phytosterol and health

1

ไฟโตสเตอรอลและผลตอสขภาพ

เภสชกรกตยศ ยศสมบต

คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

www.osotsala-chula.com

14 มนาคม 2554

ไฟโตสเตอรอล (phytosterol) จดเปนสารในตระกลทมโครงสรางทางเคมใกลเคยงกบ

โคเลสเตอรอลซงพบไดในพช โดยทนยมใชเพอการบรโภคคอ plant stanol ซงเปนกลมยอยของไฟ

โตสเตอรอลนนเอง

ไฟโตสเตอรอลพบไดในเซลลและเนอเยอพช เชนในเมลด ลาตน หรอดอกของพช โดยม

หนาทเปนองคประกอบพนฐานของเซลลพช รกษาความคงตวของเยอหมเซลล (cell membrane

stabilizer) นอกจากนยงมหนาทอนๆ อนจาเปนตอการดารงชพของพชเชนมฤทธยบย งการเจรญ

ของเชอราได

ไฟโตสเตอรอลมโครงสรางทางเคมทคลายกบโคเลสเตอรอล คอเปนวงแหวนขนาดใหญ

หลายวงเรยกวา cyclopentanophenanthrene โดยทความแตกตางระหวางไฟโตสเตอรอลและ

โคเลสเตอรอลนน อยทตาแหนงบางตาแหนงบรเวณสายขาง (side chain) ของโมเลกลเทานน

(ทมา: http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0101-20612010000500002&script=sci_arttext)

2

ไฟโตสเตอรอลทพบมากในธรรมชาตแบงไดเปนสองกลม คอ plant sterol (เชน

sitosterol) และ plant stanol (เชน sitostanol) ซงสารกลมแรกจะมความใกลเคยงกบ

โคเลสเตอรอล คอมพนธะคภายในโมเลกล ในขณะทสารกลมหลง จะเปนพนธะเดยวซงมความ

อมตวทางเคม และเปนชนดทมผลดตอสขภาพหากนาบรโภค ท งน เพราะ plant stanol สามารถลด

ระดบสารประกอบโคเลสเตอรอลในเลอดได

กลไกการลดระดบโคเลสเตอรอลจากการบรโภค plant stanol นน คาดวาเปนเพราะการท

มโครงสรางทางเคมคลายกน ทาใหสารท งสองกลมน แขงขนกนในกระบวนการดดซมเขาสรางกาย

ผานทางลาไสเลก นอกจากนยงเชอวาไฟโตสเตอรอลทถกดดซมเขาไปในกระแสเลอดแลว จะรวมตว

กบสาร lipoprotein กลมความหนาแนนตา (LDL) เปนไมเซลลไดเชนเดยวกบโคเลสเตอรอล แตวา

เปนกอนไมเซลลทรางกายไมสามารถใชเปนพลงงานหรอนาไปใชงานอนได ทาใหถกขบออกไปจาก

รางกายโดยเรว จงมผลใหระดบโคเลสเตอรอลโดยรวมในรางกายมลดลง

การศกษาผลการใชไฟโตสเตอรอลเปนประจาพบวาการบรโภค plant stanol ปรมาณวนละ

1.5-1.8 กรม จะยบย งการดดซมโคเลสเตอรอลไดถงรอยละ 30-40 นอกจากนการบรโภค plant

stanol ยงสงผลเพมปรมาณ LDL-receptor ซงทาใหการใชโคเลสเตอรอลโดยเยอเยอท วรางกายม

ประสทธภาพมากขน

การจะบรโภคไฟโตสเตอรอลปรมาณทกลาวมาขางตนน จาเปนตองรบประทานผกปรมาณ

มากถงกวา 10 กโลกรมตอมอ ซงเปนไปไมไดในทางปฏบต และนามาสการพฒนาสกดสารไฟโตสเต

อรอลในรปแบบผลตภณฑสขภาพหรอผสมอยในอาหาร เครองดมตางๆ วางจาหนายในหลาย

ประเทศท วโลก รวมถงในทองตลาดของประเทศไทย

แมวาไฟโตสเตอรอลจะฟงดมประโยชนตอสขภาพในแงทสามารถลดระดบโคเลสเตอรอลได

ทาใหโอกาสเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดและหวใจลดลง อยางไรกตามผบรโภคกควรศกษา

รายละเอยดของผลตภณฑทสนใจอยางถถวน ท งน เนองจากความแตกตางของกระบวนการผลต

อาจสงผลตอปรมาณของไฟโตสเตอรอลตอหนวยบรรจ นอกจากนยงตองตระหนกไวเสมอวาผลดท

เกดขนนน เปนการลดระดบโคเลสเตอรอลซงเปนสารประกอบไขมนในเลอด ไมเกยวของกบไขมนท

สะสมในชองทองหรอใตผวหนงแตอยางใด ดงนนจงไมมประโยชนตอผทตองการควบคมนาหนก

3

นอกจากนการบรโภคผลตภณฑในรปอาหารหรอเครองดม กอาจไดรบพลงงานจากสารปรงแตงรส

และยงสงผลเสยตอนาหนกตวไดเชนกน

การบรโภคผก ผลไมสด แมจะไมไดรบปรมาณไฟโตสเตอรอลมากเทาทกลาวมาขางตน แต

กไดสารอาหารอนทมประโยชนตอรางกายซงทดแทนหรอเทยบเทาไดกบการบรโภคผลตภณฑสกด

สาเรจรป เสนใยอาหาร (dietary fiber) ในผก ผลไมสดสามารถชะลอการดดซมนาตาลและลด

โคเลสเตอรอลได นอกจากนยงมประโยชนอนตอรางกาย เชนประโยชนตอระบบขบถาย และไดสาร

ตานอนมลอสระอกมากมายจากผลไมสตางๆ ดงนนทานทสนใจจะบรโภคไฟโตสเตอรอล จงอยาง

ตดสนใจเลอกเพยงอยางเดยว แตควรรบประทานอาหารใหหลากหลาย ครบถวนโภชนาการท งหาหม

ในปรมาณและสดสวนทเหมาะสมกบความตองการของรางกาย ควบคไปกบการเลอกบรโภค

ผลตภณฑสขภาพเพอเสรมสรางรางกายใหแขงแรง

ทมา

Brufaua G, et al. Phytosterols: physiologic and metabolic aspects related to

cholesterol-lowering properties. Nutr Res 2008;28:217-25.

Patel MD, et al. Phytosterols and vascular disease. Atherosclerosis

2006;186:12-9.