rasdhar ni-vartao-part-2

P a g e | 1

http://aksharnaad.com Page 1

01 - 2011

પ્રથભ ઇ – વસંકયણ Jignesh Adhyaru

રસધારની વાર્ાાઓ - ૨ ‘સૌરાષ્ટ્રની રસધાર’ માાંથી ચ ાંટેલી કથાઓ

ઝલેયચદં ભેઘાણી

P a g e | 2

http://aksharnaad.com

યવધાયની લાતાાઓ – ઝલેયચદં ભેઘાણી (બાગ 1)

લાચંલા જાઓ

અક્ષયનાદ.કભ ઈ-સુ્તક ડાઉનરડ વલબાગ

P a g e | 3

P a g e | 4

ક્ષય-નાદ

ભનબુાઈ ચંી યચચત ક્રાવવક ગજુયાતી નલરકથા ‘ઝેય ત ીધા ં છે જાણી જાણી’

અંતગગત એક વલંાદભા ંકશલેાયુ ંછે, “કભગસ્લાતતં્ર્મ જ જ્ઞાન, કભાગકભગવલલેક ળીખલે, કભગભા ં

સધુાયા કયલાન વલલેક ફતાલે એ જ બણતય, ફાકી ત તકગ દુષ્ટતા.” જ્ઞાન ભેલલાની

આણી વસં્કૃવતની આદદભ ધ્ધવત એટરે ગરુુ વળષ્મ યંયા, ગરુુ કશ,ે વળષ્મ વાબંે,

ભનન કયે, આચયણભા ં ઉતાયલાન પ્રમત્ન કયે. શલેના વભમભા ં જ્માયે જ્ઞાનન અથગ

અથોાર્જન યૂત વીભીત યશી ગમ છે એલાભા ં આજની અને નલી ેઢીઓભા ં

વસં્કાયવવિંચનનુ ં કાભ વાદશત્મગરુુઓએ જ કયવુ ં યહ્ુ.ં આણા વદનવીફે આણા

રકજીલનને, વસં્કૃવતને અને મલૂ્મને દળાગલતી અનેક કૃવતઓ ભશાન યચનાકાયએ આી

છે. “વોયાષ્રની યવધાય” કે એની કથાઓ વલળે અજાણ્મ શમ એલ ગજુયાતી, ખયેખય

P a g e | 5

ગજુયાતી કશલેાલ ન જઈએ. ભાયી-અભાયી-આણી આજની ેઢી ખફૂ ઝડી યગુભા ં

જીલે છે, ઝડે ળીખે છે, અને એથીમ લધ ુ ઝડે ભરૂી જામ છે. કભાગકભગવલલેક અશીં

ક્ામં નથી, ભટા ભટા ભેનેજભેન્ટ ગરુુઓ ણ વસં્કાય વવિંચન કે રકવસં્કૃવતના ઘ ૂટંડા

ત ન જ ાઈ ળકે ને?

રગબગ જુરાઈ-2010થી જેનુ ં ટાઈકાભ અને ઈ-સુ્તક સ્લરૂ આલાનુ ં કાભ ળરૂ

કયેલુ ં તે “યવધાયની લાતાગઓ” ઈ-સ્લરૂને રઈને, લાચંનની વગલડતા ખાતય ફે

બાગભા ંઈ-પ્રકાવળત કયલાનુ ંનક્કી કયુું છે. એ અંતગગત ફીજ બાગ પ્રસ્તતુ છે. ટાઈ

ભાટે ગારબાઈ ાયેખ (http://gopalparekh.wordpress.com) ની ભશનેત, તેભાથંી

ભરૂ ળધલા, સધુાયલા અને ઈ-સુ્તક સ્લરૂ આલાની ભાયી ભશચે્છા વાથે નકયી

P a g e | 6

છીના ફચેરા વભમની ભશનેત અને ઉજાગયા આજે રેખે રાગી યહ્ા ં છે એ લાતન

આનદં છે.

આ ઈ-સુ્સ્તકા પ્રવવૃિભા ંવતત પ્રત્વાશન આલા ફદર શ્રી ભશને્રબાઈ ભેઘાણી અને

“યવધાયની લાતાગઓ” ઈ-સ્લરૂે પ્રકાવળત કયલાની યલાનગી ફદર શ્રી જમતંબાઈ

ભેઘાણીન જેટર આબાય ભાનુ,ં ઓછ જ ડલાન. એ ફનેં પે્રયણાદાતાઓને લદંન.

આળા છે આ પ્રમત્ન આને વદં આલળે. ક્ષવતઓ અને સધુાયા રામક ફાફત ય

ધ્માન દયળ ત આબાયી થઈળ.

- જીજ્ઞેળ અધ્મારૂ,

P a g e | 7

સ્નેશીશ્રી ગારબાઈ તથા જજજ્ઞેળબાઈ, તભાયા વદેંળા ભળ્મા. આબાયી છ.ં ભેઘાણી વાદશત્મની વદં કયેરી વાભગ્રી તભે ઈન્ટયનેટ દ્વાયા ભકી ભેર છ એ જાણી આનદં થમ. દુવનમાબયભા ંલવતા ગજુયાતી લાચક ાવે આ લાનગી શચળે એ વયવ ઘટના ગણાળે. તભાયા આ નેક અચબમાનભા ંવહુના વાથ અને શબેુચ્છા શમ જ, તેભા ંભાયી શબુકાભના ણ ઉભેરંુ છ.ં - શ્રી જમતંબાઈ ભઘેાણી – પ્રવાય, 1888, આતાબાઈ એલન્ય,ુ બાલનગય

P a g e | 8

નકુ્રભણણકા

14. જટ શરકાય ............................................................................................... 10

15. આશીયની ઉદાયતા ...................................................................................... 22

16. વાઇં નેશડી .................................................................................................. 57

17. શથર ......................................................................................................... 73

18. લરીભાભદ આયફ .................................................................................... 152

19. ઓી.................................................................................................... 172

P a g e | 9

20. કદયમાલય .................................................................................................. 188

21. ળેત્ુજંીને કાઠેં ............................................................................................. 202

22. યા’ નલઘણ ............................................................................................... 248

P a g e | 10

14. જટ શરકાય ફામરા ધણીની ઘયનાયી વભી શળકબયી વાજં નભતી શતી.અલતા જન્ભની અળા જેલ કઆ કઆ તાયર તફકત શત.અંધારયમાના રદલવ શતા.

એલી નભતી વાજંને ટાણે, આંફરા ગાભના ચયા ઈય ઠાકયની અયતીની લાટ જલામ છે. નાના ંનાના,ં યધા ંનાગાંગૂા ંછકયાનંી ઠઠ જાભી ડી છે. કઆના શાથભા ંચાદંા જેલી ચભકતી કાવંાની ઝારય ઝૂરે છે; ને કઆ ભટા નગયા ઈય દાડંીન ઘા કયલાની લાટ જુએ છે. વાકયની કે્કક ગાગંડી, ટયાની ફબ્ફે કયચ ને તુવીના ાનની સગુધંલાા ભીઠા ચયણામતૃની કે્કક અંજણ લશેંચાળે એની અળાએ ભરૂકા ંનાચી યહ્ા ંછે.ફાલાજીએ શજી ઠાકયદ્વાયનુ ંફાયણુ ંઈઘાડ્ુ ંનથી. કલૂાને કાઠેં ફાલજી સનાન કયે છે.

P a g e | 11

ભટેયાઓં ણ ધાલણા ંછકયાનેં તેડી અયતીની લાટે ચયાની કય ઈય ફેઠા ંછે. કઆ ફરતુ ંનથી. અંતય અઅ ઊંડા ંજામ એલી વાજં નભે છે.

“અજે ત વધં્મા જયામ ખીરી નથી.”એક જણે જાણે વધં્મા ન ખીરલી એ ભટંુ દુ:ખ શમ તેલે વાદે શલેથી વબંાવયુ.ં

“દૃશયુ ંજ જાણે ડી ગઆ છે.”યતયુ ંશલે કજુગભા ંકૉતી નથી, બાઆ !ક્ાથંી કૉે !”ત્રીજ ફલ્મ.

“ને ઠાકયજીની મશૂતિનુ ંમખુાયશલિંદ ણ શભણા ંકેલી ઝાખં ફતાલે છે !દવ લયવ ઈય ત શુ ંતેજ કયત ુ ં!”ચથે કહ્ુ.ં

P a g e | 12

ચયાભા ંધીય વાદે ને ધભીંચી આંખે બઢુ્ઢાઓ અલી લાતે લગ્મા છે, તે ટાણે આંફરા ફજાય વોંવયલા ંફે ભાનલી ચાલ્મા ંઅલે છે:અગર અદભી ને ાછ સ્ત્રીછે. અદભીની બેટભા ંતયલાય ને શાથભા ંરાકડી છે. સ્ત્રીના ભાથા ઈય ભટંુ એક ટકંુ છે. રુુ ત એકદભ ઓખામ તેલ નશત; ણ યજતૂાણી એના ગની ગશત ઈયથી ને ઘેયદાય રેંઘાને રેટેર ઓઢણા ઈયથી છતી ન યશી.

યજતેૂ જ્માયે ડામયાને યાભ યાભ ન કમાા તમાયે ગાભરકને રાગ્યુ ંકે “ફા, યાભયાભ !”

“યાભ !” તછડ જલાફ દઆને મવુાપય ઝટટ અગર ચાલ્મ. ાછ તાની ેનીઓ ઢાકંતી ગયાવણી ચારી જામ છે.

P a g e | 13

એકફીજાના ંભોં વાભે જઆને દામયાના ંભાણવએ વાદ કમો, “યે ઠાકય, અભ કેટરેક જાવુ ંછે?”

“અઘેયાક.”જલાફ ભળ્મ.

“ત ત, બાઆ, આંશીં જ યાત યકાઆ જાલ ને !”

“કા?ં કેભ તાણ કયલી ડ ેછે, ફા ?” મવુાપયે કતયાઆને લાકંી જીબ ચરાલી.

“ફીજુ ંત કાઆં નરશ, ણ સયૂ ઘણુ ંથઆ ગયુ ંછે, ને લી બેા ંફાઆ ભાણવ છે. ત અંધાયાભા ંઠાલુ ંજખભ ળીદને ખેડવુ ં? લી, આંશીં બાણે ખતી લાત છે: વહ ુબાઆયુ ંછીએ. ભાટે યકાઆ જાલ, બા !”

P a g e | 14

મવુાપયે જલાફ દીધ, “ફાલડાનુ ંફ ભાીને જ મવુાપયી કરંુ છં, ઠાકય ! ભયદને લી સયૂ કેલા ં! શજી ત કઆ લરડમ દેખ્મ નથી.”

તાણ કયનાય ગાભરકના ંભોં ઝખંલાણા ંડી ગમા.ં કઆએ કહ્ુ ંકે “ઠીક !ભયલા દ્ય એને !”

યજતૂ ને યજતૂાણી ચારી નીકળ્મા,ં લગડા લચ્ચે ચાલ્મા ંજામ છે. રદલવ અથભી ગમ છે. અઘે અઘેથી ઠાકયની અયતીના ંયણકાય વબંામ છે. ભતૂાલ નાચલા નીકી શમ એભ દૂયના ંગાભડાનંા ઝડંભા ંદીલા તફકલા રાગ્મા. અંધાયે જાણે કાઆંક દેખતા ંશમ ને લાચા લાયીને એ દીઠેરાનંી લાત વભજાલલા ભથતા ંશમ તેભ ાદયના ંકતૂયા ંબવી યહ્ા છે.

P a g e | 15

મવુાપયએ ઓણચિંતા ંછલાડ ેઘઘૂયાના લાજ વાબંળ્મા. ફાઆ ાછ નજય કયે તમા ંવણવયાન શરકાય ખબે ટારની થેરી મકૂી, શાથભા ંઘઘુરયમાળં બાલુ ંરઆને ડબથૂ જેલ ચાલ્મ અલે છે. કેડભા ંનલી વજાલેરી, પાટેરા મ્માનલાી તયલાય ટીંગામ છે. દુશનમાના શબુ-શબુન ટર ભાથે ઈાડીને જ્ટ શરકાય ચારી નીકળ્મ છે. કેટરામ યદેળ ગમેરા દીકયાની ડળીઓ ને કેટરામ દરયમ ખેડતા ધણીઓની ધણીમાણીઓ ભરશને-છ ભરશને કાગના કટકાની લાટ જતી જાગતી શળે એલી ણ ભડંુ થળે ત ગાય કાળે એલી ફીકથી જટ શરકાય દડત જામ છે. બારાના ઘઘૂયા એની અંધાયી એકાતંના બેરુફધં ફન્મા છે.

જતજતાભા ંજટ છલાડ ેચારતી યજતૂાણીની રગરગ થઆ ગમ. ફેમ જણાનેં છૂયછ થઆ. ફાઆનુ ંશમય વણવયાભા ંશત ુ,ં એટરે જટાને વણવયાથી

P a g e | 16

અલત જઆને ભાલતયના વભાચાય છૂલા રાગી. શમયને ગાભથી અલનાય જાણ્મ રુુ ણ સ્ત્રીજાતને ભન વગા બાઆ જેલ રાગે છે. લાત કયતા ંકયતા ંફેમ જણા ંવાથે ચારલા રાગ્મા.ં

યજતૂ થડા ંકદભ અગ ચારત શત. યજતૂાણીને જયા છેટી ડરેી જઆને એણે છલાડ ેજયુ.ં યરુુ વાથે લાત કયતી સ્ત્રીને ફે-ચાય અકયા લેણ કશી ધભકાલી નાખી.

ફાઆએ કહ્ુ ં:”ભાયા શમયન શરકાય છે, ભાય બાઆ છે.”

“શલે બાળ્મ તાય બાઆ ! છાનીભાની ચારી અલ !ને ભા‖યાજ, તભે ણ જયા ભાણવ ઓખતા જાલ !”એભ કશીને યજતેૂ જટાને તડકાવમ.

P a g e | 17

“બરે ફાા !” એભ કશીને જટાએ તાન લેગ ધીય ાડય.એક ખેતયલાનુ ંછેટંુ યાખીને જટ ચારલા રાગ્મ.

જ્મા ંયજતૂ જડલુ ંઅઘેયાક નશયેાભા ંઉતયે છે, તમા ંત એકવાભટા ફાય જણાએ ડકાય કમો કે “ખફયદાય, તયલાય નાખી દેજે !”

યજતૂના ભોંભાથંી ફે-ચાય ગા નીકી ગઆ. ણ મ્માનભાથંી તયલાય નીકી ન ળકી. લાટ જઆને ફેઠેરા આંફરા ગાભના ફાય કીઓએ અલીને એને યાધંલાથી ફાધં્મ, ફાધંીને દૂય ગફડાલી દીધ.

“એ ફાઆ, ઘયેણા ંઈતાયલા ભાડં.”લ ૂટંાયાએ ફાઆને કહ્ુ.ં

P a g e | 18

નાથ યજતૂાણીએ અંગ ઈયથી એક એક દાગીન કાઢલાનુ ંળરૂ કયુું. એના શાથ, ગ, છાતી લગેયે અંગ ઈઘાડા ંડલા રાગ્મા.ં એની ઘાટીરી, નભણી કામાએ કીઓની આંખભા ંકાભના બડકા જગાવમા. જુલાન કીઓએ શરેા ંત જીબની ભશકયી ળરૂ કયી. ફાઆ ળાતં યશી. ણ જ્માયે કીઓ એના અંગને ચા કયલા નજીક અલલા રાગ્મા, તમાયે ઝેયીરી નાગણ જેભ ફંપાડ ભાયીને યજતૂાણી ખડી થઆ ગઆ.

“લ્મા, છાડ આ વતીની ૂછંડીને !” કીઓએ લાજ કમો.

અંધાયાભા ંફાઆએ અકાળ વાભે જયુ.ં તમા ંજટાના ઘઘૂયા ઘભક્ા. “ એ જટાબાઆ !” ફાઆએ ચીવ ાડી : “ દડજે.”

P a g e | 19

“ખફયદાય એરા !કણ છે તમા ં?” એલ ડકાય કયત જટ તયલાય ખેંચીને જઆ શોંચ્મ. ફાય

કી રાકડીરઆને જટા ઈય તટૂી ડયા. જટે તયલાય ચરાલી, વાત કીના પ્રાણ રીધા. તાને ભાથે રાકડીઓન ભે‖ લયવે છે, ણ જટાને એ ઘડીએ ઘા કામા નરશ. ફાઆએ બભુયાણ કયી મકૂ્ુ.ં ફીકથી ફાકીના કી બાગી છૂટયા, તે છી જટ તમ્ભય ખાઆને ડય.

ફાઆએ જઆને તાના ધણીને છડય. ઉઠીને તયત યજતૂ કશ ેછે કે “શાર તમાયે .”

“શારળે ક્ા ં? ફામરા ! ળયભ નથી થાતી ? ાચં ડગરા ંશાયે શારનાય ઓલ્મ બ્રાહ્મણ ઘડીકની ઓખાણે ભાયા શળમ વાટે ભયેર ડય છે; ને ત ુ ં– ભાયા

P a g e | 20

બલ ફધાન બેરુ—તને જીલતય ભીઠંુ થઆ ડ્ુ ં! જા ઠાકય ! તાયે ભાગે. શલે અણા કાગ ને શંવના વગંાથ ક્ાથંી શમ ? શલે ત અ ઈગાયનાય બ્રાહ્મણની ણચતાભા ંજ હું વડય તાણીળ.”

“તાયા જેલી કૈંક ભી યશળેે.”કશીને ધણી ચારી નીકળ્મ.

જટાના ળફનેખાભા ંધયીને યજતૂાણી યરઢમા સધુી અંધાયાભા ંબમકંય લગડ ેફેઠી યશી. પ્રબાતે અજુફાજુથી રાકડા ંલીણી રાલીને ણચતા ખડકી, ળફને ખાભા ંરઆને તે ચડી ફેઠી; દા પ્રગટાવમ. ફને્ન જણા ંફીને ખાખ થમા.ં ચી કામય બામડાની વતી સ્ત્રી જેલી ળકાતયુ વાજં જ્માયે નભલા ભાડંીતમાયે ણચતાના અંગાયા ધીયી ધીયી જ્મતે ઝબકૂતા શતા.

P a g e | 21

આંફરા ને યાભધયી લચ્ચેના એક નેશયાભા ંઅજ ણ જટાન ાણમ ને વતીન જં શમાત છે

P a g e | 22

15. અશીયની ઈદાયતા અભ ત જુલ, અમય !”

“કા?ં શુ ંછે ?”

”અ જડી ત ુજુલ ! અ અન લીકભવી ને લહ ુવનફાઆ.યે, એની એકફીજાની ભામા ત નયખ ! મવૂ ુ,ં ભને ત આંસડુા ંઅલી જામ છે.”

”અમયાણી ! શત શયખઘેરી કા ંથઆ જા ટાણથી ?”

”ભને અણુ ંફાણ વાબંયુું, અમય !”

P a g e | 23

બાદયને કાઠેં નાનુ ંગાભડંુ છે. ભાગળય ભરશનાની શળમાળ વલાયની ભીઠી તડકીભા ંડવ ને ડવી ફેઠા ંછે. પણમાભા ંફે છકયા ંએક લાછયડીની કણૂી ડક ંાે છે. ફેઈ જણ ઝાઝ ંફરતા નથી, ણ ફેઈની આંખ વાભવાભી શવી યશી છે. બઢુ્ઢા ધણી-ધણણમાણી અ ફાકને જઆ જઆ શયખથી ગગા ંથામ છે.

ડવાનુ ંનાભ લજવી ડવ, ને ડવીનુ ંનાભ છે યાજીફાઆ. જાતના ંઅશીય છે. બાદયકાઠેં ખેડન ધધં કયે છે. ૈવેટકે ને લશલેાયે સણુખમા ંછે. અઘેડ લસથાએ એને એક દીકય ને દીકયી લતયેર. ફીજુ ંકાઆં વતંાન નશત ુ;ં એટરે ફહ ુફચયલાના અંતયભા ંકદી ન શમ તેલ અનદં લજવી ને યાજીફાઆને થત શત.

P a g e | 24

અજે એ ધરંુૂ સખુ રંુૂ થયુ ંશત ુ,ં કેભ કે દીકયા લીકભવીની નાનકડી લહ ુવનફાઆ તાને ભાલતયથી વાવયે લાઢની ળેયડી ખાલા અલી શતી. ાચેંક ગાઈ ઈયના ઢકૂડા ગાભડાભા ંએક અફરૂદાય અશીયને ઘેય લીકભવીનુ ંલેશલળા કયેલુ ંશત ુ.ં વાયે લાયયફે લજવી ડવા વનફાઆને યેડાલતા ને થડા રદલવ યકાઆને વનફાઆ ાછી ચરી જતી.

લીકભવી દવ લયવન ને વનફાઆ અઠ લયવની: કજુણગમ લા લામ નથી: બા ંલયલહ ુઅઘેથી એકફીજાને જઆ રેતા,ં વાભવાભા ંભીટ ભાડંીને ઉબા ંયશતેા,ં નીયખતા ંધયલ થાત નશત. ભામા લધતી જતી શતી. ચાય જભણ યકાઆને જ્માયે વનફાઆ ભાલતય જાતી, તમાયે લીકભવી એકર બાદયકાઠેં બાગી જઆને છાનભાન યમા કયત; ાછ ફીજા યફની લાટ જઆને કાભે રાગત. કાભ ભીઠંુ થઆ ડતુ.ં

P a g e | 25

“રૂી ! ફન ! તુનેં ભાયે ભાથે ખયેખરંુ શતે છે ?”

”શા, ખયેખરંુ !”

”ત ભાને ને ફાનેુ એક લાત કશી અલીળ ?”

“શુ ં?”

”—કે ભાયે યણવુ ંનથી. ઠારા ભાયા લીલા કયળ નરશ.”

રૂીફશને લીકભવીની વાભે ટગય ટગય જઆ યશી, શવી ડી, “રે, જા જા, ઢોંગીરા ! એવુ ંતે કશલેાત ુ ંશળે ? ભથ ત વનફાઆ જામ છે તમીં આંસડુા ંાડછ !”

P a g e | 26

“રૂી ! ભાયી ફન ! બરી થઆને શવ ભા, તે ભારંુ એટલુ ંલેણ ફાનેુ કશી અલ. ભાયે નથી યણવુ.ં”

“ણ કાઆં કાયણ ?”

“કાયણ કંઆ નરશ, ફવ, ભાયે નથી યણવુ,ં” એટલુ ંકશતેા ંકશતેા ંલીકભવીના ડા ઈય ઝઝણમા ંપયી લળ્મા.ં

“યઆ ળીદ ડય, લીયા? ભાયા વભ ! ફનના વભ ! ખભા ત ુનેં, બાઆ ! તાયા ભનભા ંશુ ંથામ છે, ફાા ફર ત ખય !”

એટલુ ંકશીને રૂી તાની ઓઢણીના ારલથી બાઆના આંસ ુલછૂલા રાગી. બાઆનુ ંયત ુ ંરૂાળં ભઢંુ ફે શાથભા ંઝારી રીધુ.ં બાઆના ગાર ઈય તાન

P a g e | 27

ગાર ંાીને છૂલા રાગી “ભને ભયતી દેખ, બાઆ ! ફર ! શુ ંછે ? વનફાઆ નથી ગભતી ? એનુ ંકાઆં શીણુ ંવાબંળ્યુ ંછે ?”

લીકભવીની આંખભા ંઆંસ ુલધ્મા.ં ફશનેનુ ંશૈયુ ંણ કાઆં વભજ્મા લગય બયાઆ અવયુ.ં

ઢાય લયવની બયજફન લસથાએ શોંચેરા દીકયાના શલલાશ ભાટે બઢુ્ઢ ફા તૈમાયી કયત શત. ને અ શરેીછેલ્રી લાયન દીકય યણાલલા શયખ થકી ગાડંીઘેરી ફની ગમેરી ઘયડી ભાએ ત અખા ખયડા પયતા ઓીા, ગાય-ગયભટી, દલા—ંબયડલા ંને ચાકા-ચદંયલાની ળબા લગેયે અદયી દીધુ ંશત ુ.ં રૂીફશને શયતા ંને પયતા ંબાઆના ંગીત જ ગામા કયતી. એભા ંફીના ફની.

P a g e | 28

બાઆન વદેંળ રઆને ફશને ફા ુાવે ગઆ, ફરી, “ફા ુ! બાઆ કશ ેછે નથી યણવુ.ં”

“નથી યણવુ ં!” ડવ શવી ડય

“વાચે જ, ફા,ુ શવલા જેવુ ંનથી. બાઆ યત‖ત !”

ડવાએ લીકભવીને ફરાવમ. શકાની ઘ ૂટં રેતા ંરેતા ંછૂ્ુ:ં “ણ કાયણ શુ ંછે ?”

લીકભવીની ાંણ ધયતી ખતયતી શતી:એનાથી કાઆં જલાફ દૈ ળકામ નરશ.

“ત ુનેં ઠેકાણુ ંન ગભતુ ંશમ ત ફીજે લેળલા કયીએ.”

P a g e | 29

“ના, ફા,ુ આ કાયણ નથી.”

“તમાયે શુ ંકાયણ છે ? શલે ત હું ભાડં ભાડં એકાદ છેડ પાડીળ; ને તાયી ભા ણ ખયુું ાન ગણામ. ભને લતાય ધયીને અ શરેછેલ્ર એક રા‖લ ત રેલા દે, ફા ! ભાયા ંભત સધુયળે.”

ફાનુ ંદમાભણુ ંભોં દેખીને લીકભવી ઘડીબય તાનુ ંદુ:ખ લીવમો. ચૂ યશીને ચાલ્મ ગમ. ફાે ભાન્યુ ંકે દીકય ભાની ગમ. કઆને ફીજ કળમ લશભે ન ગમ. કઆને વાચી લાતનુ ંઓવાણ ણ ન ચડ્ુ.ં

રગન થઆ ગમા.ં વ લયવની વનફાઆ વાવયે અલી. અંતય પાટ પાટ થતુ ંશત ુ.ં

P a g e | 30

અજે ભેાની શરેી યાત શતી. ભીઠી ટાઢ, ભીઠી વગડી ને ભીઠાભા ંભીઠી પ્રીતડી: એલી ભશા ભરશનાની ગતી યાત શતી. ચખ્ખા અબભા ંચાદં ને ચાદંયડા ંનીતયતા ંશતા.ં એલી ભશા ભરશનાની યાતને શયે ફાનુા ગ દાફીને લીકભવી ઓયડ ેઅવમ. તે જાણે ચયી કયી શમ એભ રાત રાત અવમ. ઉબ થઆ યહ્. અળાબયી વનફાઆએ ધણીના ભોં ય રગનની શરેી યાતના ંતેજ દીઠા ંનરશ. નાનણના ઉભકા જાણે ક્ા ંઉડી ગમા છે ! છૂ્ુ ં“કા ંઅમય ! શુ ંથઆ ગયુ?ં”

લીકભવી ગગ થઆ ગમ; થડી લાય ત લાચા જ ઉઘડી નરશ, શઠે અલીને લેણ ાછા ંકઠાભા ંઉતયી ગમા.ં

વનફાઆ ઢકૂડી અલી, કાડંું ઝાલ્યુ.ં

P a g e | 31

“ત ુ ંભને ડીળ ભા !અમયાણી ! હુ ંનકાભ છં.”

“કા ં?”

“હું રુુાતણભા ંનથી. ભાફાને ભેં ઘણી ઘણી ના ાડી‖તી, ણ કઆએ ભારંુ કહ્ુ ંભાન્યુ ંનરશ. કઆ ભાયા ેટની લાત વભજ્યુ ંનરશ.”

“તે ણ શુ ંછે ?”

“ફીજુ ંત શુ ંકરંુ ? અણુ ંઅલે તમા ંસધુી ત તાયે યકાવુ ંજ ડળે ! છી ભાલતય જઆને ફીજ શલલાશ ગતી રેજે. ભેં તને ફહ ુદખી કયી. બાગ્મભા ંભાડં્ ુ ંશભથ્મા ન થયુ.ં”

P a g e | 32

“યે અમય ! અભ ળીદ ફર છ? એથી શુ ંથઆ ગયુ?ં કાઆં નરશ.અણે ફે જણા ંબેા ંયશીને શરયબજન કયશુ.ં” વાબંીને લીકભવીન ચશયે ચભક્. લી ઝાખં ડીને ફલ્મ : “ના, ના, તારંુ જીલતય નશીં ફગાડંુ.”

“ભારંુ જીલતય ફગડળે નરશ, સધુયળે. તભ બેી સખુભા ંયશીળ. ફીજી લાત ુ ંભેરી દ્ય.”

ખાભા ંભાથુ ંરઆને ભલાા ંાતા ંંાતા ંસ્ત્રીએ રુુને સલુાદી દીધ. શલકાય વકંડીને તે ણ નીંદયભા ંઢી. કરડમાના દીલાની જ્મત ફેમ જણાનંા ંશનદો ભઢા ંઈય અખી યાત યભતી શતી.

એલી એલી નલ યાત લીતી ગઆ. દવભે રદલવે ભાલતયને ઘેયેથી વનફાઆન બાઆ ગાડંુ જડીને ફશનેને તેડલા અવમ ને દવભી યાતે લીકભવીએ

P a g e | 33

વનફાઆને યજા દીધી “ત ુ ંસખેુથી જા. હુ ંયાજીખળુીથી યજા દઉં છં. શઠ કય ભા. ઉગ્મ એને અથભતા ંલાય રાગળે.”

“અમય ! ધક્ક દઆને ળીદ કાઢ છ ? ભાયે નથી જાવુ.ં તભાયી જડ ેજ યશવે ુ ંછે. ભાયે ફીજુ-ંત્રીજુ ંકાઆં નથી કયવુ.ં”

ધણીના ગ ઝારીને વનફાઆ ચધાય યઆ ડી. એભ ને એભ આંખ ભી ગઆ.

વલાયે ઉઠીને ગાડા વાથે શમયના કુટંુફની જે કઆ છડી અલેરી તેની ભાયપત તાના બાઆને કશલેયાવયુકેં ―ભને તેડી જાળ ત ભારંુ વારંુ નરશ થામ. ભાયે રાખ લાતે ણ અલવુ ંનથી. તભે લેાવય ાછા ચાલ્મા જાલ.’

P a g e | 34

બાઆને કાયણ વભજાણુ ંનરશ. ણ એને રાગ્યુ ંકે અગ્રશ કયીને ફશનેને તેડી જલાથી ઘયભા ંકાઆંક ક્રેળ થલાન શળે, એટરે એણે લેલાઆને કહ્ુ:ં “લજવી ટેર ! ભાયાથી ભરૂભા ંતેડલા લાઆ ગયુ ંછે. ણ અ ત કમયુતા ચારે છે એ લાતનુ ંભને ઓવાણ નશત ુ.ં શલે પયી લાય તેડલા અલીળ.” એટલુ ંકશીને બાઆએ ગાડંુ ાછં લાળ્યુ.ં

લજવી ને યાજીફાઆ, ડવા-ડવી ફેમ શલે જગ જીતમા ંશમ એલા સખુના રદલવ શલતાલે છે. વાભી ઓળયીએ ફેઠા ંફેઠા ંફેમ ડવરા ંતાની ડાશીડભયી દીકયા-લહનુા રડરન લાકં જમા કયે છે. યરઢમે લહનુી ઘટંી પયે છે; સયૂજ ઉગ્મે લહ ુલરણુ ંઘભુાલે છે; બેંવ દલે છે, લાવીદા ંલાી પણયુ ંફર જેવુ—ંછીંક અલે તેવુ—ંચખ્ખુ ંફનાલે છે. ભતી બયેરી ઇંઢણીએ ત્રાફંાળ શલે્મના ંફેડા ંરઆ અલે છે, ને ાછા દવ જણના યટરા ટીી નાખે છે. નાની લહ ુલીજી જેલી ઘયભા ં

P a g e | 35

ઝફકાયા કયી યશી છે. શુ ંએનુ ંગયવુ ંભઢંુ ! વાસ-ુવવયાને શતેના ંઝઝણમા ંઅલી જામ છે. લાત કયે છે :

“શલે ત. અમયાણી ! એક લાત ભનભા ંયશી છે, અ રૂીને કઆ વારંુ ઠેકાણુ ંભી જામ.”

“એની રપકય અણે ળી ડી છે, અમય ? એને બાઆ જેલ બાઆ છે. અપયડ રૂીને ઠેકાણે ાડળે.”

“તાના સખુભા ંફે‖નનુ ંસખુ લીવયી ત નરશ જામ ને ?”

“ણ ભાયી ચતયુ લહ ુક્ા ંલીવયલા દે્ય એલી છે ?‖

“અમયાણી! તમ એક ફરખા યશી જામ છે, શ !”

P a g e | 36

“ળી ?”

“અ ખ ખારી છે આ નથી ગભતુ.ં કાલુ ંકાલુ ંફરતુ ંશમ, ખા ખ ૂદંત ુ ંશમ. મછૂ્ુ ંખેંચત ુ ંશમ — એવુ ંબગલાન અે એટરે ફવ. એલા થડાક દી જઆ ને જામેં એટરે વદગશત.”

“અળે,અમય ! ભાય લા‖ર આ મે અળે. અણે ભાથે લા‖રાજીની ભશયે છે.”

વતજુણગમા ંવદૃ્ધ ધણી-ધણણમાણી અળાને તાતંણે જીલ ટીંગાડીને જીલતા ંશતા.ં એને ભામરા બેદની ખફય નશતી. બાદયકાઠંાની લાડીઓ ગશકેતી શતી. રીરી ઘટાભા ંખંી ભાા નાખતા ંશતા.ં અઘે અઘે ઉની લ ૂલાતી શતી. ને તયસમા ંશયણા ંઝાઝંલાનંા ંજને રબે દડયા ંજતા ંશતા.ં

P a g e | 37

લીકભવી વાતંી શાકંત શાકંતઉબ યશી જામ છે, વભજ્મા લગય ફદની યાળને ખેંચી યાખે છે, શલચાયે ચડ ેછે, “અ સ્ત્રીના ંરૂ-ગણુને ભેં યી નાખ્મા. અલા વજા ળીને ભાથે ભેં કુલાડ ભામો. અ ફધુ ંભેં શુ ંકયી નાખ્યુ ં?..... ભાણવને ભેં લાત કયતા વાબંળ્મા છે કે રુુાતણ લગયના રુુે ત સ્ત્રીના ંલગૂડા ંશયેી ાલૈમાના ભઠભા ંફેવવુ ંજલે. નરશ ત વાત જન્ભાયા એલા ને એલા અલે. હું બાગી જાઉં? અ સ્ત્રી ણ ભાયા પાવંરાભાથંી છૂટીને સખુી થળે. ણ ભાયા ંઓશળમાા ંભા ંફાનુ ંને ભાયી ખંણી ફનનુ ંશુ ંથાળે?‖ શનવાવ મકૂીને લીકભવી લી ાછ વાતંીડ ેલગત ણ એને જં નશત.

ચાયાચં ભરશના અભ ચાલ્યુ.ં તેલાભા ંલજવી ડવ ગજુયી ગમ. યાજી ડવી ણ એની છલાડ ેગમા.ં શલે લીકભવીન ભાયગ ભક થમ.

P a g e | 38

યાતે જ એણે લાત ઈચ્ચાયી : “તને ઘણા ભરશના થઆ ગમા. ભાલતય ગઆ નથી. તે દી તાય બાઆ ફાડ કચલાઆને ાછ ગમેર; તાયા ંભાલતય ણ કચલાતા ંશળે. ભાટે યાજીખળુીથી એક આંટ જઆ અલ ને !”

“શં, તભે ભને પવરાલ છ. ભાયે નથી જાવુ.ં”

“ના ના, તુ ંલશભેા નરશ. રે, હુંમ બે અવુ.ં”

“શા, ત જઆ અલીએ.”

ગાડંુ જડીને ફેમ જણા ંચાલ્મા.ં વનફાઆના ંભાલતયને અજ વનાન સયૂજ ઉગ્મા જેવુ ંથયુ.ં શનમાયીઓના ંને ચયે ફેઠેરા ંભાણવના ંભોંભા ંણ એક જ લાત શતી કે “કાઆં જડરી જાભી છે! કાઆં દીનનાથ ત્રઠૂય છે !”

P a g e | 39

લીકભવીએ તાના વવયાને એકાતેં રઆ જઆને પડ ાડય: “ભાયે નગય જઆને ાલૈમાના ભઠભા ંફેવવુ ંછે. હું યાજીખળુીથી છડંુ છં. ભેં ભશાા કયુું છે. શલે વારંુ ઠેકાણુ ંગતીને ઝટ અી દેજ.”

લાત વાબંીને વનફાઆન ફા વભવભી યહ્. એને ણ વરાશ દીધી કે “વાચુ,ં બાઆ, નગય જઆને કયભ ધલ. તે શલના ભ ૂડંા લતાયન અય નથી.”

ફા ણફચાય વનફાઆના ભનની લાત નશત જાણત. એણે ભાન્યુ ંકે દીકયીના દુ:ખન ણ ઈામ થઆ ળકળે. એણેમ લાત ેટભા ંયાખી રીધી.

ફીજે રદલવે લાળ કયીને વહ ુસઆૂ ગમા.ં યણા તયીકે લીકભવીની થાયી ત પીભા ંજ શતી. ચભાવાની યાત શતી. ભે લયવત શત. કઆ વચં વાબંીને જાગે તેવુ ંનશત ુ.ં એલે ટાણે ગાડંુ જડીને લીકભવી છાનભાન નીકી ગમ.

P a g e | 40

ચભાવાની યાતના ંતભયા ંયસતાની ફેમ દશમે યતા ંશતા.ં નદીનેયા ંખખીને દડતા ંજાણે કાઆંક ખલાણુ ંશમ એની ગતણ કયતા ંશતા.ં

પ્રબાતે જભાઆની ગતણ ચારી તમાયે વનફાઆના ફાે વહનેુ ફધી લાતન પડ ાડય. વાબંીને ઘયના ંવહ ુનાનાભંટાએં શ્વાવ શઠેા ભેલ્મા. ભાએ ભાન્યુ ંકે ―ભાયી દભણી જેલી દીકયી જીલતા યંડાાભાથંી ઉગયી ગઆ.‖

અખા ઘયભા ંએક વનફાઆનુ ંજ કાજુ ંઘલાણુ.ં ભનભા ંફહ ુસતાલ ઉડય, ―આંઈં હું ળીદ અલી ? યે, ભને બલીને ભરુલાડી ગમ ? ભને છાની યીતે છેતયી ? ભાય ળ યાધ શત ?‖ છાની છાની નદીકાઠેં ગઆ; છીય ઈય ફેવીને ખફૂ યઆ રીધુ.ં શલે ક્ા ંજઆને એને ઝાલુ ં! ઘણા શલચાય કમાા. ણ રાજની ભાયી એની જીબ ભાલતય અગ ઉડી નરશ.

P a g e | 41

થડા રદલવે ખફય અવમા કે લીકભવી ત તાની ઘયવંત કાકાને વોંી, રૂીને વાયે ઠેકાણે યણાલલાની ને વંત એના કરયમાલયભા ંઅલાની બરાભણ દઆ, ફશનેને ખફય કમાા લગય, ઘડીએ ચડીને નગયના ભઠભા ંાલૈમ થલા ચાલ્મ ગમ છે.

વનફાઆની યશીવશી અળા ણ કયભાઆ ગઆ. યઆ યઆને એ છાની થઆ ગઆ. ણ એને વવંાય વમદુ્ર વભ ખાય થઆ ડય.એની આંખ વાભેથી એક ઘડી ણ અમયનુ ંભોં ગુ ંથાત ુ ંનથી.

થડ ેરદલવે તમાથંી દવ ગાઈ દૂયના એક ગાભડાના ઘયબગં થમેરા એક રખભળી નાભના અફરૂદાય અશીયનુ ંભાગુ ંઅવયુ.ં ફાે દીકયીના દુ:ખન અંત અવમ વભજી ભાગુ ંકબરૂ કયુું . ભાએ દીકયીને શયેાલી-ઓઢાડી વાફદે કયી. ભીઠડા ં

P a g e | 42

રઆને ભા ફરી કે “ફા !ભાયા ફર ! શરયની ભટી ભે‖ય, તે તાય બલ ફગડત યશી ગમ.”

વનફાઆનુ ંઅંતય લીંધાઆ જાતુ ંશત ુ,ં ણ એની છાતી ઈય જાણે એલ બાય ડી ગમ કે તે કાઆં ફરી જ ન ળકી. નલા ધણીની વાથે નલે ઘેય ચારી.

શળમાાના રદલવ છે, અબભાથંી કંુજડાએં નીચે ઉતયીને જાણે ાતી જીબે વદેંળ દીધ કે ભે ગમ છે, રશાણી ડી ગઆ છે, ગાભડા ંખારી થઆને વીભ લવી ગઆ છે, ધાનના ડૂંડા ંલઢાઆ યહ્ ંછે. નીચા ંનભીને ભર લાઢતા ંદારડમા ંલચ્ચે લચ્ચે ય ખાલા ઉબા ંથામ છે ને દાતયડી ગે લરગાડી દઆને ભીઠી ચરભ ીએ છે. છડીઓ એકફીજીને શવતી ગામ છે :

ઓલ્મા ાદંડાને ઈડાડી ભેર

P a g e | 43

શ ાદંડંુ યદેળી !

ઓરી ભતડીને ઈડાડી ભેર

એન વાવય અણે અવમા

ભાયા વાવયા બેી નૈં જાઉં

એન યણ્મ અણે અવમા

P a g e | 44

ભાયા યણ્મા બેી ઝટ જાઉં

ખંી ઉડ ેછે. ટમા શકાયે છે. ચભાવાભા ંધયામેરી ટાઢી ચી બોં કઠણ ફની જામ તે શરેા ંખેડી નાખલા ભાટે ડાહ્ા ખેડતૂએ વાતંીડા ંજડી દીધા ંછે.

રખભળીએ ણ ખાભા ંડૂંડા ંનાખી તાના ખેતયભા ંશ જડ્ુ ંછે. અઘેડ ઉંભયન રોંઠક અદભી વાતંીડ ેરૂડ રાગે છે. એના ખેતયની ાવે થઆને જ એક ગાડા-ભાયગ જત શત. તે ભાયગે ગાભભાથંી એક બતલાયી ચારી અલે છે. એ

P a g e | 45

બતલાયી વનફાઆ છે. ફયટાણે, વાતંી છૂટલાને વભમે, વનફાઆ નલા ધણીને ખેતય બાત રઆ જામ છે. ધીયા ંધીયા ંડગરા ંબયે છે.

વાભેથી ાલૈમાનુ ંએક ટળં તાટા લગાડત ુ ંચાલ્યુ ંઅલે છે. એને દેખતા ંજ વનફાઆને લીતેરી લાત વાબંયી અલી. તયીને તે ટળં લટાલી ગઆ. તમા ંત દીઠંુ કે ટાની ાછ અઘેયક એક જુલાન ઘડીએ ચડીને ધીભ ધીભ ચાલ્મ અલે છે. ધણીના ખેતયને ળેઢે છીંડી ાવે વનફાઆ ઉબી યશી. વલાય નજીક અલતા ંજ ઓખાણ.

એ લીકભવી શત. ાલૈમાના ભઠભા ંફેવલા ગમેર. સ્ત્રીના ંલગૂડા ંશયેલાની ભાગણી કયેરી, ણ ભઠના શનમભ મજુફ છ ભરશના સધુી ત રુુલેળે જ વાથે યશીને તાના રુુાતનની ખટની ખાતયી કયાલલાની શતી. શજુ છ ભરશના

P a g e | 46

નશતા લીતમા. લીકભવી ાલૈમાના ટા વાથે ભાગણી ભાગલા નીકળ્મ છે. જગ ભાડંયા શળે તે અ ગાભે જ એને અલવુ ંથયુ ંછે.

ફેમ જણાએં વાભવાભા ંઓખ્મા.ં લીકભવીએ ણ ઘડી યકી. ફેમ નીચી નજયે ઉબા ંથઆ યહ્ા.ં વનફાઆની આંખભાથંી આંસ ુચારલા રાગ્મા.ં અંતે એના શઠ ઉઘડયા:”અભ કયવુ‖ંતુ ં?”

“ત ુ ંસખુી છ ?” લીકભવીથી લધ ુકાઆં ન ફરાયુ.ં

”હું ત સખુી જ શતી. છતા ંશુ ંકાભે ભને યઝાલી ?‖

”તમાયે શુ ંતાય બલ ફગાડંુ?”

”ફગાડલાભા ંશલે ળી ફાકી યશી, અમય ?”

P a g e | 47

આંસબુયી આંખે ફેમ જણા ંઉબા ંછે. ખેતયને વાભે ળેઢે રખભવી વાતંી શાકંત શત તે વાતંી ઉભુ ંયાખીને અ ફધુ ંજઆ યહ્ છે. તાની

સ્ત્રીને જાણ્મા જણ વાથે ઉબેરી બાીને એની આંખ લશભેાતી શતી.

લીકભવીએ છૂ્ુ,ં “બાત જા છ ?તારંુ ખેતય ક્ા ંછે?”

“અ જ ભારંુ ખેતય.”

“વાતંી શાકેં છે એ જ તાય ધણી?”

“શા, શલે ત એભ જ ને !”

“જ, તાય ધણી આંઈં જઆ યહ્ છે. ણખજાળે. ત ુ ંશલે જા.”

P a g e | 48

“જાઆળ ત ખયી જ ને ! કશવે ુ ંશમ તે બરે કશ.ે ણ અમય...! અમય ! તભે ફહ ુફગાડ્ુ ં! સખેુ વાથે યશી પ્રભબુજન કયત ! ણ તભે ભાય ભા લીંખ્મ. શુ ંકહું ?”

ચધાય આંસ ુચારી નીકળ્મા ંછે. લેણે લેણે ગળં રંૂધામ છે. લીકભવીએ જલાફ લાળ્મ, “શલે થલાનુ ંથઆ ગયુ.ં લીવયવુ.ં”

“શા, વાચુ ંલીવયવુ ં!ફીજુ ંશુ ં?”

અઘે અઘે ાલૈમાનુ ંેડંુ ઉભુ ંયશીને લીકભવીની લાટ જુએ છે. ખેતયને ળેઢેથી રખભવી જુએ છે.

“રે શલે, યાભ યાભ !”

P a g e | 49

વનફાઆ કાઆ ગઆ. ઘડીની રગાભ ઝારી રીધી. ઓશળમાી ફનીને ફરી, “ભારંુ એક લેણ યાખ, એક ટંક ભાયા શાથનુ ંજભીને જાલ. એટરેથી ભને ળાશંત લળે, લધ ુનરશ યકંુ.”

“ગાડંી થઆ ગઆ? તાયે ઘેય જભલા અવુ,ં એ તાય લયને કાઆં વામ ? ને લી અ ાલૈમા ણ ન યકામ ત ભાયે એની શાયે ચારી નીકવુ ંજ ડ.ે ભાટે ભેરી દે.”

”ના ના, ગભે તેભ થામ, ભારંુ અટલુ ંલેણ ત યાખ. પયી ભાયે ક્ા ંકશલેા અલવુ ં છે?”

“ઠીક, ણ તાય ધણી કશળેે ત જ ભાયાથી યકાલાળે.”

P a g e | 50

એટલુ ંકશીને એને ઘડી શાકંી. શનવાવ નાખીને વનફાઆ ખેતયભા ંચારી. રખભવી વાતંી છડીને યટરા ખાલા ફેઠ. કચલાઆને એણે છૂ્ુ,ં “કની વાથે લાત કયતી‖તી ? કેભ યઆ છ ?”

છ ભરશનાથી રંૂધી યાખેલુ ંઅંતય અજ વનફાઆએ ઈઘાડી નાખ્યુ.ં કાઆં ફીક ન યાખી. લીકભવી તાન અગર ઘયલા છે, તાનુ ંશતે શજુમ એના ઈય એવુ ંને એવુ ંછે, તાને એનાથી જુદંુ ડવુ ંજ નશત ુ,ં તાને સતૂી ભેરીને છાનભાન ચાલ્મ ગમ શત; ઓણચિંત જ અજ આંશીં ભી ગમ; ને તે એને અજન રદલવ તાને ઘેય યકાલાના કારાલારા કયતી શતી; છ ભરશનાથી તે નલા ધણી વાથે ળયીયન વફંધં ન યાખલાના ંવ્રત રીધેરા ંતે ણ એ જૂની ભામાના ંભાન વારુ જ છે એ ફધુ ંજ ફરી નાખ્યુ.ં ફરતી ગઆ તે લેણેલેણ એની મખુમદુ્રા ય અરેખાત ુ ંગયુ.ં

P a g e | 51

રખભવી અ સ્ત્રીની વાભે તાકી યહ્, ઊંડા શલચાયભા ંડી ગમ. વાતંી જડલાનુ ંફધં યાખીને રખભવી વનફાઆ વાથે ગાભભા ંઅવમ. વાભે ચયાભા ંજ ાલૈમાનુ ંટળં ફયા કયલા ઉતયેલુ ંશત ુ.ં લીકભવી ણ તમા ંફેઠ શત. એણે અ ફેમ જણા ંને અલતા ંજમા.ં એના ભનભા ંપા ડી કે શભણા ંરખભવી અલીને કજજમ અદયળે. તમા ંત ઉરટંુ જ રખભવીએ સુલંાે લાજે કહ્ુ,ં “પીએ અલળ ?”

લીકભવીને લશભે ડય. ઘેય રઆ જઆને કદાચ પજેત કયળે ત ? ણ ના ન ડાઆ. એક લાય વનફાઆને ભરલાનુ ંભન થયુ.ં મખુીની યજા રઆને બે ચાલ્મ. ઘડીને રખભવીએ દયી રીધી.

P a g e | 52

ફીક શતી તે ટી ગઆ. રખભવીના ંઅદયભાન ફીજે ક્ામં નશતા ંદીઠા.ં કડ ેકડ ેયાધેંલુ ંભીઠંુ ધાન રખભવીએ યણાને તાણખેંચ કયીને ખલયાવયુ;ં ઢણરમા ને ધડકી ઢાીને ભશભેાનને ફયની નીંદય કયાલી; ને ધીયે ધીયે લીકભવીના ભનની યજેયજ લાત એને જાણી રીધી. લાતભા ંવાજં નભી ગઆ.

રખભવીભા ંખેડતૂનુ ંશૈયુ ંશત ુ.ં ઝાડલા ઈય ખંીની ને લગડાભા ંશયણાનંી શતેપ્રીત એણે દીઠી શતી. ને આંશીં એણે અ ફે જણાનેં ઝૂયી ભયતા ંજમા.ં એ બીતયભા ંબીંજાઆ ગમ; તે વનફાઆ લેયે યણ્મ છે એ લાત જ ભરૂી ગમ. એનાથી અ લેદના દેખી જાતી નશતી.

P a g e | 53

રદલવ અથમ્મ એટરે તી ઉઠય, પીભા ંભાતાની દેયી શતી તે ઈઘાડીને ધૂ કમો. ભાતાજીની ભા પેયલલા ફેઠ. તે ભાતાન બગત શત. ભલૂ ણ શત. યજ યજ વધં્માટાણે ભાતાને ઓયડ ેઅલીને તે જા કયત.

અજ ભાા પેયલીને એણે ભાતાજીની સતશુત ઈાડી. ળબ્દ ગાજલા રાગ્મા તેભ તેભ એના ળયીયભા ંઅલેળ અલલા ભડંય. ધૂના ગટેગટ ધભુાડા ઉઠમા. રખભવીની શાક ગાજી ઉઠી. દેલી એની વયભા ંઅવમા ંશતા.ં

વનફાઆ ઘયભા ંયાધેં છે, તમા ંએને શાક વાબંી. વાબંતા ંજ એ ફશાય દડી અલી. અમયને ખયા અલેળભા ંદીઠ. તાને ઓવાણ અલી ગયુ.ં લીકભવીને ઢંઢીને કહ્ુ,ં “દડ અમય, દડ ! ઝટ ગભા ંડી જા !”

P a g e | 54

કાઆં કાયણ વભજ્મા લગય લીકભવી દડય. ગભા ંભાથુ ંનાખી દીધુ.ં ધણૂતા ં

ધણૂતા ંરખભવીએ તાના ફેમ શાથ એને ભાથે મકૂીને અશળ અી કે “ખભા

! ખભા ત ુનેં ફા !”

ભાથે શાથ અડતા ંત કણ જાણ ેળાથી લીકભવીના દેશભા ંઝણઝણાટ થઇ ગમ.

ખારી ખચમાભા ંદૈલતન ધધ લછૂટય. રખભવીને ળાવંત લી એટર ેફેમ

જણા ફશાય નીકળ્મા. રખભવીએ છૂ્ુ ં: “કા ંબાઇ ! શુ ંરાગયુ?ં શુ ંથામ છે ?”

તેજબમો લીકભવી શુ ંફરી ળકે ? રૂલંાડી ઊબી થઇ ગઇ શતી. અંગેઅંગભા ંપ્રાણ

પ્રગટી નીકળ્મા શતા. ચશયેા ઉય ળાવંત છલાઇ ગઇ. ભાત્ર એટલુ ંફરાયુ ંકે

“બાઇ ! ભાયા જીલનદાતા ! ભાતાજીની ભશયે થઇ ગઇ . ભાય નલ અલતાય

થમ !”

P a g e | 55

“ફવ ત્માયે, ભાયમ ભનખ સધુમો, હુ ંતયી ગમ.” એભ કશીને એણે વાદ કમો,

“વનફાઇ ! ફશાય આલ.”

વનફાઇ આલીને ઊબી યશી. ફધુમં વભજી ગઇ. શુ ંશત ુ ંને શુ ંથઇ ગયુ ં! આ

વાચુ ંછે કે સ્લપનુ ં! કાઇં ન વભજાયુ.ં

“ભાયા ગનુા ભાપ કયજે ! ત ુ ં ગથી ભાથા રગી વલત્ર છ. આ તાય વાચ ધણી. સખુેથી ફેમ જણા ંાછા ંઘયે જાલ. ભાતાજી તભને સખુી યાખ ેઅને ભીઠા ંભોં કયાલે.”

લીકભવી ઉકાય નીચ ેદફાઇ ગમ. ગગ થઇ ગમ અને ફલ્મ “રખભવીબાઇ ! આ ચાભડીના જડા વવલડાવુ ંતમ તભાયા ઉકાયન ફદર

P a g e | 56

કઇ યીતે લે તેભ નથી. તભે ભાયે ઘયે ભાયા બેા આલ ત જ હુ ંજાઉં !” રખભવીએ યાજીખળુીથી શા ાડી.

વલાય થતા ંજ ગાડુ ંજડ્ુ.ં વનફાઇન શયખ શૈમાભા ંવભાત નથી. લીકભવી ગાડાની લાવંે, ઘડી ઉય ફહ ુજ આનદંભા,ં ભનભા ંને ભનભા ંરખભવીના ગણુ ગાત ચાલ્મ આલે છે. લીકભવીને ઘયે શોંચ્મા; એનુ ંઆખુ ંકુટંુફ ફહ ુજ યાજી થયુ.ં ફીજે દદલવે રખભવીએ જલાની યજા ભાગી. તાના કાકાની વરાશ રઇન ેલીકભવીએ ફશને રૂીને રખભવી લેયે આલા તાન વલચાય જણાવ્મ. રખભવીન ેઆગ્રશ કયીને યક્. રખભવીએ ખળુીથી કબરૂ કયુું. આવાવથી નજીકના ંવગાઓંને તેડાલી, વાય દદલવ જલયાલી લીકભવીએ રૂીના ંરગન કયી, વાયી યીતે કદયમાલય આી, ફશનેને રખભવીના બેી વાવયે લાલી.

P a g e | 57

16. વાઆં નેશડી ભધયાત શતી. ફાયે ભેઘ ખાગંા ફનીને તટૂી ડયા શતા, જગતને જાણે ફી દેળે એલા ંાણી ઘેયી લળ્મા ંશતા.ં ઊંચે અબ બાગેં તેલા કડાકા-બડાકા, ને નીચે ભશાવાગયે ભાઝા ભેરી શમ તેવુ ંજફફંાકાય:લચ્ચે પક્ત ઊંચા ડંુગયાને ેટાે નાના ંનેવડા ંજ નાભત શતા.ં અંધાયે અળાના ઝાખંા દીલા ઘડી ઘડી એ નેવભાથંી ટભટભતા શતા.

વભજદાય ઘડ એ દીલાને એંધાણે એંધાણે ડંુગયા જભીન ય ડાફરા ઠેયલત ઠેયલત ચાલ્મ જામ છે. તાના ગે ફાઝેર વલાય જયીક જખભાઆ ન જામ તેલી યીતે ઠેયલી-ઠેયલીને ઘડ દાફરા ભાડં ેછે. લીજીને ઝફકાયે

P a g e | 58

નેવડા ંલયતામ છે. ચડત, ચડત, ચડત ઘડ એક ઝૂંડાની ઓવયી ાવે અલીને ઉબ યહ્. ઉબીને એણે દૂફા ગાની શાલ દીધી.

સવુલાટ દેતા લનભા ંઘય અંધાયે ઝૂંડીનુ ંકભાડ ઉઘડ્ુ.ં અંદયથી એક કાભી ઓઢેરી સ્ત્રી ફશાય નીકી છૂ્ુ ં:”કણ?”

જલાફભા ંઘડાએ ઝીણી શાલ કયી. કઆ વલાય ફરાળ ન અવમ.

નેવડાની યશનેાયી શનબામ શતી. ઢૂંકડી અલી. ઘડાના ભોં ઈય શાથ પેયવમ. ઘડાએ જીબેથી એ ભામાળ શાથ ચાટી રીધ.

P a g e | 59

“ભાથે કણ છે, ભાયા ફા ?” કશીને ફાઆએ ઘડાની ીઠ ઈય શાથ પેયવમ. રાગ્યુ ંકે વલાય છે. વલાય ટાઢશીભ થઆને ઢી ડય છે ને ઘડાની ડકે વલાયના ફે શાથની ભડાગાઠં લી છે.

લીજીન ઝફકાય થમ તેભા ંવલાય યેૂયૂ દેખાણ.

“જે શમ આ ! શનયાધાય છે. આંગણે અવમ છે. જગદંફા રાજ યાખળે.‖

એટલુ ંકશી ફાઆએ વલાયને ઘડા ઈયથી ખેંચી રીધ. તેડીને ઘયભા ંરઆ ગઆ, ખાટરે સલુાડય, ઘડાને ઓળયીભા ંફાધંી રીધ.

અદભી જીલે છે કે નરશ ?ફાઆએ એના શૈમા ય શાથ મકૂી જમ; ઊંડા ઊંડા ધફકાયા ચારતા રાગ્મા.સ્ત્રીના અંતયભા ંઅળાન તણખ ઝગ્મ. ઝટઝટ વગડી

P a g e | 60

ચેતાલી. ડામા ંછાણા ંને ડંુગયાઈ રાકડાનં દેલતા થમ. ગટા ધગાલી ધગાલીને સ્ત્રી એ ટાઢાફ ળયીયને ળેકલા રાગી ડી. ઘયભા ંફીજુ ંકઆ નશત ુ.ં

ળેક્ુ,ં ળેક્ુ,ં શય સધુી ળેક્ુ,ં ણ ળયીયભા ંવલાટ થત નથી. ફેબાન રુુને બાન લતુ ંનથી, છતા ંજીલ ત છે. ઊંડા ઊંડા ધફકાયા ચારી યહ્ા છે.

“શુ ંકરંુ? ભાયે આંગણે છતે જીલે અ નય અવમ, તે શુ ંફેઠ નરશ થામ? હું ચાયણ, ભાયે ળકંય ને ળેનાગ વભા ંકુના ંખા ંને અ શતમા શુ ંભાયે ભાથે ચડળે?‖

ઓણચિંત જીલ મ ૂઝંાલા ભાડંય. ઈામ જદત નથી. ભાનલી જેલા ભાનલીનુ ંખણયુ ંતાની વાભે ભયલા ડ્ુ ંછે.

P a g e | 61

ઓણચિંત એના અંતયભા ંજલાવ ડય. શાડની યશનેાયીને શાડી શલદ્યાનુ ંઓવાણ ચડ્ુ.ં ઘડીક ત થડકીને થબંી ગઆ.

“પકય નરશ !દીલ ત નથી, ણ આશ્વય ડં ેત અંધાયેમ બાે છે ને ! પકય નરશ. અ ભમતૂયની બયેરી કડૂી કામા ફીજે ક્ા ંકાભ રાગળે ?ને અ ભડંુ છે, ભારંુ ેટ છે, પકય નરશ.‖

જુલાન ચાયણીએ તાનુ ંળયીય એ ઠયેરા ખણમાની ડખે રાબં ુ ંકયુું. કાભીની વડ તાણી રીધી, તાની હ ૂંપાી ગદભા ંએ રુુને ળયીયન ગયભાલ અલા રાગી.

P a g e | 62

ધીયે-ધીયે-ધીયે ધફકાયા લધ્મા. અંગ ઉના ંથલા રાગ્મા,ં ળયીય વલળ્યુ ંને સ્ત્રીએ ઉબી થઆ લગૂડા ંવબંાળ્મા.ં ટમરી બયીબયીને એ રુુના ભોંભા ંદૂધ ટયુ.ં

પ્રબાતે રુુ ફેઠ થમ. ચકલક ચાયેમ ફાજુ જલા ભાડંય.

એણે છૂ્ુ ં:”હું ક્ા ંછં/ તભે કણ છ, ફન?”

“ત ુ ંતાયી ધયભની ફનને ઘેય છ, ફા !ફીળ ભા.”

ફાઆએ ફધી લાત કશી. અદભી ઉઠીને એના ગભા ંડી ગમ. ફાઆએ છૂ્ુ,ં “તુ ંકણ છ, ફા?”

“ફન, હું એબર લા.”

P a g e | 63

“એબર લા? તાજુ ં? તુ ંદેલયાજા એબર !”

“શા, ફન. એ ડં ેજ. હુ ંદેલ ત નથી, ણ ભાનલીના ગની યજ છં.”

“તાયી અ દળા, ફા એબર ?”

“શ, અઆ, વાત લયવે હું અજ ભે‖ લાી ળક્!”

“શુ ંફન્યુ‖ંતુ,ં બાઆ !”

”વાઆં નેશડી, નભાય ચાયણ કાર લય “તાજા ભાથે વાત દુકા ડયા, અઆ !ભાયી લસતી ધા દેતી શતી. અબભા ંઘટાટ લાદ, ણ પરંુમ ન ડ.ે તાવ કયતા ંકયતા ંખફય ડી કે અખી બભ વગી યશી છે:તેભા ંએજ્ક કાણમાય રીરાડંુ ચયે છે. કાણમાય શારે તમા ંરીરા ંતયણાનંી કેડી ઉગતી અલે છે. અ

P a g e | 64

કોતકુ શુ ં?છૂતા ંછૂતા ંલાલડ ભળ્મા કે એક લાણણમાએ તાની જાયની ખાણ ખાલલા વાટુ શ્રાલકના કઆક જશત ાવે દય કયાલી કાણમાયની શળિંગડીભા ંડગી ાડી તેભા ંદય બયી, ડગી ફધં કયી, ફાયે ભેઘ ફાધં્મા છે. એ દય નીકે તમાયે જ ભે‖ લયવે. વાબંીને હું ચડય, ફન !જગંરભા ંકાણમાયન કેડ રીધ. અઘે અઘે નીકી ડય. ડંુગયાભા ંકાણમાયને ાડીને શળિંગડંુ ખરાવયુ,ંતમા ંત ભેઘ તટૂી ડય. હું યસત ભલૂ્મ, થીજી ગમ. છી શુ ંથયુ ંતેની ખફય નથી યશી.”

“લાશ યે, ભાયા લીયા ! લાયણા ંતાયા ં!લધ્ન્મા ંફાના ં!ભય કામા તજ લીય એબરની !”

“તારંુ નાભ.ફન ?”

P a g e | 65

“વાઆં નેશડી. ભાય ચાયણ કા લયતલા ભાલે ઉતમો છે, ફા ! વાત લયવ શલજગના ંલીતમા;ં શલે ત બેંસ ુશાકંીને લમ અલત શળે. રાખેણ ચાયણ છે, શ ! તાયી લાત વાબંીને એને બાયી શયખ થાળે, ભાયા લીયા !”

“ફન! અજે ત શુ ંઅુ ં? કાઆં જ નથી. ણ લીયશરી રેલા કક દી તાજે અલજે !”

“ખમ્ભા ત ુનેં, લીય ! અલીળ.”

અયાભ થમે એબર લા તમાથંી ઘડ ેચડીને ચારી નીકળ્મ.

વાત લે લયવાદ થમ છે. ડંુગયા રીલડુા ફની ગમા છે. નદીનેયા ંજામ છે ખખળ્મા.ં એલે ટાણે ચાયણ ધય રઆને યદેળથી ાછા લળ્મા. તાના

P a g e | 66

લશારા ધણીને ઈભકાબયી વાઆં નેશડીએ એબર લાાની લાત કશી વબંાલી. ગાભતયેથી અલતા ંતયુત જ સ્ત્રીને અ ાયકા ભાણવની લાત ઈય ઉબયા ઠારલતી દેખી ચાયણને ઠીક ન રાગ્યુ.ં એભા ંલી એને કાને ડળીએ ફંકી દીધુ ંકે ―કઆ ાયકા ભયદને તાયી સ્ત્રીએ વાત દી સધુી ઘયની અંદય ઠાવેંર !

ચાયણના અંતયભા ંલશભેનુ ંશલ યેડાઆ ગયુ.ં તાની કંકુલયણી ચાયણી ઈય એ ટાણે કટાણે ણખજાલા ભડંય; છતા ંચાયણી ત ચૂ યશીને જ ફધા ંલેણ વાબંળ્મે જતી. એને ણ લાતની વાન ત અલી ગઆ છે.

એક રદલવ ચાયણ ગામ દલે છે. ચાયણીના શાથભા ંલાછડંુ છે. ચાનક લાછડંુ ચાયણીના શાથભાથંી લછૂટી ગામના અઈભા ંશોંચ્યુ.ં ચાયણ ણખજામ. એની ફધા રદલવની યીવ એ વભે ફશાય અલી. ચાયણીને એણે આંખ કાઢીને છૂ્ુ ં

P a g e | 67

:”તાયા શતેનેુ કને વબંાયી યશી છ?” શાથભા ંળેરાયુ ં(નોંજણુ)ંશત ુ.ં તે રઆને એને વાઆંના ળયીય ય કાયભ પ્રશાય કમો.

ચાયણીના લાવંાભા ંપટાક ફલ્મ. એનુ ંભોં રારચ ફન્યુ.ં થડી લાય એ ફર ઉબી યશી, ણ છી એનાથી વશલેાયુ ંનરશ. દૂધના ફઘયાભાથંી અંજણ બયીને અથભતા સયૂજ વમંખુ ફરી :”શ ેસયૂજ !અજ સધુી ત ખભી ખાધુ,ં ણ શલે ફવ ! શદ થઆ. જ હું શલત્ર શઉં ત અને ખાતયી કયાલ, ડાડા !” એભ કશીને એણે ચાયણ ઈય અંજણ છાટંી. છાટંતા ંત વભ ! વભ !વભ !કઆ અંગાયા છંટાણા શમ તેભ ચાયનને યમ્ર યમ્ર અગ રાગી ને બબંરા ઉઠયા. બબંરા ફટીને રુ ટકલા રાગ્યુ.ં ચાયણ ફેવી ગમ. નેશડીના ંનેણા ંનીતયલા રાગ્મા.ં

P a g e | 68

થડા રદલવભા ંત ચાયણનુ ંળયીય વડી ગયુ,ં રશી ળાઆ ગયુ.ં આંસ ુવાયતી વાયતી નેશડી એ ગધંાતા ળયીયની ચાકયી કયે છે. અખયે એક રદલવ એક કંરડમાભા ંરૂન ર કયી, અંદય તાનાસલાભીના ળયીયને વતંાડી, કંરડમ ભાથા ય ઈાડી વતી નેશડી એકરી ચારતી ચારતી તાજે શોંચી.

યાજા એબરને ખફય કશલેયાવમા. યાજાએ ફશનેને ઓખી. અદયવતકાયભા ંઓછ ન યાખી; યંત ુફશનેની ાવે કંરડમાની અંદય શુ ંશળે ?કંરડમ કેભ એક ઘડી ણ યેઢ મકૂતી નથી ? છાનીભાની ઓયડાભા ંફેવીને કેભ બજન કયતી શળે?એલી નેક ળકંાઓ યાજાને ડી.

એકાતેં જઆને એણે ફશનેને ભનની લાત છૂી.

P a g e | 69

ફશનેે કંરડમ ખરીને એ ગધંાતા ને ગેગી ગમેરા ચાયણનુ ંળયીય ફતાવયુ.ં એબરના ભોંભાથંી શનશ્વાવ નીકી ગમ.

“ફન ! ફા ! અ દળા ?‖

“શા ફા ! ભાયા કયભ !”

“શલે કાઆં ઈામ ?”

“તેટરા ભાટે જ તાયી ાવે અલી છં.”

“પયભાલ.”

“ફની ળકળે ?”

P a g e | 70

“કય ાયખ ુ!”

“ઈામ એક જ, બાઆ ! ફત્રીવરક્ષણા રુુના રશીથી અ ળયીયને નલયાવુ ંત જ ભાય ચાયણ ફેઠ થળે.”

”લાશ લાશ ! કણ છે ફત્રીવરક્ષણ ? શાજયકરંુ.”

“એક ત ત ુ,ં ને ફીજ તાય દીકય ણ.”

“લાશ લાશ ફન ! બાગ્મ ભાયા ંકે ભારંુ રુશધય અીને હું તાય ચડૂ ખડં યાખીળ.”

તમા ંત કંુલય ણાને ખફય ડી. એણે અલીને કહ્ુ:ં”ફા,ુ એ ણુ્મ ત ભને જ રેલા દ્ય.”

P a g e | 71

ફાે તાને વગે શાથે જ તયલાય ચરાલી. ેટના એકના એક તુ્રનુ ંભાથુ ંલધેયુું. ચાયણીન સલાભી એ રશીભા ંસનાન કયીને તાજ થમ, એબરે પ્રાણ વાટે પ્રાણ અીને કયજ ચકૂવમા.ં

અજ ણ વાઆં નેશડીન ટીંફ તાજાથી થડ ેઅઘે ચાયણના ફાફરયમાત ગાભ ાવે ખડ છે. ને શતાતુ્ર એબર-ણ નીચેના દુશાભા ંભય ફન્મા છે:

વયઠા ં! કય શલચાય, ફે લાાભા ંક્ લડ ?

વયન વોંણશાય, કે લાઢણશાય લખાણીએ ?

P a g e | 72

[શ ેવયઠનાભાનલી, શલચાય ત કય. અ એબર લા ને ણ લા—ફેભાથંી કણ ચડ ે?કના ંલખાણ કયીએ? તાનુ ંશળય વોંનાય ફેટાના,ં કે વગા દીકયાનુ ંભાથુ ંસલશસતે લાઢી અનાય ફાના ં?]

P a g e | 73

17. શથર

[પે્રભળોમાની કઆ શલયર પ્રશતભાવભી, સ્ત્રીતલ ને રુુતલની વગંભ-શત્રલેણીવભી ને જગતભા ં કઆ ભશાકાવમને ળબાલે તેલી અ શથર દ્મણી છૂટાછલામા રેખભા ં કે નાટકભા ંઅરેખાઆ ગમા ંછતા ં તેની કંઆક વફ યેખાઓ ણદયી યશી છે. શથરનુ ં એ લીવયાત ુ ં લીયાગંનાદ નુજીલન ભાગે છે—નાટકીમ ળૈરીએ નરશ,ણ શદુ્ધ વયઠી બાલારેખન દ્વાયા . લી, એ પે્રભલીયતલની ગાથાના વખં્માફધં દશાઓ ણ વાંડયા છે. એન રયચમ ણ જીલત કયલાન ઈદે્દળ છે. દુશાઓ શભશ્ર વયઠી-કચ્છી લાણી ના છે.]

P a g e | 74

કચ્છની ઠકયાત રકમય કકડાણાને ાદય ત્રફંાળ ઢર ધડકેૂ છે. ભીઠી જીબની ળયણાઆઓ ગ ૂજંી યશી છે. નફત ગડડે ેછે.(ગગડ ેછે ?) ભાણમે ફેઠેરી ઠકયાણી તાની દાવીને છેૂછે:”છકયી, અ લાજા ંળેના ં?”

“ફાઆ, જાણતા ંનથી? ફવ વલાયે ઓઢ જાભ અજ અઠ ભરશને ઘેય અલે છે. એની લધાઆના ંઅ લાજા.ં ઓઢ બા-- તભાયા દેલય.”

“એભા ંઅટર ફધ ઈછયંગ છે ?”

“ફાઆ, ઓઢ ત રકમય કકડાણાન અતભયાભ. ઓઢ ત ળકંયન ગણ કશલેામ. એની નાડી ધમે અડા ંબાગેં. ને રૂ ત જાણે શનરુદ્ધના.ં”

“ક્ાથંી નીકળે ?”

P a g e | 75

“અખી વલાયી અણા ભ‖ર નીચેથી નીકળે.”

“ભને એભાથંી ઓઢ દેખાડજે.”

વલાયી લાજતેગાજતે શારી અલે છે. ડરેીએ ડરેીએ રકમય કકડાણાની ફે‖ન-દીકયીઓ કંકુ-ચખા છાટંીને ઓઢા જાભના ંઓલાયણા ંરે છે ને વ ળણગાય વજીને ગખભા ંફેઠેરી જુલાન ભીણરદે અઘેથી કેવયી શવિંશ જેલી શનભા આંખરડીઓલાા દેલયને બાી બાીને ળી ગશત બગલી યશી છે !

ઓઢે ફગતય બીરડમા,ં વનાજી કરડમા,ં

ભીનદે કે ભામરા ં, શૈડા ંશરફણરમા.ં

P a g e | 76

[શભેની કડીઓ બીડરેા ફખતયભા ંળબત જુલાન જદ્ધ બાીને બજાઆના ંશૈમા ંશારી ગમા]ં

“લાશ ઓઢ !લાશ ઓઢ !લાશ ઓઢ !‖ એલા ંલેણ એનાથી ફરાઆ ગમા.ં વાભૈયુ ંગઢભા ંગયુ.ં

પ્રબાતને શયે જદુલળંી જાડજેાઓન દામય જામ્મ છે. વેંથા ાડરેી કાી કાી દાઢીઓ જાડજેાઓને ભઢે ળબી યશી છે. કસુફંાની છાકભછ ઉડી યશી છે. ઓઢ જાભ તાની મવુાપયીના ંલણાન કયે છે. દેળદેળના નલા વભાચાય કશલેા-વાબંલાભા ંબાઆ ગયકાલ છે. તાના ંશયૂાતનની લાત લણાલતા ઓઢાની જુલાની એનામખુની ચાભડી ઈય ચભૂકીઓ રઆ યશી છે તમા ંત ફાનડી અલી :

“ફા,ુ ઓઢા જાભને ભાયા ંફાઆ વબંાયે છે.”

P a g e | 77

“શા, શા, ઓઢા, ફા, જઆ અલ. ત ુ ંને તાયી નલી બજાઆ ત શજુ ભળ્મામેં નથી.”એભ કશીને બઢુ્ઢા જાભ શથીએ ઓઢાને ભીણરદેને ઓયડ ેભકલ્મ.

લાે લાે ભતી ઠાવંીને ભીણરદે લાટ જુએ છે. આંખભા ંકાજ ચકાયા કયે છે. કાને, કંઠે, ભજુા ઈય ને કાડં ેઅફયણ શીંડે છે. ભટા ભરશશતને ભાયલા જાણે કાભદેલે વેના વજી છે.

ઓઢે કેવરયમા ંેરયમા,ં આંગણ ઈજાય,

દીઠ દેયજ ભોં તડ,ે સયૂ શથમ કાય.

[કેવરયમા ળાકભા ંળબત દેલય દાખર થમ તમા ંત ઓયડ ેજલાા ંછલામા.ં દેયનુ ંભઢંુ દેખાતા ંસયૂજ ઝાખં ડય.]

P a g e | 78

ઓઢે કેવરયમા ેરયમા,ં ભાથે ફધં્મ ભડ,

દેયબજાઆ અણે, ભણયુ ંવયખી જડ.

[અશાશા ! શલધાતાએ ત ભાયી ને ઓઢાની જ જડી વયજી ણ ભાયા ંભાલતય ભલૂ્મા]ં

“ભાતાજી ! ભાયા જીલતયની જાનકીજી !તભે ભાયા ભટાબાઆના કુઈજાણ બરે અવમા,ં” એભ કશીને રખભણજશત જેલા ઓઢાએ ભાથુ ંનભાવયુ.ં

“શા,ં શા,ં શા,ં ઓઢા જાભ યે‖લા દ,”એભ કશી બજાઆ દડી, શાથ ઝારીને દેલયને ઢણરમા ઈય ફેવાડલા ભાડંી--

ઓઢા ભ લે ઈફયે, શી રગં શમ,

P a g e | 79

અધી યાતજી ઉરઠમા,ં ઓઢ માદ મ.

[એ ઓઢા જાભ, તુ ંવાબંમો ને ધયાતની ભાયી નીંદય ઉડી ગઆ છે. થડા ાણીભા ંભાછલુ ંપપડ ેતેભ પપડી યશી છં. અલ, રગેં ફેવ. ફીજી લાત ભેરી દે.]

ઓઢ બજાઆની આંખ ઓખી ગમ. દેલતા ડય શમ ને જેભ ભાનલી ચભકે એભ ચભકીને ઓઢ અઘ ઉબ યહ્. “યે !યે, બાબી !”

શી રગં શથી શીજ, શથી મુજં બા,

તેંજી ત ુ ંઘયલાયી શથમે, શથમે વાજંી ભા,

P a g e | 80

[તાયા બયથાય શથીન અ રગં છે. ને શથી ત ભાય બાઆ, એની ત ુ ંઘયલાી.યે, બાબી, તુ ંત ભાયે ભાતાના ઠેકાણે.]

ચોદ લયવ ને ચાય,ઓઢા વા ંકે શથમા,ં

નજય ખણી શનશાય, શૈડા ંન યમે શાક્લ્મા.ં

[બાબી ફરી :ભને ઢાય જ લા થમા ંછે. નજય ત કય. ભારંુ શૈયુ ંશાકલ્યુ ંયશતે ુ ંનથી.]

ગા ગયણી ગતયજ, બામાશંદી બજ,

એતા ંલાના ંતજ્જિએ, ખાદ્યભામં ખજ.

P a g e | 81

[ઓઢે કહ્ુ:ંએક ત ગામ, ફીજી ગયાણી, ત્રીજી વગત્રી ને ચથી બાઆની સ્ત્રી, એ ચાયેમ ખાજ કશલેામ.]

ઓઢ ાછ લળ્મ. ગ્ગ્નની ઝા જેલી બજાઆ અડી પયી. ફાહ ુશા કમાા,ઓઢાએ શાથ જડીને કહ્ુ ંકે--

ન હલુ યે ન શથમે, ન કઢ એડી ગાર.

ક્ચ રાગે કુરકે, કેડ ભેરડમા ંભાર.

[એ બાબી, એ ન ફને, એ લાત છડી દે. કુને ખટ ફેવે.]

”ઓઢા, ઓઢા, યશલેા દે, ભાની જા , નીકય--

P a g e | 82

ઈઢા થીને દુ:ણખમ, ઝઝં થીને દૂય,

છંડાઆવ કેયકકડ, લેંદ ાણીજે યૂ.

[દુ:ખી થઆ જઆળ. કેયાકકડાના વીભાડા છાડંલા ડળે. ાણીના યૂભા ંરાકડંુ તણામ એભ ફદનાભ થઆ નીકવુ ંડળે.]

ફલ્મા લગય ઓઢ ચારી નીકળ્મ. ભીણરદે બોંઠી ડીને થબંી ગઆ.

“યે યાણી ! અ ભ‖રભા ંદીલા કા ંન ભે? અ ઘય અંધારંુ કેભ?”

તભે ટટૂમટૂ ખાટકીભા ંળીદ ડયા?ં ને અ લગૂડા ંણચયામેરા ંકેભ?‖

આંસડૂા ંાડીને યાણી ફરી :”તભાયા બાઆના ંયાક્રભ !”

P a g e | 83

“ભાય રખભણ જશત ! ભાય ઓઢ ?”

“ઠાકય, ભને પીણ ભગાલી અ. ઘીને ી જાઉં . તભાયા રખભણજશતને જાલજ ખળુીથી. તભાયા યાજભશરેભા ંયજતૂાણી નરશ યશી ળકે.”

બઢુ્ઢ શથી સ્ત્રીચરયત્રને લળ થઆ ગમ. વલાય ડ્ુ ંતમા ંકા જાબંભુય ઘડ ને કા ળાક ઓઢાની ડરેીએ શજય છે.

દેળલટાની તૈમાયી કયતા ંઓઢાને ભીણરદેએ પયીલાય કશલેયાવયુ ં:

ભાને મુજંા લેણ,(ત)લે‖તા રદા લારયમા,ં

શથમે વાજં વેણ, ત તજ ભથ્થે ઘરયમા.ં

P a g e | 84

[શજુ ભાયા ંલેણ ભાન, ત તાયા લશતેા ઈચાાને ાછા લાળં, જ ભાય શપ્રમતભ થા, ત તાયા ભાથે હું ઘી જાઉં]

શભમા બયીને ભાર, ઓધે ઈચાયા બમાા,

ખીયા, તોં જુલાય, વ વ વરામુ ંવજણા.ં

[ઊંટને ભાથે તાની ઘયલખયી નાખી, કા ળાક શયેી, કાે ઘડ ેવલાય થઆ, તાના ફવ વલાયને રઆને ઓઢ દેળલટે ચારી નીકળ્મ ને રકમય કકડાણાના ખીયા નાભના ડંુગયની શલદામ રેતા ંઓઢાએ ઈચ્ચાય કમો કે, શ ેબાઆ ખીય, શ ેભાયા સલજન, તને અજ વ વ વરાભ કરંુ છં.]

ખીયા,ં તોં જુલાય, વવ વરામુ ંવયી,

P a g e | 85

તુ ંનલરખ શાય, ઓઢાને શલવારયમ.

તાના ભશળમાઆ લીવદેલ લઘેરાની યાજધાની ીયાણા ાટણ (ધકા)ની અંદય અલીને ઓઢે અળય રીધ છે. એક રદલવ ફને્ન બાઆઓ ખાલા ફેઠા છે. બજનની થાી અલીને ફટકંુ બાગંીને લીવદેલે શનવાવ ભેલ્મ.

ખાલા ફેઠ ખેણ, લીવે શનવાવ લમ,

લડ ભથ્થે લેણ, ણફમ ફાબંણણમા તણ

“ યે શ ેબાઆ લીવદેલ ! ન્નદેલતાને ભાથે ફેવીને ઊંડ શનવાવ કા ંનાખ્મ ?એલડા ંફધા ંતે ળા ંગપુ્ત દુ:ખ છે તાયે, ફેરી ?” ઓઢાએ બાઆને છૂ્ુ.ં

P a g e | 86

લીવદેલે જલાફ દીધ કે “શ ેફેરી, ફાબંણણમા ફાદળાશના ભે‖ણા ંભાયે ભાથે યાત-રદલવ ખટક્ા કયે છે નગયવભઆની વાતલીસુ ંવાઢંય જ્મા ંસધુી હું ન કાઢી અવુ,ં તમા ંસધુી હું નાજ નથી ખાત, ધૂ પાકંુ છં.”

”ફાબંણણમાની વાઢં્ ુ ં?ઓશ, ાયકયની ધયતી ત ભાયા ગ તે ઘવાઆ ગઆ. રકાયાભા ંવાઢં્ ુ ંલાીને શાજય કરંુ છં. ભાયા ફવ જણ ફેઠા ફેઠા તાયા યટરા ચાલે છે, એને શક કયી અવુ.ં”એભ કશીને કટક રઆને ઉડય

ઓઢે વયલય ાય, નજય ખણી શનમારયયુ,ં

એક અલે વલાય, નીર નેજ પરુરકમ.

P a g e | 87

એક તાલડીને અયે ઓઢ જાભ તડકા ગાલા ફેઠેર છે. લામયાભા ંલ ૂલયવે છે. શયણાનંા ંભાથા ંપાટે એલી લયા ધયતીભાથંી નીકે છે. એભા ંઆંખ ભાડંીને ઓઢે જયુ ંત તડકાભા ંએક ઘડવેલાય ચાલ્મ અલે છે. અવભાનને ભાત એન બાર યભત અલે છે. રીરી ધજા પયકે છે. વલાયના અંગ ઈયનુ ંકવેલુ ંફખતય ઝકાયા કયત ુ ંઅલે છે. કકૂડાની ગયદન જેવુ ંઘડાનુ ંકાધં, ભાથે ફેઠેર વલાય, ને ઘડાના ૂછંડાન ઉડત ઝડં, એભ એક વલાય, ત્રણ-ત્રણ વલાય દેખાડત અલે છે. વીભાડા ઈય જાણે ફીજ સયૂજ ઉગ્મ !

ઓઢાના વલાય ભાશંભાશંી લશેંચણ કયલા ભડંયા : “બાઆ, આ મવુાપયન ઘડ ભાય !”---“ઘડાન ચાયજાભ ભાય !”--- “વલાયનુ ંફખતય ભારંુ ! -- અદભીન ળાક ભાય !”

P a g e | 88

વાભે ાે તાના ઘડાને ાણી ાત વલાય અ લ ૂટંાયાઓની લાત કાનકાન વાબંી યહ્ છે. ભયક ભયક શવે છે. જયાક યચ ત દેખાડંુ, એભ શલચાયીને એણે ઘડાને તગં તાણ્મ. એલ તગં તાણ્મ કે--

તેજી તળ્મે ત્રાજલે, જેભ ફજાયે ફકાર,

ભામો કેન નૈ ભયે, ગાડંી ભ કજૂ્મ ગાર.

જેભ લેાયી ત્રાજવુ ંઊંચુ ંકયે તેભ ઘડાને તી રીધ !એ જઆને ઓઢ ફલ્મ, “એ યજતૂ ! ચીંથયા ંપાડ ભા; અભ ત જુઓ !ડંુગયા જેલડા ઘડાને જેણે તગં ઊંચ ઈાડી રીધ, એલા જયાલય અદભી કઆન ભામો ભયે નરશ. ને જયાલય ન શત ત એકરલામ નીકત નરશ. એને લ ૂટંલાની ગાડંી લાત છડી દ્ય.”

P a g e | 89

તમા ંત વલાય રગરગ અલી શોંચ્મ. ભઢે ભવરયયુ ંફાધં્યુ ંછે, મછૂન દયમ શજુ ફટય નથી, ઘભૂતા ાયેલાના જેલી યાતી આંખ ઝગે છે, બમ્ભયની કભાન ખેંચાઆને બેી થઆ ગઆ છે, ભીટ ભડંામ નરશ એલ રૂડ ને કયડ જુલાન નજીક અલી ઉબ.

શાશાશા ! ઓઢા જાભના અંતયભા ંટાઢ ળેયડ ડી ગમ.વાશફેધણીએ વવંાયભા ંશુ ંરૂ વયજ્યુ ંછે ! ને અલડી લસથાએ ને અલે લેળે અ લીય રુુ ફીજે ક્ા ંજામ? કઆક ગઢને ગખે લાટ જતી મગૃનેની ને ભલા જાત શમ, ને કા ંભીને ાછ લત શમ, એલા દીદાય છે. વગ બાઆ શમ, ફાણન બેરુફધં શમ, એવુ ંશતે ભાયા કરેજાભા ંઅજ કા ંઉગે ?

P a g e | 90

“કા ંયજતૂ !” વલાયે ડકાય દીધ:”ભને લ ૂટંલ છે ને તભાયે ?શયૂલીય, એભા ંકા ંબોંઠા ડ ?કા ંકે્કક જણ અલી જાઓ, ને કા ંવહ ુવાથે ઉતય; જય શમ ત ભાયા ંલગૂડાઘંયેણા ં આંચકી લ્મ.”

યજતૂ એકફીજાની વાભે જલા રાગ્મા. શવીને ઓઢ ફલ્મ: “ભાપ કય, ભાયા બાઆ, ભનભા ંકાઆં અણળ ભા. ભાયા યજતૂએ ભરૂ કયી. ઉતય, ફા, કસુફં રેલા ત ઉતય.”

“ના, ના, એભ ભાયાથી ન ઉતયામ. તભ વયખા શયૂલીયના દામયાભા ંહું કેભ ળભુ?ંયે દામયાના બાઆઓ, અભ જુઓ. અ ખીજડાનુ ંઝાડ જયુ?ં એના થડભા ંહું તીય નાખુ.ં તભે એને ખેંચી કાઢ એટરે ફવ. ફાકીનુ ંફધુ ંતભારંુ !”

P a g e | 91

એભ કશી વલાયે ખબેથી ધનષુમની કભાન ઈતાયી. ત્રણવ ને વાઠ તીયન બાથ બમો છે એભાથંી એક તીય તાણીને કભાન ઈય ચડાવયુ.ં ઘડાના ેંગડા ઈય ઉબ થઆ ગમ. કાન સધુી ણછ ખેંચીને તીય છડ્ુ.ં શલાભા ંગાજતુ ંજત ુ ંતીય આંખના રકાયા બેગુ ંત ખીજડાના થડભા ંખ ૂતંી ગયુ.ં પક્ત તીયની રાકડી ચાય આંગ ફશાય યશી.

યજતૂના શ્વાવ ઊંચે ચડી ગમા. ઓઢ જાભ વલાયના ભોં વાભે જઆને ફરેર છાતીએ ફરી ઉઠય: “લાશ ફાણાલી ! લાશ ધનધુાાયી ! લાશ યે તાયી જનેતા ! ધન્મબાગ્મ તાયા ંલાયણા ંરેનાયી યજતૂાણીના ં! લાશ યજતૂડા !”

ઝાડ ેઘાલ ન ઝીણરમ, ધયતી ન ઝીરે બાય,

નૈ કાા ભથ્થાજ ભાનલી, અંદયજ લતાય.

P a g e | 92

[અ ઝાડ ેણ જેન ઘા ન ઝીલ્મ ને ધયતી જેન બાય ન ઝીલ્માથી ગ નીચે કડાકા કયે છે, એ રુુ કાા ભાથાન ભાનલી નરશ, ણ વાચવાચ આન્દ્રન લતાય દીવે છે.]

વલાયે શાકર દીધી.: “ઠાકય !ઉઠ, કઆક જઆને એ તીય ખેંચી રાલ ત ણ હું વયવાભાન વોંી દઉં.”

યજતૂ ઉઠયા, ચાય આંગની રાકડી ખેંચલા ભડંયા ણ તીય ચવ દેત ુ ંનથી.

“જુલાન, ઈતાલા થાઓ ભા. પયીને ફ લાય.”

P a g e | 93

ણ ઓઢાના મદ્ધા ળયભાઆ ગમા એટરે વલાય તે ચાલ્મ. જઆને તીય તાણ્યુ.ં જેભ ભાખણના શિંડાભાથંી ભલા ખેંચામ તેભ તીય ખીજડાભાથંી ખેંચાઆ અવયુ.ં

જણ્મા યદેળીના ંએક છી એક શયૂાતન જઆ જઆને ઓઢાને રશી ચડતુ ંજામ છે. તાન નાનેય બાઆ યાક્રભ દાખલત શમ તેભ ઓઢ ઓછ ઓછ થઆ યહ્ છે. ઓઢ ઉઠય. ફાલડંુ ઝારીને વલાયને ઘડથેી ઈતાયી રીધ. ઘડાના ઘાશવમા ાથમાા શતા, તેની ઈય ફેવાડીને પે્રભબીની નજયે ઓઢાએ છૂ્ુ:ં

ઓઢ મખુથી અખલે, જાણા ંતજી જાત,

નાભ ત શથી નગાભય, વાગંણ મુજં તાત.

P a g e | 94

”ફેરીડા !તભારંુ નાભ, ઠાભ, ઠેકાણુ ંત કશ.”

”ભારંુ નાભ શથી નગાભય. વાગંણ નગાભય ભાય ફા થામ. ભારંુ હરુાભણુ ંનાભ એકરભલ્ર.”

“એકરભલ્ર!” નાભ રેતા ંત ઓઢાના ંગરપા ંજાણે બયાઆ ગમા:ં “ભીઠંુ નાભ !બાયી ભીઠંુ નાભ ! ળબીત ુ ંનાભ !”

“ને તભારંુ નાભ, ફેરી ?”એકરભલ્રે છૂ્ુ.ં

“ભને ઓઢ જાભ કશ ેછે.”

P a g e | 95

“અ શા શા શા ! ઓઢ જાભ તભે તે ? ઓઢ રકમયન કશલેામ છે એ ડં ે? બાબીએ દેળલટ દેલામો એ કચ્છભા ંભે જાણ્યુ ંશત ુ.ં ણ કાયણ શુ ંફન્યુ‖ંતુ,ં ઓઢા જાભ ?”

“કાઆં નરશ, ફેરી ! એ લાત કશલેયાલ ભા. શમ, ભાટીના ભાનલી છીએ, ભલૂ્મા ંશશુ.ં”

“ના, ના, ઓઢા જાભ ! શનભુાનજશત જેલ ઓઢ એવુ ંગથુ ંખામ નરશ. કચ્છન ત ાીભા ંાી ભાણવ ણ એવુ ંભાને નરશ.”

“ફેરી ! અણે યદેળી ખંીડા ંકશલેાઆએ. કયભવજંગે બેા ભળ્મા.ં શજી ત આંખની જ ઓખાણ કશલેામ. ફે ઘડીની રેણાદેણી લ ૂટંી રઆએ, જુદાઆની

P a g e | 96

ઘડી ભાથે ઉબી છે. કરેજાં ઈઘાડીને લાત કયલા જેટર લખત નથી. ભાટે ભેર એ લાતને. અલ કસુફં શમે.”

ઓઢાએ ને એકરભલ્રે વાભવાભી અંજણર બયી. એકફીજાને ગાના વગદં અીને ભર શલયાવમા.ં ીતા ંીતા ંથાકતા નથી. શાથ ઠેરતા ંજીલ શારત નથી. કસુફંાની અંજણરઓભા ંએક ફીજાના ંઅંતય યેડાઆ ગમા ંછે. ભર અજ મતૃના ઘ ૂટંડા જેવુ ંરાગે છે. જેભ--

મ ૂભંન રાગી ત ુભંના ંરાગી મ ૂ.ં

લણૂ લળંભમા ંાણીએ, ાણી લળંભમા ંલણૂ.

P a g e | 97

જાણે લણૂ-ાણી ઓગીને એકયવ થઆ જામ તેલા ંવભવાભા ંઅંતય ણ એકાકાય થઆ ગમા.ં મખેુ ઝાઝ ંફરાત ુ ંનથી. ઓઢ શલચાય કયે છે કે ―શ ેરકસભત ! અ ફવને ફદરે એકર એકરભલ્ર જ ભાયી વગંાથે ચડય શમ, ત અબજભીનના કડા ંએક કયી નાખતા ંળી લાય ?‖

એકરભલ્રે છૂ્ુ:ં”ઓઢા જાભ, કેણી કય જાળ ?”

“બાઆ નગયવભઆના ંફાબંણણમા ફાદળાશની વાધં્યુ ંકાઢલા, કેભ કે, એ કાયણે ીયાણા ાટણન ધણી ભાય ભશળમાઆ લીવદેલ તાની થાીભા ંચટી ધૂ નાખીને ધાન ખામ છે. ણ તભે ક્ા ંધાય છ ?

એકરભલ્રે ભઢંુ ભરકાવયુ:ં”ફેરી, એક જ થેં—એક જ કાભે.”

P a g e | 98

“ઓશશ ! બાયે ભજાન જગ; ણ તભે કની વારુ ચડયા છ?”

“ઓઢા જાભ ! કનયા ડંુગયની ગુજંભા ંભાયા ંયશઠેાણ છે. ફા ુભતની વજાઆભા ંડયા. છેલ્રી ઘડીએ જીલ નીકત નશત. એને ભાથેમ બાબંણણમાના લેય શતા.ં ફાબંણણમાની વાઢંય રાલલાની પ્રશતજ્ઞા ધયૂી યશતેી શતી, એટરે ફાનુ જીલ ટૂંાત શત. ભેં ાણી ભેલ્યુ ંને ફાનેુ વદગશત દીધી.”

“એકરભલ્ર બાઆ ! અણે ફેમ વાથે ચડીએ ત ?”

“ઓઢા જાભ; વાથે ચડીએ, ણ ભાય કયાય જાણ છ ? ભશનેત ને કભાણી ફેમભા ંવયખ બાગ યધભા ંતભે ફધા ને યધભા ંહુ ંએકર, છે કબરૂ ?” ઓઢ કબરૂ થમ. ણ ઓઢાના યજતૂ યાઆત ુ ંભેલલા ભડંયા.

P a g e | 99

ડખડખ ઘડા યાખીને ફેમ બેરુફધં શાલ્મા જામ છે. ાયકયની ધયતીના તયણેતયણાને જાણે કે એકરભલ્ર ઓખત શમ તેભ ઝાડલા,ં દેલસથાન, નદીનાા ંને ગઢકાગંયાના ંનાભ રઆ રઆ ઓઢાને શોંળે શોંળે ઓખાલત જામ છે. ફેમ ઘડા ણ એકફીજાના ંભોં ડકાડતા, નટલાની જેભ નાચ કયતા કયતા, નખયાખંય ડાફા નાખતા ચાલ્મા જામ છે.

ફયાફય યાતને ચથે શયે નગયવભઆને ગઢે શોંચ્મા. એ કટભા ંવાતલીવ વાધં્મ યુામ છે. દેલના થબં જેલા ગલાી,યેળભ જેલી સુલંાી રંુલાટીલાી, લનલેગી ને ભનલેગી--એલી વર થની વાતલીવ વાઢંય ત ફાબંણણમા ફાદળાશના ંવાચા ંવલા-રખા ંભતી જેલી છે.યાતયાત ચાવ-ચાવ ગાઈની ભજર ખેંચીને એ ણંખણી જેલી વાઢંય

P a g e | 100

ફાબંણણમાને ઘેય લ ૂટંન ભાર શોંચાડ ેછે. એન ચકીદાય રૂરડમ યફાયી શમ તમા ંરગી ઘાણીને (ઊંટના તફેરાને ―ધાણી‖ કશ ેછે) ફાયણે ચડલાનીમે કની ભગદૂય ? રૂરડમાન ગફ જેની ખયી ઈય ડ ેએના ભાથાભા ંકાછરા ંથઆને ઉડી ડ.ે ણ અજ ધાણી ઈય રૂરડમ નથી. ફીજા ચકીદાયની આંખ ભી ગઆ છે.

એકરભલ્ર ફલ્મ :”બાઆ ઠાકય, ફર, કા ંત હું ધાનીન ઝાં તડંુ ને તભે વાઢંય શાકંીને બાગ, કા ંત તભે ઝાં તડ ત હું વાઢંય રઆ જાઉં.”

”એકરભલ્ર, તભે ઝાં તડ, ભે વાઢંય ફશાય કાઢશુ.ં”

યજતૂએ એકફીજાની વાભે આંખના શભચકાયા કયીને જલાફ દીધ.

P a g e | 101

એકરભલ્ર શાલ્મ. ઝાંાની નીચે જગ્મા શતી. શઠે ેવીને એકરભલ્રે તાની ીઠ બયાલી, ધીયે ધીયે જય કયુું. ઝાડના થડન તશતિંગ ઝાં ધયતીભાથંી ઊંચકાલી નાખીને અઘે પગાલી દીધ.

યજતૂ દડયા વાઢંય કાઢલા, ણ વાઢંય નીકતી નથી. ગરપા ંફુરાલીને ગાગંયતી ગાગંયતી વાધં્મ અડીલી દડ ેછે. યજતૂના ંભાથાનેં ફટકા ંબયલા ડાચા ંપાડ ેછે. એકરભલ્ર ઉબ ઉબ યજતૂનુ ંાણી ભાે છે.

તમા ંચકીદાય જાગ્મા. શાકરા-ડકાયા ગાજી ઉઠયા. ફાબંણણમાના ગઢભા ંબભૂ ડી કે ―ચય !વાઢં્ ુનંા ચય !‖નગાયાને ભાથે ધોંવા ડયા. ને યજતૂએ કામય થઆને કયગયલા ભાડં્ ુ ં: “એકરભલ્રબાઆ, શલે ભાયી અફરૂ તાયા શાથભા.ં... ”

P a g e | 102

“ફવ, દયફાય ! શયૂાતન લાયી રીધુ?ંવાઢંય રેલા અલતા ંશરેા ંઆરભ ત જાણલ‖ત !” એભ કશીને એકરભલ્રે બાથાભાથંી તીય તાણ્યુ.ં એક વાઢંયના ડફેાભા ંયલી દીધુ.ં રશીની ધાય થઆ તેભા ંતાની છેડી રઆને બીંજાલી. બારા ઈય રરશમાી છેડી ચઢાલી એક વાઢંયને સ ૂઘંાડી ને છેડી પયપયાલત તે ફશાય બાગ્મ.

રશીની ગધેં ગધેં વાતે લીવ વાઢંયએ દટ દીધી. ભખયે રરશમાા લગૂડાને બારા ઈય પયકાલત એકરભલ્ર દડય જામ છે ને લાવેં એક

વને ચારીવ વાઢંય ગાગંયતી અલે છે.

“લાશ એકરભલ્ર ! લાશ એકરભલ્ર ! લાશ ફેરીડા !” એભ ઓઢ બરકાયા દેત અલે છે.

P a g e | 103

તમા ંત સયૂજ ઉગ્મ. લાવેં જુએ છે ત દેકાયા ફરતા અલે છે. ધયતી ધણેણી યશી છે. અબભા ંદઁયી ચડી શમ તેભ ફાબંણણમાની લશાય લશી અલે છે. એકરભલ્લ્ફલ્મ :“યજતૂ ! કા ંત તભે વાઢંયને રઆ બાગી છૂટ, ને કા ંઅ લાયને યક.”

યજતૂ કશ ે: “બાઆ ! તભે લાયને યક. ભે વાઢંયને રઆ જઆને વયખા બાગ ાડી યાખશુ ં!”

એકરભલ્રના શાથભાથંી રરશમાા લગૂડાન નેજ રઆ યજતૂ શારી નીકળ્મા. ાેરી ગામની ેઠે વાતે લીવ વાધં્મ લાવેં દડી અલે છે. તાના રશીની ઘ્રાણ એને એલી ભીઠી રાગે છે.

P a g e | 104

“ઓઢા જાભ ! તભેમ બાગ. ળીદ ઉબા છ ? ભાયી ાછ ભટુ કટક અલે છે, તભે ફચી છૂટ.” એકરભલ્ર ફલ્મ.

“ફેરી, કના વારુ ફચી છૂટંુ ? કઆન ચડૂ બાગંલાન નથી.”

“યે, કઆક ણફચાયી યાશ જતી શળે.”

“કઆ ન ભે, ફેરી ! વવંાયભા ંક્ામં ભામા રગાડી નથી.”

એભ ભતના ડાચાભા ંઉબા ઉબા ફેમ જુલાન ભીઠી ભીઠી ભશકયીઓ કયી યહ્ા છે. એકરભલ્રે ઘડા ઈયથી રાણ ઈતાયી, વાભાન અડ લ નાખી, ઘડને ખયેય કયલા ભાડંય.

“યે, એકરભલ્ર બાઆ! અલી યીતે ભયવુ ંછે? લાય શભણા ંઆંફળે, શ! “

P a g e | 105

“આંફલા દ્ય, ઓઢા જાભ ! તભે અ ઘશવમા ઈય ફેવ. જ ભયવુ ંજ છે, ત ભજ કયતા ંકયતા ંકા ંન ભયવુ ં?”

ફાબંણણમાની પજન પજદાય અઘેથી જઆ યહ્ છે:

“લાશ અલ્રા !લાશ તાયી કયાભત ! ફેમ દુળભન ધયત કયીને ફેઠા છે—કેભ

જાણ ેઆણે કસુફં ીલા આલતા શઇએ !”

“એઇ ફાદળાશ !” એકરભલ્રે ઘડાને ખયેય કયતા ંકયતા ંઅલાજ દીધ, “ાછ

લી જા. એઇ રાખના ાનાય, ાછ લી જા. તાયી ફેગભ ધ્રવુકે ધ્રવુકે

યળે.”

P a g e | 106

ખડ! ખડ! ખડ! પજ શવી ડી. એકરભલ્રે અવલાય થઇને ઘડ કુદાવ્મ. તીય

કાભઠા ંઉાડ્ા.ં

ેરે લેર ેફાણ, લેૂ તગાયી ાદડમા,

કુદામા કેકાણ, શથી ઘડ ઝલ્લ્રમે.

[શરેે જ તીયે ાદળાશના ડકંાલાાને ાડી દીધ, ડકં ધૂભા ંયાણ.]

તમ ફાબંચણમાન વેનાવત દદયમરખાન ચાલ્મ આલે છે. એકરભલ્ર ેધનષુ્મ

ઉાડ્ુ,ં તીય ચડાવ્યુ ંકાન સધુી ણછ ખેંચી ડકાયુું, ફાદળાશ, તાયી થાીભા ં

રાખના કચમા કશલેામ. તને ભારંુ ત ાી ઠરંુ; ણ તારંુ છિય વબંાજે. ”

એકરભલ્રના ધનષુ્મભાથંી સવુલાટ કયત ુ ંતીય છૂટ્ુ.ં ફાબંચણમાનુ ંછત્ર ઉાડી

P a g e | 107

રીધુ.ં

ફીજે થામે ફાણ, લેૂ છિયાદડમ,

કુદામા કેકાણ, શથી શલ્રી નીકળ્મ.

[છત્ર ાડ્ુ,ં ઘડ ઠેકાવ્મ અને એકરભલ્ર ચારી નીકળ્મ. તાજુફીભા ંગયક

થઇને ફાબંચણમ થબંી ગમ.]

”લાશ, યજતૂ, લાશ લાશ!” એભ ફરીને દદયમરખાન વેનાવત છેૂ છે :

ભાડુ તોં મરુાન, ત ુ ંદકમયજ યાજજમ,

છેૂ દદયમરખાન, રૂ વયંગી ઘાદટમ.

[એ ભાનલી, ત ુ ંએલ ફશાદુય કણ? ત ુ ંતે જ દકમયન યાજા ઓઢ ?]

P a g e | 108

નૈ ભાડુ મરુાન, નૈ દકમયજ યાજજમ,

ખદુ સણુ દદયમરખાન, (હુ)ં ચાકય છેલ્રી ફાજય.

[શ ેવેનાવત, હુ ંત ઓઢા જાભની છેલ્રી ગંતન રડલૈમ છ.ં ભાયાથી ત

વાતગણા જયાલય જદ્ધા આખે ભાગ ેઊબા છે. ભાટે ાછા લી જાઓ. નીકય

કબ્રસ્તાનુ ંલીવ-ચીવ લીધા ંલધી ડળ.ે]

ફાબંચણમ કે ફરેીડા, કયીએ તજી આવ,

કયડ ડીજા કડસુ,ં ચદંય ઊગે ભાવ.

P a g e | 109

[ફાબંચણમે વાદ દીધ કે શ ેશયૂલીય, તાયી એકની જ આળા કયત ઊબ છ.ં

શાલ્મ આલ. દય ભદશને ચાદંયાતને દદલવે તને એક કયડ કયીન મવુાય

ચકૂલીળ.]

”ભાપ કયજે, ફાબંચણમા યાજા ! ભને દયગજુય કયજે !”

કયડ ન રીજે કીનજા ન કીજ ેં કીનજી આવ,

ઓઢ અવાજં યાજજમ, આઉં ઓઢે જ દાવ.

[કઇની કયડ કયી લ ૂટંીળ નદશ. ભાયી આળા ભેરી દેજે. હુ ંઓઢાન દાવ છ]ં

P a g e | 110

“મા અલ્રા !” એભ વનવાવ નાખીને ફાબંચણમ ાછ લી ગમ. ઓઢ અફર

ફનીને ઊબ યહ્ છે. ઓઢાને લાચા જડતી નથી. એક જ ઘડીની ઓખાણ

થતા ંજ ભાયે ભાથેથી ઓઘ થઇ જનાય આ એકરભલ્ર આગરે બલે ભાયે શુ ં

થાત શળે! કેટરા જન્ભનુ ંભાગણુ ંચકૂલલા આ ભાનલી આવ્મ શળે?

“ઓઢા જાભ !” એકરભલ્રે વાદ કમો “કનુ ંધ્માન ધયી યહ્ છ? કશતેા શતાને,

કઇની વાથે ભામા રગાડી નથી?”

“ફેરી! ફેરી! ફેરી!” ઓઢ એટલુ ંજ ઉચ્ચાયી ળક્, જીબના રચા લી ગમા.

ઘડ ેચડીને ફમે અવલાય ચારી નીકળ્મા. એક તાલડીની ાે વાઢંયના ફે

બાગ ાડીને યજતૂ ફેઠા છે. જાતલતં વાઢંય જુદી તાયલી છે અને

P a g e | 111

ખાદંડમાફાદંડમાનુ ંટળં ફતાલીને યજતૂ ફલ્મા: “ એક્રભલ્રબાઇ, લ્મ આ

તભાય બાગ.”

“ઓઢા જાભ !”એકરભલ્ર ભયકીને ફલ્મ “જમા તભાયા યજતૂ? કેલી

ખાનદાની ફતાલી યહ્ા છે!”

“વધક્કાય છે, યજતૂ! જનેતાઓ રાજે છે!” એભ કશીને ઓઢાએ ફેમ ટાની

લચ્ચલચ્ચ ઘડ નાખ્મ. વાયી અને નયવીના વયખ બાગ ાડી નાખ્મા. “લ્મ

બાઇ, તભાય બાગ ઉાડી લ્મ, એકરભલ્ર!”

“ઓઢા જાભ, ભને ભાય બાગ શોંચી ગમ છે. ભાયી વાઢંય હુ ંતભને બેટ કરંુ છ.ં

P a g e | 112

ભાયે વાઢંયને શુ ંકયલી છે ? ભાયા ફાનુા જીલની વદૌ ગવત વારુ જ ભેં ત આ

ભશનેત કયી. અને શલ,ે ઓઢા જાભ, યાભ યાભ ! અશીંથી જ શલે નખા ડશુ.ં”

નદશ વલવારંુ

ઝાડની ડાીઓ ઝારીને ફમે જુલાન ઊબા યહ્ા. વાભવાભા ઊબા યહ્ા. શૈમે

બયુું છે એટલુ ંશઠે આલતુ ંનથી. આંખભા ંઝઝચમા ંઆણીને ઓઢ ફલ્મ,

“ફેરીડા ! લીવયી ત નદશ જાઓન?ે”

“ઓઢા જાભ! શલે ત કેભ લીવયાળે?”

P a g e | 113

જ વલવારંુ લરશા, ઘડી એક જ ઘટભા,ં

ત ખાંણભામં ખતા,ં (મુનેં) ભયણ વજાયુ ંનલ ભે.

[એક રક ણ જ ભાયા શૈમાભાથંી હુ ંભાયા લા‖રાને વલવારંુ ત ત, શ ેઇશ્વય,

ભને ભયણ ટાણ ે વાથયમ ભળ ભા, અંતદયમા ભારંુ ભત થાજ. ભારંુ ભડદંુ

ઢાકંલા ખાંણ ણ ભળ નદશ. ઓઢા જાભ , લધ ુત શુ ંકહુ ં?]

જ વલવારંુ લરશા, રૂદદમાભાથંી રૂ,

ત રગે ઓતયજી લકૂ, થય ફાફીડી થઇ પયા.ં

[શ ેલા‖રીડા, અંતયભાથંી જ તારંુ રૂ લીવયી જાઉં ત ભને ઓતયાદી દદળાના

ઊના લામયા લાજ. અને થયાયકય જેલા ઉજ્જડ અને આગ ઝયતા પ્રદેળભા ં

P a g e | 114

ફાફીડી (શરી) ચંખણીન અલતાય ાભીને ભાય પ્રાણ કાય કયત કયત

બટક્ા કયજ.]

“લ્મ, ઓઢા જાભ, યણ તે દી એકરભલ્રબાઇને માદ કયજ અને કાભ ડ ેત

કનયા ડુગંયના ગાાભા ંઆલી વાદ કયજ. ફાકીત જીવ્મા-મઆૂના જુશાય છે.”

એટલુ ંફરીને એકરભલ્રે ઘડ ભયડ્. એ આબન ેબયત બાર, એ ખબંે

ડરેી કભાન, એ તીયન બાથ, લકં અવલાય, લકં ઘડ અને અવલાયને ભાથે

ચાભય ઢત એ ઘડાના ૂછંન ઝૂડ : ફધુમં ઓઢ જાભ ઊબ ઊબ જઇ

યહ્. ાછ લીને એકરભલ્ર નજય નાખત જામ છે. વરાભ કયત જામ છે.

જામ છે! ઓ જામ! ખેટભા ંઅવલાય ઢંકાઇ જામ છે. ભાત્ર બાર જ ઝબકેૂ છે.

P a g e | 115

એક ઘડ! ઓઢાન ઘડ જબંભુય અને એકરભલ્રન ઘડ એચી, એકફીજાન ે

દેખ્મા ત્મા ંસધુી ફઉે ઘડા વાભવાભી શાલ દેતા ગમા. ઘડાનેમ જાણે

લૂગજન્ભની પ્રીત ફધંાણી શતી.

ખંી વલનાના સનૂા ભાા જેવુ ંશૈયુ ંરઇને ઓઢ તાના અવલાયની વાથે

ચારી નીકળ્મ. એને ફીજુ ંકાઇં બાન નથી. એના અંતયભ ંછેલ્રા એ ઉદગાયના

બણકાયા ફર ેછે, “સ્ત્રી રુુને કશ ેએલા દુશા એકરભલ્રે કા ંકહ્ા ? એની

તણખાઝયતી આંખડીઓ એ ટાણે અભીબયી કા ંદેખાણી? એના વાલજ જેલા

વાદભા ંકમરના સયૂ કા ંટોક્ા ?‖

એણે ઘડ થબંાવ્મ.

”ના, ના, શ ેજીલ, એ ત ખટા બણકાયા.‖

P a g e | 116

ઘડ શાકં્, ણ ભન ચગડે ચડ્ુ.ં કઇક ઝારી યાખ ેછે, કઇ જાણે ાછ ં

લાે છે. પયી લાય ઘડ થબંાવ્મ. વાથીઓને કહ્ુ:ં” ઓ બાઇઓ !

ઝાઝા ડીજ જુલાય, લીવયદેલ લાઘરેકે,

જજતે અંફી લાય, વતતે ઓઢ છદંડમ.

[જાઓ, જઇને લીવદેલ લાઘરેાને ભાયા ઝાઝા જુશાય દેજ; અને જ છેૂ કે

ઓઢ ક્ા,ં ત કશજે કે જ્મા ંફાબંચણમાની વેના આંફી ગઇ ત્મા ંધીંગાણુ ંકયતા ં

ઓઢ કાભ આલી ગમ.]

એટલુ ંકશીને ઓઢાએ ઘડ ાછ લાલ્મ. તાન ેયસ્તાની જાણ નથી.

જબંભુયની ગયદન થાફડીને ફલ્મ, “શ ેદેલમવુન, તાયી કાનસયૂીએ ચકડુ ંછડી

P a g e | 117

દઉં છ.ં તને સઝૂે તે ભાગે ચાલ્મ જાજે.”

જબંભુય ઘડ તાના બાઇફધં એચીને વગડ ેવગડ ેડાફા ભેરત ચારી

નીકળ્મ. ચખાવય વયલય દકનાયે ઝાડલાનંી ઘટા ઝળંફી યશી છે. ખંી દકલ્રર

કયે છે. ચખાવયના ઝડંભા ંજઇને જબંભુયે શાલ દીધી. ત્મા ંત શ ં–શ ં–શ—ંશ ં!

કઇક ઘડાએ વાભી શણણેાટી દીધી. અલાજ ઓખાણ.એકરભલ્રન ઘડા

એચીન જ એ અલાજ. આઘથેી નીર નેજ, બાર, બાથ, તયલાય અને

ફખતય ઝાડને ટેકે ડરેા ંદેખ્મા.ં અશાશા ! એ જ ભાયા ફેરીડાન વાભાન. ફેરી

ભાય નશાત શળે. ાે ચડ્. ઝફક્. શુ ંજયુ ં?

ચડી ચખાવય ાય, ઓઢે શથર ન્માદયમા,ં

P a g e | 118

વલછાઇ ફેઠી લાય, ાણી ભથ્થે દભણી.

[ાે ચડીને નજય કયે ત્મા ંત ચખાવયના દશરા રતેા ંનીય ઉય

લાસદુકનાગના ંફચા ંજેલા ેનીઢક લા ાથયીને દભણી નશામ છે.

ચંકલયણી કામા ઉય ચટર ઢંકાઇ ગમ છે.]

ચડી ચખાવય ાય, શથર ન્માયી શકેરી,

વીંધે ઉખરા લાય, તયે ને તડકંુ દદમે

[એકરી સ્ત્રી ! દેલાગંના જેલા ંરૂ !ાણી ઉય તયે છે. ભગય ભાપક વેરાયા ભાયે

છે.]

P a g e | 119

વિણીએ ા ભાથે રુુ ેખ્મ. ઓઢા જાભને જમ. ઉઘાડુ ંઅંગ જરની

અંદય વતંાડી રીધુ.ં ગયદન જેટલુ ંભાથુ ંફશાય યાખીને શાથ શરાલીને અલાજ

દીધ :

ઓઢ ઓથ ેઊચબમ, યેખદડમાયા જાભ,

નદશ એકરભલ્ર ઉભય, શથર મુજં નાભ.

[એ ઓઢા જાભ, ઝાડની ઓથી ઊબા યશ. હુ ંતભાય એકરભલ્ર નદશ. હુ ંત

શથર. હુ ંનાયી. ભને ભાયી એફ ઢાકંલા દ્ય.]

ભશાાતક રાગયુ ંશમ તેભ ઓઢ અલ પયી ગમ. ાેથી નીચ ેઊતયી ગમ.

એનુ ંજભણુ ંઅંગ પયકલા ભાડં્ ુ.ં અંતય ઊછીને ઊછીને આબ ેઅડી યહ્ુ ંછે.

P a g e | 120

એના કરેજાભા ંદીલા થઇ ગમા છે. એની યભયાઇ ઊબી થઇ ગઇ છે. વિણી

ાણીભાથંી ફશાય નીકી. નલરખા ભૉતીન શાય લીખયામ શમ એલા ંાણીના

ટીા ંભાથાના લાભાથંી નીતયલા ભડં્ા. થડકતે શૈમે એણે લગૂડા ંશમેાગ. છી

ફરી :”ઓઢા યાણા, આલ.”

લાચા વલનાન ઓઢ , શાથ ઝારીને કઇ દયી જતુ ંશમ તેભ ચાલ્મ. અફર

ફને્ન કનયા ડુગંયાભા ંશોંચ્મા. બોંમયાભા ંદાખર થમા. ાાણના ફાજઠ,

ાાણની યજાઇ, ાાણના ંઓળીકા ંએવુ ંજાણ ેકઇ તવમાનુ ંધાભ જયુ.ં વળરા

ઉય ઓઢ ફેઠ. વિણી ઊંડાણભા ંગઇ.

થડીલાયે ાછી આલી. કેવય-કંકુની આડ કયી. વેંથાભા ંદશિંગ યૂી, આંખડીભા ં

કાજ આંજી, નેણભા ંવોંધ કંડાયી, ભરતા ંગરા ંબયતી આલી. ાલાવયની

P a g e | 121

જાને શવંરી આલી. શથર આલી. એકરભલ્રની કયડાઇ ન ભે, ફાણાલીના

રખડંી ફાહ ુન ભે, ધયતીને ધ્રજુાલનાયા ધફકાયા ન ભે. રઢાના ફખતય

શઠે શુ ંએકરભલ્રે રૂના આલડા ફધા બડંાય છાલેરા શતા!

“ઓઢા જાભ! વભસ્મા ાયખીને આવ્મ?”

“શ ેદેલાગંના! હુ ંઆવ્મ ત શત તભને બેરુ જાણીને, ભાય વવંાય વગાલીને

આવ્મ છ.ં ભાયા એકરભલ્ર ફેરીને ભાટે ઝૂયત આવ્મ છ.ં

“ઓઢા, ફાની ભયણ-વજાઇ ભાથ ેવ્રત રીધેરા ંકે વાઢં્ ુ ંલાળ્મા શરેા ંવલલા ન

કરંુ. એ વ્રત ત યૂા ંથમા.ં તાયી વાથે રેણાદેણી જાગી. વવંાયભા ંફીજા વહ ુ

બાઇ-ફા ફની ગમા. ણ તાયી આગ અંતય ન ઊઘડી ળક્ુ.ં આખ બલ

P a g e | 122

ફાલાલેળે યૂ કયત. ણ ચાય ચાય ભદશનાના ભેર ચડરેા તે આજ ના‖લા ડી.

તેં ભને નાતંી બાી. ફવ, શલે હુ ંફીજે ક્ા ંજાઉં ?‖

ઓઢ ધયતી વાભ ેજઇ યહ્.

“ણ ઓઢા, જજે શ ! ભાયી વાથે વવંાય ભાડંલ એ ત ખાડંાની ધાય છે. હુ ં

ભયણરકનુ ંભાનલી નથી. તાયા ઘયભા ંશથર છે એટરી લાત ફશાય ડ ેતે દી

તાયે ને ભાયે આંખ્યુનંીમે ઓખાણ નદશ યશ ેશોં !” ઓઢાની ધીયજ તટૂી—

ચાલ ત ભામગ જજલાડ્, ભયણુ ંચગંુ ંભાશકૂ શથ,

જીલ જજલાદડણશાય, નેણા ંતજાં વનગાભયી.

[શથર, શ ેવનગાભયાની તુ્રી, ચાશ ેત ભને ભાય, ચાશ ેત જીલાડ, તાયે શાથે ત

P a g e | 123

ભયવુ ંમે ભીઠંુ]

છી ત--

યણભેં દકમ ભાડંલ, વલછાઇ દાદભ ધ્રાખ,

ઓઢ શથર યણીજ ેં, (તેંજી) સયૂજ યૂજ ેં વાખ.

[લનયાલનભા ંદાડભડીના ંઝાડ ઝૂરી યહ્ા ંછે. ઝાડલાનંે ભાથે રાક્ષના લરેા

થયાઇને રલે ૂફં ભડં યચાઇ યહ્ા છે. એલા ભડંન ભાડંલ કયીને ઓઢ –

શથર આજ શથેલાે યણે છે. શ ેસયૂજદેલ, એની વાક્ષી યૂજે.]

ચયી આંટા ચાય,ઓઢે શથરવેં દડના,

વનગાભયી એક નાય, ચફમ દકમયજ યાજજમ.

[તે દદલવે વાજંને ટાણ,ેઓઢ શથરની વાથે ચયીના ચાય આંટા પમો. એક

P a g e | 124

વનગાભયા લળંની તુ્રી, ન ેફીજ દકમય કકડાણાન યાજલી; ભાનલીએ અને

દેલીએ વવંાય ભાડં્ા. ડુગંયના ંઘય કમાગ. શુખંીન દયલાય ાળ્મ.]

વજણ વબંદયમા

એલા યવબમાગ વવંાયના દવ-દવ લયવ જાણે દવ દદલવ જેલડા ંથઇને લીતી

ગમા ંછે. શથરના ખાભા ંફે દીકયા યભે છે. કનયાની કંુજ એ વાલજ જેલા

જખયા અને જેવની ત્રાડથી શરભરી શારી છે, ઘટાટ ઝાડીભા ંદશરા

ભચ્મા છે. એલ ેએક દદલવ આઘ ેઆઘ ેઓતયાદી દદળાભા ંજ્મા ંલાદ અન ે

ધયતીએ એકફીજાન ેફથ બયી છે, ત્મા ંભીટ ભાડંીને ઓઢ જાભ વળરા ઉય

P a g e | 125

ફેઠ છે. એના અંતયભા ંઅક ઉદાવી બયી છે. ત્મા ંત ભેઘ-ધયતીના

આચરિંગનભાથંી લયવાદના દદયમા ફૂટયા.

ઉિય ળેડ્ુ ંકઢ્ઢિયુ,ં ડુગંય ડમ્ભદયમા,ં

શડે યડપે ભચ્છ જીં, વજણ વબંદયમા ં

[ઓતયાદા આબભા ંલાદીઓની ળેડ્ ચડી, ડુગંયા ઉય ભેઘાડફંય ઘઘ ૂભં્મ.

આણુ ંલીને ભદશમયથી ચારી આલતી કાવભનીઓ જેભ તાના સ્લાભીનાથ

ઉય લશાર લયવાલતી શમ તેભ ઓઢાનુ ં શૈયુ ંતયપડલા ભાડં્ ુ.ં ઓશશ !

ઓઢાને સ્લજન વાબંમાગ. તાની જન્ભબભ વાબંયી, ફાણના વભત્ર વાબંમાગ.

લડયે અને નાનેય બાઇ વાબંમાગ. દકમય કકડાણાન થ્થયે થ્થય અને ઝાડલે

P a g e | 126

ઝાડવુ ંવાબંયી આવ્મા.ં ઓઢ ઉદાવ થઇ ગમ. જન્ભબભની દદળાભા ંજઇ યહ્.]

દીકયાઓ ફા ુાવે યભલા આવ્મા. જીલતયભા ંતે દદલવે શરેી જ લાય ફાએુ

ફેટાઓને ફરાવ્મા નદશ. દડીને દીકયાઓએ ભાતાને જાણ કયી : “ભાડી, ફા ુ

આજે કેભ ફરતા નથી ?”

રાતી રાતી શથર આલી. શલેક યશીને એણે છલાડથેી ઓઢાની આંખ

દાફી દીધી.

તમ ઓઢ ફલ્મ નદશ.

”ઓઢા જાભ ! શુ ંથયુ ંછે ? દયવાણા છ? કાઇં અયાધ ?”

ત્મા ંત કેહ.ૂ...ક ! કેહ.ૂ...ક! કેહ.ૂ....ક ! ભયર ટોક્.

જાણ ેદકમયની ધયતીભાથંી ભયર વદેંળા રઇને કનયે ઊતમો. ડક! ડક!

P a g e | 127

ડક! ઓઢાની આંખભાથંી આંસ ુલશલેા ભડં્ા.ં

“ભાય ીટય ભયર લેયી જાગમ!” કશીને શથરે શાકર દીધી

ભત રવ્મ ભત રવ્મ ભયરા, રલત આઘ જા,

એક ત ઓઢ અણશય, ઉય તોંજી ઘા.

[ ઓ ભયરા, તાયી રલાયી કયત ત ુ ંદૂય જા.આજ એક ત ભાય ઓઢ ઉદાવ

છે, અને તેભા ંાછ ત ુ ંઘા કાયીને એને લધ ુઅપવવ કા ંકયાલી યહ્ છે ?]

અને ભયરા—

ભાયીળ તોંકે ભય, વવગણજા ંચડાલે કયે,

અમે ચચતજા ચય, ઓઢેકે ઉદાવી દકમ.

P a g e | 128

[ત ુ ંઊડી જા, નીકય તીય ચડાલીને લીંધી નાખીળ; શ ેચચતડાના ચય, આજ તેં

ભાયા ઓઢાને ઉદાવ કયી મકૂ્.] કેહકૂ ! કેહકૂ ! કેહકૂ ! કયત ભયર જાણ ેકે

જલાફ લાે છે : શ ેશથર !--

અવીં ચગયલયજા ભયરા, કાકંય ેટબયા,ં

(ભાયી) યત આલે ન ફચરમા,ં (ત ત ) શૈડ પાટ ભયં.

[શ ેદભણી, અભે ત ડુગંયના ભયરા, અભે ગયીફ ખંીડા ંકાકંયા ચણી ચણીન ે

ેટ બયીએ. અભાયા જીલતયભા ંફીજ કળમે સ્લાદ ન ભે. ણ જ અભાયી

ઋત ુઆવ્મેમ અભે ન ટોકીએ, ચૂ ફવેી યશીએ, અંતયભા ંબયેરા ંગીતને દાફી

યાખીએ, ત ત અભાયા ંશૈમા ંપાટી જામ.અભારંુ ભત થામ. અાઢ ભદશને

અભાયાથી અફર કેભ ફેવામ ?]

P a g e | 129

એટલુ ંફરીને પયી લાય ાછ કેભ જાણે શથરને ખીજલત શમ તેભ ભયર

તાની વાકં(ડક) ના ત્રણ-ત્રણ કટકા કયીને કેહકૂ !કેહકૂ ! ટોકલા રાગમ.

શથરે ખબાભા ંધનષુ્મ શત ુ ંતેની ણછ ચડાલી. ત્મા ંત ઓઢે શાથ ઝારી રીધ.

“ શા!ં શા!ં શા!ં શથર !”

ગેરી ભા થા ગરેડી, રાફંા ન ફાધં્મ દય,

ગાે ગાે ગકળે, ત ુ ંકેતાક ઉડાડીળ ભય ?

[શ ેઘરેી, ધનષુ્મની ણછ ન ફાધં. ગયની ખીણ ેખીણભા ંઆ અવખં્મ ભયરા

ટોકી યશરે છે, એભા ંત ુ ંકેટરાકને ભાયી ળકીળ?]

કયામરકે ન ભાયીએં, જ ેંજાં યિા નેણ,

P a g e | 130

તડ લીઠા ંટોકા કયે, નીત વબંાયે વે‖ણ.

[અયે શથર, ચફચાયા ભયન ેતે ભયામ ? એના ંયાત ુડંા ંનેત્ર જ, કેલા ંપમાયા ં

રાગે છે? અને એ ચફચાયા ંખંી ત ટોકતા ંટોકતા ંએના ંલશારળેયીને વબંાયે

છે.] અયે શથર!

યેરભછેરા ડુગંયા, ચાલ રગે ચકય,

લીવમાગ વબંાયી દીએ, વે ન ભાયીજે ભય.

[આલા યેરભછેર ડુગંયાની અંદય છરકાતા ંસખુની લચ્ચે ભાનલીને તાના ં

વલવાયે ડરેા ંલશારા ંમાદ કયાલી આે એલા યકાયી ભયરાને ન ભયામ.]

કશતેા ંકશતેા ંઓઢાની આંખભાથંી આંસનુી ધાય ચારી જામ છે.

”અયે ઓઢા જાભ ! એલડુ ંતે શુ ંદુ:ખ ડ્ુ?ં આજે શુ ંવાબંયુું છે ?”

P a g e | 131

એભ છૂતી છૂતી શથર એને ંાે છે. ણ ઓઢાના ંઆંસ ુથબંતા ંનથી.એભ

કયતા ંકયતા ંત

છીય બીંજાણી છક હલુ, ત્રફંક હઇુ વ્મા ંનેણ,

અભથી ઉિભ ગાદયમા,ં ચડી તજે ચચત વણે.

[જે વળરા ઉય ઓઢ ફેઠ શત તે આખી વળરા આંસડુ ેબીંજાઇ ગઇ. યનાયની

આંખ ધભેર ત્રાફંા જેલી યાતી થઇ ગઇ. ત્માય છી શથર ગયીફડુ ંભોં કયીને

ફરી : “ઓઢા, શુ ંભાયાથી અવધક ગણુલતી કઇ સુદંયી તાયા ચચિભા ંચડી ?

નીકય, ત ુ ંભને આજે આભ તયછડત નદશ.”]

P a g e | 132

એટલુ ંફરતા ંત શથરનુ ંગળં રૂધંાઇ ગયુ.ં એની આંખ છરકાઇ ગઇ. શથરની

શડચી ઝારીને ઓઢાએ ભોં ઊંચુ ંકયુું અને કહ્ુ ંશથર! —

કનડ ેભતી નીજે, ક્ચ્છભેં વથમેતા ભઠ,

શથર જેડી દભણી, કચ્છભેં નેણે ન દઠ.

[શથર, એલા અંદેળા આણ્મ ભા, ઓઢા ઉય આલડા ંફધા ંઆ ળબ ે? ઓ

ભાયી શથર, તાયા વયખા ંભતી ત કનડાભા ંજ નીજે છે. કચ્છભા ંત ભ ૂડંા ભઠ

જ થામ છે. શથર જેલી સુદંયી કચ્છભા ંભેં નથી બાી.] અન-ે-

ખેયી બયૂી ને ફાલયી, ફૂર કંઢા ને કખ,

P a g e | 133

(ણ) શથર શર કછડ,ે જજતીં ભાડુ વલામા રખ.

[કચ્છભા ંત ખેય, ફાલ અને ફયના ંભ ૂડંા ંકાટંાા ંઝાડ ઉગ ેછે. ત્મા ંકઇ ફૂર-

ભેલાની લનસ્વત નથી. તમ, એ શથર, ભને આજ ભાય કચ્છ વાબંયે છે, કેભ

કે, ત્મા ંરાખેણા જલાભંદો નીજે છે. શાર, શથર, એ ઉજ્જદ યણલગડા જેલી

તમ ભયદની બભકાભા ંશાર.]

ભાય કચ્છ ! લાશ ભારંુ લતન ! ભને કચ્છ વલના શલે જં નથી. ઓશશશ! જ્મા ં

બર ઘડા, કાઠી બરા, ેનીઢક ેયલેવ,

યાજા જદુલવંયા, ઓ ડરદયમ દેવ.

[એલા રૂડા ઘડા ને એલા લકંા કાઠી જદ્ધાઓ ાકે છે, જેના અંગ ઉય ગની

P a g e | 134

ેની સધુી ઢકતા ળાક ળબે છે, તે તાના દેશને જયામે ઉઘાડ યાખલાભા ં

એફ વભજે છે, અને જ્મા ંજાદલલળંના ધભી યાજા યાજ કયે છે :એલા ભાયા

ડરદયમા દેળભા ં– ભાયા કચ્છભા ં– એક લાય શાર, શથરદે !] અન ેલી--

લકંા કંુલય, વલક્ટ બડ, લકંા લાછડીએ લછ,

લકંા કંુલય ત વથમેં, ાણી ીએ જ કચ્છ.

[યાજાના યનફકંા કંુલય, ફકંા ભયદ અને ગામના ફકંા લાછડા જ કચ્છનુ ં

ાણી ીએ ત જ એનાભા ંભયદાનગીઆલે. ભાયા જખયા—જેવને ણ જ

કચ્છનુ ંનીય વલડાલીએ, ત એ વાલજ વયખા ફને.] શાર, શથર, શાર

કચ્છભા;ં અયે દેલી !

શયણ અખાડા નદશ છડ,ે જનભબભ નયા,ં

P a g e | 135

શાથીકે વલિંધ્માચા,ં લીવયળે મલૂા.ં

[કનડાના ંછરકાતા ંસખુની લચ્ચે હુ ંભાયી જનભબભને કેભ કયીને લીવરંુ? શયણ

એના અખાડાને, ભાનલી એની જનભબભને અને શાથી વલિંધ્માચ શાડને કેભ

લીવયે? એ ત ભયીએ ત્માયે જ લીવયામ.]

શથર ! ભને તાયા સુલંાા ખાભા ંભાથુ ંભેરીને સતૂામં આજ નીંદય નથી.

ભાય સકૂ અગત કચ્છ વાબંમાગ કયે છે.

ગય ભયા,ં લન કંુજયા,ં આંફા ડા સલૂા,

વજણય કલચન, જનભધય, લીવયળે મલૂા.

[શથર, ભાયી શથર, ભયને એન ડુગંય, કંુજયને એના ંજગંર, સડૂા-ટને

એની આંફાડા, લશારા ંસ્લજનન કડલ ફર અને તતાની જનભબભ,

P a g e | 136

એટરા ંત ભયીએ ત્માયે જ લીવયાળે.]

જનભબભની આટરી ઝખંના ! શથર વડક થઇ ગઇ. ભાનલીને ભાનલીના

કયતામં જનભબભના ંઝાડ-થયા આટરા ંફધા ંલશારા?ં શથર અજામફીભા ં

ગયક ફની ગઇ. ઓઢાના મખુભડં ઉય એને જાણ ેકઇ જનેતાની છામા છલાઇ

ગઇ શમ એવુ ંજયુ.ં ભાતાના થાનેરા ઉયથી વલછડામેલુ ંફાક પયી લાય

ભાની ગદભા ંસલૂા તરવતુ ંશમ એવુ ંદીઠંુ. એ ફરી “ઓઢા યાણા ! કચ્છભા ં

ખળુી થી શાર.”

જનભબભભા ં

ઠાકયદ્વાયની ઝારય ઉય વધં્માની આયતીના ડકંા ડ્ા ત્માયે અંધાયે અંધાયે

રાઇન ેઓઢા-શથરે એના ંફે ફાક વાથ ેતાની લશારી જન્ભબભન ેાદય

P a g e | 137

આલીને વલવાભ કમો.

“શઠર ! દકમયના ંઝાડલા ંત રી રીને લાયણા ંરે છે. લામયા ફથભા ંરઇને

બેટી યહ્ા ંછે. ધયતીમે વગી જનેતા જેલી ખ ાથયે છે. આશાશાશા! શથર,

જનભબભની ભામા ત જ!”

“ઓઢા જાભ!” શથર શવી “શલે ભાનલીના આલકાય કેલાક ભીઠા ભે છે તેટલુ ં

ગાભભા ંજઇને તાવી આલ. અભે આંશીં ફેઠા ંછીએ.”

“કા?ં”

“ઓઢા, ઠીક કહુ ંછ.ં ભાનલીના શૈમાભા ંભાયગ ન શમ ત છાનાભંાના ંાછા લે

જશુ.ં”

અંધાયે ઓઢ એકર ચાલ્મ; ળેયીએ ળેયીએ ફૂર અને ભતીડાનંા ંઆદયભાનની

P a g e | 138

આળા કયનાય આ રાડકડા કંુલયને ળેયીઓના સનૂકાય ખાલા ધામ છે. ભાણવના ં

ભઢા ંવનસ્તેજ થઇ ગમા ંછે. ઘયેઘયની છીતે ઓઢાએ કાન ભાડં્ા. તાના

નાભન ભીઠ વખનુ કઇના ભોંભાથંી વબંાત નથી. દકમયની ભવૂભ ઉયથી

ઓઢાના ગણુ લીવયામા છે. લાશ ! લાશ વભમ ! હુ ંથા ખાઇ જાત. ડાશી શથરે

બર ચેતવ્મ ત્મા ંત-

“ફા ઓઢાણ્મ! ફા.... ઓઢા....ણ્મ! ફ.ે...ટા ઓઢાણ્મ!” એલ અલાજ આવ્મ.

એક બીંત છલાડ ેઓઢ ચભકી ઊબ યહ્. ઓયડાની પીભા ંતાના નાભને

આ કણ રાડ રડાલી યહ્ુ ંછે? ાછ અલાજ આવ્મ, “ફા ઓઢાણ્મ! તાયા

નાભેયી જેલી જ ત ુ ંશઠીરી કે ફા! અધયાત સધુી લટકીને કા ંઊબી છ, ફા !

રે શલે ત પ્રાવવ્મ !”

P a g e | 139

ઓઢાના અંતયન ભે‖યાભણ ઊછળ્મ. ઓઢાને વભજ ડી:‖આ ત ભાય ચાયણ.

એને ભેં દીધેરી બેંવની ાડીનુ ંએણે ―ઓઢાણ્મ‖ નાભ ાડ્ુ ંરાગ ેછે.‖

ત્મા ંત પચમાભા ંબેંવે પ્રવલ ભેલ્મ અને ચાયણને વાદ કમો : “શા ંચાયણ્મ !

તાફંડી રાવ્મ. ઓઢાણ્મને ઠક રાગમ, ઠક રાગમ. ઝટ તાફંડી રાવ્મ.”

તાફંડીભા ંદૂધની ળેય ગાજલા રાગી, અન ેદશત દશત ચાયણ ―લાશ ઓઢા !

લાશ ઓઢા ! તાયા નાભને !‖ એભ યવ દેત ગમ.

છલાડ ેઊબેર યદેળી પે્રભને આંસડુ ેતાના ંનેત્ર રાી યહ્ છે. આજ

આખા દકમયભા ંએક જ ભાનલી ભને લીવયુું નથી.

વભતય દકજે ભગંણા,ં અલયા ંઆયંાય,

જીલતડા ંજળ ગાલળે, મલુા ંરડાલણશાય.

P a g e | 140

[વભત્ર કયીએ ત ચાયણન ેજ કયીએ; ફીજી વહ ુઆંા, ચાયણ જીલતા ંજળ

ગામ, ણ મઆૂ છી કેલા ંરાડ રડાલે છે !]

તાના ભાથા ઉય પેંટ શત તેન ગટ લાીને ઓઢાએ પીભા ંપગાવ્મ.

ઝફકીને ચાયણ ેજયુ.ં જઇને દડ્. ”ઓઢા ! ફા ઓઢા ! ઓઢા, જીલત છ

“વાશફેધણીની દમાથી!”

ફેમ જણ ફથ રઇને બેટયા. ઓઢે વભાચાય છૂયા,”ગઢલી, બાઇ—બાબી વહ ુ

ખળુીભા?ં”

“ભાયા ફા ! બૈનુ ંભટંુ ગાભતરંુ થયુ.ં ન ેઆજ દકમય કડાણાને ભાથે નાનેયા

બાઇ બિુાએ આદંુ લાલી દીધા ંછે. ત ુ ંબાગલા ભાડં. તને ભ ૂડં ેભત ભાયળે. બાઇ,

P a g e | 141

લસ્તી લીપયી ફેઠી છે. દકમયની ધયતીભાથંી ઇશ્વય ઊઠી ગમ છે.”

“ફવ, ગઢલા ?”

”ફવ !”

પયી ફેમ જણાએ ફથ રીધી. ઓઢાએ જુશાય દીધા. અંધાયે ચયની જેભ ઓઢ

રાત ાદય આવ્મ.

“શથર ! શાર, જનભબભ જાકાય દે છે.”

“કા?ં”

“કા ંશુ?ં ભાનલીના ંાયખા ંનશતા.ં તેં આજ દુવનમાની રીરા દેખાડી.”

“જનભબભની લશાર જાણી રીધી.?”

P a g e | 142

“જાણી રીધી — ેટ બયીને ભાણી રીધી.”

“શલે ઓયત નદશ યશી જામ ને ?”

“વાત અલતાય સધુી નદશ.”

“શાર ત્માયે, ક્ા ંજાશુ?ં”

“ીયણેાટણ, ભવળમાઇને આંગણે.”

”જજે શ, ત ુ ંભને ત્મા ંછતી કયત નદશ. દીધેર કર ભરૂત નદશ.”

છતી કયી

ીયાણા ાટણના વયલય-દકનાયા સનૂા ડ્ા છે. શડુા ંાણી વલના ટલે

છે. વનમાયીઓના કલ્રર ત્મા ંઅફર ફની ગમા છે. લીવદેલ કાકાએ

P a g e | 143

બત્રીજાઓને વાલધ કમાગ:” બાઇ જેવ, બાઇ જખયા, વયલયની ાે ચઢળ

ભા, શ ! કાઝા વાલજ યશ ેછે.”

દંય-વ લયવના ફેમ ફાક શૈમાભા ંઘા ખાઇ ગમા. દભણીના તુ્ર તે

ટાણે કાકાફાનુી ચેતલણી ી ગમા, ણ ત્માય છી ફમેને રકાયેમ જં

નથી. તાની ભદાગઇ ન ેઅભાન ભળ્મા ંછે. ભાથાભા ંએક જ લાતની ધભધભાટી

ભચી ગઇ છે કે ―ક્ાયે વાલજ ભાયીએ!’

વાજંના અંધાયાભા ંવયલયની ાે ઝાડની ઘટાભા ંકઇ બેંકાય નયવવિંશ અલતાય

જેલા એ વાલજના ીા ડા દેલતાના અંગાયા જેલા ઝગી યહ્ા છે. આઠ શાથ

રાફં, ડારાભથ્થ, છયા જેલા દાતં કચકચાલત કેવયી રાઇને ફેઠ છે.

“ઊઠ, ઊઠ, એમ કતૂયા!” દંય લયવના દભણીતુ્રએ વાલજને ડકામો.

P a g e | 144

લનયાજ આવ ભયડીને ઊઠમ. કેળલાી ખખંેયીને ઊઠ્, ભશા કાઝા

જગદંય જાણે વભાવધન બગં થામ ને ઊઠે તેભ ઊઠ્. ઝાડલા ંશરભરી ઊઠે

તેભ ત્રાડ દીધી. ૂછંડાન ઝડં ઊંચે ઉાડીને તાની ડછદં કામાને વકેંરી

છરગં ભાયી. ણ આબની લીજી જેભ પ્રચડંા જરધયને લીંધી રે, એભ

જેવની કભાનભાથંી છૂટેરા તીયે વાલજને આકાળભા ંઅદ્ધય ને અદ્ધય યલી

રીધ. એના ભયનની કાયભી દકદકમાયીએ યાતના આવભાનને જાને ચીયી નાખ્યુ.ં

છડાટી ખાઇને એ ધયતી ભાથે ડ્. એના પ્રાણ નીકી ગમા.

ીયાણા ાટણન દયફાયગઢ ત ેદદલવે પ્રબાત ેભાનલીની ચગયદીભા ંપાટપાટ

થામ છે. ―ળાફાળ ! ળાફાળ!‖ ના જાણે ભેહરુા ભડંાણા છે. દંય લયવના

ફેટાઓની ીઠ થાફડતા શયૂલીય જાણ ેધયાતા નથી.

P a g e | 145

“ઓઢા જાભ ! આલા ભશાલીય જેના થાન ધવ્મા છે તે જનેતાની ત ઓખાણ

આ! જેવ-જખયાનુ ંભવા કણ?”

ઓઢાના મખુભડં ઉયની ફધી કાવંત રક લાયભા ંળાઇ ગઇ. સયૂજ ઉય

કાી લાદીના ઓછામા ઊતમાગ. એને શથરન કયાય વાબંમો. એ કેભ ફરે ?

અમકુ લાઘરેાના બાણેજ, પરાણા ઝારાઓના બાણેજ, વરકંીના બાણજે—એભ

કંઇ કંઇ ફનાલટી નાભ આીને ઓઢાએ લાત ઉડાલી. ણ દામયાભાથંી દયેક

લાય જાણકાયના જલાફ ભળ્મ કે ―જૂઠી લાત ! એવુ ંકઇ કુ નથી. એન ેકઇ

દીકયી નથી.વાચુ ંકશ, ઓઢા જાભ !”

ઓઢાની જીબ ચખરાઇ ગઇ. ડામય દાતં કાઢલા રાગમ. જેવ-જખયાની આંખના

ખણૂાભાથંી અંગાય ઝમો. કેડથેી તયલાય તાણીને ફેમ બાઇઓએ ફાના ભસ્તક

P a g e | 146

ઉય તી.

“ફા,ુ કેભ ગટા લાી યહ્ા છ ? અભાયી જનેતાના કુભા ંએવુ ંતે શુ ંકરકં છે

કે બયદામયા લચ્ચે અભાયી શાવંી કયાલી યહ્ા છ ?ફર, નીકય ત્રણેમનુ ંરશી

અશીં છટંાળે.”

“ ફેટા, યે‖લા દદમ, સ્તાળ.”

“બરે બ્રહ્ાડં તટેૂ. ફર.”

ઓઢાનુ ંઅંતય આલતી કારના વલજગની ફીકે ચચયાઇ ગયુ.ં શથરને શાથભાથંી

ઊડી જતી એ જઇ યહ્. છાતી કઠણ કયીને એણે ઉચ્ચાયુું:

“દામયાના ઠાકય ! દીકયાને ભાથે ત છે ઇંરાયુનુ ંભવા. એની જનેતા

ભયતરકનુ ંભાનલી નશી. દભણી છે.”

P a g e | 147

“દભણી કણ?”

“શથર !”

“લાશલા ! લાશલા ! લાશલા ! શથરના ેટભા ંાકેરા તુ્ર ! શલે ળી તાજુફી !

ઓઢાને ઘયે શથરદે નાય છે. લાશ યે ઓઢાના તકદીય ! દભણીન કંથ ઓઢ!”

ણ જગતના જે જે કાયભા ંઓઢાને સ્લાદ ક્ાથંી યશ?ે લામયા લાત રઇ ગમા.

શથર છતી થઇ. અયેયે ! ઓઢા, લચને ળ્મ નદશ. શલે શથરના ઘયવવંાય

વકેંરાઇ ગમા.

ચચદઠયુ ંરચખમર ચાય, શથરજે શથડ,ે

P a g e | 148

ઓઢા લાચં વનશાય, અવાજં નેડ એતય.

[શથરે આંસડુા ંાડતા ંઓઢાને કાગ રખ્મ. ચાય જ લેણ રખ્મા:ંઓઢા,

આણા નેશ-સ્નેશન આટરથેી જ અંત આવ્મ.]

આલન ચંખ ઊદડમા,ં નદશ વગડ નદશ ાય,

શથર શારી બોંમયે, ઓઢા તોં જ્લાય.

ચચઠ્ઠીરખીને શથર ચારી નીકી. કનયાના બોંમયાભા ંજઇ જગણના લેળ શયેી

રીધા. પ્રભનેુ બજલા રાગી, ણ બજનભા ંચચિ ળી યીતે ચોંટે ?

ભ ૂડું ંરાગે બોંમરંુ, ધયતી ખાલા ધામ,

ઓઢા ંલણના ંએકરા,ં કનડ ેકેભ યેલામ ?

P a g e | 149

[બોંમરંુ બેંકાય રાગે છે. ધયતી ખાલા ધામ છે. ઓઢા વલનાની એકરી શથર

કનડાભા ંકલ્ાતં કયતી યશી છે.]

વામય રેયુું ને ણગં ઘય, થ લેળ ને વય લા,

દનભા ંદાડી વબંયે, ઓઢ એતી લાય.

[વામયના ંજેટરા ંભજાં, લયવાદના ંજેટરા ંચફિંદુ, યણની યેતીના જેટરા કણ અને

વળય ય જેટરા લા, તેટરી લાય એકે્કક દદલવભા ંઓઢ એને માદ આલે છે.]

દાડી ચડતી ડુગંયે, દરના કયીને દય,

ઝાડલે ઝાડલે જીંગયતા, (હુ)ં કેતાક ઉડાડુ ંભય ?

[ડુગંયા ઉય ભયરા ટહકેુ છે અને ભને ઓઢ માદ આલે છે. ભયરાન ેઉડાડલા

ભાટે દદરની ણછ કયીને હુ ંડુગંયે ડુગંયે ચડુ ંછ ંણ ઝાડલે ઝાડલે જ્મા ંભયરા

P a g e | 150

ગયજે છે, ત્મા ંહુ ંકેટરાકને ઉડાડુ?ં] ફીજી ફાજુ--

વાભી ધાય દીલા ફે, લીજી ચભક બા,ં

ઓઢ આજ અણશય, શથર નૈ ઘયા.ં

[વાભા ડુગંયાભા ંદીલા ફે છે, લીજી ચભકાયા કયે છે અને લાગઋતનુા એલા

રૂડા દદલવભા ંવલજગી ઓઢ એકર ઝૂયે છે, કેભકે શથર ઘયે નથી.]

ઓઢ ને શથર ફેમ ચાતક ઝૂયતા ંયહ્ા.ં ભાથ ેકાની ભેઘરી યાત ડી અને

વજંગન સયૂજ કદીમે ઊગમ નદશ.

લાતાગકાય કશ ેછે કે ઓઢાનુ ંશૈયુ ંવલમગ ેપાટી ડ્ુ;ં અને એના મતૃદેશને દશન

કયતી લખતે અંતયીક્ષભાથંી શથર ઉાડી ગઇ; તુ્રના રગન કાે શથર

P a g e | 151

ોંખલા આલે અને એ લખતે તુ્ર-લધએૂ એન ારલ ઝારીને યકી યાખ્મા ં

લગેયે.

―કનડ ડુગંય‖ કાદઠમાલાડભા ંફે-ત્રણ જગમાએ ફતાલલાભા ંઆલે છે. શથર

કાદઠમાલાડણ શતી એલીમે રકસ્ક્ત છે. ગીયના ડુગંયભા ંએના ંચભત્કાય શજીમે

થતા શલાની લાત ફરામ છે. કઇ કશ ેછે કે ાચંાભા ંશથચરમ ડુગંય અને

યંગતાલડી છે તે જ શથરનુ ંયશઠેાણ; કઇ ભેંદયડા ાવેન કનડ ડુગંય ફતાલે

છે.જ્માયે કનડ ડુગંય કચ્છ પ્રદેળનીમે ઉિયે થયાયકય તયપ શલાનુ ંભક્કભણ ે

કશલેામ છે. આ લાતાગના દુશા અવર ત કચ્છી બાાભા ંશળે. ણ અત્માયે એભા ં

કાદઠમાલાડી લાણી વાયી ેઠે ગ ૂથંાઇ ગઇ છે.]

P a g e | 152

18. લરીભાભદ અયફ

“જભાદાય વા‖ફ, ચર યટી ખાલા.”

“નરશ, શભ ખામા.”

“ચર ચર, જે ફટકંુ બાલે તે , ભેયા ગાથ [વગદં]”

“નરશ નરશ, શભ ફી ખામા.”

ત્રણ ગભને શત્રબેટે, અછે ાણીએ ઝૂરતી એક નાની લાલ શતી. એ લાલને ભાથે ભાના ખા જેલી ઘટા ાથયીને એક જૂન લદર ઉબ શત. એક રદલવ ઈનાાને ફયે એ શરયમાા દેલઝાડની છામંડીભા,ં લાલને ઓટે ફે જણા ફેઠા શતા, એક અયફ ને ફીજ લાણણમ. બાથાન ડફય ઈઘાડી ટીભણ કયલા ફેઠેર

P a g e | 153

ડાહ્ લાણણમ એ અયફને ઢેફયા ંખાલા વગદં દઆ-દઆને ફરાલે છે. તેનુ ંએક કાયણ છે. એક ત કારંટમા લણાથી વદામ ડયીને ચારનાય ગાભરડમ લેાયી એને ખલયાલી-શલયાલી કે વાયીન ઝીણ ભકૂ અી દસતી ફાધંી લ્મે; ને ફીજુ,ં અજે અ ળેઠ રાઠી ગાભે તાના દીકયાની લહનેુ દાગીના ચડાલલા ગમેરા, તમાથંી લેલાઆની વાથે કાઆંક તકયાય થલાથી ઘયેણાનં ડફ બે રઆને ાચા લેરા છે. તેથી ભાગે અલા શશથમાયફધં વગંાથીન ઓથ જરૂયન શત. એટરે જ લાણણમે વગદં અી અીને અખયે ચાઉવને ફે ઢેફયા ંખલયવમે જ છૂટક કમો.

યઢ ઢલા રાગ્મ એતરે અયફે એક ખબેં શભાચ નાખીને ફીજે ખબેં રાફંી નાલાી ફદૂંક રટકાલી. કમ્ભયના જભૈમા વયખા કયીને કવીકવીને બેટ ફાધંી.

P a g e | 154

દંશતમે દાઢી ઓીને અયફ નીચે ઉતમો. લાણણમાએ ણ ઘડી ઈય ખરત નાખીને તગં તાણ્મ.

અયફે વલાર કમો, “કા ંવેઠ, ક્ા ંજાવુ ંછે?”

“ખાા સધુી.”

“ભાય ન એ જ ભાયગ છે. ચાર.”

ચાઉવ ભયેરીની નકયીભાથંી કભી થઆને લડદયે યટીની ગતણ કયલા જાત શત. ફેમ જણા ચારતા થમા. તે લખતે અયફને ઓવાણ અલલાથી એણે છૂ્ુ,ં “વેઠ, કાઆં જખભ ત ાવે નથી ને ?”

“ના યે ફા!ુ ભે તે જખભ યાખીએ! ડંેડ જ છં.”

P a g e | 155

અયફે પયી કહ્ુ,ં “વેઠ, છાલળ નરશ. શમ ત ભાયા શાથભા ંવોંી દેજ, નીકય જાન ગભુાલળ.”

“તભાયે ગે શાથ, જભાદાય, કાઆં નથી.”

ળેઠના ખરડમાભા ંડાફર શત. ને ડાફરાભા ંફે-ત્રણ શજાય રૂશમાનુ ંઘયેણુ ંશત ુ.ં

ફને્ન અગ ચાલ્મા. આંકરડમા ને દેયડી લચ્ચેના રાફંા ગાાભા ંઅલે તમા ંત ગીગ શળમા નાભન એક નાભીચ કી તાના ફાય જુલાનને રઆને ઓડા ફાધંી ઉબેર છે.

અ જભદૂતને દૂયથી અલતા જતા ંજ ળેઠના યાભ યભી ગમા; એન વાદ પાટી ગમ. એનાથી ફરી જલાયુ,ં “ભાયી નાખ્મા, ચાઉવ! શલે શુ ંકયશુ?ં”

P a g e | 156

“કેભ? અણી ાવે સુ ંછે, તે લ ૂટંવે?”

“ચાઉવ, ભાયી ાવે ાચં શજાયના દાગીના છે.”

“શ—ઠ્ઠ ફશનમા! ખટંુ ફલ્મ શત કે! રાલ શલે ડફ કાઢીને જરદી ભને અી દે, નરશ ત અ કીઓ તાય જાન રેળે.”

લાણણમાએ ડફય કાઢીને અયફના શાથભા ંદીધ, અ ફન્યુ ંતે વાભે અલનાય કીઓએ નજયનજય જયુ.ં ને છેટેથી બભૂ ાડી, “ઓ ચાઉવ, યશલેા દે યશલેા, નરશ ત ત ુ ંનલાણણમ કુટાઆ ગમ જાણજે.”

“વેઠ!” ચાઉવે લાણણમાને કહ્ુ,ં “શલે ત ુ ંતાયે ઘડી શાકંી મકૂ. જા, તાયી જજિંદગી ફચાલ; ભને એકને ભયલા દે.”

P a g e | 157

લાણણમે ઘડી શાકંી મકૂી. એને કીઓએ ન યક્. એ ત અયફને જ ઘેયી લળ્મા ફે શાકર કયી, “એરા ચાઉવ, શાથે કયીને ભયલા ભાટે ડફય રીધ કે?”

ચાઉવ કશ,ે “શભ ઈવકા નાજ ખામા.”

“યે, નાજ નીકી જળે. ઝટ ડફય છડ !”

“નરશ, ઈવકા નાજ ખામા.”

“યે ચાઉવ, ઘયે છકયા ંલાટય જઆ યે‖ળે.”

“નરશ, ઈવકા નાજ ખામા.”

P a g e | 158

કીઓએ ચાઉવન ીછ રીધ, ણ ચાઉવની નજીક જલાની કઆની રશિંભત ન ચારી, કાયણ કે ચાઉવના શાથભા ંદારૂગ બયેરી ફદૂંક શતી. કીઓને ખફય શતી કે અયફની ફદૂંક જ છૂટે, ત કદી ખારી ન જામ.

શભાચાભા ંદાગીનાન ડફય છે, શાથભા ંફદૂંક છે, ને અયફ ઝાટાબેય યસત કાત જામ છે, અઘે અઘે કીઓ ચાલ્મા અલે છે; જયા નજીક અલીને કાભઠા ંખેંચીને તીયન લયવાદ લયવાલે છે; અયફ એ ખ ૂતેંરા તીયને તાના ળયીયભાથંી ખેંચી, બાગંી, પેંકી દેત જામ છે. કીઓને ફદૂંકની કાી ના ફતાલી ડયાલત જામ છે. એટરે ડયીને કીઓ દૂય યશી જામ છે. ને અયફ યસત કાત જામ છે.

P a g e | 159

ણ અયફ ળા ભાટે ફદૂંકન ફાય કયત નથી? કાયણ કે એ બયેરી દારૂગી શવલામ, ફીજી લખત બડાક કયલાનુ ંએની ાવે કાઆં વાધન નથી. ભાટે જ પક્ત ડયાલીને એ તાન ફચાલ કયી યહ્ છે.

તમા ંત આંકરડમા ગાભની રગરગ અલી શોંચ્મા. કીઓએ જાન્યુ ંકે અયફ જતજતાભા ંગાભની અંદય ેવી જળે. ગીગા શળમાન જુલાન બાણેજ ફરી ઉઠય, “યે ળયભ છે! ફાય-ફાય જણાની લચ્ચેથી અયફ ડફય રઆને જાળે! ભ ૂડંા રાગળ! ફામરડયુનેં ભઢા ંશુ ંફતાલળ?”

અ લેણ વાબંતા ંત કીઓ અયફ ય ધસમા. અયફે ગી છડી. ગીગાના બાણેજની ખયી લીંધી, રશીભા ંનાશી-ધઆને વનવનાટ કયતી ગી ચારી ગઆ. એ ત અયફની ગી શતી !

P a g e | 160

ણ અયફ યલાયી ફેઠ, ને કીઓ એના ય તટૂી ડયા. અયફના શાથભા ંયહ્ કેલર એક જભૈમ. વાત કીઓને એણે એકરાએ જભૈમાથી સલુાડયા, તમા ંત ગાભ નજીક અલી ગયુ,ં ગીગ ને તેના જીલતા વાથીઓ ાછા ચાલ્મા ગમા.

રશીભા ંતયફ અયફ ધીયે ધીયી ડગરા ંભાડં ેછે .એની આંખ ય રશીના થય ફાઝી ગમા છે. ળયીયભાથંી રશી ટકી યહ્ુ ંછે. એને યસત દેખાત નથી. ચારત ચારત એ વીતાયુી નદીને કાઠેં ઉતમો ને એક લીયડા ઈય રરશમાળં ભઢંુ ધલા ફેઠ.

નદીને વાભે કાઠેં આંકરડમા નાભનુ ંગાભ શત ુ.ં અઆ જાનફાઆની જગ્માના ઓટા ઈય ગાભના ગયાવદાય ચાયણ લીકબાઆ ફેઠેરા. એની નજય ડી કે કઆ

P a g e | 161

રશીલશુાણ, જખ્ભી અદભી ાણી ીલા ફેઠ છે. લીકબાઆ એની ાવે અવમ. તમાતં એ જાણ્મા ભાણવન ગયલ વાબંીને અંધ ફની ગમેર અયફ ફે શાથે તાન શભાચ દફાલી બભૂ ાડી ઉઠય કે “ચય! ચય!”

લીકાબાઆએ અયફને ટાઢ ાડય, એનુ ંળયીય વાપ કયુું. ઘેય રઆ ગમા. ડદ યાખ્મ. શશળમાય લાંદને ફરાલી જખ્ભ ય ટેબા રેલયાવમા ને તે ફયદાવ કયલા રાગ્મા.

લતે જ રદલવે ગીગ શળમા તાના ત્રીવ ભાણવને રઆ અલી શોંચ્મ. લીકાબાઆને કશલેયાવયુ ંકે “ભાય ચય વોંી રદમ; નરશ ત ગાભના ચાયેમ ાવ કાટંાના ગણમા મકૂી હુ ંગાભ વગાલી દઆળ.”

લીકાબાઆ કશ,ે “ગીગા, ળયણે અલેરાને ન વોંામ. હું ચાયણ છં.”

P a g e | 162

ગીગ કશ,ે “ભાયા ગાભને ાદયે ભાયા ભાયા બાણેજની ચેશ ફે છે.એ જુલાન બાણેજના ભાયનાયને હું એ જ ણચતાભા ંફાળં તમાયે જ ભને ઠાયક થામ તેભ છે. ભાટે વોંી દ્ય. નીકય તભાયી અફરૂ નરશ યશ.ે”

લીકાબાઆના વાઠ યફાયી શાથભા ંરાકડી રઆને ઉબા થઆ ગમા ને ગીગાને શાકર કયી કે “ત ગીગરા, થઆ જા ભાટી! ભે જીલતા છીએ તમા ંસધુી અળયે અલેરાને ત ુ ંએભ રઆ જઆળ?”

ગાભ અખુ ંગયજી ઉઠ્ુ.ં ગીગ રજલાઆને ાછ ચાલ્મ ગમ. રદલવ ગમા. અયફને અયાભ થમ. ણ સતૂા ંકે ફેવતા ંઅયફ તાન શભાચ છડત નથી. અયાભ થમે એણે લીકાબાઆની યજા ભાગી.

લીકાબાઆએ છૂ્ુ,ં “ચાઉવ! યસતાભા ંલાયલાની કાઆં ખયચી છે કે ?”

P a g e | 163

ઓછાફર ચાઉવ પક્ત એટલુ ંજ ફલ્મ, “નરશ.”

લીકાબાઆ વભજ્મા કે અયફ ગીગા શળમાથી ડયી જઆને અલી ભાગણી કયે છે. ફને્ન જણા ખાે શોંચ્મા. અયફના ભનભા ંત મ ૂઝંલણ ઉડી શતી. દાગીનાલાા લાણણમાનુ ંનાભ એને માદ નશત ુ ંઅલતુ,ં ને ાયકી થાણ શલે એને વાના બાયા વભાન થઆ ડી શતી. ધણીને ઘયાણુ ંશોંચાડયા શરેા ંએને નીંદય અલે તેભ નશત ુ.ં

તમા ંત ખાાની ફજાયભા ંએણે દાગીનાના ભાણરક લાણણમાને દીઠ. દડીને એણે દાગીનાન ડફય લાણણમાના શાથભા ંમકૂી કહ્ુ,ં “ળેઠ, અ તભાયા દાગીના જરદી ગણી લ્મ.”

P a g e | 164

લીકાબાઆની તાજુફીન ાય ન યહ્. એ છેૂ છે કે “યે ચાઉવ! અટરી ફધી મડૂી ફગરભા ંશતી તમે કેભ કશતેા શતા કે ાવે કાઆં નથી?”

અયફે ઈત્તય દીધ કે “એ ત ાયકી થાણ.”

લીકબાઆ ફલ્મા, “યંગ છે તાયી જનેતાને, ચાઉવ!”

એને વભજાયુ ંકે અયફે તાની ખાતય નરશ, ણ અ ાયકા ભારને ખાતય ધીંગાણુ ંખેડ્ુ ંશત ુ.ં એણે ળેઠને ફધી લાત કશી વબંાલી. જેની સલપ્ને ણ અળા નશતી એ દાગીના ભલાથી ળેઠને અંતયે અનદં ભાત નશત. એણે અયફને ફણક્ષવ અલા ભાડંી—રૂશમા ાચં ! અયફે ભાથે ચડાલીને ાછા લાણણમાના શાથભા ંધયી દીધા.

P a g e | 165

ળેઠની ીઠ ય એક ખાવડાન ઘા કયીને લીકબાઆ ફલ્મા, “કભજાત ! વમાજના ખાનાયા! તાયા ાચં શજાયના દાગીના ખાતય ભયલા જનાયને ાચં રૂયડી અતા ંત ુ ંળયભાત નથી ?”

અયફ લડદયે શોંચી ગમ. એના અંતયભા ંલીકાબાઆનુ ંનાભ યભતુ ંયહ્ુ.ં અયફન ફચ્ચ ઈકાય ન ભરેૂ. લડદયાના ભશાયજા પતેશશવિંશયાલના દયફાયભા ંઅયફ નકયી કયે છે. એભ થતા ંએક લખત ભશાયાજાના એક લણણક શભત્ર તાની સ્ત્રીને યગાભ તેડલા ગમા, તેની વાથે એ જ અયફને ભકરલાભા ંઅવમ.

P a g e | 166

ળેઠ-ળેઠાણી યથ જડીને લડદયા તયપ ચાલ્મા ંઅલે છે. ફયને લખતે એક લાલ અલી તમા ંળેઠાણીન યથ છૂટય છે. ળેઠ લશરેા લડદયે શોંચલા ભાટે અગ ચડી ગમા છે.

ળેઠાણીએ અયફને કહ્ુ ં:”બાઆ, લાલભા ંજઆને ાણી રઆ અલ ને !”

ચાવ સનૂકાયબયી વીભ જઆને ચાઉવે જલાફ દીધ :”મ્ભા, યથ છડીને ત હું નરશ જાઉં !”

“યે, ચાઉવ, ગાડંા છ? એટરી લાયભા ંઆંશીં કણ અલી ચડ ેછે ?‖

ચકાતે શૈમે, ઝાડને થડ ેફદૂંક ટેકલી અયફ ાણી બયલા લાલભા ંઉતમો. ફશાય અલીને જ્મા ંજુએ તમા ંન ભે ફદૂંક કે ન ભે ળેઠાણી. શફેતાઆ ગમેર

P a g e | 167

ગાડાખેડુએ આંગી ફતાલીને કહ્ુ,ં “ઓ જામ ઊંટ ઈય ચડરેા ફે વધંીઓ—ફદૂંક ને ળેઠાણીને ફેમને રઆને.”

લાલના થ્થય ય ભાથુ ંટકાલીને અયફ ચીવ ાડલા રાગ્મ. ણ ફદૂંક શલના એન આરાજ નથી યહ્. એલાભા ંઓણચિંત ઘડી ઈય ચડીને એક યજતૂ નીકળ્મ. યજતેૂ અયફને અકં્રદ કયત જઆ, લાત વાબંી, ઘડી ઈયથી ઉતયીને યજતેૂ કહ્ુ,ં “અ રે, ચાઉવ, તાકાત શમ ત ઈાડ અ ફદૂંક, ચડી જા ભાયી ઘડી ભાથે; છી શલધાતા જે કયે તે ખરંુ.”

લીજીના ઝફકાયાને લેગે અયફે ઘડી ય છરાગં ભાયી, શાથભા ંફદૂંક રીધી ને ઘડી ભાયી મકૂી. જતજતાભા ંવધંીના ઊંટની છ અયફની ઘડીના ડાફરા ગાજ્મા.

P a g e | 168

ઊંટ ય એક વધંી ભકયે ફેઠ છે; ફીજ એક છલાડનેા કાઠંાભા ંફેઠ છે; ને લચ્ચે ફેવાડરેા ંછે ળેઠાણીને. અયફ મ ૂઝંાણ. એ ળી યીતે ગી છડ!ે ાછરાને ગી ભાયતા ંળેઠાણી ણ લીંધાઆ જામ તેવુ ંશત ુ.ં અયફ મ ૂઝંામ છે.

ાછરા દુશભનના શાથભા ંણ અયફલાી બયેરી ફદૂંક તૈમાય છે. એણે ભખયેના વલાયને કહ્ુ,ં “ઊંટને જયાક અદ કય એટરે અ લાવેં લમા અલનાય ઘડવેલાયને હું યૂ કરંુ.”

જેભ ઊંટ અડ પમો તેભ ત વનનન કયતી અયફની ણચકૂ ગી છૂટી; છૂટયા બે ત ભખયેન શાકંનાય ડય. ફીજી ગી ઊંટ ઈય – ને ઊંટ ફેવી ગમ. ત્રીજી ગીએ છલાડને વધંી ઠાય થમ. ળેઠાણીને ને ળેઠાણીના ચાવ શજાયના દાગીનાને ફચાલીને અયફ ાછ લળ્મ.

P a g e | 169

ફશાદુય અયફ શલે ત ભશાયાજન અંગયક્ષક ફન્મ છે, ફહ ુફરલાની એને અદત નથી. નીચુ ંજઆને જ એ શારેચારે છે.

પયી એક લાય એના ળોમાનુ ંાયખુ ંથયુ.ં એણે એક રદલવ ભશાયાજાને શળકાય ખેરતા ંશવિંશના જંાભાથંી ઈગાયી રીધા. તમાયથી એ ભશાયાજાના વૈન્મભા ંભટ શદે્દદાય ફન્મ છે.

ેળકળી ઈઘયાલલા ભાટે ભશાયાજ તે વયઠભા ંલયવલયવ ભટી પજ રઆને અલે છે. અ લખતે પજન વેનાશત એ બઢુ્ઢ અયફ શત. દયેકે દયેક યાજભા ંજ ભશાયાજ વયકાય જામ ત લસતીને તેભ જ તે યાજને શાડભાયીની શદ ન યશ;ે એટરે યાજાઓ તે જ વીધાદય થઆને વાભે ગરે ચારી ખડંણી બયી અલતા. અ લખતે ગામકલાડના દેયાતબં ુરીંફડી મકુાભે તણામા છે.

P a g e | 170

બઢુ્ઢા અયફના ભગજભા ંશયદભ એક ભાનલી તયલયી યહ્ છે, એન જીલનદાતા લીકબાઆ. ણ એ નાભ અયફ ભરૂી ગમ છે; ગાભનુ ંનાભ ણ માદ નથી, ‖આકડી‖ ―આકડી‖ કયે છે. એના ભનભા ંશત ુ ંકે જ બેટ થામ ત જીલનદાતાનુ ંથડંુક કયજ ચકુાવુ.ં

એક રદલવ યાજાએ કચેયી ગામકલાડના તબંભૂા ંબયામેરી છે. જરયમાની ચાકા ય અયફનુ ંઅવન છે; ણ અયફ ઉઠીને ફશાય ગમેર. તેલાભા ંલીકાબાઆ તબંભૂા ંઅલી શોંચ્મા. ને લીકાબાઆએ ત ેરા અયફની ખારી ડરેી ગાદી ઈય ઝકાવયુ.ં જતા ંજ ભશાયાજા પતે્તશશવિંશ ની આંખ પાટી યશી. તમા ંત અયફ અંદય અવમ. અઘેથી જતા ંજ લીકાબાઆને ઓખ્મા.

P a g e | 171

“ઓ ભાયા જીલનદાતા ! ભાયા ફા !”કયત દડીને અયફ લીકાબાઆન ચયણભા ંઢી ડય. ભશાયાજાને તભાભ વતૃ્તાતંથી લાકેપ કમાા.

ભશાયાજાએ જાશયે કયુું, “અ લીકાબૈ જે યાજાના શાભી (જાભીન) થામ તેની ેળકળ ભે ખભશુ.ં” તમાયથી પ્રતમેક યાજભા ંલીકાબાઆને ભટા ંઅદયભાન ભલા રાગ્મા.ં નાણાનં ણ તટ ન યહ્. અજ એની ત્રીજી ેઢી આંકરડમાના યધા બાગન બગલટ કયે છે. અ રગબગ વલંત 1915ની લાત છે.

P a g e | 172

19. ઓી યણીને અલી છે તે ઘડીથી રૂીને જં નથી. એને ત, ફવ, એક જ યઢ રાગી ગઆ છે. ફાદય ગાભના અઘા અઘા ઓરયમાભાથંી જ્માયે રૂી ભાટીના થય ખદી યશી શમ છે, તમાયે એને બાન નથી યશતે ુ ંકે ઓરયમાની બેખડભા ંતે કેટરી ઊંડી ઊંડી ચારી જામ છે. લટેભાગુા જતા ંજતા ંચેતલતા ંજામ છે, “રૂી, બેખડ ડળે ને ત ુનેં દાટી દેળે, શ ફેટા !”

ણ રૂી ત ભેયની દીકયી. એને ત એના ંઘયખયડા ંઅબરા ંજેલા ંઉજા ંકયલા ંછે. ઓયડાભા ંકભાન લાલી છે. દાણા બયલાની ભટી ભટી કઠીઓ ઘડીને તેના ઈય નકળી કયલી છે. ગખરા કંડાયલા છે, બીંત ઈય ણચતયાભણ

P a g e | 173

અરેખલા ંછે. રૂીને ઠાલકી, ચીકણી, ભાખણના શિંડા જેલી ધી ભાટી લગય કેભ ચારે? દટાઆ જામ તમે શુ?ં

ભાટીના સ ૂડંરા તાને ભાથે ભેરીને, ભરતી ભરતી, રૂી ચારી અલે છે. ધભધખતા તાભા ંએનુ ંરૂાળં ભોં યાત ુચં થાત ુ ંઅલે છે. ભતીની વેય લીખયાણી શમ તેલા ંયવેલાના ંટીા ંટકતા ંઅલે છે. કલૂાને કાઠેંમ ભેયાણીઓ ભઢા ંભચકડી લાત કયે છે, “ફાઆ, અ ત નલી નલાઆની અલી છે ! કલૂાભા ંાણી જ યે‖લા દેતી નથી. કુણ જાણે ધયાતથી ફેડા ંતાણલા ભાડં ેછે.”

શનવયણી ઈય ચડીને રૂી જ્માયે તાના ઘયની છીતને ને ઊંચા ઊંચા કયાને ઓીા કયે છે,તમાયે ાડળણ અળીલાાદ દેતી જામ છે કે ‘લારામઆૂ ડ ેત ઠીક થામ !’ ભખૂી-તયવી લહનેુ અખ રદલવ ઓી કયતી શનશાીને

P a g e | 174

વાસ-ુવવય શતેા ઠક અે છે કે, “યે રૂી, ખાધાનીમે ખફય ન ડ,ે ફેટા?” એને ભાથે ચાયેમ છેડ ેછૂટંુ ઓઢણુ ંઢકે છે. એના ઘઉંલયણા ગાર ઈય ગયભટીના છાટંા છંટાઆ ગમા છે. એના દેશના દાગીના ધૂભા ંયાણા ંછે. ળયણાઆ-ળી એના શાથની કાઆઓ કણી સધુી ગાયાભા ંગયકાલ છે. તમ રૂીના ંરૂ કાઆં છતા યશ ે?

રૂીન લય નથ ુયટરા ખાલા અલે છે. એકરા ફેવીને ખાલાનુ ંએને બાલતુ ંનથી.

“રૂી !” નથ ુફશાય નીકીને એને વાદ કયે છે : “ રૂી, અલડી ફધી કેલાની ધીયાઆ અલી છે, ઘય ળણગાયલાની? કાઆં ભયી ફયી ત નથી જાલાની નથ ના !”

P a g e | 175

“રે, જ ત, ફાઆ! નથ ુકેલી લાણી કાઢી રયમ છે ! ભેયની દીકયી ખયડંુ ન ળણગાયે તમાયે એન જન્ભાય કાઈં ખન, નથ ુ?”

“શ ેબગલાન ! અ ભેયની છકયી ત નલી નલાઆની ! કલયાવમ ભને ! બગલાન કયે ને શનવયણી રવયે જામ !” એટલુ ંકશીને નથ ુશવે છે.

“ત ત, ીટયા, તાયે જ ભાયી ચાકયી કયલી ડળે. વાજી થાઉં તમે તાયા ખાભાથંી ઉઠા ંજ નરશ ને ! ખટી ખટી ભાદંી ડનેે સતૂી જ યા ં!”

રૂી ને એન લય નથ ુખયડાની છીતે ઉબા ંઉબા ંઅલી ભીઠડી લાત કયીને અંતય બયી રેતા ંને ેટ બયલાની લાત ભરૂી જતા ંશતા.ં આશ્વયે તાની લહનેુ થડાજ વભમભા ંઘયની અલી ભભતા રગાડી દીધેરી દેખીને નથડુ તાના અંતયભા ંસલગાનુ ંસખુ નબુલી યહ્ છે. શનવયણીની ટચે ઉબીને કય રીંતી

P a g e | 176

સ્ત્રી જાણે અબની ટાયીભા ંઉબેરી પ્વયા શમ એવુ ંએવુ ંએને રાગ્મા કયત ુ.ં ગયભટીના ંછાટંણાભંા ંબીંજામેરી એ જુલાન ભેયાણી નથનેુ ભન ત કઆ નલરખા ંયતને ભઢેરી પ્રશતભા જેલી દેખાતી. એના શૈમાભાથંી ઈદગાય નીકી જત કે ―ઓશશ ! ફાદય ગાભના જુલાશનમાભા ંભાયા વયખ સખુી ભેય ફીજ કઆ ન ભે.‖

એભ કયતા ંકયતા ંાઢ ઉતયીને શ્રાલણ ફેઠ. જતજતાભા ંત ફાદય ગાભ શરયમાી કંુજ જેવુ ંફની ગય.ુ નદી ને નેશયા ંછરછર શાલ્મા ંજામ છે. ધયતીના ંઢયઢાખંય ને ખંીડા ંશયખભા ંરશરા ભાયે છે, ને રૂીમે લાયતશલેાય યશલેા ભડંી છે. વલાય ડ ેછે ને શાથભા ંચખા-કંકાલટી રઆ રૂી ફાદયના ંદેલસથાન ગતે છે, ીાને ને ગામને ચાદંરા કયી કયી ચખા ચડાલે છે,

P a g e | 177

નાગદેલતાના યાપડા ઈય દૂધ યેડ ેછે. રૂીને ભન ત અ સષૃ્ષટ ળી યણમાભણી શતી ! ઓશશ! ળી યણમાભણી શતી!

ળીતા-વાતભ ને ગક-અઠભના તશલેાય ઢકૂડા અવમા. વાતભ-અઠભ ઈય ત ભેયાણીઓ ગાડંીતયૂ ફને. યણેરી જુલાનડીઓને શમયથી તેડા ંઅલે. રૂીનેમ ભાલતયથી વદેંળા અવમા કે ―વાતભ કયલા લશરેી શોંચજે.‖

વાસ-ુવવયાએ યાજીખળુીથી તાની રાડકલામી લહનેુ ભરશમય ભશારલાની યજા અી. નલી જડ લગૂડા ંશયેી, ઘયેણાગંાઠંા ઠાવંી, વલા લાબંન ચયવ ચટર ગ ૂથંી, વેંથે રશિંગ યૂી ને આંખે કાજ આંજી રૂી શમય જલા નીકી. ભાથે લગૂડાની નાની ફચકી રીધી.

P a g e | 178

યણ્મા છી અજ શરેી જ લાય નથએુ રૂીને એના ખયા રૂભા ંનીયખી, નથ ુાવે રૂી યજા રેલા ગઆ. નથથુી ન યશલેાયુ,ં “રૂી ! અ ફધુ ંશમરયમાભા ંભા‖રલા યાખી મકૂ્ુ‖ંતુ ંને?” ―નથ ુ! નથ ુ!‖ ફરેને ત ઓછી ઓછી થે જાછ! તઆં અ ળણગાય ત નથ ુભાટે કઆ દી નતુા વજ્મા!”

“રે, જ ત ફાઆ ! અડંુ કા ંફરત શઆળ, નથ ુ! કાભકાજ અડ ેભને લેળ કયલાની લેા જ કે દી હતુી? ને અજે ે‖યુું છે એમ તાયે જ કાજે ને ! ત ુ ંશાલ્મ ભાયી શયે. ભને કાઆં તમા ંએકરા ંથડંુ ગભળે?” એટલુ ંફરતા ંત રૂીની આંખભા ંઝઝણમા ંઅલી ગમા.ં

“યે ગાડંી ! એભા ંકચલાઆ ગી ?ને ભા-ફાની યજા શલના ભાયાથી લામ ખરંુ કે ?”

P a g e | 179

“હું ફુઆને ને ભાભાને ફેમને કે‖તી જાઉં છં ને ! ત ુ ંજરૂય અલજે. શ !તાયા લન્મા ભાયી વાતભ નૈ સધુયે શ, નથડુા !”

એટલુ ંકશીને રૂી વાવયા કને ગઆ. તાની તછડી, ભીઠી લાણીભા ંભેયની કન્માએ ત ુકંાય દઆને કાલુ ંકાલુ ંલેણ કહ્ુ,ં “ભાભા, નથનેુ ચકવ ભેરજે, શ ! નીકય ભાયી વાતભ નૈ સધુયે.”

વાસનેુ ગે ડીને રૂી ફરી :‖ફુઆ ! નથનેુ ચકવ ભેરજે, શ ! નીકય ભાયી વાતભ નૈ સધુયે.”

“ભાડી, ભેરશુ ંત ખયા; ણ તાયા ંભાલતયનુ ંવાચેખટેમ તેડંુ ત જલે ને !”બઢુ્ઢી વાસએુ જલાફ દીધ.

P a g e | 180

“યે ફુઆ, એન ધખ ત ુ ંકયીળ નૈ. હુ ંતમા ંશોંચ્મા બેયી જ તેડંુ ભકરાલીળ ને !”

એભ કશીને રૂી ફચકંુ ઈાડીને ફશાય નીકી—કેભ જાણે પયી કઆ રદલવ ાછં અલલાનુ ંજ ન શમ એલી આંસડુબેયી આંખે ખયડા વાભે ટાંી યશી. ખડકીભાથંી નીકતા ગ બાયે થઆ ગમા, છાનભાન નથ ુાદય સધુી લાલલા ગમ. છરગં ભાયતી મગૃરી જાણે ાછં લાીને જતી, રાકડીના છેડા ઈય ટેકલેરા નથનુા ગયીફડા ભોં વાભે તાકતી ગઆ. એન છેલ્ર ફર એક જ શત, “નથડુા, અલજે શ ! નીકય ભાયી વાતભ નૈ સધુયે.”

અઘે અઘે રૂીના ઓઢણાન છેડ ણ ઉડત ર થમ, તમાયે એક શનવાવ ભેરીને નથ ુગાભભા ંગમ. કાભકાજભા ંએનુ ંણચત્ત યલાઆ ગયુ.ં

P a g e | 181

“યયય ! ભાડી ! દીકયીને ીટયાઓંએ કાભ કયાલેં કયાલેંને ધમઆૂ કયે નાખી, ભાથેથી ભરડમ ઈતામા. શરેા ંમલૂા ંયાખશ જેલાએં ાણીની શલે્યુ ંખેંચાલલા ભાડંી.”

“ણ, ભાડી. તને કહ્ુ ંકુણે ?”

“કુણે શુ,ં તાયી ડળણુએં. વલાયથી વાજં રગે દીકયીને ઓીાભા ંજ દાટે દીધી, ભાડી ! અભ ત જ ! ભોં ભાથે નયૂન છાટંમ ન ભે. ને દભ જેલી ભાયી રૂીની શથેણયુ ંત જ –યગી ઈતયડાઆ જ ગી.”

“ભાડી, તને કઆ બબેંયે ગ(ુગયુ)ં છે, શ ! ભાયા ંાડળી બાયી ઝેયીરા ંછે. ત ુ ંકઆનુ ંભાનીળ ભા, શ! ને તેં ભને તેડંુ ભકલ્યુ,ં તાયેં નથનેુ કીભ ન તેડાવમ? આ ત રયવાઆને ફેઠ છે. ઝટ દઆને ખેશમ ભેલ્મ.”

P a g e | 182

“ચરૂાભા ંજામ તાય નથડુ ! ભાયે એ ભતૂને તેડાલલ જ નથ. ને રાખ લાતેમ તને ાછી આ ઘયને ઉંફયે ચડલા દેલી નથ. ઘણામ ભેય ભી યશળેે; એકની એક દીકયીને અખ જનભાય ઓીાભા ંનથ દાટેં દેલી !”

દડ! દડ! દડ! રૂીની કાીકાી ફેભટી આંખભાથંી ાણી દડી ડયા.ં એના શૈમાભા ંધ્રાવક ડી ગમ. એનુ ંફરવુ ંભાલતયને ગે ઉતયતુ ંજ નથી. દેખી ાડળણએ શમરયમાનંા કાનભા ંશનિંદાનુ ંઝેય યેડી દીધુ ંશત ુ.ં રૂી શુ ંફરે, કને વભજાલે? વાવરયમાનં ુ ંવારંુ ફરનાયી એ છકયીને વહએુ ળયભા, ગણુણમર ને અફરૂયખી ગણી શવી કાઢી. જેભ જેભ એ ફરતી ગઆ, તેભ તેભ વહનેુ એને ભાટે લધ ુને લધ ુનકંુા ઉજતી ગઆ. ફર ફનીને એ છાનીભાની ઓયડાભા ંફેવી ગઆ. યલા જેટલુ ંત તમા ંએકાતં ક્ાથંી શમ?

P a g e | 183

રૂીન ફા ફાદય ગમ. લેલાઆઓને લવભા ંલેણ વબંાવમા.ં ણફચાયા બઢુ્ઢા ભાલતય ને નથ ુ–એ ત્રણેમ જણાનેં ત ધયતી ભાગા અે ત વભાઆ જલા જેવુ ંથઆ ગયુ.ં ત્રણેમને એભ રાગ્યુ ંકે રૂીએ ભાલતયની અગ દુ:ખ ગાયુ ંશળે. રૂીના ફાેનનથનેુ ગ ૂજંે થડા રૂશમા ઘાલ્મા ને છૂટાછેડાનુ ંરખણુ ંકયાલી રીધુ.ં તે રદલવના નથનુા ઘયફાયભાથંી યાભ ઉડી ગમા. ધાનન કણમ કઆને બાલત નથી. નથનેુ ભનસફૂા ઉડ ેછે.

વાયા સખુી ઘયન એક જુલાન ભેય ગતીને ભાફાે રૂીનુ ંનાતરંુ કયુું. રૂીને રંૂલે રંૂલે અગ ઉડી, ણ ગબરૂડી દીકયી ભાલતયની ધાક ને ળયભભા ંદફાઆ ગઆ. એની છાતી ઈય કઆ ભટી શળરા જાણે ચંાઆ ગઆ.

P a g e | 184

શિંજયભા ંયુાતી વારયકા થડી લાય જે ણચણચમાયી કયે તેભ રૂીએ શલરા કમો કે “ભને નાથ ુાવે જાલા રદમ. ભાયે નાતયે નથ જાવુ.ં”

એનુ ંકલ્ાતં કઆએ ન વાબંળ્યુ.ં એ મયૂખી છકયીને ભાલતયે સખુનુ ંથાનક ગતી દઆ એના શાથ ઝાલ્મા ને ગાડ ેનાખી. રૂી કેભ કયીને યલા ભડં ે? ઘભૂટા લગય સ્ત્રી ણફચાયી તાનુ ંયણુ ંવતંાડ ેળી યીતે? ભેયની દીકયીને ઘભૂટા ન શમ.

ચથે રદલવે રૂી બાગીને ાછી અલી ને ચીવ ાડી ઉઠી કે “નૈ જાઉં ! નૈ જાઉં ! ભાયા કટકા કયી નાખળ તમે ફીજે નશીં જાઉં. ભને નથ ુાવે ભેર.”

ભાલતયે ભાન્યુ ંકે ફે રદલવ છી દીકયીનુ ંભન જંી જળે. રૂી ાણી બયલા જામ છે. ાદય થઆને કંઆક લટેભાગુા નીકે છે. ક્ ભાણવ કે્ ગાભ જામ છે એટલુમં છૂયા લગય વહનેુ કશ ેછે, “બાઆ, ફાદયભા ંનથ ુભેયને ભાય વદેંળ

P a g e | 185

દેજ ને કે વભલાયે વાજંે ભને નદીની ા ાવે અલીને તેડી જામ; તમા ંઉબી ઉબી હું એની લટય જઆળ!”

લટેભાગુા ફે ઘડી ટાંીને શાલ્મા જામ છે. ફરતા ંજામ છે કે “પટક્ુ ંરાગે છે !”

વભલાયે ફયે લગૂડાનં ગાવંડ રીધ. “ભા, હું ધલા જાઉં છ.”

ભાએ ભાન્યુ,ં બરે ભન જયી ભકળં કયી અલે. ફર જેલા ંઉજા ંલગૂડા ંધઆ, ભાથાફ નાશી, રટ ભકી ભેરી, ધમેર લગૂડા ંશયેી, ધનૂાને કાઠેં રાફંી ડક કયી કયીને ભાયગ ભાથે જતી રૂી થબંી છે. ક્ામં નથડુ અલે છે ? ક્ામં નથનુી મશૂતિ દેખામ છે ? એની શાલ્મ જ છતી નશીં યશ;ે એ ત શાથી જેલા ધરૂના ગટા ઉડાડત ને દુશા ગાત ગાત અલળે ! નશીં અલે ? યે, ન અલે કેભ ? વદેંળા ભકલ્મા છે ને ! કેટરા ફધા વદેંળા !

P a g e | 186

સયૂજ નભલા ભડંય, ણ નથડુ ન અવમ. વાજંના રાફંા રાફંા ઓછામા ઉતયલા રાગ્મા. તમ નથડુ ન અવમ. ખંી ભાાભા ંઢયા, ગોધન ગાભભા ંશોંચ્યુ.ં ધનૂાના ંનીય ઊંઘલા રાગ્મા. ઝાડ—ાદંડાને જંલાની લેા થઆ, તમ નથડુ ન અવમ. ઘય અંધારંુ થઆ ગયુ ંતમ નથડુ ન જ અવમ. યેયે, નથડુાનુ ંશૈયુ ંતે કેવુ ંલજ્જય જેવુ ં! એને ભાયી જયામ દમા ન અલી?

”રૂી ! રૂી ! રૂી !” એલા વાદ વબંાણા. રૂી ચભકી :‖કના વાદ ? નથનુા ? ના, ના. અ વાદ ત ગાભ બણીથી અલે છે.‖ વાદ ઢકૂડા અવમા. ―અ વાદ ત ભાયી ભાના. ભાયી ભા ભને ગતલા અલે છે.‖

P a g e | 187

‖નથ,ુ તેં ત ભાયી વાતભ ફગાડી! યે ભ ૂડંા, વદેંળામ ન ગણકામાા ! ણ હું શલે ાછી ક્ા ંજાઉં? શલે ત અણે એકફીજાના શાથના આંકડા બીડીને બાગે નીકયશુ.ં‖

“રૂી ! રૂી ! રૂી !” ગાભને ભાગેથી ભાતાના વાદ અવમા. જલાફભા ંધબુ્ફાગં !” દેતી રૂી ધનૂાભા ંકદૂી ડી. ઓઢણાભા ંફાધેંરા થ્થયએ એને તણમે વતંાડી યાખી. ણ નથડુ ત ન જ અવમ.

“રૂી ! રૂી ! રૂી ! કાયતી ભા ધનૂાના કાઠેં અલી. યાતના ંનીય ફડફરડમા ંફરાલતા ંજાણે શાવંી કયતા ંશતા ંકે ―રૂીની ભા ! દીકયીને ઓીાના દુ:ખભાથંી ફયાફય ઈગાયી, શ !‖

P a g e | 188

20. કરયમાલય

“અ ભાડં્ ુ-ંછાડં્ ુ ંને ચાકા-ચદંયલા કના વારુ યાખી જા છ, ફેટા શીયફાઆ? ફધુમં ઈતાયીને તાયા ઘય બેળં કયી દે, ફા !”

“ના, ફા,ુ બીંતયુ ંડલી ન કયામ.”

“યે, ફેટા, શલે લી ભાયે બીંતયુ ંડલી શુ ંને બયી શુ ં? ઈતાયી રે, ફાઆ ! એકેએક ચીજ ઈતાયી રે. ભેંથી એ નરશ જયુ ંજામ, ફેટા ! ભને એ ભાડંયચાડંય કયનાયી વાબંયળે ને ઠાલુ ંભારંુ ભન ફળે.

શનવયણી ભાડંીને દીકયી દીલાર ઈયથી ળણગાય ઈતાયી યશી છે, ને બઢુ્ઢ ફા એને ઘયની તભાભ ળબા વંશત્ત કરયમાલયભા ંરઆ જલા ગ્રશ કયે છે.

P a g e | 189

ભાનુ ંઘણા ંલાથી લવાન થયુ ંછે. વાત ખટની એક જ દીકયી શીયફાઆને ઈછેયી ઈછેયી ફાે અજ ઢાય લાની ઉંભયે એને યણાલી છે. અજ બાણેજ (જભાઆ) તેડલા અલેરા શલાથી ફા દીકયીને દામજ દેલા રાગ્મ છે. ફેડા,ં ત્રાફંાકૂંડીઓ, ડફયા,ં ગાદરા,ં ગદડા,ં ધડકીઓ, તયણ, ચાકા, ચદંયલા, વનારૂાના દાગીના—જે કાઆં શતાના બમાાબાદમાા ઘયભા ંશત ુ,ં તે તભાભ શતા દીકયીને દેલા અગ્રશ કયે છે. ગાડા ંને ગાડા ંબયાઆ યહ્ા છે.

“શાઈં ફા ુ! શલે ફવ કયી જાઓ.” શીયફાઆએ અડા શાથ દીધા.

“ણ હું યાખી ભેલુ ંકના વાટુ, ફા ? હું ત શલે ફે ચભાવા ંભાડં જઆળ. ને ભારંુ ગાભતરંુ થમે ત અ શતયાઆઓ આંશીં તને થડા ડગલુમં બયલા દેલાના છે?”

P a g e | 190

દીકયી ભોં છાલતી જામ છે, ારલડ ેઆંસડુા ંલછૂતી જામ છે ને ફાનુા ઘયના ળણગાય ઈતાયતી જામ છે.

“શીયફાઆ,” ડવ તાની ાઘડીને છેડ ેચીંથયાભા ંફાધેંરા લાઘનખ રઆને અવમ. “અ રે, ફેટા, ભાય બાણેજ થામ એને ગે શયેાલજે. ભેં ત કૈંક લયવ થમા ંદીડ ભાયીને કાઢી યાખેર — તાયે બાઆ થામ એની ડકે ફાધંલાની અળાએ; ણ સયૂજે વાલઝના નખ શયેનાય નરશ વયજ્મ શમ..... શળે ! શલે પ્રભ ુતારંુ ભીઠંુ ભોં કયાલે તમાયે ે‖યાલજે, શ!” ભાન જણ્મ બાઆ એ લખતે શીયફાઆને વાબંયી અવમ, અજ બજાઆ લગય નણદંનુ ંભાથુ ંઓી ભીંડરા ગ ૂથંી દવેમ આંગીએ ટાચકા ફટે એલા ંભીઠડા ંરઆ વાવયે લાલનાય કઆ ન ભે! ને ફાનુ ંબાણુ ંદવ લયવથી તે વાચલેલુ ંતેનુ ંશલે જતન યાખનાય કઆ ન યહ્ુ.ં શીયફાઆએ એકાતેં આંસ ુઠારવમા.ં

P a g e | 191

ચીવેક ગાડાનંી શડેય બયાઆ ને કરયમાલય તૈમાય થમ. શીયફાઆએ નાશીધઆ, ણાતને યધે તેલા ંલસ્ત્રાભૂણ વજી, રૂનીતયતા ંઅંગને જાણે વનેરૂે ભઢી રીધુ.ં ભાલતયના ઘયને છામંડ ેપયી લાય કદી ફેવવુ ંનથી એવુ ંજાણીને છેલ્રી ભીટ ભાડંી ફશાય નીકી. ગામ-બેંવ એને ફહ ુલશારી શતી, એટરે જઆને શડુાનેં ગે ફાઝી ડી; શ ુજાણે જુદાઆની ઘડી ાયખી ગમા ંશમ તેભ ભોંભાથંી ખડના ંતયણા ંભેરી દઆ શીયફાઆના શાથગ ચાટલા રાગ્મા.ં

“ફા,ુ અ લડકી લીંમામ તમાયે ભને ફી ખાલા ફરાલજ, શ! નીકય ફઘરંુ બયીને ખીરંુ ભકરજ.”શીયફાઆએ તાની ભાનીતી ગામ વાભે આંગી ચીંધીને ફાને બરાભણ દીધી.

P a g e | 192

“યે ફેટા, ફરાલલાની લી કને ખફય છે? તાયા બેી ગાડાને કાઠેં ફાધંતી જ જા ને, ફાઆ!” એભ કશીને ફાએુ લડકી ણ તુ્રી બેી લાલી.

અગ દીકયીનુ ંલેરડંુ, ડખે રાકડી રઆને ડગભુગ ુલાલલા જત બઢુ્ઢ ફા; ને ાછ કરયમાલયના ંચીવ ગાડા;ં એલી અખી વલાયી ચાંયડા ગાભના દયફાયગઢભાથંી મતૃ ચઘરડમે ચારતી થઆ. શીયફાઆ ત ચાંયડાન શીય શતી, એટરે યધુ ંગાભ એને લાલલા શરક્ુ ંછે. એક ફાજુ ઢાય લયવની મોલનભસત કાઠી કન્મા યેલાર ચારે ઘડી ખેરલતા તાના કંથને શનશાીને અલતી કારથી ભીઠ ઘયવવંાય ભાડંલાના ભનયથને શીંડે શીંચે છે... ને ફીજી ફાજુ બઢુ્ઢા, ફખા ફાક જેલા ફાને ચ ચ યટર ઘડી, એના ગયબને ઘીભા ંચી, તાણ કયી કયી કણ ખલયાલળે એની ણચિંતા જાણે કે એના ભનયથ-શીંડાને છેદી યશી છે.

P a g e | 193

દાદાને આંગણે આંફર,

આંફર ઘય ગબંીય જ !

એક તે ાન દાદા તરડયુ,ં

દાદા, ગા ન દેજ જ !

ભે યે રીરા લનની ચયકરી,

ઉડી જાશુ ંયદેળ જ !

અજ યે દાદા કેયા દેળભા,ં

કારે જાશુ ંયદેળજ !

P a g e | 194

એભ કયતા ંઅખી વલાયી ચયે શોંચી, એટરે શીયફાઆન કાક ને તેના ફે જુલાન દીકયા ચયેથી શઠેા ઉતમાા. શીયફાઆએ જાણ્યુ ંકે ભલા અલે ત ભીને ફાનુી બયબરાભણ ણ દઆ રઉં. એલી આચ્છાથી એણે જભણે ડખે લેરડીના ભાપાન ડદ ઊંચ કમો. આંખ બીની શતી છતા ંઓશળમાળં શાસમ અણીને એણે તાના કાકા-શતયાઆ બાઆઓના ંછેટેથી ઓલાયણા ંરીધા.ં

“કાકા, ભાયા ફાને વાચલ—”

એટલુ ંલેણ રંુૂ નથી થયુ ંત ફને્ન જુલાન ફલ્મા, “ગાડા ંાછા ંલા.”

“કા,ં ળીદ ાછા ંલાલ છ ?”બઢુ્ઢાએ છૂ્ુ.ં

P a g e | 195

“ત ુ ંશનલુંળ છ, ડવા ! ભે કાઆં શનલુંળ નથી. ભે કંઆ ભયી નથી યલામાા, તે અખ દયફાયગઢ દીકયીના દામજાભા ંઠારલીને ાયકે ાદય ભકરી રયમ છ !”

“યે બાઆ, ભાયે એકનુ ંએક ેટ, એને અજ નથી ભા કે નથી બાઆ, એને હું કરયમાલય ણ ન દઉં? ને શલે હું મએૂ ભાય ગયાવ ને દયફાયગઢ ત તભાયા જ છે ને ?”

“ત ુ ંત ઘણુમેં લ ૂટંાલી દે! ણ ભે નાના ગીગરા નથી. ાછા ંલા ગાડા,ં નીકય કાઆંક વાબંળ!”

શીયફાઆએ અ દેખાલ નજય નજય દીઠ. બઢુ્ઢ ફા ફે શાથ જડી કયગયે છે ને શતયાઆઓ ડા પાડી ડાગં ઈગાભે છે. દીકયીને રંૂલાડ ેરંૂલાડ ેઝા રાગી ગઆ. ભાપાન ડદ ઈછાી ઘભૂટ તાણી ઠેકડ ભાયીને શીયફાઆ નીચે ઉતયી

P a g e | 196

ને ફાનુ શાથ ઝારી કહ્ુ:ં “ફવ ફા,ુ તી ગયુ,ં શાર, ાછા લ. બાઆ ગાડાખેડુઓ, ગાડા ંતભાભ ાછા ંલા. અજ ળકન વાયા ંનથી.”

“ાછા ંળીદ લળે?” એલી શાક દેત શીયફાઆન લય ઘડીને ભખયે શાકંી રાવમ; એન જં એની તયલાયની મઠૂ ઈય શોંચ્મ “કાઠી!” શીયફાઆએ ઘભૂટ ડ કયીને શાથ ઊંચ કમો. “કાઠી, અજ કજજમાનુ ંલેળ નથી: ને ત ુ ંમ ૂઝંા ભા. વો ાછા લ.”

ગાડા ંાછા ંલળ્મા.ં શીયફાઆ ડલાણે ગે ાછી ઘેય અલી. ડરેીભા ંઅલીને જયુ ંત ફા ુશજુ ાછ દૂય ચાલ્મા અલે છે; ઘડી ય ફેઠેર ધણી શલચાયભા ંડી ગમ છે. એને જઆને શીયફાઆ ફરી, “કાઠી, તાયે શૈમે ધયત યાખ: તને વતંાલ નથી.”

P a g e | 197

એભ કશી તાના શભેે ભઢયા ગાભાથંી ઝયભય કરટયુ,ં કાઠંરી, ચદંનશાય લગેયે દાગીના કાઢી ધણીને અતા ંઅતા ંફરી: “ અ રે કાઠી, તુ ંફીજુ ંઘય ગતી રેજે—ને ભાયી લાટય જલી ભેરી દેજે.”

“કા ં?”

“કા ંશુ?ં શલે ત ફાને ઘેય દીકય ન જન્ભે તમા ંસધુી ભાયે વવંાય લાવલ નથી. ભાયા ફાના ઘયભા ંીંગરે બાઆ ન ભે, એટરે જ બયી ફજાયભા ંજીલતાય ફગડ ેને! શલે ત ાયણાભા ંબાઆને શીંચીને જ અલીળ. નીકય જીલતયબયના જુશાય વભજજે, કાઠી ને ત ુ ંલાટય જઆળ ભા.ં તને યાજીખળુીથી યજા છે “ઘય કયી રેજે. અરે, અ ખયચી.” એટલુ ંકશીને ફાઆએ દાગીનાની ને રૂશમાની ટરી તાના ધણીના શાથભા ંદીધી. કરયમાલયન વાભાન ાછ ઠરલાઆ ગમ.

P a g e | 198

લતા રદલવથી શીયફાઆએ ફાના ઘયભા ંઅખુ ંખાડંુ શત ુ ંતેભાથંી ડંુગયની ટૂંક તડી નાખે એલી, દેલરના થબં જેલા ગલાી ત્રણ ત્રણ આંટાા ંળીંગે ળબતી, પાટંપાટં જેટરા ંઅઈલાી વાત કૂંઢી બેંવને નખી તાયલી ગલાને અજ્ઞા દીધી કે “બાઆ અમડુ, અણી વીભના ઉબા ભરભા ંઅ વાતેમને શય ચાયલા ભડં ને - ભાય ફા કરંુ ! - રડરે ક્ામં ભાખી નાભ ન ફેવલા દેજ; ”

બયલાડ એ યીતે બેંવને વાચલલા ભડંયા. બેંવના દૂધના પગય ચડલા રાગ્મા. ફફે જણ ફદરામ તમાયે દલાઆ યશ ેએલા ંત અઈ બયાતા ંથમા.ં એક બેંવનુ ંદૂધ ફીજીને લામ, ફીજીનુ ંત્રીજીને, ત્રીજીનુ ંચથીને... ને એ યીતે છેક છઠ્ઠીનુ ંદૂધ વાતભીને શલયાલલા રાગી. છેલટે વાતભીના દૂધભા ંવાકય, કેવય ને એરચી—જામપ નાખી, અંદય વી ઉબી યશ ેએલ કઢ કયી વગી જનેતા જેભ ેટના ફાકને શલાડ ેતેભ દીકયી ફાનેુ શલડાલલા રાગી. ફાને ત એક

P a g e | 199

શવવુ ંને ફીજી શાણ જેવુ ંથઆ ડ્ુ ંછે. ળયશભિંદ ફનીને શતા કન્માની વાભે કારાલારા કયે છે કે, “ગગી ફેટા, ભને અ લસથાએ કેવય ને અ કઢા તે કાઆં ળબે? ને ત ુ ંતાયી અ ધાયણા ભેરી દે, ફા! ભા‖ભરશનાનુ ંત ભાલઠંુ કે‖લામ.”

“કાઆં ફરળ ભા, ફા.ુ” એટલુ ંકશીને તુ્રી શતાને દૂધના કઢા ાલા રાગી. દીકયી શતી તે ભાતા ફની ગઆ.

એક ભરશન, ફે ભરશના ને ત્રણ ભરશના—તમા ંત વાઠ લયવના ડવાને જુલાનીના યંગ ફટલા રાગ્મા. કામાનુ ંણમેુ ણ ુરકયણ કાઢત ુ ંથયુ.ં ધા લાને કા ચડી. ઘડ ેવલાયી કયીને વલાય-વાજં ફા વીભાડાની ફશાય દડતા ંશયણ વાથે શડ કયલા રાગ્મ. ને ભોં ભાગ્મા ંમરૂ ચકૂલીને દીકયીએ ફાને કાઠીની એક જુલાન કન્મા લેયે યણાવમ. એક લયવ ને એક દીકય, ફીજુ ંલયવ, ફીજ

P a g e | 200

દીકય; ને શીયની દયીએ શીંચતી ફશનેને શારયડા ંગાતી બામાતએ વાબંી. યાત ને રદલવ ફશને ત તાના બાઆઓને નલયાલલા-ધલયાલલાભા,ં ખલયાલલા-શલયાલલાભા ંને એના ંફાશતમા ંવાપ કયલાભા ંતલ્રીન ફની ગઆ છે. એભ કયતા ંત ત્રણ લયવની રંૂઝય લી ગઆ ને ચથે લયવે વીભાડા ઈય ખેટ ઉડતી દેખાણી. જતજતાભા ંકઆ યઝી ઘડીન વલાય ઝાંાભા ંદાખર થમ. ગાભની શનશાયીઓ ઠારા ંફેડા ંરઆને દયફાયગઢભા ંદડી: “ ફા, લધાભણી ! ધાધંર અલી શોંચ્મા છે !”

અલીને કાઠીએ ઘયાણા-ંરૂશમાની ટરી ડતી ભેરી.

“ફા.ુ” શીયફાઆએ ફાને કહ્ુ:ં “શલે અ લખતે ત ગઢની ખીરી ણ નરશ યશલેા દઉં, તભે નલી લવાલી રેજ !” એભ ફરીને શીયફાઆએ ગાડા ંબમાું;

P a g e | 201

દયફાયગઢભા ંએક ખીંટી ણ ન યશલેા દીધી. પયી લાય લેરડંુ જડાણુ:ંગાભ લાલલા શરક્ુ;ં ચય અવમ; ભાપાની પડક ઊંચી થઆ; શીયફાઆએ ગરગટાના ફર જેવુ ંડકંુ ફશાય કાઢ્ુ,ં ને ચયે પે્રત જેલા શનજીલ ફની ફેઠેરા બામાતને ડકાયી વબંાવયુ ં“અલ, કાકા ને બાઆઓ! શલે પય અડા!”

“ના....યે, ફેટા, ભે ક્ા ંકશીએ છીએ?”

“ળેના કશ ? ાયણે એકને વાટે ફે યભે છે. ને શલે ત ગાડાનંી શડે્ ુ ંગણ્મા જ કયજ.

[અ ઘટના જૂનાગઢ નજીક ચાંયડા ગાભે ફની છે. કાઠીનુ ંનાભ લાઘ લા થલા ઉગ લા ફરામ છે. કઆ લી અ ફનાલ અમયભા ંફન્મ શલાનુ ંકશ ેછે.]

P a g e | 202

21. ળેત્રુંજીને કાઠેં

ળેત્રુંજીના કાઠંા ફાયેમ ભાવ રીરાછભ યશતેા. ગઠણ ગઠણ-લા ઊંચુ ંખેડલાનુ ંખડ અઠેમ શય લનભા ંરશરેયમા ંખાત ુ,ં ને ફેમ કાઠંાની બેંવ, ડંુગયાના ટકૂને તડી નાખે તેલા ંજાજયભાન ભાથા ંશરાલી, ૂછંડા ંપંગી પંગી ઉબે કાઠેં ચાય ચયતી, ાવેની ગીયભાથંી વાલઝની ડણક વબંાતી.

ફેમ કાઠેં ાયેલાનંા ભાા જેલા અશીયના ફે નેવડા ડયા છે. વલાય-વાજં બેંવના આંચની ળેડયને ઘભડ ેને છાળને લરણે ફેમ નેવડા વીભ ફધી ગજલી ભેરે છે. અંદય વી ઉબી યશી જામ એલા ંઘાટા ંદૂધ દણાભા ંવભાતા ંનથી. લરણા ંઘભુાલતી અશીયાણીઓ નતયા ંઈય અખા અંગને એલી ત

P a g e | 203

છટાથી નીંડે છે કે જાણે ળયીયભાથંી રૂની છ છરકાઆ ઉઠે છે. કામાના વયલય જાણે શરેે ચડ ેછે.

શય રદલવ ચડતા ંફેમ નેવડાભાથંી બેંવ ધીને ફે છકયા ંનીકે છે: એક છકય ને એક છકયી : ફેમની દવફાય લયવની લસથા લશી જામ છે. છકયાને ઈઘાડ ેભાથે લેંત લેંતના ંઓરડમા ંઓેરા શમ છે. ને છકયીન ભીંડરા રઆને લાેર ભટ અંફડ બાતીગ લગૂડાની કચૂીભા ંઢંકામેર શમ છે. ફેમના શાથભા ંરાકડી;ફેમ આંફરીની ઊંચી ઊંચી ડાીથી ાકા ાકા કાતયા ગતી કાઢી, રાકડીને ઘાએ ભનધામાા શનળાન આંટીને ાડી નાખે, ને લશેંચી ખામ. લાદંયા ંજેલા ંયભશતમા ફે છકયા ંગોંદયાના ંઝાડની ઘટાભા ંઓકાફં યભે છે. ણ ઘણી લાય છકયી એ છકયાને ઝારી રે છે. ણ ઘણી લાય ત છકય જાણીબઝૂીને જ તાને ઝારલા દે છે. અણરદેને ઝારલી તે કયતા ંએના શાથે

P a g e | 204

ઝરાવુ ંએભા ંદેલયાને લધ ુઅનદં ડત. ઘણી લાય ત અ જાણીજઆને ઝરાઆ જલાની દેલયાની દાનત દેખાઆ અલતી. અણરદે ણખજાઆને કશતેી કે “ત કાઆં નરશ, ફાઆ ! અલી યભતભા ંળી ભઝા ડ ે? વાચકુર ત ત ુ ંદડત નથી ને !”

“ત ત વલાયથી વાજં સધુીમ તાયે ભાથેથી દા નરશ ઉતયે. ખફય છે ?”

ભાશંી ભતી ડ્ુ ંશમ તમ લીણી રેલામ, એલા ંશનભા ળેતરના ંાણી ખખ નાદે ચાલ્મા ંજતા,ં ને અણરદે ને દેલય ફને્ન બેખડ ઈય ફેવીને ાણીભા ંગ ફતા.ં ફેમ જણાનંી દવેમ આંગીએ ભાછરી ટે લતી ને ફેભાથંી કના ગ ઉજા તે લાતન લાદ ચારત.

“અભ જ, દેલયા, ભાયા ગ ઉજા.”

P a g e | 205

“એભા ંશુ?ં કરઢમાનંા ગ ઉજા શમ છે. ઉજા ંએટરા ંકરઢમા ં!”

“એભ ત અણા ગાભના ગધેડામં ધા શમ છે !”

ઈનાાના ફય થતા તમાયે આંફરી ને લડરાની છામંડીભા ંનદીની રશયેીઓથી દેલયાની આંખ ભી જતી, લાગતી બેંવના ંળયીયન તરકમ કયીને દેલય ઢી જત ને અણરદે એકરી ઉબી ઉબી ડફાનં ુ ંધ્માન યાખતી, કઆ કઆ લાય વભીઓના ંીંછા ંરઆને દેલયાના ઓરડમાભંા ંઉબા ંકયતી, કઆ લાય દેલયાની છેડીની પાટેં ફાધેંર ફાજયાન રીરછભ યટર ભાછરીઓને ખલયાલી દઆ, છી ભખૂ્મા છકયાને તાના શાથન ઘડરે યટર ખલયાલલા ફેવતી. ખાત ખાત દેલય ફરત “યેયે, અણરદે! ભાયી ભા ણફચાયી ગરઢી થઆ ગઆ; એને શાથે શલે તાય જેલા યટરા થાતા નથી.”

P a g e | 206

“ત હું ત ુનેં દા‖ડી યટરા ઘડીને રાલી દઆળ.”

“કેટરા દી? જજે શ, ફલ્મે ીળ ને ? ખટૂર નરશ થા ?

“શા ં! વભજી ગઆ ! ત ત અ રે !” એભ કશીને અણરદે અંગઠૂ ફતાલતી.

વાજંે ખાડંુ ઘીને દેલય તાને નેવડ ેજાત તમાયે જાણી-જઆને એકાદ ાડરંુ શાકંવુ ંભરૂી જાત. ાછથી અણરદે ાડરંુ શાકંીને દેલયાને ઘેય જાતી ને શાકર કયીને કશતેી કે “એરા દેલયા, યજ ાડરંુ શાકંવુ ંભરૂી જાછ, તે બાન ક્ા ંફળ્યુ ંછે ? અમયન છકય થઆને અલ ભરૂકણ કા ંશથમ ?અ રે, શલે જ ભરૂીળ ત હું ભાયા ંડફા બેળં શાકંી જઆળ.”

P a g e | 207

દેલયાની યંડલા ભા અ કંુજના ફચ્ચા જેલી છકયીને ટીકી ટીકીને જઆ યશતેી ને એને ઉબી યાખીને ધા તરનુ ંગ ૂજું ંબયાલી કશતેી: “રે. ભાડી અણરદે, તુ ંયજ ાડરંુ ભેરલા અલછ તેનુ ંઅ ભશનેતાણુ.ં”

તયત દેલય ફરત :”ભા, દા‖ડી દા‖ડી તભે એને તરના ંગ ૂજંા ંકા ંબયાલ? આ ત શલેાઆ થઆ જાળે, શ ! છી નતમ ઉઠીને ઉંફયા ટચળે.”

ડળી ાડળીના ઘયભા ંજઆને લગય ફરાલી, લગય વાબંળ્મે, લેલરી ફનીને કશતેી :‖જ ત ખયી, ફાઆ ! કેલી જડય ભી જામ છે: અલી છડી આંગણે અલે ત ભાયે બલની ભખૂ બાગંી જામ ને ?”

“ણ ડળી ! તભે યાજા ભાણવ કા ંથાલ ? ક્ા ંશયસયૂ અમયનુ ંખયડંુ ને ક્ા ંતભાય કફૂ !”

P a g e | 208

“ઠીક, ભાડી ! શથયુ ંતમાયે !” એભ ફરી ડળી ડંુગય જેલડ શનવાવ મકૂતી.

અણરદેના અંગ ઈય ફાણ ઉતયીને શલે ત જફનના યંગ ચડતા થમા છે. ભાથા ઈયથી ભળર ઉતયીને શલે ત ચ ૂદંડી ઓઢાઆ ગઆ છે. શલે અણરદે બેંવ ચાયલા અલતી ફધં થઆ છે. ણ વલાય-વાજં ભાથે ીત્તની શલે્મ ભેરી નદીએ ાણી બયલા નીકે છે: તે લખતે જ એકફીજાની વાથે ચાય આંખના ભેા થામ છે, ને એભામં તે, આંખ શજુ ભી ન ભી શમ તમા ંત ફેમ જણાનંી ાંણ, કંજૂવ ભાણવના ટાયાની જેલી તયત નીચી ઢી ડ ેછે. ફાણની એટરી છૂટી જીબ ણ જાણે અજ કઆ દીઠ કાયણથી ઝરાઆ ગઆ છે ને ભોંભાથંી લાચા ફટતી નથી. લીયડાને કાઠેં ફેવીને ાણી ઈરેચતી તાની ફાણની બેરુડીની ચ ૂદંડીના છેડા નદીના લામયની અંદય પયકતા શમ ને એભ થાતા ંભાથાન વલા ગજ ચટર ફશાય ડરકમા ંકયી જાત શમ તે જલાભા ં

P a g e | 209

ણ એફ છે એવુ ંભાનનાય દેલય અમાય, નીચે ઢેર ચે, બેખડ ઈય સનૂમનૂ ફેઠ યશતે.

અણરદેન ફા ભાનળે, એ અળા શજુ દેલયે ખઆ નથી. ફયાફય એ જ લખતે શયસયૂ અમયના ઘયભા ંધણી-ધણણમાણી લચ્ચે અલી લાત ચારી યશી છે. “ના, ના, ભાયી વાત ખટયની એક જ દીકયીને એ ડવરીના ંગરાા ંકયલા વારુ ઢયની જેભ દયી નથી દેલી. ભાલતયભા ંખાધાનુ ંને શમેાા ઓઢયાનુ ંઢક સખુ રીધુ,ં ને શલે એને યાકંના ઘયભા ંજઆ થીગડા ંેયલા,ં ખરંુ ને ?”

“યે અમયાણી, ફેમ જણાનેં નાનણની પ્રીતયુ ંછે, ને શુ ંદીકયીને એ દખી થલા દેળે ? લી અણને કરયમાલય કયલાની ક્ા ંતે્રલડ નથી ?‖

P a g e | 210

“અણે વને ભઢીએ તમ ીટયા ંઈતાયી રેળે. એને ફે ત છરડયુ ંછે. આંકેર વાઢં જેલી આ ફેમ નણદંું ફાડી દીકયાના ંઘયાણા-ં લગૂડા ંેયી પાડળે. ભાયે આ નથી કયવુ.ં હું ત છછ વામફીભા ંદીકયીને દેલાની છં. ને અણે ક્ા ંણચિંતા છે?” વ ઠેકાણેથી અમય લામા ડ ેછે.”

“ણ છડીનુ ંભન.....”

“આ ત ણવભજુ કશલેામ. ફે દી આંસડુા ંાડળે. છી લૈબલ બાળે તમા ંફધુમં શલવાયે ડી જાળે.”

“ઠીક તમાયે !” કશીને અણરદેન ફા ડરેીએ ચાલ્મ ગમ.

P a g e | 211

નેવને ાદય યગાભની ફદૂંક લછૂટી. ઢરત્રાવંા ંધડકૂ્ા.ં ળયણાઆઓના ભીઠા સયૂ ભડંાણા. યદેળી અમયની જાન લાજતે-ગાજતે વાભૈમે ગાભભા ંગઆ, ને તરલાયધાયી ભડફધંાએ તાના ગઠણ સધુી ઢકતા રાફંા શાથે વાવયાની ઊંચી ઊંચી ડરેીએ ઉબા યશીને તયણનુ ંાદંડંુ તડ્ુ.ં લયયાજાના ંત ફબ્ફે ભઢે લખાણ થલા રાગ્મા,ં ને અમયની દીકયીઓએ ઓયડ ેજઆને અણરદેને લાત કયી, “ફેન, અલ અમય કઆ દી ગાભભા ંયણલા અવમ ન‖ત. ત ુ ંત ફહ ુબાગ્મળાી !”

યાદંરભાના ખડં ફતા ફે દીએલરડાની વાભે ફેઠેરી રડર બાગંી ડ ેએટરા ંવનારંૂાભંા ંળબતી અણરદેના ંફેમ નેત્રભાથંી ડક ડક આંસડુા ંચારલા રાગ્મા;ં દીલાની જ્મત એ ાણીલાી આંખભા ંઝશી ઉઠી, ને યાદંરભાની મશૂતિ વાભે ફે શાથ જડીને ભનભા ંભનભા ંઅણરદે ફરી, “શ ેભા! ત ુ ં

P a g e | 212

સયૂજદાદાની યાણી થઆને ભાયી પજેતી થાલા દઆળ? તાયા વતના દીલડા ફે છે, ને શુ ંહું ગામ ખાટકીલાડ ેદયામ તેભ દયાઆ જઆળ?‖

ભાડંલા નીચે ગાભેગાભના અમય એકઠા ભળ્મા છે. શનખાયેર ાણકયાના ંનલા ંલગૂડા ંને ભાથે છેડીઓ શયેી કૈંક જુલાન કરડમાી ડાગં છાડતા ટલ્રાભાયે છે. લયરાડડ ઢરેય દવેમ આંગીએ લેઢ શયેીને ફાજઠ ઈય લીયબદ્ર જેલ ળબે છે. વહ ુફરગરુાફી થઆને પયે છે. પકત દેલયાના અંગ ઈય જ ઉજા ંલગૂડા ંનથી કે ભોં ઈય જયીકે તેજ. દેલય બાનભલૂ્મ થઆને બભે છે. ફાયી ઈઘાડીને અણરદે છીતે નજય કયે છે, તમા ંદેલયાને નીચે ઢેર ભાથે ચાલ્મ જત દેખે છે. અણરદે કશ ેછે કે --

અ બાઠાા બભે, (આ) રૂાાસુ ંયાચુ ંનરશ,

P a g e | 213

(ત ુ)ં ડરરયમ થઆને, ભાણ ને ભાડંલ દેલયા ! [1]

“યે દેલયા, આંશીં બભનાયા અમય રૂાા છે, ણ એ નાદાનના ંરૂથી હું યાજી નથી. ત ુ ંભાડંલા નીચે ળીદ નથી ભશારત ?”

“અણરદે ! શલે ત ડરરયમા થઆને પયલાના દી લમા ગ્મા. શલે ફતાને ળીદ ફા છ, ફાઆ! શલે ત ભરૂી જાલ ને અંજ-દાણાણી રખ્મા ંછે તેની વાથે પેય પય, કંવાય જભ,વવંાય ભાડં.”

“યે દેલયા !”

ભણમા મઢૂ ઘણામ, ભનવાગય ભણમા નરશ,

(તેની) તયસયુ ંયશી તનભામં, દર ભાયે દેલય ! [2]

P a g e | 214

“ને ત ુ ંભનેઅજ ળે દાલે ઠક દઆ રયમ છ? ફલ્મ! ફરી નાખ! છે તાયી રશિંભત? છે છાતીભા ંજય? ફઘડી જ અ ભીંઢ તડીને ચારી નીકળં !”

દેલયાએ ડકંુ ધણુાવયુ.ં

“શાઉં તમાયે. ત ુ ંજ ઉઠીને ભને દયી દેછ ને !”

ટાભાથંી તાયવમે, ઢાઢંું રદમે ધય,

(એભ) ણચત ભારંુ ચય, દયી દીધુ ંદેલયે ! [3]

“દેલયા, ચય જેભ ાયકા શનુા ટાભાથંી એક ઢયને તાયલી જઆને ફયાડા ાડત ુ ંકઆક્ને વસતે બાલે લેચી નાખે છે, તેભ ત ુ ંણ અજ ભને

P a g e | 215

શતુલુ્મ ગણીને યામાને શલારે કયી યહ્ છ; યડતી - કકતીને દયીને દઆ યહ્ છ.”

લયઘરડમાનેં ભામયે ધયાવમા,ં ચયીએ ચડી ચાય આંટા પયલાન વભમ થમ ણ અણરદેની કામા ગ્સથય નથી યશતેી.

પયતા ંચડ ેમુ ંપેય, ભગં આંટા ભન લન્મા,

(ભાયી) કેભ આંખ્યુભંા ંઅંધેય, ણચતડંુ ચગડે ચડ્ુ.ં[4]

લયકન્મા કંવાય જભલા ફેઠા.ં ણ એ કંવાય ત કન્માને ભન શલ જેલ છે:

ચયી આંટા ચાય, (હું) પડપડતે દરડ ેપયી,

P a g e | 216

(ણ) કેભ જમુ ંકંવાય, દ:ખ ભાને મુ ંદેલય [5]

―ળેત્રુંજી કાઠેં ઝાડલે ઝાડલાની ને જની ભાછરીઓની વાખે ભેં જેની વાથે એક બાણે ફેવીને યટરા ઘડલાના ભીઠા કર દીધા, એ રુુને તમજી હું અજ કની વાથે કંવાયના કણમા બયલા ફેઠી છં ? યેયે, અમયાણીના ફરનુ ંશુ ંઅટલુ ંજ મરૂ!” શલચાયી શલચાયીને કન્મા ઝૂયે છે. કુભયજાદના ંરગંય જેને ગે ડી ગમા,ં તેનાથી નાવી છટાત ુ ંનથી. જાન ઉઘરલાની લેા થઆ છે. ાનેતયન ઘભૂટ તાણીને ઓયડાની ાછરી યવાે થાબંરી ઝારીને ઉબી છે. શુ ંકરંુ? જીબ કયડીને ભરંુ? કે છેડાછેડીની ગાઠં છડીને લનયાલનના ભાયગ રઉં? એલા ભનસફૂા કયે છે તમા ંદેલય અલીને ઉબ યહ્.

“અણરદે! ફાણન બેરુફધં અજ છેલ્રી અશળ દેલા અવમ છે.”

P a g e | 217

શવધાલ બરે વજણા,ં ણરમ રાખેણા રાલ,

દેલયા કેયા દાલ, ભ કયભે લા ડયા. [6]

અંતય લરલાઆ જતુ ંહત ુ ંતેને દફાલીને દેલય કઆ પે્રત શવે તેભ શસમ.

“શા ં! શા ં! દેલયા, જાલી જા !”

દેલયા, દાતં ભ કાઢય, દખી તાયા દેખળે,

શવવુ ંને ફીજી શાણ્મ, લાત ુ ંફેમની લઠંળે. [7]

P a g e | 218

“અણરદે! શલે લી લાત લઠંીને ળી થલાની શતી? શલે શતુ ંએટલુ ંત ફધુમં શાયી ગમા.ં ભાયા ંનાનણથી વાચલેરા ંયતન અજ યાઆ ગમા.ં શલે ળેની ફીક છે? શવધાલ, અણરદે ! ને શલે ભરૂી જજ.”

“થયુ.ં શલે ત દેલયા !”

કથ કાધં કયે લારભ થાજે લૈદ,

અલજે તુ ંઅશીય, દેળ ભાયે દેલયા.[8]

“કઆ રદલવ ભાયી ભાદંગી તાવલા લૈદને લેળે ઓવરડમાનંી કથી ખબેં નાખીને ભયે દેળ અલજે, દેલયા !”

વાભશલયુ ંવગા, (કે‖ત)ારણખયુ ંગુારડમે,

P a g e | 219

અવમે અાઢા, ડમ્ભય કયીને દેલયા [9]

“શ ેસલજન, તુ ંકશ ેત તને રેલા ભાટે હું વાભી ારખી શોંચાડીળ. અાઢીરા ભેઘ વભ શય,ુ તાય ભેઘાડમ્ફય કયીને પ્રીતના ંનીય લયવાલલા અલજે !”

અણરદે લેલ્મભા ંફેઠી ૈડા ંશવિંચાણા;ં નાણમેય લધેયામા ંને જતજતાભા ંત લેરડંુ ળેત્રુંજી-કાઠંાના ંઝાડલા ંલટી ગયુ.ં ઘઘૂયભાના યણકાય, અઘે અઘેના લગડાભા ંઅણરદે યતી શમ તેના રુદનસલય જેલા, ાદય ઉબેર દેલય વાબંત યહ્.

વાજણ શાલ્મા ંવાવયે, આંસડુા ંઝેયી,

ાડળી શાલ્મા ંલાભણે, ભાલતય થ્મા ંલેયી.

P a g e | 220

ભાલતય થ્મા ંલેયી તે રકમ,

સખુદુ:ખ ભનભા ંવભજી ણરમ.

કે, તભાચી સભુય ણગમા ંવાજણને તજીએ ળેયી,

વાજણ શાલ્મા ંવાવયે, આંસડુા ંઝેયી.

નદીને તીયે ઝાડ ઉબા ંછે. લેલ્મભા ંફેઠેરી અણરદે એ ઘટાભા ંણ તાના લારભના ંવબંાયણા ંબાે છે. અશાશા ! આંશીં અલીને દેલય યજ દાતણ કયત. હું એને તાજા ંદશીને પીણાા ંદૂધ ાતી,

(અ) તયલેણીને તીય, (ભે) વાગલનેમ વયજ્મા ંનરશ,

P a g e | 221

(નીકય) અલતડ અશીય, દાતણ કયલા દેલય.

“યેયે !હું ભાનલીન લતાય ાભી, તે કયતા ંઅ નદીને કાઠેં લનનુ ંઝાડવુ ંવયજાઆ શત ત કેવુ ંસખુ થાત ! યજ ભાય પ્રીતભ દેલય ભાયી ડાખી તડીને દાતણ કયત. હું મ ૂગં ૂ ંમ ૂગં ુ ંઝાડવુ ંથઆને એના ંદયળન ત કયત !ભાયી ડાીઓ ઝરાલીને એને લીંઝણ ત ઢત ! ભાયી છામંડી કયીને એન તડક ત ખાત! ણ કભાની કઠણાઆએ હું ત સ્ત્રીન લતાય ાભી.”

ફયના તડકા થમા. લૈળાખની લ ૂલયવલા રાગી. જાનૈમા ભખૂ્મા થમા. નદીકાઠં અવમ એટરે ટીભણ કયલા ભાટે ગાડા ંછડલાભા ંઅવમા. વહએુ ખાધુ.ં તે છી નદીને લીયડ ેજાનડીઓએ લીયડ ઈરેચ્મ, ણ ાણી અછયે નરશ.

P a g e | 222

જાનડીઓએ યવયવ શડ લદી, “એરી ફાઆયુ,ં જેને તાન લય લા‖ર શળે, એને શાથે ાણી અછયળે.”

રૂાા ંછંૂદણાલંાા શાથની સુલંાી થટ લીયડાનંા ડા ંાણીને લાગલા રાગી, ણ ાણી ત એકેમ અશીયાણીના અંતયની લશારની વાક્ષી યૂત ુ ંનથી. થાકીને જાનડીઓ વાભવાભી તાીઓ દેલા રાગી. તમા ંફે-ચાય જણી ફરી “એરી એમ, ઓરી લહ ુરાડડીને ઈતાય લેલ્મભાથંી શાથ ઝારીને શઠેી, જઆએ ત ખયા,ં આ નલી યણીને અલે છે તે લય ઈય કેવુ ંશતે છે ?”

ભનની લયાને ાણી કયીને ાંણે ટકાલતી અણરદે લીયડાને કાઠેં અલી. અલીને ભતં્ર ફરે તે યીતે ભનભા ંફરી :

(અ) લેળભા ંલીયડ, ખ ૂદં્ય ન ખભે લીય,

P a g e | 223

(ણ) અછા ંઅલજ નીય, જે દૃશમ ઉબ દેલય.

“અ ભાય લીય લીયડ, ફીજી સ્ત્રીઓના ંખ ૂદંણ ખભી ળક્ નરશ, એના ંાણીને ચખ્ખા કયલાનુ ંકઆથી ન ફન્યુ.ં ને શલે એને કેટરક ખ ૂદંલ! શલે ત શ ેશલધાતા, જે રદળાભા ંભાય શપ્રમતભ દેલય ઉબ શમ તે રદળાભાથંી અછા ંનીયની વયલાણીઓ ચારી અલજ.”

અટલુ ંકશીને જ્મા ંઅણરદેએ એક જ છાવુ ંબયીને લીયડ ઈરેચ્મ, તમા ંત તાના શમયની રદળાભાથંી લીયડાભા ંઅછી વેમો અલલા રાગી. દેલયાન વદેંળ દેતી શમ તેભ વયલાણીઓ ફડફરડમા ંફરાલી દેલયાના અંતય વયીખા ચખ્ખા યટા ાણી ઈય ચડાલલા રાગી. ઘડીક લાયભા ંત લીયડ જાણે ભતીએ બમો શમ તેલી કાી, લાદી, રીરી, ીી ને ધી કાકંયીઓ ાણીને

P a g e | 224

તણમે ચકી યશી. અખી જાને અછં ાણી ીધુ.ં જાનડીઓભા ંલાત ચારીકે ―લાશ યે લહઅુરુના ંશતે ! ઢરય કેલ નવીફદાય!”

લયઘરડમાનંા વાભૈમા ંથામ છે. ઢરયાનુ ંકળી કુટંુફ કુલહલુારુના ંગરા ંથમા જાણીને કડ ેઉબયામ છે, ણ લહનેુ ત એ શતેપ્રીતભા ંકમામં જં નથી:

વાભૈમાના સયૂ, ફર-દડ પાલે નરશ,

દેલય ભાયે દૂય, ઢરયે ભન ઢે નરશ.

લયઘરડમાનેં ફરદડ ેયભાડ; ગરારની કથીઓ બયાલ: ઢરયાને રગનન યેૂયૂ રશાલ રેલયાલ: કડબયી રાડકીને ઓછં ન અલલા દેજ: ણ-

મઠૂી બયીને ભાય, ગરારન ગઠે નરશ,

P a g e | 225

અંતયભા ંઅંગાય, દેલયા લણ દા યુ ંડ.ે

અણરદેનુ ંળયીય ઢરયાના શાથના ગરારના ભાય ળી યીતે ખભી ળકે ! એને ત એ ગરારની મઠૂીઓ વગતા અંગાયા વયખી રાગતી શતી. દેલયા શલના ફીજાના શાથન ગરાર ળે વશલેામ?

થબં થડકે, ભેડી શવે, ખેરણ રગ્ગી ખાટ,

વ વજણા ંબરે અશલમા,ં જેની જતા ંલાટ.

એલા ઈછાા ભાયતા અંતયે ઢરય ધયાતે દામયાભાથંી છૂટ ડીને તાના ઓયડા તયપ ચાલ્મ અલે છે. ચાયેમ બીંતે ચડરે ચાકા-ચદંયલાના ંઅબરા ંઈય દીલાનુ ંતેજ ચકાયા કયત ુ ંશલાથી ઓયડાભા ંકેભ જાણે નાનકડંુ

P a g e | 226

અબાભડં ગઠલાઆ ગયુ ંશમ તેવુ ંદેખામ છે. ભાયા ંગરાનંા લાજ ઈય કાન ભાડંીને અમયાણી ક્ાયની અતયુ શૈમે ઓયડાને ફાયણે ટડરા ઝારીને ઉબી શળે, એવુ ંણચિંતલત ણચિંતલત ઢરય જ્મા ંઓળયીએ ચડ,ે તમા ંત ઉરટંુ તાની નલી લહ ુભળ - ઢેરા ભઢે ઓયડાભા ંફેઠેરી દેખીને એના ઈતાલે ડગરા ંદેતા ગ ઢીરા ડી ગમા. ભાતાએ ઈરતથી ળણગાયેર ઓયડાભા ંઅણરદેને શુ ંકાઆં ઉણ રાગી શળે? શવીને વાભા ંદગરા ંભાડંલાને ફદરે સનૂકાય શૈમે ફેઠી કેભ યશી છે? ભાલતયની રાડકલામી દીકયીને ભરશમય વાબંયત ુ ંશળે? હું એને ભનગભત નરશ શઉં? એલી ણચિંતાએ ચડીને, સ્ત્રી જેભ તાના સલાભીને ભનાલલા કભ આરાજ કયે તેભ, રુુ તાની યણેતયને યીઝલલા ભાટે ભશનેત કયલા ભડંય:

P a g e | 227

“ચાર અણરદે !તાય ચટર ગ ૂથંી દઉં. તાયા ભાથાભા ંફરેર તેરના ંકચા ંઠરવુ.ં ચાર, ભન ઈયથી બાય ઈતાયી નાખ.” એભ કશીને ઢરય ડકલા અવમ, તમાતં શયણી ાયધીને દેખી પાર બયે તે યીતે અમયાણી ખવીને અઘે જઆ ફેઠી.

“કા ં?”

“કા ંશુ ં?”

ચટ ચાય જ શાથ, ગ ૂથં્મ ગયે ભાનવે,

(એના) ગણુની લાેર ગાઠં, દય છડ ેદેલય.

P a g e | 228

“અમય, અ ચટરાભા ંત ફીજા શાથન દય ગ ૂથંાઆ ગમ ને ક્ાયની એ ગાઠં લી ગઆ. શલે ત ુ ંઅઘેય યે‖જે, વવંાયને વફંધેં હું તાયી યણેતય ઠયી છં ખયી, ને ભયીળ તમા ંસધુી તાયા ઘયભા ંયશી તાયા ગરાા ંકયીળ, ણ તાય ને ભાય છેડમ ડલાના યાભયાભ જાણજે.”

ઢરય વભજી ગમ, ઘ ૂટંડ ગી ગમ, ણ ભાન્યુ ંકે થડી ંાીળ તમા ંજૂની પ્રીત ભરૂીને નલા નેશ ફાધંળે. એવુ ંણચિંતલીને પયી લાય પવરાભણા ંઅદમાા, “અણરદે! મ ૂઝંા ભા, ઈતાલી થા ભા. એભ કાઆં અખ બલ નીકલાન છે? અણ ત અમય લયણ: જૂની લાત ભરૂી જાલાભા ંઅણને એફ નથી. અલ, અણે ચાટ યભીએ.”

P a g e | 229

“ઢરયા !ત ુ ંજેલ ખાનદાન અમય અજ ળીદ ચીંથયા પાડી યહ્ છે? ત ુનેં ખફય નથી, અમય, ણ—

વાલ વનાને વગઠે, યથભ યશભમર ાટ,

(તે દી) શૈયુ ંને જભણ શાથ, દા‖ભા ંજીતેર દેલય.

“કાઆં નરશ અણરદે, તારંુ ણચત્ત ચકડે ચડ્ુ ંછે. અજની યાત ત ુ ંનીંદય કયી જા. ભનના ઈકાટ શઠેા ફેવી જળે. રે, તને ઢણરમ ઢાી દઉં. સખેુથી સઆૂ જા. ફીળ ભા, હું ભયજાદ નરશ રુ.ં”

એભ કશીને ઢરયાએ ઢણરમ ઢાીને તે ય ભળરૂની તાઆ ણફછાલી. ણ અણરદેને ત એ ગખરુની થાયી ફયાફય છે:

P a g e | 230

રકભ વઉં વજણા, મુ ંસતેૂમ વખ નરશ,

ાંણના ંરયમાણ, બાળ્મા ંણ બાગેં નરશ.

“ભાયે ળી યીતે સવૂ ુ?ં ભાયી ફે ાંણ નખી ડી ગઆ છે, એ દેલયાના ંદળાન કમાા શલના ત બેી જ થામ તેભ નથી. ચા ંણફડાલાની જ ના ાડ ેછે. જે દી એને જશુ ંતે દી જ શલે ત જંીને સશૂુ,ં નીકાય જીલતય અખુમં જાગલાનુ ંછે.” ભનાલી ભનાલીને ઢરયાની જીબના કચૂા લી ગમા, ભનયથ જેના ભનના ંભાતા નથી એલ પાટતી જુલાનીલા અશીય અજ યણ્માની શરેી યાતે તાની યણેતયના અલા અચાય દેખીને અંતયભા ંલરલાઆ ગમ. એના ંરંૂલાડા ંફેઠા ંથઆ ગમા.ં એના ળયીયભા ંથયેયાટી છૂટી ને શઠ કંલા રાગ્મા.ં ધીયેધીયે ક્રધ ઉડલા રાગ્મ, આંખ તાફંાલયણી થઆ ગઆ.

P a g e | 231

―યયય ! એક સ્ત્રીની જાત ઉઠીને અટરી શદ સધુી ભને તયછડ ે? યણ્મા છી ાયકા રુુનુ ંનાભ ન છડ?ે એભ શતુ ંત ભને પ્રથભથી કા ંન ચેતવમ? ભાયી પજેતી ળીદ ફરાલી? ભને ટલત કા ંકયી ભેલ્મ ? ફાતકાય કરંુ? ચટરે ઝારીને ફશાય કાઢંુ ? કે આંશીં કટકા કરંુ ?‖ થય! થય !થય !થય !અખુ ંઅંગ ધ્રજૂી ઉઠ્ુ.ં ધગધગતા ળબ્દ શઠે અલીને ાછા લી ગમા.

―ના, ના, જીતલા!‖ એભા ંએન ળ ગનુ? જન્ભન જે વગંાથી શત એના યથી સ્ત્રીનુ ંશતે ળી યીતે ખવે? અખ બલ ફાીને ણ આંશીં કુભયજાદને કાજે ભાયા ંલાવીદા ંલાલા જે તૈમાય થઆ યશી છે એ શુ ંભાયલા રામક, કે જૂલા રામક ?હું ભલૂ્મ. ભાયા સલાથે ભને બાન ભરુાવયુ.ં અલી જગભામાને ભેં દૂબલી !‖

P a g e | 232

અંતયભા ંઉછેલુ ંફધુમં શલ ી જઆને ઢરય ફશાય નીકળ્મ, ઓળયીભા ંથાયી નાખીને ઊંઘી ગમ. અણરદેએ અખી યાતનુ ંજાગયણ કયુું.

બકડંુ થાતા ંત અણરદે ઘયના કાભકાજભા ંવહનુી વાથે લગી ડી. છાણના સ ૂડંા બયીબયીને બેા કયલા ભાડંી, લાલા રાગી ને તેલતેલડી નણદંની વાથે છાળનુ ંલરણુ ંઘભુાલલા રાગી. વાસજુીએ ઉઠીને નલી લહનેુ ધૂયાખભા ંયાતી દેખી.

“યે દીકયા, અલીને તયત તે કાઆં લાવીદા ંશમ? ભેરી દે વાલયણી. શભણા ંત, ફેટા, તાયે ખાલાીલાના ને શયલા પયલાના દી કે‖લામ.”

“ના, ફુઆ, ભને કાભ લગય ગઠે નરશ. ાચં દી લે‖લુ ંકે ભડંુ કયવુ ંત છે જ ને ?”

P a g e | 233

લહનુા શાથ ડયા તમા ંતમા ંજાણે ભતીડા ંલયસમા,ં વાસ ુને નણદં ત શઠે આંગા ંભેરીને ટગય ટગય જઆ જ યશી કે કેલી ચતયુ લહ ુઅલી છે !

ણ લચ્ચે લચ્ચે લહનુા શાથભા ંવાલયણી ને નેતયા ંથબંી જામ છે. લહનેુ કઆ ફરાલે ત એ વાબંતી નથી. આંખ જાણે ક્ા ંપાટી તશ ેછે. એ લાતનુ ંધ્માન કઆને નથી યહ્ુ.ં

જભલાનુ ંટાણુ ંથયુ ંછે. વાસએુ શોંળેશોંળે જૂઆના ફર જેલા ચખા યાધં્મા છે.”લહ,ુ દીકયા, થાકી ગઆ શઆળ, ભાટે ફેવી જા પપતા ચખા ખાલા.”

ચખાભા ંતેરી બયીને ઘી યેડ્ુ,ં દેરી વાકાય છાટંી, ણ કણ જભે ! લહ ુત ફેઠી ફેઠી રલે છે કે,

P a g e | 234

ઉના ંપપતામં, બજશનમા ંબાલે નરશ,

શતે ુશૈમાભામં, દાઝે સતૂર દેલય.

“યેયે, ઉના ંબજન ત હું ળી યીતે જમુ?ં ભાયા અંતયભા ંદેલય સતૂ છે, તેની કભ કામા એ ઉના કણમાથી દાઝી જામ ત?” એલી લશારાની શલજગણ એક ફાજુથી ખાતીીતી નથી, ને ફીજી ફાજુ કુધભાનુ ંજતન કયલાનુ ંક્ામં ચકૂતી નથી. ણ રદલવ છી રદલવ લીતતા ગમા. અંતયના ઈતાત વતંાડલા અણરદે ફહ ુફહ ુભથી, તમે એન ણચત્તભ્રભ ઈઘાડ ડલા રાગ્મ. ભતીની ઇંઢણી ઈય ત્રાફંાની શલે્મ ભેરી વૈમયના વાથભા ંાદયને કલેૂ ાણી બયલા જામ છે. તમે અણરદેની એક ણ શલે્મ શજી બયાતી નથી. ાણીભા ંજાણે દેલયાન ડછામ ડય શમ, એલી કલ્ના કયતી કયતી અણરદે ઉબી યશ ેછે.

P a g e | 235

વીંચણ શાથભા ંથબંી યશ ેછે. એભ ને એભ રદલવ અથભે છે. કલૂાભા ંડછામ દેખાત ફધં થામ છે, ાયેલા ંઘઘુલાટા છડીને ભાાભા ંરામ છે, લાદા ંલીખયામ છે, ને રદળાઓ ઈય અંધાયાના ડદા ઉતયે છે, તમાયે અણરદે ઠારે ફેડ ેઘેય અલે છે ને વાસનુા ઠકાને વાબંીને રલે છે :

વીંચણ ચાીવ શાથ, ાણીભા ંગૂ્યુ ંનરશ,

લાલ્મભની જતા ંલાટ, દી અથભાવમ દેલયા

“શ ેફાઆજી, વીંચણ ત ઘણુમં ચાીવ શાથ રાબં ુ ંશત ુ,ં ણ ાણીને શોંચ્યુ ંજ નરશ. ભાય રદલવ ત દેલયાની લાત જલાભા ંજ અથભી ગમ.”

P a g e | 236

શનવાવા નાખીને વાસ ુફલ્મા કે “યેયે ! અ શયાયુ ંઢય આંશીં ક્ાથંી અવયુ ં? અનુ ંત પટકી ગયુ ંરાગે છે ! અ ત ભારંુ કુ ફલાની થઆ !”

વાજણ ચાલ્મા ંવાવયે, અડા ંદઆને લન,

યાતે ન અલે નીંદયા,ં દીના ંન બાલે ન્ન.

દીના ંન બાલે ન્ન તે કને કશીએં?

લારા ંવજણાનેં લેણે લગ્મા ંયશીએં.

વાજંનુ ંટાણુ ંછે. દેલય તાના ઘયની ઓળયીએ ફેઠ છે. ડળી અલીને છેૂ છે કે “ગગા, અજ ત તાયા વારુ જાયન ખીચડ ભેલુ ંછં, બાલળે ને ?”

P a g e | 237

”ભાડી, ભને ભખૂ નથી રાગી.”

“ભખૂ કેભ ન રાગે, ફેટા? પડળ યટર રઆને વીભભા ંગ્મ‖ત, એભા ંશુ ંેટ બયાઆ ગયુ?ં”

“ણ, ભાડી, શભણા ંભને ેટભા ંઠીક નથી યે‖તુ.ં”

“ફા ુ! ગઆ લાતને છેં બલ ફધ વબંામાા જ કયામ? શલે તથ્મા ભેરી દે ને એ લાતની !”

”ના, ભા, એવુ ંકાઆં નથી.”એટલુ ંફરતા ંદેલયાને ગે ડભૂ બયાઆ અવમ.

દેલયાની ફે જુલાન ફશને ઓળયીના ખયણણમાભા ંખીચડ ખાડંતી શતી; તેભની આંખભા ંણ બાઆનુ ંગેલુ ંળયીય જઆ જઆને ઝઝણમા ંઅલી ગમા.ં

P a g e | 238

“ઠીક, ભાડી ખીચડ કયજ, વહ ુબેા ંફેવીને અજ ત ખાશુ.ં”

“ફવ, ભાયા ફા !”

ડળીને ત જાણે ફાયે ભેઘ ખાગંા થઆ ગમા.

ફયાફય એ ટાણે એક ફાલ ને ફાલણ એકતાય લગાડતા ંચાલ્મા ંઅલે છે, ને બજનના ંલેણ વાબંીને દેલયાના કાન ચભકે છે :

ે‖રા ે‖રા જુગભા,ં યાણી, તુ ંશતી ટીને

ભે યે ટ યામ, યાજા યાભના.

ઓતયા તે ખડંભા ંઆંફર ાક્ તમાયે,

P a g e | 239

સડૂરે ભાયી ભને ચાચં, યાણી ીંગરા !

આ યે ાીડ ેભાયા પ્રાણ જ શરયમા ને,

તમ ન શારી ત ુ ંભયી વાથ, ીંગરા!

દનડા વબંાય ખમ્ભા, યૂલ જરભના વે‖લાવના.

દેલયાને બજન ફહ ુપ્મારંુ રાગ્યુ,ં એણે ફાલા-ફાલણને ફરાલી તાની ઓળયીએ ફેવાડયા, બજન અગ ચાલ્યુ:ં

ફીજા ફીજા જુગભા ંયે ત ુ ંશતી મગૃરી ને,

ભે મગૃળેય યામ, યાજા યાભના,

P a g e | 240

લનયા યે લનભા ંવાધં્મ ાયાધીડ ેપાવંર ને,

ડતા ંછાડંયા ભેં ભાયા પ્રાણ, યાણી ીંગરા !

તમ ન અલી ત ુ ંભયી ાવ, ીંગરા !

વાબંી વાબંીને દેલયાની છાતી લીંધાલા રાગી:

ત્રીજા ત્રીજા જુગભા ંયે ત ુ ંશતી યાણી, ફાભણી ને,

ભે શતા તેવય યામ, યાજા યાભના.

P a g e | 241

કંડણક લનભા ંયે ફર લીણલા ગ્મા‖તા ંમનેુ,

ડશવમર કાળડ નાગ, યાણી ીંગરા !

તમ ન અલી ત ુ ંભયી ાવ, યાણી ીંગરા !

ચથા ચથા જુગભા ંયે ત ુ ંયાણી ીંગરા ને,

ભે બયથયી યામ યે,

ચાય ચાય જુગન ઘયલાવ શત જી યે

P a g e | 242

તમ ન શારી ત ુ ંભયી વાથ, યાણી ીંગરા !

અડળીાડળી તભાભ બજન ઈય થબંી ગમા છે. દેલયા જેલ લજની છાતીલા જુલાન ણ આંસડુા ંલશાલી યહ્ છે, ઘયભા ંઘયડી ભા યડ ેછે. ઓળયીભા ંજુલાન ફે ફશને રુએ છે. ારલડ ેઆંસડુા ંલછૂતા ંજામ છે, ―તમ ન અલી ત ુ ંભયી ાવ—― ના ડઘા ગાજી યહ્ા છે, તે લખતે લેલ્મની ઘઘૂયભા યણકી, ને ડરેીએ જાણે કઆએ છૂ્ુ ંકે “દેલયા અમયનુ ંઘય અ કે ?”

તાનુ ંનાભ ફરાતા ંતયત દેલય ડરેીએ દડય ને કઆ યદેળી યણાને દેખીને, ઓખાણ નશતી છતા,ં લશાલુ ંવગુ ંઅવયુ ંશમ તેલે લાજે કહ્ુ,ં “અલ, ફા, અલ, અ ઘય યાભધણીનુ,ં ઉતય.”

P a g e | 243

ઠેકડ ભાયીને ગાડાખેડુ નીચે ઉતમો. ફેમ જણા ખબે શાથ દઆને બેટયા. ફદના ંજતય છડી નાખ્મા.ં ભશાદેલના રઠમા જેલા રૂડા, ગરુડના ઇંડા જેલા ધા ને શયણ જેલા થનગનતા ફે ફદને મરુખ બયત બયેરી ઝૂલ્મ ઈતાયી રઆને દેલયે ગભાણભા ંફાધંી દીધા.ં નાગયલેર જેવુ ંાઢ ભરશનાનુ ંરીલુ ંઘાવ નીયુું. ગે ઘઘૂયભા ફાધેંરી તે ફજાલતા ફેમ ફદ ખડ ફટકાલલા ભડંયા. ને છી રશિંગરકમા ભાપાન ડદ ઊંચ કયીને કંકુની ઢગરીઓ થાતી અલે તેલી ાનીઓલાી એક જફનલતંી સ્ત્રી નીચે ઉતયી. લેલ્મન ગાડાખેડુ ભખયે ચાલ્મ, સ્ત્રીએ ાછ ગરા ંદીધા.ં જાણ્મ ગાડાખેડુ ઓળયીએ ચડય ને ડળીને ટોક કમો, “અઆ, અ ભાયી ફે‖નને ખી લ્મ.”

P a g e | 244

ચરકત થતા ંડળી ફશાય અવમા. અ ફે’ન કણ? ોંખણા ળાના?ં અ ગાડાખેડુ ક્ાનં ? કાઆં વભજાતુ ંનથી. ગાડાખેડુએ તાની વાથેની સ્ત્રીને કહ્ુ:ં”ફન, ફા, વાસનેુ ગે ડ.”

યલુતીએ ડળીના ગભા ંભાથુ ંઢાી દીધુ.ં લગય ઓખ્મે ડળીએ લાયણા ંરીધા.ં દેલયાની ફને્ન ફશને ભશભેાનને ઘયભા ંરઆ ગઆ, ને દેલય ત ઓળયીએ અલીને ઢરયા વાભે ચકલક તાકી જ યહ્. “ઓખાણ ડ ેછે ?”ઢરયાએ છૂ્ુ.ં

“થડી થડી ! તાજા જ જમા શમ એલી ણવાય છે.”

“હું ઢરય, દેલયા! તારંુ શત ુ ંતેને ચયી ગમેર, તે અજ ાછં દેલા અવમ છં.”

P a g e | 245

“શુ,ં બાઆ?’’

‘તારંુ જીલતય, તાયી યણેતય.”

“ભાયી યણેતય ? ”

“શા, ફા, તાયી યણેતય. શૈમાના શતેથી તને લયેરી આ તાયી યણેતય, ભેં ભરૂથી લેચાણ રીધેરી. લશલેાયને શાટડ ેભાનલી લેચાતા ંભે છે; ણ ભાનલીએ ભાનલીએ પેય છે, એની ભને જાણ નશતી, દેલયા !”

“અમય ! બાઆ !” એટલુ ંજ ફરાયુ.ં દેલયાની છાતી પાટલા રાગી.

“દેલયા, જયામ ચકાઆળ ભા, હું યણ્મ તમાયથી જ એ ત ભા-જણી ફન યશી છે.” કા ઈય યવેલાના ંટીા ંફાઝયા ંશતા ંતેને લછૂત લછૂત દેલય કંઆક

P a g e | 246

શલચાયે ચડી ગમ. છી ભનભા ંનક્કી કયુું શમ એલા લાજે તાની ભાને વાદ ાડય, “ભાડી! ફેમ ફનુનેં ાનેતય શયેાલ ને કટંફને ફરાલ; ઝટ કય, વભ જામ છે.”

ઢરય ચેતમ “યે બાઆ, અ તુ ંશુ ંકયછ? હું અટરા વારુ અવમ’ત?”

“ઢરયા, તેં ત એલી કયી છે કે ભારંુ ચાભડંુ ઉતયડી તાયી વગતણયુ ંનખાવુ ંતમ તાય ગણ ન જામ ! ને તાયા જેલા અમયને ભાયી ફનુ ંન દઉં ત ુહું કને દઆળ?”

“ણ, બાઆ ફે –”

“ફર ભા !”

P a g e | 247

દીકરયયુ ંદેલામ, લઈવુ ંદેલામ નરશ, એક વાટે ફે જામ, ઢાર ભાગે તમ ઢરય

“ઢરયા, બાઆ, દીકયીઓ ત દેલામ, ણ તાની યણેતયને ાછી અણીને વોંી દેલી, એ ત ભટા જગીજશતથીમે નથી ફન્યુ.ં હું ફે અુ ંછં, તણ તાયી ઢાર(તારંુ રેણુ)ં ત ભાયા ઈય ફાકી જ યશરેી જાણજે.”

ઘરડમા ંરગન રેલામા.ં થડથડ ફે ભાડંલા નખામા. એકભા ંદેલયા ને અણરદેની જડ ફેઠી. ફીજાભા ંઢરય ને દેલયાની ફે ફશનેની શત્રટુી ફેઠી. જડાજડ શલલાશ થમા. ને છી ત ાચં છકયા ંને છઠ્ઠી ડળી છમે ભાનલીની ચાતીઓભા ંસખુ ક્ામં વભામા ંનરશ, છરકાઆ ગમા.ં વહએુ વાથે ફેવીને જુલાયન ખીચડ ખાધ.

P a g e | 248

22. યા’ નલઘણ

“રે અમયાણી, તાયી છાતીને ભાથે ફે ધાલે છે એભા ંઅ ત્રીજાન ભાયગ કય.” એભ ફરત અણરદય ગાભન અશીય દેલામત ફદડ તાને ઓયડ ેદાખર થમ ને એકે્કક થાનરે કે્કક ફાકને ધલયાલતી ફદડની ઘયલાીએ તાની છાતી ઈય છેડ ઢાકં્. ધણીના શાથભા ંાબંયીએ લીંટેર નલા ફાકને એ નીયખી યશી તાના શૈમા ઈય ાયકાને ધલયાલલાનુ ંકશતેા ંવાબંીને એને ચફં થમ.એણે છૂ્ુ,ં "કણ અ ?”

અમય ઢૂંકડ અવમ. નાક ઈય આંગી મકૂીને કાનભા ંકહ્ુ,ં "ભદન યા‖—જૂનાણાન ધણી.”

“આંશીં ક્ાથંી ?”

P a g e | 249

“એ.... જૂનાગઢન યાજરટ થમ. ગજુયાતભાથંી વંકીના ંકટક ઉતમાું. ને તે દી વંકીની યાણણયુ ંજાત્રાએ અલેરી તેને દાણ રીધા શલના યા‖રડમાવે દાભેકંુડ ના‖લા ન‖તી દીધી ખયી ને, ભાન કયીને ાછી કાઢી‖તી ને. તેનુ ંલેય અળ્યુ ંઅજ ગજુયાતના વંકીઓએ યાજા દુરાબવેનના દકટકે લાણણમાના લેળ કાઢીને જાત્રાળના વઘં તયીકે ઈયકટ શાથ કયી રીધ. છી યા‖ને યવારા વત જભલા નતમો. શશથમાય-રડમાય ડરેીએ ભેરાલી દીધા.ં છે ગંતભા ંજભલા ફેવાડીને દગાથી કતર કમો. લણથી ને જૂનગઢ, ફેમ જીતી રીધા.ં”

“અ ફર ક્ાથંી ફચી નીકળ્યુ ં?” દીકયા-દીકયીને ઘ ૂટંડઘે ૂટંડા બયાલતી અશીયાણી ભાતા તાને ખે અલનાય એ યાજફા ઈય ભામાબયી ભીટ ભાડંી યશી.

P a g e | 250

“ફીજી યાણણયુ ંત ફી મઆૂ, ણ અ વભરદેને ખે યાજફા ધાલણ શત ખય ના, એટરે એને જીલતી ફશાય વેયલી દીધી. ભા ત યખડી યખડીને ભયી ગઆ. ણ અ ફેટડાને એક લડાયણે આંશીં શોંચત કમો છે. અણે અળયે પગાવમ છે.”

“શશ! તમાયે ત ભા શલનાના ફા ભખૂ્મતયસમ શળે. ઝટ રાલ એને, અમય!” એભ કશીને અશીયાણીએ તાના ડાફા થાનેરા ઈયથી દીકયીને લછડી રીધી. ફરી, "ફા જાશર! ભાયગ કય, અ અણા અળયા રેનાય વારંુ. ત ુ ંશલે ઘણુ ંધાલી; ને ત ુ ંત દીકયીની જાત, ા‖ણા ખાઆનેમ ભટી થાઆળ; ભાટે શલે અ નભામાને ીલા દેતાય બાગ.”

P a g e | 251

એભ કશીને દેલામતની ઘયલાીએ જૂનાગઢના યાજફરના ભોંભાથંી અંગઠૂ મકૂાલીને તાનુ ંથાન દીધુ.ં ભખૂ્મ યાજફા ઘટાક ઘ ૂટંડા ઈતાયલા ભડંય. ભીના કંુબ જેલા અશીયાણીના થાનભાથંી ધાયાઓ ઢલા રાગી. નાથને ઈછેયલાન યવ એને રદરભા ંજાગી ઉઠય, ાયકા તુ્રને દેખીને એને ાન ચડય. ધાલત ધાલત યાજફા કાઆ જામ એટલુ ંફધુ ંધાલણ ઉબયાયુ.ં

દેલામત શનશાી યહ્. ફાઆએ કહ્ુ,ં "તભતભાયે શલે ઈચાટ કયળ ભા. ભાયે ત એક થાનરે અ લાશણ ને ફીજે થાનરે અ અશશ્રત. ફેમને વગા દીકયાની જેભ વયખા ઈછેયીળ, જાશર ત લાટયભા ંડી ડીમ લધળે. એન લાધં નરશ.”

“ણ તુ ંશજી વભજતી નથી રાગતી.”

“કા ં?”

P a g e | 252

“લાવેં દા ફે છે, ખફય છે ને; વંકીઓએ જૂનાણા ભાથે થાણુ ંફેવાયુું છે. એન થાણદાય ફાતભી ભેલી યહ્ છે. રડમાવનુ ંલળંફીજ અણા ઘયભા ંછે એલી જ જાણ થળે ત અણુ ંજડમૂ કાઢળે.”

“પકય નરશ, ભયરીધયના ંયખલાા.ં તભતભાયે છાનાભાના કાભે રાગી જાલ. અળય અપ્મા છી ફીજા શલચાય જ ન શમ. તભાયી વડય વેલનાયીના ેટનુ ંાણી નરશ ભયે. બરે વંરકયનુ થાણેદાય જીલતુ ંચાભડંુ ઈતાયત.”

દેલામત ડરેીએ ચાલ્મ ગમ ને આંશીં અશીયાણી ભાતા એના નલા ફાને અંગે અંગે શાથ પેયલતી, ભેરના ગા ઈતાયતી ને ંાતી લશાર કયલા રાગી.

P a g e | 253

“ફાા! ત ુ ંત અઆ ખરડમાયન, ગરધયાલાીન દીધેર. તાયી લાત ભેં વાબંી છે. ત ુ ંત યા‖રડમાવના ગઢનુ ંયતન: તાયા ંલાણંઝમા ંભાલતયને ઘયે નલ વયઠંુના યાજાટ શતા.ં છતા,ં ચકરામેં એના ઘયની ચણ્મ ન‖તા ંચાખતા.ં તાયી ભાલડી ડલાણે ગે શારીને માલેજ ગાભે અઆ ખરડમાયને ઓયડ ેશોંચી‖તી. તમા ંએને ભાતાએ ત ુ ંખાન ખ ૂદંતર દીધેર. દેલીના ંલયદાનથી તાયા ંઓધાન રયમા‖ંતા.ં ને, તાયી ભાને ત ત ુ ંજયાણભા ંજડરે, ભા તાયી ભાગતી‖તી કે,

દેલી દેને દીકય, (હું)ખાતેં ખેરાવુ,ં જફન જાતે ન જડય, (શલે) જયાણે ઝરાવુ.ં

“ને તાયા ંત ઓધાન ણ કેલા ંદમરા ંશતા ં!ત ુ ંત ભાન દુશભન શત, ડામરા !” એભ કશીને અશીયાણીએ રાડથી ફાકની દાઢી ખેંચી. ધાલત ફાક

P a g e | 254

ત્રાવંી નજયે અ ડછંદ અશીયાણી ભાના ભરકતા ભોં વાભે જઆ યહ્. “તુ ંત ભાના ઓદયભાથંી નીકત‖ત જ ક્ા ં! ત ુનેં ખફય છે? તાયી યભાયુએં કાભણ-ટભૂણ કયાલેરા.ં જશતએ ભતં્રી દીધેર ડદના તૂાને ફશાયન લા રાગે ત ત ુ ંફા‖ય નીક ને ! તૂળં બોંભા ંબડંાયેર, તમા ંસધુી ત ુમેં ભાના ેટભા ંયુામેર: છી ત તાયી જનેતાને અ કટની જાણ થઆ. એણેમ વાભા ંકટ કમાા. ખટેખટ ડ લજડાવમ કે યાજભાતાને ત છૂટક થઆ ગમ. શૈમાફટી યભાયુ ંત દડી ગઆ તૂળં તાવલા. બોંભા ંબડંાયેર ભાટરી ઈાડીને જયુ ંતમા ંત, શ ેદોંગા ! એના ભતંયજતંય ફધા ધૂ ભી ગમા ને ત ુ ંવાચવાચ લતયે ચકૂ્. વાબંળ્યુ,ં ભાયા ભબી ?‖

કઆ ન વાબંે તેલી યીતે ધીયી ધીયી લાત કશતેી ને કારી કારી ફનતી ભાતાએ ફાકના ગાર અભળ્મા. ફાકના ેટભા ંઠાયક લી કે તયત એના શાથગ

P a g e | 255

ઈછાા ભાયલા રાગ્મા. એણે તાની વાભેના થાન ય ધીંગા અશીયતુ્ર લાશણને ધાલત દીઠ. ઝોંટૈને વાભે ડરેી ધાલલા વારુ ાછા ંલરખા ંભાયતી અશીયની દીકયીને દીઠી. ત્રણેમ છકયા ંએકફીજા વાભે ટીકી યહ્ા.ં ત્રણેમ જણા ંઘઘૂલાટા કયલા રાગ્મા.ં

ાચેંક લયાની લધ લટી ગઆ શતી. લાશણ, નલઘણ ને જાશર ભાન ખ મકૂીને પીભા ંયભતા ંથમા ંછે. ત્રણેમ છકયા ંળેયીભા ંને આંગણાભા ંધભાચકડી ભચાલે છે. નલઘણના ંનયૂતેજ જલાણમાના ચાદંા જેલા ંચડી યહ્ા ંછે. એભા ંએક રદલવ વાજંે અણરદય ગાભને વીભાડ ેખેટની ડભયી ચડી. દીલે લાટય ચડી તમા ંત જૂનાગઢ-લણથીથી વરકંીઓનુ ંદકટક અણરદયને ઝાેં દાખર થયુ.ં થાણેદાયે ગાભપયતી એલી ચકીફેવાડી દીધી કે અંદયથી ફશાય કઆ ચકલુમં પયકી ન ળકે. ઈતાયાભા ંએણે એક છી એક અશીય કભના ટેણરમાઓને

P a g e | 256

તેડાલી ઝયડકી દેલા ભાડંી, "ફર, દેલામત ફદડના ઘયભા ંરડમાવન ફા છે. એ લાત વાચી ?” તભાભ અશીયએ ભાથા ંધણુાલીને ના ાડી, "શમ ત યાભ જાણે; ભને ખફય નથી.”

“ફર, નીકય હું જીલતી ખ ઈતયડી દઆળ. શાથેગે નાગપણણયુ ંજડીળ.”

અશીયાણીનુ ંધાલણ ધાલેરા એકલચની મછુાાઓભા ંઅ દભદાટીથી પયક ન ડય. ણ વરકંીના થાણદાયને કાને ત ઝેય ફંકાઆ ગયુ ંશત ુ.ં રારચનાભામાા, કે દાલતની દાઝે એક ચંી અશીયે ખટુાભણ કયુું શત ુ.ં થાણદાયે દેલામતને તેડાવમ. દેલામતને ખફય ડી ગઆ શતી કે ઘય ફટી ગયુ ંછે.એને વરકંીએ છૂ્ુ,ં "અા દેલામત, તભાયા ઘયભા ંરડમાવન દીકય ઉઝયે છે એ લાત વાચી ?”

P a g e | 257

રૂેયી શકાની ઘ ૂટં રેતા ંદગુ ંભઢંુ કયીને દેલામતે ઈત્તય દીધ, "વાચી લાત, ફાા ! વહ ુજાણે છે. ભરક છતયમ જ નલઘણ ભાયે ઘેય ઉઝયે છે.”

અણરદય-ફડીદયના અશીય ડામયાના ંભઢા ંઈય ભળ ઢી ગઆ. વહનેુ રાગ્યુ ંકે દેલામતના ેટભા ંા જાગ્યુ.ં દેલામત શભણા ંજ નલઘણને દયીને દઆ દેળે. “અા દેલામત !” થાણેદાયે ભે‖ણુ ંદીધુ,ં "યાજાના ળત્રનેુ દૂધ ાઓ છ કે ?યાજનુ ંલેય ળીદ લશયુું ?વરકંીની ફાદળાશી શલરુદ્ધ તભે ટેરે ઉઠીને કાલતયા ંભાડંયા ંછે કે ?”

“કાલતરંુ શત ત વાચુ ંળા વારુ કશી દેત ?”

“તમાયે ?”

P a g e | 258

“ભાયે ત યાજબગ્ક્ત દેખાડલી શતી. રડમાવન દીકય ભાયે ઘયે ઉઝયત નથી. ણ કેદભા ંયાખેર છે. એ ભટ થાત એટલ ુહું ભાયી જાણે જ દયીને એની ગયદન વંકીયુનેં વોંી દેત. હું વંકીઓન લણૂશયાભી નથી.”

અશીય ડામયાને ભનથી અજ ઈલ્કાાત થઆ ગમ રાગ્મ. કંઆકને દેલામતના દેશના કટકે કટકા કયલાનુ ંભન થયુ.ં ણ ચગયદભ વરકંીઓની વભળેય લીંટાઆ લી શતી. તમાથંી કઆ ચવ દઆ ળકે તેભ નશત ુ.ં

“તમાયે ત ઝાઝા યંગ તભને, અા દેલામત ! યાજ તભાયી બગ્ક્તને ભરૂળે નરશ. નલઘણને તેડાલીને ભાયે શલારે કય.”

“બરે ફા ! ફઘડી ! રાલ દતકરભ ! ઘય ઈય કાગ રખી દઉં.”

P a g e | 259

દેલામતે ક્ષય ાડયા કે “અમયાણી, નલઘણને ફનાલી ઠનાલી યાજની યીતે આંશીં અ અલેરા અદભી શાયે યલાના કયજે.” લધભુા ંઈભેયુું કે “યા‖યખતી લાત કયજે.”

“યા‖ યખતી લાત કયજે !” એલી વયઠી બાાની વભસમાભા ંગજુયાતના વરકંીઓને ગભ ડી નરશ. વરકંીના વલાય શોંળે શોંળે તાના ધણીના ફાળત્રનુ કફજ કયલા દડયા. જઆને અશીયાણીને અશીયન વદેંળ દીધ. લશાણની ભા ફધુ ંછર લયતી ગઆ.

“શં - અં ફા ુ!ભે ત આ જ લાટ જઆને ફેઠા‖તા;ં આ રારચે ત છકયાને ઈઝેમો છે. લ્મ, તૈમાય કયીને રાવુ ંછં.”

P a g e | 260

એભ ડરેીએ કશલેયાલીને અશીયાણીએ અંદયના ઊંડા ઊંડા ઓયડાભા ંયભત યભતા લાશણને, નલઘણને ને જાશરને ત્રણેમ ફચ્ચાનેં દીઠા.ં”લાશણ! દીકયા! ઉઠય, આંશીં અલ ! તને તાય ફા કચેયીભા ંતેડાલે છે. રે, નલા ંલગૂડા-ંઘયેણા ંશયેાવુ:ં” એભ કશી વાદ દફાલી, આંખ લછૂી,એણે ેટના તુ્રનુ ંળયીય ળણગાયલા ભાડં્ ુ.ં તમા ંફાકીના ંફને્ન છકયા ંદડયા ંઅવમા ં:”ભા, ભને નરશ? ભાડી, ભને નરશ? ભાયેમ જાવુ ંછે બાઆ બેળં.” એવુ ંફરતા નલઘણ ઓશળમા ફનીને ઉબ યહ્. અજ એને શરેી જ લાય દુ:ખ રાગ્યુ.ં ફાશૈમાને ઓછં અવયુ.ં અજ સધુી ત ભા ડાફી ને જભણી ફેમ આંખ વયખી યાખતી શતી. ને અજ ભને કા ંતાયલે છે? લાશણબાઆને શશથમાય-રડમાય વજાલી ભાએ એના ગરે ચાય ચાય ફચ્ચીઓ રઆ, ચખા ચડરેા ચાદંરા વત જ્માયે લાવમ, તમાયે નલઘણ ઓશળમાે ભોંએ ઉબ. “ફેટા લાશણ !લે‖ર અલજે“એટલુ ંફરી ભા

P a g e | 261

ઓયડ ેથબંી યશી. એણે દીકયાને જીલતજાગત શતમાયાના શાથભા ંદીધ. એના શૈમાભા ંશજાય ધા વબંાઆ, ‖લાશણને છેતયીને લાવમ; અળયાધભાના ારન વાટુ.‖

“લ્મ, ફાા! અ રડમાવ લળંન છેલ્ર દીલ વબંાી લ્મ !” એભ ફરીને દેલામતે તાના ખાભા ંઅટી ડનાય વગા તુ્રની ઓખ અી. એને એક કયે અશીયાણી વાબંયતી શતી. ફીજી ફાજુએ દૂધભર ફેટડ શૈમે ફાઝત શત.”અમયાણી! ઝાઝા યંગ છે તને, જનેતા! તેં ત ખણમાન પ્રાણ કાઢી દીધ.‖

અશીય ડામયાએ છકયાને ઓખ્મ. દેલામતના ભઢાની એકેમ યેખા ફદરાતી નથી, એ દેખીને અશીયના ંશૈમા ંપાટંુપાટંુ થઆ યહ્ા.ં વરકંીના થાણદાયે છકયાને તમા ંને તમા ંલધેયી નાખ્મ. દેલામતે વગી આંખ વાભે દીકયાન લધ દીઠ; ણ

P a g e | 262

એની મખુમદુ્રાભા ંકમામેં ઝાખં ન દેખાઆ. તમા ંત ખટૂર અશીયએ વરકંી થાનદાયના કાન ફંક્ા કે :”તભે દેલામતને શજુ ઓખતા નથી. નક્કી એણે નલઘણને વતંાડય છે.”

“તમાયે અ શતમા કની થઆ ?”

“એના તાના છકયાની.”

“જૂઠી લાત, દેલામત ત શવત ઉબ શત.”

“દેલામતને એલા વાત દીકયા શત ત એ વાતેમને ણ વગે શાથે એ યેંવી નાખે. તાના ધભાને ખાતય દેલામત રાગણી શલનાન થ્થય ફની ળકે.”

"તમાયે શલે ળી યીતે ખાતયી કયળ ?”

P a g e | 263

“ફરાલ દેલામતની ધણણમાણીને, ને એના ગ નીચી અ કામેરા ભાથાની આંખ ચંાલ. જ ખયેખય અ એના ેટન જન્મ ભમો શળે, ત એ ભાતાની આંખભા ંાણી અલળે. તુ્રની આંખ ઈય ગ મકૂતા ંજનેતા ચીવ ાડળે.”

અશીયાણીને ફરાલલાભા ંઅલી. એને કશલેાભા ંઅવયુ,ં "જ અ તાય ફાક ન શમ ત એની આંખ ય ગ મકૂ.” દેલામત જાણત શત કે અ કવટી કેલી કશલેામ. એના ભાથાય ત વાતેમ અકાળ જાણે તટૂી ડયા.ં

ણ અશીયાણીના ઊંડા ફની દેલામતને અજ સધુી ખફય નશતી, એ ખફય અજે ડી; શવતે ભોંએ અશીયણીએ લાશનની આંખ ચગદી. સફેૂદાયને ખાતયી થઆ કે ફવ છેલ્ર દુશભન ગમ. દેલામતની પ્રશતષઠા નલા યાજના લપાદાય ટેર તયીકે વાતગણી ઊંચે ચડી.

P a g e | 264

ાચં લયવન નલઘણ જતજતાભા ંદંય લયવની લમે શોંચ્મ. એ યાજફાનુ ંપાટપાટ થતુ ંફ ત બોંમયાભાથંી ફશાય નીકલા ચાશત ુ ંજ શત ુ,ં ણ દેલામત એને નીકલા કેભ દે ! એક લખત ત નલઘણ જફયદસતી કયીને ગાડા ય ચડી ફેઠ. ખેતયભા ંગમ. દેલામત ઘેય નશત. ખેતયે શત. નલઘણને જઆને એને ફહ ુપા ડી. ણ છી ત આરાજ ન યહ્. વાભે જ વાતંી ઉભુ ંશત ુ ં; નલઘણ તમા ંશોંચ્મ. વાતંી શાકંલા રાગ્મ. થડ ેઅઘે ચારતા જ વાતંીના દંતાની અંદય જભીનભા ંકાઆંક બયાયુ.ં ફદ કેભેમ કયતા ંચાલ્મા નરશ. નલઘણ ભાટી ઈખેીને જુએ તમા ંત દંતાની અંદય એક શત્તનુ ંકડંુ બયાઆ ગમેલુ.ં ઊંચકાત ંઊંચકાત ુ ંનથી. જભીનભા ંફહ ુઊંડંુ એ કડંુ કઆ ચીજની વાથે ચોંટ્ુ ંશમ એભ રાગ્યુ.ં

P a g e | 265

બધુ ફાકે દેલામતને ફરાલીને ફતાવયુ.ં દેલામત વભજી ગમ.તે લખતે ત વાતંી શાકંી ફધા ંઘેય ગમા,ં ણ યાતે તમા ંઅલીને દેલામતે ખદાવયુ.ં અંદયથી વનાભશય બમાા વાત ચરુ નીકળ્મા. દેલામતે જાણ્યુકેં ―ફવ! શલે અ ફાકન વભ અલી શોંચ્મ‖

દેલામતે દીકયી જાશરના શલલાશ અદમાા. ગાભેગાભના અશીયને કંકતયી ભકરી કે ―જેટરા ભયદ શ તેટરા અલી શોંચજ, વાથે કે્કક શશથમાય રેતા અલજ.‖

શાડ વભા ંડીખભ ળયીયલાા, ગીયના શવિંશની વાથે જુદ્ધ ખેરનાયા શજાય અશીયની દેલામતને આંગણે જભાલટ થઆ. વહનુી ાવે ચકચકતા ંઢાર, તયલાય, કટાયી, બારા ંએભ કે્કક જડય શશથમાય યશી ગમા ંછે. કાટેરી કે બઠૂી

P a g e | 266

તયલાયના ઘાએ ણ વેંકડને કાી નાખે એલી એ રઢાની બગ વભી ભજુાઓ શતી. અખી નાત અણરદય-ફડીદયને ાદય ઠરલાઆ ગઆ. અા દેલામતની એકની એક દીકયીના શલલાશ શતા, અજે એ નાતના ટેરને ઘયાઅંગણે શરે જ લવય શત, એભ વભજીને ભશભેાનના ંજૂથ ઉતયી ડયા.ં દેલામતે તેડંુ ભકરેલુ ંકે, "ાઘડીન આંટ રઆ જાણનાય એકીક અમય અ વભ વાચલલા અલી શોંચજ.‖અશીયની અખી જાત હકૂી.

દેલામતે અખ ડામય બયીને કહ્ુ:ં”અ ભાયે શરેલશરે વભ છે. લી હું વરકંીયાજન સલાભીબક્ત છં. અજે ભાયે ઉંફયે વયઠના યાજાના ંગરા ંકયાલલા છે. બાઆઓ !એટરે અણે વહએુ ભીને જૂનેગઢ તેડંુ કયલા જાવુ ંછે.”

P a g e | 267

ઘડ ેવારંઢમે યાગં લેને શજાય અશીય ણગયનાયને ભાથે ચારી નીકળ્મા. અા દેલામતની ઘડીને એક ડખે જુલાનજધ નલઘણન ઘડર ણ ચાલ્મ અલે છે. યસતાભા ંગાભેગાભથી નલા નલા જુલાન જડામ છે. ગઢ જૂના રગી જાણ થઆ ગઆ કે દેલામત એની દીકયીના શલલશ ઈય વરકંીઓને તેડંુ કયલા અલે છે. વરકંીઓ ણ અ અશીય લણાન શલલાશ ભાણલા તરાડ થઆ યહ્ા. વરકંીઓના ંઠાણભા ંઘડાએં ખ ૂદંણ ભચાલી.

જૂનાગઢને વીભાડ ેજ્માયે વલય અલી શોંચ્મા, તમાયે ભશાયાજ ભેય ફેવતા શતા. ગાભેગભની ઝારય વબંાતી શતી. ગયલા ણગયનાયની ટકેૂટકેૂ દીલા તફકતા શતા.

P a g e | 268

દેલામતનુ ંલેણ પયી લળ્યુ ં“બાઆઓ, ઘડા ંરાદ કયી લ્મે એટરી લાય વહ ુશઠેા ઉતય. વહ ુતતાના ંઘડા-ંવારંઢમાના ઉગટા ફયાફય ખેંચી લા. ને શૈમાની એક લાત કશલેી છે તેને કાન દઆને વાબંી લ્મ.”

વમ ડ ેતમ વબંામ એલી મ ૂગં ધયીને અશીય ડામય ઠાવંઠાવં ફેવી ગમ. છી દેલામતે તાની ડખે ફેઠેરા દીકયા નલઘણને ભાથી શાથ ભેરીને છૂ્ુ ં“અને તભે ઓખ છ?” વહ ુચૂ યહ્ા.

“અ ડં ેજ રડમાવન દીકય નલઘણ. તે દી એને વાટે કામ એ ત શત નકરી નલઘણ; ભાય લાશણ શત એ. એ જઆ લ્મ વહ.ુ અ જૂનાણાના ધણીને.”

ડામય ગયલા ણગયનાયના ાણકા જેલ જ થીજી ગમ શત.

P a g e | 269

દેલામતે કહ્ુ,ં "અશીય બાઆઓ ! અજ અને વંકી યાજને શલલાનુ ંતેડંુ કયલા નથી જતા, ણ તેગની ધાય ઈય કારને નતરંુ દેલા જઆએ છીએ. ાછા અલશુ ંકે નરશ તેની ખાતયી નથી. દીકયી જાશરન શલલાશ કયલા હું અજ ફેઠ છં એ ત એક લવય છે. જાશરને હુ ંટાણે એલી કઆ ઠાયકે યણાવુ ં?અની ભા - ભાયી ધભાની ભનેરી ફન - ભને યજ વણે અલીને છેૂ છે કે શલે કેટરી લાય છે ?‖

દેલામતે નલઘણની ીઠ ઈય શાથ થાફડય, "જુલાન! ત ુ ંભદન ધણી છ. અજ તાયે શાથે યાજરટ કયાલલ છે. ઈયકટના દયફાયભા ંએક કાજૂનુ ંનગારંુ ડ્ુ ંછે. જ્માયે જમાયે ગયલા ણગયનાયની ગાદી રટી છે તમાયે તમાયે એ નગાયાના નાદ થમા છે. કૈંક જુગનુ ંએ ડ્ુ ંછે. વ લયવથી એ ફર ફેઠંુ

P a g e | 270

છે. અજ તાયી ભજુાઓથી એને દાડંીના ઘાલ દેજે. એક એક અમય ફચ્ચ તાયી બેયે છે.”

નલઘણના ંનેત્ર એ અંધાયાભા ંઝેી યહ્ા.ં અજ એણે શરેી પ્રથભ યૂી લાત જાણી. જુલાનના યભેયભભાથંી દૈલતની ધાયાઓ ફટલા રાગી. એણે તાની તેગ ઈય શાથ મકૂ્. લશાર બાઆ લાશણ તે રદલવે તાને વાટે કામ શત. તેનુ ંલેય યાતના ંઅંધાયાભાથંી જાણે કાયી ઉઠ્ુ.ં

“તમાયે શુ ં/ જે ભયરીધય !” દેલામતે વલાર છૂય.

“જે ભયરીધય !”ડામયાએ ફર ઝીલ્મ. કટક ઉડ્ુ.ં દેલામતે ઘડી તાયલીને નલઘણન ઘડ અગર કયાવમ. તે છલાડ ેશાકંત શાલ્મ.

P a g e | 271

ગીયકાઠંાન અશીય ડામય અજે તેડ ેઅલે છે, ઈયકટના દયલાજા ઈઘાડા પટાક ભેરામા. વરકંીઓના ભલડીઓ ગીયના યાજબક્ત વાલજને ઝાઝા ંઅદયભાન દેલા વારુ ખડા શતા. શજાય અશીય ઈયકટભા ંઈકી યહ્ા, ને ભટા કઆ ગ્ગ્નકંુડ જેલડંુ નગારંુ વહનુી નજયે ડ્ુ.ં

”અા ! અલડંુ ભટંુ અ શુ ંછે ?”નલઘણે ળીખવમા મજુફ વલાર કમો.

“ફા ! આ યાજનગરંુ. આ લાગે તમાયે યાજરટ થામ.”

“એભ ? તઆં ત ઠીક !” કશી નલઘણ ઠેકી ડય. દાડંી ઈાડીને ભડંય ધડવૂલા: યદીફાભ !યડીફાભ !યડીફાભ ! ઈયકટના ગુફંજ ગાજ્મ. ગયલ ધણધણી ઉઠય. ડીકડી લાલભાથંી વાભા લાજ ઉઠયા, દીલારે દીલાર ફરી કે ―અવમ ! અવમ ! કાદૂત અલી શોંચ્મ !” ને છી દેકાય ફલ્મ. શજાય

P a g e | 272

અશીયની દૂધભર ભજુાઓ તેગબારે તટૂી ડી. અંધાયી યાતે ઈયકટભા ંવરકંીઓના રશીની નદીભા ંાળેય ાળેયન ા‖ણ તણામ.

પ્રબાતને શય નલઘણને કાે યાજશતરક ચડાયુ.ં અશીયના ંથાણા ંઠેયઠેય ફેવી ગમા.ં “શા ં! શલે ભાયી જાશર દીકયીન શલલાશ રૂડ રાગળે. ભાયી જાશરના કન્માદાનભા ંશલે ભને સલાદ અલળે. દીકયીન વણરમાત લીય લઢાણ ને એભા ંદીકયી કે્ સખેુ વવંાય ભાડંા !ફા, વયઠના ધણી ! શલે ત ફનના શાથે શતરક રેલા અણરદય ધાય.”

જાશરફશને વવંશતમા નાભના જુલાન અશીયની વાથે ચાય પેયા પયી. રીલડુ ેભાડંલે વયઠન ધણી ઉઠીને રગન ભાણલા ફેઠ. જાશરે બાઆને રટરાવમ. બાઆએ શાથ રાફં કમો: “ફે‖ન ! કાડાની કય અલી છે.”

P a g e | 273

જાશર ફરી, “અજ નરશ, લીયા ભાયા ! ટાણુ ંઅવમે ભાગીળ. તારંુ કાડંુ અજ કાઆં શમ ! તાયા કાડાનુ ંશુ ંએલડંુ જ ભાતમભ છે ભાયે?” નલઘણ વભજી ગમ. ફશનેન ંલાયણા ંાભીને એ જૂનાગઢ ગમ. જતજતાભા ંવયઠ કડ ેકયી.

દવ-ફાય લયવન ગા નીકી ગમ છે. દેલામત ફદડ ને અશીયાણીના દેશ ડી ગમા છે. દીકયી જાશર ને જભાઆ વવંશતમ તાન ભાર ઘીને યમરુકભા ંઉતયી ગમા ંછે. વયઠભા ંએલ દુકા પાટય છે કે ગામ ભકડા ચયે છે. ગાભડા ંઈજ્જડ ડયા ંછે. ભારધાયીઓના ંભલાડા,ં કઆ ભાલે, કઆ શવિંધભા ંને કઆ ગજુયતભા ંનખનખા ંલાઢંય રઆ રઆ દુકાર લયતલા નીકી ડયા ંછે.

નલઘણની ત શલે ચીવી ફેથી શતી. ભજુાઓ પાટપાટ થતી શતી. ધીંગાણા ંશલના ધયાઆને ધાન ખાવુ ંબાલતુ ંનશત ુ.ં વયઠની ભશૂભભાથંી ળત્રઓુને એણે

P a g e | 274

લીણીલીણીને કાઢયા છે. ગયલાન ધણી નલા નલા યણવગં્રાભ ગતે છે, બારા ંબેડલલા અલનાય નલા ળત્રઓુની લાટ જુએ છે. ગીયની ઘટાટ ઝાડીઓભા ંઘડરા ંઝીંકી ઝીંકી વાલજના શળકાય ખેરે છે. કયાડ, શાડ ને બેખડનુ ંજીલતય એના જીલને પ્મારંુ થઆ ડ્ુ ંછે. રશયણ્મ ને યાલર નદીના કાઠંા નલઘણના ઘડાના ડાફરા શઠે ખ ૂદંામ છે. નાદંીલેરા ને લાવંાઢની ડંુગયભા નલઘણના ંગરાનેં ―ખભા ! ખભા ! કયતી ધણેણી શારે છે. વાલજ-દીડાની ડણક, ડંુગયાની ટકેૂટકૂ ઈય ઠેકાઠેક, ને ઘઘુલાટા વબંાલીને તાની બેખડ ઈય યા‖ને ઢાડતી નદીઓના થ્થય-ઓળીકા;ં એ ફધા ંજુલાન નલઘણના જફનને રાડ રડાલી યશરે છે. એલા વભમભા ંએક રદલવ એક ચીંથયેશાર અદભી ઈયકટને દયલાજે આંટા દેલા રાગ્મ. એને અંદય દાખર થવુ ંશત ુ.ં શયેેગીયે તેને ટકાવમ, "શુ ંકાભ છે?”

P a g e | 275

“ભાયે યા‖ને રૂફરૂ ભવુ ંછે ?”

“યા‖ને ડંયને? રૂફરૂ ભવુ ંછે? તાયે ણબખાયડાને? “વહ ુણખણખમાટા કયલા રાગ્મા.

“ભાયે યા‖ને વદેંળ દેલ છે. ઢીર કયલા જેવુ ંનથી. યા‖ને ઝટ ખફય અ.”

ભાણવએ એને કાર ગણીને કાઢી મકૂ્ . ણ એ અદભી ખસમ નરશ; એને એક તયકીફ શાથ રાગી. દડય ગમ ણગયનાયના ળેાલનભા.ં ફફતા કાની લચ્ચે ણ જે ઝયણાને કાઠેં થડા ંથડા ંરીરા ંખડ ઉગેરા,ં તમા ંજૈઆ શોંચ્મ. બાયી ફાધંીને ઈયકટને દયલાજે ઉબ યહ્.

નલઘણના ઘડાના ઠાણણમાઓ દડયા :”એરા, એ બાયી ભને લેચાતી દે! ભને દે ! ભને દે ! એલા કાય ડયા. વહનેુ યા‖ના નખા નખા ઘડાની ભાલજત વાયી

P a g e | 276

કયી દેખાડલી શતી. એલા કાભા ંતતાના ઘડાને રીરલણી ઘાવ નીયલાની શોંળ કને ન શમ ?

ણ બાયી રાલનાયને જાણ થઆ ચકૂી શતી કે વહ ુઘડાભાથંી ઝડ ઘડ નલઘણન ભાનીત શત. વાત—વાત રદલવે યા‖ ઝડાનુ ંઠાણ તાવલા અલત. તમા ંભાયે બેટ થળે એભ વભજીને એ ણબખાયી તમા ંજ બાયીઓ રાલત શત. ઝડા ઘડાને ખીરે એ વાતભા રદલવે વલાયે લાટ જત ઉબ યહ્.

જુલાન નલઘણ જેલ ઝડા ઘડાની ાવે અવમ તેલ જ અ જાણ્મ અદભી વાભ જઆ ઉબ યહ્.‖યાભયાભ‖ કમાા. નલઘણે ભીટ ભાડંી. ણવાય એલી રાગી કે જાણે અને ક્ાકં એક લાય દીઠેર છે. “યાભયાભ, બાઆ! કણ છ? ક્ાથંી અવમા છ?”

P a g e | 277

અદભીએ કાઆં જ ફલ્મા શલના તાના ભાથાફધંણાના રીયાભા ંભરખ યતનની ભાપક જતનથી ફાધેંર એક કાગન કટક કાઢી યા‖ના શાથભા ંઅપ્મ. ભેરાઘેરા યેાઆ ગમેર ક્ષયને યા‖ ઈકેરલા રાગ્મ. કાગના રખાણ ઈય આંસનુા છાટંા છંટલાઆ ગમા શતા. યા‖ની આંખ ચભકી ઉઠી. એના શઠ લાચંલ રાગ્મા. શરે વયઠ લાચં્મ :

ભાડંલ ભાયે ભારત, (તે દી) ફધંલ, દીધેર ફર, (અજ) કય કાડની કય, જાશરને જૂનાણા ધણી !

[શ ેફાધંલ, તે રદલવે ભાયા રગ્નભડં નીચે ત ુ ંભશારત શત તે લેા તે ભને કાડંુ ભાગલા કશલેુ,ં ભેં કશલેુ ંકે ટાણુ ંઅવમે ભાગીળ. શ ેજૂનાગઢના ધણી, શલે અ ફશને જાશરને કાડંુ કયલા અલી શોંચજે.]

P a g e | 278

“ફન જાશરન કાગ ?” નલઘણે જુલાનની વાભે જયુ,ં “કણ, વવંશતમ ત નરશ !”

જુલાનની આંખભા ંઝઝણમા ંશતા.ં એ ફર ઉબ યહ્.

“તાયી અ દળા, બાઆ !” કશીને નલઘણ વવંશતમાને બેટી ડય.

”અ શુ ંછે ? તુ ંકેભ કાઆં કશતે નથી ?‖

“કાગ જ ફધુ ંકશળેે.”

નલઘણે અગ લાચં્યુ,ં વયરઠમાણી ફશનેે વયઠા રખીને ભકલ્મા શતા, એક છી એક કેલા કાયભા ઘા કમાા છે ફશનેે;

P a g e | 279

નલઘણ, તભણે નેશ, (ભે) થાનયલ ઠરયમા ંનરશ, (કાઈં) ફારક ફાળ્મ લ્મે, ણધાવમા ંઉઝમાું ભે .

[શ ેલીયા નલઘણ, તાયા ઈયના સનેશને રીધે ત હું ભાતાના થાનરા (સતન) ઈય ટકી નશતી. તને ઈછેયલા વારુ ત ભાએ ભને ઝોંટીને અઘી પગાલેરી. એભ હું મ ધાવમા શલના ઈછયી. એભા ંભારંુ ફાણ ળી યીતે ફરલતં ફને ? હું અજ ઓશળમાી ફેઠી છં.]

નલઘણને ફાણ વાબંયુું. “ને, શ ેફાઆ !

તુ ંઅડ ભેં અશમ, લાશનભામર લીય, વભજ્મ ભામં ળયીય, નલઘણ નલવયઠધણી !

P a g e | 280

[તાયી અડ—ેતાયી યક્ષા ખાતય—ત ભેં ભાયા ભાડીજામા બાઆ લાશણની શતમા કયાલી શતી. શ ેનલ વયઠના ધણી નલઘણ, તાયા અંગભા ંઅ લાત ત ુ ંફયફય વભજજે!]

ણ શુ ંફન્યુ ંછે ? ફે‖નડી ઈય ળી શલત ડી છે? ફશને અજ અલા ંઅકયા ંવબંાયણા ંકા ંઅગ ધયી યશી છે ? છીન વયઠ લાચં્મ:

તુ ંન‖તે જે નઆુ, તે ત ુ ંહતેુ હઆુ ! લીય, લભાવી જમ, નલઘણ નલવયઠધણી !

[શ ેલીયા !ત ુ ંશલચાય કય કે તાયા જેલ બડ બાઆ જીલતા ંછતા ંઅ ફધુ ંઅજ ભાયી ઈય લીતી યહ્ુ ંછે કે જે ત ુ ંનશત તમાયે કદી જ નશત ુ ંબગલવુ ંડ્ુ.ં શલધાતાના કેલા લાકંા રેખ !]

P a g e | 281

“શ ેબાઆ !

કલેૂ કાદલ અશલમા, નદીએ ખટૂયા ંનીય, વયઠ વડતા ડય, લયતલા અવમા, લીય !

[વયઠ દેશભા ંસડુતા કા ડય. નદીભા ંને કલૂાભા ંનીય ખટૂી ગમા.ં ભાયા ંઢયને કઆ અધાય ન યહ્, એટરે ભાયે બેંવ શાકંીને ેટગજુાયા વારુ છેક આંશીં શવિંધભા ંઅલવુ ંડ્ુ.ં]

“આંશીં ભાયા ળા શાર થમા છે ?”

કાફણરમા નજરંુ કયે, મુગંર ને શભમા,ં શયાણ ઈય શમા,ં નલઘણ નીકામે નરશ.

P a g e | 282

[ભાયા ઈય અજે કાબરુી, ભગર ને મવુરભન શભમાઓંની ભેરી નજય ડી છે. એ રકની ચકી ભાયા ઈય મકુાઆ ગઆ છે. અજ અ સયુ ભાયા ઈય (છાતી) ઈય ડયા છે. ભાયાથી ફશાય નીકામ તેભ નથી યહ્ુ.ં કાયણ કે,]

નરશ ભવાે ભાલર, નરશ ભાડીજામ લીય, વધંભા ંયકી સભુયે, શારલા ન દે શભીય.

[ભને શવિંધના મળુરભાન યાજા શભીય સભુયાએ આંશીં યકી યાખી છે. શારલા નથી દેત. એની દનત કડૂી છે. ને હું અજ વશામ છં, કેભકે ભાયે નથી ભવાભા ંલશાર (ભાભ) કે નથી ભાયે ભાન જણ્મ બાઆ. એટરે જ ભાયી અ ગશત ને !]

P a g e | 283

નલઘણ લાચંી યહ્. ડક ડક એના ંનેત્રભાથંી આંસ ુદડલા રાગ્મા.ં ફશનેને ભાયી ાતંીનુ ંઅટલુ ંફધ્યુ ંઓછં અવયુ ં! કેભ ન અલે ! અજ ફશનેને દેશની કેલી લરે થઆ શળે !

નલઘણે વવંશતમાને એકાતંભા ંરઆ જઆને અખી લાત છૂી. વવંશતમએ ભાડંીને થ-આશત કશી: “ભાર રઆને ભે જગંરભા ંનદીકાઠેં નેવ નાખીને ડયા ંશતા.ં ભે વહ ુચાયલા નીકેરા. લાવેંથી જાશર તાલકાઠેં નશાતી શતી. શળકાયે નીકેરા શભીય સભૂયાએ જાશરના ંરૂ નીયખ્મા.ં શભેની ાટય વયીખા વયરઠમાણીના લાવંા ઈય લાસરુક નાગ ડય શમ તેલ વલા લબંન ચટર દીઠ. અશીયાણીના ંગયા ંગયા ંરૂ દીઠા;ં શાડતુ્રીની ઘાટીરી કામા દીઠી; સભૂય ગાડંતયૂ ફની ગમ. જયાલયીથી શલલાશ કયલા અવમ. એની ાવે યંાય પજ શતી, ભે વહ ુસનૂમનૂ થઆ ગમા ંણ જાશરે જુગ્ક્ત લાયી,

P a g e | 284

'ભાયે છ ભરશનાનુ ંશળમવ્રત છે. ભાતાની ભાનતા છે. છી ખવુીથી સભૂયા યાજાનુ ંટયાણીદ સલીકાયીળ.‖ એવુ ંકશી પવરાલી છ ભાવની ભશતેર ભેલી. અ કાગ રૈ શીં ભને ભકલ્મ છે. હું છાનભાન નીકી અવમ છં. લધ શલે ઓછી યશી છે. છ ભરશના યૂા થમે ત જાશર જીબ કયડીને ભયળે, ાીને શાથ નરશ ડ.ે”

લીય નલઘણ ફશનેઇ લશયે ચડય. ભદના ધણીએ નલ રાખની વેનાને શવિંધ ય ચરાલી.

[1] નલરાખ ઘડ ેચડય નલઘણ સભુયા-ધય વલ્લ્ડ,ે વય વાત ખબ, ળે વલ, ચાય ચકધય ચલે

P a g e | 285

અ છંદ વાયવી નાભન છે, લરુલડી નાભની ચાયણ દેલી કે જેણે નલઘણને શવિંધ ય ચડાઆ રઆ જલાભા ંવશામ કયી શલાનુ ંકશલેામ છે.તેની સતશુતનુ ંઅ લીયકાવમ છે. ને એભા ંનલઘણ-લરૂલડીના ભેાન આશતશાવ વકંામ છે. અ કાવમની એક છી એક કડી ટંકાતી અલળે. ―નલ રાખ ઘડા‖ના વૈન્મની લાત તયગુ્ક્તબયી રાગે છે.

ણરૂ અમ ળધં ઈય ા ંયજ અંફય ડી, નતમ લા ંનલા ંરદમ નયશી, લા ંયૂણ લરૂલડી !

[સભૂયાની ધયતીને યલા વારંુ નલઘણ નલરાખ ઘડ ેચડ્ત. એ વેનાના બાય થકી વાત વાગય ખબળ્મા, ળેનાગવલળ્મ ને ચાય ખડંડગભગ્મા, અલે રૂે જ્માયે નલઘણ શવિંધ ઈય અલત શત તમાયે ધયતીની ધૂગગન ય ચડી

P a g e | 286

શતી. શ ેલાળ શલનાના(ંભખૂ્મા)ંભનષુમને લાળ(યાતનુ ંબજન ) યૂનયી દેલી લરૂલડી, શ ેનયા ળાખના ચાયણની દીકયી (નયશી) તાયે પ્રતાે અભ થયુ.ં]

બેા બરબરા લીયબદ્ર છે. નલઘણન વા મ યભાય છે. કાઝા પયળી બાટ છે: ગીયના ળાદૂા અશીય છે :ચડુાવભા જદુલળંી યજતૂ છે : યા‖ની ધભાફશનેના ંશળમ યક્ષલા વારુ વાયી વયઠ ઉભટી છે. નલજલાન નલઘણ તાના ઝડા ઘડા ઈય ફેઠેર છે. ને--

વહનુા ંઘડા ંભાયગે ચાલ્મા ંજામ જ ને ! અડફીડ શારે લીયાની યઝડી યે રર !

વહનુા ંઘડા ંાણી ીતા ંજામ જ ને ! તયવી શારે લીયાની યઝડી યે રર !

P a g e | 287

એ દુ:ખી ફશનેના બાઆનુ ંગીત જાણે ઝડ ઘડ બજલી યહ્ છે. શલભાવણના ઊંડા ઊંડા દરયમાભા ંઉતયી ગમેર નલઘણ ફશનેની લધે શોંચાડળે કે નરશ તેની રપકય કયે છે ને ઝડ ઘડ ણ જાણે કે ધણીની એ ણચિંતાને વભજે છે. એકરલામ ચારે છે. ભાગે ાણી ણ ીત નથી.

એલાભા ંએક રદલવ ફયની લેાએ એક નેવડાનુ ંઘટાદાય ળીળં ાદય અવયુ.ં ભયરા ને ઢેરડીઓ ઢૂંગે ઢૂંગે ચણે છે. અવાવથી ગામના ંગાનંી ટકયીઓના યણકાય વબંામ છે. વહનેુ ચફં થામ છે કે અ શુ ં! અખી વયઠ વગી ઉઠી છે તેભા ંઅ ળીત રીલુ ંસથાન ક્ાથંી ?અવાવ ફીજુ ંકઆ ભાનલી નથી. તાજી નાશીને નીતયતી રટ ઝરાલતી વાત નાની નાની ફશને લડને થડ ે―ઘરકી ઘરકી‖ ની યભત યભી યશી છે. વાતેમ અંગે કાી રફડીઓ ઓઢી છે.

P a g e | 288

[2] ફાયતુ યભલા લેળ ફાે નેવહુંતે નીવયી, ભાશળે ડાડ, ળે નાન,એશ ફઈ ખ ઉજી, દેળત નલઘણ જભત જણદન, ચાડય છટી ચરુલડી, નતમ લા ંનલા ંરદમણ નયશી, લાંયૂણ લરૂલડી !

[ફા લેળે ફશનેણીઓની વાથે યભલા એ નેવડાભાથંી કણ નીકી છે ?ભશળે જેન દાદ થામ, ળેનાગ જેને ભાતાભશ થામ, એ યીતે ભાતૃક્ષને શતૃક્ષ ફેઈ જેના ઈજા છે ને જેણે નાની ળી કુયડી ચરેૂ ચડાલીને દેળશત નલઘણને તે રદલવે જભાડય. તે ત ુ ંજ શતી, શ ેઅઆ લરૂલડી ! ભખૂ્માને લાળ કયાલીને, શ ેસલુાદનાયી !]

“અ કન નેવ? “નલઘણે વાથીઓને છૂ્ુ.ં

P a g e | 289

“અ ખડન નેવ, વાખંડા નયા નાભના ચાયણન.”

તમા ંત વહનુી નજય વૈન્મની વન્મખુચારી અલતી એક કન્મા વાભે ભડંાઆ ગઆ. કડંુૂ રૂ, કા લાન, કાા કાા રઢા જેલા અગરા ફે દાતં ફશાય નીકી ગમેરા, કાી રફડીના ઓઢણાથી મખુમદુ્રા શલળે લશયી રાગે છે, ણ ચારી અલે છે ધીયા ંધીયા ંભક્કભ ડગરા ંભાડંતી. ગગડતા વાગયની તપાની બયતી જેલી વેનાન ણ એને બ નથી. કયડી અંગાય ઝયતી આંખલાા ડછંડ શશથમાયધાયી જદ્ધાઓ જાણે એને ભન ભગતયા ંછે. સ્ત્ર-ળસ્ત્ર જાને એને ભન ાયણાભા ંયભલાના ઘઘૂયા, ધાલણી ને ટરાકડીઓ છે, એલી એક ગાભડાની કુભારયકા, નીતયત ચટર ઝરાલતી, રફડીના ચાયેમ છેડા છૂટા ભેરતી, શાથ શીંડતી, વાભે ગરે ને વભી ચારે ચારી અલે છે.

P a g e | 290

“એ ફાઆ, તયી જા! છેટી તયી જા !” એલ ચાવક કઆએ કટકભાથંી કમો.

તમે કન્મા ચારી અલે છે, ભાયગની લચ્ચલચ, ભોં ભરકાલતી વાભે ફાયતૂ વાથે નેવભાથંી ફઈ ખ દેળશત ચડાલીને, કુરડી રગરગ અલી ગઆ. ભખયે ચારતા નલઘણે ઝડાની લાઘ ખેંચી. શાડ જેલડ ઘડ થબંી ગમ. કન્માએ અલીને અઘેથી ફે શાથે નલઘણના ંલાયણા ંરીધા,ં "ખભા, ભાયા લીય ! નલ રાખ રફરડમાણયુનંા યખલાા તને !”

“કણ છ તભે, ફન ?” નલઘણે છૂ્ુ.ં

“હું ચાયણની દીકયી છં. ભાયા ફાનુ ંનાભ વાખંડ નય. આંશીં ભાય નેવ ડય છે. ભારંુ નાભ લરૂલડી.”

P a g e | 291

“તભે તે જ અઆ લરૂલડી ! અટરા ંફા છ તભે, અઆ! હું ત ઓખી ન ળક્.” એભ ફરી, નલઘણે ઘડીન છેડ અંતયલાવ નાખી (ગે લીંટાી ) શાથ જડી ભાથુ ંનીચે નભાવયુ.ં

“શા ંશા,ં નાયા લીય ! ફવ, એટલુ ંજ. ગયલાના યખેલારનુ ંભાથુ ંલધાયે ન નભે.” એભ કશી કન્માએ શાથ રફંાવમા. નાનકડા શથ યા‖ને ભાથે આંફી ગમા. ભીઠડા ંરીધા.ં દવેમ આંગીઓના ટાચકા ફટયા.

કટકના ભાણવભા ંલાત ચારી : અ અઆ લરૂલડી, દેલીન લતાય, જન્મ્મા ંતમાયે અગરા ફે દાતં રઢા જેલા કાા ને ભઢંુ ણફશાભણુ ંદેખીને એને ડાકણ ગણી વગાએં બોંભા ંખાડ કયીને બડંાયી દીધેર. ફા વાખંડ નય જૂનેગઢ શતા

P a g e | 292

તમા ંઅઆ વણે અવમા ંકે ―ભને દાટી છે, અલીને ફશાય કાઢ.‖ ફાે અલીને જીલતા ંખદી કાઢેરા,ં કદરૂા ંખયા ંને, એટરે નાભ લરૂડી (ન રૂડી ) ાડ્ુ.ં

“ફા !” કન્મા ફરી, ”ઉતય શઠેા, શળયાભણ કયલા.”

“અઆ ! હું ફહ ુજાડ ેભાણવે છં, તભાય નેવ યટરે ગે નરશ. ને ભાયે ગવુ ંછે ઠેઠ શવિંધભા,ં ફે‖ન જાશરની લાયે. નીકય ભાયી ફે‖ન જીબ કયડળે.”

“ફધી લાત હું જાણુ ંછં, લીયા ! ને હુ ંત ુનેં તાયી લધ નરશ ચકુાવુ.ં ફનળે ત વશામ કયીળ. એકટંક આંશીં ય રઆને છી વહ ુચડી નીક. તભાયી પતેશ થાળે. ધયભના યખેલા !”

“ણ અઆ ! ભારંુ ભાણવ જાડંુ છે. તભાય નાનકડ નેવ—“

P a g e | 293

“ણ તભને નેવભા ંકણ રઆ જામ છે? અ વાભે લડરાને થડ, ભે વાતેમ ફન્યુ ંજભણબાતા ંકયીએ છી તમા ંજ શળયાભણી કયાલલી છે તભને વહનેુ.”

નલઘણને અ ફારચેષટા ઈય શવવુ ંઅવયુ:ં”અઆ, ભાપ કય ત ઠીક.”

લરૂલડીએ ઝડા ઘડાની લાઘ ઝારી, "નશીં જાલા દઉં. તભને નલ રાખને ભખૂ્માતયસમા જાલા દઆને શુ ંભે વાત ફન્યુ ંજભણબાતા ંખાશુ ં? શતશથ ભાયે આંગણેથી ન્ન લગય કેભ જામ, લીયા ભાયા ! શલચાય ત કય !”

ભખયે એલી યકાઝક ચારી યશી છે. નલ રાખ તરયિંગ ડાફરા છાડતા ને રગાભ કયડતા ધયતી ય છફી ળકતા નથી. કટકના જદ્ધાઓ ણ અકા થૈઆ યશરે છે, તે લેા કટકની છલાડનેા બાગભા-ં-

P a g e | 294

[3] દ લાટ લશતેે રકમ દ્વીણ થાટ કુણ વય થબંલે ? ભખ નાટ ફલ્મ જાટ ભત વે, શાટ ફરશટ કણ હલેુ ?

પેયલે ણ દન બાટ પડચી, ઘાટ લે તે ઘડી, નતમ લા ંનલા ંરદમણ નયશી, લાંયૂણ લરૂલડી !

દ લાટ લશતેે રકમ દ્વીણ થાટ કુણ વય થબંલે ? ભખ નાટ ફલ્મ જાટ ભત વે, શાટ ફરશટ કણ હલેુ ?

પેયલે ણ દન બાટ પડચી, ઘાટ લે તે ઘડી, નતમ લા ંનલા ંરદમણ નયશી, લાંયૂણ લરૂલડી !

P a g e | 295

[જે લખતે યસતાભા ંવેના થબંી ગઆ તે લખતે પડચી નાભન એક બાટ રશકયભાથંી તાનુ ંભોં જયા ભયડીને, ત્રાવંી નજયે લરૂલડી વાભે જત જડબદુ્ધદ્ધના ંખયાફ લચન કાઢલા રાગ્મ: ―એલી તે ળી જરૂય ડી છે કે અખુ ંરશકય એક નાની છકયીને ખાતય થબંી ગયુ?ં તે શુ ંકઆ લેાયીની દુકાન છે કે નાજ રેલા અણે ઉબા યહ્ !”એલા ંતછડા ંલચન ઈચ્ચાયતા ંજ પડચી બાટનુ ંભયડામેલુ ંભોં એભ ને એભ યશી ગયુ.ં વીધુ ંથયુ ંજ નરશ. ળા ભાટે એભ થઆ ગયુ ંતેની પડચીને ખફય ન ડી.]

ળબ્દાથા:દ=રશકય, દલીણ= દુલેણ, ખયાફ લચન, થાટ=વેના, કુણવય=કના વારુ,ભખ=મખુ, નાટ=ખયાફ, જાટ=જડ, જાડી . ભત=બદુ્ધદ્ધ, ણદન=એ રદલવે

નલઘણ અવાવ નજય કયે છે.”અઆ !આંશીં ભાયા ંઘડાનેં ાણી ણ—”

P a g e | 296

“ાણી છે, ફાભ છે. અ દખે જ ભટ ધય ડય છે. ઘડાને ાણી ઘેય, છાતીબડૂ ધભાય. ભાતાજીએ ખટૂ ાણી બમાું છે.ભાયી ભેણખયુ ં[બેંવ] વારુ. નીકયત ભે ભારધાયી આંશીં યશી કેભ ળકીએ ? ભે ત જના ંજીલ છીએ, લીયા ભાયા !”

કાા વગતા દુકા લચ્ચે ણ વયઠભા ંકુદયતે એક ભટ ઊંડ ાણીધય આંશીં વતંાડય છે. ચભેય ફતી રા લચ્ચે આંશીં રીરાડંુ છે, શરયમાી લડઘટા છે; શતેપ્રીતાા ંઅલા ંભાનલીઓન લાવ છે. કઆક પ્રતાી ફાકી રાગે છે.

એલ શલચાય કયતા નલઘણે ઝડાની યકાફ છાડંી. વહનેુ ઘડા ંઘેયલા ને ધભાયલા હકુભ કમો. ફધા નાશીધઆ ટાઢા થમા. નજય કયી ત ઘરકીભા,ં

P a g e | 297

નાનકડા ચરૂા ઈય છ ફશને કુયડીઓ ચડાલીને ભાશંીં દૂધ-ચખાની ખીય યાધેં છે.

નલઘણના ભનાભા ંશત ુ ંકે શઠીરી ચાયણ-તુ્રીઓના ંભન ભનાલીને એની પ્રવાદી રઆ ચડી નીકશુ.ં

“લ્મ ફા ! ગંતભા ંફેવી જાલ !” એભ કશી લરૂલડીએ ફશનેને શાકર કયી:”ફન ળલદેવમ ! ઠાભડા ંત ન ભે. અ લડરાના ંાદં ાડી રઆએ.” એભ કશી ળલદેવમ કછટ બીડીને કડકડાટ લડરા ય ચડી ગઆ.

[4] ળલદેલ ફે‖નડ, અ વભલડ, ચજ યાખણ લડ ચડી, ત્રાવા ંકીધા ંાન ત્રડી, ઘણુ ંવભવય તણઘડી.

P a g e | 298

ચજ=અફરૂ, ઘણુ=ંભોંઘુ,ં દુકાનુ,ં વભવય=વલંતવય લયવ.

તમ કા લયલડ ધ્રે કટક, રકમા તપૃ્તા કરૂડી, નતમ લા ંનલા ંરદમણ નયશી,લાંયૂણ લરૂલડી ! તમ=તાયી, ધ્રે=ધયાલી, તપૃ્ત કયી દીધા ં

[તાની વભલમની ફશનેણી ળલદેવમ અફરૂ યાખલા ભાટે લડરે ચડી. ડા ઝારીને શરાલી .ાદંડા ંખમાા. તેના તાવંા ં(લાટકા) ફનાવમા. તે લેાએ દુષકા લા શત ુ ંછતા ંણ, શ ેલરૂલડી, તાયી કા થકી તેં એક કુરડીભાથંી અખા કટકને ધાનથી ધયવયુ]ં

ગંત ફેવી ગઆ. ાદંડા ંઈય નાની કુભારયકાઓ ીયવલા રાગી. નાની કુરડીઓભા ંવૅ‖ યુાઆ. વહનેુ ધાન શોંચી લળ્યુ ં

P a g e | 299

ખટ સુદંયચગરી ખડી વાલ લાઆ વપે્ર, ભયખટ ફયંગ ભેં, તેં લાકણમ લરૂલડી !

ખટ=છ, સુદંય=રૂડી ચગરી= ચગુરી-ચાડી .‖ચાડી‖ળબ્બ્દ ચાયણી બાાભા ં―ચડાલી‖ એ થાભા ંલયામ છે. ખડી= ઉબી યશી, વાલ=વાદ, વપે્ર=પ્રીતથી, ભય=ત્રણ, ખટ=છ, ફયંગ=રાખ, ભેં =ધન, નલરાખ ઘડવેલાય લા નલઘણ.

[શ ેલરૂલડી, ચરૂા ય ચરુડી ચડાલીને તેં પ્રીતથી શળયાભણ કયલા નલઘણને ફરાવમ.]

કાજકા ંધડ ધડ કટક, ાશડકી !ખે, ચારી ચોં કયે, રૂાી ! દેલા યજક.

P a g e | 300

ાશડકી=ાડા= શલબાગ, ચાયન જાશતન વાડા ત્રણ ાડા છે તેભા ંપ્રથભ ાડ. નયા ચાયણન કશલેામ છે. લરૂલડીના શતા નયા શતા. આંશીં ―ાશડકી‖ ળબ્દ લરૂલડીને વફંધીને લયામ છે. ાશડકી=નયા ચાયણની તુ્રી. ખે=તેં ષમા. ધડ ધડ કટક= વૈન્મના પ્રતમેક ળયીયને, થાાતૌ અખા વૈન્મને.

[શ ેનયા ચાયણની તુ્રી, તેં નલઘણના અખા વૈન્મને ષયુ.ં ઈતાલ કયીને ત ુ ંતયી ળગ્ક્ત ફતાલલા ચારી.]

ઘડાધય લરૂલડી, નલઘણ ગયનાયા, શળયાભણ વેલુ ંરકયુ,ં જે તે જનલાયા !

P a g e | 301

[શ ેલરૂલડી, તેં ણગયનાયનાથ નલઘણના ંઘડાનેં ાણી ીલા વારુ ઘડાધય નાભની નદી ફનાલી, ને શળયાભન (જભણ)ભા ંતેં ફયકત યૂી, તાયા એ લતાયની જમ શજ !]

અઆ ઈતયતી, કાવેંરી ાખંા રકમા, લાના ંલયણ તણા,ં તેં લધામાા લરૂલડી !

[શ ેભા, ચાયણજાશતરૂ લાવણ ઈય જે કીશતિરૂ કંટેલા શત,. તે ઘણા રદલવ સધુી વતરૂી કવટીના તાથી ઉતયી ગમ શત: એ કંતેલા તેં પયીથી ઘાટ કમો—અણા લણાની અફરૂ લધાયી.]

વલાયે ધતૃ વેલ, રાર ફયે રાવી, દૂધે ને બાતે દેવમ, દે શલમા લરૂલડી !

P a g e | 302

[શ ેદેલી લરૂલડી ! વલયે ઘી ને વેલ, ફયે રાર રાવી ને યાશત્રએ દૂધચખાનુ ંલાળં ત ુ ંભને દીધા કયજે !]

શળયાભણ રંુૂ થયુ.ંનલઘણે શાથ જડી લરૂલડીની યજા ભાગી.લરૂલડીએ છૂ્ુ:ં”ફા, કે્ કેડ ેશવિંધ ગવુ ંછે ?”

“અઆ, વીધે યસતે ત અદ વભદય છે. પેયભા ંજવુ ંડળે.”

“લધે ગાળે ?”

“એ જ શલભાવણ છે, અઆ !” નલઘણના ભોં ઈાય ઈચાટના ઓછામા ડી ગમા. ે એની નજય વાભે ફશને જાશર તયલયે છે. સભૂય જાણે કે જાશરના નેવ

P a g e | 303

ઈય ભાય ભાય કતો ધવી યહ્ છે. ફશનેની ને એ દૈતમની લચ્ચે જાણે કે અંતય બાગંત ુ ંજામ છે. સભૂય જાશરના ભડદાને ચ ૂથંળે ?

“લીય નલઘણ !” લરૂલડીએ લાયણા ંરઆને શવિંદૂયન ચાદંર કયતા ંકહ્ુ:ં” પેયભા ંન જાળ, વીધે જ ભાયગે ઘડા ંશાકંજ. વભદયને કાઠેં શોંચ તમાયે એક એઁધાણી તાવી રેજે. તાયા બારાની ણીને ભાથે જ કાી દેવમ (કાી દેલચકરી) અલીને ફેવે ત ત ફીક યાખ્મા શલના દરયમાભા ંઘડ નાખજે. થડકીળ ભા, તાયા ઝડાને ગે છફછણફમા,ં ને કટકના ગભા ંખેટ ઉડતી અલળે. કાીદેવમ દરયમ ળી રેળે.”

અળીલાાદ રઆને કટક ઉડ્ુ.ં દરયમાકાઠેં જઆ ઉબા. દૈતમની વેના જેલા ભજા ંત્રાડ ાડતા ંછ્રગં ભાયે છે. દરયમાઆ ીયની પજના કયડ નીરલયણા ઘડા

P a g e | 304

જાણે શણશણાટ કયે છે ને દૂધરા ંપીણની કેળલાીઓ ઝરાલે છે. એક એક ભજાના ભયડભા ંકઆ જાતલતં શ્વની ફકંી ગયદન યચાઆ છે. જન દેલતા રાખ રાખ તયંુગની વલાયી કાઢીને જાણે ધયતીના ંયાજાટ જીતલા તરી યહ્ છે.

રકભા ંત ગગનથી ચીંકાય કયતી ભેઘલયણી કાીદેવમ, જાનેકે કઆ લાદભા ંફાધેંર ભાાભાથંી અલીને નલઘણને બારે ફેવી ગઆ.

‖જે જગદંફા !‖ એલી શાકર કયીને જુલાન નલઘણે ઝડાને જભા ંઝીંક્. ઃઅડન તખાય જાને કે શણશણાટી ભાયત જઘડરીઓની વાથે યભલા ચાલ્મ. ાછ અખી પજના ંઘડા ંખાફક્.ં ભજાં ફેમ ફાજુ ખવીને ઉબા.ં

P a g e | 305

લચ્ચે કેડી ડી ગઆ. ાણીના ંઘડરા ંડાફા ંને જભણા ંઘણે દૂય દૂય દડયા ંગમા ં( અજ એ કયી ખાડીને કચ્છનુ ંયણ કશલેાભા ંઅલે છે.)

કચ્છ લટીને ગયલયાજ સભૂયાની ધયા ય ઉતમો: વવંશતમા !શ શલે ઝટ ભને રઆ જા, ક્ા ંછે તભાયા નેવ ? ક્ા ંફેઠી છે દુણખમાયી ફશને? તુ ંઅગ થા ! ફશનેના ંઆંસડુ ેખદ્દફદી યશરેી એ ધયતી ભને દેખાડ. એભ તડત ધીય નલઘણ શવિંધન લેકય ખ ૂદંત ધવી યહ્ છે. - ને ફશને જાશર ણ પપડતી નેવભા ંઉબી છે. ઊંચે ટીંફે ચડીને વયઠની રદળા ઈય આંખ તાણે છે: ક્ામં બાઆ અલે છે ?લીય ભાયાન ક્ામં નેજ કામ છે? અજ વાજંસધુીભા ંનરશ અલે, ત છી યાતત સભૂયાની થલાની છે. સભૂય વમયે આંખ આંજીને, રીરી તરવન કવકવત કવફી કફજ અંગે ધયીને, ડરય-ભગયાના કા બબયાલત અજે યાતે ત અલી શોંચળે ને સભૂયાના ઢણરમે અજ ધયાતે

P a g e | 306

ત ભારંુ ભડદંુ સતૂ ુ ંશળે. ઓશશ ! બાઆ શુ ંનરશ જ અલે? બાઆ શુ ંફરકૉર ભલૂ્મ ? બજાઆના ફરશૈમા ભાથે શુ ંએનુ ંભાથુ ંભીઠી નીંદયભા ંડી ગયુ ં? જીલલાની ભભત ન મકુાઆ ? ભયવુ ંશુ ંભાયા લીયને લવમુ ંરાગ્યુ ં?

વાજં ડી. તાયરડમા ઉગલા રાગ્મા. અખ નેવ નજીલા નગય જેલ સનૂવાન ફન્મ. શીયએ ભાન્યુ ંકે અજ યાતે અણ જણેજણ ખી જળે. એ ટાણે ઈત્તય ને દણક્ષણ ફેમ ફાજુના વીભાડા ઈય અબધયતી એકાકાય ફની યહ્ા ંશતા.ં ડભયીઓ ચડતી શતી. રદળાઓ ધ ૂધંી ફની શતી. ડભયીઓ ઢૂંકડી અલી. ઘડાના ડાફરા ફલ્મા. ધયતી થયથયી. ભળારની ભતૂાલ ભચી. એક રદળાભાથંી વયરઠમાણીના ંશળમ લ ૂટંનાય અલે છે, ને વાભી રદળાભા ંથી ફશનેને દેલાનુ ંકાડંુ પરુકી ઉઠ્ુ.ં સભૂયાને નેજે ળાદીના રકનખાફ રશયેાતા શતા.

P a g e | 307

અલી શોંચ્મ ! અલી શોંચ્મ !

ઝાડલે ચડીને જાશરે લીયને દીઠ. નલઘણ ઘડા ંપેયલે, (એને) બારે લરૂલડ અઆ,

ભાય ફાણુ ંરખ વધંલ, (ભને) લીવયે લાશણ બાઆ.

[એને બારે લરૂલડી કાીદેવમ ફનીને ફેઠી છે. એ જ ભાય બાઆ ! ળાફાળ લીયા !અ ફાણુ ંરાખની લસતીલાા શવિંધને યી નાખ, એટરે ભને ભાય વગ બાઆ લાશણ શલવાયે ડી જામ.]

ફશને દેખે છે ને બાઆ ઝૂઝે છે. વયઠ ને શવિંધની વેનાઓ અપે છે. વલાય ડ્ુ ંતમા ંત યંગીરા સભૂયાની તરવે ભઢેરી રાળ ફશનેના નેવને ઝાેં

P a g e | 308

યાતી ડી શતી. ઢી ડરેા કાબણુરમા ને મુગંરાઓને શજય દાઢીઓ લનભા ંપયપયતી શતી.

દંતકથા અગર ચારે છે કે—

શવિંધભા ંવનાની ઇંટ ડરેી શતી. નલઘણે હકુભ કમો કે તભાભ મદ્ધાઓએ કે્કક ઇંટ ઈાડી રેલી. ખડ ગાભભા ંજઆને લરૂલડી ભાતાની દેયી ચણાલશુ.ં તભાભે એકે્કક ઇંટ ઈાડી રીધી. પ્ણ યાજાના વાા મ યભાયે શંકાય કયી ઈદગાય કાઢય, "હું યાજાન વા. અ શાથ ઇંટ ઈાડલા ભાટે નથી, ખડ્ગ ચરાલલા ભાટે છે, હું નરશ ઈાડંુ.”

P a g e | 309

લરૂલડીના ધાભે વેના અલી શોંચી. ાદયભા ંફધી ઇંટ એકઠી કયીને દેયી ફધંાલી. યા‖એ અલીને જયુ ંત અખી દેયીભા ંએક ઇંટ જેટરી જગ્મા ખારી ડરેી. એણે છૂ્ુ:ં”અ એક ઇંટ કેભ ખટેૂ છે ?”

ભાણવ મ ૂઝંામા. ઈત્ત્ર અી ન ળકામ. છેલટે જલાફ લાળ્મ:”ભાતાન દીલ કયલા ભાટે એ ત ગખર યાખ્મ છે.” અખયે ભાલભૂ ડ્ુ ંકે શભથ્માણબભાની મ યભાયે તાના બાગની ઇંટ ઈાડલાભા ંશીણદ ભાન્યુ ંછે. એ નલી ચણાલેરી દેયીના ઉંફયભા ંજ નલઘણની તયલાયના ઘાએ મનુ ંભસતક કાઆને નીચે ડ્ુ.ં વેના જૂનાગઢ તયપ ચારી નીકી.

લરૂલડી ભાતા એ દેયી વે અવમા.ં જયુ ંત મનુ ંભાથુ ંને ધડ યઝતા ંડરેા.ં તાની દેયી ય ક્ષશત્રમનુ ંરશી છંટામેલુ ંએ દેલીથી ન વશલેાયુ.ં મે

P a g e | 310

તાનુ ંભાન કયેલુ ંએ આશતશાવ ભાતાને કાને અવમ. તમે એ શનયણબભાની ચાયણીનુ ંભન ન દુબાયુ.ં એણે ધડ ય ભસતક મકૂી શાથ પેયવમ. મ વજીલન થમ. શાથભા ંબાર ઈઠાલી ઘડ દડાલત રશીન તયસમ મ નલઘણની ાછ ડય. ફયાફય જૂનાગઢના ઝાંાભા ંએને નલઘણને ડખે ચડીને બારાન ઘા કમો.

યંત ુનલઘણના એ ભશાચતયુ શ્વ ઝડાએ બારાન ડછામ જમ કે તતકા કદૂીને એ દૂય ખસમ. બાર યફાય થૃ્લીભા ંગમ. મને કડી રીધ.

એ પ્રવગેં ભીળણ કંુચાા નાભના ચાયણે દુશ કહ્ કે :

જડ ચકૂ્ ઝડા જદી, બારા મકા, ભાતા રીએ લારુણા,ં નલઘણ ઘય અમા.

P a g e | 311

[મના બારાન ઘા ઝડાએ ચકુાલી રીધ, તેથી નલઘણ યાજા જીલતા ઘેય અવમા, ને ભાતાએ ઓલાયણા ંરીધા.ં]

લરૂલડીન છંદ અગ લધે છે.

[5] કાડી છ રખ જાત્ર કાયન એશ લશતેા અશમશા, દશણે શેંકણ તેં જ દેલી થં લશતેા ારશમા

વત ધન્મ લરૂલડ, રકયણ સયૂજ પ્રવધ નલખડં યલડી, નતમ લા ંનલા ંરદમણ નયશી, લાંયૂણ લરૂલડી !

અશમશા=અમા.અવમા. દશણે શેંકણ=એક જ દણાભાથંી ારશમા=જભાડયા,

P a g e | 312

[એલી જ યીતે છ રાખ જાત્રાળ ફાલાઓને ણ યસતાભા ંયકીને એક જ દણીભા ંન્ન યાધંી લરૂલડી દેલીએ બજન કયાલેલુ,ં ધન્મ છે તાયા એ વતને, ભાતા !તાયી કીશતિ નલ ખડંની અંદય સમૂાના પ્રકાળની ભપક પ્રવયી લી છે.]

[6] ણ ગયથ ઈણથે વગે્રશ શકેણ, યવે દ ણખમા, કે લાય જીભણ ધ્રલે કટકશ વભદય ડ વણખમા.

ણરૂ ઊંડી નાખ્મ અખા, વજણ જતણ ળગ ચડી, નતમ લા ંરદમણ નયશી, લાંયૂન લરૂલડી !

ણગયથ= ધન લગય, ઈણથે = વાધનશીન, વગેં્રશ= વાયે ઘયે, લરૂલડીને શનલાવ સથાને.

P a g e | 313

[એ યીતે ફહ ુશોંળ કયીને તેં ભટા વૈન્મને જભાડ્ુ,ં ને વમદુ્રને ળી રીધ.]

[7] કાભઆ ત ુશંી ત ુશંી કયનર, અદ્ય દેલી અલડી, ળલદેલી ત ુશંી ત ુશંી એણર, ખયી દેલર ખફૂડી.”

લડદેલ લડીઅ ાટ લરૂલડ, ણરમા નલરખ રફડી, નતમ લા ંનલા ંરદમણ નયશી, લાંયૂણ લરૂલડી !

ખફૂડી=ખરડમાય એક ગે ખડા ંશલાથી ―ખફૂડી‖ કશલેામ છે.

[કાભઆ, કયનર, ળલદેવમ, એણર ને ખરડમાય એ તભાભ દેલીઓરૂે ત ુ ંરીરા કયે છે. ―નલરખ રફરડમાી‖ નાભથી શલખ્માત એ તભાભ ચાયણી દેલીઓ તાયા ંજ સલરૂ છે.] <<------------- બાગ 2 વભાપત ------------------- >>

P a g e | 314

ટાઈ કાભ – ગારબાઈ ાયેખ

http://gopalparekh.wordpress.com/

P a g e | 315

પભેટ અને ઈ-સ્લરૂ – જીજ્ઞેળ અધ્મારૂ / પ્રવતબા અધ્મારૂ

http://aksharnaad.com એટર ેઅંતયની અનભુવૂતન અક્ષય ધ્લવન

આંગીના ટેયલે ઉરબ્ધ, ગજુયાતી બાાભા ંઅઢક ઓનરાઈન લાચંનન યવથા, જેભા ંગયલા ગીયના ંપ્રલાવલણગન, ફાલાતાગઓ અને કાવ્મ, કવલતા ગઝર અને વલગ દ્ય, ટૂંકી લાતાગઓ, વલવલધ પ્રકાયની ઉમગી લેફવાઈટ વલળે ભાદશવત, રક વાદશત્મ, બજન અને ગયફા, અનલુાદીત વાદશત્મ, સુ્તક વભીક્ષા, મરુાકાત અને ડાઊનરડ

કયલા ભાટે અનેક સુદંય ઈ સુ્તક, એવુ ંઘણુ ંવલચાયપે્રયક વાદશત્મ એટરે....

ક્ષયનાદ.કભ

rasdhar ni-vartao-part-2

Entertainment & Humor

recommended methods for testing can ni bus part 2

jain dharma ni vartao - 3 vartao 03.pdf · 2009. 8. 31. ·...

22. ni act (part 1)

the metastable ni s ,and mixed ni...

ta ni-b-ta ni-c-ta ni-mg-ta ni-al-ta ni-si-ta ni-v-ta ni...

light metal systems. part 3: selected systems from al-fe-v...

ni lecture part ii

enquesta activitat del sector de la restauració a...

new ni-488 and ni-488 · 2018. 10. 18. · • ni-488.2...

komatiite-hosted ni-cu-(pge) deposits - newgenco pty...

rasdhar ni-vartao-part-1

ni-visa user manual - national instrumentsvisa ni-visa user...

ni pci 5911 user manual - artisan technology groupmodular...

ara va de bo? - ascuma.org1.- no seran reconeguts ni el...

implements - ipower,...

23. ni act (part 2)

ni-cr-mo part 2 electrochimica acta

combustion synthesis in the ti-c-ni-mo system: part i...

jaimini navamsa part 1 ni

panchtantrani vartao lkwt mktˆkqýo łkwshkíke mktmfhý...