t.c. ankara Ünİversİtesİacikarsiv.ankara.edu.tr/browse/456/753.pdft.c. ankara Ünİversİtesİ...
Post on 26-Dec-2019
9 Views
Preview:
TRANSCRIPT
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ (TEFSİR) ANABİLİM DALI
TABERİ’NİN (310/922) CÂMİU’L – BEYANINDA NESH
Yüksek Lisans Tezi
Yunuscan OLİMOV
Ankara – 2003
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ (TEFSİR) ANABİLİM DALI
TABERİ’NİN (310/922) CÂMİU’L – BEYANINDA NESH
Yüksek Lisans Tezi
Hazırlayan
Yunucan OLİMOV
Tez Danışmanı
Prof. Dr. Hâlis ALBAYRAK
Ankara – 2003
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ (TEFSİR) ANABİLİM DALI
TABERİ’NİN (310/922) CÂMİU’L – BEYANINDA NESH
Yüksek Lisans Tezi
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Hâlis ALBAYRAK
Tez Jürisi Üyeleri: Adı ve Soyadı İmzası
………………………………………
………………………………………
………………………………………
………………………………………
………………………………………
……………………………………
Tez Sınav Tarihi........................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
..............................................................
1
İÇİNDEKİLER..........................................................................................................I
KISALTMALAR.......................................................................................................II
RUMUZLAR..............................................................................................................II
ÖNSÖZ........................................................................................................................1
GİRİŞ...........................................................................................................................2
A. Araştırmanın Önemi, Amacı ve Yöntemi................................................................2
B. Nesh Hakkında Genel
Bilgi.....................................................................................3
BİRİNCİ BÖLÜM
TEFSİR RİVAYETLERİ ÇERÇEVESİNDE NESH
A. Rivayetler Çerçevesinde Neshle İlgili Ayetler........................................................5
1. Nasih ve Mensuh Ayetler................................................................................6
2. Rivayetler Çerçevesinde Nesh Edilmediği Özellikle Vurgulanan
Ayetler.........................................................................................................................21
B. Neshle İlgili Rivayetler..........................................................................................23
1. Sahabe Kaynaklı Nesh Rivayetleri................................................................24
2. Tabiin Kaynaklı Nesh Rivayetleri.................................................................29
C. Rivayetler Çerçevesinde Neshin Tanımları............................................................59
İKİNCİ BÖLÜM
TABERİ ve NESH
A. Taberi’nin Nesh Konusunda Tercih Yaptığı Ayetler.............................................61
1. Nasih ve Mensuh Ayetler..............................................................................61
2. Taberinin Nesh Edildiğini Kabul Etmediği Ayetler......................................64
2
B. Taberi’ye Göre Neshin Tanı mı..............................................................................67
C. Taberi’ye Göre Neshin Varolabilmesinin Şartları.................................................69
1. Hz. Peygamberin Uygulaması.......................................................................69
2. Kati Delilin Bulunması..................................................................................69
3. Konu Birliği...................................................................................................70
4. Emir ve Teklifte Zıtlık...................................................................................70
5. İcmâ...............................................................................................................70
6. Hükmün Bütünüyle Kalkması.......................................................................70
7. Mensuh Ayetin Nasih Ayetten Önce İnmiş Olması......................................71
SONUÇ......................................................................................................................72
BİBLİYOGRAFYA..................................................................................................72
3
RUMUZLAR
M : Mensuh
N : Nâsih
T : et-Taberi Ebu Ca’fer Muhammed İbn Cerir, Câmiu’l- Beyân an Tevîli Âyi’l-
Kur’an, Mısır 1954
KISALTMALAR
a. g. e. : adı geçen eser.
a. g. m. : adı geçen makale.
Bkz. : bakınız
Ter. : tercüme eden.
Tah. : tahkik eden.
Thz. : tarihsiz.
Yay. : yayınları.
4
ÖNSÖZ
Ulumu’l- Kur’an ilimlerinden sayılan nâsih-mensuh konusunda bugüne kadar
yüzlerce müstakil eser telif edilmiş ve bu konu açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır.
Taberi’nin “Camiu’l- Beyan an Tevili Ayi’l- Kur’an” adlı eseri Ulumu’l- Kur’an ve
Tefsir açısından büyük öneme sahiptir. Bu eserde Taberi nâsih- mensuh konusu
üzerinde de durmaktadır. Dolayısıyla Taberi’nin nesh anlayışının incelenmesi,
Kur’an-ı Kerim’in anlaşılması ve yorumlanması açısından önem arz etmektedir. Bu
sebeple Taberi’nin tefsirinde nesh konusunu araştırmayı uygun gördük.
Araştırmamızın gerçekleşmesinde kaynak teminindeki katkıları ve aydınlatıcı
fikirlerinden dolayı danışman hocam Prof. Dr. Hâlis Albayrak’a, engin
tecrübelerinden yararlandığım Prof. Dr. Ahmet Nedim Serinsu’ya, ayrıca yardımlarını
esirgemeyen Dr. Mehmet Akif Koç’a ve Dr. Davud İltaş’a teşekkürlerimi sunarım.
Yunuscan OLİMOV
Ankara 13.08.2003.
5
GİRİŞ
A. Araştırmanın Önemi, Amacı ve Yöntemi
Ebu Cafer Muhammed ibn Cerir et-Taberi (ö.310/922)'nin 270 yılında telifini
tamamladığı "Câmiu'l-Beyan an Te'vîli Ayi'l-Kur'ân" adlı eseri, kendi dönemine
kadarki tefsir rivayetlerini toplamaya çalışan, ansiklopedik tefsir mahiyetindedir.1
Ayrıca bu eserde 38397 isnadın bulunduğu, bunlardan yirmi bir isnat kalıbının yüzden
fazla tekerrür ettiği malumumuzdur.2
Taberi'nin bu eseri, O'nun kendi özgün görüşlerini, yorumlarını ve Kur'an'la
ilgili pek çok konuya bakış tarzını yansıtması açısından önemli bir kaynaktır.3
Tefsir tarihi alanındaki önemli çalışmaları ile tanınan İsmail Cerrahoğlu, Taberi
tefsirinin günümüz için önemini şu şekilde dile getirmektedir :
"Hakikaten bu tefsir, tefsir tarihi ve tarihi malzeme bakımından, tefsir ve Kur'an
ilimleriyle uğraşan şarklı ve garblı ilim adamları için bir hazine ve tükenmeyen bir
kaynak olmuştur." 4
Bu araştırmayı ele almamızdaki amaç ise Taberi'nin kendi eseri çerçevesinde nesh anlayışını ortaya koymak ve
nâsih ve mensuh olarak kabul ettiği ayetleri tespit etmektir. Diğer yönden günümüze kadar tartışıla gelen nesh sorununun
çözümüne mütevazı bir katkı sağlamaktır.
Kaynak taramasına dayanan bu araştırmamızda bilgisayar ortamından da
yararlandık.
Araştırmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde rivayetler
çerçevesinde nesh konusu incelenmekte ve rivayetler çerçevesinde neshle ilgili
ayetlere, sahabe ve tabiin kaynaklı nesh rivayetlerine ve rivayetler çerçevesinde
1 Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, D.İ.Başkanlığı Yay., Ankara,1988, II. 145-149. 2 Koç, M.Akif, İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faaliyetleri İbn Ebî Hâtim ( ö.
327/939) Tefsir Örneğinde Bir Literatür İncelemesi, Kitabiyat Yay. Ankara 2003, s.82-83. 3 Albayrak, Hâlis, Taberinin Kraatları, Değerlendirme ve Tercih Yöntemi, A.Ü. İ.F.Dergisi, A.Ü.
Basımevi, Ankara, 2001, c.XI.II. 97-130. 4 Cerrahoğlu, İsmail, a.g.e., II., 146.
6
neshin tanımlarına yer verilmektedir. İkinci bölümde ise Taberi’ye göre neshle ilgili
ayetler, onun nesh anlayışı ve neshin varolabilmesi için ileri sürdüğü şartlar ele
alınmaktadır.
B. Nesh Hakkında Genel Bilgi
Neshin kelime anlamı: Nesh sözcüğü Arapça'da izale, tebdil, tahvil ve istinsah
anlamlarında kullanılmaktadır.5
Neshin ıstılahi manası: Şer'î bir hükmün başka bir şerî delil ile kaldırılmasıdır.6
Neshi kabul edenleri üç ayrı grup altında toplamak mümkündür :
Kur'an'ın Kur'an'la neshini kabul edenler.7
Kur'an'ın önceki şeriatleri neshettiğini kabul edenler.8
Kur'an'ın Sünnetle de neshedildiğini kabul edenler.9
Kur'an'da neshin varlığını kabul edenlerin delilleri :
a. "Biz bir ayetin hükmünü yürürlükten kaldırır veya onu unutturursak mutlaka
daha iyisini veya benzerini getiririz." (Bakara2/106).
b. "Biz bir ayetin yerine başka bir ayeti getirdiğimiz zaman - ki Allah, neyi
indireceğini daha iyi bilir - Sen bir iftiracısın derler. Hayır onların çoğu bunu
bilmezler." (Nahl 16/101)
c. "Allah dilediğini siler, dilediğini bırakır, Ummu'l-kitab onun katındadır."
(Rad 13/39)
5 İbn manzur, Lisanül Arab, Beyrut-1955, III, 61. Celaleddin es-Suyûtî, el-İtkan fî Ulumi'l- Kur'an, II. 27-35. Ez-Zerkeşi, el-Burhan fi Ulûmi'l-Kur'ân, II, 29,30.
6 Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, 10. Baskı, T.D.V. Yay.Ankara 1995, s.122; Albayrak, Hâlis, Tefsir Usulü, Şûle Yay. İstanbul-1998, s.168. Şimşek, Sait, Kur'ân'ın Anlaşılmasında İki Mesele, Yöneliş yay., İstanbul 1991, s.94-95.
7 Eş-Safiî, Muhammed b. İdris, er-Risale, Tah: Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut thz, s.108, Bakkal, Ali, İmam Şafiî'de Nesh Anlayışı, Harran Üni.İ.F.Dergisi, H.Ü.İ.F.V. yay. III (4), 117-119.
8 Şimşek, Sait, a.g.e., s.97-136. Şengül, İdris, Ulûmi'l-Kur'ân Konusu Olarak Nasih ve Mensuh, Diyanet İlmi Dergisi, D.İ.Başkanlığı Yay. , Ankara 2002. C.38(3): s.91-110.
9 Gazalî, İslam Hukukunda Deliller ve Yorumlar Metodolojisi, Ter.: Yunus Apaydın, Rey Yay., Kayseri 1994, c.I, s.187-195.
7
d.İcmâ
e.Neshle ilgili haberler.
f.Aklî deliller.10
Neshin vukubulması için gerekli saydıkları şartlar :
a. Nesh konusunda sarih bir nakil.
b. İki ayet arasında açık bir zıtlık.
c. Ayetlerin nüzül sırası.11
Nesh Konusunda Telif Edilen (Mustakil) Eserler :
Mukafil b. Süleyman (ö.150/767)'ın en-Nâsih vel-Mensûh'u.
Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm (ö.223/838)'ın en-Nâsih ve'l-Mensûh'u.
Ebû Davûd es-Sicistanî (ö.275/888)'nin en-Nâsih ve'l-Mensûh'u,
Ebû Muslim el-İsfahânî (ö.328/934)'nin en-Nâsih ve'l-Mensûh'u.
Ebû Câfer en-Nahhas (ö.338/949)'ın en-Nâsih ve'l-Mensûh'u,
Mustafa Zeyd'in en-Nesh Fi'l-Kur'ani'l-Kerim'i.12
BİRİNCİ BÖLÜM
TEFSİR RİVAYETLERİ ÇERÇEVESİNDE NESH
A. Rivayetler Çerçevesinde Nesh ile İlgili Ayetler
Taberi tefsirinde neshle ilgili ayetlerin konularına göre dökümü şu şekildedir:
1. İbadet içerikli ayetler:
10 Ez-Zerkeşî, a.g.e., c.II, s.22, Şimşek, Sait, a.g.e., s.95-96., Şengül, İdris, a.g.m., s.107. 11 es-Suyutî, a.g.e., e.II, s.27-35. 12 Albayrak Hâlis, a.g.e., s.168-169. Sait, Şimşek, a.g.e., s.87-92.
8
İbadet –15
Oruç –2
Zekât –2
2. Hukukî içerikli ayetler:
Aile hukuku –24
Ceza hukuku –18
Miras hukuku –10
Borç hukuku –2
Harp hukuku –32
Ganimet hukuku 4
3. Diğer konular ile ilgili ayetler:
İman –24
Müşrikler –1
Nesh -5
1. Nâsih ve Mensuh Ayetler.
N: Ali-İmran 3/85.
ومن يبتغ غير الإسلام دينا فلن يقبل منه
وهو في الآخرة
M: Bakara 2/62.
إن الذين آمنوا والذين هادوا والنصارى
والصابئين
------------------------------------
N: Bakara 2/149.
9
خرجت فول وجهك شطر ومن حيث
المسجد الحرام
M: Bakara 2/115.
ولله المشرق والمغرب فأينما تولوا فثم
وجه الله
-------------------------------------
N: Tevbe 9/5.
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
Tevbe 9/29.
فإن تولوا فقل حسبي الله لا إله إلا هو عليه
توآلت وهو رب العرش العظيم
M: Bakara 2/109.
فاعفوا واصفحوا حتى يأتي الله بأمره
---------------------------------------
N: Nisa 4/11
يوصيكم الله في أولادآم
M: Bakara 2/180.
آتب عليكم إذا حضر أحدآم الموت إن ترك
خيرا الوصية للوالدين والأقربين
-------------------------------------
N: Bakara 2/185.
أنزل فيه القرآن هدى شهر رمضان الذي
للناس وبينات من الهدى والفرقان فمن شهد منكم
الشهر فليصمه
Bakara 2/184.
وأن تصوموا خير لكم إن آنتم تعلمون
M: Bakara 2/184.
ة طعام مسكينوعلى الذين يطيقونه فدي
------------------------------------
N: Tevbe 9/36.
وقاتلوا المشرآين آافة آما يقاتلونكم آافة
M: Bkara 190
وقاتلوا في سبيل الله الذين يقاتلونكم ولا
المعتدينتعتدوا إن الله لا يحب
--------------------------------------
N: Tevbe 9/5.
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
M: Bakara 2/191
ولا تقاتلوهم عند المسجد الحرام حتى
يقاتلوآم فيه
-------------------------------------
N: Belirsiz
M: Bakara 2/194.
الشهر الحرام بالشهر الحرام والحرمات
قصاص فمن اعتدى عليكم فاعتدوا عليه بمثل ما
اعتدى عليكم واتقوا الله واعلموا أن الله مع المتقين
-------------------------------------
N: Zekat Ayeti
10
M: Bakara 2/215.
يسألونك ماذا ينفقون قل ما أنفقتم من خير
فللوالدين والأقربين
-------------------------------
N: Bakara 2/285.
وقالوا سمعنا وأطعنا
M: Bakara 2/216.
ليكم القتال وهو آره لكمآتب ع
---------------------------------------
N: Maide 5/90-91.
ياأيها الذين آمنوا إنما الخمر والميسر
والأنصاب والأزلام رجس من عمل الشيطان
إنما يريد الشيطان أن )90(حونفاجتنبوه لعلكم تفل
يوقع بينكم العداوة والبغضاء في الخمر والميسر
ويصدآم عن ذآر الله وعن الصلاة فهل أنتم
منتهون
M: Bakara 2/219.
ر قل فيهما إثم يسألونك عن الخمر والميس
آبير ومنافع للناس وإثمهما أآبر من نفعهما
Nisa 4/43.
لا تقربوا الصلاة وأنتم سكارى حتى تعلموا
ما تقولون
-----------------------------------
N: Belirsiz
M: Bakara 2/221.
تنكحوا المشرآات حتى يؤمنولا
----------------------------------
N: Bakara 2/229.
الطلاق مرتان فإمساك بمعروف أو تسريح
بإحسان ولا يحل لكم أن تأخذوا مما آتيتموهن شيئا
ألا يقيما حدود الله فإن خفتم ألا يقيما إلا أن يخافا
حدود الله فلا جناح عليهما فيما افتدت به تلك حدود
الله فلا تعتدوها ومن يتعد حدود الله فأولئك هم
الظالمون
M: Bakara 2/228.
مطلقات يتربصن بأنفسهن ثلاثة قروء ولا وال
يحل لهن أن يكتمن ما خلق الله في أرحامهن إن
آن يؤمن بالله واليوم الآخر وبعولتهن أحق بردهن
في ذلك إن أرادوا
صلاحا ولهن مثل الذي عليهن بالمعروف إ
وللرجال عليهن درجة والله عزيز حكيم
--------------------------------------
N: feraiz ve Mevaris
M: Bakara 2/229.
فلا جناح عليهما فيما افتدت به
--------------------------------------
N: Bakara 2/235.
11
ولا تعزموا عقدة النكاح حتى يبلغ الكتاب
أجله
M: Bakara 2/235.
إلا أن تقولوا قولا معروفا
---------------------------------------
N: Ahzab 33/49
آمنوا إذا نكحتم المؤمنات ثم ياأيها الذين
طلقتموهن من قبل أن تمسوهن فما لكم عليهن من
عدة تعتدونها فمتعوهن وسرحوهن سراحا جميلا
Bakara 2/237
وإن طلقتموهن من قبل أن تمسوهن وقد
فريضة فنصف ما فرضتمفرضتم لهن
M: Bakara 2/236
لا جناح عليكم إن طلقتم النساء ما لم
تمسوهن أو تفرضوا لهن فريضة ومتعوهن على
الموسع قدره وعلى المقتر قدره متاعا بالمعروف
حسنينحقا على الم
-------------------------------------
N: Bakara 2/234
والذين يتوفون منكم ويذرون أزواجا
يتربصن بأنفسهن أربعة أشهر وعشرا
M: Bakara 2/240
وصية والذين يتوفون منكم ويذرون أزواجا
لأزواجهم متاعا إلى الحول
-------------------------------------
N: Nisa 4/65
فلا وربك لا يؤمنون حتى يحكموك فيما
شجر بينهم ثم لا يجدوا في أنفسهم حرجا مما
ليماقضيت ويسلموا تس
M: Bakara 2/256
لا إآراه في الدين قد تبين الرشد من الغي
فمن يكفر بالطاغوت ويؤمن بالله فقد استمسك
بالعروة الوثقى
-------------------------------------
N: Bakara 2/283
كم بعضا فليؤد الذي اؤتمن فإن أمن بعض
أمانته
M: Bakara 2/282
ياأيها الذين آمنوا إذا تداينتم بدين إلى أجل
مسمى فاآتبوه وليكتب بينكم آاتب بالعدل ولا يأب
ه الله فليكتب وليملل الذي آاتب أن يكتب آما علم
عليه الحق وليتق الله ربه ولا يبخس منه شيئا فإن
آان الذي عليه الحق سفيها أو ضعيفا أو لا يستطيع
واستشهدوا شهيدين أن يمل هو فليملل وليه بالعدل
من رجالكم فإن لم يكونا رجلين فرجل وامرأتان
ممن ترضون من الشهداء أن تضل إحداهما
---------------------------------------
N: Bakara 2/286
12
ا وسعها لها ما آسبت لا يكلف الله نفسا إل
وعليها ما اآتسبت
M: Bakara 2/284
وإن تبدوا ما في أنفسكم أو تخفوه يحاسبكم
به الله
--------------------------------------
N: Ali-İmran 3/89
أصلحوا فإن إلا الذين تابوا من بعد ذلك و
الله غفور رحيم
M: Ali-İmran 3/86
آيف يهدي الله قوما آفروا بعد إيمانهم
وشهدوا أن الرسول حق وجاءهم البينات والله لا
يهدي القوم الظالمين
------------------------------------
N: Teğabun 64/16
فاتقوا الله ما استطعتم واسمعوا وأطيعوا
M: Ali-İmran 3/102
ياأيها الذين آمنوا اتقوا الله حق تقاته ولا
تموتن إلا وأنتم مسلمون
------------------------------------
N: Feraiz ve Mevaris Ayetleri
M: Nisa 4/8
وإذا حضر القسمة أولوا القربى واليتامى
والمساآين
------------------------------------
N: Belirsiz
M: Nisa 4/11
يوصيكم الله في أولادآم للذآر مثل حظ
الأنثيين
-------------------------------------
N: Had الحد
M: Nisa 4/15
واللاتي يأتين الفاحشة من نسائكم فاستشهدوا
عليهن أربعة منكم فإن شهدوا فأمسكوهن في
الله لهن البيوت حتى يتوفاهن الموت أو يجعل
سبيلا
------------------------------------
N: Nur 24/2
الزانية والزاني فاجلدوا آل واحد منهما
مائة جلدة ولا تأخذآم بهما رأفة في دين الله إن آنتم
لآخر وليشهد عذابهما طائفة تؤمنون بالله واليوم ا
من المؤمنين
M: Nisa 4/16
واللذان يأتيانها منكم فآذوهما فإن تابا
وأصلحا فأعرضوا عنهما إن الله آان توابا
هما فإن تابا رحيماواللذان يأتيانها منكم فآذو
وأصلحا فأعرضوا عنهما إن الله آان توابا رحيما
-------------------------------------
13
N: Belirsiz
M: Nisa 4/19
ولا تعضلوهن لتذهبوا ببعض ما آتيتموهن
بينة وعاشروهن بالمعروفإلا أن يأتين بفاحشة م
-------------------------------------
N: Bakara 2/229
ولا يحل لكم أن تأخذوا مما آتيتموهن شيئا
إلا أن يخافا ألا يقيما حدود الله فإن خفتم ألا يقيما
الله فلا جناح عليهما فيما افتدت بهحدود
M: Nisa 4/21
وآيف تأخذونه وقد أفضى بعضكم إلى
بعض وأخذن منكم ميثاقا غليظا
---------------------------------
N: Nur 24/61
على الأعرج ليس على الأعمى حرج ولا
حرج ولا على المريض حرج ولا على أنفسكم أن
تأآلوا من بيوتكم أو بيوت آبائكم أو بيوت أمهاتكم
أو بيوت إخوانكم أو بيوت أخواتكم أو بيوت
ت عماتكم أو بيوت أخوالكم أو أعمامكم أو بيو
بيوت خالاتكم أو ما ملكتم مفاتحه أو صديقكم ليس
عليكم جناح أن تأآلوا جميعا أو أشتاتا
M: Nisa 4/29
بينكم ياأيها الذين آمنوا لا تأآلوا أموالكم
بالباطل إلا أن تكون تجارة عن تراض منكم ولا
تقتلوا أنفسكم إن الله آان بكم رحيما
----------------------------------
N: Enfâl 8/75
وأولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض في
للهآتاب ا
M: Nisa 4/33
ولكل جعلنا موالي مما ترك الوالدان
والأقربون والذين عقدت أيمانكم فآتوهم نصيبهم إن
الله آان على آل شيء شهيدا
--------------------------------------
N: Tevba 9/5
قتلوا المشرآين حيث وجدتموهم وخذوهم فا
واحصروهم واقعدوا لهم آل مرصد
M: Nisa 4/90
إلا الذين يصلون إلى قوم بينكم وبينهم ميثاق
أو جاءوآم حصرت صدورهم أن يقاتلوآم أو
يقاتلوا قومهم ولو شاء الله لسلطهم عليكم فلقاتلوآم
فإن اعتزلوآم فلم يقاتلوآم وألقوا إليكم السلم فما
جعل الله لكم عليهم سبيلا
--------------------------------------
14
N: Nisa 4/127
وأن تقوموا لليتامى بالقسط
M: Nisa 4/127
ويستفتونك في النساء قل الله يفتيكم فيهن
وما يتلى عليكم في الكتاب في يتامى النساء اللاتي
لا تؤتونهن ما آتب لهن
----------------------------------
N: Tevba 9/5
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم وخذوهم
M: Maide 5/2
ياأيها الذين آمنوا لا تحلوا شعائر الله ولا
ت الشهر الحرام ولا الهدي ولا القلائد ولا آمين البي
الحرام
-----------------------------------
N: Ali-İmran 3/89
إلا الذين تابوا من بعد ذلك وأصلحوا فإن
الله غفور رحيم
M: Ali-İmran 3/86
آيف يهدي الله قوما آفروا بعد إيمانهم
سول حق وجاءهم البينات والله لا وشهدوا أن الر
يهدي القوم الظالمين
---------------------------------
N: Tevba 9/29
قاتلوا الذين لا يؤمنون بالله ولا باليوم الآخر
ولا يدينون دين ولا يحرمون ما حرم الله ورسوله
الحق من الذين أوتوا الكتاب حتى يعطوا الجزية
عن يد وهم صاغرون
M: Maide 5/13
فاعف عنهم واصفح إن الله يحب المحسنين
---------------------------------------
N: Maide 5/49
وأن احكم بينهم بما أنزل الله
M: Maide 5/42
فإن جاءوك فاحكم بينهم أو أعرض عنهم
--------------------------------------
N: Belirsiz
M: Maide 5/106
ياأيها الذين آمنوا شهادة بينكم إذا حضر
دآم الموت حين الوصية اثنان ذوا عدل منكم أو أح
آخران من غيرآم إن أنتم ضربتم في الأرض
من بعد الصلاة فأصابتكم مصيبة الموت تحبسونهما
نشتري به ثمنا ولو آان فيقسمان بالله إن ارتبتم لا
ذا قربى ولا نكتم شهادة الله إنا إذا لمن الآثمين
------------------------------------
N: Nisa 4/140
15
وقد نزل عليكم في الكتاب أن إذا سمعتم
ا ويستهزأ بها فلا تقعدوا معهم آيات الله يكفر به
حتى يخوضوا في حديث غيره إنكم إذا مثلهم إن
الله جامع المنافقين والكافرين في جهنم جميعا
M: En’âm 6/69
من شيء وما على الذين يتقون من حسابهم
ولكن ذآرى لعلهم يتقون
-----------------------------------
N: Tevbe 9/5
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
M: En’âm 6/106
وأعرض عن المشرآين
-------------------------------------
N: Maide 5/5
م الذين أوتوا الكتاب حل لكم وطعامكم وطعا
حل لهم
M: En’âm 6/121
ولا تأآلوا مما لم يذآر اسم الله عليه وإنه
لفسق وإن الشياطين ليوحون إلى أوليائهم ليجادلوآم
وهم إنكم لمشرآونوإن أطعتم
N: Zekat, Üşür ve üşürün yarısı
M: En’âm 6/141
وآتوا حقه يوم حصاده
-----------------------------------
N: Belirsiz
M: En’âm 6/159
لست منهم في شيء إنما أمرهم إلى الله
-------------------------------------
N: Belirsiz
M: A’raf 7/180
وذروا الذين يلحدون في أسمائه
-------------------------------------
N: Belirsiz
M: A’raf 7/199
خذ العفو
-------------------------------------
N: Enfâl 8/41
ن شيء فأن لله خمسه واعلموا أنما غنمتم م
وللرسول
M: Enfâl 8/1
يسألونك عن الأنفال قل الأنفال لله والرسول
-------------------------------------
N: Enfâl 8/66
الآن خفف الله عنكم وعلم أن فيكم ضعفا
يكن منكم مائة صابرة يغلبوا مائتينفإن
16
M: Enfâl 8/16
ومن يولهم يومئذ دبره
---------------------------------
N: Enfâl 8/34
وما لهم ألا يعذبهم الله وهم يصدون عن
نوا أولياءه إن أولياؤه إلا المسجد الحرام وما آا
المتقون ولكن أآثرهم لا يعلمون
M: Enfâl 8/33
وما آان الله ليعذبهم وأنت فيهم وما آان
الله معذبهم وهم يستغفرون
----------------------------------
N: Enfâl 8/41
واعلموا أنما غنمتم من شيء فأن لله خمسه
وللرسول ولذي القربى واليتامى والمساآين وابن
السبيل
M: Haşır 59/6
وما أفاء الله على رسوله منهم فما أوجفتم
من خيل ولا رآاب ولكن الله يسلط رسله على عليه
من يشاء والله على آل شيء قدير
------------------------------------
N: Cihad Ayeti
M: Enfâl 8/61
وإن جنحوا للسلم فاجنح لها
-----------------------------------
N: Enfâl 8/66
الآن خفف الله عنكم وعلم أن فيكم ضعفا
فإن يكن منكم مائة صابرة يغلبوا مائتين وإن يكن
منكم ألف يغلبوا ألفين بإذن الله والله مع الصابرين
M: Enfâl 8/65
ياأيها النبي حرض المؤمنين على القتال إن
يكن منكم عشرون صابرون يغلبوا مائتين وإن يكن
منكم مائة يغلبوا ألفا من الذين آفروا بأنهم قوم لا
يفقهون
--------------------------------------
N: Enfâl 8/75
والذين آمنوا من بعد وهاجروا وجاهدوا
معكم فأولئك منكم وأولوا الأرحام بعضهم أولى
ببعض في آتاب الله إن الله بكل شيء عليم
M: Enfâl 8/72
ذين آمنوا وهاجروا وجاهدوا بأموالهم إن ال
وأنفسهم في سبيل الله والذين آووا ونصروا أولئك
بعضهم أولياء بعض والذين آمنوا ولم يهاجروا ما
وا وإن لكم من ولايتهم من شيء حتى يهاجر
استنصروآم في الدين فعليكم النصر إلا على قوم
بينكم وبينهم ميثاق والله بما تعملون بصير
------------------------------------
N: Muhammed 74/4
17
فإما منا بعد وإما فداء
M: Tevbe 9/5
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
-----------------------------------
N: Belirsiz
M: Tevbe 9/7
إلا الذين عاهدتم عند المسجد الحرام فما
استقاموا لكم فاستقيموا لهم
------------------------------------
N: Tevbe 9/122
وما آان المؤمنون لينفروا آافة فلولا نفر
من آل فرقة منهم طائفة ليتفقهوا في الدين ولينذروا
قومهم إذا رجعوا إليهم لعلهم يحذرون
M: Tevbe 9/120
ل المدينة ومن حولهم من ما آان لأه
الأعراب أن يتخلفوا عن رسول الله ولا يرغبوا
بأنفسهم عن نفسه ذلك بأنهم لا يصيبهم ظمأ ولا
نصب ولا مخمصة في سبيل الله ولا يطئون موطئا
يغيظ الكفار ولا ينالون من عدو نيلا إلا آتب لهم به
عمل صالح إن الله لا يضيع أجر المحسنين
Tevbe 9/39
إلا تنفروا يعذبكم عذابا أليما ويستبدل قوما
شيئا والله على آل شيء قديرغيرآم ولا تضروه
---------------------------------------
N: Nur 24/62
إنما المؤمنون الذين آمنوا بالله ورسوله
وإذا آانوا معه على أمر جامع لم يذهبوا حتى
ذين يستأذنونك أولئك الذين يؤمنون يستأذنوه إن ال
بالله ورسوله فإذا استأذنوك لبعض شأنهم فأذن لمن
شئت منهم واستغفر لهم الله إن الله غفور رحيم
M: Tevbe 9/44
يؤمنون بالله واليوم الآخر لا يستأذنك الذين
أن يجاهدوا بأموالهم وأنفسهم والله عليم بالمتقين
Tevbe 9/45
إنما يستأذنك الذين لا يؤمنون بالله واليوم
يبهم يترددونالآخر وارتابت قلوبهم فهم في ر
----------------------------------
N: Belirsiz
M: Yunus 10/41
وإن آذبوك فقل لي عملي ولكم عملكم أنتم
بريئون مما أعمل وأنا بريء مما تعملون
-----------------------------------
N: Tevbe 9/5
وخذوهم واحصروهم واقعدوا لهم آل
مرصد
Nisa 4/91
18
فخذوهم واقتلوهم حيث ثقفتموهم وأولئكم
جعلنا لكم عليهم سلطانا مبينا
M: Hicr 15/85
فاصفح الصفح الجميل
Hicr 15/94
ض عن المشرآينوأعر
Zuhruf 43/89
فاصفح عنهم وقل سلام فسوف يعلمون
Casiye 45/14
قل للذين آمنوا يغفروا للذين لا يرجون أيام
الله
---------------------------------------
N: Maide Suresinde neshedildi
M: Nahl 16/67
تتخذون منه سكرا ورزقا حسنا
--------------------------------------
N: Nahl 16/126
وإن عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به ولئن
صبرتم لهو خير للصابرين
M: Nahl 16/106
من بعد إيمانه إلا من أآره من آفر بالله
وقلبه مطمئن بالإيمان ولكن من شرح بالكفر صدرا
فعليهم غضب من الله ولهم عذاب عظيم
--------------------------------------
N: Tevbe 9/113
والذين آمنوا أن يستغفروا ما آان للنبي
للمشرآين ولو آانوا أولي قربى من بعد ما تبين لهم
أنهم أصحاب الجحيم
M: İsrâ 17/24
وقل رب ارحمهما آما ربياني صغيرا
--------------------------------------
N: Nur 24/32
وأنكحوا الأيامى منكم والصالحين من
عبادآم وإمائكم إن يكونوا فقراء يغنهم الله من
فضله والله واسع عليم
M: Nur 24/3
ية الزاني لا ينكح إلا زانية أو مشرآة والزان
لا ينكحها إلا زان أو مشرك وحرم ذلك على
المؤمنين
------------------------------------
N: Nur 24/29
ليس عليكم جناح أن تدخلوا بيوتا غير
ون وما مسكونة فيها متاع لكم والله يعلم ما تبد
تكتمون
M: Nur 24/27
19
ياأيها الذين آمنوا لا تدخلوا بيوتا غير بيوتكم
حتى تستأنسوا وتسلموا على أهلها ذلكم خير لكم
لعلكم تذآرون
------------------------------------
N: Belirsiz
M: Nur 24/58
ليستأذنكم الذين ملكت أيمانكم
----------------------------------
N: tevbe 9/5
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
M: furkan 25/72
وإذا مروا باللغو مروا آراما
---------------------------------------
N: Kıtal Ayetleri
M: Ankebut 29/46
ولا تجادلوا أهل الكتاب إلا بالتي هي أحسن
---------------------------------
N: Belirsiz
M: Şuara 26/224-225-226
ألم ترى )224(والشعراء يتبعهم الغاوون
وأنهم يقولون ما لا )225( واد يهيمونأنهم في آل
يفعلون
-----------------------------------
N: Bakara 2/237
وإن طلقتموهن من قبل أن تمسوهن وقد
فرضتم لهن فريضة فنصف ما فرضتم إلا أن
أو يعفو الذي بيده عقدة النكاح وأن تعفوا يعفون
أقرب للتقوى ولا تنسوا الفضل بينكم إن الله بما
تعملون بصير
M: Ahzâb 33/49
ياأيها الذين آمنوا إذا نكحتم المؤمنات ثم
موهن من قبل أن تمسوهن فما لكم عليهن من طلقت
عدة تعتدونها فمتعوهن وسرحوهن سراحا جميلا
---------------------------------------
N: Cihad Ayetleri
M: Şûrâ 42/39-40
ي هم والذين إذا أصابهم البغ
وجزاء سيئة سيئة مثلها فمن عفا )39(ينتصرون
وأصلح فأجره على الله إنه لا يحب الظالمين
-------------------------------------
N: Belirsiz
M: Şûrâ 42/41
ك ما عليهم من ولمن انتصر بعد ظلمه فأولئ
سبيل
------------------------------------
N: Kıtal Ayetleri
M: Casiye 45/14
20
قل للذين آمنوا يغفروا للذين لا يرجون أيام
الله ليجزي قوما بما آانوا يكسبون
---------------------------------------
N: fetih 48/1-2
ليغفر لك الله ما )1(إنا فتحنا لك فتحا مبينا
تقدم من ذنبك وما تأخر ويتم نعمته عليك ويهديك
صراطا مستقيما
M: Ahkâf 46/9
ا أدري ما قل ما آنت بدعا من الرسل وم
يفعل بي ولا بكم إن أتبع إلا ما يوحى إلي وما أنا إلا
نذير مبين
-------------------------------------
N: Tevbe 9/5
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
Enfâl 8/57
الحرب فشرد بهم من خلفهم فإما تثقفنهم في
M: Muhammed 47/4
فإما منا بعد وإما فداء
------------------------------------
N: Kıtal ve Cihad Ayetleri
M: Muhammed 47/35
فلا تهنوا وتدعوا إلى السلم وأنتم الأعلون
-------------------------------------
N: Mücâdele 58/13
أأشفقتم أن تقدموا بين يدي نجواآم صدقات
فإذ لم تفعلوا وتاب الله عليكم فأقيموا الصلاة وآتوا
بير بما تعملونالزآاة وأطيعوا الله ورسوله والله خ
M: Mücâdele 58/12
ياأيها الذين آمنوا إذا ناجيتم الرسول فقدموا
بين يدي نجواآم صدقة ذلك خير لكم وأطهر فإن لم
تجدوا فإن الله غفور رحيم
-------------------------------------
N: Enfâl Suresi Ayetleri ile
Neshedildi
M: Haşr 59/7
ما أفاء الله على رسوله من أهل القرى فلله
وللرسول ولذي القربى واليتامى والمساآين وابن
فانتهوا واتقوا الله السبيل آي لا يكون دولة بين عنه
بإن الله شديد العقا الأغنياء منكم وما آتاآم
الرسول فخذوه وما نهاآم
-----------------------------------
N: Tevbe 9/5
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
M: Mümtehine 60/8
21
ا ينهاآم الله عن الذين لم يقاتلوآم في الدين ل
ولم يخرجوآم من ديارآم أن تبروهم وتقسطوا
إليهم إن الله يحب المقسطين
--------------------------------------
N: Ali-İmran 3/102
لله حق تقاتهاتقوا ا
M: Teğâbun 64/16
فاتقوا الله ما استطعتم
--------------------------------------
N: Belirsiz
M: Talâk 65/1
لا تخرجوهن من بيوتهن ولا يخرجن إلا أن
يأتين بفاحشة مبينة
Nisa 4/15-16
اللاتي يأتين الفاحشة من نسائكم فاستشهدوا و
عليهن أربعة منكم فإن شهدوا فأمسكوهن في
البيوت حتى يتوفاهن الموت أو يجعل الله لهن
م فآذوهما فإن تابا واللذان يأتيانها منك)15(سبيلا
وأصلحا فأعرضوا عنهما إن الله آان توابا رحيما
---------------------------------------
N: Belirsiz
M: Mearic 70/5
فاصبر صبرا جميلا
--------------------------------------
N: Müzzemmil 73/20
ن ربك يعلم أنك تقوم أدنى من ثلثي الليل إ
ونصفه وثلثه وطائفة من الذين معك والله يقدر
الليل والنهار علم أن لن تحصوه فتاب عليكم
علم أن سيكون منكم فاقرءوا ما تيسر من القرآن
مرضى وآخرون يضربون في الأرض يبتغون من
فضل الله وآخرون يقاتلون في سبيل الله فاقرءوا
ما تيسر منه وأقيموا الصلاة وآتوا الزآاة وأقرضوا
حسنا الله قرضا
M: Müzzemmil 73/2-3-4
نصفه أو انقص منه )2(قم الليل إلا قليلا
أو زد عليه ورتل القرآن ترتيلا)3(قليلا
--------------------------------------
N: Belirsiz
M: Müzzemmil 73/10
نصفه أو انقص منه )2(اقم الليل إلا قليل
أو زد عليه ورتل القرآن ترتيلا)3(قليلا
--------------------------------------
N: Nebe 78/30
فذوقوا فلن نزيدآم إلا عذابا
M: Nebe 78/23
22
لابثين فيها أحقابا
23
2. Rivayetler Çerçevesinde Nesh Edilmediği Özellikle Vurgulanan Ayetler.
Bakara 2/106
ما ننسخ من آية أو ننسها نأت بخير منها أو
مثلها ألم تعلم أن الله على آل شيء قدير
Bakara 2/142
لاهم عن سيقول السفهاء من الناس ما و
قبلتهم التي آانوا عليها قل لله المشرق والمغرب
يهدي من يشاء إلى صراط مستقيم
Bakara 2/143
وآذلك جعلناآم أمة وسطا لتكونوا شهداء
يكم شهيدا وما جعلنا على الناس ويكون الرسول عل
القبلة التي آنت عليها إلا لنعلم من يتبع الرسول
آانت لكبيرة إلا على ممن ينقلب على عقبيه وإن
ن الله الذين هدى الله وما آان الله ليضيع إيمانكم إ
بالناس لرءوف رحيم
Bakara 2/144
قد نرى تقلب وجهك في السماء فلنولينك
قبلة ترضاها فول وجهك شطر المسجد الحرام
وحيث ما آنتم فولوا وجوهكم شطره وإن الذين
وتوا الكتاب ليعلمون أنه الحق من ربهم وما الله أ
بغافل عما يعملون
Bakara 2/187
أحل لكم ليلة الصيام الرفث إلى نسائكم هن
آنتم لباس لكم وأنتم لباس لهن علم الله أنكم
تختانون أنفسكم فتاب عليكم وعفا عنكم فاآلن
باشروهن وابتغوا ما آتب الله لكم وآلوا واشربوا
حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من
ا الصيام إلى الليل ولا تباشروهن الفجر ثم أتمو
وأنتم عاآفون في المساجد تلك حدود الله فلا
تقربوها آذلك يبين الله آياته للناس لعلهم يتقون
Ali-İmran 3/7
منه آيات هو الذي أنزل عليك الكتاب
محكمات هن أم الكتاب وأخر متشابهات فأما الذين
في قلوبهم زيغ فيتبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة
وابتغاء تأويله وما يعلم تأويله إلا الله والراسخون
في العلم يقولون آمنا به آل من عند ربنا وما يذآر
إلا أولوا الألباب
Nisa 4/93
ومن يقتل مؤمنا متعمدا فجزاؤه جهنم خالدا
ابا عظيمافيها وغضب الله عليه ولعنه وأعد له عذ
Tevbe 9/6
وإن أحد من المشرآين استجارك فأجره
حتى يسمع آلام الله ثم أبلغه مأمنه ذلك بأنهم قوم لا
يعلمون
Râd 13/39
تابيمحوا الله ما يشاء ويثبت وعنده أم الك
24
Nahl 16/101
وإذا بدلنا آية مكان آية والله أعلم بما ينزل
قالوا إنما أنت مفتر بل أآثرهم لا يعلمون
Hac 22/52
وما أرسلنا من قبلك من رسول ولا نبي إلا
ى الشيطان في أمنيته فينسخ الله ما يلقي إذا تمنى ألق
الشيطان ثم يحكم الله آياته والله عليم حكيم
25
B. Neshle İlgili Rivayetler.
Taberi Tefsirinde Neshle İlgili Rivayetlerin Kaynaklarına Göre Dağılımını Şu Tabloda Görmek Mümkündür:
Sahabe Kaynaklı: Tabiin Kaynaklı: Abdullah ibn Abbas –33 Katade-49 Abdullah ibn Mesûd –1 İbn Zeyd-33 Abdullah ibn Ömer –1 İkrime-24 Ebi Sa’îd el-Hudrî –1 Sudî-22
el-Hasan el-Basrî- 20
(Sahabe Rivayet Sayısı-36) Mucahid –19 Dahhak –14 İbrahim –11 Şa’bî –9 Said ibn Museyyeb –9 er-Rabî-6 Said ibn Cubeyr –5 Hammam ibn Yahya –4 İbn Cureyc –4 Alkame ibn Kays –2 Yahya –1 Tavus ibn Keysan –1 İbn Tavus –1 Abdullah ibn Bedr –1 Ubeyde –1 Ukbe ibn Ebi Suhba –1 Saîd ibn Mercane –1 Sâlim –1 Âmir –1 Mansur –1 Ebi Malik –1 Kays ibn Sa’d –1 Abdullah ibn Kesîr –1 Ebi Razin –1 Sufyan –1 A’mr ibn Ebi Seleme –1 Zeyd ibn Eslem –1 ( Tabiîn rivayet sayısı 247)
Toplam Rivayet Sayısı 283
26
1. Sahabe Kaynaklı Nesh Rivayetleri.
Bakara 2/62
İbn Abbas Bakara süresi 2/62. ayetinin ) إن الذين آمنوا و الذين هادوا و النصارى و
)الصابئين kısmının Ali-İmran süresi 3/85. ayetinin و من يبتغ غير اإلسالم دينا فلن يقبل منه وهو (
) اسرينفي اآلخرة من الخ kısmi ile nesh edildiğini ileri sürmektedir.13
Bakara 2/109
İbn Abbas Bakara süresi 2/109 ayetinin ) فاعفوا و اصفحوا حتى يأتي اهللا بأمره إن اهللا على
)آل شئ قدير kısmını Tevbe süresi 9/5. Ayetinin )فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم( kısmı
neshettiğini belirtmektedir.14
Bakara 2/115
İbn Abbas Kur’an’dan ilk nesh edilenin kıble olduğunu belirterek, ardından
Bakara süresinin 115. ayetini okumaktadır.15
Bakara 2/180
İbn Abbas Bakara süresi 2/180. ayetinin )إن ترك خيرا الوصية للوالدين و األ قربين (
kısmından mirasçı olanların nesh edildiği ve mirasçı olmayanlar için vasiyetin
geçerli olduğu görüşündedir. Ayrıca ondan bu görüşünü destekleyen iki ayrı rivayet
yer almaktadır.16
İbn Abbas’a göre Bakara süresi 2/180. ayetindeki anne baba ve akrabalara
vasiyet, feraizlerle tamamen nesh edilmiştir. İbn Abbas’tan bu görüşünü destekleyen
diğer bir rivayet de zikir edilmektedir.17
Bakara 2/184.
13 T, I, 323. 14 T, I, 502. 15 T, I, 490. 16 T, II, 117-118. 17 T, II, 118-119
27
İbn Abbas Bakara süresinin 2/185. ayetinin, aynı sürenin 2/184. ayeti ile nesh
edildiği görüşündedir.18
Abdullah ibn Ömer’e göre Bakara süresi 2/184. ayetinin ) و على الذين يطيقونه فدية
)طعام مسكين kısmını aynı sürenin 185. ayetinin ) فمن شهد منكم الشهر فليصمه و من آان مريضا
)أو على سفر فعدة من أيام أخر kısmı nesh etmiştir.19
İbn Abbas Bakara süresi 2/185. ayetinin )فعدة من أيام أخر ( kısmı ile 184.
ayetinden fidyenin nesh edildiğini ifade etmektedir.20
İbn Abbas’a göre Bakara süresinin2/184. ayeti kendinden sonra nazil olan 185.
ayetin )فمن شهد منكم الشهر فليصمه و من آان مريضا أو على سفر فعدة من أيام أخر( kısmı ile nesh
edilmiştir. Ruhsat ise oruca güç yetiremeyen yaşlı kadın ve erkeğe, endişelendikleri
zaman hamile kadınlar ve çocuk emziren kadınlar için geçerli olmuştur. Ayrıca
ondan bu görüşünü destekleyen diğer bir rivayet zikr edilmektedir.21
İbn Abbas, Bakara süresinin 2/184. ayetinin mensuh olmadığını
savunmaktadır.22
Bakara 2/216.
İbn Abbas'a göre Bakara süresi 2/216. ayetinin ) آتب عليكم القتال وهو آره لكم(
kısmını aynı sürenin 2/285. ayetinin kısmı nesh etmiştir.23 )قالوا سمعنا و أطعنا(
Bakara 2/282.
Ebi Said el-Hudri de Bakara süresi 2/283. ayetinin )فإن أمن بعضكم بعضا( kısmının
kendisinden önceki 2/282. ayetini nesh ettiğini belirtmektedir.24
18 T, II, 131. 19 T, II, 133. 20 T, II, 134. 21 T, II, 135-138. 22 T, II, 138. 23 T, II, 344.
28
Bakara 2/ 284.
Abdullah İbn Mesud Bakara süresi 2/284. ayetinin )في أنفسكم أو تخفوه اإن تبدوا م
) به اهللاميحاسبك kısmını, kendisinden sonra nazil olan 2/285. ayetinin ( ها ما آسبت و عليها ل
kısmı nesh etti demektedir.25 ( ما اآتسبت
Abdullah İbn Abbas Bakara süresinin 2/284. ayetinden hiç bir şey nesh
edilmediğini belirtmektedir.26
Ali-İmran 3/102.
İbn Abbas Ali-İmran süresi 3/102. ayetinin ) إتقوا اهللا حق تقاته ( kısmının mensuh
olmadığı görüşündedir.27
Nisa 4/8.
İbn Abbas Nisa süresi 4/8. ayetinin mensuh olmadığı görüşündedir.28
Nisa 4/11.
İbn Abbas Nisa süresi 4/11. ayetinin ) يوصيكم اهللا في أوالدآم( kısmının nesh
edildiğini ifade etmektedir.29
Nisa 4/33.
İbn Abbas Nisa süresi 4/33. ayetinin ) و الذين عقدت أيمانكم فآتوهم نصيبهم( kısmını,
aynı ayetin baş tarafındaki )و لكل جعلنا موالي( kısmı ile nesh edildiğini belirtmektedir.30
Nisa 4/93.
24 T, III. 19. 25 T, III. 148. 26 T, III. 148. 27 T, IV. 29. 28 T, IV. 263. 29 T, IV. 275-276. 30 T, V. 53.
29
İbn Abbas bu ayetin tefsiri ile ilgili zikir edilen iki rivayette ondan hiç bir şey
nesh edilmediğini tekit etmektedir.31
En'am 6/106.
İbn Abbas En'am süresi 6/106. ayetin ) و أعرض عن المشرآين( kısmını Tevbe
süresi 9/5. ayetinin )وجدتموهمثاقتلوا المشرآين حي ( kısmı ile nesh edildiğini ifade
etmektedir.32
En'am 6/141.
İbn Abbas En'am süresinin 6/141. ayetini öşür ve öşürün yarısının nesh ettiğini
belirtmektedir. Ayrıca İbn Abbas’tan bu görüşünü destekleyen diğer bir rivayet zikr
edilmektedir.33
Enfal 8/65-66.
İbn Abbas’a göre Enfal süresi 8/65. ayetin hükmünü ondan sonra nazil olan
8/66. ayet nesh etmiştir. İbn Abbas’tan bu görüşünü pekiştiren diğer bir rivayet de
gelmektedir.34
Enfal 8/72.
İbn Abbas Enfal süresinin 8/72. ayetinin kendisinden sonra nazil olan 8/75. ayet ile nesh edildiğini
belirtmektedir.35
Hicr 15/94.
İbn Abbas Hicr süresi 15/94. ayetinin ) و أعرض عن الشرآين( kısmının mensuh
olduğunu belirtmektedir.36
Nahl 16/126.
31 T, V. 219. 32 T, VII. 308. 33 T, VIII. 58. 34 T, X. 39. 35 T, X. 51-52. 36 T, XIV. 69.
30
İbn Abbas Nahl süresi 16/126. ayetinin ) و إن عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به(
kısmının mensuhlardan olduğunu savunmaktadır.37
İsra 17/24.
İbn Abbas İsra süresi 17/24. ayetinin ) و قل رب ارحمهما آما ربياني صغيرا( kısmının
mensuh olmadığını belirtmektedir.38
Nur 24/27.
İbn Abbas'a göre Nur süresinin 24/27. ayeti aynı sürenin 24/29. ayeti ile nesh
edilmiştir.39
Casiye 45/14.
İbn Abbas, Casiye süresinin 45/14. ayetinin mensuh ayetlerden olduğunu
belirtmektedir.40
Muhammed 47/4.
İbn Abbas, Muhammed süresinin 47/4. ayetini Tevbe süresinin 9/5. ayetinin
nesh ettiğini ifade etmektedir.41
Mucadele 58/12.
İbn Abbas Mucadele süresinin 58/12. ayetini zekat ayeti tarafından nesh
edildiğini ileri sürmektedir.42
2. Tabiîn Kaynaklı Nesh Rivayetleri.
Bakara 2/109.
37 T, XIV. 196. 38 T, XV. 68. 39 T, XVIII. 110. 40 T, XXV. 144. 41 T, XXVI. 41. 42 T, XXIX. 20.
31
Katade Bakara süresi 2/109. ayetinin ) فاعفوا و اصفحوا حتى يأتي اهللا بأمره( kısmını,
Tevbe süresi 9/29. ayetinin )ون باهللا و ال باليوم اآلخراتلوا الذين ال يؤمنق( kısmı nesh ettiğini
ifade etmektedir.43
Katade’den gelen diğer rivayette ise Bakara süresi 2/109. ayetinin aynı kısmını
Tevbe suresi 9/5. ayetinin ) اقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم( kısmı nesh etmiştir.44
er-Rabi'ye göre Bakara süresi 2/109. ayetini ) فاعفوا و اصفحوا حتى يأتي اهللا بأمره(
kısmını, Tevbe süresinin 9/29. ayeti nesh etmiştir.45
Suddi de Bakara süresi 2/109. ayetinin )فاعفوا و اصفحوا حتى يأتي اهللا بأمره( kısmını
Tevbe süresinin 9/29. ayeti nesh etti demektedir.46
Bakara 2/115.
Katade Bakara süresi 2/115. ayetinin )وهللا المشرق و المغرب فأينما تولوا فثم وجه اهللا(
kısmını, aynı sürenin 2/149. ayetinin )و من حيث خرجت فول وجهك شطر المسجد الحرام(
kısmı nesh etti demektedir.47Ayrıca ondan bu görüşünü destekleyen diğer bir rivayet
de gelmektedir.
Yahya'ya göre Bakara süresi 2/115. ayetinin ) فأينما تولوا فثم وجه اهللا( kısmını, aynı
sürenin 2/149. ayeti nesh etmiştir.48
Bakara 2/180.
Katade Bakara süresi 2/180. ayetinin ذا حضر أحدآم الموت ان ترك خيرا إآتب عليكم (
)الوصية للوالدين و األقربين kısmından anne-babanın nesh edildiğini belirtmektedir. Ondan
bu görüşünü tekit eden diğer bir rivayet de zikir edilmektedir.49
43 T, I. 490. 44 T, I. 490. 45 T, I. 490. 46 T, I. 490. 47 T, I. 502. 48 T, I. 502. 49 T, II. 117.
32
İbn Tavus ( babasından ) Bakara süresi 2/180. ayetini miras ayetinin nesh
ettiğini savunmaktadır.50
Hasan'a göre Bakara süresi 2/180. ayetinin ) الوصية للوالدين و األقربين ( kısmından
anne-baba için vasiyet nesh edilmiştir. Ayrıca ondan bu görüşünü destekleyen diğer
bir rivayet zikir edilmektedir.51
er-Rabi Bakara süresi 2/180. ayetinin آتب عليكم إذا حضر أحدآم الموت أن ترك خيرا (
)ة للوالدين و األقربينالوصي kısmında, Nisa süresindeki miras ayeti nazil olunca anne-baba
hükmünü nesh ettiğini ileri sürmektedir.52
İbn Zeyd'e göre Bakara süresi 2/180. ayetinin ( ) أن ترك خيرا الوصية للوالدين و
kısmını, Allah tamamen nesh etmiştir.53 األقربين
Abdullah ibn Bedr, İbn Ömer’den Bakara süresi 2/180. ayetinin ) ان ترك خيرا
)الوصية للوالدين و األقربين kısmını miras ayeti nesh etti dediğini duyduğunu
belirtmektedir.54
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre Bakara süresi 2/180. ayetinin ) ان ترك خيرا
)الدين و األقربينالوصية للو kısmı miras ayeti ile nesh edilmiştir.55
Katade Bakara süresinin vasiyet hakkındaki ayetini Nisa süresindeki miras
ayetinin nesh ettiğini iddia etmektedir.56
Mucahid Bakara süresi 2/180. ayetinin )ان ترك خيرا الوصية للوالدين و األقربين(
kısmının mensuh olduğunu, Nisa süresi 4/11. ayetinin ) يوصيكم اهللا في أوالدآم( kısmının
50 T, II. 117. 51 T, III. 117-118. 52 T, II. 118. 53 T, II. 118. 54 T, II. 119. 55 T, II. 119. 56 T, II. 119.
33
nesh ettiğini ifade etmektedir.57Ondan bu fikrini destekleyen diğer bir rivayet yer
almaktadır.
Suddi'ye göre de Bakara süresi 2/180. ayetinin وت ان آتب عليكم إذا حضر أحدآم الم(
)ترك خيرا الوصية للوالدين و األقربين kısmını, Nisa süresi 4/11. ayetinin ) يوصيكم اهللا في
)أوالدآم kısmı nesh etmiştir.
Bakara 2/184.
Alkame'ye göre Bakara süresi 2/184. ayetinin )و على الذين يطيقونه فدية طعام مسكين(
kısmını, aynı sürenin 2/185. ayetinin ) شهر رمضان الذي أنزل فيه القرآن هدى للناس و بينات من
)الهدى و الفرقان فمن شهد منكم الشهر فليصمه kısmı nesh etmiştir. Ayrıca ondan bu görüşünü
destekleyen diğer bir rivayet zikir edilmektedir.58
İbrahim'e göre Bakara süresinin 2/184. ayeti kendisinden önceki ayeti nesh
etmiştir.59
Dahhak Bakara süresi 2/185. ayetinin )فعدة من أيام أخر( kısmının, aynı sürenin
2/184. ayetindeki fidyeyi nesh ettiğini söylemektedir.60
İbrahim’den nakil edilen diğer rivayette ise Bakara süresi 2/184. ayetinin ) و
)يطيقونه فدية طعام مسكين على الذين baş kısmını, devamı olan ) و أن تصوموا خير لكم إن آنتم
)تعلمون kısmı nesh etmiştir.61
İkrime'ye göre Bakara süresi 2/184. ayetinin )و على الذين يطيقونه فدية طعام مسكين(
kısmını, aynı sürenin 2/185. ayetinin )صمهفمن شهد منكم الشهر فلي( kısmı nesh etmiştir.62
Ubeyde'ye göre Bakara süresi 2/184. ayetinin )يقونه فدية طعام مسكينطو على الذين ي(
kısmını, aynı sürenini 2/185. ayetinin ) فمن شهد منكم الشهر فليصمه( kısmı nesh etmiştir.63
57 T, II. 119. 58 T, II. 133. 59 T, II. 133. 60 T, II. 135. 61 T, II. 135. 62 T, II. 135-136.
34
İkrime’den rivayet edilen diğer haberde ise Bakara süresi 2/184. ayetinin ) و
)على الذين يطيقونه فدية طعام مسكين kısmı mensuh değildir.64
Hammam ibn Yahya, Bakara süresi 2/184. ayetinin ) و على الذين يطيقونه فدية طعام
)مسكين kısmını, aynı sürenini 2/185. ayetinin ) شهر رمضان الذي أنزل فيه القرآن هدى للناس و
)أيام أخر ات من الهدى و الفرقان فمن شهد منكم الشهر فليصمه ومن آان مريضا أو على سفر فعدة منبين
kısmı nesh ettiğini belirtmektedir. Ruhsatın güç yetiremedikleri zaman yaşlı erkek ve
kadına, karnındaki çocuğundan endişelenen hamile kadın ve elindeki çocuğundan
endişelenen emzikli kadın için sabit kılındığını belirtmektedir.65
Bakara 2/190.
İbn Zeyd'ye göre Bakara süresinin 2/190. ayetini, Tevbe süresi 9/36. ayetinin )
)قاتلوا المشرآين آافة آما يقاتلونكم آافة kısmı nesh etmiştir.66
Bakara 2/191.
Katade Bakara süresi 191. ayetinin ) و ال تقاتلوهم عند المسجد الحرام حتى يقاتلوآم فيه
(kısmını, Tevbe süresi 9/5. ayetinin )فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم( kısmı nesh ettiğini
belirtmektedir. Katade’den ayrıca bu görüşünü destekleyen diğer bir rivayet de zikir
edilmektedir.67
er-Rabi Bakara süresi 2/191. ayetinin ) و ال تقاتلوهم عند المسجد الحرام حتى يقاتلوآم فيه(
kısmının nesh edildiğini ifade etmektedir. 68
Bakara 2/194.
İbn Zeyd'e göre Bakara süresi 2/194. ayetinin tamamı nesh edilmiştir.69
63 T, II. 135. 64 T, II. 137. 65 T, II. 136. 66 T, II. 189. 67 T, II. 192. 68 T, II. 192. 69 T, II. 198.
35
Bakara 2/215.
es-Suddi Bakara süresi 2/215. ayetinin يسألونك ماذا ينفقون قل ما أنفقتم من خير فللوالدين (
)و األقربين kısmını zekat ayetinin nesh ettiğini belirtmektedir.70
Bakara 2/219.
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre Nisa süresi 4/43. ayetinin ) يا أيها الذين آمنوا ال
)ة وأنتم سكارى حتى تعلموا ما تقولون تقربوا الصال kısmı ve Bakara süresi 2/219. ayetinin
)ر قل فيهما اثم آبير ومنافع للناس وإثمهما أآبر من نفعهماسيسألونك عن الخمر والمي( kısmı Maide
süresinin 5/90-91 ayeti ile nesh edilmiştir.71
Suddi, Bakara süresinin 2/219. ayetini ve Nisa süresi 4/43. ayetinin ) يا أيها الذين
)آمنوا ال تقربوا الصالة وأنتم سكارى حتى تعلموا ما تقولون kısmını Maide süresinin 5/90-91
ayetlerinin nesh ettiğini belirtmektedir.72
İbn Zeyd Bakara süresinin 2/219. ayetini okuduktan sonra bu üçü de Maide
süresinde nesh edildi demektedir.73
Suddi, Bakara süresi 2/219. ayetinin ) ويسألونكم ماذا ينفقون قل العفو( kısmını zekâtın
nesh ettiğini iddia etmektedir.74
Bakara 2/221.
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre Bakara süresi 2/221. ayetinin ) وال تنكحوا
)ؤمنواالمشرآين حتى ي kısmından Ehli kitabın kadınları nesh edilmiştir.75
Bakara 2/228.
70 T, II. 343. 71 T, II. 361-362. 72 T, II. 362-363. 73 T, II. 363-364. 74 T, II. 367. 75 T, II. 376.
36
Hammam ibn Yahya Bakara süresi 2/228. ayetin ) والمطلقات يتربصن بأنفسهن ثالثة
)قروء kısmından, zifafa girmeden boşanan, ay halinden kesilince, ay hali görmeyenler
ve hamileli kadınların nesh edildiğini ifade etmektedir.76
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre Bakara süresinin 228. ayeti 229. ayeti ile
nesh edilmiştir.77
Bakara 2/229.
Ukbe ibn Ebi Suhba'ya göre Bakara süresi 2/229. ayetinin ) فال جناح عليهما فيما
)افتدت به kısmı nesh edilmiştir.78
Bakara 2/235.
İbn Zeyd' göre Bakara süresi 2/235. ayetinin )إال أن تقولوا قوال معروفا( kısmı, aynı
ayetin devamı olan )وال تعزموا عقدة النكاح حتى يبلغ الكتاب أجله( kısmı ile nesh edilmiştir.79
Bakara 2/236.
Katade, Bakara süresi 2/234. ayetinin )تموهن من قبل أن تمسوهن وقد فرضتم لهن وإن طلق
)فريضة فنصف ما فرضتم kısmının kendinden öncekileri nesh etti dediğini
belirtilmektedir.80
Said ibn el-Museyyeb'e göre ise Bakara süresinin 2/236. ayetini, Ahzab
süresinin 33/49. ayeti nesh etmiştir.81
Bakara 2/237.
Katade'ye göre Bakara süresi 2/235. ayetinin ) وإن طلقتموهن من قبل أن تمسوهن وقد
)فريضة فنصف ما فرضتم فرضتم لهن kısmı kendinden önceki ayeti nesh etmiştir.82
76 T, II. 439. 77 T, II. 451. 78 T, II. 472. 79 T, II. 527. 80 T, II. 533. 81 T, II. 533. 82 T, II. 540.
37
Bakara 2/240.
Hammam ibn Yahya, Bakara süresi 2/240. ayetinin ) والذين يتوفون منكم ويذرون
)اجهم متاعا الى الحول غير إخراجأزواجا وصية ألزو kısmının daha sonra Nisa süresinde nesh
edildiğini belirtmektedir.83
er-Rabi de Bakara süresinin 2/240. ayetinin Nisa süresinde nesh edildiği
görüşünü savunmaktadır.84
Dahhak, Bakara süresi 2/240. ayetinin الى الحول غير إخراجصية ألزواجهم متاعا و(
)kısmının nesh edildiğini belirtmektedir. Ayrıca Dahhak’tan bu görüşünü tekit eden
diğer bir rivayet zikir edilmektedir.85
İbn Cüreye'ye göre Bakara süresinin 2/240. ayetini miras ayeti nesh etmiştir.86
İbn Zeyd Bakara süresi 2/240. ayetindeki bir senelik nafakayı, aynı sürenin
2/234. ayetinin ) أنفسهن أربعة أشهر وعشرابوالذين يتوفون منكم ويذرون أزواجا يتربصن( kısmı
nesh ettiğini belirtmektedir.87
Katade Bakara süresinin 2/240. ayetinin nesh edildiğini savunmaktadır.88
Suddi, Bakara süresinin 2/240. ayetini mirasin dörtte bir ve sekizde bir
paylarının nesh ettiğini kabul etmektedir.89
İbrahim de Bakara süresi 2/240. ayetinin ) و الذين يتوفون منكم ويذرون أزواجا وصية
)ألزواجهم متاعا الى الحول غير إخراج kısmının mensuh olduğunu iddia etmektedir.90
Bakara 2/256.
83 T, II. 579. 84 T, II. 579. 85 T, III. 580. 86 T, II. 580. 87 T, II. 580. 88 T, II. 580-581. 89 T, II. 581. 90 T, II. 581.
38
Suddi’ye göre Nisa süresinin 4/65. ayeti Bakara süresi 2/256. ayetinin ) ال إآراه
)في الدين ) kısmını nesh etmiştir.91
İbn Zeyd Bakara süresi 2/256. ayetinin )العروة الوثقى( yukarıdaki olan kısmının
mensuh olduğunu ifade ediyor.92
Bakara 2/282.
Şa'bi’ye göre Bakara süresi 2/283. ayetinin )فإن أمن بعضكم بعضا( kısmı
kendisinden öncekileri nesh etmiştir.93
İbn Zeyd de Bakara süresi 2/283. ayetinin )فإن أمن بعضكم بعضا فليؤد الذي أؤتمن أمانته(
kısmının kendisinden önceki ayeti nesh ettiği görüşündedir.94
Dahhak'a göre de Bakara süresi 2/283. ayetinin )فإن أمن بعضكم بعضا( kısmı
kendisinden önceki ayeti nesh etmiştir.95
Bakara 2/284.
Said ibn Mercane Bakara süresi 2/284. ayetinin )و إن تبدوا ما في أنفسكم أو تخفوه(
kısmını, 286. ayetin )ال وسعها لها ما آسبت و عليها ما إآتسبتال يكلف اهللا نفسا إ( kısmı tarafından
nesh edildiğini ileri sürmektedir.96
Mucahid Bakara süresi 2/284. ayetinin aynı sürenin 286. ayeti ile nesh
edildiğini ifade etmektedir.97
Salim Bakara 2/284. ayetinin )ه يحاسبكم به اهللاو إن تبدوا ما في أنفسكم أو تخفو( kısmını
aynı sürenin 2/286. ayetinin )ال يكلف اهللا نفسا إال وسعها( kısmı nesh ettiğini
belirtmektedir.98
91 T, III. 15. 92 T, III. 16. 93 T, III. 18. 94 T, III. 18. 95 T, III. 20. 96 T, III. 144. 97 T, III. 144-145. 98 T, III. 145.
39
Said ibn Cubeyr Bakara 2/284. ayetinin )و إن تبدوا ما في أنفسكم أو تخفوه( kısmını
aynı sürenin 2/286. ayetinin )وسعهال يكلف اهللا نفسا إال ( kısmı nesh ettiği görüşünü kabul
ediyor.99
Amir’e göre, de Bakara süresi 2/284. ayetini, aynı sürenin ) ال يكلف اهللا نفسا إال
)وسعها لها ما آسبت kısmı nesh etmektedir.100
Şa'bi Bakara süresinin 2/284. ayetini aynı sürenin 2/286. ayetinin ) نفسا ال يكلف اهللا
)إال وسعها kısmı tarafından nesh edildiğini belirtmektedir. Yine Şa'bi’den bu görüşü
tekit eden (üç-dört ) ayrı rivayet zikr edilmektedir.101
Dahhak'a göre, de Bakara 2/284. ayetinin )و إن تبدوا ما في أنفسكم أو تخفوه( kısmını,
aynı sürenin 2/286. ayetinin )لها ما آسبت و عليها ما إآتسبت( kısmı nesh etmiştir.102
Katade'de Bakara süresi 2/284. ayetinin )و إن تبدوا ما في أنفسكم أو تخفوه يحاسبكم به اهللا(
kısmını, aynı sürenin 2/286. ayetinin )ال يكلف اهللا نفسا إال وسعها( kısmı nesh etti diyerek
yukarıda belirtilen görüşü desteklemektedir. Ayrıca Katade'den bu söylediklerini
tekit eden dört ayrı rivayet yer almaktadır.103
er-Rabi'den Bakara süresi 2/284. ayetinin tefsiri hususunda, “bu ayet
muhkemdir, ondan hiç bir şey nesh edilmemiştir” dediği rivayet edilmektedir.104
Ali-İmran 3/86-89.
Suddi, Ali-İmran süresi 3/86. ayeti, aynı sürenin 2/89.ayeti ile nesh edildiğini
ifade etmektedir.105
Ali-İmran 3/102.
99 T, III. 145. 100 T, III. 145. 101 T, III. 145-146. 102 T, III. 146. 103 T, III. 147. 104 T, III. 148. 105 T, III. 340.
40
Katade'nin Ali-İmran süresinin 3/102. ayetini, Teğabün süresi 64/16. ayetinin
)عوافاتقوا اهللا ما استطعتم و اسمعوا و اطي( kısmı nesh etti dediği belirtilmektedir.106
er-Rabi ibn Enes'e göre Ali-İmran süresi 3/102. ayetinin( )اتقوا اهللا حق تقاته kısmı,
Teğabün 64/16. ayetinin ( )فاتقوا اهللا ما استطعتم kısmı ile nesh edilmiştir.107
Suddi'ye göre, de Ali-İmran süresinin 3/102. ayetini Allah Teğabün süresi
64/16. ayetinin )تقوا اهللا ما استطعتماف( kısmı ile nesh etmiştir.108
İbn Zeyd'de Ali-İmranın 3/102. ayetini Teğabun süresinin 64/16 ayetinin )تقوا اف
)اهللا ما استطعتم kısmı nesh etti diyerek, yukarıdaki görüşe katılmaktadır.109
Nisa 4/8.
İbrahim ve Şa'bi Nisa süresinin bu ayetinin muhkem bir ayet olup, mensuh
olmadığını belirtmektedirler.110
Sa'id ibn Cübeyr'e göre Nisa süresinin 4/8. ayeti muhkem ayettir, mensuh
değildir.111
İbrahim de bu ayet hakkında; o ayet muhkem ayettir, mesuh değildir
demektedir.112
Hasan ve Mansur Nisa süresinin 4/8. ayetini muhkem bir ayet olduğunu ve
mensuh olmadığını ifade ediyorlar.113
Katade Nisa süresi 4/8. ayetinin )تامى و المساآينيو إذا حضر القسمة أولوا القربى و ال(
kısmının mensuh olduğu görüşündedir.114
106 T, IV. 29. 107 T, IV. 29. 108 T, IV. 29. 109 T, IV. 29-30. 110 T, IV. 263. 111 T, IV. 263. 112 T, IV. 263. 113 T, IV. 264. 114 T, IV. 264.
41
Said ibn Museyyeb Nisa süresinin bu ayetini feraiz ve mevarisler nesh ettiğini
ifade ediyor.115
Ebi Malik'e göre de mevaris ayeti Nisa süresinin 4/8. ayetini nesh etmiştir.116
Dahhak'ta mevaris ayetinin Nisa süresi 4/8. ayetini nesh ettiği görüşündedir.117
Nisa 4/11.
Mucahid Nisa süresinin 4/11. ayetini nesh edildiğini belirtmektedir.118
Nisa 4/15.
İbn Zeyd Nisa süresinin 4/15. ayetinin nesh edildiğini kabul etmektedir.119
Dahhak ibn Müzahim'e göre Nisa süresi 4/15. ayetinin )أو يجع اهللا لهن سبيال(
kısmını Had ( لحدا ) nesh etmiştir.120
Suddi, Nisa süresinin 4/15. ayetini ve onunla beraber Nisa süresi 4/19. ayetinin
)مما أتيتموهن شيئا إال أن يأتين بفاحشة مبينة و عاشروهن بالمعروف ( kısmının Hududun )دودحال(
belli olmasıyla nesh edildiklerini belirtmektedir.121
Nisa 4/16.
Mucahid Nisa süresi 4/16. ayetinin )و اللذان يأتيانها منكم فآذوهما( kısmının Nur
süresindeki ayet tarafından nesh edildiğini belirtmektedir. Ayrıca Mücahid'den bu
görüşünü destekleyen ikinci bir rivayet zikir edilmektedir.122
İkrime ve el-Hasan el-Basri Nisa süresinin 4/16. ayetinin Nur süresi 24/2. ayeti
ile nesh edildiğini belirtmektedirler.123
115 T, IV. 264. 116 T, IV. 264. 117 T, IV. 265. 118 T, IV. 276. 119 T, IV. 293. 120 T, IV. 293. 121 T, IV. 292-293. 122 T, IV. 297. 123 T, IV. 297.
42
Suddi Nisa süresinin 4/15. ayetinin )والالتي يأتين الفاحشة من نسائكم( tamamını bu
konuda haddın belli olması ile nesh edildiğini belirtmektedir.124
Dahhak da yukarıdaki zikir edilen görüşü tekit ederek had o ayeti nesh etti
demektedir.125
Katade Nisa süresi 4/15. ve 16. ayetlerini bu konuda had cari olması ile nesh
edildiğini savunmaktadır. Bu ayetlerin tefsirinde Katade’den iki rivayet zikir
edilmektedir. Bu rivayetlerin biri diğerini desteklemektedir.126
İbn Zeyd Nisa süresinin 4/16. ayetinin nesh edildiğini belirtmektedir.127
Nisa 4/ 21.
İbn Zeyd göre Nisa süresinin 4/20. ve 21. ayetlerini Bakara süresi 2/229.
ayetinin )حدود اهللا فإن خفتم أال يقيما حدود و ال يحل لكم أن تأخذوا مما آتيتموهن شيئا إال أن يخافا أال يقيما
)اهللا فال جناح عليهما فيما إفتدت به kısmı nesh etmektedir.128
Nisa 4/29.
İkrime ve el-Hasan el-Basri Nisa süresinin 4/29. ayetini Nur süresi24/61.
ayetinin nesh ettiğini ileri sürmektedirler.129
Nisa 4/33.
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre Nisa süresinin 4/33. ayeti Enfal süresi
8/75. ayetinin )و أولوا األرحام بعضهم أولى ببعض في آتاب اهللا( kısmı ile nesh edilmiştir.130
124 T, IV. 297. 125 T, IV. 297. 126 T, IV. 297-298. 127 T, IV. 297. 128 T, IV. 317. 129 T, V. 31. 130 T, V. 52.
43
Katade’den Nisa süresinin 4/33. ayetini Enfal süresi 8/75. ayetinin ) و أولوا األرحام
)اهللابعضهم أولى ببعض في آتاب ) kısmı ile nesh edildiğine dair iki rivayet zikir
edilmektedir.131
Hammam ibn Yahya da Nisa süresi 4/33. ayetinin ( )و الذين عقدت أيمانكم فآتوهم
)و أولوا األرحام بعضهم أولى ببعض في آتاب اهللا( kısmının, Enfal süresi 8/75. ayetinin نصيبهم
kısmı ile nesh edildiği görüşünü benimsemektedir.132
Nisa 4/43.
Mücahid, Nisa süresi 4/43. ayetini bu )و أنتم سكارى حتى تعلموا ما تقولون( kısmının
içkinin yasaklanması ile nesh edildiğini ifade etmektedir.133
Katade de Nisa süresi 4/43. ayetinin )رىال تقربوا الصالة و أنتم سكا( kısmının içkinin
yasaklanması ile nesh edildiği görüşünü savunmaktadır.134
Nisa 4/90.
Katade'ye göre, Nisa süresi 4/90. ayeti )فإن إعتزلوآم( kısmını Tevbe süresi 9/5.
ayetinin )فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم( kısmı nesh etmiştir.135
Hammam ibn Yahya Nisa süresinin 4/90. ayetini, Tevbe süresi9/5. ayetinin
)فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم وخذوهم و احصروهم و اقعدوا لهم آل مرصد( kısmı ile nesh
edildiğini belirtmektedir.136
İbn Zeyd'e göre, Nisa süresi 4/90. ayetinin tamamı cihad ayeti ile nesh
edilmiştir.137
Nisa 4/93.
131 T, V. 52. 132 T, V. 52. 133 T, V. 96. 134 T, V. 96. 135 T, V. 200. 136 T, V. 200. 137 T, V. 200-201.
44
Said ibn Cübeyr’den Nisa süresi 4/93. ayetinden hiç bir şeyin nesh
edilmediğine dair iki rivayet yer almaktadır.138
Dahhak ibn Mezahim de bu ayetten hiç bir şeyin nesh edilmediğini ifade
etmektedir.139
Nisa 4/127.
İbn Zeyd'e göre, يفتيكم فيهن و ما يتلى عليكم في الكتاب في يتامى و يستفتونك في النساء قل اهللا(
)النساء االتي ال تؤتونهن ما آتب لهن Nisa süresi 4/127. ayetinin bu kısmını ayetin devamı
olan )بالقسطىو أن تقوموا لليتام ( kısmı ile nesh edilmiştir.140
Maide 5/2.
Amir, Maide süresinden ancak 5/2. ayetinin ) ال تحلوا شعائر اهللا و ال الشهر الحرام و ال
)الهدي و ال القالئد kısmının nesh edildiğini ifade etmektedir.141
Mücahid, Maide süresi 5/2. ayetinin )ياأيها الذين آمنوا ال تحلوا شعائر اهللا( kısmını,
Tevbe süresi 9/5. ayetinin )فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم( kısmı nesh ettiğini
savunmaktadır.142
Şa'bi'ye göre, Maide süresi 5/2. ayetinin )ياأيها الذين آمنوا ال تحلوا شعائر اهللا(
kısmından başkası nesh edilmemiştir.143
Katade de Maide süresinin 5/2. ayetini, Tevbe süresi 9/5. ayetinin ) فاقتلوا
)المشرآين حيث وجدتموهم kısmı ile nesh edildiği görüşündedir. Ayrıca Katade’den bu
görüşünü destekleyen diğer bir rivayet zikir edilmektedir.144
138 T, V. 219-220. 139 T, V. 221. 140 T, V. 304. 141 T, VI. 60. 142 T, VI. 60. 143 T, VI. 60. 144 T, VI. 60-61.
45
Dahhak’a göre, de Maide süresi 5/2. ayetinin ) هللا و ال الشهر الحرام و ال اال تحلوا شعائر
)الهدي و ال القالئد وال آمين البيت الحرام kısmı Tevbe süresi 9/5. ayetinin ) فاقتلوا المشرآين حيث
)وجدتموهم kısmı ile nesh edilmiştir.145
İbn Zeyd, Maide süresinin 5/2. ayetini cihad ayetinin neshettiğini ileri
sürmektedir. İbn Zeyd’den bu fikrini tekit eden iki rivayet zikir edilmektedir.146
Maide 5/13.
Katade'ye göre, Maide süresi 5/13. ayetinin )فاعف عنهم و اصفح إن اهللا يحب المحسنين(
kısmını, Tevbe süresinin 9/29. ayeti nesh etmiştir. Ayrıca Katade’den bu görüşünü
destekleyen iki ayrı rivayet yer almaktadır.147
Maide 5/42.
İkrime ve el-Hasan el-Basri, Maide süresi 5/42. ayetinin ) فإن جاؤك فاحكم بينهم أو
)أعرض عنهم kısmının, aynı sürenin 5/49.ayetinin ) وأن احكم بينهم بما أنزل اهللا( kısmı ile
nesh edildiği görüşündedirler.148
Suddi'ye göre, Maide süresinin bu ayetini, aynı sürenin 5/49. ayetinin ) وأن احكم
) بما أنزل اهللابينهم kısmı nesh etmiştir.149Suddi’den ayrıca bu görüşü destekleyen üç ayrı
rivayet yer almaktadır.
Mucahid'de Maide süresi 5/42. ayetinin )فإن جاؤك فاحكم بينهم أو أعرض عنهم(
kısmını, 5/49. ayetin )وأن احكم بينهم بما أنزل اهللا( kısmının nesh ettiğini ifade etmektedir.
Mücahid’den rivayet edilen diğer iki haberde bu görüşünü desteklemektedir.150
Maide 5/106.
145 T, VI. 60. 146 T. VI. 60-66. 147 T, VI. 157-158. 148 T, VI. 245. 149 T, VI. 245-246. 150 T, VI. 245.
46
Zeyd ibn Eslem, Maide süresi 5/106. ayetin tamamen nesh edildiğini ileri
sürmekte ve feraizlerin nesh ettiğini belirtmektedir.151
Enam 6/69.
İbn Cüreyc Enam süresinin 6/69. ayetini Nisa süresinin 4/140. ayeti ile nesh
edildiğini belirtmektedir.152
Suddi'ye göre En'am süresinin 6/69. ayeti Nisa süresinin 4/140. ayeti ile nesh
edilmiştir.153
En'am 6/121.
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre, En'am süresinin 6/121. ayetini Maide
süresi 5/5. ayetinin )ا الكتاب حل لكم وطعامكم حل لهم وطعام الذين أوتو( kısmı nesh etmiştir.154
En'am 6/141.
Said ibn Cübeyr En'am süresi 6/141. ayetinin )آتوا حقه يوم حصادهو( kısmının zekat
ayetinin nazil olması ile nesh edildiğini belirtmektedir.155
İbrahim ibn Hanafiyye En'am süresi 6/141. ayetinin )آتوا حقه يوم حصادهو(
kısmının öşür ve öşrün yarısı ile nesh edildiğini savunmaktadır. Ayrıca onun bu
görüşünü tekit eden üç ayrı rivayet yer almaktadır.156
Hasan'a göre bu ayeti zekat ayeti nesh etmiştir.157
Suddi, zekat ayetinin En'am süresi 6/141. ayetinin )آتوا حقه يوم حصادهو ( kısmını
nesh ettiğini belirtmektedir.158
En'am 6/159.
151 T, VII. 106. 152 T, VII. 230. 153 T, VII. 230. 154 T, VIII. 21. 155 T, VIII. 58. 156 T, VIII. 58. 157 T, VIII. 58. 158 T, VIII. 58.
47
Suddi'ye göre, En'am süresi 6/159. ayetinin )ست منهم في شئ إنما أمرهم الى اهللال(
kısmı nesh edilmiştir.159
A'raf 7/180.
İbn Zeyd, A'raf süresi 7/180. ayetinin )ذروا الذين يلحدون في أسمائهو( kısmının
mensuh olduğunu belirtmektedir.160
Ar’af 7/199.
İbn Zeyd, A'raf 7/199. ayetinin )ذ العفوخ( kısmının nesh edildiğini ifade
etmektedir. İbn Zeyd'den ayrıca bu görüşünü destekleyen diğer bir rivayet zikr
edilmektedir.161
Enfal 8/1.
Mücahid ve İkrime’ye göre, Enfal, yani ganimetin Allah ve Resülüne aid
olduğu hususu, aynı süre 8/41. ayetinin )اعلموا أنماغنمتم من شئ فان هللا خمسه وللرسولو(
kısmı ile nesh edilmiştir. Ayrıca onlardan gelen diğer bir rivayet bu görüşlerini tekit
etmektedir.162
Suddi Enfal süresi 8/1. ayetini Allah beşte bir olayı ile nesh ettiğini
belirtmektedir.163
Mucahid’in kendisi de Enfal süresinin 8/1. ayeti ile ilgili, aynı sürenin 8/41.
ayetinin )شئ فان هللا خمسه من تماعلموا أنما غنمو( kısmı ile nesh edildiğini belirtmektedir.164
Enfal 8/16.
159 T, VIII. 106. 160 T, IX. 134. 161 T, IX, 154. 162 T, IX,175-176. 163 T, IX, 175-176. 164 T, IX, 176
48
Kays ibn Sa'd'e göre Enfal süresi 8/16. ayetinin )من يولهم يومئذ دبرهو( kısmı, aynı
sürenin 8/66. ayeti )بوا مئتينغلآلن خفف اهللا عنكم وعلم أن فيكم ضعفا فإن يكن منكم مئة صابرة يا(
kısmı ile nesh edilmiştir.165
Enfal 8/34.
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre, Enfal süresinin 8/33. ayetini aynı sürenin
34. ve 35. ayetleri nesh etmiştir.166
Enfal 8/41.
Katade, Haşır süresinin 59/6. ayetini, Enfal süresi 8/41. ayetinin )اعلموا أنما و
)فان هللا خمسه وللرسول ولذي القربى واليتامى والمساآين وابن السبيلمن شئ م غنمت kısmı nesh ettiğini
belirtmektedir.167
Enfal 8/61.
İbn Zeyd'e göre Enfal süresi 8/61. ayetinin )ان جنحوا للسلم فاجنح لهاو kısmının,
cihad ayeti ile nesh edilmiştir.168
İkrime ve el-Hasan el-Basri'de Enfal süresi 8/61. ayetinin ) ان جنحوا للسلم فاجنحو(
kısmını Tevbe süresinin 9/5. ayeti ile nesh edildiğini belirtmektedirler.169
Enfal 8/65-66.
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre, Enfal süresinin 8/65. ayetini, aynı sürenin
8/66. ayeti nesh etmiştir.170
Suddi de Enfal süresinin 8/65. ayetini aynı sürenin 8/66. ayeti ile nesh
edildiğini belirtmektedir.171
165 T, IX, 203. 166 T, IX, 238. 167 T, X, 2. 168 T, X, 34. 169 T, X, 34. 170 T, X, 40. 171 T, X, 41.
49
Enfal 8/72.
Mucahid “Enfal süresinin 8/72. ayetini sonundaki 8/75. ayeti nesh etti”
demektedir.172
Abdullah ibn Kesir Enfal süresinin 8/72. ayetini sonundaki 8/75. ayetin nesh
ettiğini belirtmektedir.173
Katade'ye göre, de Enfal süresinin 8/72. ayetini ondan sonra nazil olan aynı
sürenin 8/75. ayeti nesh etmiştir. Ayrıca Katade’den bu görüşünü destekleyen diğer
bir rivayette zikredilmektedir.174
İkrime ve el-Hasan el-Basri Enfal süresinin 8/72. ayetini 8/75. ayeti nesh etti
demektedirler.175
Suddi, Enfal süresinin 8/72. ayetinin tamamını, 8/73. ayetin )الذين آفروا بعضهم و
)أولياء بعض kısmını ve 8/75. ayetinin )فأولئك منكمماهدوا معكج الذين آمنوا من بعد و هاجروا و و
( kısmının feraiz ve mevaris ayetleri ile nesh edildiğini ifade etmektedir.176
Tevbe 9/6.
İbn Zeyd Tevbe süresinin 9/6. ayeti hakkında: bu mensuh değildir-
demektedir.177
Dahhak Tevbe süresi 9/5. ayetinin )اقتلوا المشرآين حيث وجدتموهمف( kısmının
Muhammed süresi 47/4. ayetinin )إما منا بعد و إما فداءف( kısmı ile nesh edildiğini ileri
sürmektedir.178
172 T, X, 52. 173 T, X, 52. 174 T, X, 53-54. 175 T, X, 53. 176 T, X, 53. 177 T, X, 80. 178 T, X. 80.
50
Katade'ye göre ise, bu olay tam tersine bulmuştur. Muhammed süresi 47/4.
ayetinin )تى إذا أثخنتموهم فشدوا الوثاقح( kısmını Tevbe süresi 9/5. ayetinin )ن اقتلوا المشرآيف
)حيث وجدتموهم kısmı nesh etmiştir.179
Tevbe 9/7.
İbn Zeyd’e göre Tevbe süresi 9/7. ayetinin )ال الذين عاهدتم عند المسجد الحرام فما إ
)كم فاستقيموا لهم لاستقاموا kısmı nesh etmiştir.180
Tevbe 9/39.
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre, Tevbe süresinin 9/39.ve 9/120. ayetlerini
aynı sürenin 9/122. ayeti nesh etmiştir.181
Tevbe 9/44- 45.
İkrime ve el-Hasan el-Basri, Tevbe süresinin 9/44. ve 9/45. ayetlerini Nur
süresinin 24/62. ayetinin nesh ettiğini ifade etmektedirler.182
Yunus 10/41.
İbn Zeyd Yunus süresinin 10/41. ayetinin mensuh olduğu kanaatindedir.183
Hicr 15/85-86.
Katade’ye göre, Hicr süresi 15/85. ayetinin )اصفح الصفح الجميلف( kısmı nesh
edilmiştir.184
Dahhak, Hicr süresi 15/85. ayetinin اصفح الصفح الجميلف( ) kısmının, Zuhruf süresi
43/89. ayetinin )قل سالم فسوف يعلموناصفح عنهم وف ( kısmının, Hicr süresi 15/94. ayetinin
) أعرض عن المشرآينو( kısmının ve Casiye süresi 45/14. ayetinin قل للذين أ منوا يغفروا (
) اللذين ال يرجون ايام اهللا kısmının Allah’ın öldürmeyi emretmesiyle Tevbe süresi 9/5.
179 T, X, 80-81. 180 T, X, 82. 181 T, X. 135. 182 T, X. 143. 183 T, XI. 119. 184 T, XIV. 51.
51
ayetinin )ا لهم آل مرصدواحصروهم و اقعدذوهم و خ( kısmı bu ayetlerin tamamını nesh ettiği
rivayet edilmektedir.185
Hicr 15/94.
Dahhak'a göre, Hicr süresi 94. ayetinin )اعرض عن المشرآينو ( kısmını ve Casiye
süresi 45/14. ayetinin )ل للذين آمنوا يغفروا للذين ال يرجون أيام اهللاق( kısmını Nisa süresi 4/91.
ayetinin )ذوهم و اقتلوهم حيث ثقفتموهم و أولئكم جعلنا لكم عليهم سلطانا مبيناخ( kısmı ile nesh
edilmiştir.186
Nahl 16/67.
İbrahim, Şa'bi ve Ebi Razin'e göre Nahl süresi 16/67. ayetinin )تخذون منه سكرا و ت
)رزقا حسن kısmı mensuhtur.187
İbrahim ayrıca Nahl süresinin )تخذون منه سكرا و رزقا حسنات( bu kısmının mensuh
olduğunu tekit etmektedir.188
Katade Nahl süresi 16/67. ayetinin Maide süresinde nesh edildiğini
belirtmektedir.189
Nahl 16/110.
İbn Cureyc Nahl süresi 16/106. ayetinin )هباهللا من بعد إيمان من آفر و( kısmının nesh
edildiğini beyan etmektedir.190
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre Nahl süresinin 16/106. ayetinin daha sonra
nazil olan 110. ayeti ile nesh edilmiştir.191
Nahl 16/126.
185 T, XIV. 51. 186 T, XIV. 69. 187 T, XIV. 135. 188 T, XIV. 135. 189 T, XIV. 136. 190 T, XIV. 183-184. 191 T, XIV. 184.
52
İbn Zeyd Nahl süresi 16/126. ayetinin tamamının mensuh olduğunu kabul
etmektedir.192
İsra 17/24.
Katade'ye göre İsra süresi 17/24. ayetinin )قل رب ارحمهما آما ربياني صغيراو (
kısmını, Tevbe süresinin 9/113. ayeti nesh etmiştir.193
İkrime’ye göre İsra 17/23. ayetinin )ما يبلغن عندك الكبر الكبر أحدهما أو آالهماإ(
kısmından itibaren 24. ayetinin sonuna kadar ki kısmını Tevbe süresinin 9/113. ayeti
nesh etmektedir.194
Nur 24/5.
Said ibn el-Museyyeb Nur süresi 24/5. ayetini aynı sürenin 32. ayetinin nesh
ettiği görüşündedir. Ayrıca Said ibn el-Museyyeb'den bu görüşünü destekleyen beş
ayrı rivayet zikredilmektedir.195
Nur 24/58.
Şa'bi'ye göre, Nur süresi 24/58. ayetinin )يستأذنكم الذين ملكت أيمانكمل( kısmı nesh
edilmiştir.196
Said ibn Cubeyr insanlar Nur süresi 24/58. ayetini nesh edildi diyerek hafife
aldıklarını ifade etmektedir.197-
Fur'kan 25/72.
Sufyani, Suddi'den Furkan süresi 25/72. ayetinin )إذا مروا باللغو مروا آراماو (
kısmını Tevbe süresi9/5. ayetinin )اقتلوا المشرآين حيث وجدتموهمف( kısmı ile Allah nesh
etti, dediğini rivayet etmektedir.198
192 T, XIV. 196. 193 T, XV. 68. 194 T, XV. 68. 195 T, XVIII. 75. 196 T, XVIII. 162. 197 T, XVIII. 163.
53
Şua'ra 26/224-226.
İkrime ve Tavus'a göre, Şua'ra süresinin 26/224-225 ve 226. ayetleri nesh
edilerek )ال الذين آمنوا و عملوا الصالحاتإ( ayeti istisna edilmiştir.199
Ankebut 29/46.
İbn Zeyd Ankabut süresi29/46. ayetinin )ال تجادلوا أهل الكتاب إال بالتي هي أحسنو (
kısmının mensuh olmadığı görüşündedir.200
Katade ise Ankebut süresi 29/46. ayetinin )ال تجادلوا أهل الكتاب إال بالتي هي أحسنو (
kısmının, Tevbe süresinde kıtalın emir edilmesi ile nesh edildiği görüşündedir.201
Ahzab 33/49.
Katade'ye göre, Ahzab süresinin 33/49. ayeti Bakara süresinin 2/237. ayeti ile
nesh edilmiştir.202
Sa'id ibn Müseyyeb Ahzab süresi 33/49. ayetinin nesh edildiği görüşündedir.203
Şura 42/39- 40.
İbn Zeyd, Şura süresinin 42/39 ve 40. ayetlerinin tamamının cihad emir
edilmesi ile nesh edildiğini belirtmektedir.204
Şura 42/41.
İbn Zeyd, Şura süresi 42/41. ayetinin mensuh olduğunu ifade etmektedir.205
Casiye 45/14.
Mücahid'e göre, Casiye süresinin 45/14. ayeti Allah'ın müşrikleri öldürmeyi
emr etmesi ile nesh edilmiştir.206
198 T, XIX. 50. 199 T, XIX. 129. 200 T, XXI. 2. 201 T, XXI. 2. 202 T, XXII. 19-20. 203 T, XXII. 20. 204 T, XXV. 38. 205 T, XXV. 99.
54
Ahkaf 46/9.
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre Ahkaf süresi 46/9. ayetini Fetih süresinin
48/1-2. ayetleri nesh etmiştir.207
Muhammed 47/4.
İbn Cüreyc’e göre, Muhammed süresinin 4. ayeti olan )إما منا بعد و إما فداءف(
kısmını Tevbe süresi 9/5. ayetinin )إما منا بعد و إما فداءف( kısmı nesh ediyor.208
Suddi Muhammed süresi 47/4. ayetinin )إما منا بعد و إما فداءف( kısmını Tevbe
süresi 9/5. ayetinin )إما تثقفنهم في الحرب فشرد بهم من خلفهمف( kısmı nesh ettiği
görüşündedir.209
Katade'ye göre, Muhammed süresi 47/4. ayetinin )إما منا بعد و إما فداءف( kısmını
Enfal süresi 8/57. ayetinin )إما تثقفنهم في الحرب فشرد بهم من خلفهمف( kısmı nesh etmiştir.
Ayrıca Katade'den bu görüşüne tekit eden iki ayrı rivayet de zikir edilmektedir.210
Dahhak'a göre, Muhammed süresi 47/4. ayetinin )إما منا بعد و إما فداءف( kısmını
Tevbe süresinin 9/5. ayeti nesh etmiştir.211
Muhammed 47/35.
İbn Zeyd'e göre, Muhammed süresi 47/35. ayetinin )و تدعوا إلى السلم و أنتم األعلون(
kısmını kıtal ve cihad nesh etmiştir.212
Mücadele 58/12.
206 T, XXV. 144. 207 T, XXVI. 7. 208 T, XXVI. 40. 209 T, XXVI. 40. 210 T, XXVI. 40-41. 211 T, XXVI. 41. 212 T, XXVI. 63.
55
Mücahid, Mücadele süresi 58/12. ayetinin )الرسول فقدموا بين ا أيها الذين آمنوا إذا ناجيتمي
)يدي نجواآم صدقة kısmının mensuh olduğunu ifade ediyor. Mücahid'den ayrıca bu
görüşünü destekleyen üç ayrı rivayet yer almaktadır.213
Katade, Mücadele süresi 58/12. ayetinin mensuh olduğu kanaatindedir.214
İkrime ve el-Hasan el-Basri'ye göre, Mücadele süresinin 58/12. ayetini
kendisinden sonra nazil olan 13. ayeti nesh ettiğini beyan etmektedir.215
Mücadele 58/13.
Katade'ye göre Mücadele suresinin 58/13. ayeti kendisinden önceki sadaka
emriyle ilgili ayeti nesh etmiştir.216
Haşr 59/7.
Katade Haşr süresinin 59/7. ayetinin Enfal süersinin ayeti ile nesh edildiğini
belirtmektedir.217
Mümtehine 60/8.
İbn Zeyd, Mümtehine süresinin 60/8. ayetinin kitalin emr edilmesi ile nesh
edildiğini savunmaktadır.218
Katade, Mümtehine 60/8. ayetini, Tevbe süresi 9/5. ayetinin )قتلوا المشرآين حيث و ا
)مهجدتمو kısmı nesh etti demektedir.219
Tağabun 64/16.
Katade'ye göre, Tağabun süresi 64/16. ayetinin )تقوا اهللا ما استطعتم ا( kısmı, Ali-
İmran süresi 3/102. ayetinin )تقوا اهللا حق تقاتها( kısmını nesh etmiştir.220
213 T, XXVIII. 20. 214 T, XXVIII. 20. 215 T, XXVIII. 21. 216 T, XXVIII. 22. 217 T, XXVIII. 37-38. 218 T, XXVIII. 66. 219 T, XXVIII. 66. 220 T, XXVIII. 127.
56
Talak 65/1-2-3.
İbn Zeyd Talak süresi 65/1. ayetinin )تخرجوهن من بيوتهن و ال يخرجن إال أن يأتين ال
)بفاحشة مبينة kısmı ve Nisa süresi 4/15-16. ayetlerinin tamamının nesh edildiğini
belirtiyor.221
Mea'ric 70/1-5.
İbn Zeyd, Mea'ric süresinin 70/5. ayetini nesh edildiğini ifade etmektedir.222
Müzemmil 73/1-4.
İkrime ve el-Hasan el-Basri Müzemmil süresi 73/2. 3. ve 4. ayetlerini aynı
sürenin 20. ayeti nesh etti fikrindedirler.223
Müzemmil 73/10.
Katade'ye göre, Müzemmil süresinin 73/10. ayeti neshedilmiştir.224
Nebe 78/21-25.
A'mr ibn Ebi Seleme Nebe süresi 78/23. ayetini, aynı sürenin 30. ayetinin nesh
ettiğini belirtmektedir.225
Gaşiye 88/21-26.
İbn Zeyd Gaşiye süresinin 88/21. ve 22. ayetlerinin nesh edilmediğini
vurgulamaktadır.226
Bütün bunlardan sonra nesh konusundaki rivayetlerle ilgili tespit edebildiğimiz
sorunlar şunlardır:
1. Mensuh tek olduğu halde nâsihin çokluğu ve değişikliği.227
221 T, XXVIII. 133. 222 T, XXIX. 72. 223 T, XXIX. 126. 224 T, XXIX. 134. 225 T, XXX. 12. 226 T, XXX. 166.
57
2. Mensuh belli olduğu halde, nâsihin belli olmaması.228 (Cihat ayeti neshetti,
miras ayeti neshetti, üşür neshetti gibi.)
3. Bir birleri ile çelişik rivayetler.229
4. Sahabenin kendi arasındaki ihtilaflar.230
5. Tabiinin kendi arasındaki ihtilaflar.231
6. Sahabe ve tabiin arsındaki ihtilaflar.232
7. Bir ayetin içinde neshin vuku buluşu.233
C. Rivayetler Çerçevesinde Neshin Tanımları
1. Abdullah ibn. Abbas'a göre nesh: (ayetin hükmünü) değiştirmektir.234
2. Mücahid, neshi: " Hattını sabit bırakmak hükmünü değiştirmektir" diye ifade
etmektedir.235
3. İbn Ebi Necih'e göre de nesh: "Hattını sabit bırakmak, hükmünü
değiştirmektir."236
4. Suddî neshi : "Onu alıp götürmek, yani kabzetmek" olarak tarif etmektedir.237
5. el-Hasan el-Basri de neshi "unutmaktır" diye tarif etmektedir.238
Ayrıca şunu da belirtmek gerekir ki; Abdullah ibn Abbas, Katade, er-Rabî ve Dahhak-muhkem
ayetleri nâsih, müteşâbih ayetleri ise mensup olarak adlandırmaktadırlar.239
227 T, X. 34; T, XXVI. 40-41. 228 T, II. 118-119; T, VIII. 58. 229 T, II. 117-119; T, II. 134-138; 230 T, III. 148. 231 T, III. 144-148; T, IV. 163-125; T, X. 80-81. 232 T, II. 133-135; T, I. 490; T, II. 117-119. 233 T, II. 533; T, II. 135. 234 T.I. 475. 235 T.I. 475-476. 236 T.I. 475. 237 T.I., 475. 238 T.I., 475. 239 T.III. 170-173.
58
İKİNCİ BÖLÜM
TABERİ VE NESH
A. Taberi’nin Nesh Konusunda Tercih Yaptığı Ayetler
1. Nâsih ve Mensuh Ayetler.
N: Tevbe 9/29
قاتلوا الذين لا يؤمنون بالله ولا باليوم الآخر
وله ولا يدينون دين ولا يحرمون ما حرم الله ورس
الحق من الذين أوتوا الكتاب حتى يعطوا الجزية
عن يد وهم صاغرون
M: Bakara 2/109
فاعفوا واصفحوا حتى يأتي الله بأمره
-----------------------------------
N: Bakara 2/185
ن شهد منكم الشهر فليصمهفم
M: Bakara 2/184
وعلى الذين يطيقونه فدية طعام مسكين
-----------------------------------
N: Tevbe 9/5
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
Bakara 2/193
كون فتنةوقاتلوهم حتى لا ت
M: Bakara 2/191
واقتلوهم حيث ثقفتموهم وأخرجوهم من
حيث أخرجوآم والفتنة أشد من القتل ولا تقاتلوهم
عند المسجد الحرام حتى يقاتلوآم فيه فإن قاتلوآم
وهم آذلك جزاء الكافرينفاقتل
---------------------------------------
N: Tevbe 9/36
إن عدة الشهور عند الله اثنا عشر شهرا في
آتاب الله يوم خلق السماوات والأرض منها أربعة
القيم فلا تظلموا فيهن أنفسكم وقاتلوا حرم ذلك الدين
المشرآين آافة آما يقاتلونكم آافة واعلموا أن الله
مع المتقين
M: Bakara 2/217
يسألونك عن الشهر الحرام قتال فيه قل قتال
ير وصد عن سبيل الله وآفر به والمسجد فيه آب
الحرام وإخراج أهله منه أآبر عند الله والفتنة أآبر
من القتل ولا يزالون يقاتلونكم حتى يردوآم عن
يرتدد منكم عن دينه فيمت دينكم إن استطاعوا ومن
59
وهو آافر فأولئك حبطت أعمالهم في الدنيا والآخرة
وأولئك أصحاب النار هم فيها خالدون
-------------------------------------
N: Miras Ayeti Neshetti
M: Bakara 2/240
الذين يتوفون منكم ويذرون أزواجا وصية و
لأزواجهم متاعا إلى الحول غير إخراج فإن خرجن
فلا جناح عليكم في ما فعلن في أنفسهن من معروف
والله عزيز حكيم
-------------------------------------
N: Nur 24/2
الزانية والزاني فاجلدوا آل واحد منهما
مائة جلدة ولا تأخذآم بهما رأفة في دين الله إن آنتم
ة تؤمنون بالله واليوم الآخر وليشهد عذابهما طائف
من المؤمنين
M: Nisa 4/15
فإن شهدوا فأمسكوهن في البيوت حتى
يتوفاهن الموت أو يجعل الله لهن سبيلا
Nisa 4/16
فآذوهما
N: Tevbe 9/5
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
M: Maide 5/2
ولا الشهر الحرام ولا الهدي ولا القلائد ولا
آمين البيت الحرام
--------------------------------------
N: Tevbe 9/5
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
M: En’âm 6/106
وأعرض عن المشرآين
------------------------------------
N: Üşür ve Üşürün yarısı
M: En’âm 6/141
وآتوا حقه يوم حصاده
-------------------------------------
N: Enfâl 8/66
الآن خفف الله عنكم وعلم أن فيكم ضعفا
غلبوا مائتين وإن يكن فإن يكن منكم مائة صابرة ي
منكم ألف يغلبوا ألفين بإذن الله والله مع الصابرين
M: Enfâl 8/65
ياأيها النبي حرض المؤمنين على القتال إن
تين وإن يكن يكن منكم عشرون صابرون يغلبوا مائ
منكم مائة يغلبوا ألفا من الذين آفروا بأنهم قوم لا
يفقهون
60
--------------------------------------
N: Tevbe 9/5
فاقتلوا المشرآين حيث وجدتموهم
M: Hicr 15/94
رآينوأعرض عن المش
61
2. Taberi’nin Nesh Edildiğini Kabul Etmediği Ayetler.
Bakara 2/180
آتب عليكم إذا حضر أحدآم الموت إن ترك
خيرا الوصية للوالدين والأقربين بالمعروف حقا
على المتقين
Bakara 2/221
نكحوا المشرآات حتى يؤمن ولأمة ولا ت
مؤمنة خير من مشرآة ولو أعجبتكم ولا تنكحوا
المشرآين حتى يؤمنوا ولعبد مؤمن خير من مشرك
الله يدعو إلى ولو أعجبكم أولئك يدعون إلى النار و
الجنة والمغفرة بإذنه ويبين آياته للناس لعلهم
يتذآرون
Bakara 2/282
ياأيها الذين آمنوا إذا تداينتم بدين إلى أجل
بالعدل ولا يأب مسمى فاآتبوه وليكتب بينكم آاتب
آاتب أن يكتب آما علمه الله فليكتب وليملل الذي
عليه الحق وليتق الله ربه ولا يبخس منه شيئا فإن
تطيع آان الذي عليه الحق سفيها أو ضعيفا أو لا يس
أن يمل هو فليملل وليه بالعدل واستشهدوا شهيدين
من رجالكم فإن لم يكونا رجلين فرجل وامرأتان
ممن ترضون من الشهداء أن تضل إحداهما
Nisa 4/8
مة أولوا القربى واليتامى وإذا حضر القس
والمساآين فارزقوهم منه وقولوا لهم قولا معروفا
Nisa 4/21
وآيف تأخذونه وقد أفضى بعضكم إلى
بعض وأخذن منكم ميثاقا غليظا
Nisa 4/29
آمنوا لا تأآلوا أموالكم بينكم ياأيها الذين
بالباطل إلا أن تكون تجارة عن تراض منكم ولا
تقتلوا أنفسكم إن الله آان بكم رحيما
Nisa 4/33
ولكل جعلنا موالي مما ترك الوالدان
بون والذين عقدت أيمانكم فآتوهم نصيبهم إن والأقر
الله آان على آل شيء شهيدا
En’âm 6/121
ولا تأآلوا مما لم يذآر اسم الله عليه وإنه
م ليجادلوآم لفسق وإن الشياطين ليوحون إلى أوليائه
وإن أطعتموهم إنكم لمشرآون
En’âm 6/159
إن الذين فرقوا دينهم وآانوا شيعا لست
منهم في شيء إنما أمرهم إلى الله ثم ينبئهم بما
آانوا يفعلون
A’raf 7/199
العفو وأمر بالعرف وأعرض عن خذ
الجاهلين
Enfâl 8/1
62
يسألونك عن الأنفال قل الأنفال لله والرسول
فاتقوا الله وأصلحوا ذات بينكم وأطيعوا الله
ورسوله إن آنتم مؤمنين
Enfâl 8/16
ومن يولهم يومئذ دبره إلا متحرفا لقتال أو
متحيزا إلى فئة فقد باء بغضب من الله ومأواه جهنم
وبئس المصير
Enfâl 8/34
وما لهم ألا يعذبهم الله وهم يصدون عن
المسجد الحرام وما آانوا أولياءه إن أولياؤه إلا
المتقون ولكن أآثرهم لا يعلمون
Enfâl 8/41
واعلموا أنما غنمتم من شيء فأن لله خمسه
ى والمساآين وابن وللرسول ولذي القربى واليتام
السبيل إن آنتم آمنتم بالله وما أنزلنا على عبدنا يوم
الفرقان يوم التقى الجمعان والله على آل شيء
قدير
Enfâl 8/61
على وإن جنحوا للسلم فاجنح لها وتوآل
الله إنه هو السميع العليم
Enfâl 8/72
إن الذين آمنوا وهاجروا وجاهدوا بأموالهم
وأنفسهم في سبيل الله والذين آووا ونصروا أولئك
يهاجروا ما بعضهم أولياء بعض والذين آمنوا ولم
لكم من ولايتهم من شيء حتى يهاجروا وإن
استنصروآم في الدين فعليكم النصر إلا على قوم
بينكم وبينهم ميثاق والله بما تعملون بصير
Tevbe 9/6
رآين استجارك فأجره وإن أحد من المش
حتى يسمع آلام الله ثم أبلغه مأمنه ذلك بأنهم قوم لا
يعلمون
Tevbe 9/39
إلا تنفروا يعذبكم عذابا أليما ويستبدل قوما
الله على آل شيء قديرغيرآم ولا تضروه شيئا و
Tevbe 9/45
إنما يستأذنك الذين لا يؤمنون بالله واليوم
الآخر وارتابت قلوبهم فهم في ريبهم يترددون
Tevbe 9/120
ما آان لأهل المدينة ومن حولهم من
الأعراب أن يتخلفوا عن رسول الله ولا يرغبوا
بأنفسهم عن نفسه ذلك بأنهم لا يصيبهم ظمأ ولا
نصب ولا مخمصة في سبيل الله ولا يطئون موطئا
عدو نيلا إلا آتب لهم به يغيظ الكفار ولا ينالون من
عمل صالح إن الله لا يضيع أجر المحسنين
Nahl 16/67
ومن ثمرات النخيل والأعناب تتخذون منه
سكرا ورزقا حسنا إن في ذلك لآية لقوم يعقلون
63
Nahl 16/126
وإن عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به ولئن
صبرتم لهو خير للصابرين
Ankebut 29/46
ولا تجادلوا أهل الكتاب إلا بالتي هي أحسن
لذي أنزل إلينا إلا الذين ظلموا منهم وقولوا آمنا با
وأنزل إليكم وإلهنا وإلهكم واحد ونحن له مسلمون
Ahzâb 33/52
لا يحل لك النساء من بعد ولا أن تبدل بهن
ينك من أزواج ولو أعجبك حسنهن إلا ما ملكت يم
وآان الله على آل شيء رقيبا
Şûra 42/42
إنما السبيل على الذين يظلمون الناس
ويبغون في الأرض بغير الحق أولئك لهم عذاب
أليم
Casiye 45/29
إنا آنا هذا آتابنا ينطق عليكم بالحق
نستنسخ ما آنتم تعملون
Muhammed 47/4
فإذا لقيتم الذين آفروا فضرب الرقاب حتى
إذا أثخنتموهم فشدوا الوثاق فإما منا بعد وإما فداء
ولو يشاء الله حتى تضع الحرب أوزارها ذلك
لانتصر منهم ولكن ليبلو بعضكم ببعض والذين
قتلوا في سبيل الله فلن يضل أعمالهم
Mümtehine 60/8
لا ينهاآم الله عن الذين لم يقاتلوآم في الدين
وآم من ديارآم أن تبروهم وتقسطوا ولم يخرج
إليهم إن الله يحب المقسطين
Teğabun 64/16
فاتقوا الله ما استطعتم واسمعوا وأطيعوا
وأنفقوا خيرا لأنفسكم ومن يوق شح نفسه فأولئك هم
المفلحون
Nebe’ 78/23
لابثين فيها أحقابا
B. Taberi’ye Göre Neshin Tanımı
Taberi nesh kelimesinin asıl anlamının, bir konuyu bir kitaptan başka bir yere
taşımak ve nakil etmek olduğunu söylemektedir. Ardından ise şu değerlendirmeleri
yapmaktadır: Bir ayetin hükmünün kaldırılıp lafzının bırakılması veya lafzının da
II
kaldırılması aynı şeydir. Bir kısım ayetlerin sadece hükümleri değiştirilmiş lafızları
ise aynen kalmış veya unutturulmuştur. Bu iki durum da nesh ifadesinin kapsamı
içindedir.240 Görüldüğü gibi Taberi’nin bu değerlendirmesi nesh kelimesinin izale
etmek, gidermek, silmek ve tebdil gibi diğer anlamlarını da kapsamaktadır.241 Ayrıca
Taberi Tefsirinde neshi kelime anlamında da kullanmaktadır.242
Neshin istilahi anlamına gelince, Taberi: '' Kitabu’l-Beyan an-Usulil Ahkam''
adlı kitabında nasih ve mensuhu açıkladığını belirterek, şu tariflere yer vermektedir:
- Nasih: Kur'an-ı Kerim ayetlerinden ve Resulullah'ın hadislerinden sabit olan
hükmü kaldırır, kullara yeni bir hükmü gerekli kılar. Taberi sözlerine devam ederek:
şayet, ayet veya hadis başka bir şekilde yorumlanabiliyorsa örneğin bir istisna teşkil
ediyor, yada umum-husus usulüne giriyor, veya mücmel- müfesser kabul ediliyorsa,
artık bu ifadeyi nasih veya mensuh saymanın ımkansız olduğunu belirtmektedir.243
-Mensuh ise, daha önce hükmü sabit iken, kesin bir şekilde hükmü, kaldırılan
metindir.244
Nesh faaliyeti helalı haram, haramı helal, mubahı mahzurlu, mahzurluyu
mubah kılan bir işlem olup emir, nehiy ve ibaha konularında geçerlidir. Haber
mahiyetinde olan ifadelerde geçerli değildir.245
Taberi Kur’an’i Kerimde neshin varlığına delil olarak gösterdiği Bakara
süresinin 2/106. ayetini şu şekilde tefsir etmektedir:'' Biz bir ayetin hükmünü
değiştirirsek veya değiştirmeden onun hükmünü olduğu gibi brakacak olursak,
hükmünü değiştirdiğimiz ayetten sizin için ya hemen yahut gelecekte daha hayırlı
240 T, I. 475. 241 İbn Manzur, Lisanu’l-Arab, III. 61. 242 Bkz. T, XIX. 18-19; T, XXV. 48, 158. 243 T, I. 505. 244 T, I. 505. 245 T, I. 475.
III
olacak olanını veya değiştirdiğimizin sevap bakımından aynısını getiririz''.246
Dolaysıyla Tabari’ye göre nesh işlemi sonucunda aşağıda belirteceğimiz üç
durumdan biri ortaya çıkacaktır:
-Dünyadaki hayat açısından zor görülen hükmün kaldırılıp, yerine kolay
hükmün getirimesi. Örnek olarak, gece namazının müminlere farz oluşunun daha
sonra kaldırılması gibi.
-Dünya hayatı bakımından kolay görülen hükmün kaldırıp, yerine zor hükmün
getirilmesi. Örneğin, sayılı günlerde oruç tutmanın kaldırılarak yerine tam bir ay
Ramazan orucu tutmanın farz kılınması gibi. Bu da müminler için gelecekte sevap
bakımından daha sevaplı ve daha hayırlıdır.
-Bir hükmün kaldırılıp yerine, zorluk ve kolaylık bakımından eşit olan hükmün
getirilmesi. Örneğin: Kudüs’e yönelerek namaz kılma hukmünün kaldırılıp, Kabe’ye
yönelerek namaz kılmanın emr edilmesi gibi. Ayette zikr edilen ''veya aynısını
getiririz'' den maksat budur, çünkü bu olayın sevab ve külfeti aynıdır.247
Taberi Nisa süresi 4/15. ayetinin ''ölüm onları alıp götürünceye veya Allah
onlara bir yol açıncaya kadar evlerde hapsedin'' kısmının ve 16. ayetinin ''sizden zina
edenlerin ikisine de eziyet edin'' kısmının Nur süresi 24/2. ayeti ve peygamberin evli
olanlar için recim uygulaması ile nesh edildiğini ifade ederek, Kur’an’ın sünnetle
nesh edildiğini kabul etmektedir.248
Yahudilerin neshi kabul etmediklerini249 belirten250 Taberi’nin bu konuda
kitabi bilgiye sahip olduğunu kanıtlamaktadır.
246 T, I. 475-481. 247 T, I. 480. 248 T, IV. 294-297. 249 Adam, Baki, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Seba İlmi Araştırma Yayınları, Ankara 1997, s.
131-136.
IV
C. Taberiye göre Neshin Var Olabilmesinin Şartlar
1. Hz. Peygamberin uygulaması.
Taberi Hz. Peygamberin uygulamasının neshin şartlarından biri olduğunu
kabul etmektedir. Buna, Bakara süresi 2/217. ayetini tefsir ederken, bu ayetin Tevbe
süresi 9/36. ayeti ile nesh edildiği görüşünü, Hz. Peygamberin haram aylarda
Gazveye çıktığını esas alarak kabul ettiği bir örnek teşkil etmektedir.251
2. Kati Delilin Bulunması.
Neshin şartlarından biri de kati delilin bulunmasıdır. Taberi En'am süresi
6/159. ayetinin tefsirinde, bu ayetin mensuh olmadığını savunurken, mensuh olduğu
hakkında kesin bir delilin olmadığını ve Hz. Paygamber’den de bu hususta bir
haberin bize kadar ulaşmadığını ileri sürmektedir.252
3. Konu Birliği.
Konu birliği de Taberi’nin neshin var olabilmesi için koştuğu şartlardan biridir.
Örneğin Taberi Bakara süresi 2/286. ayetinin baş kısmını, aynı ayetin son kısmının
nesh ettiğini kabul etmemektedir. Delil olarak: iki ayetin bir birini nesh ettiğini
söylemek için ikisinin hükmünün bir konu üzerinde aynı anda çelişmesi gerektiğini
şart koşmaktadır.253
4. Emir ve Teklifte Zıtlık.
Taberi bir nassın mensuh olabilmesi için, onu nesheden diğer nass ile tamamen
çelişmesi ve aralarını telif etmenin imkansiz olması halinde söz konusu olacağını
250 T, I. 482-483. 251 T, II. 353-354; T, IV. 294-296. 252 T, VIII. 107; T, III. 265-266; T, II. 116. 253 T, III. 149-150.
V
belirtmektedir. Buna örnek olarak Bakara süresi 2/256. ayetin emir ve teklifte zıtlık
olmadığı için mensuh olmadığını savunan görüşünü verebiliriz.254
5. İcma
Taberi’nin icmayı neshin şartlarından biri olarak kabul ettiğini şu ifadelerinden
öğrenmekteyiz: “ Bu ayeti kerime (Casiye 45/14) tevil ehlinin icması üzerine
mensuhtur”.255
6. Hükmün Bütünüyle Ortadan Kalkması
Hükmün bütünüyle ortadan kalkması hususu da Taberi’nin neshin
varolabilmesi için koştuğu diğer şartlardan biridir. Örneğin: Bakara suresi 2/286.
ayetini, 284. ayetinin “ İçinizde olanı açıklasanız da gizleseniz de Allah onunla sizi
hesaba çeker” kısmının hükmünü bütünüyle ortadan kaldırır mahiyette olmadığını
ileri sürerek nâsih yada mensuh olduğundan bahsedilemeyeceğini belirtmektedir.256
7. Mensuh Ayetin Nâsih Ayetten Önce İnmiş Olması
Taberi’nin nesihte bulunmasını zorunlu gördüğü şartlardan diğer biri mensuh
ayetin nâsih ayetten önce inmiş olmasıdır. Taberî bu şartın oluşmadığı ayetlerdeki
nesih iddialarını kabul etmemektedir.257
254 T, III. 17; T, III. 265-266; T, III. 120-121. 255 T, XXV. 144; T, VI. 61. 256 T, III. 149-150. 257 T, X. 34; T, XXI. 3.
VI
SONUÇ
Kur’an’da nesih konusu sahabe döneminden itibaren üzerinde yoğun olarak
durulan konulardan biri olmuştur. Taberi de tefsirinde yeri geldiğinde nesih konusu
üzerinde durarak, bu hususta fikirlerini beyan eden bir yöntem izlemiştir. Taberi’nin
nesh konusuna temel yaklaşımını şu şekilde özetlemek mümkündür: “Nesh emir,
nehiy ve ibaha konularında geçerlidir. Haber mahiyetindeki ifadelerde geçerli
değildir.”
Taberi tefsirinde toplam 139 ayette nesh konusuna temas etmiştir. Bu ayetlerden 49’u hakkında Taberi görüş
beyan ettiğini müşahede etmekteyiz.
Diğer yandan Taberi anılan 139 ayetin tefsirinde nesh konusu 283 rivayet çerçevesinde ele almıştır. Söz konusu
rivayetlerden 36 tanesi Sahabe’ye 247 tanesi Tabiin âlimlerine isnat edildiği görülmektedir. Sahabeye isnat edilen 36
rivayetten 33 ünün İbn Abbas’tan gelmesi ise dikkat çekici bir husustur.
Taberi’nin nesh ile ilgili mütalaa ettiği 139 ayeti yorumlamasında ayrıca şu
hususlar mülahaza olunmuştur:
- Nesh konusunu ayetin yorumunda merkeze alan bir yol izlememesi,
- Nesh konusunda her ayet için kanaatini izah etmemesi; ( Kanaatini açıkça
tasrih ettiği nâsih ayet sayısı 9 ve mensuh ayet sayısı 12’dir),
- Nasih ve mensuhu tarif etmesi,
- Neshin varolabilmesi için yedi şart öne sürmesi,
- Sünnetin ayeti nesh edebileceğini kabul etmesi ( bu hususta sayılı örnek
olduğu vurgulanmalıdır.)
BİBLİOGRAFYA
ADAM, Baki, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Seba İlmi Araştırma Yay,
Ankara 1997,
VII
ALBAYRAK, Halis, Tefsir Usulü, Şûle Yay. İstanbul-1998
- Taberinin Kraatları, Değerlendirme ve Tercih
Yöntemi, A.Ü. İ.F.Dergisi, A.Ü. Basımevi, Ankara, 2001, c.XI.II. 97-130.
BAKKAL, Ali, İmam Şafiî'de Nesh Anlayışı, Harran Üni.İ.F.Dergisi,
H.Ü.İ.F.V. Yay. III (4), 117-119.
CERRAHOĞLU, İsmail, Tefsir Tarihi, Ankara,1988
- Tefsir Usulü, 10. Baskı, T.D.V. Yay.Ankara 1995
GAZZALİ, Ebu Hâtim, İslam Hukukunda Deliller ve Yorumlar
Metodolojisi, Ter.: Yunus Apaydın, Rey Yay., Kayseri 1994
İBN MANZUR, Cemaluddin Muhammed, Lisanül Arab, Beyrut-1955
KOÇ, M. Akif, İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir
Faaliyetleri İbn Ebî Hâtim ( ö. 327/939) Tefsir Örneğinde Bir Literatür
İncelemesi, Kitabiyat Yay, Ankara 2003
es-SUYUTÎ, Celaleddin, el-İtkan fî Ulumi'l- Kur'an, Beyrut tarihsiz
eş-ŞAFİÎ, Muhammed b.İdris, er-Risale, Tah: Ahmed Muhammed Şakir,
Beyrut tarihsiz
ŞENGÜL, İdris, Ulûmi'l-Kur'ân Konusu Olarak Nasih ve Mensuh, Diyanet
İlmi Dergisi, D.İ.Başkanlığı Yay. , Ankara 2002. C.38(3): s.91-110.
ŞİMŞEK, Sait, Kur'ân'ın Anlaşılmasında İki Mesele, Yöneliş Yay., İstanbul
1991
et-TABERİ, Muhammed İbn Cerir, Câmiu’l- Beyân an Tevîli Âyi’l- Kur’an,
Mısır 1954
ez-ZERKEŞÎ, Bedruddîn Muhammed ibn Abdillah, el-Burhan fi Ulûmi'l-
Kur'ân, daru’l-marife, Beyrut, Thz
VIII
ÖZET
OLİMOV, Yunuscan; “Taberi’nin (310/922) Câmiu’l – Beyanında Nesh”
Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof.Dr. Hâlis ALBAYRAK, Ankara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi, III+72 s.
Taberi’nin “Câmiu’l – Beyan an Tevîli Ayil
Kur’ân” adlı eseri, kendi dönemine kadarki tefsir
rivayetleri toplamaya çalışan ansiklopedik tefsir
mahiyetindedir. Ancak bu eser, Taberi’nin kendi
özgün görüşlerini, yorumlarını ve Kur’ân’la ilgili pek
çok konuya bakış tarzını yansıtması açısından önemli
bir kaynaktır.
Bu araştırmada, Taberi’nin kendi eseri çerçevesinde nesh anlayışını ortaya
koymaya ve nâsih ve mensuh olarak kabul ettiği ayetleri tespit etmeye çalışıldı.
Araştırma, Giriş ve Sonuç bölümleri hariç iki bölümden oluşmaktadır.
Giriş bölümünde araştırmanın önemi, amacı ve
yöntemi araştırıldı ve nesh hakkında genel bilgi
verildi.
IX
Araştırmanın birinci bölümünde rivayetler çerçevesinde nesh konusu incelendi
ve rivayetler çerçevesinde neshle ilgili ayetlere, sahabe ve tabiin kaynaklı nesh
rivayetlerine ve rivayetler çerçevesinde neshin tanımlarına yer verildi.
İkinci bölümde ise Taberi’ye göre neshle ilgili ayetler, onun nesh anlayışı ve
neshin varolabilmesi için ileri sürdüğü şartlar araştırıldı.
Sonuç ve değerlentirme kısmında da araştırmadan elde edilen sonuçlar
zikredildi.
X
ABSTRACT
OLIMOV, Yunusjan;
Subject: “ Taber`s ( 310|922) method of Abrogation (nesh)” in His “
Jamiu`l Bayan”
Adviser of Thesis: Prof. Dr. Halis ALBAYRAK. Ankara University the
faculty of Theologian. III=72 s.
Taberi`s work of “Jamiu`l Bayan Tawil Ayil Koran” one a work of
ansiclopedic commentary which contains the collection of narratives until his
time. But this work also one of important literatures which Taberi reflecting
self opinions, interpretations and a lot of his viewpoint to the matters involved
Koran.
In this research we tried to achive Taberi`s thought of Nesh and
around his work , to determinate the ayats which he accepted as nasih and
mensuh.
The Resarches is composed of two chapters.
1.INTRUCTION
2. CONCLUSION.
In the first chapter we researched important of the topic, aim and
method of research .And we stated general term of the Nesh. At the first
chapter of the research in the light of narratives matter of nesh is
investigated. And according to the narratives the ayats, sahabis and tabiin`s
narratives are given.
In the second chapter we researched the nesh ayats according to
Taberi and his thought about nesh , the conditions to be .In the part of
conclusion we mentioned the results obtained.
XI
top related