programmaboekje kco nl/b - deburen
Post on 18-Mar-2016
223 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Glazen uitbouw boven het
Concertgebouw Café 22.30 - 1.00 uur
Entrée Late Night Café
Burentrefpuntmetdj,diverselive
performanceseneenmininachtconcert
Videokunst in diverse foyers verzorgd
door het Nederlands Instituut voor
Mediakunst
Spiegelzaal 19.15 uur
Inleiding op het concert
JoelEthanFried,adjunct-directeur
artistiekezakenvanhetKoninklijk
Concertgebouworkest,spreektmetMayke
Nas,LucBrewaeysenFrédéricDevreese.
Spiegelzaal 16.00 - 18.00 uur
Confrontaties
beeldende kunst, muziek en debat
interdisciplinairprogrammai.s.m.het
StedelijkMuseumwaarindeactualiteitvan
hetthema NL/B - deBuren wordtopgezocht
gastenschrijfsterAnneliesVerbeke,Dorian
vanderBrempt(directeurvandeBuren,
hetVlaams-NederlandshuisinBrussel),
componistenLucBrewaeysenMaykeNas,
theatermakerFreekVielen(Opkraskuit)
gespreksleidingHansFerwerda
muziekLucBrewaeysSpeechless Song(2010),
ElsbethGerritsenmezzosopraan
MaykeNasDigit#2(2002),MaykeNas
enNoraMulderpiano
naafloopbuffetmetsoepenbroodjes
indeBeatrixfoyer aaa-proGramma 8 t/m 16 DEC p. 35
Jan Fabre, Searching for Utopia, 2003, brons (Nieuwpoort)
Concertprogramma | Grote Zaal, 20.15 uur
OttoTauskdirigent
RalphvanRaatpiano
Mayke Nas 1972 DowntheRabbit-Hole(2012) geschreven in opdracht van het Koninklijk Concertgebouworkest
mede mogelijk gemaakt door het Fonds Podiumkunsten
wereldpremière
Frédéric Devreese 1929 Pianoconcertnr.4(1983) Introductie,5variaties–Finale
Nederlandse première
pauze
Luc Brewaeys 1959 AlongtheShoresofLorn(2005) Nederlandse première
Tristan Keuris 1946-1996 SymfonieinD(1995) Allegromolto–Moltotranquillo–Scherzo–Introduzione,Rondofinale
eerste uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest
aanvang pauze ca. 21.00 uur | einde van het concert ca. 22.15 uur
Ditprogrammawordtookgespeeldopzaterdag15decemberindeSingel
inAntwerpen.
uitzendingop30decemberom14.15uurviaRadio4
4
5
ietalleenbijhetConcertgebouworkestindeGroteZaal,maarookopandereAmsterdamsepodiavindenBelgischekunstendezeweekeenthuis.DeBrakkeGrondbrengttweetheaterprogramma'svanVlaams/Nederlandsemakers,inEYEwordtaandehandvandefilmBluebirdvanGustVanDenBerghedeBelgischefilmzielonderzochteninhetMuziekgebouwaan’tIJversmelthetVlaamseSpectraEnsemblemethetNieuwEnsemble.LucDevoldere,verbondenaandeStichtingOnsErfdeel,vraagtonsinzijnlezinginSPUI25natedenkenoverwatonsbindtenscheidt.InConfrontatiesdoendatschrijfsterAnneliesVerbeke,theatermakerFreekVielenenDorianvanderBrempt,directeurvanVlaams-NederlandsHuisdeBuren.DeweekwordtafgeslotenindeKleineZaalvanHetConcertgebouwdoorhetBelgischekwintetHetCollectief,metondermeermuziekvanKarelGoeyvaerts,Antwerpenaareneenvooraanstaandcomponistuitdetwintigsteeeuw.
WaterlooenArnhemgetuigenvandebreuklijnendiesindsmensenheugenisdoordeLageLandenlopen,inhetzuidennogbeduidendmeerdaninhetnoorden.TercompensatiebegonjuisthierdetegenbewegingdievolgensvelentoteenVerenigdEuropazalleiden,metBrusselalshoofdstadenDenHaagalszetelvanhetVredespaleis.HetrelatiefjongeBelgiëdreigtinditveldvantegengesteldekrachtenregelmatigtebezwijken.DekleinestaatNederland,kleinsindshetverlies
6
vanBelgiëin1830envooralsindshetverlorengaanvandekoloniën,isevenzeereenspeelbalvandegrotemogendhedengebleven.Inhetcalimerocomplexvindendetweenatieselkaar,alblijvenerookverschillen.WaarmeninNederlandopportunistisch-positiefdanwelsceptischnaardetoekomstvanEuropakijkt,ishetinBelgiëeendiepgaandepolitiekezaak,wezenlijkverbondenmethetvoortbestaanvandeeigenidentiteit.Isdatindekunstenterugtevinden?Demeerconcretevraagachterhetorkestprogrammaluidde:waaromkennenwijdemuziekvanonzeburenzoslecht?WewildennamelijkgraageenbekendBelgischwerkspelen,enhaddenmoeitedittevinden.HetVlaams-NederlandsHuisdeBurenschoottehulp,enweesonserenpassantopdatwatonsbindtuiteindelijkveelinteressanterisdanwatonsscheidt.
TerugnaarCalimero.Inkleinestatenmetbeperktebudgetshebbendemuziekinstituten–voorzovernietopgeheven–weinigarmslagomdeeigenmuziekinternationaaltepromoten.Ooknationaallaatdeerkenningtewensenover.WaarinBelgiëdeoperabloeide,haaldemendezegraaguithetzuiden:deafscheidingvanhetKoninkrijkderNederlandenbegonmetopvoeringvaneenFranseopera,La Muette de PorticivanDanielAuber,indeBrusselseMuntschouwburg.InHollanddaarentegenkeekmensindsdeopdelingvanhetFrankischerijkindenegendeeeuweerdernaarhetoosten.Eendikkeduizendjaarlaterleiddedatindemuziekwereld–hiergeenoperamaareenorkestalsvoornaamsteinstituut–toteencontroversetussende‘Duitse’
7
programmeringvanWillemMengelbergendeaanhangersvande‘Francofone’muziek,metalswoordvoerderMatthijsVermeulen.Hethielpdeburenweinig,zodatzelfsnugerenommeerdeBelgenalsBrewaeysenBoesmansinAmsterdamamperaanbodkomen.EnwaarweéénBelgischmuziekinstituutzekerkennenenbenijden–deInternationaleKoninginElisabethwedstrijd–zijnwevastenzekervergetendattijdensderoemruchteeditievan1983eenpianoconcertvanFrédéricDevreesealsplichtwerktwaalfmaalviatelevisiewerduitgezonden.DegrapvandeavondisdatdieBelginAmsterdamgeborenis.LigthetaanonsofaaneenmogelijktypischBelgischeclecticismedatwijdemuziekvanGoeyvaertsofPousseurmaarmoeilijkvandemoderneDuitseofFransemuziekkunnenonderscheiden?KunnenonzezuiderbureneigenlijkhetverschilhorentussendemuziekvanTondeLeeuwofdiensleerlingTristanKeurisendievande‘HaagseSchool’vanLouisAndriessen–waaruiteindelijkookMaykeNasuitisvoortgekomen?WaaromspeeldehetConcertgebouworkestdemuziekvanKeuriswelindeVS,maarnieteerderInBelgië,enwaaromspeeldehetnooiteerdereenwerkvandesymfonischecomponistBrewaeys?Eenvoorlopigeconclusiemagzijndatweinderdaaddemuziekvanonzeburenslechtkennen,endatdit–zotehoren–jammeris.Mark van Dongen
8
9
elgenzijnbricoleurs,knutselaarsdieergensaanbeginnenendanwelzienwaarzeuitkomen.Nederlanderszijningenieurs,diegaaneerstvergaderenoverhetbouwplan’,schrijftJokeDameinPreludium,naaraanleidingvanwatdefilosoofPaulWoutersoverdetweebuurlandenschreef.Eriswelietsvanwaaralswede‘klassiekers’vanditprogramma,DevreeseenKeuris,naastelkaarleggen.Zetbijvoorbeeldeenshetabrupte‘nuishetwelgenoeg’-eindevanhetVierde pianoconcertvanDevreeseaftegenhetzorgvuldiguitgecomponeerdeslotvandeSymfonie in D vanKeuris.Maaralswedecomponisten*vragennaarwiehenbeïnvloedhebben,ofdaarNederlandersofBelgentussenzitten,enwathunmuziekBelgischdanwelNederlandsmaakt,blijkendeantwoordennietzovoordehandteliggenenfrapperenjuistookenkeleovereenkomsten.
MaykeNasnoemtdemeestuiteenlopendecomponisten.“Bachspeelikdagelijksopdepiano,daneensprongnaarBartók,Stravinsky,Varèse,eenheleboel,ookminderbekendenamenalsRautavaaraenHonegger,enmijntijdgenotenMagnusLindberg,UnsukChinendeNederlanderMartijnPadding,wiensspeelsemuziekikbewonder.Natuurlijkvolgikzena,heelletterlijkhebikdatvakergedaanbijDebussy* Met dank aan Leo Samama en Willem Jeths voor hun informatie over Tristan Keuris,
die zij beiden persoonlijk goed gekend hebben.
‘
10
endeBeatles.InditnieuwewerkhebikdeopeningsmaatvanLucy in the Sky with Diamondsalsrodedraadgenomen,alzaldeluisteraardatnietmakkelijkherkennen.VandeBelgischecomponistennoemikLucBrewaeys,dieikleerdekennentoenikgevraagdwerdeenkleinfestivalrondzijnmuziekteorganiseren,endezeerbijzonderecomponistThierrydeMey.DiensMusique de Tableshebikvaakgespeeld,demanierwaarophijmuziekentheatercombineertheeftmezeergeïnspireerd.”
“Ikkomuiteenmuziekfamilie.MijngrootvaderLouisToeboschwascomponist,maarmeernogbeniktotdemuziekgekomendoortoedoenvanmijntante,deperformance-kunstenaresMoniekToebosch,dieinnovemberisoverleden.Methaarhebikveelgeïmproviseerdendwarsdoorelkaarheenzingendvoerdenwehelegesprekken.Muziekontstondvanzelf.Zijintroduceerdemijindewereldvandeensemblesvoornieuwemuziek.VerderheeftmijnstudieaanhetKoninklijkConservatoriummenatuurlijkgevormd.Ikdenknietdatiktoteenbepaaldeschoolbehoor,ikhebvanvelemolenseentikgekregen.Ikvoelme–zekernaeenjaarinBerlijnwaarikwasuitgenodigdinhetkadervanhetDAAD-programma(DeutscheAkademischeAustauschdienst)–thuisbijNederlandseensemblecultuurendeopenmentaliteitvandeNederlandsemuziek.InDuitslandwordtallesnogsteedsbeheerstdoorDarmstadtenwatdaaropvolgde,metnameHelmutLachenmann.Hetdogmavandeavant-garde,dataltijdmaaropzoekmoetengaannaargrenzen,deextremenvandeklank.Hetexperimentwordtdanbelangrijkerdanhetresultaat.Wijplukkenerweldevruchtenvan.Maarik
11
voeldemedaarinBerlijnineensheelHollandsnuchter.De‘HaagseSchool’wasookeenbeetjedogmatisch,maarnuzijndedeurentochmeeropen.Misschienisookdatniet-intellectuele,speelseeclecticismedatikkenuitdeensemblewereld,vanmijntanteenvanMartijnPadding,welspecifiekNederlands.Hoeweldatooktemakenheeftmetdetijd,dehelewereldismetééndrukopdeknopbereikbaar.Hebbenwenogweleenidentiteit?”
Nasschrijftoverhaarnieuwewerk:“Pictureyourselfinaboatonariver…”,zobegintLucy in the Sky with DiamondsvandeBeatles.HetbootjeisvanLewisCarroll,diealroeiendopdeThamesbijOxfordaandriemeisjeseenspannendverhaalvertelt:Alice in Wonderland.DeBeatlesschrevenereenhallucinerendmooiliedjeover–dathetopgrondvandetitelmetLSDgeassocieerdwerdwasnietzoraar–enplaatstenLewisCarrolltemiddenvanhunheldenopdehoesvanSgt. Peppers Lonely Hearts Club Band.NetalsKarlheinzStockhausen,maarditterzijde.DebegeleidingsmelodievanLucyheeft,platgestamptalsrozeenblauwemuisjes,haarweggevondenindeopeningvanDown the Rabbit-Hole.Ingekrompenenuitgerektslingertdegolvendereeksnotenmeteensteedsgroterecurvedoorhetstuk,zoalsAlicealsmaarslinktengroeittijdenshaarbelevenisseninhetkonijnenholendaarbijcontinuvandeeneverwonderingindeanderevalt.EenmooiemetafoorvoormijnnieuwewerkvoorhetKoninklijkConcertgebouworkest.‘Downtherabbit-hole’isinhetEngelsnietvoornietsdeuitdrukkinggewordenvoorhetaangaanvaneenavontuur.”Mark van Dongen
12
Léon Spilliaert, Marine, 1923, olieverf op doek, Musée de Grenoble
13
etmuziekgeslachtDevreesegaatvijfgeneratiesterugenspeeldealvóórHetConcertgebouweenrolinhetAmsterdamsemuziekleven.Vanaf1925zatdeviolistGodfriedDevreese(dieookcomponistendirigentwas)inhetConcertgebouworkest.In1929werdinAmsterdamzoontjeFrédéricgeborenenhetjaardaaropkeerdehetgezinterugnaarBelgië,waarGodfrieddirecteurwerdvanhetconservatoriuminMechelen.FrédéricstudeerdecompositieenorkestdirectieinBrusselenRome.BehalvealscomponistheefthijinBelgiëookveelerkenningverdiendalsdirigentenalsmuziekproducerbijdeBRT.Zijnoeuvreomvateenbreedscalaaangenres,waaronderfilmmuziek,meteencentraleplaatsvoordevierpianoconcerten.Deeerstedrieontstondeninkortbestekaanhetbeginvandejarenvijftig,pasnabijna30jaarvolgdehetVierde pianoconcertalsplichtwerkvoordeInternationaleKoninginElisabethwedstrijdvan1983.Datwaseenroemruchteeditie:onderdelaureatendiehetconcertspeeldenbevondenzichRiandeWaal,ElianeRodrigues,DanielBlumenthal,WolfgangManzendecurieuze,mensenschuwewinnaarPierre-AlainVolondat(zielijstjeoppag.25).Het Vierde pianoconcertverbergtinzijnopzet–Introductiemetvariaties,Finale-eenklassiekedriedeligheid.Devierdevariatie(eencadenza)vormtsamenmetdevijfde(andante
14
ostinato)eenlangzaammiddendeel.Indevariatiesiseentraditionelesonatevormterugtevinden,meteenafwisselingvantweethema’s,contrasterendinritme,kleur,tempoenspeelwijze.Daarhetgeheel‘attacca’,zonderonderbrekingdoorloopt,ontstaatdeindrukvaneenvrijerapsodische,somszelfsjazzyopeenvolgingvangedeeltenincontrasterendetempo’s–vanhetlangzaamontwakendebegintothetabrupteeinde.
“Ikkanmoeilijkselecterenwelkeinvloedenvoormijhetbelangrijkstwaren”,zegtDevreese.“Natuurlijkondergingikdeinvloedvandemuziekdieikgraagdirigeerde,vanStravinsky,ProkofjevenSjostakovitsj.Ookdoormijnervaringmetfilmmuziekwasikminderaangetrokkentotdeexperimentenvandejarenvijftigenzestigdanveelvanmijncollega’s.MetNederlandsecomponistenkwamikheelweinigincontact.TristanKeurishebiknooitgekend.MenhoordeinBelgiëmaarheelweinigcontemporainemuziek,endedirigentenbrachtenvooraldegroteinternationalenamenmee.EensterkekantvandeBelgischemuziek,ikdenkdanbijvoorbeeldaanLucBrewaeys,vindikdeorkestratiekunst.IkzieeenrelatiemethetkleurgebruikindegroteBelgischeschilderkunst,bijvoorbeeldbijJamesEnsorofzijnveelminderbekendestadgenootLéonSpilliaert.Mijnvaderhielpmijmetorkestratie.Hijwasmijneersteleraar,maarheeftmijnietechtbeïnvloed.VanbelangvindikzijnballetmuziekTombelène,diein1927voorheteerstwerdgespeeld,doorPierre
15
MonteuxenhetConcertgebouworkest.*HetisinteressantdatmijnvaderaanvankelijkerggerichtwasopdeFransestijl,kleurwasergbelangrijkvoorhem.InNederlandginghijanderswerken,onderdeinvloedvanwathijhoorde,natuurlijkveelDuitsemuziekenmetnameMahler.IkkannietzeggendaterietsBelgischaanmijneigenmuziekis,alzitikerwellichttedichtop.Zekerindatwedstrijdstukhebikmijopeeninternationalestijlgericht.InMechelenkwamikincontactmetnieuwemuziek,onderanderemetdejazz.DatspeeltvooraleenrolinmijnEerste pianoconcerteninhetVioolconcert,maarhetisookterugtevindeninhetVierde pianoconcert.MenheeftmijwelverwetendathettweedethemavandeFinaleookdoorBernsteingeschrevenhadkunnenzijn.Ikvinddathelemaalgeenschande.Hetconcertiseenbuitenbeentje.Hetwaseeninteressanteopdracht,niemandmochtwetendatikhetplichtwerkvoorhetconcoursschreef.DanielBlumenthal,metwieiklaterookdeopnamehebgemaakt,onderscheiddezichmeteeninzijnvaardigheidommethetorkestsamentewerken.Depianopartijmoestzogeschrevenwordendatmendieineenweekkaninstuderen,maarinhetsamengaanmethetorkestzithetlastigevanditconcert.Blumenthalluisterdeerggoednaarhetorkest.Toenhijdeeerstekeerdezweepslaginhetslagwerkhoordespronghijop,denkenddatereensnaarvandepianogeknaptwas.”Mark van Dongen
* Op dezelfde dag ook gespeeld onder leiding van de componist zelf
16
Oban (Schotland) met de whisky-distilleerderij
17
ucBrewaeysstudeerdebijuiteenlopendeleermeestersalsdeBelgAndréLaporte,deItaliaanFrancoDonatoniendeBritBrianFerneyhough.BelangrijkwashetcontactdathijindevroegejarentachtighadmetIannisXenakis.AlsmuziekregisseurbijdeVlaamseRadiokwamhijvanaf1985meteenveelheidaancomponistenincontact.ZijnoverwegendsymfonischemuziekmeteenheeleigengevoelvoordramaenexpressiekreegookbuitenBelgiëveelerkenning.In2008werdhijverkozentotlidvandeKoninklijkeVlaamseAcademievoorWetenschappenenKunsteneninoktober2009werdhijgastdocentcompositieaanhetRotterdamsConservatorium.HetafgelopenjaarisBrewaeysbehandeldvooreenernstigeziekte.HijwasvolgoedehoopdathijhetnieuwewerkvoorhetKoninklijkConcertgebouworkesttijdigzoukunnenvoltooien,maaruiteindelijkontbrakhethemaandebenodigdeenergie.Datisvooraljammervoorhemzelf,hetorkesthadnogaltijddekeuzeuiteengrootaantalexcellenteorkestwerkenvanzijnhandenwil…sciolto nel foro universale del vuoto…graagopeenlatermomentpresenteren.HetConcertgebouworkestheeftnugekozenvoorAlong the Shores of Lorn,in2004geschrevenvoorhetSymfonieorkestvanVlaanderen.DetitelverwijstnaardetekstvanhetlabelopeenflesOban,WestHighlandMaltScotchWhisky:‘Littlebayofcaves.Alongtheshoresoflornliesarecordofmanfarmore
18
ancientthanthatofanycityintheland.’Hetstadjeontstondronddeonderdehogekliffenverscholendistilleerderijuit1794.Daarmaaktmeneenwhiskydie‘dezeeluchtvandemaltsvandeeilandenpaartaandezachte,rijkfruitigestijlvandeHooglanden’.
AlsBrewaeyswordtgevraagdnaarzijninvloedenzegthij:“Teveelomoptenoemen.Alshetmoet?Beethoven,JonathanHarveyenStravinsky.DitwerkbevateenknipoognaarBerio’sconcertvoortweepiano’s–overigenseenmeesterlijkstuk.Ikbedoeldepassagemetdetweetrompettentegenhetslot.NederlandersenBelgen?Nee,diekwameninderdaadnietspontaanbijmeop.MaaralsheteenNederlandermoetzijn,danuiteraardLouisAndriessen.BijdeBelgenkanikerechtgeennoemendieeruitspringt.FreddieDevreeseiseenoudevriend,maarhijschrijftheelanderemuziek.IkherinnermedatVierde pianoconcertheelgoed,hetisvanaldiewedstrijdstukkeneigenlijkhetenigedatbekendgeblevenis.TristanKeurishebikin1991ontmoet.EenpaarjaargeledenhoordeikzijngeslaagdeSinfonia,toenhetConcertgebouworkesthetuitvoerdeonderleidingvanDavidRobertson.DeSymfonie hebiknooitgehoord.MaykeNaskeniksindszijin2011betrokkenwasbijeenfestivalwaarikhoofdcomponistwas.
19
TechnischgesprokenbehooriktotdeFranseschoolder‘spectralisten’,maaresthetischstaikervervanaf.WatdatbetreftbenikeenechteBelg,ikhebinvloedenuitdeRomaansesfeervanDebussy,maarookvandeTeutoonsepassie.MaarikaarzelomtypischBelgischgenoemdteworden,wantdandenkikaanbehoudendemodernisten,‘Bachmetfoutenoten’,daarvoelikmehelemaalnietbijthuis.OokhebikhelemaalnietsmetdatonderscheidtussenVlaamsenWaals.Diehele‘Vlaamseidentiteit’isnietaanmijbesteed.Ja,ikmoetweltoegevendatikmeherkenindatBourgondische‘bonvivant’datonswordttoegedicht.WezijnonafhankelijktenopzichtevanallesbepalendescholenofstromingenzoalsinhetDuitse,eninminderematehetFransemodernisme.ErzijnwelverschillenmetdeonafhankelijkheidderNederlanders.Ikhebbijvoorbeeldhelemaalgeeninvloedenuitdejazzofpopmuziek,zoalsMaykeNas.NietdatergeenBelgenzijndiedathebben,iknoembijvoorbeeldFreddie,zekerinzijnfilmmuziek.Eenverderonderscheidzitindeensemblecultuur,inNederlandzijndathaastsubstituut-orkesten,oorspronkelijkookgerichttégenhetorkest.InBelgiëgaathetmeeromechtekamermuziekensembles.Daarwordthetgrotesymfonieorkestdoordemeestennoggerespecteerd.”Mark van Dongen
20
Luc Tuymans, HM, 2012, olieverf op doek, collectie Stedelijk Museum Amsterdam
21
ristanKeurisvestigdeindejarenzeventigdeaandachtopzichmetenkeleorkestwerkenineenomgevingdiezichjuisttegenhetsymfonieorkestbegonaftezetten.MetSinfonia(1974)wonhijdeMatthijsVermeulenprijs.Inmiddelshadhijzichalafgekeerdvandezuiveratonalemuziek,hetgeenheminmodernistischekringennietindankwerdafgenomen.Maardooranderenwel.In1982namBernardHaitinkMovementsenhetPianoconcertmeeoptourneenaardeVerenigdeStaten,envoorhethonderdjarigbestaanvanhetConcertgebouworkestcomponeerdeKeurishetsuccesvolleCatena(1988),voorsymfonischeblazersbezettingmetslagwerk.LaterzounogondermeerhetOrgelconcert(1993)voorhetgerestaureerdeorgelvanHetConcertgebouwvolgen.AlsgeliefdengerespecteerddocentaandeconservatoriainAmsterdamenHilversumvormdeKeuriseengeneratieNederlandsecomponisten.
EenvanzijnleerlingenwasWillemJeths.OverzijnvroegereleraarzegtJeths:“TristanKeurisstudeerdebijTondeLeeuw,dieaansluitingzochtbijdeinternationaletendensenindenieuwemuziek.OokTristanwerktestilistischgezienheelinternationaal.Metde‘HaagseSchool’hadhijnietveelop.Maarooknietmethetstrengeserialismevandejarenvijftigenzestig,ofmethetandereuiterste,denewageenspirituelemuziekvandejarenzeventigentachtig.Misschien
22
sluitzijnwerknoghetbesteaanbijStravinskyenlaterzelfsBritten;hetisopvallenddatzijnmuziekookmetnameindeAngelsaksischelandengoedwerdontvangen.EntochiserwelietsHollands,eenbepaaldezuinigheid,eenwoekerenmethetmateriaal.Hijvonddatjeeenmuzikalegedachtehelemaalmoest‘uitwonen’,pasdanmochtoverstappenopietsanders.Ookzeihij‘ganooitjemuzikaleneusachterna’.Zijnmuziekisheelpuur,oprechtenwarsvanuiterlijkheden.”Volgensmusicoloog-componistLeoSamamahebbendeverworvenhedenvandenieuwstemuziekTristanKeurisweldegelijkbereikt.Hijkenmerktdiensmuziekalsathematisch:zonderherkenbaremelodischethema’senmeteendiscontinuestructuur,metvaakhardgemonteerdecontrasten.HetsuccesvanKeuris’muziekisvolgenshemtedankenaandevirtuozeschrijfwijzeengeslaagdeexpressiviteit.
HetsymfonischeoeuvrevanTristanKeurisculmineerdeindeSymfonie in D.Hetwerklijktuiteenhandboektekomen,‘hoeschrijfikeeneffectievesymfonienaBeethoven,SchubertenBrahms–metdankaanStravinsky’,maarisookéchtTristanKeuris.Typerendisbijvoorbeeldheteffectieveslotmetdielaatstehogenoot,datbewustophetrandjevankitschbalanceert.DatkonalleengeschrevenwordendooreenAmersfoortsejongendieopgroeidemetBernsteinenpopmuziek.NetalsMaykeNasnuwashijindiejongejarenwezenlijkgeïnteresseerdindeBeatles.MetzijnvriendGodertvanColmjon,lidvanhetpopduoTheButterflies,namhij
23
zelfsooiteenBeatles-achtigesingleop:Alice was in Wonderland once more(1968).TochstondvoorTristanKeuriserkenningals‘serieuzecomponist’voorop,enwatdatbetreftwerdStravinskyzijngrootstevoorbeeld.DienstonaleenritmischetechniekenwisthijteverbindenmetdeintervalstructurenvanWebernendeorkestratiekunstvanMahler.DeSymfonie in Disinbezetting,vierdeligevormendestrengetonalebehandelingvanhetmateriaalergklassiek–zelfsnaarKeuris’maatstaven.Thema’senmuzikalefrasenzijnduidelijktegenelkaarafgezet.DatBeethovenenSchubertmodelhebbengestaan,blijktaluitdebescheidenbezetting.MaarindegevarieerdebehandelingvansamenklankencontrapuntverwijstdemuziekeerdernaarBrahms–‘Brahmsdemoderne’,zoalsSchönbergdezedoopte.NetalsbijBrahmsspelendevernieuwingenbijKeuriszichnietafophetpodiumvanhetmuzikaleschokeffect,maarmeerachterdeschermen.Heelklassiekishoehethoekigeeerstethemawordtgevolgddooreenrustiger,maarintens(‘estatico’)tweedethema.Maarinhetverdereverloop,waardethema’smetvrijgebruikvandissonantenzorgvuldiggedemonteerdengeherconstrueerdwordenisdemuziekhaasteenstaalkaartvanhoedieklassiekeprincipesindetwintigsteeeuwverrijktzijn.Bijdewereldpremièrevandesymfoniein1995concludeerdeLeoSamama:“Dediscussiemethetverleden,meteenrijketraditievanweleer,iskenmerkendvooronsactueleheden,zovlakvoorhettweedemillennium.”Mark van Dongen
24
25
LaureatenInternationaleKoninginElisabethwedstrijd1983
1 Pierre-AlainVolondat(1962)Frankrijk 2 WolfgangManz(1960)Duitsland 3 BoyanVodenitcharov(1960)Bulgarije 4 DanielBlumenthal(1952)Duits(Amerikaanse ouders) 5 ElianeRodrigues(1959)Brazilië 6 SergeiEdelmann(1960)Oekraïne(destijds staatloos, nu Amerikaan) 7 RiandeWaal(1958,†2011)Nederland 8 HüseyinSermet(1955)Turkije 9 SaraDavisBuechner(1959)VS(nam deel als David Buechner) 10 UrielTsachor(1958)Israël 11 MegumiUmene(1958)Japan 12 AlexanderKuzmin(1956)staatloos(beëindigde daarna carrière)
Koningin Fabiola met winnaar
Pierre-Alain Volondat
26
Luc Tuymans, Silent Music, 1993, collectie Stedelijk Museum Amsterdam
27
etKoninklijk Concertgebouworkestwordtdoordeinternationalekritiektothetzeerselectegezelschapvan‘swereldsbestedrieorkestengerekend.Hetonderscheidtzichdoorzijnuniekeherkenbareklankenstilistischeflexibiliteit.Hetorkestwerktmetdebelangrijkstecomponistenendirigenten,vangevestigdenamentotaanstormendtalent.Sindsdeoprichtingin1888heefteigentijdsemuziekeenvasteplaatsindeprogrammering,zoalsnuindethematischesamenwerkingsserieAAA.GustavMahlerenRichardStraussstondenmeerdaneensvoorhetorkestenwerdengevolgddoorcomponistenalsDebussy,Stravinsky,Schönberg,Berio,HenzeenAdès.Hetorkesttelt120musiciinvastedienst,afkomstiguitmeerdantwintiglanden.Jaarlijksgeefthetzo’n90concerteninHetConcertgebouwen40concertenopdebelangrijkstepodiaoverdegehelewereld.Daarmeebereikthetorkestongeveer250.000concertbezoekers.Hetorkestheeftsindsdeoprichtingin1888slechtszeschef-dirigentengehad:WillemKes,WillemMengelberg,EduardvanBeinum,BernardHaitink,RiccardoChaillyensinds2004MarissJansons.
28
OfhetnuomSjostakovitsjgaatofeenkakelversepartituur,detoewijdingenenergievandirigentOtto Tauskzijnaltijdinspirerend.OttoTauskischef-dirigentvanHollandSymfoniaenvanafditseizoentevensvanhetSinfonieorchesterundTheaterSanktGalleninZwitserland.AlsgastdirigentstaathijregelmatigvoororkesteninNederlandendaarbuiten.Zoopendehijin2011hetseizoenvandeLosAngelesPhilharmonic.NaastsymfonischrepertoireleidtTauskookopera’senoratoria.DewereldpremièrevanMichelvanderAa‘soperaAfter Life,waarmeeOttoTauskenDeNederlandseOperahetHollandFestivalvan2006openden,werdeeninternationaalsucces.BijdeZaterdagMatineeinHetConcertgebouwleiddehijhetWar RequiemvanBenjaminBritten,Des Esels SchattenvanRichardStraussendewereldpremièrevanRudolfEscherskameroperaProtesilaos & Laodamia.OttoTauskstondregelmatigvoorensemblesalsmusikFabrik,Asko|SchönbergenhetMaartenAltenaEnsemble.NaastzijnofficiëledebuutbijhetKoninklijkConcertgebouworkestmetditAAA-programma,leiddeOttoTauskonlangsbijhetorkestookdeFamilieconcertenmetPeter en de Wolf.
29
Ralph van Raatheefteenbreedrepertoire,maarisvooralbekendalseenvurigensuccesvolpleitbezorgervanhedendaagsemuziekdieveelvuldigmetcomponistensamenwerkt.ZoschrevenonderanderenFredericRzewskienGavinBryarsnieuwepianoconcertenvoorhem.RalphVanRaatstudeerdepianoaanhetConservatoriumvanAmsterdambijTonHartsuikerenWillemBronsenmuziekwetenschapaandeUniversiteitvanAmsterdam.Beidestudiessloothijcumlaudeaf.Hijbehaaldeprijzenbijdiverseconcoursen,kreegeeneigenradioserievandeNTRRadio4overhedendaagsemuziek,eneigenconcertseriesinhetConcertgebouwenhetMuziekgebouwaan‘tIJ.In2003werdRalphvanRaatbenoemdtotSteinwayArtist.Injuni2012washijeenvandesolisteninhetspectaculaireKraftvanMagnusLindbergtijdenshetAAA-programmaOut of the Box,entweemaandenlaterspeeldehijdeveeleisendepianopartijvanCharlesIves’Vierde symfonieinhetprogrammaVerlosOns!Vandaagishijvoorheteerstbijhetorkesttegastalssolistineenechtpianoconcert.
30
Danseressen bij de première van Le sacre du printemps, 1913
3131maart1913:inWenenleidteenconcerttoteenrel.Ophetprogrammastaan,naastwerkenvanMahler,SchönbergenWebern,deAltenberg LiedervanAlbanBergendeMaeterlinck LiedervanAlexanderZemlinsky.Degemoederenlopenhoogop,depolitiemaakteeneindaanhetconcert.Wenenisnognietklaarvoordemuziekvandetwintigsteeeuw.TweemaandenlaterzoudepremièrevanStravinsky’sLe sacre du printempsdegeschiedenisingaanalshetgrootsteschandaalconcertooit.MaardatwasinParijs,daarsmuldemenvanrellen,ofhetnuomongehoordeklankengingofdenieuwsteroddelsrondomcomponistenenhunbuitenechtelijkeaffaires.Wathebbenaldieschandaleneigenlijkopgeleverd?MeereigentijdseschandaalconcertenzijnhetoptredenvandeRollingStonesinhetScheveningseKurhaus(1964),en
Ikwasvanplaneenheldendichtteschrijven
overhetbelangvankunst
haargrotenut
maarmijnbladzweegindrukwekkend
enallemensenweken
dewaarheidis
zijheeftgeennut
kunstismaareenbijproduct
zijisnietnodigomtekunnen
eten,neuken,ademen
Ramsey Nasr, Uit nutteloze noodzaak,
uit Mijn nieuwe vaderland, De Bezige Bij 2011
32
woensdag16januari17.00-18.00uur
Academisch-cultureelcentrumSPUI25
Lezingenmuziek
gratis toegankelijk - reserveren noodzakelijk
via www.SPUI25.nl
woensdag16januari19.00uur
EYEFilmInstituutNederland
Paradies:Liebe
SpraakmakendefilmvanUlrichSeidl
meteenlezingvanNRC-filmredacteur
PeterdeBruijn
kaarten vanaf € 12,00 via www.eyefilm.nl
donderdag17januari19.15uur
HetConcertgebouw,Koorzaal
Inleidingophetconcertprogramma
componistMaykeNaslichthet
concertprogrammatoe
gratis toegankelijk voor concertbezoekers
kaarten via de Concertgebouwlijn of gratis
af te halen aan de kassa
hetoorverdovendeoptredenvanGlennBrancatijdenshetVPRO-programma‘Aanvallenvanuitersten’(1983),waarbijpresentatriceenzangeresMoniekToeboschdesituatiereddetoenorkestledendemonstratiefhetpodiumvanCarréverlieten.IndebeeldendekunsthebbenJeffKoonsenDamienHirstvelewenkbrauwendoenfronsen.Tochlijkenmuziek,enkunstinhetalgemeen,nietmeerdeimpacttehebbendiezehonderdjaargeledenhad.Zijnweonverschilliggeworden?Heefthetelk-wat-wilsvanhetpostpostmodernismehettaboeindekunstopgeheven?Ofmaakthetschandaaleencomeback?HetKoninklijkConcertgebouworkestgaatmetdirigentDavidRobertsonenmezzosopraanAnneSofievonOtteroponderzoekuit.HetvalttebezienofhetopdrachtwerkvanMagnusLindbergruimeeneeuwnahetWeenseschandaaltoteenhandgemeenzalleiden.
33
donderdag17januari20.15uur
HetConcertgebouw,GroteZaal
KoninklijkConcertgebouworkest
DavidRobertsondirigent
AnneSofievonOttermezzosopraan
BergAltenberg Lieder
ZemlinskySechs Gesänge op. 13
LindbergEra (opdrachtcompositie
Het Concertgebouw, wereldpremière)
StrawinskyLe sacre du printemps
kaarten vanaf € 22,50 inclusief programma-
boekje via www.concertgebouworkest.nl,
de Concertgebouwlijn of aan de kassa
donderdag17januari22.15uur
Spiegelzaal
Meettheartists
JoelEthanFried,adjunct-directeur
artistiekezakenvanhetKCO,gaatin
gesprekmetdemusici.
vrijdag18januari16.00uur
StedelijkMuseum,Auditorium
Confrontaties:beeldendekunst,
muziek,debat
Eeninterdisciplinairprogramma
i.s.m.hetStedelijkMuseumwaarin
deactualiteitvanhetthema
Schandalig! wordtopgezocht.
gastenkunstcriticusRutger
Pontzen,filmmakerCyrusFrisch,
gamecomponistJorisdeMan
toegang € 15,00 incl. bezoek museum,
gratis met museumjaarkaart
vrijdag18januari19.15uur
HetConcertgebouw,Koorzaal
Inleidingophetconcertprogramma
ziedonderdag17januari
vrijdag18januari20.15uur
HetConcertgebouw,GroteZaal
KoninklijkConcertgebouworkest
ziedonderdag17januari
vrijdag18januari22.15uur
GlazenuitbouwvanHet
ConcertgebouwbovenhetCafé
EntréeLateNightCafé
Schandaliglaatprogrammametdj,
diverseliveperformanceseneen
mininachtconcert.
gratis toegankelijk, ook voor niet-
concertbezoekers
zaterdag19januari15.00uur
Muziekgebouwaan‘tIJ
DeIJ-salon:DeBeauendeBelhamel
musicivanhetKoninklijk
Concertgebouworkest
MenahemPresslerpiano
LauravanDolronactrice
muziekvanMozart,AntheilenNas
kaarten à € 24,- ( € 19,- reductie, € 10,-
tot 30 jaar) www.muziekgebouw.nl
of aan de kassa
34
COLOFON
uitgeverKoninklijkConcertgebouworkestJacobObrechtstraat51/1071KJAmsterdamPostbus78098/1070LPAmsterdamwww.concertgebouworkest.nl
tekstMarkvanDongen
illustratieKamagurka
redactieMartijnVoorvelt,MarkvanDongenenHansFerwerda
grafisch ontwerpAtelierRenéKnipenRensMartens
drukwerkDrukkerijCalff&Meischke
papier binnenwerkLesseboDesignSmoothNatural,IgepaNederland
copyrightVanwerkenvanbeeldendekunstenaarsaangeslotenbijeenCISAC-organisatieishetauteursrechtgeregeldmetPictorightteAmsterdam©c/oPictorightAmsterdam2011
Overnamevanartikelenalleennatoestemmingvandeuitgever
Deuitgeverheeftgetrachtallerechthebbendenvanhetbeeldmateriaalteachterhalen.Zijdiemenenzekererechtentekunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.
zaterdag19januari20.15uur
HetConcertgebouw,Pleinfoyer
Inleidingophetconcertprogramma
HansFerwerdaingesprekmet
WimVos
gratis toegankelijk voor concertbezoekers
zaterdag19januari21.00uur
HetConcertgebouw,KleineZaal
ASKO|Schönberg
MichaelaRienersopraan
LigetiPoème symphonique
MuhlyClear Music
SatieParade, ballet réaliste
(bewerkingJ.Marijs)
Asko|Schönbergdoetdekracht
vanschandaligemuziekherleven.
kaarten vanaf € 29,70 via
www.concertgebouw.nl,
de Concertgebouwlijn of aan de kassa
zaterdag 8 december 20.00 uur
De Brakke Grond
opkraskuit met Vergeetstuk
EenVlaamsinitiatiefvanRebekkade
Wit,FreekVielenenMaudVanhauw-
aert.Uitgangspuntis‘dechaosvande
herinnering’.Metlezingen,performances
enmuziek.Inclusiefdetheatervoorstel-
lingVergeetstukvandebeloftevolleTom
Struyf,eenBelgischetheatermakerdie
studeerdeinMaastricht.
kaarten vanaf € 10,- via www.brakkegrond.nl
of aan de kassa van de Brakke Grond
donderdag 13 december 20.15 uur
muziekgebouw aan ‘t IJ
Concert Nieuw Ensemble (NL) en
Spectra Ensemble (B)
BrewaeysCardhu, Oban, Painted Pyramids
NasDouze Mains, La Belle Chocolatière, La
Chocolatière Brûlée, Anyone can do it
inleiding om 19.15 uur
kaarten € 26,- via www.muziekgebouw.nl,
020 - 788 20 00 of aan de kassa
vrijdag 14 en zaterdag 15 dec 20.30 uur
De Brakke Grond
analysis, the Whole Song
electropop-operadoorMaisonDahl-
Bonnema,eengezelschapdatbestaatuit
NederlandseenBelgischetheatermakers
kaarten vanaf € 14,- via www.brakkegrond.nl
of aan de kassa van De Brakke Grond
zondag 16 december 20.15 uur
Het Concertgebouw, pleinfoyer
Inleiding op het concertprogramma
HansFerwerdaingesprekmetKlaas
VerpoestenThomasDieltjensvanHet
Collectief
gratis toegankelijk voor concertbezoekers
zondag 16 december 21.00 uur
Het Concertgebouw, Kleine Zaal
Het Collectief
RobinEngelen dirigent
JacquelineJanssenSprechgesang
KlaasVerpoestkinetische typografie
GoeyvaertsStuk voor drie
GoeyvaertsVoor Harrie, Harry en René
GoeyvaertsDe schampere pianist
VanCampMusic for 3 instruments
SchönbergPierrot lunaire
kaarten vanaf € 29,70 via www.concert-
gebouw.nl, de Concertgebouwlijn of aan
de kassa
dinsdag 11 december 19.00 uur
EYE Film Instituut Nederland
Film en lezing: Blue Bird
EenavondoverdeBelgischefilmzielmet
defilmBlue Bird vanGustVanDenBerghe
lezingMarcBoonen,directeurvan
FestivalMooovinTurnhout
kaarten à €12,50 aan de kassa of € 12,00
via www.eyefilm.nl
woensdag 12 december 17.00 - 18.00 uur
academisch-cultureel centrum SpUI25
Lezing met muziek
lezingLucDevoldere:Twist met ons, twist
met ons, twist niet met mate
muziekLucBrewaeys:Speechless Song,
ElsbethGerritsenmezzosopraan
gratis toegankelijk - reserveren noodzakelijk
via www.SPUI25.nl
Concertgebouwlijn 0900 671 83 45
(€ 1,- per gesprek) €2,25
administratiekosten per kaart
www.concertgebouworkest.nl/aaa
zondag 9 december 17.00 uur
De Brakke Grond
opkraskuit(informatiezie8december)
36
PA RT N E R S A A A
DeBrakkeGrond|deBuren|DeGroeneAmsterdammer
DeIJ-Salon|Entrée|Filmmuseum/EYEfilminstituutNederland
Frascati|HetConcertgebouw|HollandFestival|N I M k
Muziekgebouwaan‘tIJ|Spui25Academisch-cultureelcentrum
StadsschouwburgAmsterdam|StedelijkMuseumAmsterdam
StichtingAmmodoisfoundingpartnervandeAAA-serie
top related