marxizm ve sosyalizmin sorunları Üzerine yazılar - demir küçükaydın
Post on 29-May-2018
245 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
1/325
Marksizm veSosyalizmin
Sorunlar
zerine
Yaz
larDemir Kkaydn
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
2/325
1
Marksizmin ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar
indekiler
Sunu 4
Evrensel Tarih Balamnda Kurtulu Savalar 5
Sesli Dnmeler 9
26.4.1987 9
27.4.1987 13
28.4.1987 16
Tarihin Maddeci Kavrannn inde Kvlcmlnn Yeri 19
Program Anlaylar 25
Marksizm ve Gnmz Dnyas 30
Gnmz ve Marksizm Konusunda Tebliler ve Tartmalar zerine 36
Bir Deerlendirme 36
Sunu 36
Gnmz Dnyas ve Marksizm likisi Hangi balamlarda Ele Alnabilir 37
Marksizm Nedir? i Hareketi ve/veya Sosyalizm mi? 40
Marksizm, Hangi Marksizm? 41
Marksizmin Hangi Vehesi 44
Sosyalist Demokrasi Tartmalarnda Pek Tartlmayan Baz Sorunlar Ama Denemesi 49
Sunu 49
Sosyalist Demokrasi Tartmas'nn Baz Metodolojik Sorunlar 51
Proletarya Diktatrl Deneylerinde Hangi Problemler zlmeye allmt? 54
Grlerin Semenlerindeki Orannn Temsilcilere Yansmas ile Seilenlerin Her An
Geri Alnabilmesi Sorunlarnn elikisi 55
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
3/325
2
Dier Emeki Tabakalarn Oy Haklar ve Arlklar Sorunu 56
Yerlerine Gre Sovyetler Gnmzde i Snfnn radesini Yanstmaya Ne lde
Hizmet Eder? 57
Partiler Sorunu 58
Dier Bask Biimleri ve Sosyalist Demokrasi 59
Dorudan Demokrasi Olanaklar 60
Sosyalist Demokrasi'nin lkesi ve Maddi Temeli 60
Hamburg Derslerine nsz 64
Yeni Dnya Dzeni: Gezegen apnda Apartheit 75
Milliyetiliin Sonu 78
Eski Kavramlar ve Yeni Dnya Dzeni 82
Sosyalizmin Sorunlar zerine Sere Serpe Dnceler ya da Bilimsel Sosyalizm'den topik
Sosyalizm'e 85
Giri 85
Sosyalizmin Sorunlar zerine Bir yaz Yazabilmenin Sorunlar 85
Sosyalizmin Sorunlarn Tartabilmenin Sorunlar 88
Sosyalizmin Sorunlar ya da Zorluklar 92Sosyalizm mmkn m? Byk bir olaslkla artk deil 95
Sosyalistlerin ve Sosyalizmin Sorunlar 103
Yanl anlamalar: Kuaklar, Politik Kltr ve Uslup Sorunlar 103
Umutsuzluk ve Umut 108
"Negatif Diyalektik" 108
Marksizme Veda m? 110
Yeni Malthusuluk ve Gezegen apnda Apartheit 112Sosyalizm ve Paylama 114
Komnist Toplumun Bolluu 117
Enternasyonalizmin Sonu (Ulus, Ulusuluk, Enternasyonalizm zerine Aykr Dnceler)
119
Sunu 119
Hariten Gazel 132
Hariten Gazeller 01 135
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
4/325
3
Marksizmde Kesinlik, Ak Ululuk ve Gelecek Projeksiyonlar zerine 139
Kltr ve Politika 144
Sreksiz Devrim 156
lk Yaz: "Schachnovelle" 163
Bir Dnemin Eiinde 168
Ne Yapmal? 187
1 Mays Dnceleri 198
Dnn ve Bugnn Dnyas 204
Sosyalizm, Din ve Politikslam 207
Sunu Yerine ya da Syleyecek Sz Olmamak 207
Tarihsel Gidiinde Politikslam 212
Sosyalizm ve Ulus Bayrann Yitirilmesi ve Politikslam 215
Politikslam ve Burjuva Uygarlnn Krizi 216
DPden Ayrlan Muhalefetin Sorunlar 220
Sorular ve Sorunlar 225
Eski Yaklamlarla Nereye Kadar? 231
Metaforlarla Konuulursa 234
Dnya apnda Bir Strateji Deiimi Gerei (1) 237
Dnya apnda Bir Strateji Deiimi Gerei (2) 240
mparatorluk 243
Tarihsel Maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Bir Site 246
Tarihsel maddecilik ve Sosyalizmin Sorunlarnn Neler Olduuna Dair Bir Soruturma ve
Anket in Davet 269
Olas Tarihlerden Biri Olarak Tarih 272
Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi, Politika ve Kltr 295
Teori ve Politika 300
Umutsuzluklkesi 302
Kadn Kurtulu Hareketi ve Tarihsel Maddecilik (Marksizm) 305
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
5/325
4
Sunu
Marksizmin ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlarbalkl bu derlemede, Marksizmin
Marksist Eletirisinin Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk alt balklnsznde veBir
Devrimcinin Teorik ve Politik Otobiyografisinde anlatlan evrimin somut belgeleri yer alyor
saylabilir.
Kvlcml zerine Yazlar derlemesi de yine anlatlan bu evrimin bir belgesi gibi okunabilir.
Bu derleme ile Marksizmi Savunmak ve Gelitirmek balkl ciltlik kitabn ikincisi de
haz
rlanm
oluyor. Bu cildin a
rl
daha ziyade Gelitirme ynndeki yaz
larda.Trkiyenin Aydn ve Sosyalistleriyle Polemiklerbalkl nc ciltte ise daha ziyade
Marksizmi tahriflere ve bayalatrmalara kar savunmalar arlkta olacak.
05 Aralk 2009 Cumartesi
Demir Kkaydn
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
6/325
5
Evrensel Tarih Balamnda Kurtulu Savalar
Krdistan Press, Krdistan'n kurtulu mcadelesine "karnca kaderince" destek olmak; bu
mcadele iinde proleter, sosyalist ve enternasyonalist bir dnya grnn, bir metodun, bir
programn, bir stratejinin ve bir rgt anlaynn giderek netlemesine ve arlnn artmasna
katkda bulunmak iin kyor.
Bizlerin tm abalarnn eksenini oluturan ve bundan sonra daha ne kadar da oluturacak olan
Krdistan'n kurtuluu, hatta genel olarak Kurtulu Savalar, evrensel tarih iinde nasl bir yere
sahiptir? Birka kuaktan milyonlarca emekinin ve savann tm hayatlarna ve abalarna
anlam veren Ulusal Kurtulu, Evrensel Tarih'in ak iinde nerede bulunmaktadr?
Bu soru sorulmaldr, nk proletarya sosyalizmi, bu soruyu ortaya koyarak ve ona verdii
cevapla dier eilimlerle ayrm izgilerini izebilir.
Dnyaya Krdistan'dan deil, ama Krdistan'a Dnyadan bakmak; ya da baka bir ifadeyle,
amz ve Dnya Tarihini Krdistan'n kurtuluu bakmndan deil, ama Krdistan'n
Kurtuluu'nu Evrensel Tarih iindeki yeri bakmndan kavramak, proletarya sosyalizmi iin
olmazsa olmaz n kouldur.
nk Proletarya, "Dnya Tarihsel"(Marks) bir snftr, yani o, ancak evrensel lde ve
evrensel Tarih balamnda var olabilir. Proletaryann gc de gszl de tam bu noktadabulunmaktadr. yle ki, Proletarya, evrensel Tarih leinde ve evrensel olarak var olabildii
iin, herhangi bir ulusun proletaryas gerekte henz bir snf deildir. Evrensel lde var
olabilen bir snfn bir zmresi, bir bldr. Bir ulusun proletaryas, o ulusun proletaryas
olarak kald srece, bir snf olamad iin, bamsz bir dnya gr, bir program
gelitiremez. Herhangi bir ulusun proletaryas, eer ait olduu ulusun ezilenlerinin mcadelesini
rgtlemek ve ona nderlik etmek istiyorsa, nce o ulusun proletaryas olmaktan kmak, Marks-
Engels'in bir zamanlar vnle kendilerini tanmladklar gibi: Kozmopolit olmak, ancak bundan
sonra, btnn bir paras olarak kendi ulusal sava mevziinde yerini almak zorundadr. Yani
inkarn inkar. Ancak bunu yapabildii takdirde, ulusun dier snflar karsnda bir kar kutup,bir alternatif yaratp ideolojik bir hegemonya kurabilir.
Krdistan Proletaryas'nn da Krdistan'n Kurtulu mcadelesini rgtleyebilmesi iin, nce,
Dnya Tarihsel bir metot ve dnya grne, programa, strateji ve rgt anlayna ihtiyac
vardr. Bu da kendi mcadelesini, evrensel Tarih iinde yerli yerine koymakla olabilir. Bu ilk
adm atlmadan daha ileriye gidilemez. Onun iin bu ilk yazmzn konusu: "Evrensel Tarih
Balamnda Kurtulu Savalar"dr.
***
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
7/325
6
Ulusal Kurtulu Savalar, evrensel Tarih leinde, retici glerin ar olgunlamlna
ramen, proletaryann Tarihsel grevlerini, yani yeryznde sosyalizmi kurma grevini, znel
nedenlerle yapamamas
n
n bir sonucu olarak ortaya
km
lard
r. Dier bir ifadeyle, UlusalKurtulu Savalar, Tarihsel ak iinde var olmas zorunlu bir aama deildirler.
Soyut gibi grnen bu nermeyi ve onun sonularn iyi kavramak gerekiyor. Var olmas nesnel
olarak zorunlu bir aama, ne demektir? rnein insanlk, diyelim ki eski Grek medeniyetinden
direk kapitalizme frlayamazd, ne retici glerin gelimilik; ne de meta retiminin yaygnlk
dzeyi buna izin vermezdi. Bu bakmdan, aradaki Dou medeniyetlerini ve Avrupa derebeyliini,
dnya tarihinin gidii iinde zorunlu olmayan bir aama olarak tanmlayamayz.
Ama amz, tamamen bunun aksi bir nitelie sahiptir. En azndan Birinci Dnya Sava'ndan bu
yana Tarih, Tarihsel akn nesnel nedenlerine dayanan bir aama iinde deildir. Bugn yaanan
Tarih, yaanmas zorunlu olan tek tarih deildir. Tarih, bambaka bir yol, bilimsel sosyalizminkurucularnn ngrd trden bir yol izleyebilirdi. Ve bu durumda, milyonlarca insann, birka
kuan tm mcadelesinin eksenini oluturan Ulusal Kurtulu Savalar diye birey olmazd.
Yirminci yzyln banda ya da daha sonralar, emperyalist lkelerin proletaryas sosyalist
devrimi baarabilseydi, smrge ve yar smrge lkeler, hi bir savaa girme gerei olmadan,
iktidara gelmi ileri lkeler proletaryasnn yardmyla otomatikman, kendiliinden
bamszlklarn kazanr ve kapitalist olmayan bir yoldanimdiye dek rahat rahat sosyalizme
gemi olurlard. Sovyet Orta Asya cumhuriyetleri ve Moolistan rnei, daha sonraki
yozlamann yol at sorunlar ve tkanklklar yok saylrsa, Rus Proletaryasnn yaptn
Avrupa Proletaryasnn yapabilmi olmas halinde, ya da yeryznn "altda bir yeryz"kadarolmas halinde, Tarihin nasl bir mecraya akm olacan kolaylatran bir rnek oluturabilir.
Tarih byle bir yol izlemediyse, bu, ne retici glerin yeterince olgunlamam olmasndan, ne
de proletaryann Antik Tarihin kle ya da serflerine benzer biimde yeni ve st bir toplum
kuracak nesnel yetenei olmamasndandr. Bu, tamamen, proletaryann kendi iindeki ihanetler
nedeniyle bu yetenei gsterememesinden, yani znel nedenlerdendir.
Krt, Trk ve dier bir ok lke devrimcilerinin temel yanlgs, tam da amzn bu tayin edici
karakteristiini anlamamalarnda yatmaktadr. Onlar, dnya tarihine ve amza kendi
mcadelelerinin ekseninden baktndan, ama kendi mcadelelerine dnya tarihinin eksenindenbakmadklarndan, bugn yaanan Tarihi yaanabilecek tek tarihmi gibi gryorlar, dolaysyla
Ulusal Kurtuluu, ya da kendi lkelerinde proletarya diktatrlklerinin kurulmas mcadelesini,
tarihin geilmesi zorunlu bir aamasym gibi kavryorlar. Ama tam da bu noktada, mantki
sonularyla, farkna bile varmadan Bilimsel Sosyalizmi reddetmi oluyorlar.
Evet, sosyalizme ne kadar itenlikle inanrsak inanalm, nesnel olarak, bugn yaanan Tarihi
yaanmas zorunlu tek Tarihmi gibi grmek; ya da dier bir ifadeyle ulusal kurtulu savalarn,
dolaysyla Emperyalizmi ve yeni/yar/ tam smrgeleri tarihsel akn gemesi zorunlu bir
aamasym gibi grmek: Tarihin bu tarz gidiinin nesnel nedenlerden kaynaklandn
kabullenmek, dolaysyla Marksizm'in temelinde bulunan nermeleri reddetmek anlamna gelir.
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
8/325
7
Ne olabilir bu objektif nedenler, amzn byle akmasna yol aan? retici glerin sosyalizm
iin olgunlamad ya da baka bir ifadeyle, kapitalizmin 20. yzylda emperyalizm yani rme
a
na girmedii... Bu ise, Emperyalizm teorisinin ve onun dayand
tm Marksist ekonomipolitiin yanll demektir.
Bir dier nesnel neden, Proletaryann, kapitalizm rme ana girmi olmasna ramen, kle ya
da serfler gibi, stn bir dzen kurma yeteneinden yoksunluu yani devrimci bir snf olmad
olabilir. Bu da Marksizm'in bir temel nermesinin reddi demektir.
Birinci eilim, yani Tarihin bugnk gidiini normal ve zorunlu bir aama olarak grmek,
kapitalizmin mrn doldurmad anlayna dayanyorsa, bu otomatikman reformizme yol aar.
Madem ki gler sosyalizm iin olgunlamamtr, o halde sosyalist devrim gnn acil bir sorunu
deildir. Sosyal Demokrat partiler aka, Komnist partiler zmnen bu anlaya
dayanmaktadrlar.
kinci eilim, yani bugnk ak zorunlu gr, proletaryann nesnel olarak devrimci bir snf
olmad, ya da artk bu vasfn kaybettii grne dayanyorsa, bu da devrimi yapacak baka
bir g aranmas sonucunu ortaya karmaktadr. Bu g, kimine gre: nc Dnya halklar,
kimine gre lmpenler, kimine gre tketiciler vs. olabilir. Bu da pratikte, kk burjuva
topyaclnn ve sosyalizminin ifadesidir.
Her ikisi de Marksizm'i redde varan bu grler ya da gizli varsaymlarn anlamadklar ya da
gremedikleri birey var: eer Marksizm yanl ise, Marksizm'in yanl olduu bir dnyada,
doan
n tahribi korkun bir h
zla srerken ve insanl
birka kez yok edecek gteki atomsilahlar tepemizde dururken, insanln yaama ans yoktur.
Ama Marksizm yanll kantlanamayacak bir retidir de, nk eer insanlk yok olsa bile, bu
Marksizm'in yanlln kantlamaz: "ya sosyalizm ya barbarlk" dilemmasn ortaya koyup, bu
yok olu tehlikesini herkesten nce grp anlar alanlar hep Marksistler olmutur. Ve bu
Marksistlerin varlndr, proletaryann znel yeteneksizliinin ve ihanetlerin onun grevini
yapmasn engelleyen ey olduunun kant; Tarihin zorunlu bir dnemden gemediinin kant.
Marksistlerin "ya barbarlk"feryaddr, insanln var olaca umudunu yaatan.
nsanln kaderi, nmzdeki birka on yl iinde kesin bir sonuca ulaacaa benzer. Ve bu
kaderin ne olacana dair tayin edici kavgann son sz emperyalist lkelerde sylenecektir.
Geri lkelerin birok devrimcisinde, Tarihin bundan sonraki gidiine ilikin yle bir kavray
gryoruz: Bat Avrupa ve Amerika'da Proletarya devrim yapamayacak, nc Dnya lkeleri
ve Smrgeler bamszlklarn kazanp proletarya iktidarlarna yol aacak, giderek zayflayacak
olan Bat Emperyalizmi kendi proletaryasn satn alamayacak, ondan sonra da emperyalist
lkeler proletaryas ayaklanacak.
Bu grtekiler, sadece proletaryann devrimci kapasitesini inkar etmi ve tarihin bugnk akn
zorunlu grm olmuyorlar, ama ayn zamanda, Tarihin byle bir yol izlemesi halinde, byle
uzun bur evirme yapacak zaman
da olmad
n
grmyorlar.
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
9/325
8
nsanln batt bir dnyada ulusal kurtulu olanakszdr. Bunu iyi kavramak gerekiyor. Ulusal
Kurtulu Mcadeleleri, eer emperyalizmi biraz sarsabilir, dnya ve zellikle ileri lkeler
proletaryas
na biraz itilim verebilirse, ona glerini toplamak iin biraz zaman kazand
rabilirsene mutlu.
lk bakta, meselenin byle bir konuluu, Krdistan zelinde sanki mcadele azmini baltalarm
gibi grnebilir.
"Eer sonu ileri lkelerde belirlenecekse, ve insanln batt bir dnyada ulusal kurtulu
olanakszsa, kurtulu savana girmenin ne anlam var"diye dnlebilir. Ancak, byk
devrimler bunun tam tersini kantlamaktadr. Rus devrimcilerinin ulat fedakarlk ve bilin
dzeyine henz hi bir lkenin devrimcileri ulaamad. Ama Rus devrimcileri, Rus emekilerini
kurtarmak iin deil, dnya proletaryasnn kurtuluuna azami katkda bulunduklar iin o
destanlar yaratabiliyorlard. Lenin, Rus iilerini, Kendilerini kurtarmalar iin deil, ayaklananalman bahriyelilerine destek olmak iin ayaklanmaya aryordu. Krdistan'daki Kurtulu
Mcadelesini btn gcmzle destekleyeceiz, onda yer alacaz, ama insanln batt bir
dnyada Krdistan'n kurtuluunun bir anlam tamadn bile bile, insanln kurtuluuna bir
katkda bulunabilmek iin.
19.09.1986
Celal Aydn
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
10/325
9
Sesli Dnmeler
Bu balk altndaki yazlarnda Demir Kkaydn, hemen her konuda, hi bir snrlama olmadan
"Sesli Dnmeler"ini yazmaya alacak. Arkadamz, byle esnek bir biimin, snrlar ve
konusu belli yazlarda ele alnamayacak ya da ok snrl olarak ele alnabilecek konulan
tartmaya amak bakmndan daha elverili olduu kansndadr.
Aadaki yazlarla, bylesi bir biimin ilk denemesini yapmaktayz.
Devrimci Marksist Tartma Defterleri
26.4.1987
Bilimin Uzak Snrlarnda kesinlik kaybolur derler. Gerekten de yledir. Bir konuda, bir bilim
dalnda insan birka kitap okuyunca herey bir dzene girer, anlalr olur, aydnlanr. Herey
ok apaktr. Ama ayn konuda okunan kitaplarn says bir ka yz bulunca iler karr.
Kesinlik ve aydnlk giderek kaybolur, ortal bir alacakaranlk kaplar.
Tm bilimlerde byledir bu. Toplumun Bilimi olan Tarihsel Maddecilikte ya da daha ksaca
sylemek gerekirse Marksizm'de de. Bilimin Uzak Snrlar, en temel kavram ve kategorilerin
sorguya ekildii bir alandr. Bir bakma orada Bilim ve Felsefe i ie girer. Orada tartlankavram ve kategoriler, bir bakma o bilimin tm kavram sisteminin zerinde ykseldii
"ekirdei", "kilit ta"n olutururlar.
Burada bir elikiyle, bir paradoksla karlalyor gibi. Bilimin snrlarna, kenarlarna gittike,
onun ekirdei, z, merkezi ile karlalyor. Bu diyalektii yaratan., her bilimin kavramlarnn
bir sistem, bir tutarl btnlk oluturmas olsa gerek.
Bilim demek, birbiriyle en ilgisiz gibi grnen nesneler ve srelerin ortak olan yann
yakalamak, bylece kaosun ardndaki dzeni bulmak demektir. Bilimin snrlarnda daima
istisnalar oalr. Ama bilim "istisna" tanmaz. stisna gibi grnenin istisna olmadn bulmak
zorundadr. Bu durumda, sadece o gne kadar dzene konmu, aklanm olanlar deil onlarn
yan sra o "istisna" gibi olanlar da kapsayacak ok daha genel teorilere ihtiya duyulur. Daha
genel bir teori ise, o bilimin zerinde ykseldii en temel kavramlarn bir yeniden gzden
geirilmesi olmadan baarlamaz.
Geenlerde popler bir doa bilimleri dergisinde bir fizikiyle yaplm bir grme yer alyordu.
Kelimesi kelimesine ayn olmayabilir ama fiziki aa yukaryle bireyler sylyordu:
"Eskiden iler kolayd. Elektronlar, protonlar, ntronlar vard. imdi yzlerce parack kt.
Pozitronlar, hardonlar, kuarklar, mezonlar ve bunlarn antileri. Artk fizikte tam bir anari ba
gstermi durumda".
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
11/325
10
Fizik elindeki kuantum ve rlativite teorileriyle kald ki bu iki teorinin de ortak bir paydas
yok; Einstein bouna mrnn son yllarn bir"Birleik Alanlar Kuram"kurma abasna
ay
rmad
bu kaosa bir dzen verebilir mi? Yoksa fizikte yeni bir devrim anlam
na gelecek birteori ve kavram sistemi deiiklii mi gerekir? Bilmiyoruz, birey syleyecek durumda deiliz.
Ama gerek olan birey var ki, fizik biliminde bir bunalm var.
Fizik biliminde bunalm olur da, toplumun bilimi olan Tarihsel Maddecilikte olmaz m? Olabilir
ve olmaldr da. Tarihsel maddecilik eer bir bilim ise, gelimek ve bu geliimini birikimlerle,
sramalarla srdrmek zorundadr. Ama bu geliim ancak Marks - Engels'in temellerini att
teori zerinde ykselebilir. Onu kavramal, iermeli, ama onu amal.
Buraya kadar bir olabilirlikten, dolaysyla olduka uzak bir gelecekte olmas gerekenden sz
ediyoruz. Ve bu anlamda, Marksizmin yanlln ilan eden, ona l kpek muamelesi
yapanlardan farkl bir sorunu tartyoruz. Marksizme, Marksn Hegel karsndaki tavrylayaklaan, Marksizmi bir l kpek gibi deil, anas olarak gren ve yerini ezilen insanlarn
yannda belirleyen daha tutarl bir retiye bugne kadar rastlamadk. En saygl gibi
grnenlerden R. Bahro bile, Marksizme yeni ina etmeye alt binann baz yerlerinde
kullanaca talar temin ettii bir ta oca muamelesi yapmaktan teye pek gidemiyor.
Gerekte bugn Marksizmin bunalm gibi grnen ey, Marksizmin deil ama ii hareketinin
bunalmdr. Bu bunalmn yansmasdr. una inanyoruz ki, Marksizm hala, daha belki birka
yzyl, toplumsal sreleri anlamamz salayacak kavramsal temel aralar bize sunma
yeteneindedir.
Yukarda "inanyoruz" dedik. Gerekten de inantan sz etmek gerekiyor. Ama bu inan bir
mminin inanc ile kartrlmamal. Mmin inancn akln ve olaylarn mihenk tana vurmay
kabul etmez. Burada bir bilim adamnn bir hipotezinin doruluuna olan inanc trnden bir
inan sz konusudur. Bu inanca sahip olmak, hipotezini olaylarn mihenk tanda hi
inanmyormuasna snamasn engellememesi gerektii gibi.
Bir inantan sz etmek gerekiyor, nk dnya proletaryas, dnya sosyalist cumhuriyetler
birliini ve hatta sosyalist toplumu kurana kadar Marksizm henz doruluu kantlanmam bir
teori olarak kalmaya devam eder.
Ama problemi, yani Marksizm'in doruluunu, srf dnya sosyalist devrimine balamak da yanloluyor. Gerekte insanln, ekolojik dengenin bozulmasyla ya da bir atom savayla yok olmas
da, tpk yozlam sosyalist devrimlerin ya da baarsz ayaklanmalarn tersinden kantlad gibi,
Marksizm'in doruluunun bir kantn oluturur.
Evet, Marksizm ylesine bir teoridir ki, artk yeryznde doruluunu anlayacak hibir znenin
kalmamas halinde bile doruluunu kantlayabilir. Kim bilir belki evrenin karanlklarnda, baka
bir gezegende bilinli varlklar gelimi cihazlaryla evrenin dnya gezegeninde Marksizm'in
yaadn renene kadar, Marksizm uzayn karanlk sonsuzluunda bilinlere varmadan
varln srdrebilir.
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
12/325
11
Ancak Tarihsel Maddeciliin vlger kavrayclardr ki, ii snfnn tarihsel bunalmnn, hatta
insanln yok oluunun Marksizm'in yanllnn kant olduunu iler srebilirler. Marksizm'e
gre ii s
n
f
n
n tarihsel bir zne olmas
, insanl
kurtaracak potansiyele sahip olmas
,otomatikman, bunu yapabilecei anlamna gelmez. Marksizm styaplarn, ideolojilerin,
geleneklerin, aparatlarn nemini hi bir zaman inkar etmemitir ve etmez. Marksizm'in
bunalmndan sz edip ona saldranlar gerekte Marksizmle deil, kendi anladklar mekanik,
baya Marksizmle uramaktadrlar. Bizzat Marksistler deil midir"Ya Barbarlk Ya
Sosyalizm"diyerek, yok olma olasln insanla ilan edenler ve bunu en ok ciddiye alanlar?
Komnist Manifesto'nun daha ilk cmleleri, Tarih'i zetlerken, onun bir snf mcadeleleri tarihi
olduunu anlatrken, devrim ya da toptan k olaslklarndan sz etmez mi? Unutulan birey
var. Marksizm yalnz sosyalist devrimi deil, yok oluu da ngrmtr. Bu olasl da bandan
beri vurgulamtr. Tam da bu nedenle, insanln yok oluu dahi Marksizmin bir bunalm ya da
yanlln kantlamaz, aksine onu tersinden olumlar. *
Marksizmin yanlln Tarih bir tekeklide kantlayabilir: ii snf dnda baka bir gcn
yeryznden kapitalizmi silip atmas ve ondan daha ileri bir dzen kurmas halinde. Hatta bu
takdirde bile Tarihsel Maddeciliin temel kavramlar geerliliini srdrebilir. Bu koulda bile
tartma konusu olabilecek yan, proletarya ve onun tarihsel yeteneklerine ilikin blmdr.
Var m ii snfnn dnda bu potansiyeli gsteren bir g? Yok, ortalklarda hala grlmyor.
Ne ezilen uluslarn kurtulu savalar, ne de ileri Kapitalist lkelerde grlen "Yeni Sosyal
Hareketler", yani Kadn. Bar, evre, Aznlk vs. hareketleri, bu potansiyeli gsterebilmi deil.
Bunlarn hepsi, brokratik cihazlarn kontrolndeki ve kendiliinden ii hareketine gre okdaha radikal taleplerle ortaya ktlar ama ne Marksizm lsnde tutarl ve kapsaml bir teori
gelitirebildiler, ne evrensel bir program gelitirebildiler, ne de kendi sorunlar dndaki
sorunlarla Marksistlerin ilgilendii lde ilgilenebildiler. Btn bunlar, onlarn, Marksistlerin
nemle ele almas gereken birPolitik zne olduunu gsteriyor ama birTarihsel zne
olamadn da. Bu hareketler bir bakma medeniyetlerin k alarnda grlen kle ve serf
isyanlarna benzetilebilir. Hepsi medeniyeti iin iin kemirirler, sarsarlar, sorguya ekerler, ama
onu ykp daha st bir medeniyet kurma yetenei gsteremezler. Bu ii ancak Barbarlar yapabilir.
Kle ve Serf isyanlar bir bakma Antik Tarihin znesi olan Barbar kavimlere bir davetiye idiyse,
"Yeni Sosyal Hareketler" de, benzerekilde, modern tarihin znesi olan ii s
n
f
na Tarihselgrevlerini bir hatrlatma, ona bir ardr.
i snfna veda edenlerunu gremiyorlar: i snfnn tarihsel grevlerini yerine getiremedii
bir dnyada insanln yaama ans yok. Roma'nn kleleri Roma'y ykamadlar. En fazla Roma
imparatorlarn da kendileri gibi bir Hristiyan yaptlar. mparatorlar Hristiyan oldu diye Roma
mparatorluunun nitelii deimedi. Ona lmcl vuruu barbarlar yapt. i Snfna "Elveda"
diyenler, nesnel olarak, insanln yaamasnn biricik umudu olan proletaryay sendikaclarn,
brokratlarn egemenliine terk ederek, sosyalist entelijansiya ile iiler arasndaki son kprleri
ykarak insanln yok olu olasln glendiriyorlar. Bu nedenledir ki, Marksizmin lmn
ilan edenlerle, "Elveda Proletarya" diyenlerle ideolojik mcadele, insanln yaamas uruna
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
13/325
12
mcadelenin ayrlmaz bir parasdr. i snfnn bugnk reformist brokratik bukalarndan
kurtulmas, sosyalist bir entelijansiyanm onunla kucaklamasyla olabilir. Ama ii snf biraz
ba
n
kald
rmad
ka da. entelijansiyan
n cokuyla ona y
nlar halinde ynelebilmesi imdilikzayf bir olaslk. Bylece olumsuzluklar birbirini douruyor. i snf radikal ve ynsal
bakaldrlara girmedike entelijansiya ondan uzak duruyor, entelijansiya ondan uzak kaldka,
bilinlenip, bir devrimci nc yetitirip bukalarn paralamas gleiyor. Tek umut iilerin
bir yerlerde baaraca kendiliinden ayaklanmalarda ve dier taraf asndan tek umut,
umutsuzlukta. Umutsuzluun kavranmasnda.
ilerin ve Entelijansiyann radikallemelerinin senkronize olmamasnn bu krgnlkta bir pay
var. 1968ler Bati'da hereye ramen, Marksizme ve ii snfna inanan bir entelijansiyann
yeniden byk lde dousuna yol at. Ama ayn tarihlerde bat proletaryas kapitalizmin
tarihinde grd en uzun ve hzl refah dneminden nasipleniyor, yarn kurmak isteyenlerinradikal arlarn yanksz brakyordu. Arada geen zamanda, "ok naz ak usandrr''' misali,
enielijansiya proletaryaya kst. imdi ise durum tersine, 1974den beri kapitalizm bir bunalm
iinde. iiler giderek radikalleiyor, ama ii snfnn davetini artk entelijansiya duymuyor.
Bu genel eilimin tek istisnas "Trokist" gelenek. Bir yandan giderek ileri kapitalist lkelerin her
nemli isi ocanda en ileri unsurlarla gl balara sahip oluyorlar ya da bizzat bu ileri
unsurlar oluturuyorlar. Nerede iiler harekete geerse onun iinde ve nnde yer alyorlar. En
azndan Avrupa'da Trokistler dnda hem Marksizmi savunan. Hem iilerle kaynaan, hem de
devrimci bir tavr srdrebilen tek akm olma zelliini koruyorlar. Yani dier bir deyile, ii
hareketinin genel ve tarihsel karlarnn ve tm ezilenlerin savunusunu yapyorlar. Marksizm Leninizmin devrimci ve eletirel zn tayan ve kendini yenileme zellii gsterebilen tek
akm bu. Bunun en basit rnei, 4. Enternasyonal'in kararlarnda grlebilir. Bir yandan, epey
nce, Bat'nn solcu aydnlan iilere kserken iilere ynelme karar ald ve bunu iyi kt
uygulad ki imdi artk meyveleri grlyor; dier yandan "srf iicilik" denen sapmaya
dmedi. Kadn Kurtuluu Hareketi zerine bir karar ald; Bar ve evre Hareketleri zerine
imdi tartyor.
"Trokist" denen gelenek, gerekte yaayan Marksizmden baka birey deil. Marksizmin
bunalmndan sz edenler, "Trokist" gelenekle hesaplamak zorundadrlar. Ama nedense bu
hesaplamaya hi girmiyorlar. Marksizmle Stalinizmi zdeletiriyorlar yahut da Althusser vebenzerlerinin radikal merkezciliini. Bu anlalr bireydir. Marksizm diye onun kt
kopyalarna atmak bu baylara kolay bir baar salar. Ama nesnel olarak btn bu toz duman
arasnda gerek yaayan Marksizm "alay" ya da "susu kumkumas" ile olmama evriliyor.
Ama bu real politikerlik, "bilim ahlak"ndan zerrece nasibini almam olmann da bir ifadesi ayn
zamanda.
te yandan bunu rasyonelletirmek de kolay. Hep yenilmisin, hep altta kalmsn. Veyl
maluplara!... buuk Trokistin geleneiyle zaman kaybetmenin ne alemi var? Dou
Perinek'in deyimiyle "bir iktidarszlk doktrini" deil miyiz?
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
14/325
13
Evet yleyiz. Ve yle kalacaz. Biz devrimci Marksistlerin amac hi bir zaman, ne pahasna
olursa olsun "iktidar olmak" olmad. Gerekte Marksizm bir "ktidar Doktrini" deildir kelimenin
tam anlam
yla. O ii s
n
f
n
n iktidar
ndan yanad
r. Ama ii s
n
f
hi de iktidar
ald
nda veyasonrasnda, kendisinin tarihsel ve genel karlarn savunan Komnistleri otomatikman iktidar
aygtnn bana oturtacak diye birey yoktur. Marks'n "gnei fethe kmlar" dedii Paris
Komn'nde Proletarya iktidard. Komnde birka numunelik dnda Marksist yoktu. Bay Dou
Perinek gibi, iktidar olma uruna her Allahn gn burjuvaziye akl vermektense, iktidarszlk
doktrini olarak kalmak, insanln kurtuluu idealini ve umudunu yaatmak bin kez daha erefli
bir itir. Bay Dou Perincek "Trokizme" "iktidarszlk doktrini" derken. Onu "yenilgi enayilii"
olarak tanmlam oluyor. Evet yleyizdir.
Artk pek kimsenin okumad H. Kvlcml bir zamanlar"Trkiye'de Snflar ve Politika"diye
bir makale yazmt. Orada daha ziyade kendi kaderini kastederek yazdu satrlar,tTrokizm"e de tam uyar ve ayn zamanda bu burjuva sosyalistlerine en gzel, klasik cevab
oluturur:
"Siz hi muharebede len askerin Mareal olduunu grdnz m?
Belki mezar bile belli deil; adn etini kargalar yemitir. Yayacaksn gzm, bakalarn
ldrp onlarn omuzlarna basa basa ykseleceksin. Davrann yakndan grenler, yaptnda
epey kallelik, hayli tabanszlk bulsalar bile; ller konumazlar. Az tedekilere: 'Klahn
kurtaran kaptandr'. arktr bu, kim kime? EIolu ne yapm, yapm ste' gelmitir ya. Altta
kalann can kmsa kabahat kendisinde. llerle bir i yaplamayacana gre; sava sonunda
ancak ayakta kalabilene Bakumandanlk rtbesi ve'Mareall' asas verilebilir. Baka
trls olamayaca iin kallelik KURNAZLIK yerine geer, tabanszlk abaya sreklilik
getirmi saylr.
27.4.1987
Sesli Dnmek, bir bakma armlarn akna kendini uydurmak, o ak yazya dkmek
oluyor. Dn "Marksizmin Bunalm"ndan sonra Yeni Sosyal Hareketlerin ortaya kard
teorik, programatik ve stratejik sorunlar zerine yazmay dnyordum. Ama dnceler baka
bir mecraya akverdi. Bugn geriye dnp, oradan balamak gerekiyor.
"Yeni Sosyal Hareketler"in ortaya att sorunlarn olduka iyi bir kadastrolamas Perry
Anderson'un Tarihsel Maddeciliinzinde adl kitabnda yer alyor.Bat 'da Sol Dnce ile
birlikte her devrimcinin okumas gereken bir kitap. P. Anderson, Tarihsel Maddeciliin bir
tarihini yazyor hem de Tarihsel Maddeci yntemle. Eksikler, yanllar olabilir, ama genel
dorultuyu, kubak bir grle geree en yakn biimde tespit edebiliyor.
P. Anderson, inanm bir Marksist olarak, Marksizmin imdilerde tarihin hi bir dneminde
olmad lde, ona kendi zayf noktalarn gelitirme olana salayan gl eletirilerle
kar
lat
n
grmezden gelmiyor ve cesaretle u gzlemi yapabiliyor:
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
15/325
14
Marksizm uzun sreden beri, sosyalist hareket iinde gerek anlamda nem tayan entellektel
rakiplerle karlamad ya da dorusu, tarihte sosyalist hareket dnda kalan eit lde salam
veya gvenilir bykiarlar
n hareketleriyle hesaplamad
. Ortaya
kan sonu Marksizminzayf noktalarnn kalc nitelie brnmesi olabilirdi ancak. Bilgi, uygun bir diren katsays
olmakszn nadiren geliir. Marksizm, ou kez, gerekli dzeltmelerden ve denge salayc
arlklardan yoksun olmas nedeniyle sahip olduu kendine zg baz atl ynleri ve kusurlar
olgunlatrmak suretiyle, bizzat kendi avantajlarnn kurban olmutur.
Ancak bugn sz edilen avantajlar yeni bir bask altna girmek durumundalar. Bu deiiklikten
ancak memnunluk duyulabilir. Tarihsel materyalizmin geleneksel ayrcalklarndan her biri,
imdi gerekten nemli bir meydan okumayla kar karya. En bata ve en belirgin biimde
btnlkl bir toplum teorisi olarak Marksizmin sistematiklii, onun geleneksel kapsamnn
byk bir blmnn tamamiyle uzak kald aile ve cinsellie ilikin sylemi gelitiren kadnhareketinin ykselii tarafndan sorgulanmaktadr. (s.106-107)
Yazar daha sonra bar ve evre hareketlerinin de radikalliinden ve benzeri bir eletiriyi
getirdiinden sz ediyor. Biz bunlara Genlik, Ulusal Kurtulu, Aznlk vb. hareketleri de ekleme
eilimindeyiz.
Sralama ne olursa olsun, btn bu hareketler tarafndan yaplan eletiriler gerekten ciddiye
alnmaya deer. Ve gerekten bu hareketler, Marksizmi, toplum ve tarihe ilikin kavraynn en
bo brakt alanlarda tartmaktadrlar. Burada "bo braklan alanlar" deyimini bilerek
kullandk. nk inanyoruz ki, Marksizmin bu alanlar bo brakmas. Tarihsel Maddeciliin
kapsam iinde bu alanlara bir yer olmamasnn ve bu alanlardaki sreleri kavrayacak birkavramsal aralar temeline sahip olmamasndan deil. Tarihin somut akndan
kaynaklanmaktadr.
Bilimlerin ilerlemesi iin, der bir yerde Engels, ihtiyalar yz niversiteden daha fazla etki
yaparlar. P. Anderson da yukardaki alntda birdiren katsaysnn gerekliliinden sz ediyor
geliim iin.
Hi bir bilim, tayfnn tmnde ayn hzla gelimez. Fizii dnelim. Statik, hidro statik,
dinamik, optik, elektirik, nklear fizik vs. gibi ok geni bir tayfa sahiptir. Ama bu tayfn her
noktasndaki geliim e zamanl ve ayn hzla olmamaktadr, olmamtr. u veya bu alann nekmasnda ve geliimin ne gemesinde eksojen etkiler belirleyici bir ala sahiptir. Engels
yukardaki sznden sonra, rnek olarak Torielli ve Kuzey talya'daki sel basknlar rneini
verir.
Burada kartrlmamas gereken nemli bir nokta var. O alann gelimi olmamas, o bilimin, o
alanda bir gelimeyi salayacak temel kavramsal aralar olmad anlamna gelmez. Kanmzca,
Marksizmde de, yani toplumun hareketinin teorisi olan Tarihsel Maddecilikte de durum budur.
Zayflklar bu anlamda zayflklarndan deil, kaderinin ayrlmazcasna bal olduu somut
tarihin akndandr. Ve bu tarihin yuma tersinden zld iindir ki, Marksizme, bu
alanlarda kendisine ynelik eletirilerin biley tanda, silahlarn gelitirme olana domutur.
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
16/325
15
Tarihsel maddeciliin tayfn ele alalm. Marks Engels Lenin Troki geleneinde, en gelikin
yanlar ekonomi, snflar, politika, strateji ve rgt sorunlardr. nk tarihin o zamanki ak ve
s
n
f mcadelesinin ihtiyalar
en ok bu alanlara yklenmeyi, enerji ve g harcamay
gerektirmitir. Ama toplum teorisinde doa ve tarih ilikisi alan, keza ksmen bu alanla i ie
geen cinsler ilikisi alan, kltrler alan, farkl toplumsal formasyonlarn eklemlenmesi alan,
ideoloji, estetik, etik alan vs. vardr. Bu alanlardaki teorik geliim, yukarda saylan klasiklerde,
dier alanlara gre ok geridir.
Ama vine de o kadar ktmser olmaya gerek yok. Her kayp bir kazanc da oluturmutur. Ayn
yazarnBat'da Sol Dnce'de ele alnan Gramsci ve Lukacs'tan Althusser'lere kadar bir batl
Marksistler kua, tm idealizmlerine ramen, diyelim ki bir Marksist sanat teorisinin
unsurlarn, klasiklerle kyaslanmayacak lde telere gtrmlerdir. Trokist akmla, ki
dorudan Marks, Engels, Lenin geleneinin devamdr. Bat Marksizmi denen birkateorisyenler kua arasndaki teorinin farkl alanlarna ynelme biiminde kendisini gsteren bu
ayrlma, yani birinde ekonomi, snflar, strateji ve rgt sorunlarnn, dierinde styaplarn
arlk kazanmas, ngiltere ve Almanya arasndaki geliim ztlklarnn styaplardaki
yansmasna benzetilebilir. ngiltere'de kapitalizm nce ve hzla gelitii iin oras Ekonomi
Politiin esas vatan olmutur, Almanya'da ise ne kapitalizm ne de burjuvazi doru drst
geliemediinden ve feodalizmin basks yznden felsefe ve mzik, yani burjuva ideallerinin en
soyut ve yakalanmas zor ifade biimleri gelimiti. Alman felsefesi ve mzii geliimini Alman
burjuvazisinin geriliine ve korkaklna borludur. Ama ngiltere'de, byk mzikiler ve
filozoflar yetitirememesini kapitalizmin erken ve hzl geliiminin bir kefareti olarak demek
zorunda kalmtr. Klasik Marksist, yani Trokist gelenekle, "Bat Marksizmi" arasmda da benzer
bir geliim ztl var. Ama nasl Marksizm, Klasik Alman Felsefesi, Fransz Sosyalizmi ve
ngiliz Ekonomi Politii'nin bir sentezi ve almas idiyse, gelecein daha mkemmel Marksizmi
de bu iki gelenein bir sentezi ve onlarn zayflklarnn bir almas olmak zorundadr. Tabii ki
insanln mr yeterse.
Ancak, sentezi oluturacak elerin tablosu bu biimiyle epeyce eksiktir. Bu tarihsel analojide,
Fransz Sosyalizmi'nin payna da galiba, bu Yeni Sosyal Hareketler ve onlarn problematikleri
dyor. Gerekten de Fransz topik sosyalistleriyle bu hareketler arasndaki yaknlklar gze
bat
c
d
r.u halde, Marksist teorisyenlerin teorik grevi, devasa bir grev, yle tanmlanabilir: "Trokist",
"Bat Marksizmi"ve "Yeni Sosyal Hareketler"biimindeki gelenein birikimleri temelinde,
onlar aarak bir teorik sistem ina etmek, yani Tarihin maddeci retisini bir st dzeyde
yeniden ekillendirmek.
Bu grev, somut snflar mcadelesinden, program ve strateji tartmalarndan ayr dnlemez
ve gerekletirilemez. (lerde niin ayrlamayacan ele almaya alalm.) te yandan bu grev
sentezi oluturacak bu akmn birbirlerine karlkl etkileim iinde bulunduu bir alanda
gerekletirilebilir. Gerekten de, "Yeni Sosyal Harektler"e egemen olan grler, Marksizmi ve
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
17/325
16
marksist gelenei hor grd iin, Trokistler tarihsel hakllklar ve gl yanlarna fazla
yklendikleri iin ve nihayet, "Bat Marksizmi" mrn doldurup niversitelere hapis olduu
iin, bu sentezin oluumu bir ok glklere sahip. Bu ak
m iinde, imdilik sadece Trokistakm, dierlerine ve onlarn problematiklerine en ak olma ve yn hareketiyle, ii hareketiyle
balarn koruma zelliine sahip olduundan, en umut var durumda grlyor. iinde
sadece Trokist akm, tm zaaflarna ramen dierlerinden kendini yaltmayan, onlardan
etkilenen ve onlar etkileyen bir akm olma zelliini koruyor. Ama belli olmaz, Bat'da bugnk
kriz artlarnda ii hareketinin ykseliiyle birlikte gelebilecek Trokist gelenein poplarite
kazanmas ve ciddiye alnmak zorunda bulunmas halinde, dier geleneklerden gelen teorisyenler
bu devasa grevi baarabilirler.
28.4.1987
Fiziki, eskiden iler kolayd, ama imdi onlarca daha kck parack kt; iler iyice kart,
diyordu. Bugn de Tarihsel Maddecilik asndan durum biraz yle. Eskiden iler kolayd. i
hareketi vard, kyl hareketleri ya da bamszlk savalar vard. Birincisinin birlii iin
ilerin Birleik Cephesi taktii ve sosyalist bir devrime geii salayacak geisel talepler
anlay; ikincisi iin de ii kyl ittifak ve burjuva demokratik karakterde teklifler. En azndan
kinci Dnya Sava sonlarna kadar bu programatik ve stratejikemalar iyi kt proletaryann
mcadelesine yol gsterebiliyordu. Ama son yirmi otuz yldr iler epeyce kart. Yok nce
Amerika'da zenci hareketleri kt, sonra Genlik hareketleri, sonra Kadn, Bar, evre
hareketleri, Aznlk ve gmen hareketleri kt. Belki yarn yallar hareketi ve aklmza dahagelmeyen baka hareketlerin kna ahit olacaz. Ve bu okluk ve srf okluk olduu iin
deil, bu hareketlerin zgl karakterleri dolaysyla birok esasl teorik, programatik, stratejik ve
rgtsel sorunlar ortaya karyor. Ne gibi sorunlar? Bir ka rnekle somutlamaya alalm.
Bilim demek ngr demektir. Niin biz Marksistler bu hareketlerin kacan nceden
grmedik? Grme potansiyelimiz mi yoktu, yani teorik sistemimizde bu tr olgulara yer yok
muydu, yoksa vard da, tam da gemiimizdeki gcmz m bu gszlmz yaratt? Bu
hareketlerin ve bu hareketleri yaratan sorunlarn kazanaca nemi nceden grp, bu alanda
geni bir Marksist literatr oluturabilseydik, bu hareketler bugn olduu gibi daha ziyade topik
ve radikal bir sylemle mi kalrlard? Bu hareketlerin tartt sorunlar ve Tarihsel Maddeciliin
bo brakt alanlar ya da daha dorusu az gelitirdii alanlar arasnda kesin bir zdelik
olduuna gre, bu alanlarda Marksist aklamalar neler olabilir? Bunlar hemen ylece ilk planda
akla geliveren teorik sorunlardan bir ka.
Programatik sorunlara gelelim. Kyl hareketleri ya da bamszlk hareketleri, mahiyetleri
gerei burjuva demokratik karakterdeydiler. Ama bu hareketlerin hi birisi kolaylkla "burjuva
demokratik" olarak tanmlanamayacak, aka ifade edilmese bile daha ziyade sosyalist karakterli
ya da ancak sosyalist bir devrimle zlebilecek bir programa ya da varolu kouluna sahipler.
Dnya lsnde planl bir ekonomiye gemeden evre sorunlarn zmlemek mmkn m?
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
18/325
17
Hayr. Kadnn eziliinin ortadan kaldrlmasnn n koullarnn ancak bir sosyalist devrimle
ortaya kaca apak vs...
Ama problem sadece bu hareketlerin hedeflerine, rnein bir kyl hareketinden farkl olarak,sadece sosyalist bir dnyann kurulmasyla eriebileceinden domuyor. Ayn zamanda gelecee
ilikin tasavvurlarmzda ihmal ettiimiz, hi nemsemediimiz yeni ynleri ortaya karyorlar.
Yani programmzda bir deiiklii de getiriyorlar. rnein otomobil retimine son verme,
nklear reaktrleri kapama gibi. Doann dengesi ve insanlarn ihtiyalar arasnda optimum bir
dengeyi gzetmek gibi. Bunlar, bu hareketler kana kadar Marksist klliyatta hemen hemen hi
ele alnmam konulard. O halde, bir yandan Marksistler kendi programlarn, bu hareketlerin
ortaya getirdii sorunlarnda dzeltmek zorunda, dier yandan bu hareketler, amalaryla
ekonomik sistem arasndaki balanty ki imdiye kadar Marksistlerin hep ilgi alannn
merkezini oluturmu ksm grmek zorundalar. Ama bu halde de, yle ilgin bir sonucaulalyor. Bu hareketler ii hareketiyle zde bir programa sahiptir. Hareket noktalar farkl olsa
bile.
Bu programatik zdelik, strateji alannda eski kalplara smayan yeni bir anlay gerektiriyor.
rnein kyllkle kyaslayalm. Kyllk, ii snfnn dnda ayr bir gtr. Ayr
programlara, ayr konumlara sahip iki ayr g arasndaki ilikiler sorunudur, ii kyl ittifak
sorunu. Ama bu "Yeni Sosyal Hareketlere" insanlar toplumsal konumlarndan, yani snfsal
konumlarndan dolay girmiyorlar. rnein Bar, evre hareketlerine, insan olarak varlklar
tehdit altnda olduklar iin; kadnlar, hangi snftan olurlarsa olsunlar kadn olarak karlatklar
zgl basklardan dolay, zenciler zenci olduklar iin giriyorlar. Yani bu hareketleri oluturanlar,ii snf dnda, ayr toplumsal konuma sahip ayr bir g deiller. Bizzat oluturanlarn nemli
bir blm cretlilerden oluuyor. Bu ise ister istemez, ii snf kyllk ilikisinden ok daha
farkl bir ilikiyi gerektiriyor. Yani, klasik biimde, rnein ii hareketinin kyll
rgtlemek gibi bir grevi yokken, imdi, ii hareketi, bizzat bu hareketleri de rgtlemek
zorunda.
Marks Engels, Komnist Manifesto'da, Komnistler, ii hareketi iinde, onun tarihsel ve genel
karlarn savunan kesimi olutururlar anlamnda bir tanmlama yapyorlard. Ama bugnk
durumda, komnistler bar Hareketi iinde, kadn hareketi iinde, evre hareketi iinde vs. her
birinin genel ve tarihsel karlarm savunmak durumunda olmallar.
Sorun byle konulunca, tpk ii hareketi iinde olduu gibi, bu hareketler iinde yer alan dier
akmlarla ilikiler sorunu gndeme geliyor. Nasl bu akmlarla birlik ve onlarn etkisinin
krlmas, ii hareketi iin iilerin birleik cephesi taktiini gerektiriyor ise benzerekilde,
evrecilerin, barlarn, kadnlarn, gmenlerin vs. birleik cepheleri taktikleri gerekmez mi?
Taktik bakmdan bir baka sorun. i hareketi brokratik bukalarndan kurtulmakta hayli
zorluk ekiyor. Ama bu arada, brokratlama zelliini az gsteren ya da henz
brokratlamam bu hareketler ii hareketinden ok daha radikal eletirilere, programlara ve
mcadele biimlerine girmi durumdalar. Bu hareketlere veya birine Marksistlerin nclk
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
19/325
18
yapmas halinde, bu hareketler iileri reformist brokratik aygtlarn etkisinden kurtarc bir
potansiyel tamyorlar m?
Btn bunlar rgt sorunlarnda da yeni problemler yaratyor. rnein kadn hareketi, birokMarksist rgtte, kadnlarn nfus iindeki oranlarna gre kotalanmasnn yolunu at. Bunun
klasik parti retisinde bir yeri yoktu. Bu durumda kadnlarn konumuna benzer bir konuma
sahip olan aznlklar iin de kotalamalar gerekmeyecek midir? Bu iin bir yan, dier bir yan da
u: klasik devrimci parti, fabrikalara gre hcre biimi rgtlenir. Eer grev ayn zamanda tm
bu hareketleri de rgtlemek ise, o zaman fabrikalara gre rgtlenme ile bu hareketler iindeki
rgtlenme nasl uyumlandrlacaktr?
Grld zere, ekirdek fiziinde olduu gibi, iler iyice karm durumda. Ve bilimde nerede
okluk varsa orada bokluk vardr. Bunlarn bir tek ortak paydaya indirgenmesi gerekiyor. Ve
kanmzca Marksizm bu potansiyele sahip. Ama imdiye kadar, bir sistemletirme abas da pekortada yok. Bu hareketler karsnda tek tek en doru, ya da daha ihtiyatl sylersek, doruya en
yakn tavr alabilen Drdnc Enternasyonal bile bu teorik, programatik, stratejik ve rgtsel
sorunlarn farknda deil gibi. Bu farknda olmayn en esasl kantu: Kadnlar zerine karar
alnd, evre ve bar hareketleri ve sorunlarimdi tartlyor, ama "Yeni Sosyal Hareketler" ve
ii hareketi diye genel bir zmleme yaplmad. Byle bir sorun henz gndemde deil. Byle
bir genelleme ise, hem bu hareketler karsndaki tavrlar bir sisteme sokar, hem de Kadn, Bar,
evre hareketlerinde, nceden hazr olmamak nedeniyle kaybedilen ncl, belki domam
baka bir harekette, rnein gmenler hareketinde ki gmen iiler, yerli iiler blnmesi
ii hareketinin tarihinde grd en korkun tehlikeli blnme zelliini tayor nclnele geirilmesini salayabilir.
Bu hareketler ve bu hareketleri yaratan sorunlaru iki temel kavramdan hareketle ortak bir
paydaya indirgenebilir: nsanln yaanmas zorunlu olmayan bir tarihsel aamadan getii
kavram ve Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi kavram. Bu iki kavram da gerekte birbiriyle
ok ilikili. Ama bu sorunlara imdi girmeyelim. Bakalm, bu Sesli Dnceler bir yank ve ilgi
bulacak m? Biz Trkiye'nin devrimcileri bu sorunlara yle uzaz ki? Bu sorunlar en ileri ve
tecrbeli unsurlarn bile ylesine ufku dnda ki, insan umutsuzlua kaplyor. Tartma zlemi
kursanda kalyor. Yazmak iinden gelmiyor. Belki 80 sonrasnn kua, tm zayflklarna
ramen bu sorunlara daha aktr.
Not: Bu yazDevrimci Marksist Tartma Defterlerinin Haziran 1987 tarihli beinci saysnda
yaynland. (11.09.2000)
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
20/325
19
Tarihin Maddeci Kavrannn inde Kvlcmlnn Yeri
Bu gne kadar genellikle kiisel ve ahlki nitelikleri veya belirli politik konjonktrlerdeki
tavrlaryla deerlendirilen Dr. Hikmet Kvlcml'nn tarih aratrmalar ve bunlarn sosyolojik
sonular zerinde pek durulmamtr. Halbuki Kvlcml'nn uluslararas lekte
deerlendirilmesi gereken katklar zellikle bu alanda younlamtr. Bu nedenle, Kvlcml'nn
ele ald sorunlarn ve nerdii zmlerin gerek yerini ve nemini kavrayabilmek iin, aslnda
tek gerek bilimsel/diyalektik bir sosyolojiden baka birey olmayan Tarihsel Materyalizmin si-
steminin yaplanna ve bu yapnn elerinin eitsiz geliimine ksaca deinmek gerekiyor.
Tarihsel maddeciliin bir tarihi, ama kavramlarn tarihi olarak bir tarihi;somut tarihteki geri
dnlerinden, arplmalarndan teorinin saf hareketi olarak soyutlanm bir tarihi bu gne kadar
yazlamamtr. Fakat gerek. tarihsel hareketini izlemek, Kvlcml'nn bu alandaki yerini ve
anlamak iin bir ipucu oluturabilir ve bu retiye katksn anlamay kolaylatrabilir.
Tarihsel Maddeciliin kurucular olan Marks-Engelsin teorik almalarnn oda, Felsefe'den
Tarih ve Sosyoloji'ye, oradan da Ekonomi'ye doru bir deime eilimi gsterir. Marks 1845'te
Feuerbach zerine 11. Teznde "Filozoflar dnyay eitli biimlerde yorumlamakla yetindi-
ler;oysa, asl nemli olan dnyay deitirmektir. " diye yazarken Felsefeyle kopuuyordu.
Dnyay deitirmek iin ise onu aklamak; nesnel hareket yasalarn bilmek gerekiyordu. Bu
yasalar ise toplum bilimlerinin biricik laboratuar olan Tarih'ten karlabilirdi. Tarihin
incelenmesi ise, kendisi de son durumada toplumsal retici glerin gelime dzeyine gre belir-
lenen Maddi retim likilerinin, ksaca ekonominin tm toplumsal yapnn zerinde ykseldii
temel olduunu gsteriyordu. Modern toplumun ekonomi temelini karakterize eden genellemi
meta retimi olduu ve meta retimi btn toplumsal sreleri kendi girdabna srklediinden;
modern toplumu anlayabilmek iin genellemi meta retiminin yasalarn bilmek gerekiyordu.
Bu silsile nedeniyledir ki, Marks'n temel eseri olan Kapital bir ekonomi politik eletirisidir.
Marks'n yllarca yaratcln ve enerjisini yutan ekonomi politik aratrmalar modern toplumun
zerinde ykseldii temeli kavrayabilmek iin henz bir kk balang
olmaktan te bir anlamtamyordu. te yandan bu aratrmalar yaanm ve yaanacak tarihin byk blm
bakmndan toplumsal gereklii anlamay salayabilecek bir konu bile deildi. nk insanlk
tarihinin byk blmnde meta retimi yoktur veya arzi kalmtr. Dier bir deile Marks-
Engels'in taslaklatrd Tarihsel Maddecilik teorisi, yzlerce bilim adamnn ve birok kuan
abalaryla ina edilmeyi bekleyen bir duvarc siciminden baka birey deildir. Kurucular sa-
dece krokiyi izebilmiler ve bir ka ta koyabilmilerdi. Bizzat Marks'n yazabildii Kapital
aslnda yazmay planlad kitabn ok kk bir blmyd. Modern toplumun dier alanlarna,
styaplara (snflar , partiler , ideolojiler , devlet, sanat, din vs. ) henz girilememiti bile, sadece
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
21/325
20
baz tarihsel dnemleri yorumlarken sanki geerayak sylenmi deerli deinmeler vard. Dier
yandan koskoca tarih incelenmeyi bekliyordu.
Sonra gelen Marksist kuaklar ina edilmeyi bekleyen Tarihsel Maddecilik yapsn bizzat bubilimin kendi ihtiyalarndan hareketle gelitirmediler, kendi sosyal pratiklerinden doan ihtiya
ve zorunluluklarla belli alanlarda younlatlar. Engels, toplumsal ihtiyalar bilimlerin
gelimesine yz niversiteden daha fazla etkide bulunurlar demiti. Bir toplumsal praksis retisi
olan Tarihsel Maddecilik de bu kuraln dnda kalmad.
Kuruculardan sonra gelen tarihsel maddeciler kua, Avrupa yani modern toplum gerekliini o
zamanki politik mcadelenin ihtiyalarna gre yeterli saylabilecek kavramsal aralara sahip
olduklar iin ilgi ve enerjilerini, ii snfnn tarihsel grevini nasl yapabilecei sorunu ze-
rinde, yani politika alannda younlatrdlar. bylece strateji taktikler program ve rgt sorunlar
esas teorik katklarn yapld ve ayn zamanda teorik ilginin merkezindeki alanlar oldular. Bualanlarla en ilgisizmi gibi grnen almalar bile aslnda strateji, program ve ittifaklar
sorunlaryla ilgileri lsnde gndeme geldi. Daha sonraki kuaklarn aksine, kurucular gibi
felsefeden konuurken bile politiktirler.
l920'lerin ortalarndan sonra ise, Ekim Devrimi'nin tecrit olmas ve yozlamaya balamas ve bat
Avrupa'daki devrimlerin yenilgileriyle birlikte ii hareketine sosyal demokrat ve Stalinist
partilerin egemen olduu, gnmze kadar gelen dnem balar. Bu dnemde sosyalist eletirel ve
yaratc kafalarn bu partilerle aktan bir atmaya girmemek ve var olan toplum karsndaki
kktenci eletirel tarihsel maddeci tavr srdrebilmek iin soyut konularda zellikle felsefe ve
sanat alannda younlatklar grlr. Marks'n yolunu tersinden kat ederler. Eletirideki radi-kallik konularda soyuta kayma bahasna korunabiliyordu. Bir zamanlar clz Alman bur-
juvazisinin radikal bir eletiriyi ancak felsefe ve mzik araclyla dile getirebilmesi gibi.
Trokist olarak nitelenen, gerekte ise klasik miras savunma zerinde younlaan akm ise klasik
ekonomi politika ver snflar alanlarnda yaratc eserler vermesine ramen, gelenei
srdrmesinin ve politik uzlamazlnn kefareti olarak aydnlardan ve ii hareketinden tecrit
kalyordu.
Tarihsel maddeci teorisyen kuaklarnn ilgi alanlarnn ve deiiminin bu ksa sergilenmesi,
almalarn hemen tmyle modern kapitalist bat Avrupa alannda younlatn, kapitalizmncesi tarihin ve Avrupa dnn hemen hi gndeme alnmadn; yapsal bakmdan ise modern
felsefe ve sanat alanyla snrl kalndn gsterir. Snflar, strateji, taktikler, rgt biimleri,
devlet, din; modern retim biimi ve snflarla eski retim biimleri ve snflarn kaynamas gibi
alanlar ilginin dndadr. l960'larda Marksizmin yeniden canlanmas hemen hemen bu alanlar
gndeme getirir.
te Dr. Hikmet Kvlcml'nn katklar ve nemi "Bat Marksizmi"nin dnda kalan bu alanlarda
ortaya kar. Bu alanlarda l960'lardan sonra onlarca Marksist teorisyenin katklaryla salanan
gelimeler, Kvlcml'nn tek bana dnyann tarasnn hapishanelerinde ulatnn ou kez
kenarna bile varamaz. Ayn alanlarda habersizce younlald durumlarda ise, Kvlcml'nn
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
22/325
21
kendi kendine ulat sonular klasik Marksist gelenei srdrenlerle (Trokist akmla) hayret
verici benzerlikler gsterir. (Tipik bir rnek olarak, snflar, snflar aras ve ii blnmeler,
brokrasi, devletin zerk karakteri vs an
labilir. )Kvlcml'nn tarihsel materyalizme en byk katks kapitalizm ncesi uygarlklarn kurulu,
gelime ve ykllarn yneten yasalar bulmu olmasdr herhalde. Marks'n temel eseri nasl
modern toplumun yzndeki peeyi kaldrmaya altysa, onun eseri de kapitalizm ncesi uy-
garlklarn yzndeki peeyi kaldrr. zellikle uygarlklarn yklnn birer tarihsel devrim
olduunu grmesi ve bu devrimlerin znesi olarak ilkel sosyalizm geleneklerinin nemini g-
stermesi bu keiflerin zirvesidir. Kvlcml'nn bu keifleri kefedilmeyi beklemektedir. Modern
ii snf, ister nesnel ister znel nedenlerle olsun tarihsel grevini yapmakta antik tarihin
kleleri gibi yeteneksizlik gsterdike ve modern uygarlk klasik Roma uygarlnn son gnle-
rine benzedike birok teorisyenin ilgisi kapitalizm ncesi uygarlklara ynelmektedir gnmzanlayabilmek iin (rnek:R. Bahro). Bu yneliler elbet Kvlcml'nn kefine de yol aacaktr.
Teorik soyutlamalar ve problemler dzeyinde Tarih bugn hi bir zaman olmad kadar
gnceldir .
Tarih'in Marksist teorisyen kuaklarn ilgi alanlarnn dnda kalmas, ayn zamanda onun resmi
partilerce politik taktiklerin bir fonksiyonu olarak ele alnmasna da balyd. Leninlerin kua
tarihle megul olmaya gerek grmemiti; Lukacs'tan Althusser'e kadar olan kuaklar ise gire-
mezlerdi, nk netameli bir konu olmutu. Bylece tarihin maddeci retisi iinde tarih
azgelimi bir alan olarak kalrken, paradoksal olarak burjuva dncesi iinde btn tarih ve
toplum kuramlarnn temellendirildii en ok yatrm yaplan alanlardan biri olur. Burjuvazinintarihsel olarak kendine gvenini ve iyimserliini ykselen ii hareketi karsnda yitirmesiyle
birlikte, birer yklm medeniyetler mezarl olan tarih, burjuva veya bat uygarlnn sonunu
ngrenler iin bitmez tkenmez bir analojiler kayna oluturur (Spengler, Toynbee, Sorokin vb.
).
Dier yandan, Emperyalizm ann rk teorileri de kantlarn zellikle tarih alannda bulmaya
almtr. Medeniyetlerin ykl ve kurulularnda ilkel sosyalist gelenekli "barbar" halklarn
oynad rol ve onlarn yetenekleri bu halklarn rksal zellikleriyle aklanmaya allmtr.
Bylece tarih, zellikle de medeniyetlerin kurulu ve ykllar en gerici burjuva dnrlerin at
koturduu bir alan olarak ortada kalnca, giderek bu problematiin ve alann kendisinin gericibir z tad gibi bir izlenim de ayrca kafalarda yer etmi ve bu durumun yeniden retimine
katkda bulunmutur.
Onun teorik almasnda Tarih'in bylesine merkezi bir yer kaplamasnn nedeni soyut akademik
kayglar ya da netameli sorunlardan uzak kalma abas deil, tam da Trkiye gibi geri bir lkenin
toplumsal yapsn kavrama, yani daha gelimi bir politikaya ulama abasdr.
Bu nedenle Kvlcmlnn teorik almalarnn ve katklarnn esas nemli blmn kapitalizm
ncesindeki tarihin ve toplumlarn hareket yasalarnn Tarihsel Maddeciliin kavram sistemi
erevesinde aklanmas oluturur. Tarih ncesi, Tarih, Devrim, Sosyalizm'de bir btn olarak
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
23/325
22
kapitalizm ncesi tarih ve uygarla geiin eitli biimlerini inceler. lkel Sosyalizm'den
Kapitalizme lk Gei -ngiltere- ve Son Gei Japonya'da modern tarihe geileri inceler.
Osmanl
Tarihi'nin Maddesi'nde somut bir imparatorlun kurulu ve y
k
l
ele al
n
r.Burada, onlarcas arasndan bu almalarn baz metodolojik sonularna deinilerek nemi
gsterilebilir. rnein lkel, Kleci, Feodal tarzndaki emann tarihi anlamay olanakszlatran
bir deli gmlei olduu l960'lardaki tartmalarda birok Marksist tarafndan dile getirilmitir.
Ancak ayn teorisyenler tartmay skolstik dzeyde srdrp, baa veya arada bir yere bir de
Asya Tipi'ni katmalar yeni bir deli gmlei ortaya karmaktan baka birey baaramadlar,
nk hepsi tarihin olduka dz bir yol izledii varsaymna dayanyordu. Kvlcml'nn
almas bu varsaym ykmtr. Eitsiz Geliim tm insanlk tarihinin genel bir yasasdr. Ve
yine bu kavraya gre, rnein "Feodalizm" "Klecilik"ten daha sonra gelmesine ramen ondan
uygarlk llerine gre daha "geri" bir retim biimidir.lgintir ki, "Trokist" gelenek de, eitsiz geliimin tm insanlk tarihine zg bir yasa olduu
noktasnda younlamtr Bu da bir rastlant deildir. Antik tarihte olduu gibi modern tarihte de
geriden gelen bir an iin ne itilmekte ama bu atln kefaretini yozlamas, uygarlamas ya da
brokratlamasyla demektedir. Tarih hi bireyi karlksz vermemektedir. Gerek Rus
Devrimini ve sonraki yozlamasn, gerek antik uygarlklarn kurulu ve ykln anlamak eitsiz
geliim yasas olmadan olanakszdr.
Metodolojik dzeyde bir baka katks, Osmanl Tarihinin Maddesi'nde aka da belirttii gibi,
Antik uygarlklarn analizinde ekonomik temeli deil, styapy hareket noktas olarak almasdr.
Ancak metodoloji, tarih ve toplumsal yasalar sz konusu olduunda Stalinist resmi retiyle her
bakmdan eliki iinde bulunan Dr. H. Kvlcml ada politika alannda Stalinist ynelilerin
sadk bir izleyicisi olmutur. Bu elikisini lmnn arifesine kadar grememitir. Ama sadece
kendisi deil onun eletirmen ve izleyicileri de bu elikisini grememiler, onun somut, aktel
konulardaki ynelilerini tarihe ilikin almalarnn mantki sonucu olarak grmlerdir.
Aslnda bu ikisi arasnda Hegel'in sistemi ve yntemi arasnda olduu trden bir eliki vardr.
Bugn yeni kuaklar iin son derece olaan bulunabilecek ama bir zamanlar son derece yeni ve
"ykc" ilgi ve dnceler Kvlcml'nn kitaplarna serpilmi deerlendirilmeyi beklemektedir.
Bunlardan bir kan analm.rnein psikanaliz resmi Stalinist retide daima bir burjuva bilimi olarak deerlendirilmi ve
dlanmtr. Psikanaliz Frankfurt Okulu'nun aratrmalarnda modern toplumsal gereklii an-
lamak iin bir konu olabilmitir. Kvlcml'nn psikanaliz karsndaki tavr Troki'nin ve "Bat
Marksizmi" geleneinin tavrna benzer. Onu eletirel birekilde gelitirmeye alr. Yalnz bunu
daha ziyade kapitalizm ncesi toplumlarn incelenmesinde kullanr.
Son yllarda ekolojik bir felaket olaslnn giderek bymesi insan doa ilikisini gndeme
getirmitir. Bugn tarihte de bu ilikinin ve sorunlarn aratrlmasna yeni yeni girilirken
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
24/325
23
Kvlcml eski uygarlklarn kyle doann tahribi arasndaki ilikiler zerinde yllar nce
nemle durmutu.
Kvlcml bir feminist deildi ve kadnlar bir mcadele znesi olarak grmemiti ama bunaramen ulat sonularda birok adandan daha ilerideydi. Bugn feminist hareket tarihi
yeniden yazarken birok bakmdan Kvlcml'nn bulgularyla akmaktadr. (rnein "Allah
nce Kadnd")
Latin Amerika'da gelien Kurtulu Teolojisi bir yandan, slam lkelerindeki radikal dinsel
hareketler dier yandan son yllarda Marksist teorisyenleri din konusundaki kaba
deerlendirmelerini gzden geirmeye itmektedir. Kvlcml'da hem bu gnk gelimelerin
nedenleri ve ngrs, hem de metodolojik dzeyde bugn ulalmaya balanan daha derin bir
kavran kolaylkla bulunabilir.
Avrupa uygarlnn zaferini kutlad, herkesin Avrupal olmak veya saylmak iin kuyrua
girdii gnlerde yayoruz. Ama bir sre sonra Avrupa Merkezli ve Avrupa Bencili dnya ve
tarih kavranlarnn insanln byk ounluunun soyulmas ve felaketi anlamna geldii
grlecek nc Dnya'nn; Avrupa'da beyaz adamdan saylmayp dlanann hareketi ve tepki-
siyle birlikte Avrupa merkezli tarih ve toplum anlaylarnn bir eletirisi de, imdiden tohumlar
grld gibi balayacaktr. te o zaman tarihin kavrannda Kopernik'in Astronomi'de
baard trden bir devrim yapan Kvlcml'nn Tarih yorumu bu mcadeleyi yrtenler iin
dayanlacak devrimci bir temel olacaktr.
Ancak k
v
lc
ml
n
n eserinin sonular
sadece bunlardan ibaret deildir. O gnmzn dnyas
n
ve Yeni Sosyal Hareketleri kavrayabilmek; toplumsal gereklii daha yakndan kavrayan
devrimci stratejiler gelitirebilmek iin de son derece nemli metodolojik katklar yapmtr.
Marksizm iinde reformizmin metodolojik kkleri daima tarihin dzgn ve aamal bir evrim
geirdii kavranna dayanmtr. Devrimci Marksistler daima bu anlayla mcadele etmek
zorunda kalmlardr. Bu da eitsiz geliim yasasna vurguyu gerektirmitir. Ancak bu yasa
toplumu daha diyalektik olarak kavramay salarsa da toplumsal gereklii daha derinden
kavramak bakmndan belli snrllklar tamaktadr. Gerek toplumda deiik retim biimleri
ve o temeller zerinde ykselen styaplar sadecre zaman iinde eitsiz geliimlerle birbirini
izlemekle kalmazlar ayn ca ve toplum iinde bir arada bulunurlar. Ancak bu bir arada bulunuonlarn birbirinden bamsz olarak bir arada bulunmas deil birbirine baml olmas, bir
simbiyoz yaama gemesi olarak anlalrsa toplumsal gereklik daha derinden kavranabilir.
Aamal ya da eitsiz tarih kavranlaryla snrl kalnrsa gelimi retim ilikilerinin eski
biimleri yok edecei sonucuna kolaylkla ulalabilir. rnein kapitalizmde ailenin yok olmas
gerekirdi veya kapitalist geliimle birlikte geri lkelerdeki eski biimlerin tasfiye olmas. Ama
yaanan gereklik ou kez bunun tam da aksini gstermektedir. Gerek tarihsel hareketinde
sermayenin kendini yeniden retebilmek iin aileyi glendirdii, kapitalizm ncesi ilikileri
yeniden retip glendirdii grlmektedir. Bu kaynama sreci ayn zamanda yeni znelerin
ortaya kmasna yol amaktadr. Bu znelerin hibiri, sermayenin kendi z mantnn rn
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
25/325
24
olarak ortaya kmamalarna ramen (rnein deer yasas cinsler ve rklar karsnda ntrdr.)
hedeflerinin gereklemesi kapitalizmin tasfiyesi nkouluna baldr ve bu nedenle de sosyalist
bir karakter ta
rlar. Bu hareketler kendi varolu koullar
n
ve nedenlerini tart
p derinletikeeklemlenme sorunu ve kavramyla, dier bir deyile farkl retim biimlerinin simbiyoz yaam
ve bir sistem oluturmas kavramna varmlardr.
Aslnda metodolojik kkleri fazla ilenmemi olarak Marks'ta bulunan sermayenin gerek tarihsel
hareketini eklemlenme yaklamyla ele almak, (Marks'n rlanda sorununu ele al ve Kapitalin
nc cildindeki rant blm hatrlanabilir. ) Son yllarda Ezilen ulus ve cinsleri inceleyen teo-
risyenlerce adeta yeniden kefedilen bu metodolojik ilke, Dr. Hikmet Kvlcml tarafndan
Trkiyenin toplumsal gerekliinin analizinde baaryla kullanlmt. Finans Kapitalin tefeci be-
zirganlkla kaynaml ve birbirini glendirdii eklindeki bir trl anlalamayan
yaklamlar veya "Kadn Sosyal Snfmz" adl makalesindeki metodolojisi byledir. Ve ilerdebir program ve strateji tartmasnn yrtlmesinde metodolojik bir ilke olarak yeniden gndeme
gelecektir. Bu kavramsal aralara dayanmadan yeni sosyal hareketlerin varoluunu ve hede-
flerinin sosyalist karakterini; zetle sermayenin gerek tarihsel hareketini anlamak olanakszlar.
Latin Amerika'l sosyalistler l920'lerde yaam birok gr Kvlcml ile hayret verici benzer-
likler tayan Peru'lu marksist Mariategui'yi yeniden kefettiler. Kvlcml ise hala incelenmeyi
ve kefedilmeyi bekliyor. l960'larn sonunda kvlcmlnn l968 kuanca ilk kefi onun tarihsel
maddecilie metodolojik ve teorik dzeyde yapt katklardan ziyade, o gnn tartmalar
iersinde ii snf ve parti konusundaki vurgusuna dayanyordu. Hatta denilebilir ki, onun en
anlalmam yan metodolojik ve teorik katklar oldu.Bizleri politik alerjilerini tamayan gelecekteki bir devrimci kabar yaayacak gen kuaklarn
Kvlcmly yeniden ve gerekte ilk kez kefetmesi kanlmazdr.
Demir Kkaydn
19. 01. 1990
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
26/325
25
Program Anlay
lar
Bizde "Program" deyince birok devrimcinin kafasnda canlanan birProgram Metni'dir.
Program' Program Metni ile snrlayan bu kavray, bir program tartmasn daha batan bir
kmaza sokabilmektedir. Gerekte birProgram Tartmas ile birProgram Metni zerine
Tartma bambaka sorunlardr. Program Metni zerine bir tartma, ancak, ayn program
anlaynda, ayn teorik temellerde ve ayn zmlerde anlaldktan sonra, zerinde anlalan
grlerin nasl formle edilebilecei zerine olabilir. Bu bir bakma biim sorunudur. Biimin,
zerinde anlalan ze uygun dp dmedii; z zedeleyip zedelemedii sorunudur. Bu
alandaki karkln son rnei, TBKP'nin son program tasla zerine yrtlen tartmalardr.Gerekte Teori, zmlemeler ve Program Anlaylar temelinde yaplmas gereken bir
tartma birProgram Metni tartmasym gibi yrtlmekte tartmalar boyunca farkl
kategorilerden sorunlar srekli birbirine karmaktadr.
O bakmdan, program sorununun sosyalistler arasnda tartlp bir sonuca varlabilmesi, en
azndan iki aamaya ayrlabilir: birinci aama ze ilikindir, nesnel toplumsal yasalar ve koullar
nda devrimci tarihsel grevleri ve gleri belirleme; ikinci aama zerinde anlalan
grevlerin, zel bir metin, bir program metni halinde formlasyonu srecidir. Bir program
herhangi bir metinden ayran, program program yapan zelliklerin neler olduu ve olmas
gerektii bu ikinci aamaya ilikin bir sorundur. rnein bir program metninin bir "ilkeler
deklerasyonu" ya da bir "durum yarglamas" olmamas gerektii gibi.
"Program Anlaylar" bal ile kastedilen eer "Program Metni Anlaylar" ise rnein,
gerekten byle bir tartma yaplmas gerekir. Trkiye'deki sosyalistlerin bu gne kadar program
olarak ortaya kard metinlere baklacak olursa, byle bir tartmann da ok yararl olaca
grlebilir.
Ancak, ondan nce tartlmas gereken program metni anlaylar deil, program anlaylardr.
Bu nedenle bir program metninin tamas gereken nitelikler sorununa burada girmek gereksiz.
Ama biraz geer ayak olsa da program ile program metninin dayandklar farkl ilkelere ksacadeinmek gerekiyor.
Bir Program ile bir program metninin dayand ilkeler arasndaki fark ve iliki en tipik
rneklerinden biriniAlmandeolojisi ileKomnist Manifesto arasnda gsterir.Almandeolojisi,
Marx ve Engels'in Tarihsel Maddecilii ilk kez akladklar ve sosyalizm amacn bilimsel bir
temel zerinde ilk kez ortaya koyduklar eserdir.Komnist Manifesto'da ise, Tarihin Maddeci
aklamas(Tarihsel Maddeciliin aklanmas deil, uygulanmas) birprogram gerekesi
halindedir.Komnist Manifesto'da retinin bir aklamas yer almaz, buna karlk somut olarak
talepler yer alr.Almandeolojisi'nde ise teorinin biraklamas vardr ama talepler yoktur.
Almandeolojisitme varr, Manifesto tmden gelir.Almandeolojisi olmadan Manifesto
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
27/325
26
olamazd, ama Manifesto olmadan pekalaAlmandeolojisi olabilirdi ve olmutur da. Program, bir
teorinin aklanmas deil, uygulamas, dkm, sonucudur. Ama ok zel bir sonu.
Birhareket bir teoriye dayanabilir, ama snrlar belli birrgt, bir parti bir teoriylekurulamaz, kurulmaya allrsa ortaya sektlerden baka birey kmaz. nk modern
toplumda milyonlarca insan rgtleyen ve bayra etrafnda toparlayan partiler olmadan hibir
kkl deiiklik baarlamaz. Byle partiler ise yelerini ideolojik kriterlere gre deil, somut
hedeflerdeki ortakla gre seerler. Amalardaki ortaklk ou kez ideolojik bir ortakla
tekabl etmez. rnein bir papaz ya da Mslman program ve tz kabul ediyorsa, bunlar
savunuyorsa pekl bir parti yesi olabilir ve ondan yelik iin Marksizm benimsemesi
istenemez. nan ve program arasnda bir eliki varsa bu kiinin kendi i elikisidir, politik bir
ayrlk konusu oluturmaz bu balamda.
Bu bakmdan somut yaplacak iler plan olarak bir programn varl, ezilen insanlarn ortakamalar etrafnda birleebilmesi iin olmazsa olmaz bir kouldur. Aksi takdirde teorik
tahlillerle, prensipler deklarasyonlaryla snrlar izilmeye kalklr ki, bu hem ezilenlerin
mcadelesini bler, hem de snrlar izmek olanaksz hale gelir.
Tm bu nedenlerle, bir metin olarak program, zel bir metindir. Bu metnin tamas gereken
zelliklerin neler olduu klasiklerde yeterince bulunabilir.
Bu durumda "Program Anlaylar"n "Program Metni Anlaylar" olarak snrlamak, gerek
sorunun gzden gizlenmesinden baka bireye yaramaz; nk genel olarak program konusunda
son derece kkl anlay
farkl
l
klar
vard
r.Programn nesnel durumun bir zmlenmesine dayanmas gerektii en azndan biz Marksistler
iin bir aksiyom durumundadr. Marx-EngelsAlmandeolojisi'nde yle yazyorlard:
"Bize gre komnizm, ne yaratlmas gereken bir durum, ne de gerein kendisine gre
dzenlenmek zorunda olaca bir ilikidir. Biz, bugnk durumu ortadan kaldran gerek tarihsel
harekete komnizm diyoruz. Bu hareketin koullar, fiilen var olan ncllerden doarlar."1
Bu demektir ki, bizim, bilimsel sosyalistlerin program var olan toplumdaki ktlklere,
eitsizliklere duyduumuz tepkiye deil, nesnel duruma ve harekete dayanmaktadr. Yani sadece
daha gzel, daha insancl bir dzen olduu iin deil, toplumun gelime yasalar onu mmkn ve
gerekli kld iin de sosyalizm istiyoruz. Ve aslnda yakndan baklnca, gerek tarihsel hareket
sosyalizmi mmkn ve gerekli kld iindir ki, ortadaki olanaklarla gerek durum arasnda bir
eliki olduu iindir ki, bu toplum bizlere akl, ahlak d, kt gelmektedir.
Ama burada program anlay alannda tartlmas gereken yle bir soru ortaya kmaktadr:
Eer gerek tarihsel hareketin snfsz bir toplum iin henz gerekli koullar oluturmad
kantlanrsa sosyalistler kapitalizmi ykma mcadelelerini erteleyip veya ondan vaz geip
1
Marx - Engels, Semeler,C.I., s.42.
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
28/325
27
koullarn olumasna katkda bulunmak veya beklemek durumunda m olmaldrlar? Objektif
durumun bir tahliline dayanmak baka, objektivist olmak yine bakadr. Snfl her toplumda
ezilenler ve onlar
n mcadeleleri vard
r ve burada sorun bu savata hangi tarafta olunaca
d
r.Reformizm daima kklerini bu tr bir objektivizmde bulur. "Mademki olgun deil, bari u
kadarcna ulaalm" diyerek savata ezenlerin yannda yer tutarlar.
***
Bir lke sz konusu olduunda, program anlay farkllklarnn nasl tezahr ettiini grmek
iin Trkiye Devrimci Hareketi'ni ele alalm.
l960'larda Trkiye Solunda yrtlen program ve strateji tartmalar solun bugne kadar sren
toporafyasn belirlemitir. Bu tartmada iki tarafn da esas amac en, azndan formel olarak,
sosyalizm idi. Keza her iki taraf da lkenin nesnel durumundan hareketle bir program gelitirmekgerektii varsaymn paylayordu. Bu ortaklklardr ki, lkenin tahlili ve program zerine bir
blnmeyi mmkn klyordu. Bu tartmada "Sosyalist Devrim" diyen TP Trkiye'nin
kapitalist bir lke olduunu, "Demokratik Devrim" diyen MDD ise yar feodal bir lke olduunu
sylyordu2. Ancak yakndan baklnca taraflarn bir nc ortak varsaym daha paylatklar
grlr. MDD'ye gre eer Trkiye kapitalist ise TP'in yapt gibi sosyalist devrimi nermek
son derece dorudur. Yani TP'in yanlmetodolojik deil olgulara, nesnel durumun tahliline
ilikindir. Ayn kabuller tersinden TP iin geerlidir. lke yar-feodal olsa Demokratik
taleplerle snrl bir program gerekecektir. MDD'nin karsamas deil durumu tahlili yanltr.
Dikkat edilirse iki tarafn da ayn tarih ve evrim kavrayna dayand grlr: toplumlarsrasyla belli aamalardan geerler ve / veya gemelidirler. Bu metodolojikyanln kkleri
tipik ilkel, kleci, feodal sralamasna dayanmaktadr.
Ortak bir dier kabul de st retim biiminin alt biimleri tasfiye ettii ve edeceidir.
Tartmada bu ortak kabulleri sorgulayan hi bir tez yer almamt. Yani kimse kp da,
"tam da Trkiye'de feodal kalntlar ok gl olduu iin, devrim sosyalist bir karaktere sahip
olacaktr", veya "Trkiye kapitalist bir lke olduu iin kapitalizm ncesi biimler gldr"
nermesini3 ortaya atmamtr.
Ama ortaklklar sadece bunlardan ibaret de deildi. Her iki taraf da Trkiye'de ya da herhangi birlkede sosyalist bir toplum kurulabilecei varsaymna dayanyordu. O zamanlar kimse kp da,
2 Burada konuyu datmamak iin TP'in sosyalizmden anladnn, MDD'nin Demokratik Devrimtalepleriyle zde olduunu bu anlamda bir adlandrma tartmasnn sz konusu olduunu ve aslnda da
program tartmasnn bir nceden belirlenmi stratejileri olumlama tartmas olduunu gz ard ediyoruz.
3 Dr. Hikmet Kvlcml hari. O Finans Kapital egemenliinin Tefeci Bezirganlkla girdii ortak yaam
ilikisini ve bu kapitalizm ncesi formu glendiriini daima vurgulam ama bu metodolojik seviyeden ok
uzak olan Trkiye Solu onun ne dediini dahi anlama yetenei gsterememiti.
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
29/325
28
"snfsz bir topluma ancak dnya leinde varlabilir. Bizler dnya apnda sosyalizmin zaferi
iin lkemizde azami olarak neler yapabileceimizi tartmalyz" tezini savunmamtr.
Ve nihayet her iki taraf ta, gelecek topluma ynelik programn retim blm ve tketimilikileri yani ekonomi ve devlet alanyla snrlanmas gerektii, ama rnein gnlk hayat
alannn, zel olann programda yerinin olmad gibi ortak anlaylara sahiptirler.
Bu varsaymlar Trkiye solunun btn blnmelerinde taraflarn paylatklar varsaymlar
olagelmilerdir. Bugn rnein Yeni nc evresi tarafndan gndeme getirilmeye allan
"Sosyalist Demokrasi" tartmas bile bu varsaymlara dayanlarak yrtlebilir ve bu
varsaymlar tartma konusu yapmaz. Bu anlamda metodolojik dzeyde eski blnme
izgileriyle ayn program anlayn paylar.
Trkiye solunun bu eski varsaymlar erevesinde bir birlemesi olsa bile byle bir birleme ne
an sorunlarn, ne yeni gleri kavrama yetenei gsterebilir; ne de mcadeleye yeni bir soluk
verebilir. Trkiye Solu'nun gerek ihtiya duyduu, uzun vadede ona yeni bir canllk ve hz
verebilecekey: eski varsaymlarla ve onlara dayananlarla bir blnmedir. Bu blnme son
durumada farkl program anlaylarna, yani tarihsel maddeciliin farkl anlay ve yorumlarna
dayanacaktr. Yani "Komnist Manifesto"muzu yazabilmek iin nce "Alman ideoloji"mizi
yazmamz gerekiyor; dier bir deyile, eski program anlayyla kopumamz; Tarihsel
Maddeciliin daha derin bir kavrayna ulamamz gerekiyor. Ve bu sadece Trkiyedeki
sosyalistlerin deil, dnyadaki btn sosyalistlerin altndan kalkmak zorunda olduklar bir grev.
Temel tezimiz udur: solun bugnk toporafyas
n
n oluumuna yol aan blnmelerindayand varsaymlar yanltr ve bu yanllk balamnda o blnmelerin tm bugn
artk anlamszdr.
1. Toplumlar dz bir izgiyle belli aamalardan gemezler. Tarihte bunun bir tek rnei bile
yoktur, eitsiz ve kombine bir deiim btn tarih boyunca egemen biimdir.
2. Kapitalizm dier retim biimlerini ve eski biime ait snflar, blnmeleri, bask biimlerini
geliimi lsnde otomatik olarak tasfiye etmez, hatta aksine onlar ayn zamanda glendirir.
Onlara baml hale gelir. Onlar da kapitalizme. Ve bylece kapitalizm saf bir kapitalizm
olmaktan, eski biimler de klasik eski biimler olmaktan kar ve bambaka karmak bir sistem
olutururlar. Bu durum deiik grev ve glerin ortaya kmasna yol aar.
3. Bir tek lke snrlar iinde snfsz bir topluma ulamak mmkn deildir. O halde program
tartmas nasl bir dnya iin savalaca tartmas olarak yrtlmelidir. Ancak bundan
sonradr ki, bir lke iinde bu amaca ulamaya azami katkda bulunmak iin neler yapmak
gerektii, yani lkeye ilikin bir devrim program tartmasna girilebiir.
4. Program artk sadece ekonomi ve devlet alanlarn kapsamakla yetinemez. Proletarya nasl
snfsz topluma ulamak iin var olan burjuva devlet cihazn kullanamaz ise, aynekilde
bugnk kapitalist uygarln maddi aralarn da kullanamaz. Program sadece bugnk toplum
biiminden daha farkl
bir toplum biimini deil, bambaka bir uygarl
taslaklat
rmal
d
r.
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
30/325
29
Bu program anlayn tartmak gerekiyor. Bu temelde yrtlecek uzun vadeli bir tartma, hem
uluslararas sosyalist teorik birikimin zmlenmesi, ulusal dar grlln almas; hem
edinilmi daha gelimi kavramsal aralarla dnya ve lke gerekliinin daha derindenkavranmas; hem de bu birikim temelinde btn gleri kapsayabilecek devrimci bir programn
ortaya kmasn salayabilir.
Demir Kkaydn
25.01.1990. Hamburg
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
31/325
30
Marksizm ve Gnmz Dnyas
Geenlerde bir burjuva politikacs "Marx ld,sa yayor" diyordu4. Bir burjuva gazetesi
"Komnizmin sonu mu, ya imdi!" diye bir soruturma dzenliyor5. "deolojilerin Sonu" ilan
ediliyor. Fransz Sosyolog Alain Touraine "nsan Hala Solcu Olabilir mi?" diye soruyor ve Le
Monde'da yaynlanm bu makale solcu bilinen TAZ tarafndan evrilip yaynlanyor.
Ama daha bunlar birey deil. Ezilmi insanlar, uluslar Marksizme kar, ulusal ve dinsel
bayraklar etrafnda ayaklanyorlar. Bu ayaklanan insanlarn dilinde "Marksizm", "Komnist",
"Komnizm" basknn, zorbaln, imtiyazlarn sembol olarak kullanlyor ve nefretle anlyor.
Btn bu artk kanksadmz grntler on yl nce en atlgan hayal gcnn bile snrlarn
zorlard. Ynlar ayaklaryla Marksizm adna bal rejimlere, partilere kar oy verirken hala
Marksizmden sz etmek garip olmuyor mu?
Marksizm de btn byk dinler gibi dnyay, hakszl, onun nedenlerini, ondan kurtulma
olanaklarn ve yollarn tanmlayan bir reti idi ve ancakslamiyetin yaylma hzyla
kyaslanabilecek bir abuklukla ezilenlerin, smrlenlerin beyinlerinde ve yreklerinde yer
etmiti. imdi ise yine ayn ynlarslamn ya da kilisenin ya da ulusal kahramanlarn bayra
altnda, hakszla urayanlar adna yola km bu retinin imtiyazl taraftarlarna kar
ayaklanyorlar. Kilise kadar olsun ynlarla balarn koruyamayan bu retiyi daha fazla
ciddiye almann bir anlam var m?
Evet, ilk bakta bylesine umutsuz bir durumda Marksizm. te yandan sadece ezilen ynlar da
deil, Marksizm adna bal olduunu syleyen partiler de birbiri pei sra pazar ekonomisinin
faziletlerini kefediyorlar.
Ancak, btn bunlarn hi birisi Marksizmin insanln kurtuluu iin tek geerli reti olduu
gereini deitirmiyor. Deitirmiyor nk yine Marksizm adna, o retiyi savunarak,
birtakm insanlar canlar bahasna, Marksizm adna yaplan o ilerin Marksizmle bir ilgisinin
olmadn sylediler, eletirel ve ezilenlerden yana olan tavrn korudular ve ok nceden, aa
yukar olaylarn byle gelieceini ngrdler6. Tarihsel materyalizm kendisinin bilincinde olan
bilimdir, yani kendi kaderini de aklama yeteneindedir. Btn bu anakronik gelimelerin
4 Norbert Blm, burjuvazi bu szleri zellikle ii kkenli bakanna syletiyor.
5 Die Zeit, "Ende des Kommunismus - und was nun?", 29 Dezember 1989
6 zellikle Sol Muhalefet ve "Trokist" gelenek Marksizmin erefini kurtarmtr. Tarihsel Maddeciliin
kavram sistemine dayanarak gelitirdii zmlemeler ve ngrler parlak birekilde dorulanm
olmuyor; Tarihsel Maddeciliin gnmzdeki gelimeleri ngrme ve anlamak iin tek geerli teori
olduunu kantlam bulunuyor, bu gelenein esas katks tam da bu noktadadr.
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
32/325
31
tarihsel maddecilik tarafndan kavranamayacak bir yan yoktur. Hatta btn bu olaylarn gerek
anlamn kavrayabilmek iin tek teori olma zelliini korumaktadr.
Kald ki milli ve dini bayraklarn hi biri insanln ezilen ounluunu kapsayacak bir programgelitirme yeteneinde deildir. Onlarn yetersizlii ve yozlamas sanldndan ok daha hzl
grlecektir. Bu sre insanlarn yaam sreleri bakmndan belki biraz uzun, ama insanlk
asndan son derece ksa olacaktr.
Bizler asndan, ynlar sosyalizme kar deil, ama sosyalizmi bayrak yapm kastlarn
imtiyazlarna kar ayaklanmaktadrlar; kapitalizmi getirmek iin deil, brokratik ve keyfi
"planlama" adl planszla son vermek iin ayaklanmaktadrlar. Ama yerine ne koyacaklarn
bilemedikleri iin br taraf seme durumunda kalmaktadrlar.
Hayal krkl sanldndan daha abuk gelecektir. Kapitalist dnyann metropollerinde bile
milyonlarca isiz var. Kapitalist dnya bir bor denizi zerinde yzyor. Dou Avrupa'nn
entegrasyonunun sava sonrasnda olduu trden kar oranlarnda, dolaysyla yatrmlarda bir
ykselie yol ap yeni bir ykselen uzun dalga dnemini balatmas zayf bir olaslk. Bulvar
basnnn aksine burjuvazinin ciddi beyinleri en ar biimi Polonya'da grlen kapitalizm
hayranl karsnda kara kara dnyorlar. Biliyorlar ki hayal krklklar byk aklar
kolaylkla nefrete dntrr.
zetle btn bu gelimeler; milyonlarca insann din ve milliyetler bayra altnda Marksizmden
ilham aldn syleyen rejimlere ve partilere kar isyan etmesi; burjuva politikaclarn ve
teorisyenlerin Marksizmin sonunu ilan etmeleri; devrimci ve eletirel Marksizm a
s
ndan birsorun oluturmuyor. Marksizm ve Gnmz Dnyas ilikisini ahidi olduumuz devasa olaylarla
snrl olarak anlamak, bir bakma gnmz dnyasn ve o dnyann gerekten hem birhareket
hem de birkurtuluu reti ve bilim olarak Marksizmin nne koyduu ciddi sorunlar
grmemek olur.
Evet, bugn Marksizmin bir krizinden sz edilebilir ve etmek gerekiyor. Bundan ekinmek de
gereksiz, toplumsal gerei aklama iddiasnda olan bir reti olan Tarihsel Maddecilik bizzat
kendi iddia ettii gibi bir bilimse, geliecektir ve bu gelimesi de elbette evrendeki btn deime
ve geliimler gibi ihtilal, sramal, zaman zaman bunalmlardan geen bir karakter arz
edecektir. Bu kriz Dou Avrupa'daki olaylardan ya da burjuvazinin eletirilerinden domuyor.Aksine Marksizme ynelik ciddi eletiriler soldan geliyor. Tarihinde ilk defadr ki Marksizm,
insanln eitlik idealine bal hareketlerce, zerinde gerekten nemle durulmas gereken
eletirilere uramaktadr.
Marksizm dier sosyalist akmlar karsnda geen yzylda gerekten kolay bir zafer kazanmt.
Bu kolay zaferin kefareti kendi gelime potansiyellerini kullanamamas oldu. imdi bir bakma
belki ilk defa bu ans elde ediyor.7
7
Baknz Perry Anderson, "Tarihsel Maddeciliin zinde", Belge Yaynlar.
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
33/325
32
Son yllarda entelijansiyann Marksizmden uzaklatna ahit oluyoruz. Marksizm entelektel
cazibesini byk lde yitirmi bulunuyor. Bu yitirmeden kastmz sadece, Latin lkelerinde
grlen, yap
salc
l
ya da piyasa ekonomisinin erdemlerini kefederek dayan
mac
ve eitlikibir toplum idealini terk ederek yerini siperlerin kar tarafnda seenler deil8. Aksine bu ideale
bal kalp radikal bir konumu koruma arzusunda olanlar ve bunun iin gerekli gc
Marksizmde bulamayanlar.
Son yllarda Marksizmin entelektel cazibesini yitirmesinin ardnda Yeni Sa'n saldrs deil
"Yeni Sosyal Hareketler"in varl bulunmaktadr.
"Yeni Sosyal Hareketler" varlklaryla Marksizmin iki tekeline son vermi grnyorlar.
Marksizm douundan beri toplumdaki en radikal muhalefeti ve eletiriyi temsil ederdi, adeta
bu alanda bir tekel kurmutu. Ama yeni toplumsal hareketlerin varlyla bu tekelini yitirdi.
rnein kadn hareketi, feminizm var olan sistemin eletirisinde yaygn Marksist anlaylardanok daha radikal yaklamlar getirdi.
Marksizm ayn zamanda global bir teoriydi. Toplumsal gerekliin tm yanlarn aklama ve
tutarl bir kavram sistemi iinde toparlama yeteneindeydi. Bu tekelini de yitirdi. Feminist ve
ekolojik "paradigmalar" daha byk bir sistem iinde zmleyebilmi deil.
Btn bunlara bir de ii hareketinin durumu ty dikiyor. Marksizm kaderini ii snf hareketine
balam bir retidir. i hareketinin krizi Marksizmin de krizini, radikalliini ve globalliini
yitirmesini belirliyor. Birka rnei hatrlamak yeter.
Geen yzylda ve bu yzyln banda ii snf gerekten enternasyonalist dayanma rnekleriverirdi. Bugn ise iiler ve onlarn partileri ya burjuvalarnn safnda ya da milliyeti taleplerle
grevler yapyorlar. Buna karlk bar hareketi tek tarafl silahszlanma nerileriyle reel ii
hareketinden ok daha enternasyonalist bir karaktere sahip.
Geen yzylda ve bu yzyln banda ii hareketinin uluslararas rgtleri vard. Bugn ii
hareketine bal olarak yarm yzyllk kk4. Enternasyonaldnda byle bir rgt yok. Ama
rnein ekoloji hareketi Green Peace gibi enternasyonal rgtler kuruyor; bunlar emperyalist
lkelerin gizli servislerinin komplolarna hedef oluyor.9
Sadece bu gzlemler bile metodolojik dzeyde baz sorular gndeme getirir. Tarih snf
mcadelelerinin tarihidir. Snflar ise iktisadi ilikiler iindeki konumlara gre belirlenirler. Ama
8 Aslnda Latin lkelerindeki eski solcu entelijansiyann utan verici birekilde siperlerin kar tarafna
gemesi de ii hareketinin kriziyle ilgili olduu kadar marksizmin gerekten entellektel gcn
yitirmesiyle de ilgili. Bugn ynlarn ayaklaryla yapt ii, aydnlar kafalaryla daha nce yapmlard vebu gelimelerin bir tr habercisiydiler. Aydnlarn tekrar marksizme ynelileri balamadan ksa vadede
ynlarn marksizmden ilham alan hareketlerinin gerekleebilmesi olasl ok zayf grnyor. Devrim
ynlar tarafndan yaplmadan nce aydnlarn kafalarnda olur
9 Fransa'nn Pasifikteki Atom denemelerini engelleyen Green Peace gemisine Fransz stihbarat
sabotaj yapmt rnein.
-
8/8/2019 Marxizm Ve Sosyalizmin Sorunlar zerine Yazlar - Demir Kkaydn
34/325
33
"yeni sosyal hareketler" iinde insanlar iktisadi ilikiler iindeki konumlarndan dolay yer
almyorlar. Bu durumda bu hareketler snfsal hareketler deilse eklektik olmadan bunu tarihsel
maddeciliin kavram sistemi iinde nereye yerletireceiz? Keza iktisadi ilikiler iindeki konumbelirleyici olmadna gre, ekonominin son durumadaki belirleyicilii ilkesini korumak nasl
mmkn olabilir?
Ama ortaya kan sorunlar bunlardan ibaret de deil. Bu "Yeni Sosyal Hareketler" iktisadi
ilikiler iinden domamalarna ramen, ve dolaysyla anti kapitalist bir zellikleri olmas
gerekmezken ve de Marksn temel eseri olanKapitalsermayenin cinsler, rklar uluslar karsnda
ntr olduunu belirlemiken, kullanm deerlerini aratrma d brakmken nasl oluyor da bu
hareketler anti kapitalist bir karakteri daha batan kendi zlerinde barndryorlar ve kapitalist
toplum karsnda gerekteki ii hareketinden ok daha radikal eletiriler getirebiliyorlar?
Geen yzylda ve bu yzyln balarnda ii hareketi var olan sistem karsnda en radikaleletiriyi yapard. Ama bugn durum tersine. rnein iiler, diyelim daha iyi arabalara sahip
olacak cretler iin grev yaparken, diyelim ki ekoloji hareketi bizzat araba retiminin kendisine
kar kyor. Dn iiyi devrimci yapan ey, retilen eylerin nicelii, yani deiim deeri,
sanki onun bu sorunlar karsndaki krlnn nedeni gibi. i daha uzun tatil istiyor, daha
gzel turizm yerleri istiyor, "Yeni Sosyal Hareketler" tatili, ii, turizmi sorguluyor.
Geen yzylda ve bu yzyln balarnda iiler az ok dier ezilenlerin haklarna da ilgi
duyarlar ve onlar iin de savarlard. En azndan milli hareketler ve kyl hareketleri karsnda
byle bir konumlar vard. Bugn ise rklk, milliyetilik, seksizm ii kltrnn ayrlmaz bir
esi gibi sanki. i hareketine her yerde bir korporatizm eilimi damgasn vuruyor. Bunakarlk "Yeni Sosyal Hareketler" dier bask biimleri karsnda reel ii hareketinden ok daha
hassaslar. Kadn hareketi kendi iindeki rklkla bouuyor. Bar hareketi bara ulamak iin
bartan daha fazla eyler uruna mcadele etmek gerektii sonucuna varyor. Ekoloji h
top related