,։
1. է Ա ր մ ա շո լ Դ պ ր եվ ա նքին 2 5 - ա մ յա յո բ ե յյա ն ի ն ա ռ թ ի վ * , 1 8 8 9 — 1 9 1 4 , Կ. Պ ո յի ս , 1 9 1 4 թ . , Լք Ц39,
Եղիշե ա րքեպ իսկոպոս Դուրյսւն, պատրիարք եոււսսււլԼմի
պոլսու 1 9 1 1 — 1921 Կոստա նգնուպ ոլիս, քա - ր ողիչ, ուսուցիչ և ա տենա պետ Ա զգա յին կեդրոնա կա ն վա րչությա ն և Կրոնական ժողո-վ/ւն։ 1 911-ի ն էջմիա ծնի կա թողիկոսա կա ն ընտ րությա ն ժա մա նա կ Եղիշե արքեպիսկո-
րուսա ղեմի Ա ռա քելա կա ն Ս. Ա թյւռոլյնւ Երոլ- սա ղեմի պ ա տ րիա րքությա ն պաշտոնին ա- ոաջին օրեն' իր բոլոր ջանքլւ 1/թափե Ժ ա ոա ն- ղա վոբա ց վարժարանի բա րեկա րգութ յա ն և հա ոա ջդիմությա ն հա մա ր։ Իր շնորհիվ խ ա ֊
1 6 -ի ն ' տ եղա պ ա հ Պւստրիարքոլթյ ան Կոս- պոս Դուրյան մ իա յն 1 ձա յն պակաս կստանա տ ա նդնռւպ ոլսո, նույն ժա մա նա կ գլքսավոր Գեորգ արքեպիսկոպոս Սուրենյա նցեն ( հ ե ֊ղեկա վա րը հա նդիսա նա լով հ ա յ եկեղեցվէո տ ոՀ *հեորդ Ե.յ»բա րեկա րգմա ն գործին, 19 0 9 մա յիս 2 -ե ն 1921 հունիսին կա յցելե Երուսաղեմ, ո,բ
1910 դ եկտ եմ բեր ' պատրիարք Կոստսւնդնոլ- սեպ տ եմբեր Տ ֊ի ն կընտրվի պատրիարք Ե-
ղազ մթնոլորտ մը ստ եղծվեցա վ վանքին մ եշ, միաբանական գործունեությունը անխափան շա րոմւա կվեցա վ, սուբբ Հոեղյաց միշա զդա յին հարաբերությունները խ ա ղա ղությա մբ կա - տա րվեցա ն։ Իր օրով հաստատ վեց ան Կ յո զ ֊ պենկյան և Մ ելքոնյա ն սանուց ը նծա յա րա ն ները, ո ր ոն ց, ինչսքես նաև Ժառա նգա վորա ց վարժարանին ա նձա մբ կդա սա խ ոսե։ Առաջին ա նգա մ ըլլա լով, որոշմա մբ Տնտ եսա կա ն ժ ո . ղովո, կա րգա դբա ծ Է, որ 19 2 8--- 1 9 3 0 շրջա նին համար վերսկսի «Ա իոն» ա մսա գրի հրա . տարակություՏյը, որուն ինքն ալ կա շխ ա տ ա կցի բա նա սիրա կա ն, կրոնական և ա յլ հոդվա ծներով։ Ընծա յա ցոմէերոլ և մ իա բա նութ յա ն զա րգա ցմա ն համար գա րա կներու մեշ ա մբա րա ծ Է հա զա րա վոր հասոորներ, որ զ ե տ եղվա ծ պիտի ըլլա յին իր հ ո բելյա ն ին ա ռթիվ նոր շինվա ծ մա տ ենա դա րա նին մ եշ ։ Եղիշե պատրիարք ունի նաև հրա տարա կոլ- թյոմէներ, որոնք ՛են. «Բա ոա գիտ ութ յա՛ս կա մ ութ մասունք բա նի հա յերեն քերա կա նութ յա ն », տ պ ա գրվա ծ 5 ա նդա մ 1 8 8 6 — 1 9 3 3 , ոԸնթացք ի դրոց րւսբբա ո», 9 ա նգա մ տ պ ա գրվա ծ 1880--- 1 9 4 7 , ն ո ւյն ի Р տարին 3 ա նգա մ տ պ ա գրվա ծ 18 8 3 — 1 9 2 8 , նույնի Գ տ ա րին 2 ւսնզամ տ պ ա գրվա ծ 1 9 2 9 — 1 9 3 0 , яԸ ն տիր ա սա ցվածքս 1 8 8 2 , «Հովվա կա ն սրինգ»1909, <ՀՊատմություն Հա յ մա տ ենա գրությա ն» 1 885 , « Դրվագներ մա նուկ Հիսոսւի կ յա ն քեն» 1926 և 1 9 5 0 և ա յլն ',
Բացի գրական և կրթա կա ն գո ր ծո ւնեո էթ ե ֊ Նեն, Եղիշե սրբա զա ն պատրիարքը նորոգել տ վա ծ Է Ս. Հա կոբա վանքին կա լվա ծները, մա նա վա նդ ա յն շենքերը, որ 1 9 2 7 -ի ե ր կ ր ա ֊ շա րժեն ա վելի կ ա մ նվա զ վնա սվա ծ Էին։ Ա յսպես իբ հիմ ունքով կա ռուցվեցա վ նա և երկրաշարժեն ք ա յք ա յվ ա ծ Ա զգա յին նա խ ա - կրթարանի և մա նկա պ ա րտ եզի շե ն քը ։ Հ ե տ ը զ ֊ հետե նորոգել տ վա վ Բ եթղեհեմի, Ռ ա մլնի, Հոպպեի վա նքերը և կա լվա ծները։ Ա. Հա կ ո րի վանքի թեմերոլն կրթա կա ն դործերուն հոգա տարությունը կա տա րելով հա նդերձ, Հա յֆ ա յի մ եշ եկեղեցիի և վարժարանի հա մար գետին, մ ը գնելու նախ ա ձեռնա րկ եղա ծ Է' Վ^հաշենի (Հա րութ յուն պատրիարքի կ ա լվա ծը) վրա երկու հարկ և մ եկ թև ևս ա - վելցնել տ վա ծ Է։ Եղիշե սրբա զա ն իր մ ա սնավոր ուշադրության առարկա ր ր ա ծ Էր նաև հիվանդ, ծեր և տկա ր միա բա ններուն սնոէն- ԴԻ պ արա գա ն , աս „ր հա մար Պատրիարքարանի պարտեզին մ.ոտ քարուկիր կովտուն մը շինել տված Է, ուր առաջին ա նգա մ բ ա ր ն ֊
1. Եղիշե Դուրյան ս,.Ասղանի ինչ-ինչ կեն,ա,գրական և ղ որձուէւեա կան աեզեկությյէ^Արր մասամբ քաղաէ եմ ծանոթ բանասեր Հ. Մ. Պոաո,ր,անի «Հայ հան- րաղիաակ,են (կիսավարտ), կ вЗ !—СЗЗ, տպ. Բու,- րեշ,
պաչտ նվիրա տուներն գնվա ծ կովերոլ թիվը քա ռա պ ա տ կվա ծ Է ա յս օր ։ 1 9 2 8 տարվան կի սա ն վերա շինել տ վա ծ Է Պարոնտեր կոչված վա նոլց ա յգիի ա մա ռա նոցը, գնե/ով զա յն վ ա յե լո Վ վիճակի մը մեջ։
Եղիշե սրբա զա ն պատրիարքի քա հա նա յութ յա ն հիսնա մյա հոբելյա նը կա տ ա րվեցա վ մ ե ծ հա նդիսությա մբ 1929 հոկտ եմբերին Բ-արգմանչաց տ ոնին, ա մսոլյն 2 5 -ե ն մինչև 2 8 երկուշա բթի, Ա յդ ա ռթիվ հրատա բա կվե- ց ա վ «Արևտի յ ե ջ Նոտար ստ որա գրությա մբ թ ո ր գ ո մ ա րքեպ իսկոպոս Գոլշա կյա նեն հոդ- վա ծա շարք մը Դուրյան սրբա զա ն պ աա րիար. քի կ յա ն քը ուսումնա սիրող. Բա բդ են եպիս- կոպ ոս (ա պ ա Աթոռա կից-Կա թողիկոս Մեծի Տա նն Կիլիկիո) հոբելյա րին կենսա գրությունը հրա տ ա րա կեց Ն յոլ-Ցորքի «Կոչնակռի տ պ ա րա նեն։ «Փարոս» , «Պ ա յքա ր» (Ա մ ե ր ի ֊ կ ա ), « Հ ա յ խ ոսնա կ», «Դիաակօ բա ցա ռիկ թիվեր հրա տ ա րա կեց/,ն և ա նխ տ իր [բոլոր պ արբերաթերթերը հոդվա ծներ նվիրեցին այս հանդիսավոր հոբե/յա նին աո թ ի վ ։ Մեր ժ ո ղովուրդը տ ո նելով ա յս հ ո բելյա ն ը, ցույգ տ վա վ , որ վքիայն հետ մա հու չէ „ր գիա), հարգել իր մ ե ծ զա վա կներո։ն ա րժա նիքները: Գրչի ու գրքի հոյա կա պ վա րպ ետը, ներհուն բ՜անասերն ու քերթողը, ոլսուցչա ս/ետ ր՝ հո գեբա ն և իմա ստ ա սեր, հռետ որը' պերճախոս և հոգեշոմւչ, վարչական մ ե ծ գործիչը, և վերջապես տիպ ա ր ո ւ առաքինի մարդՀ, էր եւ/իշե արքե սքիս\կ ո պո и Գ ո ց ։յա ն ։
Հ ո բե Լյ ար ի ա ռա ջա րկությա մբ հոբելյա նի ա ռթիվ եղա ծ նվիրա տ վութ յա մբ Դուրյա ն մա տ ենա դարա նը կկա նդնվի Երոլսաղեմի Ս. Հա կո բյա նը վանրին մեշ և մ իա նգա մա յն ա յց ա նունով բա նա սիրա կա ն գործեր կհրա տ ա . րա կվին։ Աոաջին գիրքը, որ լո ւյս սւեսավ «Դ ոլբ յա ն մա տենադա րան» տ իտղոսին տ ա կ' էր «Եղիշե Պատրիարք Դուրյա ն (ի բ քա հա նա յա կա ն հիսնա մյա կին ա ոթ ի վ )»։ և մահեն ետ ք, որ տեղի ո ձ ե ց ա վ 1 9 3 0 ա պրիլին, «Դ ուրյա ն մատենադարանռի սկզբնա կա ն թ ի ֊ վերոմւ մեջ Դուրյա ն սրբա զա նի գործերը հրա տ ա րա կվեցա ն, նախ «Պ ա տ մություն հայ մա տ ենա գրությա նа 1 9 3 3 (4 6 3 է ջ ), «Հա յոց հին կրոնը կա մ հա յկա կա ն դիցա բա նութ յունը 1 9 3 3 (1 5 9 է ջ ), «Ա զգա յին պ ա տ մություն«19 3 4 (4 7 8 է ջ ), էմիլ Բուաբադի «Հա մա ռոտպ ա տ մություն փ իլիսոփ ա յութ յա ն», թ ա րգմա նություն ֆրա նսերենն 19 3 4 (Ժ - \- 1 8 7 էջ),« Դասական մա տ ենա գրություն» 1 9 3 5 (8 1 է ջ ), «Ո ւսումնա սիրությունք և քննա գա տ ութ/ունք»1 9 3 5 (ԺԱ - )-5 7 5 է ջ ) , «Կրոններու պ ա տ մութ յո ւն » 1 9 3 5 (Ժ Ջ -\-4 2 2 է ջ ), «Բա րոյա գիտ ոլ- թ յո ւն » 1 9 3 6 (1 1 4 է ջ ) , «Սրբա զա ն քնա ր» (իր բոլոր բա ն ա ս տե ղծությա ն ց հա վաքա ծուն)1936 (ԻԱ -Հ-575 է ջ ) և ա յլն ։
1
1954 I Տ Մ Ի
Եղիշե ա րքեպ իսկոպոս Դուր յա ն ի Արմ տշի աշակել’ տներ են բա ց ի , Երուսսւղ\եմի ա շա կերտն երեն շա տ երը ա յսօր իր շնորհիվ Ա մեր ի կ ա յի , Ս յուրիս և Եվրոպայի հ ա յ գա ղութ- ներոմւ մեջ հա յ ա զգա յին •ոգին և հա յ ա ֊ վանղությոմեները կպ ա հպ ա նեն, Մ ա յր Հ ա յրենիքին կապը ամուր ւ կպահեն և կջանան նոր սերունդին մեջ ա րծա րծել շարունակ հարգանքը Սովետական Հա յ;ս ս տա նին I։ Մ ա յր Աթոռին հա նդեպ ։
Որքան ալ որ իր քա րոզները մեծ մա սա մ՛։ Կողովուրդին հասկն ա լի լե զ ո ւ մ ը չունեին, Եղիշե Դուրյա ն կա րծես զգա լո վ ա յդ պ ա կա սութ յունը, ուզա ծ Է մերթ ժողովրդա կա նութ յա ն , ժողովոլրդին հոգերը ա րտա հա յտող մա րմա ջ մը ց ո ւ յց տ ա լ, և ա տոր հա մար Լ, որ գրա բա ր բնա դրեն մա քուր, հա վա տ ա րիմ ա շխարհա բա րի վերա ծա ծ Է « Ա յսօր ան- ձա ո»ը , оՏա րա ծեա լօը, «\ա րա ստ եղծեա լոը, էտնայեաց սիրովօը և ա յլն , խ իստ հաջող կ ե ր ֊ “/ո վ պ ա հելով միշտ բնա գրին տա ղա չա փա - կա ն կշռույթը և հա նդերը։ Երբ շնորհա վորեցի ւ/ինքը ատոր հա մա ր, մ իևնույն ատեն դ ի . տ ել տ ա լո վ , թե ինչո լ գ ե թ իր նա խ ա գա հա ծ եկեղեցա կա ն արարողո ւթ յա նց պահուն ա յգ ա շխ ա րհա բա ր շա րա կա նները երգել չի տար վւոխանակ գրա բա րին։ պ ա տ ա սխ ա նեց ինձ, թե իր կողմե հա վա կնություն մ ը պիտի րլ - լա ր ա յդ բա նը և թե ատոր ա րտ ոնությունըպ ետ ք Է տ րվա ծ ըլլա ր մ ի ա յն Մ ա յր Ա թոոեն։ Հ ա յ դա տ ին ու հ ա յ դրա կա նությա ն սիրա հա ր, իր գ ր ա ծ ա շխ ա րհա բա ր ցա նուցրիվ մի քա նե արձակ գվւությանց մեջ շա տ հուզիչ /է միշտ նա խ ընտ րելի գտ ա ծ ե մ , հա յ տ ա ռերոլ գ յո ւ տի՛ն 1 5 0 0 -ա մ յա կ ի ա ռթիվ, Մեսրոպ Մ ա շտ ոց ի ուղղա ծ խ ոսքերը, ուր հոդին մա նկա ցա ծ և ծնրա դիր ա նոր Օշականի գերեզմա նին աո ջև , կրա ցա գա նչե ' я Ա նմա հ վա րժա պ ետ , ա ղվոր ա յբ -բ ե ն -գ ի մ ե դ ղաս մը տուր ի նձի »։
Եղիշե սրբա զա ն Դուր յա ն մեր կղերա կա նությա ն մեջ ա մենեն բեղուն գրիչը եղա ծ Է, ա մ են են ինքնա տ իպ , և եվրոս/ա կան գրա գետի պ ա տ կա ռելի հա մբա վին հա վա սա ր։ Հ ա կա ռա կ իր վա րչա կա ն ծա նր պ ա շտ ոններոլն, իր մենութ յա ն թա նկա գին ժա մերոմյ մեջ, հա զա րա վոր Էջեր լեցո ւցա ծ Է իր բ ա զ մ ա հմուտ մտ քի ա նխ ոնջ պ րպ տ ումներով, և ո - րովհետ և չէ կրցա ծ ա մենքը իրենց աաենին ի լո ւյս ը ն ծ ա յե լ, քա նքա րա թսւքոլյց կ ո չա ծ են զինքը ա նիրա վա բա ր։ Ոլ արքան տ եղին էին իր խ ոսքերը, ե ր բ իր հոբելյա նին ա ռթիվ Եղիշե Դուր յա ն իր պ ա տ ա սխա ն քա րոզին մեջ սա պ ես կա րտ ա հա յտ վեր. «Ինձի քա նքա - ր ա թ ա քույց կըսեն, բ ա յց պ ետք է դիտ նա լ, որ ես բա ն մը չե մ պ ա հա ծ ի ն ձ ի , ինչ որ Ու-
Ս. &ԻՆ
նիմ, ի նչ որ գիտ եմ և ի նչ որ ալ սորվիմ ա - մեն օր իր տոկոսներով կուտ ա մ ե ս զա յն հ ա յ ժողովոլրդին։ Հիս ոմն տա րի քա րոզեր եմ եկեղեցվույն բե մ ե ն , հիսուն տա րի շարոձւակ դա սա խ ոսեր մեր դպրոցներուն մեջ, զա րմա նա լի բա ն չ է ' որ ասիկա քա նքա րաթա - Ք »լյց ի գործ նկա տ վի»1։
Դեռ շատ կա նովս, 1908-ի ն Կոստանգնու- պոլսի Ա. Ա նտ ոնյա նի կողմե խ մ բա գրվա ծ «Լույսս հանդեսին մ եջ, Պետրոս Դոլրյա նին մա սին գր ա ծ երկա ր ուսումնասիրությանս մեջ ճիշտ կերպ ով նկա տեր էի , ո ր Պետրոս Դուր յա ն ի կյա նքը ի ր գործերով շա րունա կվե- ց ա վ իր կրտսեր եղբոր ' Եղիշե Դուրյանի մեջ, անոր ընգոմւա կությունները նկատի ա ռնելով էր, որ Ս կյոսոա րի Սոխ ակր իր հոգեվարքին մեջ կտա կ մը ըրա ծ էր իրեններուն ը սելո վ . «Լավ ն ա յե ց ե ք Միհրանին» (ա յսինքն Եղիշե Դուր յա ն ի ն ) և ճշմա րիտ , որ չէր սխ ա - լա ծ ։ Եղիշե Դուրյա նի բա նա ստ եղծութ յունները գոմւա դեզ ե ն , պ ա յծա ռ, խորհուրդը պ ա տ կերալի ընող լուսա վոր հատակի մը վրա, մա րմա րե սյունի մը պես հա տ ու, Լը Հ ո ն դ ԴԸ ԼՒւԻ վերլուծա կա ն հա րթ պատ՛կերով, որ խորհուրդը տ եսա նելի կընե։ Ա յսպ ես է «Հորդան ա նեն դեպի Մ եռեա լ ծով.է երկար բ ա նա ստ եղծությունը, որմե ահա՛ մի քանի տ ողեր.
«Թ ե կ յա նքի սերն ոմւիս դուն՝Մի վարանի/1 , եկ ուր դիտել կյա նքը բուն Ա յն ջոլրերու ալև/կոդ ծոցին մոտ ,Ուր կա իմա ստ մ ՚ա ն ծ ա ն ո թ ։
«...Կ եր թ ա ն ափունքն ա ՚/ն հեռու Աղի, կուպրի հետ գի ր կը Խ խ ա ո ն օր՛'հ՛ու, Ու խ ա րա նվա ծ հին պ ա տ իժեն Ս пգ^մին՝
Ծծումրի հոտ կքրտ նին։
« . . .Տ ե ս , շունչ* շա րժում կոգևորեն ծովնԱ ղտ ից,
Կ ծաղկե դեմքն ա նոր ' ժպիտ մ՛ա լ ա նօիծ,Ու ծփ ա նքներն հա մբույրներով տարփածին
Կծծեն շուրթն ա վա զին։
« .. .Ա ն որ երբեմն աղե արձան ր է ՚ե -տ ե ց ' Իբր «հիշա տա կը անհա վա տ հոգհին» 'Որչա փ ա նեղծ պիտի պահ ե ցձեղ ինքնին,
Ո ՜վ հա վա տ քի հոգիներ մ ե ծ » ։4
Եղիշե Դուրյա նի դրական երկա սիրո՛թ/ոմւ_ ներեն շա տերը դա սա դիրքեր են միևնույն ատեն և կա րող ե ն երկար տա րենեո մեո դպրոցա կան սերոլնդներո լն մ ե » ա ոձա ղա ն- յէել իբրև ա զգա յին ճ՜անաչողության շինիչ« Գէ______
I. «Սիոն», 1929. М Ա — Ո — 13։
42I ,Հ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
Իր կյա նքին վերջին ա միսներոմյ, երիկա մունքի վիրաբուժական գործողոլթենե մը վերջ, Երուսաղեմի ա նգլիա կա ն իշխ ա նով}յա ն կողմե թիկնա պա հ մը կղրկվեր ստեպ իր մոտ իր որպիսությունը հա րցնելու հա մա ր: Եղիշե Դուր յա նի հեղինակավոր և բա նիբուն միտքն ու խ ոսա կցությունը անշուշտ շատ հա րգվա ծ էր եվրոպական դիվանագիտա՛կան և •կրոնական մա րմիններուն կողւԻեւ Դյուրին է քա ղաքական ա վելի կա մ նվա զ խ ա ղա ղ պ ա յ ֊ մա ններոլ մեջ բա րձրա րժեք եկեղեցա կա նի մը որպ իսությա նը հա րցնել, բ ա յց ա նգա մ մըհա ր ց ո ւց ի ՚ն 1 9 1 5 -ի հա յկա կա ն ան՛նախընթա ց անլուր աքսորի ա տ են, թե ի ՞ն չ եղա ն, ի՞նչպ ես սպ ա նվեցա ն Հա մբուն վրա Կեսարիո առաջնորդ ն ոս րով եպ իսկոպ ոս Պեհրիվլ-
յա ն , Կարնո առա ջնորդ Սմբատ եպիսկոպոււ Ս ա ա տ եթյա ն, Դիարբեկիրի (Տիգրա նա կերտ ) տ եղա պ ա հ Մկրտիչ ծա յրա գույն վարդա՛պետ Ջ լղ ա տ յա ն , Եվդոկիո առա ջնորդ Շավարշ վարդապետ Սահա կյա ն, եէարբերդի ա ռա ջնորդ Պ սակ վարդապետ Տեր Խորեն յա ն , Եր- զընկա յի առա ջնորդ Սահակ եպիսկոպոս 0 ֊ տ ա պ ա շյա ն, Եդեսիո առա ջնորդ Աբտավաղղ վարդապետ Գ ա լենտ երյա ն, Բաղեշի ա ռա ջնորդ Սուրեն եպիսկոպոս Գաղեմյան, Քղիի առա ջնորդ Գեղամ վարդապետ Բ ՚և ե ք ե լյա ն , Ս ա մսոն-ճա նիկի առա ջնորդ Հա մա զա սպ վարդապետ Եղիսեյա ն 1լ ա յլն և ա յլն , առանց խ ոսքը ը նելու դեռ մեկ ու կիս մի/իոն ն ա հատակ հա յո ւթ յա ն ։
и., ь р ы г з а ъ
ԵՐՇԺ-ծՏՇՊԵՏ ԱՇՍ*«ԼեԼ ՎԱՐ<№Պե$
13-Р* Աք
( եք 1*•* Кնւսզույն նայ երա ժշտ ությա ն պ ա տ մությունից)
I . 1 I իջնադարյսւն հայ հ լւա в ՛լա ականIV | Л 1/1 մշա կույթի ա րվեստա գետների\ \ ' ) Л/ շա րքում իր պատվավոր տեղն
ոմյի մի վա ստա կա վոր երա ժշտ ա պետ ւ Դա Սւսմվել վա րդա պ ետն է , որի երա- ժըշտա կա ն գործունեութ յա ն պ ա տ մությա ն է Հերը մ ե զ տ ա նում են 1 3 .րղ դարի կեսը։
Նա հա նդիսա նում է իր դարաշրջանի հոգևոր եկ՛եղեցական երա ժշտ ությա ն զարկ տվող լավա գ՛ույն դրոշա կա կիրներից մեկը։ Գա ա յն պատմաշրջանն էր, երր Կիւիկիա- յո ւ մ փ ա յլո ւմ էին ՛հրազարկի դպ րոցի ե ր ս ւ ֊ ժըշտա պ ևտներ Հովսեփ ը (1 2 4 1 թ . ) , ե ր ա
ժիշտ Թորոսր (1 3 -ր դ դարի վերջին և 14-րդ դարի առաջին շրջան՛ում), երաժշտապետ Գւփգուփսը (1 2 4 7 թ . ) և ուբիշնիր, որոնք
ծա վա լում են երաժշտական բա զմա կողմա նի գործուն՛եություն և նպ ա ստ ում իրենց ղա բա - 1/1 ջան ի հ ա յ ժողո։[րդի գեղա րվեստա կա ն ճաշակի զա րգա ցմա նը։
Ահա ն ո ւյն 13-ր դ դարի կիսում նկարվում է երա ժշտապ ետ Աամվելի կերպ ա րը, որ ի բ րև երա ժշտ ությա ն դասա տու ա շխ ա տ ում է Ձորո բե րդ ո ւմ և ա մբողջ էութ յա մ բ նվ]։րվում է հա յկա կա ն երա ժշտակա ն մշա կույթի զա րգա ցմա ն գործին ։
Ա յս ա րժեքա վոր երաժշաապեաի ա նոմեր 704 երկար տարիներ իր մի էջում գուրգուրա նքով պահ՛ել է հնա գույն մի ձեոա գիր, որի ճա կա տին կա րգում ենք՛' «Մ եկնութիւն Կա - ր ո ւղ ի կհ ա յց» խ որա գիրը։
Դա գրվա ծ ՛է թղթի վրա , բոլորգրււվ, հա յոց քւդթ' ( 1 2 5 0 ) թվա կա նին, Զորո բե ր դ ո ւմ , «մ ե ղա լոր և յե տ ի ն գրչիս' Ստեվւանոսի ձ՛եռքով։ 'յեոա ղրի հիշատակարանը հւսյ երա ժշտ ու
թ յա ն պ ա տ մությա ն համար առանձին ա րժեք է ներկա յա ցնում նրա նով, որ ա յնտ եղ Iերա - ժըշտ ա պ ետ Սամվևլ վա րդապետի մասինկա րդում ենք թեև շատ սեղմ, բ ա յց ա յսպ ի սի թա նկա գին տ ողեր. «...Գ լձեցա լ ոգեշահ դիրս ձեռա մբ մեղասոր և յե տ ի ն գրչի Ստ1ե֊ փ \ա նոսի\ յա նա պ ա տ իս, որ կոչի Զ որոյ բերդ ։ եւ ա րդ, ա ղա չեմ հողա ցեա լ բե ր ա ն ո վ ... յի - շեսջիք և զյա ոա ջա սա ցեա լ վերա յկա ցոլք ա ֊ նա պատիս և զհոգևոր հա յրն և զբ արի վ ա ր ֊ դապեա ի մ ղԱամույէլ երա ժշտապ ետն և մա - կ ա ցո լ յա ս տ ո ւա ծա յի ն ս ն ... գ ր ե ց ա լ... ի հ ա յ- րա պ ետ ութեա ն Տեա ռն Կոստ ա նդեա կ] և ի թադա ւորութեա նս հա յոց քրիստոսապսակ թա գա լորին Հ ե թ մ ո յ և ա ստ ոսսծա սէր թ ա ղ ո ւ ֊ հոյն Զա պ ե/ի, որ է դուստր Լևոնի թ ա գ ա ֊ ա ր ի ն ... 1)1 ։
Ձորա բերդի պատմական վա նքը լինելով հա յ ժողովրդի հոգևոր մի կենտ րոնը, միա ժա մա նա կ հա նդիսա նոսէ է հա յկա կա ն մշա - կույթի կարևոր օջա խներից մ ե կ ը ։ Ա յնտ եղ բեղմնա վոր աշխատանք են ծա վա լում վա ստա կա վոր գրիչներն ու նկա րիչները, որոնք հա յ գրչական և մա նրա նկարչական մ շա կո ւյթի զա րգա ցմա ն գծով խ ոշոր դեր են կա տ ա րո ւմ ։ Դեռ 13 1 0 թվա կա ն/մ։ հա նգես է դա քիս Իդնատիոս գրիչր և դրում է մի «Շա րա կնո ց », որի հիշա տակա րա նում նա ը նդ գծո ւմ է հետ ևյա լ էական տ ողերը. Հ ...Գ ր ե ցա ւ ե ղ ա ֊ նա կա լոր տառս ի թուիս ՉԾԹ (1 3 1 0 ) , ձ ե ֊ ռա մր ա նպ իտա ն և անարժան քա հա նա յի Իդնա տ իոսի, ի մենա ստ ա նի, որ կոչի Զ ո ֊ ր ո յ վա նք, ընդ հովա նեա լ Սրբուհոյ Աս- տուածածւնիս... որք ս)լդտիք ի սմա նէ ուս-
I . Տ ե ՛ս Գ ա րե գին Ա . Կ ա թ ողիկոսի «Յ ի շա տ ա կ ա ր ա ն ք
ձեոսւգ/ւսւց Անթ/ւշիաււ, 1 9 5 1 թ .ւ
14 к я (Г Ի Л ծ М . • 1 9 5 4
սւիարակության վյէսւ։ Իր շոլր*ս է հա մա -մա մթ կամ գաղափա րա լ, սրտի- մտսէկք յի - շեսջիք ղգծա ւզ ււորա զիգնա տ իոս և զա զ- դյսյինսն մեր, և Աստուած յի շողա ցդ ո ղ ո ր ֊ մեսցի ի միւս ա նգա մ գա լուստ ն, ա մէնո։
Զորոյ վանքի պարծանքն է կա զմում նաև Կոստանգին գրիչը։ ուր նս1 ընդօրինա կում է '՜Յայսմալուրքճի մի մա սը։
Նշանավոր Ձորո վա՛նքի կամարների ներքո ստ եղծվում է մի ա յլ գեղա գետ գրիչ։ ԴաԱոսւքելն է, որ 13 3 8 թվա կա նին գրում է(ГՄանրուսմունք» ձեռա գիրը։ Ահա' գրչագրի վկա յությունը. « ...Գ ր ե ց ա լ եղանակաւոր տ ա ռս, ռր կոչի մանրուսումն և առընթեր .կցուրդ փ ոխմա ն Ա ստ ուա ծա ծնի, ի թոլին ՉԶԷ (1 3 3 8 ) , ի թագաւորութեան Հ ա յո ց Լեռնի, որդւոյ ա րքա յին Աւշնի, և ի հա յրա [պ ե- տութեան՜\ Տեա ռն Ց ա կ ո բա կ ], որ կոչի Ձ ո - ր\դյ վանք, ը^՚Դ հովա նեա լ Սուրբ Ասսաւա- ծա ծնիս և կենսաբ՛եր սուլ։բ նշա նիս, ձւձ- ռա մբ բա զմա՛մեղ, եղկելի և անիմաստ՛ գրչի Առ աքելինօ։
Պատմական մենա ստ ա նում ստեղծ՛վում են նաև բա րենպա ստ պ ա յմա ններ հ՛այ երաժըշ- տությա ն զա րգա ցմա ն հա մա ր։ Ա յնտ եղ վա ստակավոր գրիչները ո ՛չ միա յն գրում են а Շա րա կնոց», ռՄանրուսմունք3> և հա րստ ա ցնում հա յ երա ժշտակա ն արվեստի էշերը, ա յլև հանդես է գալիս գեղա րվեստ ա գետ Սամվել վարդապետը և իր մա սնա գիտա կա ն լուրջ կրթությա մբ փ ա յլոսք է որպես հմուտ ու ձևա կերպ վա ծ երա ժշտ ա գետ , հոգևոր եր- ղ1նր ձա յնա գրող և Ձորո վա նքի մշա կութա յի ն գործիչ,
Նա մենա ստ ա նում, ի բր և երա ժշտությա ն դասատու, առանձին ուշադրություն է դա րձն ում նոր սերնդի գեղա րվեստ ա կա ն դա ս-
խ մ բում երաժշտական ընդունա կությա մբ օժտ վա ծ միա բա ններին, որպեսզի նրանք ձեռք բերեն անհրաժեշտ դիտելիքները և նվիրվեն ժողովըդի մեչ երա ժշտություն տ ա րա ծելու վեհ գործին։
Սակայն «բա րի վարդապետ Սամվել երա մը չտ ա պետ ըռ իր հասարակական գործունեությունը չի սա հմա նա փ ա կում միա յն մա նկա վա րժա կա ն ա շխ ա տ ա նքով։ Նվիրվում է նաև ստ եղծա դործա կա ն-երդա Հա նա կա ն
արվեստին և իր հորինա ծ երգերով հարըս- տ ա ցնոլմ դարաշրջանի հա յ եկ՛եղեցական երա ժշտ ությա ն գանձարանը:
Առհասարակ, որպես հայ երաժշտական մշա կույթի զա րգա ցմա ն նախանձախնդիր ա րվեստ ա գետ , նա ա ոա ջիններից մեկն է , որ Ձորո վա նքում ո ՛չ միա յն միշտ բարձր է պ ա հում հա յ երաժշտական արվեստ/։ դրոշը , ա յլև երաժշտական կրթություն է տաւիս վա նքի ընդունա կ երիտասարդ միա բա ններին և նրա նց սրտերում վա ռ պ ա հում երա- ժըշտա կա ն մշա կույթի սերը։ Նույնպ ես նա է ։ որ իր միջա վա յրում տ ա րա ծում է հոգևոր սքա նչելի երգեր, որոնք խ որ տպավորութ յուն են գործում ժողովըդի վրա և նպ ա ստ ում նրա երաժշտական դաստիարակութ յա ն ը ։
Ա յդ բեղմնա վոր աշխատանքների շնորհիվ էլ Սամվել երաժշտապետն ա րժա նա նում Iէ մենա ստ ա նի միա բա նների հատուկ ուշա դրությա նը ճ վ ա յելո ւմ ժողովըդի սերն ու հա մա կրա նքը։
Ահա թ ե ի ն չո ՜ւ նրա կա տ ա րա ծ բաղւհե- րա նդ դերը հա յ երա ժշտ ությա ն պ ա տ մութ յա ն ։1եջ խ ոշոր նշա նա կություն ունի։
Պ ԱՐԳԵ՛Լ ԱԲԵՂԱ ԴԵՈՐԳՅԱՆ
2.ՈՎ.ՍԵՓ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԱՐՂ.ՈՒԹՅԱՆԸ ԵՎ. Ш З ՏՊԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾԸ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆՈՒՄ
18-ՐԴ ԴԱՐՈՒՄ*
1 7-րդ և 1 8 -ր դ դարեր՛ում կա թոլիկ պ րոպ ա գա նդա ն գործի էր դրել իր ա մբողջ կ ա րողութ յունը ' Արևելքի եկեղեցիները, որոնց թ վում և Հ ա յո ց Եկեղեցին իրեն միա ցնելու հա մա րւ Հա յա ստ ա նոսՒ, Լեհա ստ ա նում, Կ. Պոլս ում , Երուսա ղեմ ո ւմ և հա յկա կա ն ա յլ գա ղթա վա յրերում, Վա տիկա նի գրդմա մր և նրա կո ղ մ ից լա տ ին միսիոներներին ու հա յ կա թոլիկներին տ րվա ծ ա ռա տ դրամի օգնութ յա մ բ , տեղի էին ունենում կրոնա կա ն կ ա տ ա ղի խ ռովութ յուններ ու վիճա բա նութ յուն-ն եր ։ Պա տճա ռը հին էր վիճա բա ն ա թյոմն-ների ն յութ ը հի ն, իրար դ եմ հա րոլցա ծ մ ե ղա դրա նքները և ա րդա րա ցումները' դա րձյա լհ ի ն ։ Կար մ ի ա յն մ եկ տ ա րբերոլթ յոմւ, որ եթե ա ռա ջներում, Ռ ոլբինյա նների թա գա վորութ յա ն օրոք, Կաթոլիկ Եկեղեցին ձգտ ում էր հ ա յ պ ետ ա կա ն իշխ ա նությա ն և բա րձր հոգևորա կա նութ յա ն մ ի ջոցով հա սնել իր նպ ա տ ա կին ' դա վա նա վա խ ա նել ա մբողջ հա յո ւթ յա ն ը , վերջ տալ ա զգա յիՏւ-եկեղեց ա կա ն գ ո յո ւթ յա ն ը , ա յժ մ հա նգա մա նքները փ ոխվել էի ն . չկա ր հ ա յ պ ետ ա կա նություն, մ նա ցել էր մ ի ա յն հ ա յ ժողովուրդը' ա մբողջ ա շխ ա րհով մ եկ ց ր վ ա ծ, ա նթիվ ո ւ ա նհա մա ր տ ա ռա պ ա նքների բո վ ո վ ա նցա ծ, ա նպաշտպան ժողովուրդը։ Մ նա ցել էր և իր ժողովրդին բա խ տ ա կից Հ ա յո ց եկ եղ եցի ն , որն ա յլևս չուներ իր նա խ կին ուժն ու կա րողությունը' պաշտպանվելու իր ց ր վ ա ծ հոտին կա թ ոլիկների ոտ նձգութ յուններից։
Պ ա յմա նները բա րենպ ա ստ է ի ն ։ Վ ա տ իկա նի իշխ ա նա վորները, որ դ ե ռ ի րենց հույսերըչէի ն կ տրել հա մա շխ ա րհա յին տ իրա պ ետ ոլ-
* Ա կ Խ ռ ա մ ս ա գ ր ի 1 9 Տ յ թ վ ա կ ա ն ի X /Х - ո ւ մ ։
թ յա ն հա սնելուց, աշխատում էին հա յերին, մ յո ւս «ա ղա նդա վոր» ժ ող ։։ վա րդն երի հետ մ իա սին, միա ցնել պ ա պ ա կա նությա նը։
Դ եռ 1 4 -ր դ դա րում Ատր պա տա կանի Սուլթա ն իա և Մարաղա քա ղա քներում հա ստ ա տ վա ծ Ֆ րա նցիսկյա ն և Րենեդի՝կտյան կոչվա ծ կա թոլիկ կրոնա վորները, ի րենց քա րոզներով և լա տ ին ա ստ վա ծա բա նների գործերի հ ա յե րեն թ ա րգմա նով}յոճւներով, կա թոլիկա ցրին Նախիջևանի, Երնջակի և Ջահուկի հ ա յ ա զ գա բնա կչությա ն մի մա սը ու կա զմեցին «միա բա ններռի, ա յսինքն' Հռոմի Եկեղեցու հես։ միա ցողների (լա տ իներեն Սաէ01՜1Տ) եղբա յրոլթ յոճնը, որ հա յտ նի է հա յ մ ա տ ենա գրությա ն մեջ а ունիթոռВ կա մ <4ա խթա րմա » ա նուններով։ 1 7 -ր դ դարի սկղբներին ա յդ նույն շրջա ններում կա թոլիկների թիվը հա սն ո ւմ էր 1 9 .0 0 0 - ի ', Ա յս գործի սկիւլբն էր, որից հետո կա թոլիկ պ րոպ ա գա նդիստ ները, ունիթոռների հետ մի ա ցա ծ, սկսում են ի - ր են ց «հունձը», որը գնա լով հետ զհետ ե ուժեղա նում է , մա նա վա նդ, երբ հա նդես են գա լիս եզվի տ ներ ը։ Կաթոլիկ Եկեղեցու ա յդ ահարկու գործա կա լները, որոնց ձեռքին հ ե ծում էր ա մբողջ Եվրո պ ա ն, 1 7 -ր դ դարի կ ե սերին ա րշա վում ե ն դեպ ի Ա րևելք։ Սկզբոսէ նրա նք իրավունք են ստ ա նում բնա կվել Սպահանում և Շիըա զում, հեւոո, երբ ա յն տ եղից դուրս են քշվում, ա նցնոսէ են նոր- Ջ ո լզ ա ։ Ա յնուհետ և, զա նա զա ն ժա մա նա կներում , եզվիտ ա կա ն կենտ րոններ են հիմնվում Երևանում, ԹիֆլիսոսԲ, Էրզրումոսէ, Տրա պ ի- ղոնոլմ և ա յլ տ եգերում ։ Եզվիտները գա ռնա զգեստ գա յլերի նմա ն թա փ ա ռոսէ են ա մե-
1. Հ . Ն Ա /ի շա ն , էՍ իա ա կա նէ, Վ հ ն եա ի կ , 1 8 9 3 թ . ,
է շ 3 8 7 ։
<16է Տ 1Г I' 1Լ Ծ М ,
նուրեք և զանա զան խ ա րդա խ միջոցներով առաջացնում պ առակտումներ, խ ռովութ յուններ և փոխադարձ թշնա մություն' կա թոլիկ և ոչ դավանափոխ հա յութ յա ն միջև։
Ավելորդ չէ ա սել, որ ա յդ բոլոր խ ա ռնա շփոթությունների մեջ, բա ցի Հա տ իկա նից, իրենց գործոն մա սնա կցությունն էին ց ո ւյց տալիս ֆրանսիա կա ն, պարսկական և թ յուր քական իշխ ա նությունները։ Սրանցից յո ւր ա քա նչյուրն, իր սեփական շա հերից ե լն ելո վ , պաշտպանում կա մ հա լա ծում էր ա յս կա մ ա յն դավանանքին պատկանող հա յերին և, ա յղպ իսով, սկսվա ծ խռովություն՛ներն է ՛լ ա- վելի սրում ու բո ր բո քում ։
Կարծես ա յդ բոլորը քի չ էր, Մ խ իթ ա րյան հայրերն էլ մ յուս կողմից էին ուժ ու զորություն տալիս կա թոլիկների կատաղի պ րոպ ա գա նդա յին։ նրա նք, որ մ ե ծ ծա ռա յություններ էին մա տ ուցում հ ա յ լեզվի ն ու գր ա կա նությա նը, միա ժա մա նա կ, իրենց բոլոր հրատարակությունները, լինեին դրանք կրոնա կա ն, գրական և պ ա տ մա կա ն, շա ղա խ ում էին կա թոլիկ պ րոպ ա գա նդա յով։ Այդպիսի բովա նդա կությոմյ ունեցող հրատա րա կութ յա ն օրինակ կարող է ծա ռա յել հա յր Մ իքա յել Չա մչյա նի ե ռա հ ատ որ аՀ ա յո ց պ ա տ ֊ մութիմւ» նշանավոր ա շխ ա տ ությունը, որտեղ հեղինակն ա մեն կերպ ա շխ ա տ ում Է, ո ր հա յո ց պ ատմության քրիստ ոնեա կա ն շրջա ն ում , սկսա ծ Գրիգոր Էոլսավորչփց, շեշտ վա ծ լինի Հ ա յ եկեղեցու հպ ա տա կությունը Հ ռ ո - մ ի ն ։ Ըստ Ջ ա մչյա նի' հ ա յո ց նշա նա վոր կ ա թողիկոսների մեծա մա սնությոմւը ճա նա չել Հ՜ պապական աթոռի ուղղա փ ա ռությունը և գ ե րիշխ ա նությունը։ Նա ա յնքա ն հեռու Է գն ո ւմ , որ նույնի սկ Մ ա յր Ա թոռ Ս. Էջմիա ծինը, իր պ ա տ մությա ն ա մբողջ ը նթ ա ց_ քում , ա նվա նում Է Էջմիածնի Եկեղեցի։
Պարզ Է, որ ա յդպ իսի հա նգա մա նքներում, Մխիթարյանների ց ո ւյց տ վա ծ թշնա մա կա ն վերա բերմունքը դեպի Հ ա յո ց Ա զգա յին Եկեղեցին չէր կա րող բա րի պտուղներ տալ հ պետք է բորբոքեր նոր խ ռովութ յուններ ու վեճեր' կրոնա կա ն հողի վր ա ։
Հ ա յո ց Եկեղեցին, որն իր բա զմա դա րյա ն պ ատմության ընթ ա ցքում իր և իրեն ա պ ա - ՛Ա՛նող ժողովրդի գոյութ յունը պ ա շտ պ ա նելոլ համար միշտ պայքարի մ եջ է գտ նվել, չէր կա րող ա նտա րբեր վերա բերմունք ունենալ դեպի Մ խ իթա ր յա ն հայրերի վերոհիշյա լ գործունեությունը, մա նա վա նդ, երբ ա յդ գործունեությունը ընդհա նուր ոչինչ չուներ հա յ ժողովրդի շահերի հետ , ա յլ, ընդհա կա ռա կը , օժանդակ լի նելո վ Վատիկանի նվա ճողա կան ձգտ ումներին, ուղղվա ծ էր Հ ա յ Եկեղեց ո ւ ինքնուրույն գո յութ յա ն ե հա յ ժողովրդի ուղղապահ պան ման դեմ:
Առաջին ա նձնա վորությունը, որը քն նա դատության ենթա րկեց և դատափետեց Աամչյանի կա թոլիկամոլությոմնը և կրոնա կան խ իստ նեղմտ ութ յունը, դա Հովսեփ ա րքեպ իսկոպ ոս Ա րղությա նն էր ։ Նա Հնդկա ստանի Մադրաս քա ղա քում ա պրող և իր բոլոր ձեռնա րկություններին ա ջա կցող հա յ վա ճա ռա կա նների մ ի ջոցով 1791 թվա կա նին, ա - ռա նձին գրքույկով, հրատարակել է տալիս մի ընդա րձակ շրջա բերա կա ն նա մա կ, որն ուղղվա ծ էր հնդկա հա յերին, և որով նա քը ն- նա դա տ ելով Տա մ չյա նի գրքում եղա ծ թերութ յունները, ա ռա նձնա պ ես Հ ա յո ց Եկեղեցու և հոգևորա կա նությա ն մա սին տղստոլթիւն և ղխ ա բէութիմւ» պարունա կող պ ա տ մություն- ները, զգուշա ցնում էր ժողովրդին' аը ն թ ե ռ ֊ նույն ղնոսա մի՛ հաւատալ գ ո յ ի նոսա զճշմարտութիւնն ։ որ ի յ առա ջարսւն ւււթեանն ա ոնէօ. ա յնուհետ և, ա յդ аքա ղցրա պա տիրо պ ա տ մությունները նպա տա կ ունեն չգ ո ղ ա նա լ միտ ս պ արզամիտ և ջերմեռա նդ ա զգին մ եր ո յօ ու ճա նա չել տալ Հզպապն ընդհանուր, գլուխ Ե կեղեցւոյ և զա մ ենա յն ա զա նգս ի նմա նէ հնա րեա լս տալ ա զգիս ը նդունել, իբրև բա ն ք Ք րի ստ ո ս ի...В։
Մ իա յն ա յս նա մա կով չի վերջա նում Ա ր ֊ ղությա նի պ ա յքա րը կա թոլիկական ոտ նձգութ յունների դ եմ ։ Նա շատ լա վ հա սկա նա մ էր, որ ա ռա նց դպ րոցի, տպագրական հա ստա տ ությա ն և մա տ ենա գրա կա ն հրատա րա կութ յ ո ւ ն եր ֊ի, հնա րա վոր չէ ա րմա տա խիլ անել կա թոլիկների ցա նա ծ որոմը, ուստ ի և ո ր ո շում է տպ արա ն հիմնել Նոր ֊Նա խ իջևա նի Ս. Խաչ վա նքում ու ա յն դարձնել գրական մի կենտ րոն' Հ ա յ Եկեղեցու պ աշտպանության հա մա ր։
Մ յուս կա րևոր պ ա տ ճա ռը, որ ղրդում էր Ա րղոլթյա նին ունենա լ իր սեփական տ պ ա րանը— ա յդ ժա մա նա կի քա ղա քա կա ն իրա դա րձություններն է ի ն ։
1 8 -ր դ դարի վերջին քա ռորդին ւ ւ ո ս ա ւ չ յ
կա յսրուհի Եկատերինա 2-րդ ի կա ռա վա րութ յունը մտ ա դրվել էր իրա գործել դեռ Պետրոս ա ռա ջինի ժա մա նա կվա նից մշա կվա ծ բ ա յց չիրա կա նա ցվա ծ ծրա գիրը' դա րս դա լ Կաս- պ ից ծո վ , ապա հովել իր հարևան սա հմա ն,
ները և օգնել Անդրկովկասի ժողովոլրդնե- ր ի ն ' ա զա տ ա գրվելու պարս կա ֊թ յո ւր ք ա կ ա նւԴ տ ՛
Հովս եվ։ ա րքեպ իսկոպոս Ա րղոլթյա նը,Հովհա ննես Լա զար յա ն ի հետ միա սին, ա կտ իվ մա սնա կցում էր Հա յա ստ ա նի ա զա տ ա գրմա ն ։[երա բերյա լ տեղի ունեցող խ ո ր հ ը ր ֊ դա կցությո մ/ներին։
՛Արվությանը ահա Վ ս յդ բոլորն աչքի առաջ ո ւնենա լով, ինչպ ես վերևում ա սա ցինք, նպ ա տ ա կ ուներ հա յերի մեջ զարկ տ ա լ ա զ- ղ ույին ինրն ։։։ գիտ ա կց ությ ո։ Ն ւ որթն ա րմս։ ն ր ւ
1954 է Я Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
1'Ակ դրա համար անհրա ժեշտ էր, ա.քհ1ից ա . ռա ջ, տպարան ունենա լ, որտ եղ հա յ մա տ ենա գիրների գործերի հրատա րա կման հետ միա սին, թա րգմա նն ւ հա յերեն և Հրա տ ա րս- կել ռուսա կա ն ու եվրոպ ա կա ն հեղինակների դրա կա ն, պ ա տ մա կա ն, իմաստասիրա կա ն // դատա ստանա կա ն և ա յլ ա շխ ա տ ություննե ր ը , որպեսզի նրա նք ՛կարդալով ' (Г գոնէ ա զդն մեր ղարթից են ի սէր ի մ ա ս տ ա ս ի ր ե լ ֊ թեան և միա րա նութեա ն, ..Վ ա ր ժ եցի ն ի ն ա խ ա նձ, ե . . . ա րիա սցին ի յո լսմ ո ւնս և // փըր- I) ութի մ ։ ա զդին, և ծա նի ցեն ' զի սա կա լ աո и ա կ ա լ ա ճումն և յա ռա շան ալն մ ա րդ ո յ ի յի - մա ստս ի ն չ, յե տ ո յ ի ծա յր ա գո յնն հանէ.Օ1»
Վ երջա պ ես, Նոր ֊Ն ա խ իջևա ն ում տպարան հիմնելու Յ ֊ր դ պ ա տ ճա ռը, եկեղեցա կա ն գըր- քերի հրա տ ա րա կմա մբ, Ռ ուսաստանի հա յերի կրոնա կա ն պահանջներին բա վա րա ր ո վ թ յուն տ ա լն էր։
Բ ա յց տ պ ա րա ն հա ստա տելը բա վա կա ն չէր . ա նհրա ժեշտ էր ունենա լ կա րող ուժեր ' լղպ ա րա նը կա ռա վա րելու և գիտ ա կա ն ո ւ կրթա կան ա շխ ա տ ա նքներ կա տ ա րելու հա մա ր։ Ա յդ նպատակով[' Ա րղոլթ յա նը, Հնդկա ստ ա նի Աուրաթ քա ղա քում բնա կվող Հոհա նջա ն աղա Դերա քյա նի ծա խ քերով, Նոր-Նա խիջևա նում և նրա նից քի չ հեռա վորութ յա ն ։[բա գտ նվող Ս. Խաչ վ ա ն ք ո ս ! բա ց է ա նում դպ րոցներ, որոնցից վերջինը պ ետ ք է ա պ ա գա յում վ ե ր ա ծվեր հա մա լսա րա նի։
Դպ րոցների խ նդիրը կա րգա վորելու հետ միա սին, Հովսեփ ա րքեպ իսկոպ ոսը զ բա ղ վում էր գրքերի տ պ ա գրմա ն ծա խ քերը հ ո գա ցող մ եկենա սներ գ տ ն ե /ո լ գո ր ծո վ ։ Նամա կներ է գրում հա յկա կա ն գա ղթ ա վա յրեր ի ' Կա/կաթա լի , Բա ս ր ա յի , Մ ա դրա սի, Սու- րա թի, Նոր-Ջուղա յի և Կոստանդնոլպ ոլսի հա յ հարուստ վա ճա ռա կա ններին, հորդորելո վ նրա նց հնարա վոր եղա ծին լա փ ն /ո լթ ա - կա ն օգնություն ց ո ւ յց տալ ա զգի ընդհա նուր շա հերի հա մա ր հիմնվա ծ դպրոգեն ու տ պ ա ր ա ն ի ն ։ Արքեպիսկոպոսի նա մա կներն ու դիմումները ստանաէով ' հա ( հա րուստ ներր, որ դրա նից ա ռաջ լս ե լ էին նրա գործունեությա ն հա մ բա վը, մա տ ուցում են իրենց օգնութ յուն ը ՝ թ ե ՛ ն յութա պ ես և թ ե ’ կտա կների ձևով։ Ա ռա նձնա պ ես հա տուկ հա մա կրա նքով է վ ե
ր ա բեր վ ո ւմ Ա րղությա նի դործոլնեոլթւա նր18-ր դ դարի հ ա յ ա զա տ ա գրա կա ն յա ր ժմ ա ն մ յո ւս ն յա նա վոր ներկա յա ցոլցիքը ' Շա համիր Շա հա միր/ա նը, որն իր և առաջնորդի գա դ ա . փա րների մեջ նմա նութ յուններ էր գտ նում, ա յս ի ն ք ն ' եկեղեցի ո ւ ա ղքա տ ա նոց յի ն ե լ, դպ րոցներ և տպարան հա ստ ա տ եւ, հա յոց ա զգի ա զա տ ա գրմա ն հա մա ր խ նդրել ռուսա ց և վըա ց կա ռա վա րությունների միջա մտ ու
թ յուն ը և ա յլն , որոնց պ ատճառով էլ ոչինչ նյութա կա ն օգնություն չի խ նա յո ւմ ' ա րքեպիսկոպոսի ձեռնա րկությունների հա ջողութ յա ն հա մա ր։
Ամեն տեսակի դժվա րությունները հա ղթա հա րվելուց հետ ո, տպ արա նը, որ Նոր-Նա խի- ջևան էր տ եղա փ ոխվել 17 8 9 թվա կա նին, տ ե ղա վորվում է Ս. Խաչ վա նքում և 17 9 0 թ վ ա կա նից մինչև 17 9 6 թվա կա նը, Խոջենց Մ ա ր. դարի2 ջերմ գո ր ծա կցո ւթ յա մ բ, լո ւյս է ը ն ծ ա ֊ յւււմ 17 անուն գիրք՛
17 9 0 թվա կա նին Արզությանի տպարանը հրատարակում է Հետ ևյա լ գրքերն ու դըր- քույկն երը.
ո
• I * *ՀՔ-յ - \դ 'լ*- -4 ո ' % •
է *, -У‘:- Ь » -Г *Ц * է . է «• <
Հ՝ ՛ ■ ՝" ՝՛ Հ *->• -.?••• յ . * * յ*- —г *հ ֊4 -п.- Հ у''' ' - . ■ ‘• ' V * ‘՜ ' V - -»; ) -V..*• , ..V > ւ Տ է է ՛ յ - , ՚ ՚~ ՝ 4 ֊
V . . . . ; յ . ՚՜у,- -л-
1 7 9 0 թ վ ա կ ա ն ի ն , Ն ո ր -ն ա խ ր ջև ա ս ո .! / , Հ ո վ սեփ ա րքեպ իսկոպոս Ա ո նհց լույս տ եսա ծ Ստեէ «հոոք
լո ց ս _« 11ղրւ Լ 6սւոսւչանք» գրք
ոլթ յա նի տպ ա րա - ւանոս Օրթելյանի
տիտղոսաթերթը:
| յ « Ա ր ա ր ա տ *, 1 8 8 8 թ . , Է յ 3 6 8 .
«Կանոն Ս աւլմոսա ց», «Գանձա րան ա ]ս- տ տ կա նութեա ն», «Գիրք ո ր կոչի Ա ղօթա մա - ւո ո յց», Ա լեքսա նդր կաթուղիկոս Զ ո ւզա յե ցու,
2 . Խ ո ճ ե ն ց Մ սւրգա ր Ե ր և ա ն ցի ն , շնո ր հ ի վ իտ ա լե րե ն ,
ֆ ր ա ն ս ե ր ե ն , պ ա ր ս կ ե ր ե ն , ա ր ա բե ր ե ն և թ յո ւր ք ե ր ե ն լե
զ ո ւն ե ր ի թ ա ք գ ի տ ե ն ա լո ւն , ի ր ժ ա մ ա ն ա կ շա տ կ ր թ վ ա է
և գ ի տ ո ւն մ ա ր դ ո ւ հ ռ չա կ Է ո ւն ե ց ե լ։ ն ա , լս ե լո վ Հ ո վ
ս ե փ ա րքեպ ի ս կո պ ո ս ի հ ա յր ե ն ա ս ի ր ա կ ա ն գ ո ր ծ ո ւն ե ո ւ
թ յա ն հ ա մ բ ա վ ը , ո գ և ո ր վ ո ւմ Է և % մ յո ւռ ն ի ա յի ց
գ ն ո ւ մ Է Ռ ուսա ստ ա ն և ա յն տ ե ղ հ ա ճ ո ւթ յա մ բ ը ն ղ ո ւն -
Է Տ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1954
«Գիրք աղօթից ո ր կոշի զբօսա րա ն հոգևոր>,Սիմհոն կաթուղիկոսի։
17 9 0 թվականին դա րձյա լ Նորին բարձր Սրբազնության Նոր-Նախիջևանի Ս. Խաչ վանքի տպարանիդ լույս է տ եսնում Ս ա ե փ ա ֊նոս Օրբելյանի «Ուլբք ե. հփ ոա շա նք»^, Գրքի լրիվ վերնադիրն ա յս է . ռ/1ղբք և հառաչանք ի դիմա ց մօրն մ եր ո յ Սրբոյ Ա թոռոյն էջմիածնի: Արարեալ Տեա ռն ՍտԼփանճոսի ն ա խ ա գա հ մետրոպ օլտին Սիմւեաց1 որ դլո յ Տա րսա յիճ իշխ ա նին։ ի խ նդրոյ շնորհա -
1790 թվա կա նին, էւոր-Նաիփջեսւքւոսք, Հ ո վ - սեվւ արքեպիսկոպոս Արւլությւսնի տպարանից յույս տ եսա ծ Ստեփսւնոս Օրբելյա նի «Ողբք և հւսււաշանք» գրքի սկզբում զետ եղ
ված Ս. 1;?սիածնի Կաթողիկե Մայր Տանաւփ նկարը:
վ " ս 1 Հ ո վ ս ե վ , ս ր բա զա ն ի կ ո ղ մ ի ց , վ ե ր ի ն ս ի , ո ս ա ա ն ա մ
է ի ր ա պ ա ր ա նո ւմ տ պ ա գ ր ե լ սոս, նրա գ ո ր է ե ր ը , Ա ր -
4 " ՛թքա ն ի ա պ ա րա ն!, փ ա կ վ ե լո ւց Հ ե տ ո , Խ ո ճ ե ն ց Մ ա ր-
գ ա ր յ։ մ ն ա ց ե լ Է Ռ ուսա ստ ա նում ե , ին չպ ես ե ր և ո ւմ I,
իր ա շխ ա տ ո ւթ յո ւնն ե ր ի ց մ ե կ ի վ , „ „ , ,ր վա ձ «ն ա գ վ ո ր
սովեւոնիկ» սքիտ ղոսից, պ ետ ա կա ն է ա ո ա յս ւ թ յա ն մեք
մ քսեր նրա դր ա կ ա ն ա շխ ա տ ո ւթ յո ւնն ե ր ի ց մ ի րսւնիսր,
զարդ սուրբ վա րդա պ ետին Խաչատրոյ Կեչա- ռ ե ց ւո յ. ի ՉԽԸ թոսսկա նիս մ ե ր ո յ» ։ Գիրքը լո ւյս Է տ եսել «Հր աման ա լ Д ծա խ իլթ ' Սուրբ Աթոռոյն Էջմիածնի ծա յրա դոյն նուիոա կ' Ռուսաց երկրի ա մենա յն ազգիս Հ ա յո ց ' ա ֊ т и р ելա շա լիդ ա ռա ջնորդ' Տեւսոն Յովսէփ ա յ Սրբազան Արքեպիսկոպոսի Սանահնեցւոյ Ա րղութհա նց»։ Գիրքն ունի 1 1 ,5 ՜)Հ17 սմ . մ ե ծություն և բա ղ կա ցա ծ է 8 0 էջի ց, Գրքի սկզբում կա էջմիա ծնի Կաթողիկե Մայր Տա ճա րի նկա րը, որի տակ գրվա ծ է հետ ևյա լ չա փ ա ծո քա ռյա կը.
«Տա ճա ր լուսա կերտ ' յա րկ ապա լինի.Ցա տ կա դոյն պ ա րծա նք Արամեան ա զդի.Ժ ողովեա ՛ առ ք ե զ ըզմա նկունրս քո .ՌՐ Ք ի քէն մեկնեա լ կյսն ա յժ մ արտաքո յ» .Գրքում զետ եղվա ծ է նա և Հովսեփ ա րքե
պ իսկոպ ոս Ա րղությա նի «Վերջաբանոլթիմւ հա մա ռօտ և գոհա ցողա կա ն րա նիլ բա ր բա ռումն՝ առ լուսա նկա ր մ ա յր ս մեր Սուրբ էջմ իա ծին» վերնա գրով սրտ ա զդեցիկ դրությունը, որտեղ նա խ նկա րա գրվում են էջմիածնի վ բա յո վ ա նցա ծ բա զմա դա րյա ն ա րհա վևրք- ներն ու մինչև վերջ նրա կա նգոմյ մնա լը։ «Բ ա յց դու ի սկզբա նէ անտի մ ի ն ,և ցա յսօր ,--- դրում է ն ա , — իբրև ղ վէմ ա նպ ա րտելի'հաստատուն կա ցեր ի վերա յ վիմին ճշմա րտ ել թեա ն, որ ոչ դրուձք դժոխ ոց և ոչ բը ռ - նոլթիւնք հա կա ռա կորդա ց' զքեզ յա ղթա հա - Րել կա րա ցին. ա յլ ' իբրև զմրրիկ անցին զ ք և ...
«Իսկ ա րդ' ո ՞ւր եգա ն, ո ՜ւր եգան նախնի հա լա ծի,քն ք ո յ, ո ՛վ լուսա տ ու մ ա / ր մեր Սուրբ էջմիա ծին, Անցին նոքա իբրև ղհե- ղեղս ջուր ց և ո չ են , խ նդրեմք զա եղի ն ո ց ա , և ոչ գտ ա նեմք։ Ա ստուծոյ փ ա ռք, որ զնոսա մ եք ո չ յոեսա ք, ա յ, զուըա խա լի զերեսս ք ո յ սւեսանեմք։
« ...Ա պ ա տ եսա նեմք, զի դու յա ղթ եցեր զնոսա հա մբերութեա մբ ք ո վ . րնկոմեցեր զնոսա արսւասուօք քովք., և մա րմնով քով դարձուցեր ղնետ ս ն ո ց ա . /, ա րեա մբ քո վ ' ջիջուցեր զհուր նոցա . և խ ա յտ ա ռա կեցեր զՏւոսա երկարատև (ուսով քո վ ։
«Խնդա ուրե։Ո, և զյոարճացիր], եկեղեցիդ Քրիստ ոսի, կ ո յս սուրբ, տապան սրբա սնեա լ ճ շմ արա ու թե ա մ բ. մ ե ծ ա րա ' դրարերարն բ ո յ ղտ էր. և մերկեա ՛ ղհանդերձ /(կա նա ց քսց, դադւսրեցո ղլա լդ, մեդմա ցո զա դա ՛լ՛" կղ. և բա րձրա ցոյ իբրև դփ ողոյ ղբա րբա ռ
որ կ ր ո ն ա -բա ր ո յա խ ո ս ա կ ա ն բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւթ յո ւն ունեն ,
տ պ ա գ ր վ ե լ ե ն Պ ե ս ւր ոգրա դ ում 1 9 -ր դ դ ա ր ի վերքին
ք ա ռ ո ր դ ի ն ւ Ա յդ տ պ ա գ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի մեք [ մ տ ն ո ւմ
ն ա և ա վե տ ա ր ա ն ի թ յո ւր ք երեն թ ա ր գ մ ա ն ո ւթ յո ւն ը
(ա ե ս սՍ իոնււ ա մ ս ա գ ի ր , ե ր ո ւո ա ղ ե մ , 1 8 6 6 թ . , Լ , 1 0 6 — 1 , 9 ) ,
1954 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 49
ք ո յ' ընդ ա մենա յն ձագս երկրի. քա նզի ' հի . ւքունք ք ո յ հա ստա տնա / հ ն ' ի վերա յ ան՜շարժվիմի ն ւ
V... Ա ղա չեմ ո լր ե մ ն ' /(ներող մ այրու թիճ։ թ ո յ, ընկա լ զգրա լ սրտիս և ղպ տոլղ շը ր - թ ա ն ցս , և իւաոնեա զիս ի թ իս ։ ա յն ո ց ի կ ' որբ յա ւի տ են ակ ան սիրով սիրեցին զբե ղ ' աուսնց դղրդմ ա նց, Ել մա յրա կա ն գթութե ա մբ քով, շնորհեա ղբաւութիւն սխ ա լա ն ա ց' դա ռնա լ ի ստ ինս սուրբ մա յրոլթ եա ն բ ո յ, և խ ա ոնի/ ի գունդս /ուսա ծնունդ որդուց ք ո ց , որովք պ ա յ- ծա ռա ցեա / վերջնովքս' քա ն ա ոա ջնովքն, եգիցիս հաստատուն միշտ սրբա զնա սուրբ փ եսա յիւդ , շնորհօք ' ղբեղ կերտ ողին Ա ստ ոլ. ծ ո յ, ամէնօւ
Գրքում կան ն ա և հ ա յ թա գա վորակա ն տների զինա նշա նների բա ցա տ րությունները։
«Ր ղ բք և հա ռա չա նք»ի հրատարակությունը Ա րղությանի կողմից պ ատահական երևույթ չէ ր ։ Օ րբե/յա նի ա յդ գործը , ինչպ ես նկա տ ում է ա կա դեմիկոս Մանուկ Ա բեղ յա ն ը ( «լսյ/ևս ոչ թե լո կ ո ղ բ էր , ոչ թե տա րա գիր ժողո - վըրգին հա վա քելու և փ րկելու մի տ ա ր. տ ա մ իղձ և աղոթք էր , որ եբդե/ էր դեռ Հովհա ննես Աարէ/ավաղ վա րդա պ ետ ը, ոչ թե մ ի և ր աղ ա րևմտ յա ն ա զդերի ձևով փրկ՛վելու ա րևելյա ն քրիստ ոնեութ յա ն հետ , ա յ/ քա րո զվո ւմ էր ։[!։րջ տա/ ողբա ն քին, խ նա մ տ ա ն ե լ а եվ ։ ա կա ն երկ ր ի ն , ձգտ ե/ բն ի կ երկրռւմ ունենա լու եկեղեցա կա ն կենտ րոնր, և Ա յրա - րա տ յա ն դա շտ ում, իր նա խ կին վ ա յրում , վ ե - րա նորոգելու Հ ա յո ց թա գա վորա կա ն գա հը В1 ։ Ա յդ բուն հա յա ստ ա նցիների իղձերի ու տ ենչերի ա րտ ա հա յտ ությունն էր։
Ա րղութ յա նը , որ Լա ղա րյա նի հետ ամբողջ հո դո վ ա շխ ա տ ում էր ռուսա կա ն ղորքի ո ւ ժով վերա կա նգնել հա յ ժողովրդի պ ետ ա կա նութ յունը , առաջին ա նդա մ / ո ւյս ■ րէնծայելով՛ դեռ դարեր առաջ 4 տ եփ ա նոս Օրբե լյա նի կողմից դրվա ծ սույն գրվա ծքը ։ իրեն որպես նպ ա տ ա կ էր ընտ րե/ Սվւյուռքոսէ ցր վ ա ծ հա յերին կա պ ել մա յր հողի հետ // Նրանց պ ատրաստեք նոր ա պ ա գա յիւ Ահա թե ի նչո ՛ւ Ա ո ֊ ղությա ն ա րքեպ իսկոպ ոսը դեռևս 17 8 6 թ վ ա կանին ճա րե/ով ա յս ղովաձքի ձեռա գիրը ուղարկել Էր Խա/դարյանիՀւ և խ նդ ո ե/, որա նպ ա յմա ն տպի ա յն ։ Ա րղությա նը 1786թւԼականի հոկտ եմբերի 1 8-ի ն Գրիղոր Խւսլ- գա ր յա ն ին ի բ գ ր ա ծ նա մա կում խորհուրդ Էր տա /իս ա սելով . «Բա բա ռնա կա ն ռ տ ա ն ա ֊ լորն ի դէմս սուրբ էջմիա ծնի որ ւսնցեալ ա մին առաքէԼա/ եմ առ ք ե զ .. . շնորհ ա րա - րեա / տ պ եսցես մինչև հինդ հւսրեւր հա տ. յա ռա ջն գիցես Սուրբ էջմիա ծնա պ ա տ կերքն, կա ւ/՛П՛։ բո /որիցն թղթով /ի ն ի ց ի , և մինչ
1. Մ. Աբեղյան, (ГՀայույ հին գրականության պաս։, մություն», պիրր երկրորդ, Երևան, 1946 թ., էշ 227։
առ մ եզ ոչ ա ռա քես, ա ռ ոսէեք չտ ա յցեսВ2։ Բա յց մ ե զ ա նհա յտ պ ատճառների հետ ևա նքո վ դիրքը ա յն ժա մա նա կ /ո ւյս չտ եսա վ։
Ներսես Շնորհա լու «Ընդհւսնրա կանօից հետո "Սղրր և հառաչանքօի հրա տ ա րա կութ յուն ը մի նոր խոշոր նվաճոսէ ,Էբ Արդ ությ։ս - նի ա պա րա նի հա մա ր, ահա թե ինչո ՛ւ նույն գրքի հիշա տակա րա նում հրատարակիչները մ ե ծ բերկրա նքով էին ոդջոլնում ա յս գրքի երևան գա /ը որպես նշա նա կ։։։/ից դեպ ք. «Եւ երկրորդ յե տ նորին (ա յս ին քն Ներսես Շնոր-հալու яԸնդհա նրա կա նճից հ ետ ո ։--- Պ. Ա. Գ-)՝քա ղցրա խ որժս ա յս դա րմա նս։/ի ո ղ բ ա դ ը ո լ ֊ թ ի մ ։' ա յցե/ո ւթ ի ճ ։ Սիւնեաց Տեա ոն Ստե- ւիաննոսի նա խ ա գա հ մետ րա ս/օ/տ ին, համեղ ի յը ն թ ե ր ցո ւմ ն ' և պ իտա նի ի մաառութիւձ, փոքրիկ ըստ քանա կութե ա ն' բ ա յց ար դե ա մբ հա ւա սար մ I։ ծա գ ո ւնից սկ ա յտ ձև մ ա տ են ի ց , ղ մա նա նեա յ սերմա նն' ղտիրական ա ռա կ' ձշմա րտապ էս և իրակա նա բա ր յինքեւսն տա - ն оղ , որ չորս հա րի։/։ իննսուն և մի ա մ հա մբ ե ր մեծա ւ երկա յնմտ ութեա մբ ա չ ց\ևլ ութ հան Տեա ոն սպ ա սե/ով, ա նկեալ ի խորշս գըր- քա տ ա նցռ։
1791 թվա կա նին Հնդկա ստ ա նի Ս աբաթ քա ղա քում բնա կվող Ա դա բա բյա ն Ստեվ։ ա - նոսի և իր կնոջ Հռիփ սիմեի ծա խ քերով, տ պ ա գրվում են « '1ս ս ՚8աՈ0սւ ժա մա գիրք» // «Ս ա ղմոսա րա ն»:
1 7 9 2 թվա կա նին լո ւյս է տ ես նա մ «Օ-Ոյոն ոդորմուրԼւան» տ ետ րա կը, որը մի ներբողա կա ն ,/բվա ծք է Ա րղությա նի հիմնա ծ Գրիղորիոպոլ հա յա քա ղա քին Եկատեբինա 2 ՜ՐԴԻ9 տ րվա ծ հրովա րտ ա կի, քաղաքի հ ի մ նա դրմա ն հա նդեսի, Արդութ /ա նի ա յգ ա ռթիվ կա տ ա րա ծ ա տ ենա բա նությա ն մա սին։ Հեղինա կը Խոճենց Մարգար Երևանցին է ։ Ա հա՛ ա յդ ա շխ ա տ ությա ն տ իտ ղոսը, яՏ ե տ րա կ հ ա մա п о т ա նոլա նեա / Դուռն ողորմ ու- թ ե ա ն, / որում ցուցա նի նա խ հրովարտակն գթոլթե ան ա մ են ա բա րեպ ա շտ և մ ե ծ կա բ ։ - րոլհի ինքնա կա / թա ղուհւոյն Եկատերինէե երկրորդի, սա կս Գբիդորուպօ/ նոր քա ղա քին Հ ա յո ց . ձեռա մբ բա րձր Սրբաղնութեան Տեա ռն Յովււէփա յ ա սա ուա ծա րե Ш/ Արհի եպ իսկոպ ոսին օծմա մբ հխքքւարկեդման ։ Ել երկրորդ հիասքանչ հա նդէս հ իմն արկ ա թե ա ն ն ո յն Գրիդորուպօլ քա ղա քին Հ ա յո ց ։ Զկնի որոյ և ղհրաշա/ի ա տենա ր անութի ւն ի ն ո յն հան դիս ին Նորին բա րձր Սրբաղնութեան յ ա ֊ տուկ ո մ /ի մ բ տ պ ել։ Տս/ետ / ի ղաա րճոլթիւն սրտի մերս հ ա յ ՚/ա դ ն է ի ց , րսմի Տեա ոն 1792 նո յեմ բե ր ի 2 0 , ի Սուրբ Խաչ վա նքն, որ ի Նորն ՆախիջևանВ։
(Շա ա ւնա ւկե|ի)
2. Հայկական ՍՍՌ Պետական մա տենա դարան ի ձեռագիր X 2949, թ. 24ր,
Մ Ա Յ Ր Ս. Թ Ո Ռ Ո Ի иՍ. էջմիածնի Մ ա յր Տաճարի վերա նորոգու
թ յունը արդեն սկսվա ծ լի նե լո վ , մ ե ծ թա փ ով առաջ են տա րվում ա շխ ա տ ա նքները։ Տան՛իքի վերանորոգության հետ միա ժա մա նա կ առաջ են տարվում նաև ներսի ա շխ ա տա նքները։ Ա յժմ վերա կա նգնվում են Նաղաշ Հովնա թա նի շուրջ երեք հա րյուր տարի առաջ կատարած առաստաղի նկա րա զարդերը։ Ա շխա տ ա նքները կա ււարում են որակյալ նկա րիչներ' հա յտ նի մա սնագետների ցուցմունքներով ու ղեկ ա- վարությա մ ր ։
Նորից կա ռուցվում են վանքի ա րևելյա ն և
հյուսիսա յին պ ա տ նեշները' տաշած ամուր
քա րերով։ Շինարա րությանը հսկում են Երե-
վանի հա յտ նի ճա րտարա պ ետները, որոնց
նա խ ա գծով և կատարվռսէ են ա շխ ա տ ա նքնե
րը,
Նոյեմբերի 7 -ի ն , Հոկ տ եմբերյա ն Սոցի/ս- ւիստական Մ եծ ռևոլյուցիա յի 3 7 -ր դ տ ա րեդարձի ա ոթիվ, Էջմիածնի Մ ա յր Տա ճա րում
սուրբ պա։ոարաղ մ ա տ ուցվեց։ Պատարագիչն հր գերա շնորհ Տ . II ահ ակ եպ իսկոպ ոսը։
Կառավարական մա ղթա նքից առաջ սրրա- ւլան հա յրը քա րոզեց, վեր հա նելով ա յն բոլոր հաջողությունները բոլոր բնա գա վա ռներում_ որ ձեռք են բերվել 3 7 տա րում' շնորհիվ Ս ո ֊
վետակւսն բա րեխ նա մ կա ռա վա րությա ն։ Վերջում քա րոզիչ սրբաղանը շնորհա վորելով տոնը, մա ղթեց ավելի եռա նդ ու հաջողություններ' ղալ իր տարեդարձներին։
Նոյեմբերի 1 9 ֊ի մ ։ Մ ա յր Աթոռ ա յցելեց ՍՍՌՄ ֊ի հետ Ա շբա նիա յի բարեկամության։ ըն՛կերության դելեգա ցիա ն, դւխ ա վորոլթյա մր Ա լբա ն իա յի Ժողովրդական Ռեսպուբւիկայի Մինիստրների խորհրդի նա խ ա գա հի ւոեգա- Iկալ Մանուշ Մ յուֆթիուի։
Դ ելեգա ցիա յին դիմա վորեց Մ ա յր Աթոռի ավադ լուսարա ր գերա շնորհ Տ . Սահուկ ե- պ իսկոպ ոսը, որբ մա նրա մասն բա ցա տ րոլ- թյուններ տ վեց հինա վուրց Տաճարի մա սին: Դ ելեգա ցիա յի ա նդամները մ եծ հետաքրքրութ յա մ բ ծա նոթա ցա ն Տա ճա րին կից եկեղեցա- հնագիտա կա ն թա նգա րա նի Էքսպոնատների հետ ։
Վերջոսէ դելեգա ցիա յի անղաւէներր իրենց շնորհա կա լությունները հա յտ նեցին ո։ մեկ նեցին Երևան։
Նոյեմյւերի 2 1-ի ն Մայր Աթոռ ա յցե/եց գերմա նա կա ն կա նա նց դելեգա ցիա ն, որի կա զմի մեջ Էի՛ն Ղերքա ՚նա կա ն Դեմոկր/ոալս - կան Ռ եսպ ուբլիկա յից և Ա րևմտ յա ն Գեր մա նիա յից 1 2 կին։
Դ ե լե գ ա ց ի ա յի ն գ լխ ա վ ո ր ո ւ մ Էր Գ ե ր մ ա
ն ի ա յի կ ա ն ա ն ց դ ե մ ո կ ր ա տ ա կ ա ն մ ի ։ ։ ։ Բ է էսն
ն ա խ ա գ ա հ տ ի կ ի ն Ի լզ ե Դ ի լե ն ւ
Դ ելեգա ցիա յի ա նդա մները եղան Մայր Տա ճա րոսէ, եկեղեցա -հնա դիտ ա կա ն թ ա նգա րա նում, Վ եհ արան ում և , իրենց զոհունակ՛։։։- թ յուն ը հա յտ նելուց հետո Աահակ սրբա զա նի)ւ տ վա ծ բա ցա տ րությունների հա մար, մեկնեցին Երևան։
1954 է ,? Ս՜ Ի Ս. Ծ Ь Ն 51
Հ ա յ մ ե ծ հասարակական գործիչ Միршյե լ Ն ա լբա նդյա նի ծննդյա ն 125-ա մ յա կ ի կա պ ա կցությա մբ Երևանում կա յա նա լիք հ ո բ ե լյա նա կա ն т ոն ակս։ ա ա րությա նը մա սնա կցելու հա մար ժա մա նա ծ հյուրերը, նոյեմբերի'•17-ին, ա յց ե լե ց ի ն Մ ա յր Ա թոռ։
Հյուրերի մեջ էին ՍՍՌՄ եղբա յրա կա ն ռ ե ս
պ ուբլիկա ներից գրողներ և բա նա ստ եղծներ Վ.
Կիբպոտինը, Ֆ . նիղա մա եը, Գ. Գ ուլյա մը,
/ '. Գր ի շաշվի լի ն , / '. Շիմկուսը, Մ. Իսկանղա-
բո վ ը , Պ. Վ ա լեսկա լնը, Ա. Կանիմեաո վը , Գ.
Չա րիևը, Ա. Նոլգիսը, Ն. Կ որլեյտ յա նուն, Մ. Ֆետիսովը և ուրիշներւ
Մ ա յր Ա թոռում հյուրերին ընդունեց և բ ա ցա տ րություններ տ վեց ավագ լուսարար Սա- հակ սրբա ղա նբ։
Հ յուրերից մինր վանքի բա կո ւմ կարդաց ռուսերեն բա նա ստ եղծություն ' ձոնվա ծ հի նավուրց Տա ճա րին և ա րժա նա ցա վ ընդհա նուրի ծա փ ա հա րությա նւ
Հյուրերը իրենց շնորհա կա լությունը հ ա յտ նելով գերաշնորհ Տ . Սահակ եպիսկոպոսին տ վա ծ բա ցա տ րությունների հա մար, մ եկնեցի ն Երևան։
Ս Ո Վ Ե Տ Ս Լ Կ Ա Ն Я Ա Յ Ա Ս Տ Ս Լ Ն Ո Ի Մ
ձԱՍ՚ԱՌՈՏ ԼՈՒՐԵՐ ՍՈՎ.ԵՏԱԿԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՑ
ՀՈ Կ ՏԵ Մ Բ Ե ՐՅԱ Ն Ռ Ե Վ Ո Լ8Ո Ի 8Ի Ա 8Ի 3 7 -Ր Դ Տ Ա Ր Ե Գ Ա Ր .
Զ Ի ՏՈ Ն Ա Կ Ա ՏԱ ՐՈ ՒԹ ՅՈ ՒՆԸ ՀԱ Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ո Ւ Մ ___Ն ո յե մ
բ ե ր ի 7 -ի ն լր ա ց ա վ Հ ո կ տ ե մ բ ե ր յա ն Ս ո ցիա լի ստ ական
Մ ե ծ ռ և ո լյո ւց ի ա յի 3 7 - ր դ տ ա ր ե դ ա ր ձ ը ւ
Ս ովետ ա կա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի ա շխ ա տ ա վ ո ր ն եր ը , Ս ովե
տ ա կա ն Մ ի ո ւթ յա ն բ ո լո ր ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ն ե ր ի հետ մ ի ա ս ի ն ,
ա յդ պ ա նծա լի տ ա ր եդ ա րձը ն շե ց ի ն մ ե ծ խ ա ն դ ա վ ա ռ ո ւ
թ յա մ բ , որպ ես Հա մ ա մ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ց ն ծ ա լի տ ոնւ Ա յդ
տ ո ն ա կ ա տ ա ր ո ւթ յա մ բ հ ա յ ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը մ ե կ ա ն գ ա մ ևս
դ ր ս և ո ր ե ց ի ր ա նսա հմա ն ն վ ի ր վ ա ծ ո ւթ յո ւն ը դ ե պ ի Մ եծ
Հ ո կ տ ե մ բ ե ր ի դա ղա վ ւա րները , դե պ ի ս ով ետ ա կ ա ն կ ա ր
պ երը, որ ոն ց շնոլէհիվ մ ե ր բ ա զ մ ա չա ր չա ր ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը
ձ ե ռ ք բ ե ր ե ց ա զ գ ա յի ն վ ե ր ա ծ ն ո ւթ յա ն և ա ն կ ա խ ո ւթ յա ն
հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն , ի ր երկիրը վերս/շթէւելու և ա ո աչ
մղելու հ ն ա րա վ որո ւթ յուն ւ
Ն ո յե մ բ ե ր ի 6 - ի ն , տ ոն ի ն ա խ օ ր յա կ ի ն , ե ր և ա ն ո ւմ ,
Ա լեք ս ա նդ ր Ս ս լենդ իա րյա նի ա ն վ ա ն օ պ ե ր ա յի ն թ ա տ
ր ո ն ո ւմ տ եղի ո ւն ե ց ա վ ա շխ ա տ ա վո րն եր ի դ ե պ ո ւտ ա տ ն ե
րի երևա ն ի ք ա ղ ա ք ա յի ն Ս ովետ ի հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր ն ի ս տ ը ,
մ ա ս ն ա կ ց ո ւթ յա մ բ ս ով ետ ա կա ն և հա սա րա կա կա ն
կ ա զմ ա կ ե ր պ ո ւթ յո ւն նե ր ի ն ե ր կ ա յա ց ո ւց ի չն ե ր ի ' ն վի րվա ծ
Հ ո կ տ ե մ բ ե ր յա ն ռ և ո լյո ւ ց ի ա յի 3 7 - ր դ տ ա ր եդ ա ր ձ ի ն ,
Նիստ ին ե կ ել է ի ն քա ղ ա քի ա ր դ յո ւն ա բե ր ա կ ա ն ձ ե ռ
ն ա րկ ութ յուն ն ե րի ա շխ ա տ ող նե ր , ա ր վ ե ս տ ի , դ ր ա կ ա
ն ո ւթ յա ն , կ ո ւլտ ո ւր ա յի և գ ի տ ո ւթ յա ն գ ո ր ծ ի չն ե ր , Սո
վետ ա կա ն բ ա ն ա կ ի ն ե ր կ ա յա ց ո ւ ց ի չ ,ե ր , պ ետ ա կա ն գ ո ր ծ ի չն ե ր ։
Հա ն դ ի ս ա վ ո ր ն իստ ը բ ա ց ե ց երևա ն ի ք ա ղ ա ք ա յի ն
Ս ովետ ի գ ո ր ծ ա դ ի ր կ ոմ իտ ե ի ն ա խ ա գ ա հ Բ ա ր դե ն Ա ստ վա ծա տ ր յսւնը ։
Հ ո կ տ ե մ բ ե ր յա ն Ս ոցիա լիստ ա կա ն Մ ե ծ ռ և ո լյո ւց ի ա յի
3 7 - ր դ տ ա ր եդ ա րձի մ ա ս ի ն զ ե կ ո ւց ո ւմ ո վ հա ն դես ե կ ա վ
Հ ա յկ ա կ ա ն ՍՍ/հ Մ ինիստ րների Ս ովետ ի Ն ա խ ա գա հի տ եղա կա լ Р . Մ ա ր տ ի ր ,.ս յա ն ը ։
Նիստ ը բ ա ց վ ե լո ւց և փ ա կ վ ե լո ւց ա ո ա չ կ ա տ ա րվ եց
Ս ովետ ա կա ն Մ ի ո ւթ յա ն Պ ետ ա կա ն Հ ի մ ն ը ,
Հա ն դ ի ս ա վ ո ր ն ի ս տ ի ց հետ ո կ ա յա ց ա վ ճո խ հա մ երդ ,
Հ ա չո ր դ օ ր ը , ն ո յե մ բ ե ր ի 7 - ի ն , ե ր և ա ն ո ւմ , Լենինի
հրա պ ա րա կում հա ս ա րա կա յն ո ւթ յա ն լա յն խ ա վերի
ն ե ր կ ա յո ւթ յա մ բ տ եղ ի ո ւն ե ց ա վ երևա ն ի կ ա յա զո ր ի
զո ր ա մ ա ս ե ր ի զո ր ա հ ա ն դ ե ս և ա պ ա մ ա յր ա ք ա ղ ա ք ի ա շ
խ ա տ ա վ ո ր ն ե ր ի շ ք ե ր թ , ո ր ը տ ևեց մ ի րա նի ժ ա մ ,
Շ ք ե ր թ ի ն մ ա ս ն ա կ ցե ց ի ն ք ա ղ ա քի ա ր դ յո ւն ա բե ր ա կ ա ն
ձ ե ռ ն ա ր կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի և ն ո ր ա կ ա ռ ո ւյցն ե ր ի բ ա զ մ ա հ ա
զ ա ր ա շխ ա տ ա վ ո ր ն եր , ծ ա ռ ա յո ղ ն ե ր , ա ր վ ե ս տ ի , գ ի
տ ո ւթ յա ն և կ ո ւլտ ո ւր ա յի գ ո ր ծ ի չն ե ր .
Ե ր ե կ ո յա ն տ եղ /, ո ւն ե ց ա վ տ ոնա կա ն հ ր ա վ ա ռ ո ւթ յա ն .
Հ ո կ տ ե մ բ ե ր յա ն տ ա ր եդ ա րձը մ ե ծ /սա ն դ ա վա ու,, •
թ յա մ ր տ ո ն եցի ն Լե ն ին ա կ ա ն ի, Կ իրո վա կա նի , Ա լա վ ե ր ֊
ղ ո ւ , Ղ ա վ ,ա նի , Գ որի ս ի , /կ հ ա ն ի , է ք մ ի ա ծ ն ի , Հ ո կ տ ե մ
բ ե ր յա ն ի , Ս տեվւա նա վւսնի և մ յո ւս շրջա նների ա շխ ա
տ ա վ ո ր ն ե ր ը ։
Ն ո յե մ բ ե ր ի 6 - ի ն , տ ոն ի ա ռ թ ի վ , Լ ե ն ի ն ա կ ա ն ո ւմ հ ա ն
դ ի ս ա վ ո ր կ ե ր պ ո վ բ ա ց վ ե ց Վ . ի . Լենինի մ ո ն ո ւմ ե ն տ ս ,, հ ո ւշա ր ձ ա ն ը ' կ ե ր տ վ ա ծ բ ա զ ա յտ ք ա ր ի ց ,
ՀԱ Ն Դ ԻՍ Ա Վ Ո Ր ԵՐԵԿՈ ՆՎ ԻՐՎ Ա Ծ Ա ԼԲԱ ՆԻԱ ՅԻ Ա Հ Ա .
ՏԱ Գ ՐՈ ԻԲ-ՅԱ Ն 10-Ա Մ Յ Ա Կ Ի Ն ,— Ն ո յե մ բ ե ր ի 1 7 -ի ն ,
Ե ր և ա ն ո ւմ , Ա լե ք ,ո ս ն դ ր Ս պ են դի ա րյա նի ա նվա ն օպ ե-
ր ա յի ն թ ա տ ր ո ն ի շ ե ն ք ո ւմ կ ա յա ց ա վ հ ա ն դի սա վ որ երե
կ ո ' ն վ ի ր վ ա ծ Ա լբ ա ն ի ա յի ա զ ա տ ա դ ր ո ւթ յս /ն 1 0 -ր դ
տ ա ր ե դ ա ր ձ ի ն ։ ե ր ե կ ո ն կ ա զ մ ա կ ե ր պ վ ե լ Հ ր Ա րա ա սա Հ-
մ ա ն ի հետ կուլտ ո ւրա կ ա ն կա պ ի Հ ա յկ ա կ ա ն ը ն կ ե ր ո ւ
թ յա ն , Հ ա յա ս տ ա ն ի ա րհ ես տ ա կ ցա կ ա ն մ ի ո ւթ յո ւն ն ե ր ի
խ ո ր հ ր դ ի և Խ ա ղ ա ղ ո ւթ յա ն պ ա շտ պ ա ն ութ յա ն ո ե ս պ ա ր .I ի կա կա ն կ ոմ իտ ե ի կ ո ղ մ ի ց ,
Թ ա տ րոնի դ ա հ լի ճ ը , որ ը զա րդա ր վա ծ Լր Ա լբա ն ա
կա ն ժ ո ղ ո վ /,դ ա կ ա ն Ռ ե ս պ ո ւբ լի կ ա յի և Սովետ ա կա ն
Հ ա յա ս տ ա ն ի պ ետ ա կա ն դ ր ո շն ե ր ո վ , լե վ ,- լե ց ո ւն Հ/ւ հա
սա րա կա յն ո ւ թ յա մ բ ։ Ե ր ե կ ո յի ն ն երկա կ , Ս ովետ ա կա ն
Մ ի ո ւթ յա ն հետ Ա լբ ա ն ի ա յի բ ա ր ե կ ա մ ո ւթ յա ն ը ն կ ե ր ո ւ
թ յա ն պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւթ յո ւն ը ' Ա ւբա ն ի ա յի Ժ ո ղով/,դա կա ն
Ռ ե ս պ ո ւբ լի կ ա յի Մ ինիս տ րների Խ որհր դի Ն ա խ ա գա հի
տ եղ ա կ ա յ Մ ա նուշ Մ յռ ֆ թ ի ո , ի գ ծ ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ ։
հ « 1Г Ի 1 է Ծ I» Ն
Ն երա ծս։կ ա ն խ ո ս բ ո վ երեկոն բ ա ց ե ց Արտսւսա .՛մահի
Հետ կ ա լտ ա բ ա կ ա ն կա պ ի Հ ա յկ ա կ ա ն ը ն կ ե ր ո ւթ յա ն
վ ա ր չո ւթ յա ն ն ա խ ա գ ա հ , գ ր ո ղ Գ. Ս ևէւՆցլո Ն վ ա գ ա
խ ո ւմ բ ը կ ա տ ա րե ց Ա լբա ն ա կ ա ն Ժ ո ղով րգ ա կա ն Ռ ե ս
պ ո ւբ լի կ ա յի և Սովետ ա կւ.ւն Հ ա յա ս տ ա ն ի Պ ետ ա կա ն
Հ ի մ ն ն բ ո ւ
Ա լբա ն ա կ ա ն Ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն Ռ ե ս պ ո ւբ լի կ ա յի տ ա ս-
ն ա մ յա ն վ ա ճ ո ւմ ն ե ր ի մ ա ս ի ն զ ե կ ո ւց ո ւմ ա վ ե ց Ս ովե
տ ա կա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի Մ ինիս տ րների Ս ովետ ի Ն ա խ ա գ ա
հի տ եղա կա լ Ա . Շ ե կ ո յա ն ը ։
Ա յն ո ւհ ե տ և Հա նդես ե կ ա վ Մ ա նուշ Մ յո ւ ֆ թ ի ա ն , որին
ներկա ե ղող ն եր ը ղ ի մ ա վ ո ր ե ցի ն երկա րա տ և ծա վ սս հ ա -
ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ է Նա ւսքրա նակա ն ժ ո ղ ո վ ր դ ի ե կ ա ռ ա
վ ա ր ո ւթ յա ն ա ն ո ւն ի ց ջե ր մ ո ր ե ն ո ղ չո մ ւե ց ներկա ե ղ ո ղ ,
ն ե ր ի ն , ի ն չպ ե ս և ա մ րող ք հա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն , ա պ ա նշեց
Ա լբ ա ն ի ա յի ու Ս ովետ ա կա ն Մ ի ո ւթ յա ն ր ա ր ե կ ա մ ո ւթ յա ն
ա մ ր ա պ ն դ մ ա ն կ ա ր և ո ր ո ւթ յա ն ը ' Ա /րա նա կա ն ժ ո ղ ո .
վըրդ ա կա ն Ռ ե ս պ ո ւբ լի կ ա յի Հետ ա գա բ ա ր գ ա վ ա ճ մ ա ն
հա մա րւ
Թ ա տ րո նի ֆ ո յե յա մ ր ա ց վ ա ձ Լր ց ո ւց ա հ ա ն դ ե ս 1 ն վ ի ր
վ ա ծ Ա լբ ա ն ի ա յի ն վ ա ճ ո ւմ ն ե ր ի ն ։
ՀԱ Ն Դ ԻՊ Ո Ւ Մ Բ Ա Ն Ա Ս ՏԵ Ղ Ծ Ա Վ Ե ՏԻ Ր ԻՍ Ա ՀԱ Կ ՅԱ Ն Ի
Հ Ե Տ .— Վ երքերս Երևա նի ո ո ւս ա կ ա ն մ ա նկ ա վ ա ր ժա կ ա ն
ի ն ս տ ի տ ո ւտ ի (ո ր ն ունի նա և օտ ա ր լե զ ս ւն ե ր ի բ ս ժ ի ն )
ո ւս ա ն ո ղ նե ր ն ու դ ասա խ ո ս ն ե ր ը հա նդի պ ո ւմ ունե ցա ն
մ ե ծ ա ն ա ն բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ Ա վ ետ իր Ի ս ա հ ա կ յա նի հետւ
Հ ա ն դ ի պ մ ա ն եր ե կ ո ն կ ա զմ ա կ ե ր պ վ ա ծ էր Ս ովետ ա կա ն
Հ ա յա ս տ ա ն ի Գ ե ր ա գ ո ւյն Ս ովետ ի ն ի ս տ ե ր ի դ ա հ լի ճ ո ւմ ւ
Ը ն դա րձա կ դ ա հ լի ճ ը լե վ ։- լե ց ո ւն կրւ Ֆ ի լո լո գ ի ա կ ա ն
գ ի տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի դ ո կ տ ո ր պ ր ո ֆ ես ո ր Հ . Ղ ա ն ա լա ն յա ն ր
դ ե կ ո ւց ե ց բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ի կ յա ն ր ի և ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ա կ ա ն
ուղ ա մ ա ս ի ն ։ Ա յն ո ւհ ե տ և ե լո ւ յթ ո ւն ե ց ա ն ինստ իտ ուտ ի
մ ի շա ր բ դ ա ս ա խ ո ս ն ե ր , որոնր դ ր վ ա տ ե ց ի ն Ա վետ իր
Իս ս ։ հա կ յա ն ի ն , որպ ես ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց խ ո շո ր ս /գ ո ւյն
բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ի , որի ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր /։ թ ա ր գ մ ա ն -
վ ա ծ են ա շխ ա րհի շա տ լե զ ո ւն ե ր ո վ ։
Ի ն ս տ իտ ուտ ի ո ւսա ն ող ներ ը կ ա ր դ ա ց ի ն ա մ ե ծ բ ա ն ա ս
տ ե ղ ծ ի ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց հ ա տ վ ա ծն հր հ ա յե
ր ե ն , ռ ո ւս ե ր ե ն , վ ր ա ց ե ր ե ն , ա դ ր բ ե ջա ն ե ր ե ն , դ ե ր մ и А Ь -
ր ե ն , ա ն գ լե ր ե ն լե զ ո ւն ե ր ո վ ։
Վ ե ր քո ւմ Ա վ ետ իր Ի ս ա հ ա կ յա ն ը ք ե ր մ շնո ր հ ա կ ա լո ւ
թ յո ւն հ ա յտ ն ե ց ի ր ե ն ց ո ւ յց տ ր վ ա ծ- ը ն դ ո ւն ե լո ւթ յա ն
հա մա րւ
Ի ն ս տ իտ ուտ ի ուսա նող ա կ ա ն գի տ ա կ ա ն ը ն կ ե ր ո ւթ յա ն
ո բ ո շ մ ա մ բ Ա վ ե տ ի ր Ի ս ա հ ա կ յա ն ն ր նա րվա ծ կ հիշյա լ
ր ն կ ե ր ա թ յտ ն պ ա տ վ ա վ որ ա նդւա մ։
Բ ՅՈ ՒՐԱ ԿԱ ՆԻ Ա Ս Տ Ղ Ա Դ Ի Տ Ա Ր Ա Ն Ա շ տ ա ր ա կ ի
շրչա ն ի Բ յո ւր ա կ ա ն գ յո ւ ղ ո ւ մ , Ա ր ա գ ա ծ ի ս տ ո ր ո տ ի ն ,
կ ա ռ ո ւց վ ո ւմ կ Հ ա յկ ա կ ա ն ՍՍՌ Գ ի տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ա կա
դ ե մ ի ա յի ն ո ր ա ս տ ղ ա դ ի տ ա ր ա ն ը ։ Ա ս տ ղա դիտ ա րա նը
գ ր ա վ ո ւմ կ մ սա 1 0 հե կ տ ա ր տ ա ր ա ծ ո ւթ յա ն ։ Շ ե ն ք ե ր ի
մ ի մ ա ս ի շ ի ն ա ր ա ր ո ւթ յո ւն ն ա վա րտ վա ծ կ , իս կ մ յս ւս
մ ա ս ի շ ի ն ա ր ա ր ո ւթ յո ւն ը կ ա վ ա ր տ վ ի ա ռա ջիկա տ ա ր ի
ն ե ր ի ն ։ Կ ա ռ ո ւցվ ա ծ ե ն մ ի րսւնի լա բ ո ր ա տ ո ր ի ա ն ե ր ,
ո ր ո ն ք կ ա հա վո րվա ծ ե ն մ ի ա ն գ ա մ ա յն ն ո ր , ա ռ ա վ ե լ
կ ա տ ա ր ե լա գ ո ր ծվ ա ծ դ ո ր ծ ի բ ն ե ր ո վ , ա ս տ ղա դ իտ ա րա ն ի
գ լխ ա վ ո ր շե ն ք ը , մ ի բ ա ն ի պ ա վ ի լի ո ն ն ե ր , ե ր ե ք գ ի տ ա -
ա շտ ա րա կ նե ր , մ ի շա ր ք բ ն ա կ ե լի շեն ք ե ր ա ս տ ղա դ իտ ա
րա ն ի ա շխ ա տ ող ների հա մ ա ր։ Հ ա յա ս տ ա ն ի ա ս տ րո ֆ ի-
զ ի կ ն ե ր ը , մ ե ծ ա ն ո ւն գիտ ն ա կ ա ն Վ . Հ ա մ բ ա ր ձ ո ւմ յա ն ի
գ լխ ա վ ո ր ո ւթ յա մ բ , ի ր ե ն ց գիտ ա կ ա ն ա շխ ա տ ա նքները
Հ իմ ն ա կ ա նո ւմ կ ե նտ ր ո նա ցր ե լ ե ն ա յս տ եղւ
ԺՈ ՂՈ ՎՐԴԱ ԿԱՆ Ա Ր Տ Ի Ս Տ Վ Ա ՚կ Ա Ր Շ Վ Ա Ղ Ս Ր Շ ՅԱ Ն Ի
ՀՈ Բ Ե ԼՅԱ Ն Ը ,— Հ ո կ տ ե մ բ ե ր ի 2 5 . ին Երևա նի հա սա րա
կ ս ։յն ո ւթ յո ւն ը ն շե ց ս ո վ ե տ ա հ ա յ բ ե մ ի ա կա նա վոր գ ո ր
ծ ի չն ե ր ի ց մ ե կ /Г Ս ովետ ա կա ն Մ ի ո ւթ յա ն ժ ողո վրդ ա կ ա ն
ա րտ իս տ Վ ա ղա րշ Վ ա ղ ա ր շյա նի ծ ն ն դ յա ն 6 0 - ա մ յա և
բ ե մ ա կ ա ն գ ո ր ծ ո ւն ե ո ւթ յա ն 4 0 - ա մ յա հ ո բ ե լ յա ն ը ։ Ա յգ
ա ռ թ ի վ Գա բ ր ի ե լ Ս ունդո ւկ յս ւնի ա նվա ն պ ետ ա կա ն
դ ր ա մ ա տ իկ թ ա տ ր ո ն ո ւմ կ ա յա ց ա վ հ ս ր ելյա ն ա կ ա ն
Հա նդիսա վոր ե ր ե կ ո ։ Ե րեկոն բ ա ց ե ց Հ ա յա ս տ ա ն ի թ ա
տ եր ա կ ա ն ը ն կ ե ր ո ւթ յա ն ն ա խ ա գ ա հ , պ րոֆ ես որ Վ .
Վ ա ր դ ա ն յա ն ր ։ Հ ո բ ե լյա ր ի կ յա ն ք ի և բ ե մ ա կ ա ն ու հ ա
սա րա կա կա ն գ ո ր ծ ո ւն ե ո ւթ յա ն մ ա սի ն զե կ ո ւց ո ւմ ո վ
հա նդես ե կ ա վ ֆ ի լո լո գ ի ա կ ա ն գ ի տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի թ ե կ ն ս ։ ֊
ծ ո ւ Ս . Հ ա ր ո ւթ յո ւն յա ն ը ։
Զ ե կ ո ւց ո ղ ը ն շ ե ց , որ Վ . Վ ա ղ ա ր շյա ն ի ա նունը ս ե ր
տ որեն կ ա պ վ ա ծ Հ ս ո վ ե տ ա հ ա յ թ ա տ րոն ի պ ա տ մ ութ յա ն
Հ ե տ ։՝ Ի ր 4 0 - ա մ յա գ ո ր ծ ո ւն ե ո ւթ յա ն ը ն թ ա ց ք ո ւմ Վ.
Վ ա ղ ա ր շյա ն ը հա ն դես կ ե կ ե լ որպ ես դ ե ր ա ս ա ն , ռ ե ժ ի -
ս յո ր , դ ր ա մ ա տ ո ւր գ , մ ա ն կ ա վ ա ր ժ , հա սա րա կա կա ն
գ ո ր ծ ի չ ։ Նա կ ե րտ ե լ Լ ա վ ե լի բա ն 1 0 0 բ ե մ ա կ ա ն կ ե ր
պ ա րներւ
Հ ո բ ե լ յա ր ի ն ո ղ չա ն ե ց ի ն Հ ա յա ս տ ա ն ի Կ ո ւլտ ո ւրա յի
մ ի ն ի ս տ ր ո ւթ յա ն , Ե րևա նի, Բա բ վ ի , Ռ բ ի լի ս ի ի թ ա տ ր ո ն -
ն ե ր ի ո ւ հա սա րա կա կա ն կ ա զ մ ա կ ե ր պ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ն ե ր
կ ա յա ց ո ւց ի չն ե ր ը ։ Վ . Վ ա ղ ա ր շյա ն ի ա ն ո ւն ո վ ստ ա ցվևլ
կին ո ղ չո ւ յն ի բ ա զ մ ա թ ի վ հ ե ռ ա գ ր ե ր Ս ովետ ա կա ն
Մ ի ա թ յս ւն զա ն ա զա ն վ ա յր ե ր ի ց ։
Վ ե ր շո ւմ շնո րհա կա լա կա ն խ ո ս ք ո վ հ ա ն գե ս ե կ ա վ
հ ո բ ե լյա ր ը , սրին ներկս։։ ե ղ ո ղ ն ե ր ն ը ն դ ո ւն ե ց ի ն քեր-
մ ո բ ե ն ւ
ՀՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՊԵՂՈՒՄՆԵՐ----Ավարտվեցին Լմբա-
թ ա վա ն թի պ եղմ ա ն ա շխ ա տ ա նք ն ե ր ը , որ ը կ ա տ ա ր ա մ
կ ր Հ ա յա ս տ ա ն ի Մ ին իս տ րն ե րի Ս ովետ ին կ ի ց ճ ա ր տ ա
ր ա պ ետ ա կա ն գ ո ր ծ ե ր ի վ ա ր չո ւթ յո ւն ը ։ Հ ո ղ ի հա ստ շ ե ր
տ ի ց ա ղա տ վ ա ծ են վ ա ն ք ի պ ա տ ե րը , ո ր ո ն ք կ ա ո ա ցվ ա ծ
ե ն ս ր բա տ ա շ տ ո ւֆ ո վ ։
Լ մ բ ա թ ա վ ա ն ք ը 7 - ր գ դա րի հ ա յկ ա կ ա ն ճա րտ ա րա պ ե
տ ա կա ն կ ո թ ո ղ ն ե ր ի ց մ ե կ ն կ, դ տ ն վ ո ւմ է Ա ր թ ի կ ի ց «Iհ ե ռ ո ւ ' Նա ա չքի է ը ն կ ն ո ւմ ի ր ճա րտ ա րա պ ետ ա կա ն
յո լր օ ր ի ն ա կ ո ւթ յա մ բ , հիա նա /ի հա մ ա չա վւութ յա մ ր ւ Նա
մ ե կ ն է 7 ~ ր գ Դարի ա յ ն հ ո ւշա ր ձ ա ն ն ե ր ի ց, որ ոնք հի ա
ն ա /ի պ ա հպ ա նվել ե ն I
Պ ե ղ ո ւմ ն ե ր ը ց ո ւ յց տ վ ի ն , որ Լ մ բ ա թ ա վ ա ն ք ի կտ ուրը
ն ա խ կ ի ն ո ւմ ծ ա ծ կ վ ա ծ է ե ղ ե լ կ ղ մ ի ն դ ր ո վ , ի ս կ հե տ ա
գ ա յո ւ մ , երր վ ա ն ք ը ե ն թ ա ր կ վ ե լ Հ վ ե ր ա կ ա ռ ո ւց մ ա ն ,
ծ ա ծ կ ը փ ո խ ա ր ի ն վ ել է քա րե ս ա լի կ ն ե ր ո վ ։ Ա յս փ ա ստ ը
հա ստ ա տ ում է հ ն ա գ ե տ ն ե ր ի սւյն ե ն թ ա դ ր ո ւթ յո ւն ը , որ
Հ ա յկ ա կ ա ն բ ո լո ր հին շեն ք ե ր ի կտ ուրները ծա ծկ վ ե լի ս
ե ն ե ղ ե լ կ ղ մ ի ն դ ր ո վ , և որ քա րե ս ա լիկ ն ե րը ս կ սեէ են
գ ո ր ծ ա ծ ե լ ա վե լի ուշ ։
54է « 1Г Ի ե . 0 Ի Ն 1954
Ն երկա յում ս ա շխ ա տ ա նքներ ե ն տ ա ր վ ո ւմ վեր ա
կ ա նգնելո ւ Հուշա րձա նը։ Վ ե ր ա ն ո ր ո գվ ո ւմ ( գ մ ր ե թ ը ,
պա տերի մ ի մ ա ս ը , զ ա ր դ ա գո տ ի ն և ա յլն ,
Ռ ԵՄ ԲՐԱ ՆՏԻ Հ Ի Շ Ա Տ Ա Կ Ի Ն .— Հ ո լա ն դ ա կ ա ն Հ ռ չա
կա վոր գե ղա ն կ ա ր իչ Ռ ե մ բր ա ն տ վ ւս ն -Ռ ե յն ի մ ա հվա ն
1 8 5 -ա մ յա կ ի կ ա պ ա կ ց ո ւթ յա մ բ , ո ր ը լր ա ց ա վ ս ո ւյն
թվա կա նի Հո կ տ ե մ բե ր ի կ ե ս ե ր ի ն , Ե ր և ա ն ո ւմ , Ա րվեստ ի
ա շխ ա տ ողների տ ա ն ը, տ եղի ո ւն ե ց ա վ ե ր ե կ ո ։ Նկա րչա -
կ ա ն-թա տ երա կա ն ինս տ ի տ ո ւտ ի դա ս ա խ ոս Ն , Ստե-
,/ւա նյա նը ի ր զե կ ո ւց ո ւմ ո վ ն երկա եղ ո ղ ն եր ի ն ծ ա ն ո
թ ա ց ր ե ց մ ե ծ նկ ա ր չի կ յա ն ք ի ն և գ ո ր ծ ո ւն ե ո ւթ յա ն ը ։
Նա ն շե ց , ո ր Ռ եմրրա նտ ը ե ղ ե լ է ի ր ժ ա մ ա ն ա կ ի ։, ,-
մ ենա ա ռա քա վոր մ ա ր դ կ ա ն ց ի ց մ ե կ ը Եվրոպ ա յ ո ։մ և
Նկա րչա կա ն իր Հա նճա րեղ գ ո ր ծ ե ր ո վ հ ա ր ս տ ա ցր ել Հ
ա րվեստ ի հ ա մ ա շխ ա րհա յին գ ա ն ձ ա ր ա ն ը ։ Վ երքում ն ե ր
կա ե ղող ն եր ը գ ի տ ե ց ի ն էՌ ե մ բ ր ա ն տ ի կ յա ն ք ը ։ կ ի ն ո-
նկա րըւ
Շ Վ Ե Գ Ա ՅԻ ՈՒՍՈՒՑԻՉՆԵՐԻ ՊԱ ՏՎ ԻՐԱ ԿՈ ՒԹ ՅՈՒՆԸ
Հ Ա Յ Ա Ս ՏԱ ՆՈ ՒՄ .__ Հ ո կ տ ե մ բ ե ր ի կեսեր ին Ե րևա ն ում
մի թա նի օ ր ո վ հ յո ւր ե ղ ա վ շվ հ դ ա ցի ուս ո ւցի չն ե ր ի
պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւթ յո ւն ը , ո ր ը ՍՍՌՄ Էր ժ ա մ ա ն ե լ ձ ա ն ո
թ ա նա լու կրթա կա ն գ ո ր ծ ի գ ր վ ա ծ թ ի ն ։ Ք ա ղա ք ի տ ե
ս ա րժա ն վ ա յր ե ր ը , թ ա ն գա ր ա ն ն ե ր ն ու կուլտ ուրա կա ն
ա յլ հա ս տ ա տ ութ յուն ն ե րը գ ի տ ե լո ւց հե տ ո , հ յո ւր ե ր ը
ե զա ն հա նրա կրթ ա կա ն և ա ր հ ե ս տ ա գ ո ր ծ ա կ ա ն դ պ ր ո ց
ն ե ր ո ւմ , դ ր ա ն ց թ վ ո ւմ ն ա և Ա րտ ա շա տ ի շրշա ն ի Ն որա
շեն գ յո ւ ղ ի 1 0 -ա մ յա դ պ ր ո ց ո ւմ , ուր մ ա նր ա մ ա ս ն ծ ա -
նոթա ցա ն ուսո ւմ ն ա կա ն և դ ա ս տ ի ա րա կչա կ ա ն գո ր ծի ն ւ
Ի պ ա տ իվ պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւթ յա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի լո ւս ա վ ո
ր ո ւթ յա ն մթնիստ ր Ս, Մ ի թա յե լ յա ն ը կ ա զմ ա կ ե ր պ ե ց
ը ն դ ո ւն ե լո ւթ յո ւն ւ
Մ ե կ նելուց ա ռա ջ պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւթ յա ն ա ն դ ա մ տ իկին
Ա. Է դստ ա մը հ ա յտ ա ր ա ր ե ց ,
— Ս ովետ ա կա ն Մ ի ո ւթ յա ն մ ե չ կ րթ ա կ ա ն ս իս տ ե մ ը
ա մ ենո ւրեք մ ի և ն ո ւ յն ն է և մ ա տ ա ղ ս ե ր ն դ ի դա ս տ ի ա րա -
կւււթյա ն գ ո ր ծ ը կ ա յո ւն հ ի մ քե ր ի վրա է դ ր վ ա ծ ։ Մ եզ
ղա ր մ ս & ք 4 պ ա տ ճա ռո ւմ ա յն , որ շա տ գ յո ւ ղ ե ր ո ւ մ
գ ո ր ծ ո ւմ են միքնւսմլարգ դ պ ր ո ց ն ե ր ։
Պ ա տ վիր ա կո ւթ յա ն ղե կ ա վա ր պ ա րոն Ա կսնևսն ա ս ա ց ,
— Հ ա յա ս տ ա ն ը ա մ ե ն ա յն հ ո գ ա տ ա ր ո ւթ յա մ բ պ ա հ
պ ա նելով ի ր հին կ ուլտ ո ւրա ն , մ ե ծ ա գ ո ւ յն քա ն քեր է
գ ո ր ծ դ ն ո ւմ նրա հետ ա գա զ ա ր գ ա ց մ ա ն Հ ա մ ա ր ' հ օ
գուտ մ ե ր ժ ա մ ա նա կի պ ա հա նքների բ ա վ ա ր ա ր մ ա ն ։
ՀԱ ՅԿ Ա Կ Ա Ն ՆՈՐ Բ Ա ԼԵ Տ.--- Մ ո ս կ վ ա յի կ ո ն ս ե ր վ ա
տ որիա յի ա սպ իրա նտ Է. Հ ո վ հ ա ն ն ի ս յա ն ը գ ր ե լ { հ ա յ
կա կա ն ն ո ր բ ա լե տ , որը կ ո չվ ո ւմ է է Մ ա ր մ ա ր յ։։ Գա
ե րիտ ա սա րդ կ ոմ պ ոզի տ որ ի ա ոա քին խ ո շո ր գ ո ր ծ ն Հ,
որի ս տ ե ղ ծ մ ա ն վյւա նա ա շխ ա տ ել Է ա վ ե լի ք ա ն մեկ
տ ա ր ի ։ Հե ղ ի ն ա կ ն իր ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն հա մ ա ր օ գ ֊
տ ա գ ո ր ծ ե լ Է հ ա յկ ա կ ա ն է ր գ ե ր ն ո ւ ե ր ա ժ շտ ո ւթ յո ւն ը ,
տ ա լով բ ա լե տ ի ն հ ե ք ի ա թ ա յի ն բ ն ո ւ յթ ։
Վ երքերս Երևա նի Ա լե ք ս ա ն դ ր Ս պ են դ ի ա ր յա նի ա ն
վա ն օպ ե ր ա յի և բ ա լե տ ի թ ա տ րոն ի գեղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն
խ ո ր հ ո ւր դ ը , ք ա ղ ա քի երա ժշտ ա կա ն հ ա ս ա ր ա կ ա յն ո ւ Л ան
մ ա ս ն ա կ ց ո ւթ յա մ բ , լս ե ց նոր բ ա լե տ ի ե ր ա ժ շտ ո ւթ յո ւն դ ,
որը ներկա ե ղողների կ ո ղ մ ի ց ա ր ժ ա ն ա ց ա վ գրա կա ն
գ ն ա հ ա տ ա կ ա ն ի ։ Թ ա տ րոնի գեղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն խ ո րհո ւր-
դ ը որ ոշեց բ ա լե տ ը մ տ ց ն ե լ թ ա տ րոն ի խ ա ղա ցա նկի
մ ե ջ »
ՆՈՐ ԷԼԵԿ ՏՐԱ Կ Ա ՅԱ Ն ՀՐ Ա & Գ Ա Ն Գ Ե ՏԻ ՎՐԱ.
Գ յում ո ւշի խ ո շո ր ջր ա յի ն Է լեկ տ ր ա կ ա յ սնի կ ա ոուցո ւմ ր
ա վ ա ր տ ե լո ւց հ ե տ ո , ս ո ւ յն թ վ ա կա ն ի ս կ զր ն ե ր ի ն ձ ե ռ
ն ա ր կ վ ե ց մ ի նոր Է լեկ տ ր ա կ ա յա ն ի շի ն ա ր ա ր ո ւթ յա նը '
Ա րդնի գ յո ւ ղ ի ց ոչ հե ռ ո ււ Ա րզնիի կ ա յա ն ը մ ե կ , Լ
Հ ր ա զ դ ա ն ի վրա կ ա ռ ո ւց վ ե լի ք Է լե կ տ ր ա կ ա յա ն ն ե ր ի ց , և
իր մ ե ծ ո ւ թ յա մ բ կ լի նի գ ո ր ծ ո ղ չո ր ր ո ր դ խ ոշոր կա յւսնրւ
Ն ե ր կ ա յո ւմ ս շինա րա րա կ ա ն ա շխ ա տ ա ն բ'!ւերր ծ ա վ ա լ-
վ ա ծ ե ն ա մ բո ղ ջ թա վւովւ Կ ա ռ ո ւց վ ա ծ ե ն ա մ բ ՚ս ր տ ա -
կ ը , ջ ր ա ն ց ք ը , տ ա ն ե լը , բ ա ն վ ո ր ա կ ա ն ա վ ա ն ն եր , л ս, -
նա պ ա րհ ներ , օժ ա ն դա կ շԱ նքևր, ա րհ ես տ ա նո ցներ հ
ա յլն է Շ ի ն ա ր ա ր ա կ ա ն ա շխ ա տ ա նքները գ ր ե թ ե ա մ բ ո ղ
ջովին մ ե ք ե ն ա յա ց վ ա ծ ենւ
Ա ր զնի ի Է լե կ տ ր ա կ ա յա ն ի շին ա րա րութ յա ն ա վ ա ր
տ ո ւմ ո վ զ գ ա լի չա վւով կա վելա նա Հ ա յա ս տ ա ն ի գոր ծող
Է լե կ տ ր ա կ ա յա ն նե րի Հ զ ո ր ո ւթ յո ւն ը ւ Р.чд/ւ ա յգ , հ ն ա
ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն կ ս տ եղծվ/ւ կ ա յա ն ի ջրա վ ա զա ն ի մ ի ջո ցո վ
Հ ր ա զ դ ա ն ի ջրեր ի մ ի մ ա ս ր բ ա ց թ ո ղ ն ե լ Ա ր զ ն ի -Շ ա մ ի .
ր ա մ ջր ա ն ց րր և ո ռ ո գ ե լ մ ի բ ա ն ի տ ա ս ն յա կ հագար
հեկտ ա ր ա նջրդի հողեր Ա շտ ա րա կի շրջա նումւ
ՆՈՐ Ա ՅԳ ԻՆ Ե Ր .— Խ ա ղ ո ղ ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ը ե պ տ ղ ա
բ ո ւծ ո ւթ յո ւն ը հ ա ն դ ի ս ա ն ո ւմ են Հ ա յա ս տ ա ն ի գ յո ւ զ ա •
տ ն տ ե ս ո ւթ յա ն բ ա ր ձ ր ե կ ա մ տ ա բե ր ճ յո ւղ ե ր ի ց մ եկ րւ
Խ ա ղողի ա յգ ի ն ե ր ը գ ր ա վ ո ւմ ե ն ռ ե ս պ ո ւբ լի կ ա յո ւմ
մ շա կ վ ո ղ կուլտ ո ւրա ների ը ն դ հ ա ն ո ւր տ ա րա ծ ո ւթ յա ն
մ ի ա յն 2 ,2 տ ոկոսըւ Ս ա կա յն ա ն ց յա լ տ ա րի կոլեկ տ իվ
տ ն տ ե ս ո ւթ յո ւն ն ե ր ն ի ր ե ն ց ը ն դ հ ա ն ո ւր եկ ա մ տ ի մ ոտ 2 0
տ ոկ ոս ը ս տ ա ցա ն ա յգ ի ն ե ր ի ց »
Տ ա ր ե ց տ ա ր ի ը ն դ ա ր ձ ա կ վ ո ւմ Հ ի ն չպ ե ս խ ա ղ ո ղ ի ,
ա յնպ ե ս Է լ պ տ ղա տ ու ա յգ ի ն ե ր ի տ ա րա ծ ո ւթ յո ւն բ ւ
Ա ն ց յա լ տ ա րի Հ ա յա ս տ ա ն ո ւմ գ ց վ ե լ են 4 8 0 հեկտ ա ր
խ ա ղ ո ղ ի և 8 7 0 հե կ տ ա ր պ տ ղա տ ու ա յգիՀէերւ Ա յս տ ա
ր ի ա շնա նը խ ա ղ ո ղ ի նորա տ ունկ ա յգ ի ն ե ր ի տ ա ր ա ծո ւ
թ յո ւն ը կա վելա նա 5 1 0 , ի ս կ պ տ ղա տ ու ա յգ ի ն ե ր ի տ ա
ր ա ծ ո ւթ յո ւն ը * 6 8 0 Հ ե կ տ ա ր ո վ ։ Բ ա ց ի Ա րա րա տ յա ն
դ ա շ տ ա վ ա յր ի ց , ա յգ ե գ ո ր ծ ո ւթ յա ն ը զա րկ Է տ րվո ւմ
Ն ո յե մ բ ե ր յա ն ի , Ա յա վ ե ր դ ո լ, Ի քև ա նի , Կ ո տ ա յք ի , Ա զ ի զ ֊
բ ե կ ո վ ի , Գ որիսի և մ ի ք ա ն ի ա յլ շրջա ններումւ
Բ Ժ ՇԿ Ա Կ Ա Ն ՈՒՍՈՒՄՆԱՐԱՆ Ա յս ո ւս „„Ո ,ա կ ս Ն
տ ա ր վ ա ն ի ց Կ իրովա կա նի մ ա նկ ա բա ր ձա կա ն և ք ո ւ յ
րա կ ա ն դ պ ր ո ցը վ ե ր { ա ծ վ ե լ ո ւս ո ւմ ն ա ր ա ն ի , Գ ո յո ւ
թ յո ւ ն ո ւն ե ց ո ղ մ ա նկ ա բա ր ձա կա ն և ք ո ւյր ա կ ա ն բ ա
ժ ի ն ն ե ր ի ց բ ա ց ի , բ ա ց վ ա ծ Հ բ ո ւժ ա կ ն ե ր ի պ ա տ րա ստ
մ ա ն բ ա ժ ի ն ։ Վերքին 5 տ ա ր ում դ պ ր ո ց ն ա վ ա ր տ ե լ են
4 0 0 բժշկա կսէն ք ո ւ յր ե ր և մ ա ն կ ա բ ա ր ձ ո ւհ ի ն ե ր ։ 1 9 5 3 __
1 9 5 4 ուսո ւմ ն ա կա ն տ ա ր ում դ պ ր ո ց ն ա վա րտ ել ե ն 1 4
հ ո գ ի , ո բ ո ն ց բ ո լո ր ն Է լ ա շխ ա տ ա նքի են ուղա րկվել
Հ ա յա ս տ ա ն ի շր ք ա ն ն ե ր ո ւմ գ ո ր ծ ո ղ բ ո ւժ ա կ ա ն Հ ի մ
ն ա ր կ ն ե ր ը ։
ՏԵԽ ՆԻԿ Ա Կ Ա Ն ՈՒՍՈՒՄՆԱՐԱՆ ԵՐԵՎԱՆՈԻՄ___ 1 9 5 4 —
1 9 5 5 ո ւսո ւմ ն ա կա ն տ ա ր վա ն ից Ե րևա ն ում բ ա ց վ ե լ <
տ եխ նի կա կ ա ն ո ւս ո ւմ ն ա ր ա ն , որտ եղ ս ո վ ո ր ո ւմ են 150
1954 է Я Մ I' Ա 1յ Ի Ն
հ ո գ ի I Ո ւս մ ա ն տ և ո ղ ո ւթ յո ւն ը ս ա հ մ ա ն վ ա ծ { 2 սէարի։
Ո ւս ումն ա րա ն ը պ ա տ րա ս տ ելու Լ ա ր դ յո ւն ա բե ր ա կ ա ն
ձ ե ռ ն ա ր կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի հա մ ա ր մ ի ք ի ն կ ա ր գի մ ա ս ն ա գ ե տ ,
ն ե ր ' գ ծ ա գ ր ի չն ե ր , խ ա ռ ա տ ն ե ր , փ ա կ ա ն ա գ ո ր ծ ն ե ր , մ ե
ք ե ն ա վ ա ր ն ե ր ե ա յլ 1/ւ Հ ա ն ր ա կ ր թ ա կ ա ն ա ռ ա րկ ա ն եր ից
թ ա ց ի ա վ ա ն դ վ ե լո ւ ե ն մ ա ս ն ա գի տ ա կ ա ն գ իւոե/իրներւ
Բ ոլո ր ս ո վ ո ր ո ղ ն ե ր ը ա պ ա հ ով վա ծ են թ ո շա կ ո վ ։
Գ Ո ՐԾ Ա ՐԱ Ն Ա ՅԻՆ Ա ՛ԼԱ Ն Ը---- Ա յն տ ե ղ , ռ ր ա յժ մ
գ տ ն վ ո ւմ Հ Կ իր ով ա կա ն ի թ ի մ ի ա կ ա ն գ ո ր ծ ա ր ա ն ը , 2 0
տ ա րի ա ռա շ ա մ ա յի տ ա ր ա ծ ո ւթ յո ւն Էրւ Գ ործա րա նի
հետ մ ի ա ս ի ն ա ճե չ է մ ի ա վ ա ն , ո ր ն ի ր մ ե ծ ո ւ թ յա մ բ
ն ե ր կ ա յո ւմ ս հա վ ա ս ա ր է Կ իրովա կա նի գ ր ե թ ե կես մ ա
ս ինւ Բ ա ր ե կ ա ր գ , լա յն վւողո ցների ե րկ ու կ ո ղ մ ե ր ո ւմ
բ ա ր ձ ր ա ց ե լ ե ն բ ա զ մ ա հ ա ր կ գ ե ղ ե ց ի կ շենթ երւ Ա վա նն
ունի ի ր կուլտ ո ւրա կ ա ն և ա ռո ղջա պ ա հ ա կա ն հ ա ս տ ա
տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը , կ ե ն ց ա ղ ա յի ն հ ա ր մ ա ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ւ Ա մեն
տ ա ր ի պ ե տ ո ւթ յո ւն ը խ ո շո ր մ ի շ ո ց ն ե ր ֊է ծ ա խ ս ո ւմ գ ո ր
ծ ա ր ա ն ա յի ն ա վա նի բ ա ր ե կ ա ր գ մ ա ն , հա տ կա պ ես բ ն ա
կ ա ր ա ն ա յի ն շի ն ա ր ա ր ո ւթ յա ն հ ա մ ա ր ։ Ը ն թ ա ց ի կ տ ա ր ում
ա յդ ն պ ա տ ա կի հ ա մ ա ր ծ ա խ ս վ ե լ Լ շուրշ 4 .0 0 0 .0 0 0
ռ ո ւբ լի ւ Կ ա ռ ո ւց վ ե լ են մ ի շա րթ նոր բ ն ա կ ե լի շ ե ն ք ե ր ,
որոնթ կ ո ւն ե ն ա ն ա վ ե լի թա ն 1 0 0 բ ն ա կ ա ր ա ն ։
ՋԵՐՄՈՒԿ ԿՈՒՐՈՐՏՈՒՄ---- Ն ո յե մ բ ե ր ի 1 -ի ն Հ ա յա ս
տ ա ն ի լա վ ա գ ո ւ յն Հ ա ն ր ա յի ն բ ո ւժ ի չ քրերի կ ո ւրոր տ ում
փ ա կ վ եց բ ո ւժ մ ա ն ը ն թ ա ց ի կ տ ա րվա շրշա նլււ Ա մ ա ռվ ա
ը ն թ ա ց ր ո ւմ ա յս տ ե ղ բ ո ւ ժ վ ե լ են 2 .8 0 0 հ ի վ ա ն դ ն ե ր , ւ՛ *
ր ո ն ց թ վ ո ւմ շա տ ե ր ը ե կ ել Հ ի ն Մ ո ս կ վ ա յի ց , Լ ե ն ի ն -
գ ր ա դ ի ց , Խ ա ր կ ո վ ի ց , Տ ա շ ր ե ն գ ի ց ե Ս ովետ ա կա ն Մ իո ւ
թ յա ն ա յլ վ ա յր ե ր ի ց ։
Ձ մ ռա ն ամիսներին .Գերմակում կշարունակվեն շի
նարարական ե բա րեկա րգմա ն ա շխատանթները։ Ը նդարձակվելու են հիվա նդա նոցա յին շեն բեր ը , ավարտվելու Հ հանրային քրերի գործա րա նի, չուր խմելու սրա հի, կենցա ղա յին և կուլտուրական մի թանի շեն-
թերի կառուցումըւ
ՀԱ ՆՔԱ ՅԻՆ ՋՐԻ ՆՈՐ Ա Ղ Բ Յ Ո Ւ Ր Ս ի ս ի ա ն ի շըր-
չա ն ի Ո ւռուտ գ յո ւ ղ ի մ ոտ ե ր կ ր ա բ ա ն ն ե ր ը հ ա յտ ն ա բ ե
ր ե լ են հ ա ն ր ա յի ն քբի ժ ա յթ թող ա ղ բ յո ւ ր ՝ մ ի բա նի
տ ա ս ն յա կ մ ե տ ր խ ո ր ո ւ թ յա մ բ ։ Ջ ո ւր ն ունի 2 7 ա ս տ ի
ճ ա ն չ ե ր մ ա թ յա ն ւ Ի ր բ ա ղ ա դ ր ո ւթ յա մ բ ա յգ քուրը շատ
Նմա ն է Ջ ե ր մ ո ւկ ի ջրերին ւ
Ո ւռ ո ւտ գ յո ւ ղ ը թ ե պ ՚ա ւ գ տ ն վ ո ւմ -Հ ծ ո վ ի մ ա կ ե ր և ո ւ յ
թ ի ց 1 .3 5 0 մ ե տ ր բ ա ր ձ ր ո ւթ յա ն ւ[րա , ա վ ե լի ց ա ծ ր Լ.
թ ա ն Ջ ե ր մ ո ւկ կ ա ր ո ր տ ը ւ Հետ ե ւսպ ե ս սրտ ի Հի վ ա ն
դ ո ւ թ յա մ բ տ ա ռ ա պ ո ղն եր ի Հա մ ա ր ա յս տ ե ղ ա վելի
ն պ ա ս տ ա վ որ է բ ա ժ ո ւ մ ստ ա ն ա ր
ՀԱ 8Ի ՆՈՐ ԳՈՐԾԱՐԱՆ ԵՐԿՎԱՆՈՒՄ__ Երևանում
կ ա ռ ո ւց վ ո ւմ է հա ցի նոր խ ո շո ր գ ո ր ծ ա ր ա ն ւ Ա յն կա
ր ո ղ է օրա կա ն ա ր տ ա գ ր ե լ մ ի ն չև 6 0 տ ոննա հա ց և
տ յլ թ խ վ ա ծ բ ն ե ր ւ Գ ործա րա նը կ ա հա վո րվելու է Տա րա
գ ո ւ յն մ ե թ ե ն ա ն և բ ո վ , որ ոն ց մ ի շ ո ց ո վ մ ե ր ե ն ա յա ց վ ե լա
ե ն բ ո լո ր ա շխ տ տ ա նթներըւ Ն որ գ ո ր ծա ր ա ն ը կ/ինի
հա ցի Հի ն գ ե ր ո ր դ գ ո ր ծ ա ր ա ն ը Ե րևա նումւ Մ իւսժա մա
նա կ ա վ ե լա ց վ ո ւմ Լ մ յո ւս գո ր ծա ր ա ն ն ե ր ի ա րտ ա դրա
կա ն կ ա ր ո ղ ո ւթ յո ւն ը ւ Ա յդ նպ ա տ ա կո վ տ ե ղ ա դ ր վ ո ւմ են
ա վ ե լի հզո ր և կ ա տ ա ր ե լա գ ո ր ծվ ա ծ մ ե թեն ա ներ ու ս ա ր -
թ ե ր ։
Գ ՅՈ Ւ Ղ Ա ՏՆՏԵ Ս Ո Ւ Թ ՅԱ Ն Ա Շ Խ Ա ՏՈ Ղ Ն Ե Ր Ը ՍՏԱՆՈՒՄ
ԵՆ Բ Ա ՐԶ ՐԱ Գ Ո Ւ ՅՆ Մ Ա Ս ՆԱ ԳԻՏԱ Կ Ա Ն ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ.__
ե ր և ա ն ի Ա ն ա ս ն ա բ ո ւծ ա կ ա ն -ա ն ա ս ն ա բո ւժ ա կ ա ն ի ն ս տ ի
տ ուտ ին կ ի ց գ ո յո ւթ յո ւն ունի հե ռ ա կ ա ո ւս ո ւցմ ա ն բ ա
ժ ա ն մ ո ւն ք ։ Ա յս բ ա ժ ա ն մ ո ւն ք ո ւմ , ա ռ ա ն ց ի ր ե ն ց հ ի մ
նա կա ն զ բ ա ղ մ ո ւն ք ի ց կ տ ր վ ե լո ւ, ս ո վ ո ր ո ւմ են ավեւի
թա ն 4 0 0 հ ո գ ի ։ Ն րա նք բ ո լո ր ն Հ լ գ յո ւղ ա կ ա ն կ ո լեկ
տ ի վ տ ն տ ե ս ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ն ա խ ա գա հ ն եր ե ն , ա նա սնա
պ ա հ ն ե ր , կ րտ սե ր ա ն ա ս ն ա բ ո ւյծ ն ե ր ե ա յլ զբա ղ մ ո ւն ք ի
տ եր մ ա ր դ ի կ , որ ոնք ա շխ ա տ ում են Հ ա յա ս տ ա ն ի տար-
բ ե ր շ ր ջա ն ն ե ր ո ւմ ։
Ա յս ա ա ր ի հեոա կա բ ա ժ ա ն մ ո ւն ք ի ա ուսշին կուրսն
ր ն գ ո ւ ն վ ե , ե ն 1 2 9 Հ ո գ ի ւ Ա յժ մ 4 - ր դ ե Տ ֊ ր դ կուրսերի հ ե ռ ա կ ա յո ղ ն ե ր ի հա մ ա ր ա ն ց ե ն կ ա ց վ ո ։։! ս ե ս ի ո ն թըն-
ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ։ ե կ ո ղ տ ա րվա մ ա ր տ ի ն Տ - ր գ կուրսի ո ւ ֊
ս ա ն ո ղ ն ե ր ը կպ ա շտ պ ա նեն ի ր ե ն ց դ ի պ լո մ ա յի ն ա շխա-
տ ա ն բն ե ր ր ե կ հ ա ն ձն են պ ե տ ա կա ն ք ն ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ։
Գ յո ւղ ա տ ն ա եւա ւթ յւս ն ա շխ ա տ ա նք ն ե րի Հա մ ա ր հ ե
ոա կա ո ւս ո ւց մ ա ն բ ա ժ ա ն մ ո ւն ք կա նա և Երևա նի Գ յո ւ
ղա տ նտ ե սա կ ա ն ին ս տ ի տ ո ւտ ի ն կ ի ց ։
Թ Ա ՏԵ Ր Ա Կ Ա Ն ԻՆՔՆ Ա Գ Ո ՐԾ ԽՄԲԵՐԻ Ս ՏՈ ՒԳԱ ՏԵՍ ___
Ս ույն թ վ ա կա ն ի Հ ո կ տ ե մ բե ր ա մսին ռ ե ս պ ո ւբ լի կ ա յո ւմ
ա ն ց կ ա ց վ ե ց գ յս ւղ ա կ ա ն , գ ո ր ծա ր ա ն ա յի ն ե շրշա ն ա յին
ա կ ում ր նե րի ու կ ուլտ ո ւր ա յի տ ներին կ ի ց գ ո ր ծ ո ղ թ ա
տ երա կա ն ի ն ք ն ա գ ո ր ծ խ մ բ ե ր ի ս տ ո ւգ ա տ ե ս , որի նպ ա
տ ա կն է ր զա րկ տ ա լ ա շխ ա տ ա վորների գ ե ղ ա ր վ ե ս տ ա
կա ն ի ն ք ն ա գ ո ր ծ ո ւն ե ո ւթ յա ն ը ։ Ս տ ո ւգա տ ես ին մ ա ս ն ա կ
ց ե ց ի ն 4 6 7 ի ն բ ն ա գ ո ր ծ թա տ եր ա կա ն խ մ բ ե ր , շուրշ
4 .0 0 0 կա տ ա թողներովւ Վ ե ր շո ւմ 4 6 լա վ ա գ ո ւյն խ մ բ ե ր
Հա ն գ ե ս եկ ա ն ե ր և ա ն ո ւմ , ս տ ո ւգա տ ես ն ա նցկա ցնող
ռ ե ս պ ո ւբ լի կ ա կ ա ն Հա ն ձ նա ժ ողո վի ա ոա շ։
Դ ր ա ն ց ի ց լա վ ա գ ո ւ յն ճա նա չվեց Ղ ուկ ւսսյա նի շբ չա
ն ա յի ն կ ո ։ լտ ո ։ րա յի տ ա ն թա տ եր ա կա ն ինքնա զոր!*
խ ո ւմ բ ը , որին շնո րհվ ե ց ա ոա շին կ ա րգի մ ր ց ա ն ա կ ե
6 .0 0 0 ռ ո ւբ լի դրա մ ա կա ն պ ա ր գ և ։
Ս Փ 9 Ո Ի Ռ Ք Ո Ի Ս
տսրե'ք а ьи . . .
Ա ն ա պ ա տ ի ն խ ո ր ը , ա վ ա զ ի ն վ ր ա , խ ւս ր - խ ո զ մ ի տ ն ա կ ի մ ե ջ , ս ի ր տ մ ր տ ա ր ա դ ի ր հ ա յո ւ , խ որշա ՛կ ե ն ա ր և ա հ ա ր , ա նսքողին գ ա մ ֊ վ ա ծ կ տ ք ա ։ Խ ր ճ ի թ ի ն ն մ ա ն ' մ ա ր մ ի ն ը վ տ ի տ , կուրծ՛քն է հ յո ւ ծ ա ծ ։ Հ ա յ մ ա ր տ ի ր ո - ս ո լթ ե ն ե հ ր ա շ ք ո վ փ ր կ վ ա ծ ' օ տ ա ր ե ր կ ի ն ք ի տ ա կ ւ Ս իրտ ն է ա շ ո մ ւ , հ ո դ ի ն ձ մ ՚ո , թ շ վ ա ռ է ա կ ։ Պ ա ն դ ո ւխ տ , կ ե ր և ա կա յ ե հ ա յր ե ն ի տ ե . " ա ր ա ն ն ե ր ը , լճ ա կ ո ւ ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր , զ ե փ յո ւ ռ ը դ ա ր ն ա ն մ ե ղ մ , վ ւա ռ ք ը ե ր ե կ ի , վ ե ր ե լք ա յս օ ր ,
վ ա ն ։ Ա շո ւղ ի շ ո ւ ն չ ո վ , կ ա ր ո տ ա կ ե զ կ ե ր գ ե ե ր գ ս ի ր ա ն վ ա գ , ե ր գ Հ ա յր ե ն ի ք ի , ո ւր մ ա ր դ ո ւ) հ ո գ ի ն թ և ա ռ ա ծ ՛կթ ռչի ա ն հ ո ւն ը ։
Մ ի օ ր գ ա ց ի ե ս ա յց ի , ա ն կ ո ղ ի ն ը պ ա տ ը ռ . տ ո ւն , կ ա ն թ ե ղ ը պ լպ լո ւն , ո ՛չ չ ո ւ ր , ո ՛չ կ ր ա կ , օ ը հ ա ց ի կ ա ր ո տ , թ շ վ ա ռ ո ւ թ յա ն մ ա ր յՐ ն ա - ց ո ւ մ . . .
2 0 ֊ր դ գ ա ր ո ւ մ ա ր դ կ ա յի ն ա ր դ ա ր ո ւ թ յո ւ ն .. . Փ ո ս ա ց ա ծ ա չք ե ր ո ւձ մ ե ջ բ ո ւ ռ ն վ ր ե ժ ի և բ ո ֊ ղ ո ք ի ս ա ն ձ վ ա ծ շ ա ն թ մ ա հ /ս ր մ /ո ւ ։
Դ ա լո ւկ շ ր թ ն ե ր դ ո ղ դ ո ջ ո ւն կ կ մ կ մ ա ն . .." Բ ն ո ւթ յո ւն ն ի մ մ ա յր ե ր կ ր ի ի ն չ ք ա ՜ն անո՛ւշ է , հ ո ւ յս ծ ա ղ ի կ պ ե ս պ ե ս , ա ս տ ղ ե ր ը զվ ւս ր թ , ա խ , հ ո ս շ ի ր ի մ է , շ ի ր ի մ , ա ր և ը ս տ վ ե ր , ս ի ր տ ե ր ը մ ե ռ ե ի ծ ի ծ ա ղ ն ե ր ը ս ո ւգ ւ Տ ա ր ե ՛ք
ղ ի ս , ւոա րե ք ի մ ե րկ ր ի գ ո գ » ։ Վ շտ ա հ ա ր սր տ ի բ ա ղ ձ ա ն ք , է ա յդ լ ո կ . ս ա խ ո լ , ա ն- կ յո ւ ձ ի ն մ ե ջ լ ք վ ա ծ , ա ր հ ա մ ա ր հ վ ա ծ , ո ւ ց ա ս ո ւմ , բ ո ղ ո ք ո ւ ձ ա յն խ ե ղ դ վ ա ծ ։
Տ ա ր ե ՛ք , հ ո ն տ ա ր ե ՛ք , ո ւր հ ե ծ ե ծ ո ղ ս ի ր . տ ե ր ո մ ւ ւ է տ ա կ ց ո ղ կ ա , ա ր դ ա ր ո ւթ յա ն ձ ա յն ը կ հ ն չ ե ո ւ ա ս տ վ ա ծ ա յի ն հ ո գ ի ն կ թ ւ ս գ ա վ ո ր ե , կ ը ս ե մ ։ Մ ո ւր ա զ դ և ձ ա յն դ ս ր տ ա բ ո ւխ , տ՛երը լ ս ա ծ է ա ր դ ե ն ի մ թ շ վ ա ռ ա զ դ ա կ ի ց ս ։
Մ ա յր Ա թ ո ռ ի հ ս կ ա ն , ա ս տ վ ա ծ ա յի ն օ ր հ ն ե ր գ ո ւ , ե ր գ ե ց պ ա տ ա ր ա դո ւմ ը հ ա յ ց ե ղ ի ) ։ ,
ա յ ժ մ շ ե փ ո ր ն ե ր մ ա ր տ ի , ե ր գ ե ր ռ ա զ մ ա կ ա ն , վ ե հ ա փ ա ռ հ ա ր ո ւթ յս մ ւը հ ա ղ թ ա կ ա ն Հ ա յր ե - ն ի ք ի դ ։
Ս ր բ ե ր գ ա կ ղ ա ն դ , դ ա ր ա վ ո ր Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ի ն հ ա յկ ա կ ա ն , կ ա ն չ դ է ա վ ե տ ի ս ա զ դ ա հ ա . վ ա ք ո ւ մ ի Ա վ ե տ յա ց ե ր կ ի ր , Ս ր բ ո ւթ յա ն հ ա րկ ա ռ ա ջ ն ո ր դ ո ղ ։
Ա դ ա մ ա ն դ յա ե ր ա զ ն ե ր ո լ ի ր ա կ ա ն ա ց ո ւ մ .. . Մ ե ռ ն ի մ ք ո լ դ ա շն ղ ո ղ ա ն ջ ի ն հ ա յր ա կ ա ն ։
Ա ր ա բ ֊Բ ո ւն ա ր
ՍԱՐԴԻՍ ս . ՂԱԶԱՐՅԱՆ
(9փ|ԱԱլելֆիա, «Նոր-Մա յա թիս!», 1954 р . , Л* 4 )
1Ш 8Г Ճ Ա ՅՐ հՆ Ւ Ք եՆ Ш Ы Ш Ъ Վ .ԿԱ ՑՈ հԹ ՑՈ ՒՆՆեՐ ԿՈհՏԱ Ճ Ո Գ ե Ա Ո Ր ! ՃԱ ՅԿ Ա ձՈ հՆ Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ ՍՐՐԱՃԱՄՅԱՆ
Ի ն չպ ե ս ծ ա ն ո թ Է մ ե ր ս ի ր ե լի ը ն թ ե ր ց ո ղ , հ ե ր ո ս , Ն որին Ս . Օ ծ ո լթ յո ւն Տ . Տ . Գ ե ո ր գ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց ե ր ա ն ա շ ն ո ր հ Վ ե հ ա փ ա ռ /ա թ ո ղ ի կ ո ս ի թ ա ղ մ ա ն տ խ ո ւր ա ռ ի թ ո վ , Ե ր ո լ-
“ ա զ ե մ ե ն Հ ա յա ս տ ա ն մ ե կ ն ա ծ Էին Ե բ ո լ ս ա ֊ դ ե մ ի Ս . Հ ա կ ո բ ա մ ի ա բ ա ն ն ե ր ե ն հ ո գ ե շ ն ո ր հ
Տ . Հ ա յկ ա զ ո ւ ն վ ա ր դ ա պ ե տ Ա բ ր ա հ ա մ յա ն ե հ ո գ ե շ ն ո ր հ Տ . Հ ա յր ի կ վ ա ր դ ա պ ե տ Ա ս լ ա ն ֊ յ ա ն , ո ր ո ն ք մ ո տ ա մ ի ս մ ը Հ ա յա ս տ ա ն մ ն ա - յ ե հ ե տ ո վ ե ր ա դ ա ր ձ ա ն Ե ր ո լս ա ղ ե մ ։
Ա յս ա ռ ի թ ե ն օ գ տ վ ե լո վ , ո ր պ ե ս «Կ ռ ո ւն կ »/ ։ մ ա ն ս ա վ ո ր թ ղ թ ա կ ի ց , տ ե ս ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն մը
խ ն դ ր ե ց ի հ ո գ ե շ ն ո ր հ Տ . Հ ա յկ ա զ ո ւ ն վ ա ր դ ա պ ե տ Ա բ ր ա հ ա մ յա ն ե ն ։ Հ ա յր ս ո ւ ր բ ը , պ ա տ ա ս խ ա ն ե լո վ հ ա ր ց ո ւ մ ն ե ր ո ւ ս , հ ե տ և յա լ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը տ վ ա վ <ւԿռունկտի մ ե շ հ ր ա տ ա ր ա կ վ ե լո ւ հ ա մ ա ր * ։
---- Հ ա յա ս տ ա ն ի մ ա յր ա ք ա ղ ա ք ե ր և ա ն իմեշ կան երեք ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր - Ս. Սարդիս, Ս. Հովհա ննես և Ս. Զորա վա ր։ Յուրա քա նչյո ւր եկեղեցի ունի հինգ քա հանա ներ և երկսեռ հոգա բա րձություններ, որոնք կաշխա- տին ևկեղեցիին բա րեկա րգությա ն համարւ Ա յս եկեղեցիները միշտ լեցուն են հա վա տ ա ցյա լներով ։ Ես բա խ տ ն ունեցա կիրակի մը պ ա տա րա գ մա տ ուցա նելոլ Ս. Զորավար եկեղեցիին մ ե շ , ուր (ներկա էին ա վելի քան հա զա ր հ ո գի ։ Հա կա ռա կ ա նոր, որ բա ր ե պաշտ ժողովուրդը լուր չուներ, թե ա յդ ՛օրվան պ ատա րա գիչը վարդապետ մըւն է և ա ր- տա սահ մա նեն եկա ծ, բ ա յց և ա յնպ ես հա վա տ ա ցյա լներ խ ուռներա մ փ ութա ցա ծ էին եկ ե ղ եցի ։ Նույն օրը, ի մ ձեռա մբ մոտ ա վորա պ ես 6 0 0 հոգի հա ղորդություն ա ռին։
Երևանի մեշ ո չ մ եկ ա յլ եկեղեցի կա մ պ աշտամունքի վա յր կա բա ցի Հ ա յա ս տ ա ն ֊ յա յց Ա ռա քելա կա ն Եկեղեցինևրեն, և ոչ ալ մ զ կ ի թ ։ Նա խապ ես գո յո ւթ յո ւն ունեցող երկու մզկիթները թա նգա րա նի վերա ծվա ծ ե ն ։
— էշմիա ծնի Հոգևոր ճե մ ա ր ա նը ունի 18 ժա ռա նգա վոր սաներ և 9 սա րկա վա գներ, որոնցմե երեքը ա յս տարի կավարտեն Մ ոսկ- վա յի ա ստ վա ծա բա նա կա ն հա մա լսա րա նը և մոտ օրեն հոգևորա կա ն պ իտի ձեռնա դրվին։ Հոգևոր ճեմ ա րա նը ունի երեք տ ա սնա մյա դա սընթա ցքներ, որոնցմե երկուքը ա վա րտ ե- /ե հ ետ ո, հա շողա կ ուսա նողները կղրկվին Մ ոսկվա , ի րենց ուսումը կա տա րելա գործելոլ հա մա ր։ Հոգևոր ճեմ ա ր ա նը ունի զորավոր ուսուցչա կա ն կա զմ մ ը բա զմա հմուտ ոլսու- ցի չն եր ո վ , ինչպ ես պ րոֆ. Ա բրա հա մյա ն, և տ նօրենն է պարոն Մ . Մ ինա սյա ն։
— Հ ո գ և ո ր ճ ե մ ա ր ա ն ի ն մ ե շ կ դ ա ս ա վ ա ն դ - վ ի ն ն ա և կ ր ո ն ա կ ա ն և պ ա տ մ ա կ ա ն ն յո ւ թ ե ր ։
— էշմիա ծինն ունի հա րյուր հոգինոց դպրա ց դաս մ ը ։ Դպիրները ա մեն կիրակի Երևանեն էշմիա ծին կուգան ու կերգեն Եկ- մա լյա ն եղա նա կով։ Չ մ ոռնա մ հոս հիշելո ւ, որ սկսա ծ են էշմիա ձնի Տա ճա րի նորոգութ յունները, որոնց ծա խ սը Հա յա ստ ա նի կա ռա վա րությա ն կողմե կհոգա ցվի ' մա սնա վորա պ ես ա յդ նպ ա տ ա կով տ րա մա դրվա ծ բ յո ւշե ո վ մ ը ։
— Ե ր և ա ն ը ի ր ն ե ր կ ա դ ի ր ք ո վ և շ ե ն ք ե ր ո ւ գ ե ղ ե ց կ ո ւ թ յա մ բ կ գ ե ր ա զ ա ն ց ե ո ր և է ե ր կ ր ի ք ա ղ ա ք ն ե ր ը ։ Կ ա ռ ո լ յց ն ե ր ո ւ ն մ ե շ կ տ ի ր ե
* Տ ե ղ ի խ ն ա յո ղ ո ւթ յա ն Հ ա մ ա ր զ ա ն ց կ ը ն ե ն ք Հ ա ր -
ւ/ում ները և կ հր ա տ ա րա կենр մ ի ա յԼ պ ա տ ա ս խ ա նն ե րը <
- Ы р . «1|ՌՈԻՆԿ»խ
հ ա յկ ա կ ա ն ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ա կ ա ն ո ճ ը ։ Ե ր և ա ն ը ա ն ի 4 0 — 5 0 մ ե տ ր լ ա յն ո ւ թ յա մ բ պ ո ղ ո տ ա ն ե ր , ա ս ֆ ա լտ ա պ ա տ , ո ր ո ն ց ե ր կ ո ւ ե զ ե ր ք ը հ ա մ ա չա փ ծ ա ռ ե ր ո լ շ ա ր ա ն մ ը կ ա , է լ ե կ տ ր ա կ ա ն լ ո լ յս ե ր ո լ ա ռ ա տ ո ւ թ յա մ բ ո ղ ո ղ վ ա ծ , ո ր ո ն ք կ գ ե ր ա զ ա ն ց ե ն բ ո լո ր ի ն ձ ծ ա ն ո թ ք ա - ղ ա ք ն ե ր ո լ պ ո ղ ո տ ա ն ե ր ը ։ Ի բ ր և մ ե ծ ք ա ղ ա ք '
տ ե ս ա ծ ե մ Մ ո ս կ վ ա , Վ ի ե ն ն ա , Կ ի և , հ ա ր կ ո վ և ա յ լ ն , բ ա յց Ե ր և ա ն ը տ ա ր բ ե ր է բ ո լ ո ր ե ն . . .
Ե ր և ա ն ի դ պ ր ո ց ա կ ա ն թ ա ղ ա մ ա ս ը ն մ ա ն է հ ո ծ բ ա զ մ ո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ե ց ո ղ ք ա ղ ա ք ի մ ը , ուր
կ բ ն ա կ ի հ ա մ ա լս ա ր ա ն ա կ ա ն ե ր կ ս ե ռ ո ւս ա ն ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ը , Մ ի շ ի ն և ն ո ւ յն ի ս կ ա մ ե ն ա փ ո ք ր ղ պ ր ո ց ն ե ր ո լ ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր ի ն դ ե մ ք ի ն վրա կ փ ա յլի ո ւս մ ա ն տ ե ն չ ը , Ե ր և ա ն ի դ պ ր ո ց ն ե - ր ո ւն մ ե շ կ դ ա ս ա վ ա ն դ վ ի դ ա ս ա կ ա ն և ն ո ր հ ա յե ր ե ն Լ ն զ ա տ ' ռ ո ւ ս ե ր ե ն , ա ն գ ւի ե ր ե նը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս , և ո մ ա ն ց մ ե շ ն ա և ֆ ր ա ն ս ե ր ե ն , և գ ի տ ո ւ թ յա ն ա յն բ ո լ ո ր ճ յո ւ ղ ե ր ը ,ո ր ո ն ք բ ա ր ձ ր ա գ ո ւ յն և ե ր կ ր ո ր դ ա կ ա ն վ ա ր -ժ ա ր ա ն ն ե ր ո լ մ ե շ կ ո լս ո լց վ ի ն ։
---- Ե րև ա ն ք ա ղ ա ք ի շ ե ն ք ե ր ը , ա մ ե ն ք ն ա լ,ա ռ ա ն ց բ ա ց ա ռ ո ւ թ յա ն , հ ա յկ ա կ ա ն ն շ ա ն ա վ ո ր տ ո ւֆ ք ա ր ո վ շ ի ն վ ա ծ ե ն և բ ա զ մ ա հ ա ր կ ե ն - ֊ ո չ ա վ ե լի ք ա ն վ ե ց հ ա ր կ , ո ր պ ե ս զ ի ա ֊ մ ե ն ե ն վ ա ր ի հ ա ր կ ն ա ն գ ա մ չզ ր կ վ ի ա ր և ի ա ռ ո ղ ջ ա ր ա ր ճ ա ռ ա ղ ա յթ ն ե ր Լ ն ։ Ա կ ա ն ա տ ե ս ն ե ր կ վ կ ա յե ն , թ ե Ե ր և ա ն , ի ր տ ա ր ա ծ ո ւ թ յա մ բ , ե ր կ ո լք ո ւ կ ե ս ա ն գ ա մ ա վ ե լի մ ե ծ է ք ա ն Բ ե յր ո լթ ք ա ղ ա ք ը ,
Հ ա յա ս տ ա ն ի խ մ ե լո ւ շ ո լր ը ն շ ա ն ա վ ո ր է ի ր թ ե թ և ո ւ թ յա մ բ և լա վ ո ր ա կ ո ւ թ յա մ բ , ի ս կ օ դ ը ա ռ ո ղ ջ ա ր ա ր ։
---- ե ր և ա ն ի ն ե ր կ ա բ ն ա կ չ ո ւ թ յո ւ ն ն է ա մ ե -լ ի ք ա ն 4 5 0 .0 0 0 ։
— Հ ա յա ս տ ա ն ի գ ո ր ծ ա ր ա ն ն ե ր ը կ դ տ ն վ ի ն մ ե ծ մ ա ս ա մ բ ե ր և ա ն ի շ ր ջ ա կ ա յք ը , Ծ ո ւխ ա ր տ ա դ ր ո ղ գ ո ր ծ ա ր ա ն ն ե ր ը հ ա ս տ ա տ վ ա ծ ե ն ք ա ղ ա ք ի հ ա ր ա վ ա յի ն մ ա ս ի ն մ ե ջ , Ա ն ո ն ց մ ե ն շ ա ն ա վ ո ր է Կ ա ո ւչո ւկ ի ( ձ գ ա խ ե ժ — « ռ ը պ ը ր ս ) գ ո ր ծ ա ր ա ն ը , Ի ս կ գ ո ր ծ ա ր ա ն ն ե ր ե ն շ ա տ ե ր ը հ ա ս տ ա տ վ ա ծ ե ն ք ա ղ ա ք ի ծ ա յր ա մ ա ս ի ն մ ե ջ ---- ի ն չ պ ե ս կ ո ն յա կ ի և դ ի ն ի ի գ ո ր ծ ա ր ա ն ն ե ր ը ։ Ա ն ո ն ց մ ե ա մ ե ն մ ե կ ը ք ա ղ ա ք ի մ ը տ ե ս ք կ ց ո ւ ց ա դ ր ե ն .
Ե ր և ա ն ք ա ղ ա ք ը ո ւն ի վ ե ց զ բ ո ս ա յգ ի ( հ ա ն ր ա յի ն պ ա ր տ ե զ --- պ ա ր կ ) , խ ի տ ծ ա ռ ա ս տ ա ն ն ե ր ո վ , և ա ն ո ն ք ո ւն ի ն ժ ո ղ ո վ ո լր դ ի հ ա ն գ ս տ ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ր ա մ ե ն դ յո ւ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , ի ն չ պ ե ս ն ս տ ա ր ա ն , ա թ ո ռ , ս ե ղ ա ն , բ ա ր ձ ր ա խ ո ս , ձ ա յն ը ն դ ո ւ ն ա ր ա ն և ա յ լ ն . Ես ա ն ձ ա մ բ տ ե ս ա հ ա յ բ ա ն վ ո ր ն ե ր ո լ հ ո ծ բ ա զ մ ո ւ թ յո ւ ն մ ը ա յս զ բ ո ս ա յգ ի ն ե բ ե ն մ ե կ ո ւն մ ե ջ ։ Ա ն ո ն ց մ ե ա մ ե ն մ ե կ ը ն ս տ ա ծ կ պ ա ր ա - պ ե ր գ ր ք ի և կ ա մ թ ե ր թ ի մ ը ը ն թ ե ր ց ա ն ո ւ թ յա մ բ , մ ե ղ մ զ ե փ յո ւ ռ ի ն և դ ա ս ա կ ա ն ե ր ա - ժ ը շ տ ո ւ թ յա ն ե ղ ա ն ա կ ն ե ր ո ւն տ ա կ ։
Յ Տհ 1Г Ի I I . Ծ Ի Ն
Ե ր և ա ն ի մ ե շ ա ՛ լ ա վ ե ւ ի ս ք ա ն չ ա ց ա յ ի տ ե ս թ ա տ ր ո ն ն ե ր ո ւ , ո ր ո ն ց մ ե ն շ ա ն ա վ ո ր ն ե ր ե ն ե ն
Ս ո ւ ն դ ո ւ կ յա ն ը և Ա լ ե ք ս ա ն դ ր Ս պ ե ն դ ի ա ր յ ա -
ն ր : Ա յ ս վ ե ր ջ ն ո ւ յ ն մ ե ջ ե ս վ ա յ ե լ ե ց ի բ ե մ ա
դ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը " Գ ա վ ի թ ֊Բ ե կ ձ ի և ա յ լ ա զ գ ա յ ի ն
թ ա տ ր ե ր զ ո ւ թ յ ա ն ց ։ Ա մ ե ն ե ն հ ո յ ա կ ա պ ն է
ե ր և ա ն ի Ֆ ի լ հ ա ր մ ո ն ի ա յ ի ս ր ա հ ը , ո ր ո ւ ն շ ի
ն ո ւ թ յ ո ւ ն ը մ ի ա յ ն տ ա ր ի մ ը ա ռ ա ջ ա վ ա ր տ ե -
ց ա վ ։
— Տեսա բա նա ստ եղծուհի Սի լվա Կ ա պ ո ւ ֊ տ իկյա նը, բա նա ստ եղծ Սողոմոն Տա րոնցին, որ մի բանի պատեհ ա ռիթներով ա րտա սա նեց իր Հոյա կա պ քերթվա ծներեն մի քանի հա տ ։ Ա յո ՛, տեսանք և խ ոսեցա նք Ս. Տ ա - րոնցիին և ա յլ հա մբա վա վոր հա յ գրական մշա կներոլ հետ , Վարպետ Ա. Իսահա կյա նի տան մեջ։ Անոնբ ա մենքն ալ կաշ/սատին բարձր պահել հա յ մշա կույթին մա կա րդակը։
--- Հա յա ստ ա նի մեջ մեր ա րենակիցներըուրաի։ են, որովհետև իրենց աշիւատանքով ապա հոված են իրենց ներկա ն և սլայծաււ ա պ ա գա ն։ Անոնք իրենց մա նուկներոմւ կըր- թությա ն մտ ա հոգությունն իսկ չոմւին, որովհետև պետական հիմնա րկներու մեջ անոնց կջամբվի հա յեցի դա ստ իա րա կություն։
Մեր վերջին հա րցումին, թե аՀ ա յր սուրբ, դուք ուղղակի ի ՛ն չ տպ ավորություն կրեցիք
Հա յա ստ ա նեն», հայր Հա յկա զուն պաւոաս- խ ա նեց.
— Ես ուղղակի հիացա Հա յա ստ ա նի ։էո- ղովուրդին շինարարական և կրթական ջաՀ։ - քերոմւ ու կրոնական րարես/աշտության վրա ։ Ա յս վերջինը, մա նա վա նդ, ա ռա վելա պես գերա զա նց Է քա ն արտասահմանի բ ո լոր դաղութներմէւնր։ Գիտե ս, Ա րմե՛ն, Հ ա յա ստ ա նի մեջ մեր ծախքերը ա մբողջութ յա մ բ հոգա ց Էջմիածինը և անոր ամբողջ հա սույթը կգոյա նա մոմա վա ճա ռությունով։ Ես լսա ծս չէ որ կպ ա տ մեմ, ա յլ տ եսա ծս։
— Վեհափառի թա դմա ն դրր ես կանու- /սեն իջտ յ էջմիա ծնա Տա ճա ր ր , ներկ՛ս ր ի լա լոլ առավոտ յա ն ժա մերգությա ն։ Հոն տ եսա հոծ րա գմւււթյոլն մր !տ վա տ ա ցյա ւնե - ր ու, որոնք երկու ժամվան մեջ կես պարկ մ ո մ գնա ծ էին ո։ վտ ոա ծ։ Ահա' էջմիածնի հասույթի միջոցր ։
Հա յկա զուն վարդապետ կպատրաստվի դա րձյա լ երթալո։ Հա յա ստ ա ն։ Ա ն . ա յս ա նդա մ, պիտի ընկերանա Տեղա կս։/ բա րձրա պ ատիվ Տ . Եղիշե արքեպիսկոպոս Տ ե ր տ ե ր ֊ յա ն ի , ե ր ր ան կերթա ա նցներ։ւ իր ւղտ շտ ո ֊ նին գլուխ ը։
ԱՐՍ՛ԵՆ ԱՍՏՈԻՐՅԱՆ
(Ն յա - З п г Г , «ԿՌՈԻՆԿ» չաբսասւսԼւ՚ւէ, 2 0 օւյոսսւոււ|ւ 1954 р . , .V 4 8 /1 8 1 0 )
ՖՐԼԼՆՍԱՃԱՅ եՐ Ւ ՏԱ Ս Ա Ր Դ Ն եՐ ՃԱՅԱՍՏՍւՆ Կ Ա ՅՑեԼեՆ
Ֆրանկո-Սովեւո մշա կութա յին կապի նա խ ա ձեռնութ յա մբ ա նցյսւ/ները 4 0 հոգինոց պատւԱւրակոլթյուն մը ա յց ե լե ց Սովետական երկիրները։ Ա յդ պա տ ։/]։ ր ո ւկությո ւնը կա զմը- վա ծ էր բա ցա ռա բա ր երիտասարդ ուսա նողներն և ուսա նողուհիներ!։, որոնք իրենց ա- մա ռա յին արձակուրդը ա յս կերպ ով ա նցոլ- ց ի ն ։
Այս բա խ տ ա վոր ա յցևլուներոլ խումթին մեջ կգտ նվեին երեք հա յեր ա լ, որոնցմե մին օրիորդ մ ը ։ Ասոնք մաս կկա զմեն Ֆրա նսա հա յ մշա կութա յին երիտասարդաց միությա ն (Ժ Ա Ֆ ), որ գաղութիս մեջ ճւսնչցը- վա ծ է որպես Հա յա ստ ա ն յա ն ճակատի ա ֊ ռաջապահ ընկերա կցությունը։
Ա յցելուներոլ խ ումբը Լորս օր Մ ոսկվա կմնա , չորս օր Լենինգրադ, որմե վերջ զ ա նազան խ ումրերոլ կրա ժնվին և տ ա րբեր ուղղությա մբ կմեկնին, մա ս մը Ուր ա լ, մաս մը Ստալինդրսւդ ե ա յլն ։ Մեր երիտա սա րդն՛երն ալ կմեկնին Հա յա ստ ա ն, ուր քա նի մը օր կենալե վերջ կվերա դառնա ն Մոսկվա, ուր ժա մա դրվա ծ կըլլա ն բո լո րը , Ֆրանսա վերադառնալու հա մա ր։
Ահա ա յդ ճա մբո/ւդությա ն սոդավորու.- թ յոլնները մեզի ներկա յա ցնելու հսւմար ա նցյա լ շա բա թ իրիկուն, սեպ տ եմբեր 25-ին Ժ Ա Ֆ-ի որահ11ւերուն մեջ տեղի ունեցավ հրա պ ա րա կա յին ժողով, որուն վւութացեր էր ներկա ըլլա լս ։ խ ո ։։ծ ։ե ր ա մ բա զմութ յուն մ ը ։
Ա յցելուներեն Պ. Խաշխաշյսւն ընդարձակ տ եղեկություններ տվա վ Հա յա ստ ա նի ը ն կ ե րա յին սա րքուկա րգին, տնտեսական պ ա յ ֊ մա ններոլն, իրավա կա ն վիճակի մա սին, որ միևնույն են , ինչ որ Սովետական Միության բոլոր երկիրներուն մեջ։ Շատ հետաքրքրական կերպ ով ե մա նրա մասնորեն տվավ դործա րա ններոլ և ա րհեստա նոցներու ն եր քին կ յա ն քը , առողջապահական պ ա յմա ններ ը , հոն աշխատող բա նվորներուն ա շխ ա տավարձին սա կը, հա վելյա լ ժամերուն կամ ա րտադրանքին վճարր և ա յլն , որ չա փ ա զա նց շա հեկա ն էին և ունկնդրվեցա վ մեծ ուշա դրությա մբ։
Երկրորդ բա նա խ ոսն էր շատ շնորհալի ուսանողուհի մ ը ՝ օրիորդ Նազիկ Մ ելիք-Մ ի- ն ա սյա ն, որ քույրն է բա նա ստ եղծ Ռ ուր են
1954 է Я 1Г 1՛ II. » Ի 1.
Մ ելիքի։ Այս երիտասարդ օրիորդը, որ ֆրանսերեն կգրե և շաա գ ն ա ՞ ատված է ֆրանսա կա ն դրական շրջա նա կներե, Հա - յա ստ ւսնյա ն ձւսկատի ա մենեն ջերմ հա վա տավորն երեն և սլա յքա րոգներեն մին եղածէ աոաջին մեկ որե ն ։ Օրիորդ. Նաղիկ ԺԱՖ-ի եռա նդուն երիւոս։սարզո>.հիներեն մին Է , որ Հակաուսկ Ֆրանսա ծն ա ծ-մ եծցա ծ րլլարււն շատ սահուն հա յերեն կ/սոսի ե տարիներով երազս/ծ Է Հա յա ստ ա ն ա յց ե լե լ։
1'ր նկա րա գրությունը, ււր 4 0 վա յրկյա ն տ և եց, չսսիա ղա նդ Հուզիչ Էր։ Գրեթե րոլոր ներկաներսւն ւսչբերր թա ց Լին, երր կպ ա տ մեր Մ ոսկվա յեն դեպի հրեան իրենց ռա մ- բո ր դ ութ յո ւնր , հայ օդաչուի ե հ յո ւր ը ն կ ա լո ւ ֊ ,'/։ ի ն հետ ունեցա ծ իրենց հուղոսէնալից հա նդիպ ումը, ի ։ ո ս ա կցոէթյ ։ ։ ւնր մինչև ,Հա -I սատանի սահման հա սնիլր։ Պատ։ քեց, թե ինչպ ես երևանի օդա նա վա կա յա նր դիմա վորեր են Հա յա ստ ա նի դան ադան կա դմա կեր- ո/ությա նց ներկա յա ցուցիչ ներր, ծ ա ղ կ ե ֊։իունջևրով, գրկա խ ա ռնումներով ե հա մ- ր ա յր ն ե ր ո վ խ եղդել ուզա ծ Լւն երեր հ յուրե -ր ր ։--- Մենր ա յն զզա ցումը ունեինք, թե հինծա նոթներ, հա րա զա տներ էինք, որ իրար կորսնցուցա ծ ե վերստին դա ա ծ է ի ն ք ...
Կայարանի սրահին մեջ տեղի կունենա յ ընդունելութ յուն , որ ու ընթա ցքին բա ժա կներ կւդսւրպւէին Հա յա ստ ա նի , հա յ ժողովուրդի և դաղութահա յ ութ յա ն կ ե ն ա ցը ։
Օրիորդ Նազիկ Մ ելիք-Մ ինա սյա ն շաա ււրամաորեն ե խ ա նդա վա ռությա մբ մեզի պ ա տ ցսւց Մա տենա դարա նին շենքը, հոն Մ ա տենադարանի վա րիչ Խ ա չիկյա նի կհա նձնեն թա նկա րժեք ձեռագիր մ ը , որ վւարիղա ֊ հա յ տ զզա յին մ ր ՝ պարոն Հա յկ Ա ղա բեկյա ն ն վեր ղրկա ծ էր։ Այղ ա ռիթով Մ ա տ ենա դա րանին վարիչը կ/սնդրե ա նոնցմե , որ կոչ րնեն գա ղութա հա յությա ն, որպ եսզի զա նա զան անհատներու քով զւոնվող ձեռա գրերը Հա յա ստ ա ն ղրկւ1ինւ
Մեր երիտ ա սա րդները ա յնուհետ և ա յց ե - I՛ած են «Արարատս Կոնյակի և դինիի գործա րա նը, ուր ա նոնց կներ կ ա յա ցնե ն ' հոն պ ատրաստվող րսւսն տարրեր տեսա կի գինիներ ։ւ Ք ի չ վերջ, պատվո սեղանի մը շուրջ, րնկերա կա ն տաք մթնոլորտ ի մը մ եջ, կհար- կադրեն րոլոր ա յդ տեսա կներուն ռհամը տ ես նե ր ։... ի նչ որ շաա որարձր տրամա դրությունս կսա եղծե։
Շատ գեղեցկորեն նկա րա գրեց իրենց ա յ ֊ ց ելո ւթ յո ւնը էջմիա ծինւ Պատմական վա նքին ա մեն մեկ քա րբ, րւսնղակը, նկարը խ ո րա պ ես կապավորն մեր ա յցելուները և
օրիորդը կ/աւր Հրդա ծե. и Աոաջին անգսո1 ր/ - րորւվ հա սկցա նք, թե ինչո՛ւ մ եր Ժողովուր- գը ա յդրտ ն ջերմորեն էլա սլված Է իր Ե կ ե ֊ ղ եցի ին . ..В 1
Գերազա նցա պ ես հուզիչ ե սրտապնդիչ տ յո ն կա ր ս։ գր ո է թ յո ւն ր հանդիոակտններու կողմե ընդունվեց։։/։/ արտակարգ գոհունա կո ւթ յա մ բ. ա մբողջ սրահը ՛կապրեր 1։րջա<1։իկ վա յրկյա ններ, տ եսներւվ' ուծա ցումի վտ ա նգին մա տնվա ծ ա յս մատտդ տդաքր որպիսի' ա նկեղծ ե ա զնիվ հա յրենա սիրությա մբ լեցվ ա ծ են ե որպիսի՛ հպարտությա մբ կկրկնեին ա մեն նա խ ա դա սությա ն վերջա վորութ յա ն. «Այդս|Լււ 1, ւ/Ь г ս իրե լի , մ ե ր Гաւլ- ց ը ր Հ ա յր ե ն ի ք ը . . . » :
Ա յդ նշա նա կա լից իրիկունբ խ ոսք ա ռա վ նաև դաղութահա յ ծա նոթ գրագետ Լևոն Մ եսրոպ , որ Կաթողիկոսի թա ղմա ն ա ոթիվ Հա յա ստ ա ն Հրավիրված Էր։ Լևոն Մեսրոպ 1040-ի ն նույնպ ես մեկնա ծ Էր Հա յա ստ ա ն, ա յն ա տ են' մասՏւակցելոլ Գրողներ։։։, հա մա գումա րին, որպես ներկա յա ցուցիչը Ֆ րա նսա հա յ դրոգներոլ մ իութ յա ն։ Լևոն Մեսրոպ ս;յս ա նգա մ Հա յա ստ ա ն մնա ցել։ Է չորս ու կես ամիս ե կրցա ծ Է շաա մոտ են հետևիլ Հւսյա սա ա նի ժողովուրդ/։ ա ռօրյա կ յա ն քին , կրթա կա ն-գրա կա ն շա րժումներում։ Սակայն մա սնա վորա պ ես ան հետ ա քրքրվա ծ Է հա յ- րե նտդարձներու կ յա նքով, նկատի ունենա լո վ , ււր իր վերադարձին հարյուրավորներ իրենց պ արա գա ներուն ե ծա նոթներս ւն մա սին տեգեկությւււններ պիտի ուզեին ի մ ա նա ր Ան մեկիկ-մեկիկ ա յց ե լա ծ Է Բոլլգւս- ր ի ա յե ն , քհո ։ ։է[ան ի ո։ յե ն , IIյուրի ա ֊Հի ըս Հնա - ն ե ն , բ ա յց մա նա վա նդ Ֆ րա նսա յեն ներգա ղթ ա ծ հա յրհնա կիցներոլն տ ուները, իր աչքով տ եսա ծ Է ա նոնց բնա կա րա նները— բոլոր հա րմա րություններով. ապա մեկիկ-մեկիկ կկարդար ա նոնց տնուներր։ Հուզիչ Էր տ եսա րա նը, երբ ա յս կա մ ա յն անունը տված ատեն սրահին մեջեն կի։էա ցվեին ուրա խութ յա ն բա ցա գա նչութ յուններ. " Եղբորս տղանԷ, մորա քույրս Է, մեր դեղեն Է» ե ա յլն ։
Իր բա նա խ ոսությա ն վերջավորության տ ա ղանդա վոր դրա գետ ը ավեքի լրա ցուցիչ տ ե ղեկություններով պ ատ ա սխա նեց տրված հա րցերուն։
Լ. ՄՈԻԹԱՖՅԱՆ
( Ն յո ւ -Յ ո ր ք , «ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՀԱ ՅԱ Ս ՏԱ Ն»կիս ա շս ւբա թ ա րեր ր, 8 հոկտ եմբերի
1 9 5 4 -р . , Л” 4 0 )
60է 5 Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1954
ԱՄեՐՒԿԱՃԱՅ Ш Ш Ь Ш М Ъ ՄԻՈՒԹՅԱՆ 1 7 -Ր Դ Ш П Ю П М Ш Р С
Նյու-Ցորքի «Լրաբերռեն կտեղեկա նա նք, թե օգոստոսի 2 8 — 2 9 -ի ն տեղի ունեցա ծ է Ա մերիկահայ հառաջդիմական միությա ն1 7-ր դ հա մագումա րը, Ն յու-Ցորքի Լեյքըվոլ- ղի Բլումընքրանց սրահին մեջ։
Ժողուէը խ որ հետ ա քրքրությա մբ լս ա ծ ու ծափահարած է Կեդրոնական վարչության տարեկան գործունեությա ն զեկ ո ւյցը , ն ե ր կա յա ցվա ծ ընդհանուր քարտուղար ՕգսենII ա րյան ի կողմե։ Ֆինա նսա կա ն զեկույցը տ վա ծ է գանձապահ Ա. Ք ա ղցրունին։ Ը նդ հանուր գործունեություններոլ մա սին տ եղեկատվություն ըրա ծ է Ա. Մ իրիճա նյա ն, իսկ « Լրաբերа թերթի բովա նդա կությա ն մա սին ' խ մբա գիր Մ ա րտենց։
Ժողովը որոշեր է հեռա գրով ողջոմնել Ա. Հ . միությա ն Կալիֆորնիո նա հա նգա յին դա շտա հանդեսը։
Օտարածիններու պաշտպան մա րմնի ը նդ հանուր քարտուղարը զեկուցա ծ է ա յն հա լա ծանքի մա սին, որ սա ստ կա ցա ծ է քա նի մը տարիներն ի վեր Մ իա ցյա լ Նահանգներու մեջ օտարածիններու, մա նա վա նդ ոչ քա ղա - քա ցիներոլ նկա տ մա մբ։ Ա յսպ իսիներ երկրեն վտա րվելու վտ ա նգին տա՛կ են , որոնց կ ա ր գին նաև 6— 7 հա յեր ։
Երկրորդ օրը, օգոստոս 2 9 -ի ն , հա մա գումարը ընդհանուր քննարկի ենթա րկա ծ է ներկա յա ցվա ծ բա նա ձևերր, որոնք կպար- ւիակեին բա զմա պ իսի մ ա ր զ ե ր ո լ- Սովետական Հա յա ստ ա նի, խ ա ղա ղությա ն, Ա մերի
կա յի Ա զգա յին Խորհ ուրդի, Դա շնա կցությա ն, հա յ ա նգլիա խ ոս սերունդի, վր ա բեր ո ի, Կեդրոնական վա րչությա ն— վերա րերյա / հար- ցե ր ը ,
Հա մա գումա րը մեծա պ ես ,/նահատած է Ա. Հ . միութ յա ն Կեդրոնական վա րչությունը , ՞Լրա բերв թերթի խ մբա գրությունը, անոր ա շխ ատա կիցներն ու գործա կիցները։ Դրամական գործունեությունները կա տա րվա ծ են ա մենա մա քոլր հա շվա պ ա հությա մբ և րծա - խ ըն գրութ յա մբ:
Արծաթյա բա ժա կը, որ կտր,Ա, միությա ն լա վա գույն դործունեոլթյոմւ ունեցող մա սնա ճյուղին, հա նձնվա ծ է ա յս ա նգա մ Ֆ ր ե զ ֊ նոյի պ ա տ գա մա վորին, որովհե տև Ֆրեղնոյի մա սնա ճյուղը իր քոթան բա րձրա գույն նիշերով գերակատարող ներեն լա վա գույնը եղած է ։ Հա մա գումա րը միա ձա յնութ յա մբ վերընտ րա ծ է նախ որդ Կեդրոնական վա րչությունը։
«Հա յրենա սեր և հա ռա ջդիմա կա ն ը ն կ ե ր ֊ ներոլ ա յս մ ե ծ հա վա քը ,— կեղրակացնե վրաբերտի թղթ ա կիցը,— կհա ստա տե, թե մեր կա զմա կերպ ությունը . խ որ արմատներ ձգա ծ է ժողովոլրգիՀյ մեջ, իսկ ա մերիկահա յ հա սա րա կությունը Հա ռա ջդիմա կա ն միութ յա ն մ ի ջոցով, ժողովուրդներու բա րեկա մութ յա ն և աշխարհի տևական խաղա ղությա ն տ ենչը կարտահա յտես։
(Րուիւարեստ, «ՆՈՐ ԿՅԱՆՔ» շա բա թա թերթ, 31 հոկտ եմբերի 19 5 4 թ .,
№ 4 3 /2 3 0 )
1954 է Я 1Г Ի I ! О I- 1, С1
Գ Ր Ա Խ Ո Ս Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն
ь ւ ի а ь а и г ь т, б, «здр արկեր>Հայպեահաւա, ЬгкшС, 1954 р . , 018 էշ:
1 9 5 4 թ վ ՚ս կ ս ւն ի հ ո կ տ ե մ
բ ե ր ի ն Հ ա յա п տ ա ն ի պ ե տ ա
կ ա ն հ ր ա տ ա ր ա կ չո ւթ յո ւնը
լո ւ յս ը ն ձ\ա յե ց ս ո վ ետ ա հ ա յ
տ ա ղ ա ն դ ա վ ո ր բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ
Ե ղիշե Չ ա ր ե ն ց ի ս տ ե ղ ծ ա
գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի մ ի ն ո ր ու
բ ո վ ա ն դ ա կ ա լի ց ժ ո ղ ո վ ա
ծ ո ւ ն ' «Ը ն տ ի ր Ь г 1 |к г » ը ն դ - ՝
հ ա ն ուր խ ո ր ա գ ր ի տ ա կ , ուր
ա մ փ ո փ վ ա ծ ե ն հեղինա կի
լա վ ա գ ո ւ յն բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ո ւ-
թ յո ւն ն ն ր ը , բ ա լ յա գ ն ե ր ն ու
պ ո ե մ ն ե ր ը , ա նտ իպ երկերն
ո ւ թ ա ր գ մ ա ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ը *
Չ ա ր ե ն ց ը մ ե ր պ ոեզք/ա յի
և գե ղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն ա րձա -
կ ի խ ո շո ր ա գ ո ւ յն վ ա ր
պ ե տ ն ե ր ի ց մ ե կ ն Լ , Նա
իր ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ն ե
ր ո վ մ ի ն ո ր ու պ ա յծ ա ռ կջ
բ ա ց ե ց հ ա յ գ ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն
պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե ջ ճ զ ա ր
գ ա ց մ ա ն ն ո ր ա ստ իճա նի
հ ա ս ց ն ե լո վ , ի բ ր ն որա ր ա ր ,
ս ո վ ե տ ա հ ա յ մ ե ր պ ոե զիա ն
ա ա ր ձ ա կ ա գ ր ո ւթ յո ւն ը »
Ա յս ժ ո ղ ո վ ա ծ ո ւի ց ո ո ւր ս են մ ն ա ց ե լ Չ ա ր ե ն ց ի ա ր
ձ ա կ ե ր կ ե ր ը , •Ե ր կ ի ր Ն ա ի ր ի է ն և 1Г Ե րևա ն ի ո ւղղի չ
տ ն ի ց է ը ։Հ ս կ ա յա կ ա ն Է Չ ա ր ե ն ց ի ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յւЛ հ ա ս ա -
ր ա կ ա կ ա ն -գ ե ղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն ն շա ն ա կ ո ւթ յո ւն ը ւ Չ ա ր ե ն ց ի
պ ո ե զի ա ն գ ե ր ա զ ա ն ց ա պ ե ս հա սա րա կա կս/ն բ ո վ ա ն դ ա
կ ո ւ թ յա մ բ , խ ո րը դ ե մ ո կ ր ա տ ի զ մ ո վ , վ ա ռ հ ա յր ե ն ա ս ի
ր ո ւ թ յա մ բ , ժ ո ղ ւս էբ դ ա ք ն ո ւթ յա մ բ տ ո գ ո ր վ ա ծ ս տ ե ղ ծ ա
գ ո ր ծ ո ւ թ յո ւ ն Է , Ա յդ ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն հ մ ա յք ի բո ւն
գ ա ղ տ ն ի ք ը ժողուԱէդի մ ա ք ա ռ մ ա ն , ի ղ ձ ե ր ի , ե ր ա զ ա ն ք
ն ե ր ի , գ ա լի ք ի ն կ ա տ մ ա մ բ ն ր ա վ ա ռ ո ւ ա ն բե կ ա ն ե լի
Հա վա տ ի խ ո րը և ճշմ ա րտ ա ցի ա ր տ ա ց ո լմ ա ն մեք Է,
Ո րպ ե ս խ ո ր ա պ ե ս ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ և ա ն
շա հ ա խ ն դ ի ր հ ա յր ե ն ա ս ե ր , Չ ա ր ե ն ց ը հա ր ա զա տ որեն
ա ր ձ ա գ ա ն ք ե լ կ ի ր Հ ա յր ե ն ի ք ի , ժ ո ղ ո վ ր դ ի , հ ա յ ի ր ա
կ ա ն ո ւթ յա ն գ ր ե թ ե բ ո լո ր բ ն ո ր ո շ ե ր և ո ւ յթ ն ե ր ի ն , խ ո
ր ա պ ե ս ա պ ր ե լ, տ ա ն ջ վ ե լ, պ ա յք ա ր ե լ ո ւ ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր -
ծ ե լ Է իր ժ ո ղ ո վ ր դ ի կ յա ն ք ո վ ո ւ ա ո օ ր յա յո վ , նրա
հ ո ւ յզ ե ր ո վ ո ւ ե ր ա զ ն ե ր ո վ ։
Ա ր դ ա ր և , Չ ա ր ե ն ց ի պ ո ե զ ի ա յի ժ ո ղ ո վ ր դ ա Հ ո ւ թ յո ձ ը .
բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ա կ ա ն ա պ ր ո ւմ ն ե ր ի խ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը , հ ո ւզ ա
կ ա ն ո ւթ յո ւն ը , ա ն մ ի ջ ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ը , ա ն կ ե ղ ծ ո ւթ յո ւն ը ,
ա ր տ ա հ ա յտ չա կ ա ն մ ի ջ ո ց ն ե ր ի բ ա զ մ ա զ ա ն ո ւթ յո ւն ը , ճոխ
ո ւ պ ա տ կ ե ր ա վ ո ր լե զ ո մ , ն ր ա հ ա մ ա ր ա պ ա հ ո վ ել են
պ ա տ վ ա վ որ տ եղ հ ա , գ ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն մ ե ջ ։
սԸ նտ իր երկ եր а ո ւմ ա մ -
փ ովւվա ծ Է Չ ա ր ե ն ց ի ն ա
խ ա ս ո վ ետ ա կ ա ն և ս ո վ ետ ա
կա ն շրջա նների ե ր կ ե րի մի
մ ե ծ մ ա ս ը , ա ռա վելա պ ես
ս ով ետ ա կ ա ն շրջա նի ս տ ե ղ
ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը »
Չ ա ր ե ն ց ի ն ա խ ա ս ո վ ե տ ա
կա ն 2Ր Հ ՚Ան ի պ ոեզ/ւա յի հ ի մ ն ա կ ա ն մ ո տ ի վ ն ե ր ի ց մ ե
կ ը , հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի բ ա զ
մ ա դ ա ր յա ն պ ա տ մ ո ւթ յա ն ը
հ ա տ ո ւկ , ա զ գ ա յի ն -հ ա ս ա
ր ա կ ա կ ա ն վշտ ի խ ո ր ու
բ ա ր ձ ր ա ր վ ե ս տ ա ր տ ա ց ո
լո ւմ ն Է կւսղմ ո ւմ ւ Նրա
պ ոե զիա ն իր խ ո ր ը ա ր
մ ա տ ն ե ր ո վ կ ա պ վ ո ւմ կ հ ա յ
ժ ո ղ ո վ ր դ ի դ ա ր ա վ ո ր ն վ ա
ճո ւմ ն եր ի հետ ւ Յ ո ւր ա ց ն ե
լո վ մ ե ր մ ե ծ կլա սիկների
լա ւէւսդույն գրա կ ա ն տ ր ա
դ ի ց ի ա ն ե ր ը , Չ ա ր և ն ց ն իր
ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն ա ռ ա
ջին տ ա ր ի ն եր ի ն կ ր կ ն ո ւմ I;
մ ե ր կ րս ս ի կ ն եր ի թ ե մ ա ն ե ր ն
ու մ ո տ ի վ ն ե ր ը ւ Նա հ ն չե ց -
ն ո ւմ կ « ց ա վ ] ,, ա ն վա խ ճա ն թ ա խ ծ ի յ> մ ո ա իվ ն եր ըւ Բ ա
ն ա ս տ ե ղ ծի հ ո ւս ա հ ա տ ո ւթ յո ւն ը , վ ի շտ ը , ա ր ձ ա գա ն քն են
հա ս ա րա կ ա կա ն վ շտ ի , հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ա պ ր ա ծ ա նլուր
ո ղ բ ե ր գ ո ւթ յա ն , ո ր ո վ հ ե տ և ի ն ք ն է լ •ա մ ե ն ,ի հետ է
ա պ ր ո ւմ ։ ա մ ե ն ք ի չա վ ։ տ ա ռ ա պ ո ւմ »,
Ի ր ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն ա ռա ջին ի ս կ օ ր ե ր ի ց , Տ՛ա
ր ե ն ց ի ն հ ո ւզ ո ւմ ո ւ տ ա գ ն ա պ ե ց ն ո ւմ է հա յրԱ նի ե ր կ -
րի և բ ա զ մ ա չա ր չա ր հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի բ ա խ տ ը , էՈ ս կ ե -
դ ի ՜ր կ , ա ր և ա ռ ա ՛տ , կ ա պ ո ւտ ա չյա Նաիրիտն ջե ր մ ա ց
ն ո ւմ է նրա ս ի ր տ ը , Բ ա ն ա ս տ ե ղ ծը ս ի ր ո ւմ է ի ր Հ ա յ
ր ե ն ի ք ն ո ւ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն ի ր հ ո գ ո ւ ա մ բո ղ ջ ջ ե ր մ ո ւ
թ յա մ բ , Հ ա յր ե ն ի ք ի ջ ե ր մ ա ց ն ո ղ լի ր ի կ ա կ ա ն ս ե ր ը նա
մ իշտ զ գ ա ց ե լ է ի ր մ ե ջ , ն ո ւ յն ի ս կ ե ր բ •մ ե ն ա կ էի
ե ս , ինձ հետ է ի ր ղ ո ւ» , — ա ս ո ւմ է ն ա .
Հ ա մ ա շխ ա ր հ ա յի ն ա ռա ջին պ ա տ ե ր ա զմ ի ն բ ա ն ա ս
տ ե ղ ծ ը տ ե ս ն ո ւմ է ի ր Հ ա յր ե ն ի ք ի ա վե րո ւմ ն ո ւ հ ը ր -
կ ի զ ո ւմ ը .
г Ի ս կ ն ր ա ն ք ե կ ա ն ՝ ա ր յո ւն ո վ , հր ով .
Մ եր ե ր կ ի ր ը հ ի ն դ ա ր ձ ր ի ն փ ոշի•••■
Ս՛եր Կ յա նք ի հ ի մ ք ե ր ն ա ն դ ո ւն դ ը ը ն կ ա ն . . . ։ ,
Հա մ ա բն ա կ ա ն ա յդ թ ա խ ծ ի , ա ն կ ո ւմ ա յի ն տ ր ա մ ա
դ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի օր ե ր ի ն է լ բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ի հ ո գ ո ւ մ ա ն
մ ա ր է մ ն ա ց ե լ Հ ա յր ե ն ի ք ի ս երը և ն ա 3 գի շե ր ը ա մ -
С2 ԷՏ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն •195-1
բ ո զ ջ հ ի վ ա ն դ , ց ա վ ա դ ա ր , ե ր ա զ ո ւմ { ա րևի մ ա ս ի ն ,
և խ ո ր հ ր դ ա ծո ւմ '
г Ի ն չո ՛ւ [ երա զն ա յո ա շխ ա րհա վեր
Կա խվել մ ե ր գլխ ՛ին ա յսպ ես կ ո ւր ո ր ե ն .. . » ւ
Հ ա յր ե ն ա ս եր բա ն ա ս տ ե ղ ծ ր ի ր ՛մ ո ր մ ո ք ն է ա րտ ա
հ ա յտ ո ւմ ի ր ժ ո ղ ո վ ր դ ի և Հ ա յր ե ն ի ք ի ճ ա կ ա տ ա գր ի
մ ա սի ն ա յո տ ողե րի մ ե ջ , Բ ա յց Յ ա ր ե ն ց ի ն ա խ ա սո
վետ ա կա ն շրջա նի հ ա յր ե ն ա ս ի ր ա կ ա ն ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւ
թ յո ւն ն ե ր ը տ ո գ ո ր վ ա ծ ե ն հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ե նրա Հ ա յ
ր ե ն ի ք ի բա խ տ որ ոշ ա պ ա գա յի նկա ՛տ մ ա մ բ ո ւն ե ց ա ծ
լա վ ա տ ե ս ո ւթ յա մ բ ւ пՀո ւս ա հ ա տ ո ւթ յա ն Ք ո ղը պ ՚ս տ ո ե -
/ո վ Հ ձ յո ւն /: տ սւկից վ ՚թ թ ո ղ մ ա նի շա կ ն ե րի պ ես դո ւրս
ե ն դա լի ս ն ր ա լա վ ա տ ե ս ո ւթ յա ն դ ե ռ և ս թ ո ւ յլ , ր ա յց
ա ոա ջին ծ ի լե ր ը » .
в Օրը կ գ ա ։ Եվ հե ռ ա վ ո ր դա շտ ե րի ց
Մ եր հ ն ձ վ ո ր ն ե ր ը , հ ո գ ն ա բ ե կ , կ գ ա ն ւոունէ
Կ բոլորեն ս ե ղա նի շուր ջը ն ո ր ի ց
Ո ւ կ լք ն ի հա գա ր ծ ի ծ ա ղ ու խ ն դ ո ւմ » ,
Խ ո ստ ումն ա լի ց բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ի ա ո ա ջ, իր ս տ ե ղ ծ ա
գ ո ր ծ ո ւթ յա ն ե ր կ ր ո ր դ ւիուլում , բ ա ց վ ո ւմ ք լս ւ յն ո ւղ ի .
Չ ՚ս ր ե ն ց ը ն ո ր խ ո ս ք է բ ե ր ո ւ մ մ ե ր գ ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն
թ ե ' իր թ ե մ ա տ ի կ ա յո վ , թ ե ՛ ի ր գա ղա փ ա ր ա կ ա ն թ ա ր մ
ձևե րով ու ն ո ր ա ր վ ես տ ո վ ՛ Նա ե ր գ ո ւմ Է ժող ո վ ր դ ի
մա քա ոմա Հ, ե ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ա շխ ա տ ա նքի ս խ ր ա դ ո ր -
ծ ո ւթ յո ւն ը ւ Բ ա նա ս տ եղծա կա ն գ յո ւտ ե ր ի շն ո ր հ ի վ , ա -
՚! ե ն մ ի բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ո ւթ յո ւն դ ա ո ն ո ւմ Հ ինքնա տ իպ
ո ։ ի ն ք ն ո ւր ո ւյն սւո!,ղ ծ ա -ր ։ր ձ ո ւթ յս մ է , որտ եղ ա րտ ա
ց ո լվ ո ւմ Է կ յս /ն ք ի մ ե ծ ճ շ մ ա ր տ ո ւթ յո ւն ը , Հ ե ն ց ա յգ
՛■ Յ ա ր ե ն ց ի ե րկ ե րի գ ե ղ ա րվեստ ա կա ն ի ն ք ն ա տ /ւպ ո ,-
I'է ՛՛՛ն գ ա ղ տ ն ի ք ը ա յդ շրջա նի ե ր կ ե ր ո ւմ , Բ ա ն ա ս տ ե ղծ ր
իր հ ո գ ո ւ բ ո լո ր թ ե լե ր ո վ կ ա պ վ ո ւմ < ժ ո ղ ո վ ր դ ի կ յա ն - ր ի , ա ռ օ ր յա յի ո ւ հա դ թ ա նա կ ի հետ .
ոԲ ՚ե ո ւղ ո ւմ ես ե ր գ դ լս են
Ժ ա մա նա կի շուն չը դ տ ր ձ ի ր , —
Կապվիր Նյա րդով յուրա քա նչյուր
■Р" օրերին ո, քո դա ր ի ),... в
ե վ Յա րենցր դա ոնում Լ ս, Հս, սա/խար ‘ու ցո ւն ց վւս- թեբիկն երի երգիչը»,
Յ ա ր ե ն ց ը ա յդ ո ւղ ի ո վ ա ն ց ն ո ւմ Լ ը ն դ մ ի շտ ժ ո ղ ս .
վ ը բդ ա կա ն պ ո ե զ ի ա յի ա գ ի ն , մ ի ա ձ ո ւլվ ո ւմ ժ ո ղ ո վ ր դ ա
կա ն մ ա սս ա !,ե րի հևա , խ ո ր ա ն ո ւմ I կ յա ն ք ի I, է,որ
ի ր ա դ ա ր ձ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի մ ե ջ , հ ր ա ժ ա ր վ ո ւմ Է ա ն ց յա լի
« կա պ ույտ ե ր գ ե ր է ի ց , մ շո ւշի ց ո , ա ն կ ո ւմ ա յն ո ւթ յո ւ
ն ի ց և ձ ե ռ ն ա մ ո ւխ { լի ն ո ւմ ե ր գ ե լո ւ Էսքիկա կա ն մ ե ծ
կ տ ա վ ն ե ր ս ./ ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն Հ ե ր ո ս ո ւթ յա ն ՝ գ ե ղ ե ց կ ո ւ
թ յո ւն ը , նրա ա նսա հմա ն ո ւժ ը , ն ո ր կ յա ն ք ի Հ ա ղ թ ա
ն ա կ դ ա պ ա գ ա յի , դա լի ք ի վ ա „ հա վ ա տ ը, ե ր գ ո ւմ <
ա շխ ա տ ա վոր մ ա ր դ կ ո ւթ յա ն հ ա մ ա շխ ա ր հ ա յի ն զ ա ր
թ ո ն ք ը , խ ա ղ ա ղ ո ւթ յա ն տ ե ն չը , ժ ո ղ ո վ ր դ ն ե ր ի ե ղ բ ա յ
ր ո ւթ յա ն գ ա ղ ա փ ա ր ը , Բ ա ն ա ս տ ե ղ ծր խ ո րա պ ես Հ ա մ ո զվ ա ծ Լ , որ ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը , ի ր պ ա յք ա ր ո վ , կնվա ճի
խ ա դ ,ս ղ ո ւթ յո ւն ն ու երջա նկու թ յո էն րւ
• Ես ւսսում ե մ ' ա շխ ա րհը կդա ոնա
Մ ի ը ն դ Հա նուր խ ն դ ո ւթ յա ն փ ո ղ ո ց ՛ ,
1 9 2 0 թ վ ա կ ա ն ի ն գ ր վ ա ծ ֊Ь п | ժ ո ղ ո վ ր դ ի մ ա ս ի ս *
էպ իկա կա ն պ ո ե մ ո ւմ Յ ա ր ե ն ց ը , պ ա տ կ ե ր ե լո վ ուս ս Հե
ր ո սա կ ա ն ժ ո ղ ո վ ր դ ի կ յա ն ք ը , կ ա ր ո ղ ա ցե լ Լ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն
հ ա ն դ ե ս բ ե ր ե լ որպ ես պ ա տ մ ո ւթ յո ւն կերտ ող ա ն խ ո ր տ ա կ ելի մ ի ո ւժ ի ,
1 9 2 0 - 1 9 3 է թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն Յ ա ր ե ն ց ը դ ր ո ւմ է. «Ա .Ո .-
Տ ա պ ո ն մ ւ ք , ո ր տ ե ղ վ ա ռ ու ոԼ ա /իս տ ա կ ա ն գ ո ւ յն ե ր ո վ
ն կ ա ր ա գ ր ե լ Լ Հ ա մ ա շխ ա ր հ ա յի ն ա ռա ջին պ ա տ ե ր ա դ ֊
մ ը , հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ա ն ե լ կ ա ց ո ւթ յո ւն ը , Ս ո ց ի ա լի ս .
տ ա կա ն ռ և ո լյո ւց ի ա ն , որ փ ր կ ո ւթ յո ւն < բ ե ր ո ւմ Հա,
ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն և հ ա յ ա շխ ա տ ա վ ո ր ո ւթ յա ն ը , Պ ո ե մ ո ւմ ա-
ոա նձնա հ ա տ ուկ տ եղ ( գ ր ա վ ե լ հ ա յ ժողուԼբդի ա ղ ա .
տա դր ակ ան հ ա ր ց ը , Պ ո ե մ ր ա չքի ( ը ն կ ն ո ւմ նա և իր *ւոր ւոա ղա չա վւությւսմրւ
Յ ա ր ե ն ց ը բ ա զ մ ա ժ ա ն ր դ ր „ ղ Լ, Ա յս շրջա նի նրա
ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն մ ե ջ ն շա ն ա կ ա լի ց տե ղ Է գ ր ա վ ո ւմ
բ ա լլա դ ը , ո ր տ ե ղ ն ա հ ա ն դ ե ս Է գա լի ս որպ ես ք ն ա
ր ա կ ա ն պ ո ե զ ի ա յի տ ա ղ ա ն դա վ որ վ ա ր պ ե տ , Հ ո վ հ ա ն
ն ե ս Հ ո վ հ ա ն ն ի ս յա ն ի ց , Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Ր ՚ո ւլէ ա ն յս /ն ի ց Հ ե
տ ո Եղիշե Յ ա ր ե ն ց ը մ ե ր պ ո զ ի ա յի մ ե ջ հա ն դի սա ն ում
{ բ ա լլա դ ի խ ո շո ր վ ա ր պ ե տ ը . « 3 ՛ս ր ե ն ք /, բ ա լլա դ ն ե ր ը
ա չքի են ը ն կ ն ո ւմ ի ր ե ն ց խ ո ր ի դ ե ա կ ա ն ո ւթ յա մ բ ,
հ ո ւզ ա կ ա ն ո ւթ յա մ բ և պ ա ր զ ո ւ թ յա մ բ ւ ,
Յ ա ր ե ն ց ը մ ե ր մ ե ծ լի ր ի կ ն ե ր ի ց մ ե կ ն 1.1 11երը իր
բ ա զ մ ա զ ա ն ա ր տ ա հ ա յտ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ հ ա ն դ ի ս ա ն ո ւմ <
Յ ա ր ե ն ց ի ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն հի մ նա կ ա ն մ ո տ ի վ ն ե ր ի ց
մ ե կ ը ։ Ս երը նա դ ի տ ե լ Է որպ ես կ յա ն ք ի ա ղ բ յո ւր , ա շ
խ ա տ ա ն ք ի ս խ ր ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ։ կ յա ն ք ը իմա ս տ ա վ որո ղ
և թ և ա վ որո ղ մ ի վ ե հ ղ դ ա ց ո ւմ ւ Նա ե ր դ ե լ Լ կ յա նր ր
հա ստ ա տ ող ս ե ր բ , նրա լի յվ կ ա ն ա չք ի I. ը ն կ ն ո ւմ իր
հ ո ւզ ա կ ա ն ո ւթ յա մ բ , ր ա զ մ ա զա ն ո ւթ յւս մ / , , ա ն մ ի ջա կ ա
ն ո ւթ յա մ բ , ա պ րումն ե րի խ ո ր ո ւթ յա մ բ ւ 1 9 2 0 __ 1921
ի վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ն ա դ լ ՚1 ՚լ /. Ա ա յա թ -Ն ո վ ա յի ն մ ս ձ ո ղ ո ,-
թ յւ ս մ բ «Տ ա ղ ա ր ա ն » յ ւ , զ ե ա ե ղ լխ ծ Հ Յ ա ր ե ն ց ի ա -
մ ե ն ա ժ ո զ ո վ ր զ ա կ ա ն և ո ւշա գ ր ա վ գ ո ր ծ ե ր ի ց մ ե կ ը '
«Ե լ, ի մ ա նուշ Հ ա յա ս տ ա ն ի - ր ա Խ ս ո տ ե ղ ծ ո լթ յո լն ր ,
ո ր բ լա վ ա դ ո , ր , ընտ րա կա ն ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն ն 1.
մ ե ր պ ո ե զ ի ա յի մ ե քլ Ա յդ բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ո ւթ յո ւն ը Հ ա յ
ր ե ն ա սի րա կ ա ն ա զ ն ի վ դ դ ա ց ո ւմ ն ե ր ի մ ի ի ն ք ն ա բ ո ւխ
պ ո ռ թ կ ո ւմ Լ , որուեդ լս ոն ա ս տ ե ղ ծ ր կ ա րող ա ցել Լ
Հ ա յա ս տ ա ն ի տ ր Խ ո Հա մ բ ւա ւր , մ ե ր Հին, լա ց ա կ ո ւ-
մ ա ծ սս . ֊դի 1՛վ ա գ ր . տ րն ա ն մ ս Հ, վ ա ր գ ե ր ի բ ո ւ յր ը , /ո ւ ս ն լճ ե ր ի դ ո ւյն ե ր ը իր ա ր մ ի ա ձ ա յն դ
օԼ ՚ն տ ի ր ե ր կ ե ր օո ւմ հր ա տ ա րա կ վել են նւսե Յ ա ֊
ր ե ն ց ի ա նտ իպ ե ր կ ե ր ը ։ որ ոն ց թ վ ո ւմ ա չքի Լ ը ն կ ն ո ւմ
իր հ ո ւզ ա կ ա ն ո ւթ յա մ բ . К ^ и ' с т ВС՛. е т п * п .и ■ ր (Կ ո մ ի -
տ ա սի Հ ա մ ա ր ), ձ ո ն վ ա ծ Կ ոմ իս ւա ս ի' лձայն՛ի ա ր ք ա ս -
յ ի ա ճ յո ւն ի Հ ա յր ե ն ի ք վեր ա դ ա ր ձվ ե լո ւ պ ա տ մա կա ն
դ ե պ ք ի ն , ուր բ ա ն ա ս տ ե ղ ծր ո գ ե կ ո չո ւմ < ՜ հիշա տ ա կը
հ ա յ ե ր դ ի մ ե ծ կ ա խ ա ր դ ի ն , որը и ե ր գ ե լ է աշխա ■
ւոա նքր և ա րոր ը մ ա ճ կ ա /ի , ա նջուր դա շտ եր ո ւ հ ե ր
կ եր ե ս ի ր ո վ ե ր ք ա ն ձ կ ա լի ։,, և որը չ ի տ ես ել իր
«ե ր կ ր ՚ի տ ր շա լո ւյս ր փ ա ռ ա պ ա ն ծ, ի բ ր և ա ճ յո ւն դո ւ
ե կ ա ր , ի բ ր և ղւուսծ տ ա ր ա գ ի ր *, Ապա ե զա կ ի ա յդ
դ ե պ ք ի ց Չ ս ւր ե ն ց ր ա ն ո ւմ Լ մ ե ծ ր ն դ Հա ն ր ա ցո ւմ .
• Վ ե ր ա դ ա ռ ն ա ն պ իտ ի դեռ
Հ ա զ ա ր ս րտ եր տ ա ր ա գիր
Թ ո ղ ա ծ օտ ա ր հ ե ո ո & ե ր ,
ս ր վ ա ծ հ ո ղ մ ո վ հ ա ր ՚յ յ բ ի ր ւ ո -
Ի բ ր և ս րտ եր կ ե ն դ ա ն ի ,
1 'րրե մ ա ս ո ւն ք կ ա մ ա ճ յո ւն —
Ս րտ եր ր ա ն ի ' զ ե ո , բա նի
Հ ո ղ ն են իրենք/ ա ն րքում . . .
к Ը ն տ ի ր ե ր կ ե ր Ֆոէմ ա մ փ ո վւվ ե լ են ն ա և Չ ա ր ե ն յի
11ա րդմ ա ն ութ յո ։ն )ւեր ը սիր ՛ու) Հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի ս ՝ կմեն
Պ ո տ ի ե ի ց , Հ ա յն բ ի խ Հ ա յն ե ի ց , Վ ի կ տ որ ձ յո ւ դ ո յի ց , Մ .
Լ ե ր մ ո ն տ ո վ ի ց , Ն . Ն ե կ ր ա ս ո վ ի ց . Ո ւա յտ П ւի տ մ ե ն ի ս ,
Ы / ՚է Վ ե ր հ ա ր ն ի ց , Դ ե մ յա ն Բ ե ղ ն ի ի ց , Ն ա զի մ Հ ի ր մ ե -
թ ի ց , Մ ա յա կ ո վ ս կ ո ւց , Վ ո լֆ գ ա ն դ Գ յո թ ե ի ց , Ա լեքս ա նդ ր
Պ ո Վ կ ի ն ի ը և Մ ա /ս ի մ Գ որ կ ո ւց ։Չ ա ր ե ն ց ի ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ա կ ա ն ժ ա ռ ա ն գ ո ւթ յո ւն ը իր
պ ա տ կ ա ռ ե լի տ եղն Է գ ր ա վ ո ւմ հ ա յ գր ա կ ա ն ո ւթ յա ն
պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե ք ։ Նա ի ր ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ
մ ի ն ո ր ու պ ա յծ ա ռ 1.ք ր ա ց ե ց Հ ա յ գ ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն
պ ՚ս տ մ ա թ յա ն մեքւՉ ա ր ե ն ց ի ե ր կ ե ր ը , որ ոնք աչք/ի են ը ն կ ն ո ւմ ի ր են ց
թ ե մ ա յի Հ ա ր ս տ ո ւթ յա մ բ , ձ և ե ր ի , գեղա րվ եստ ա կ ա ն
պ ր ի ո մ ն ե ր ի , պ ա տ կերների բ ա ղ մ ա զ ս /ե ո ւթ յա մ ր , ի ն ք
ն ա տ ի պ ո ւթ յա մ բ , հ ա յր ե ն ա ս ի ր ո ւթ յա մ բ ու ժողու[յւր-
ւ։ ա յն ո ւթ յա .մ ր դ ա ր ձ ե լ ե ն ո ՛չ մ իտ քն հ ա յ ը ն թ ե ր ցա ս ե ր
Հա սա րա կ ութ յա ն , ա յլ նա և ս ով ետ ա կա ն ը ն թ ե ր ցո ղ
լա յն Հա սա րա կ ութ յա ն ա մ ե ն ա ս ի ր ե լի երկերրւ
Ա . ձ .
top related