vergiye karşı tutum ve davranışları belirleyen faktörler

VERGİYE KARŞI TUTUM VE DAVRANIŞLARI BELİRLEYEN FAKTÖRLER PROF.DR.COŞKUN CAN AKTAN

• Ekonomik ve mali faktörler

• Sosyal, kültürel ve kurumsal faktörler

• Siyasal ve yönetimsel faktörler

•Dinsel ve etik faktörler

ÖDEME /ÖDEME /

ÖDEMEMEÖDEMEME

DİNSEL VE ETİK FAKTÖRLERD İ N S E L V E E T İ K F A K T Ö R L E R SİYASAL VE YÖNETİMSELS İ Y A S A L V E Y Ö N E T İ M S E L FAKTÖRLERFAKTÖRLER

EKONOMİK VE MALİ E K O N O M İ K V E M A L İ FAKTÖRLERFAKTÖRLERSOSYAL, KÜLTÜREL VESOSYAL, KÜLTÜREL VE KURUMSALKURUMSAL

FAKTÖRLERFAKTÖRLER

VERGİ BİLİNCİ

KÜLTÜR

GÖREV AHLAKI

(CIVIC DUTY)

SUÇLULUK

DUYGUSUSOSYAL

STİGMA

ETİK (AHLAK)

DİNLER VE İNANÇLAR

SOSYAL NORMLAR

( İNFORMEL KURALLAR)

SOSYAL SERMAYE

ÖRF VE ADETLER

VERGİ ADALETİ

VERGİ AFLARI

VERGİ CEZALARI

İDEAL VERGİLEME

İLKELERİ

KATILIMCILIK

YERİNDEN

YÖNETİM

DEVLETE GÜVEN

SİYASAL SİSTEM KALİTESİ

İYİ YÖNETİM

(GOOD GOVERNANCE)

VERGİ YÖNETİMİNİN KALİTESİ

VERGİ DENETİM ETKİNLİĞİ

VERGİ ORANLARI

VERGİ ÖDEME GÜCÜ

ŞŞ ekilekil--1:1: Vergi Ödeme(me) Karar ve Tercihlerini Belirleyen Başlıca FaktörlV e r g i Ö d e m e ( m e ) K a r a r v e T e r c i h l e r i n i B e l i r l e y e n B a ş l ı c a F a k t ö r l erer

ÖDEME /ÖDEME /

ÖDEMEMEÖDEMEME

DİNSEL VE ETİK FAKTÖRLERD İ N S E L V E E T İ K F A K T Ö R L E R SİYASAL VE YÖNETİMSELS İ Y A S A L V E Y Ö N E T İ M S E L FAKTÖRLERFAKTÖRLER

EKONOMİK VE MALİ E K O N O M İ K V E M A L İ FAKTÖRLERFAKTÖRLERSOSYAL, KÜLTÜREL VESOSYAL, KÜLTÜREL VE KURUMSALKURUMSAL

FAKTÖRLERFAKTÖRLER

VERGİ BİLİNCİ

KÜLTÜR

GÖREV AHLAKI

(CIVIC DUTY)

SUÇLULUK

DUYGUSUSOSYAL

STİGMA

ETİK (AHLAK)

DİNLER VE İNANÇLAR

SOSYAL NORMLAR

( İNFORMEL KURALLAR)

SOSYAL SERMAYE

ÖRF VE ADETLER

VERGİ ADALETİ

VERGİ AFLARI

VERGİ CEZALARI

İDEAL VERGİLEME

İLKELERİ

KATILIMCILIK

YERİNDEN

YÖNETİM

DEVLETE GÜVEN

SİYASAL SİSTEM KALİTESİ

İYİ YÖNETİM

(GOOD GOVERNANCE)

VERGİ YÖNETİMİNİN KALİTESİ

VERGİ DENETİM ETKİNLİĞİ

VERGİ ORANLARI

VERGİ ÖDEME GÜCÜ

ŞŞ ekilekil--1:1: Vergi Ödeme(me) Karar ve Tercihlerini Belirleyen Başlıca FaktörlV e r g i Ö d e m e ( m e ) K a r a r v e T e r c i h l e r i n i B e l i r l e y e n B a ş l ı c a F a k t ö r l erer

VERGİNİN KONUSU VE BİREYLERİN ÖDEME GÜCÜ

Vergilemede ödeme gücü göstergeleri;

Gelir

Servet

Tüketim Harcamaları

YÜKÜMLÜNÜN VERGİ YÜKÜNÜ HİSSETME DERECELERİ: VERGİ BASKISI VE VERGİ TAZYİKİ

Vergi Yükü, yükümlü üzerindeki vergi maliyeti!

a. Objektif Vergi Yükü ( Gerçek Vergi Yükü)

Belirli bir dönemde ödenen vergilerin toplamının aynı dönemde elde edilen gelire oranıdır.

b. Subjektif Vergi Yükü (Vergi Tazyiki)

Kişisel, sosyal, psikolojik faktörler nedeni ile yükümlünün hissettiği vergidir.

VERGİLEMEDE YÜKÜMLÜNÜN ADALET VE EŞİTLİK ALGILAMASI

Adalet “hak etme”

Eşitlik bireyler arasında sayısal bir denkliği ifade eder.

Vergileme psikolojisi açısından “dağıtım adaleti” ve “prosedürel adalet” kavramları son derece önemli iki kavramdır.

Dağıtım Adaleti

Yatay Adalet Dikey Adalet

+ Aynı ödeme gücüne +Farklı ödeme gücüne

sahip olan yükümlülerin sahip yükümlülerin farklı

aynı vergiyi ödemesi oranda vergilendirilmesi

KAMU HİZMETLERİNDEN YARARLANMA DÜZEYİ: MALİ RANT VE MALİ SÖMÜRÜ

Mali Rant

Ödenen Vergi < Alınan Hizmet Faydası

Mali Sömürü

Ödenen Vergi > Alınan Hizmet Faydası

ÖDEME/ÖDEMEME

Sosyal Kültürel ve

Kurumsal Faktörler

Örf ve Adetler

Vergi Bilinci

Kültür

Sosyal Normlar

Sosyal Sermaye

Ekonomik ve Mali Faktörler

Vergi Adaleti

Vergi Afları

Vergi Cezaları

Vergi Oranları

Vergi Ödeme Gücü

Vergi Yönetiminin Kalitesi

Vergi Denetim Etkinliği

İdeal Vergileme İlkeleri

Dinsel ve Etik

Faktörler

Dinler ve İnançlar

Sosyal Etkiler

Suçluluk Duygusu

Görev Ahlakı

Etik(Ahlak)

Siyasal ve

Yönetimsel Faktörler

İyi Yönetim

Devlete Güven

Siyasal Sistem

Kalitesi

Katılımcılık

Yerinden Yönetim

KÖTÜ YÖNETİM VE YÜKÜMLÜNÜN KATLANMAK ZORUNDA OLDUĞU UYUM VE İŞLEM MALİYETLERİ

Devletin elde ettiği vergi geliri, söz konusu verginin toplanmasına ilişkin yönetim maliyetleri düşüldükten sonra kalan miktardır.

Vergi sisteminin; • Basit, • Anlaşılır, • Kolay uygulanabilir olmayışı vergileme sürecinde yükümlünün

uyumunu zorlaştırmaktadır.

Söz konusu _ Verginin toplanmasına = Devletin elde

toplam vergi ilişkin yönetim maliyeti ettiği vergi geliri

VERGİ YÖNETİMİNİN KALİTESİ

Vergi yönetim kalitesi;

teknolojinin bütün olanaklarından yararlanan,

yükümlüyü müşteri kavramı içerisinde ele alarak,

vergileme süreci boyunca memnuniyetinin en üst düzeyde kalması için çaba sarf eden;

+ şeffaf,

+ bilgiye ulaşımı hızlandıran,

+ yükümlünün işlem maliyetini en aza indirme çabası içinde olan vergi yönetim biçimidir.

VERGİ DENETİM ETKİNLİĞİ Yükümlülerin yakalanma olasılıklarının artması, vergilemede adalet algılamasını olumlu etkiler.

Vergi denetimi, yükümlüler üzerinde korku ve baskı oluşturmakta ve onları gerçek beyanlarda bulunmaya zorlamaktadır.

VERGİ SUÇ VE CEZALARININ ETKİNLİĞİ Yükümlü, vergi kaçırma sonrası sağlayacağı faydayı, yakalanma

olasılığına bağlı olarak vergi cezalarının maliyetiyle karşılaştırır ve tercihini yapar.

Kazancının ne kadarını Ne kadarını

beyan edecek? kaçıracak?

Suç ve cezalar açısından etkinliği sağlanmış bir vergi sistemi içerisinde

yükümlü, tercihini tüm kazancını beyan etme yönünde yapacaktır.

VERGİ SİSTEMİNİN “İDEAL VERGİLEME İLKELERİ”NE YAKINLIĞI VE UZAKLIĞI

• Adalet

• Genellik

• İstikrar

• Tarafsızlık

• Etkinlik

• Basitlik

İdeal vergileme ilkeleri;

ayrıca,

sık sık değişikliğe uğramamalı,

yükümlü tarafından anlaşılabilir olmalıdır.

Vergilemede etkinlik, yükümlü tarafından üstlenilen maliyetlerin en aza indirilmesini ifade etmektedir.

EĞİTİM DÜZEYİ

Eğitim, bireylerin tüm yaşamını etki içine alan,

etkileşim içinde olduğu alanlar itibariyle çok yönlü bir

yapıya sahiptir. Eğitim, bireyi;

İyi vatandaş olma,

Katılımcı olma,

Sorgulayabilme,

Bilgiye ulaşabilme vb. birçok yönüyle geliştirme gücüne sahiptir.

SOSYAL NORMLAR (KÜLTÜR) VE SOSYAL SERMAYE

Kültür, toplumların ve grupların;

♠ tecrübelerini,

♠ inançlarını,

♠ sanat anlayışlarını ve bunların somut görüntülerini,

♠ ahlak ve hukuk normlarını,

♠ adet ve gelenekleri ile sosyal bir varlık olarak tüm değerlerini içerir.

Sosyal Normlar

Sosyal Sermaye (Social Capital)

Sosyal sermaye kavramı eğitimin önemine işaret eden beşeri sermayeden (human capital) farklı olarak toplumsal kültür içerisindeki yüksek değerlerin ve erdemlerin önemine işaret eder. Toplumsal yaşamda;

♣ güven

♣ sivil erdem

♣ demokrasi kültürü

♣ kurumlar

♣ sosyal normlar

♣ kurallara uyum vs.

KURUMSAL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI (ORGANİZATİONAL CİTİZENSHİP BEHAVİOUR)

Kurumsal vatandaşlık davranışı, organizasyon ve

yönetim alanında kurum üyelerinin gönüllülük esasına

dayalı ortaya koydukları informel davranış biçimlerini

ifade etmektedir.

Yükümlüler kurumsal vatandaşlık davranışı

çerçevesinde, vergileme sürecinde daha fazla inisiyatif

alabilir, vergileme sürecine ilişkin tüm süreçlerde ve

sorunların çözümünde daha yapıcı eleştirilerde katkıda

bulunabilir.

AHLAK

Yükümlülerin vergi uyumunu arttıran ahlaki davranış biçimi “vergi ahlakı ve bilinci”dir.

Vergi ahlakı, yükümlünün vergi konusunda

oluşturduğu her türlü tepkisel davranışın bireylerin

sahip olduğu ahlaki inanç ve değerler bütünü sonucu

oluştuğunu belirtmektedir.

DİNLER VE İNANÇLAR

Din, toplumsal yaşamda insan tutum ve davranışlarını belirleyen ve etkileyen çok önemli bir faktördür. Örneğin, zekat İslam dini açısından Müslümanlığın beş şartından biri olup kabul edilmektedir ve zekatın ödenmesi her Müslüman için bir temel görev ve ibadettir.

DEVLETE VE VERGİLEMEYE BAKIŞ AÇISI: LİBERTARİAN FELSEFE AÇISINDAN DEVLETİN VE VERGİLEMENİN MEŞRUİYETİ

Libertarianizm, mülkiyetin dağıtımının yapılmadığı ve bireylerin sahip oldukları mülkiyete hiçbir şekilde karışılmadığı özgür bir toplum yapısını savunur.

Libertarianistler “zorlama” unsuru taşıyan bütün uygulamalara ve yasaklara karşıdırlar. Libertarian felsefe radikal olarak devleti zorlamaya

meşruluk kazandırılmış bir kurum olarak görmektedir.

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan

Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği

http://www.sobiad.org

Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF

http://www.canaktan.org