plandaí - freagairt do spreagadh

Plandaí - Freagairt do

spreagadh

• Níl aon néarchóras ag plandaí. Mar sin braitheann siad ar córas hormónach amháin chun na fhreagairt a chomhordú.

• Tá na cineál seo chomhordú i bhfad níos maille ná néarchóras.

• Is é an fás & athruithe san fháis an slí ina dtugann plandaí freagairt do spreagadh.

* Siad seo an coimheiseach do na hormóin sna ainmhithe*

Trópacht = Athruithe i bhfás an phlanda mar fhreagairt ar spreagadh eismheánach nó inmheánach.

5 príomh cineál trópacht• An Fhótatrópacht• An Gheotrópacht• An Hidreatrópacht• An Tigmeatrópacht• An Cheimeatrópacht

Trópacht deimhneach & diúltach• Deimhneach – fás an phlanda i dtreo an spreagadh• Diúltach – fás an phlanda i gcoinne na spreagadh• Is féidir fás plandaí bláthanna a rialú le toisce

eismheánach (m.sh. solas) nó le inmheánach.

• An príomh buntáiste a bhaineann lena trópachtaí ná go ligeann siad don phlanda coinníollacha maithe fháis a coimeád. Bíonn an phlanda in ann feidhmiú go maith.

1. An Fhótatrópacht

= Fhreagairt de solas, de gnáth ó aon treo amháin. • Bíonn gas deimhneach + ó

thaobh fótátrópacht (I dtreo an solas). Tá seo tábhachtach i gcomhair fótaisintéis.

• Bíonn fréamhacha diúltach - ó thaobh fótatrópacht de (ón solas)

2. An Gheotrópacht= Freagairt ar na domhantarraingt.• Fásann na fréamhacha

(deimhneach) síos san ithir leis an fhórsa domhaintarraingte. Tá seo tábhachtach chun an phlanda a dhaingiú i gceart sa talamh.

• Fásann gas (diúltach) i gcoinne domhantarraingthe.

• Is Cuma cén treo a cuirtear an síol sa talamh déanfaidh siad gas a fásann suas agus fréamhacha a fásann síos

3. An Tigmeatrópacht

• Fás an phlanda mar fhreagairt ar na dtadhall(touch) . M.sh piseanna, eidhneán

• Déanann siad codanna sainiúil ar a dtugtar teannóga (creepers) a ceanglaíonn timpeall struchtúir tacaíochta.

• Má tá teannóga i láthair is tigmeatrópacht deimhneach

4. An Hidreatrópacht.

• Fás an phlanda mar fhreagairt d’uisce. Fásann na fréamhacha i dtreo an uisce

5. An Cheimeatrópacht

• Fás an phlanda mar fhreagairt do cheimiceáin.

• Fásann fréamhacha i dtreo mianraí (m.sh. nítrigin, fosfar & potaisiam) san ithir (deimhneach).

• Fás fréamhacha ó roinnt ceimicí (aigéad/miotail m.sh. sinc) san ithir (diúltach)

Fás riailitheach (regulators)Ceimiceáin an mbíonn éifeacht acu ar fás & fhorbairt an phlanda nuair atá siad i láthair.• i.e. ceimiceáin a rialaíonn fás an phlanda.Déanta: i gcuid amháin den phlanda (de gnáith sa mírstéama) Iompar: do codanna eile den phlanda chun freagairt a cur I bhfeidhm.• Iompraítear formhór dóibh sna fíochán soithíoch

(________ & ________) ach idirleathann chuid dóibh ó chill go cill.

2 príomh cineál fás riailitheach: 1. Tionscnóirí fáis & (promoters)2. Coscairí fáis (inhibitors)• Uaireanta oibríonn siad i gcoinne a chéile m.sh. nuair a titeann na duilleoga)• Éitéin gur cúis le seo ach coimeádann aicsin na

duilleoga ar an gcrann.( Éiríonn an duilleog sean & ní dhéanann siad aicsin a thuilleadh. Déantar éitéin & titeann na duilleoga)

Fás Riailitheach Saorga (cuir síos ar aoin 2 cheann)

Déantar roinnt fás riailitheach sa saotharlann chun cosc a cuir ar fás nó chun fás a spreagadh.

1. Eitéin – aibigh bananas.2. Déantús fiailnimh (Weedkiller) Maraíonn siad

roinnt déchot ach ní mharaíonn siad monachot (féar).

3. NAA - (Naftailéin aigéad aicéiteach) Pudair a úsáidtear chun luas a cuir le fabhrú fréamhacha. Cuidiú le plandaí iad féin a fhréamhú

Coscairí Fáis

1. Éitiléin (ethylene/ethene) • An t-aon fás riailitheach gur gás iad.Déantar é- nóid gásach, torthaí aibí. Feidhm: • Fabhraíonn blas na dtorthaí• Fabhraíonn dath na dtorthaí• Éiríonn fíochán na dtorthaí bog.• Spreagann sé déantús tuilleadh éitiléin

2. Aigéad ScoitheachDéanta: i nduilleoga, i ngas & i bhfréamhacha.Feidhm: Tugann sé freagairt do coinníollacha díobhálacha i bplandaí.• m.sh. Lá tirim – cúis le dúnadh na stómaí• Cúis le suanacht síolta i rith an Geimhridh

Achoimre de fás riailitheach: Cineál Sampla Feidhm

Tionscnóirí Fáis

1. AicsinIAA – indóilaigéad aicéiteach

Fadú na gceall , déantús an tortha,trópachtaí

2. Gibrilín Aigéad gibrilineach Fadú an ghais

3. Cíti cinin Zeatí n Cil ldeighilt

Coscairí Fáis

1. Aigéad Scoitheach

Aigéad Scoitheach Suanacht, cosc ar fás

2. Éitéin (éiti léin)

Éitéin (éiti léin) Aibsíse, Aibiú na dtorthaí

Tionscnóirí Fáis- Áicsíní• Roinnt áicsín, IAA Indóilaigéad aicéiteach an

ceann is tábhachtaí.Déantar é: barr an péacán , duilleoga óga & síolta.Feidhmeanna:• Spreagadh fadú an gas• Spreagadh fás an fréamh• Fabhrú na dtorthaí• Bainteach le fótatrópacht & geotrópacht

Éifeacht na haicsin:• Trópacht – fadú na gceall, fás & lúbadh an

phlanda• Fabhrú na dtorthaí - spreagann sé bia a

fabhrú sna torthaí• Fás na fréamhacha - tiúchan íseal cabhraíonn

IAA le fás na fréamhacha.

Ról Áicsín i Fótatrópacht: • Fás plandaí mar freagairt ar an

solais. Déantar IAA i mirstéama an gas. Má dirítear solas ar taobh amháin den gas bogann IAA síos chuig an taobh scáthaithe.

• Toisc go bhfuil tiúchan níos mhóra d’IAA ar an taobh scáthaithe fadaíonn na cealla níos mó ná na cealla ar an taobh geal den gas. (tá chill bhallaí níos laige ar an dtaobh sin)

• De bharr an fadú míchothrom, lúbann an gas i dtreo an solas.

Cosaint Plandaí – oiriúintí plandaí do chosaint

a. Oiriúintí Struchtúrach:• Bac fisiceach, timpeallaíonn an phlanda

eipideirm/ coirt (bark)• Laghdú cailliúint uisce• Cosc ar iontráil na bpataigin• Dealga (thorns) m.sh. róis, driseacha smeara

dhubha• I gcás easpa uisce laghdaíonn na sciath chealla

& dúnann na stómaí.

b. Oiriúintí Ceimiceach:• Dí nádúrúchán einsímí a chosc –

próitéiní speisialta a scaoiltear nuair a théann an teocht thar 40oC

• Nuair a théann pataigin isteach sa phlanda déanann an phlanda (phytoalexins) de bharr sin

-Déantar damáiste dona micrea-orgánaigh - Spreagann siad fabhrú chillbhalla nach ligeann dona micrea-orgánaigh scapadh.• Déanann roinnt plandaí nimh chun iad

féin a chosaint.

Ceist 2009 (2 ard)Taispeántar planda óg ag fás sa léaráid.

(a) As cén struchtúr sa síol ar forbraíodh A? ____________________(b) Ainmnigh an fhreagairt fáis a léiríonn A. ______________________________(c) Ainmnigh an fhreagairt fáis a léiríonn B. ____________________________(d) Mol tairbhe don phlanda as an bhfreagairt fáis a léiríonn B. _________________________________(e) Tabhair sampla de rialaitheoir a choscann fás i bplandaí. ___________________(f) Tabhair dhá shampla d’úsáid rialaitheoirí fáis sa ghairneoireacht.1. _________________________________________________2. _________________________________________________

Solas anseoB

AUISCE anseo