malathè sataman - nos.jkt-1.neo.id
Post on 22-Oct-2021
22 Views
Preview:
TRANSCRIPT
1 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Malathè Sataman
Ka’angghuy Kellas X
Sè Nyoson:
Moh. Hafid Effendy, M.Pd. Siti Fatimah, M.Pd.
Moch. Mi’rod Wiranto, S.Pd.SD. H. Sastro
Drs. H. Muakmam A. Sulaiman Sadik, S.Pd.
Penelaah: Prof.Dr. H. A.Syukur Ghazali, M.Pd.
Penyelia: Drs. H. Heru Asri Poerno, M.Si., M.Pd.
Perpustakaan Nasional: Katalog Dalam Terbitan (KDT) Hak cipta
dilindungi oleh Undang-Undang No. 19 Tahun 2002. Dilarang
memperbanyak/menyebarluaskan dalam bentuk apa pun tanpa izin
tertulis dari Dinas Pendidikan Provinsi jawa Timur.
Pangajhârân Bhâsa Madhurâ
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 2
Pèyatoran
Kalabân amoji sokkor ḍâ’ Ghustè Allah Sè Amorbhâ Jhâghât, timsè
ngangghitbuku Pangajhârân Bhâsa Madhurâ Kellas X “Malathè
Sataman”ampon rampong. Buku ka’ḍinto èsoson aḍhâsar Pergub Nomer
19 taon 2014 sè nyebbhuttaghi jhâ’ pangajhâran Mulok Bhâsa Madhurâ
wâjib èyajhârraghi è sakola’an-sakola’an èkabidhi ḍâri SD/MI, SMP/MTs,
SMA/MA, sareng SMK. Salaèn ka’ḍinto, buku pangajhârân ka’ḍinto
èjhâ’ânna èyakorraghi sareng hasèl kapotosan konsinyasi revisi EYD
Bhâsa Madhurâ taon 2004 (èjhâ’ân taon 2011), sè èbâḍâ’âghi sareng
Balai Bahasa Sorbhâjâ tangghâl 10 kantos 12 Juni taon 2011 è
Songennep. Salaènna ka’ḍinto, jhughânan bâḍâna buku pangajhârân
ka’ḍinto sakonè’ bânnya’ para trètan ghuru bisa aghuna’aghiyâ kalabân
saè. Tanto bisaos tarèka ka’ḍinto ghumantong salèrana para ghuru.
Ka’angghuy nyokobhi kaparlowan bâḍâna buku pangajhârân
Bhâsa Madhurâ ka’ḍinto tim ampon nyoson ka’angghuy kellas X. Pramèla
ḍâri ka’ḍinto, ku-buku panèka ampon bisa èghuna’aghi para morèd.Tanto
bisaos buku ka’ḍinto ta’lopot ḍâri kakorangan. Pramelâ ḍâri ka’ḍinto,
sombhângan pamangghi ka’angghuy sampornana èssèna buku ka’ḍinto
sanget èyarebbhâ.Tim mator sakalangkong ḍâ’ Kepala Dinas Pendidikan
Provinsi Jhâbâ Tèmor sareng ḍâ’ sadhâjâ kanca sè ampon soddhi aparèng
bhântowan pamangghi nyopprè rampongnga tor sampornana èssèèpon.
Malar moghâ sadhâjâ sè aparèng bhântowan pamangghi kèngènga
ghânjhârân tor bâlessân sè langkong rajâ ḍâri Allah Sè Maha Kobâsa.
Amien.
Sorbhâjâ, 20 November 2014
Sè Nyoson
3 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
ḌhâḍhâbuwânKepala Dinas Pendidikan dan Kebudayaan
Provinsi Jawa Timur
Assalamu’alaikum Wr.Wb.
Bhâsa Madhurâ tamaso’ bhâsa ḍâera sè èghuna’aghi mènangka parabhut
lâng-saghulung è ḍâlem masyarakat sarta èpertè kalabân saè sareng ra’yattèpon,
bhâḍhi èyarghâi tor èpèyara amarghâ bhâsa ḍaèra ghâpanèka aropa’aghi sala
sèttong kabhuḍhâjân Indonesia.Seminar bhâsa ḍaèra è Jukjâ, nantowaghi jhâ’
bhâsa ḍaèra sè kabilâng rajâ manabi ghungghungnga orèng sè aghuna’aghi bânnya’
sarta aghâḍhuwân tradisi sastra. Insya Allah bhâsa Madhurâ nyokopè ḍâ’ ḍuwâ’
katantowan bhuru. Sè sapanèka sabâb sè aghuna’aghi bhâsa Madhurâ langkong
ḍâri sapolo juta orèng, sadhâjâ sè bâḍâ è Polo Madhurâ sareng na’ Poto Madhurâ sè
bâḍâ è pasèsèr tèmor sareng ḍâjâ è Jhâbâ Tèmor. Jhughân sastra Madhurâ ampon
kaonang saè sastra lèsan otabâ sastra tolèssèpon. Ka’angghuy maḍâpa’ ḍâ’ ka
maksod pamèyara’an, pamertè, sareng ka’angghuy kamajhuwânnèpon, ghi’ sanget
marlowaghi bâḍâna pandhuman èjhâ’ân sè baku, paramasastra, panalèktèghân
bhâsa sareng sastra, panonton bhâsa sareng èhtèyar laènnèpon.Buku Pangajhârân
Malathè Sataman ka’ḍinto saè manabi èghuna’aghi neng Sekola’an-sakola’an
ka’ḍinto, ampon paḍâ kaonang è ḍâlem bhâb bhâsa è Polo Madhurâ. Malar moghâ
buku Malathè Sataman ka’ḍinto bisa èghuna’aghiyâ è Polo Madhurâ sareng lo-polo
laènnèpon sè bâḍâ è sakobhengnga Polo Madhurâ sareng sadhâjâ orèng Madhurâ
sè bâḍâ è pasèsèr tèmor sareng ḍâjâ è Jhâbâ Tèmor.Jhughân malar moghâ Ghustè
Allah Sè Maha Bellâs tor Asè aparènga karidâ’ân sareng kabherkadhân, ḍâ’ buku ka’
ḍinto sarta èparèngana jhurbhu tor ḍhuluk kantos andhâddhiyaghi parabhut
pangajhârân bhâsa Madhurâ sè abhunga’aghi.
Wassalamualaikum Wr. Wb.
Surabaya, 20 November 2014
Kepala Dindikbud
Provinsi Jawa Timur
Dr. H. Harun, M.M., M.Si.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 4
Pyatoran__1
Ḍhâḍhâbuwân Sè Nyoson__2
Ḍhâḍhâbuwân Kadindikbud Provinsi Jawa Timur __ 3
Pangajhârân 1 Tema : Teknologi __ 5
Pangajhârân 2 Tema:Bâburughân Beccè’__ 28
Pangajhârân 3 Tema : Kesenian__54
Pangajhârân 4 Tema : Budaya__91
Latèyan Akhèr Semester Ghânjhil__115
Pangajhârân 5 Tema : Kasusastra’an__121
Pangajhârân 6 Tema : Kepahlawanan__134
Pangajhârân 7 Tema : Pendidikan__159
Latèyan Akhèr Semester Ghânep__ 176
Daftar Pustaka__ 181
Èssèna Buku
SEMESTER GHÂNJHIL
SEMESTER GHÂNEP
5 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Pangajhârân Tema:Teknologi
Kompetensi Dasar 3.1 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis teks nonsastra (berita, artikel, laporan, dan lainnya) secara lisan dan tulis. 4.1 Menginterpretasi, menanggapi dan mengekspresikan isi teks nonsastra secara lisan dan tulis.
Indikator 3.1.1 Mengidentifikasi jenis artikel teknologi.
3.1.2 Menganalisis struktur artikel.
3.1.3 Mengungkapkan isi artikel.
4.1.1 Menginterpretasi isi teks teknologi.
4.1.2 Menanggapi isi teks teknologi.
4.1.3 Mengekspresikan isi teks teknologi.
Pangajhârân ka’ ḍinto aropa’aghi sèttong pangajhârân bhâsa Madhurâ sè
aḍhâsar teks artikel. Pangajhârân kasebbhut tojjhuwânnèpon ka’angghuy abhânto
morèd sopajâ aghâḍhuwân sèttong pangaonèngan bhâb teknologi komunikasi
kantos ghâḍhuwân pèkkèran kritis tor kreatif jhughân sangghup maèlang
karoweddhân ḍâlem kaoḍi’ân rè - saarè.
Ghâncaran èngghi panèka tolèsan sè èssèna pamangghi sèttong orèng sè
sèpaddhâ tarkaḍhâng alalabânan, aparèng onèng, mayâkin, tor malèpor atè ḍâ’ sè
maos (Sumadira, 2004:1). Mènorot (KBBI, 2001: 66)”ghâncaran èngghi panèka
berta otabâ kabhâr è majallah, sorat kabhâr, sareng salaènna. “ Artikel aropa’aghi
hasèl tolèsan sè maso’ akkal tor ghâmpang èyajhâri sabâb okaraèpon majjhâ”.
Sanaossa saka’ḍinto ghâncaran kodhu bisa èkamoskèl kalabân ilmiah.
1. Lalampa’an
Mènangka sè kabidhân, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka.
Ngèrèng areng sareng maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru.
Tatèngka beccè’ kodhu èstowaghi, èyantarana:
o Parlona teknologi mongghu ngangoḍâdhân kaangguy matombu
kapènterran èlmo sè modèrn.
1
A. Mengidentifikasi Jenis Artikel Teknologi
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 6
o Lamon bâ’na nèngghuwâ televisi beccè’na jhâ’ nèngghu sè ta’ kappra
ètèngghu bâ’na.
o Ta’ sakabbhinna hasèl tèknologi arèya bhâghus mongghu ḍâ’ bâ’na,
kodhu akor bân kaparlowanna.
o Kalabân bâḍâna kamajhuwânna tèknologi, bâ’na kodhu pènter nyarè
manfaat, sopajâ ta’ sala angghuyân.
Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Sampèyan kodhu
ngaghâli bhâb ghâncaran. È bâbâ panèka ampon èsaḍiyâ’âghi jhâjhârbâ’ânna
ghâncaran.
Ghâncaran aghânḍhu’ bânnya’ artè sabâb bânnya’ bângaseppo sè aparèng
pamangghi bhâb artèna ghâncaran. Ka’angghuy abhâḍhi ghâncaran ka’ ḍinto
ghâmpang, tanto bisaos hasèl ḍâri bâng-sèbângnga tolèsan ta’ paḍâ.
È jhâman samangkèn manabi abhâḍhiyâ ghâncaran bisa lèbât online, sè
saka’ḍinto sabâb akor sareng kamajhuwân jhâman.
Cem-macemma ghâncaran:
Narasi èngghi panèka paragraf sè acarèta bhâb kadhâddhiyân.
Cèrè-cèrèna
1. Aghânḍhu’ berta tor kadâddhiyân
2. Bâktona rontot
3. Mapaḍḍhâng ḍâ’ pasèra sè alako ḍâlem kadhâddhiyân
4. Jhejjherrâ carèta èjhârbâ’aghi kalabân jhârbâ
Ḍeskripsi èngghi panèka paragraf sè aghâmbhârrâghi sèttong parkara
kantos sè maos acora’ bisa ngoladhi, mèrengngaghi, otabâ apangrasa
katèbhânan ka bhâdhânna dhibi’. Parkara sè bhâḍhidideskripsikan bisa
aropa orèng, bhârâng, otabâ kennengngan.
Cèrè-cèrèna:
1. Ghâmbhârân sèttong bhârâng, kennengngan tor kabâḍâ’ânnèpon.
2. Ghâmbhârân sè è lakonè rarengghânna bhâdhân.
3. Ghâḍhuwân tojjhuwân ka’angghuy sè maos tor sè mèreng acora’
ngalampa’aghi dhibi’.
4. Aparèng sèttong jhâjhârbâ’ân bhâb pokeddhâ berta sè aropa bârna,
okoran, tor salaènna
Eksposisi èngghi panèka paragraf sè aparèng berta sèttong cara otabâ
pètodhu kantos orèng sè maos atambâ pangaonèngannèpon.
Cèrè-cèrèna :
1. Tolèsan sè aparèng tambâna pangaonèngan.
2. Ajâwâb pètanya: ponapa, kadhi ponapa, bilâèpon tor aponapa.
3. Èpaḍâpa’ kalabân jârbâ tor jhejjer
7 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
4. Asèpat netral (ta’ maksa sè maos ka’angghuy noro’ ponapa
kasokanna sè nyerrat).
5. Bâḍâ berta.
Argumantasi èngghi panèka paragrap sè aghânḍhu’ sèttong pamangghi
jhughân kamoskèlan.
Cèrè-cèrèna :
1. Bâḍâ pangaterro sè nyerrat ka’angghuy maparcajâ sè maos bhâb
èssèna paraggraf.
2. Bâḍâ bhuktè sè aropa: data, fakta, grafik, tabel tor ghâmbhâr.
3. Sè nyerrat ghâḍhuwân pangaterro ka’angghuy ngobâ bâtek sè
maos.
4. Sè nyerrat ta’ kèngèng aghuna’aghi emosi.
5. Bâḍâ pamangghi tor kamoskèlannèpon.
Persuasi èngghi panèka paragraf sè ngajhâk para maos sopajâ
ngalakonè sèttong kalakowan.
Cèrè-cèrèna :
1. Bâḍâ ajhâghân.
2. Bâḍâ èhtèyar ngajhâk para maos.
Contona Paragraf :
1. Rama monḍhut mèjâ kaanghuy Budi mènangka persèn ulang tahun. Mèjâ
kasebbhut ḍâri kaju jhâtè, tèngghina korang langkong 75 cm, lèbârrâ korang
langkong 50 cm lanjhângnga 1,5 meter, bârnana coklat ngoḍâ, akor kalabân
kamar kennengnganna Budi bilâ ajhâr.
Paragrap è attas èsebbhut paragraf diskripsisabâb nyarèta’aghi bhâb persèn
ulang tahunna Budi, jhârbâ sareng okoran, bujud tor bârnaèpon
2. Ir. Soekarno aropa’aghi Presiden sè ḍâ’-aḍâ’ neng Indonesia, sè nyeppowè
ngabidhi taon 1945. Soekarno èyokom tor èbuwâng polana salèrana tatak
alabân Bâlândhâ, kantos salèrana bângal ajhârbâ’aghi bhâb Indonesia
mardhika sè ajhâjhuluk Pancasila tor abhâḍhi BPUPKI. Soekarno asareng
Mohammad Hatta mènangka bâkkèlla rakyat Indonesia è tangghâl 17
Agustus1945 ngomommaghi bhâb Kamardhika’an. Sè kaḍuwâ ètangkep
Bâlândhâ è taon 1948 tor è buwâng ḍâ’ Bengkulu. Soekarno èpabâli ḍâ’ Jokya è
taon 1949 tor è pangastanè Prèsiden polè. È taon 1955 salèrana asareng
naghârâ non blok neng è konfrensi Asia Afrika, apidato bhâb lalabânan ka
Bâlândhâ. Sadhâjâ kaoḍi’ânna èbhâktèyaghi ka’angghuy naghârâ.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 8
Paragraf è attas nyarèta’aghi paragraf narasi polana ajhârbâ’aghi bhâb Ir.
Soekarno abhillâi naghârâ.
3. Flu burung aropa’aghi sèttong panyakèt sè bisa ngallè ḍâ’ orèng laèn, paḍâ
sareng virus influenza, lantarannèpon ḍâri kèbân mano’, mèlaèpon pas
ènyamaè flu burung. Nyama laèn dâri panyakèt ka’ ḍinto afian influenza.
Mènangka kasussèpon èngghi panèka:
a. Kasus suspect
Èngghi panèka orèng sè ècapo’panyakèt ISPA. Ḍhâ-tanḍhâna, panassa
bhâdhân 380C, abâto’an torsongkan gherrungan tor amèro’an kapprana
abiddhâ samènggu, sabellunna orèng ka’ ḍinto kapprana toman along-polong
sareng mano’.
b. Kasus pro bable
Èngghi panèka panyakèt sè kodhu è talèktèghi neng laboratorium, ponapa
orèng kasebbhut ètangko panyakèt influenza A (H5NI). Ompamana tes HI sè
aghuna’aghi H5NI ḍâlem bâkto sè sakejjhâ’ kapprana bisa adhingghâl omor.
Paraggraf è attas èsebbhut paragraf eksposisi polana ajhârbâ’aghi bhâb flu
burung kalabân cè’ jhârbâna.
4. Manabi sampèyan èngghâl mangkat ḍâ’ sèttong kennengngan ka’angghuy jâr-
kalènjâr, kapprana sampèyan kodhu ajâgâ kasèhadhân bâdhân, beccè’na
aḍhâ’âr vitamin sopajâ bhâdhân sèhat, è antarana:vitamin A, B komplek, tor
vitamin C, tor multivitamin (vitamin D) sè aghuna mongghu tolang, tor jhughân
vitamin E sè aghuna ḍâ’ kasèhadhânna kolè’.
Paraggraf è attas èsebbhut paragraf persuasi sabâb ghâḍhuwân tujjhuwân
ka’angghuy ngajhâk para maos sopajâ kasokan aghuna’aghi sèttong produk
obhât.
5. Peluncuan sè biyasa èparèngngaghi ḍâ’ rèd – morèd otabâ mahasiswa anyar
ampon abit andhâddhiyâghi potegghâ pèkkèrannèpon para orèng seppo.
Sabâbbhâ, è ḍâlem peluncuan bânnya’ kadhâddiyân para senior aparèng
okoman sè nyabâbbâghi bhârâ’âla ḍâ’ na’-kana’ sè noro’ plonco. Mèla ka’ḍinto
bânnya’ orèng sè apamangghi jhâ’ peluncuan ka’ḍinto kodhu èyambuwâghi.
Kalabân ngobâ bujut ḍari ploncoan ḍâ’ ospek tantowèpon maghârsarè
langkong bânnya’ saroju’ sabâb oca’ ospek ka’ḍinto tasambhung kalabân
okoman – okoman ka’angghuy ngoji mental, bâdhân, otabâ ngagem
rarengghân sè loco. Nangèng ḍa’ bângaseppo cokop bhunga manabi pottrana
9 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
narèma okoman sè kadhi ka’ḍinto èngghalè dhibi’na èparèpot ka’angghuy
nyaḍiyâ’âghi bârâghât sè cokop rajâ. Saè bârâghât kuliah tor bârâghât
ka’angghuy ponḍhughân. Orèng seppo talebât kocèbhâ manabi pottrana
dhâddhi korban kancana otabâ kaka’ kellassa (senior).
Paragraf è attas èsambhât paragraf argumentasi polana paragraf kasebhut
maparcajâ sè maos sopajâ saroju’ kalabân baḍâna obâ’ân lalampa’anospek sè
bânnya’ makalowar bârâghât orèng towa langkong saroju’ manabi lalampa’an
ospek èghântè’è sareng ngennallaghi kampus.
a. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna
tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’ paragraf deskripsi,
narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi. Lajhu jhârbâ’aghi
aponapa ma’ bisa tamaso’ ka paragraf ka’ ḍinto!
Polo Komodo bâḍâ èseddhi’na polo Flores Nusa Tenggara Timur, dhâddhi
kaoladhân orèng sadhunnya polana kennengngan ka’ḍinto bâḍâ kèban ane sè
nyamana komodo. Polo ka’ḍinto bisa èjhâlânè korang langkong sèttong otabâ
ḍuwa’ ejjâm ḍâri palabbhuwân sè semma’. Komodo è kennengngan ka’ḍinto
korang langkong bâḍâ 1300 mègghi’ (è taon 2009) bhâb ka’ḍinto ampon cokop
masenneng atè wisatawan lokal bân manca nagârâ. Polo sè jhembhârrèpon 390
KM ka’ḍinto ampon èkonjhârraghi mènangka sala sèttong ḍâri petto’ kaanèyan è
ḍhunya.
b. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna
tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’ paragraf deskripsi,
narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi. Lajhu jhârbâ’aghi
aponapa ma’ bisa tamaso’ ka paragraf ka’ ḍinto!
“Sistem pendidikan” è Indonesia samangkèn ghi’ ta’ bisa nyambhâdhânè ḍâ’
maghârsarè. Bhâb ka’ḍinto bisa kaoladhân ḍâri morèd kellas 6 SD è Indonesia.
Prestasièpon na’- kana’ ka’ḍinto bâḍâ è kennengngan palèng mabâ è Asia tèmor
saamponna Filipina, Thailand, Singapura, tor Hongkong. Salaèn ka’ḍinto
aḍhâsarraghi panalèktèghân rata – rata prestasi morèd SD kellas 6 è pangajhârân
Pakon 1.1
Pakon 1.2
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 10
Bhâsa Indonesia, matematika, tor IPA sajân taon sajân toron. Na’ – kana’ Indonesia
namong bisa ngobasanè 30 % materi bâca’an. Bhâb ka’ḍinto bânnè ka’angghuy
nyarè kasala’anna pamarènta otabâ kabâḍâ’an sè samangken ampon ḍâpa’, namong
ka’angghuy ngèmottaghi jhâ’ sistem pendidikan Indonesia bâkto mangkèn krisis.
Kawâjibhân ḍâ’ bhâdhân kaulâ sadhâjâ ka’angghuy ngangka’ dhârâjhâddhâ ḍâd-
ngoḍâdhân, èngghi ka’ḍinto ana’ kaulâ sareng potrana panjhennengngan sadâjâ.
Bhâb ka’ḍinto sala sèttongnga tarèka ka’angghuy mabecce’ sistempendidikan
nasional.
c. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna
tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’ paragraf deskripsi,
narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi. Lajhu jhârbâ’aghi
aponapa ma’ bisa tamaso’ ka paragraf ka’ ḍinto!
Arè Ahad tangghâl 23 April pokol 8 ghu – lagghu bâḍâ lalampa’an lân –
jhâlânan è pèngghirrâ songay Cikapundung, sè ngèrèng akompol è sekretariat.
Saamponna saejjhâm abiddhâ sè ngantos, ghâlimpo’ ghellâ’ mangkat nojjhu ḍâ’
Curug Dago, ngalèbâdhi jhâlan sè abâk ngongghâ’aghi. Ḍâ’-aḍâ’na, sadhâjâna sè
ngerèng ngabidhi alomampa lebât è penggirrâ songay Cikapundung, sanaosa
tèngghina aèng ghân bângkong tor ojhân dherres, nangèng sè ngèrèng pagghun
ajhâlân. Lalampa’an ka’ḍinto èlampa’aghi sareng mahasiswa pecinta alam. Sè
ngèrèng namong 24 orèng, èyantaraèpon mahasiswa ḍâri ITB, èngghi ka’ḍinto ḍâri
Fakultas Teknik Pertambangan. Salaènna ḍâri ka’ḍinto jhughân ḍâri KMPA jurusan
Planologi, 3 orèng ḍâri morèd SMP Al Huda, tor sèttong morèd ḍâri SMK.
d. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna
tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’ paragraf deskripsi,
narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi. Lajhu jhârbâ’aghi
aponapa ma’ bisa tamaso’ ka paragraf ka’ ḍinto!
Bâtek kapahlawanan kodhu èkaanḍi’ sareng sadhâjâ bârghâ. Lebbi ḍâri ka’ḍinto, bâtek kapahlawanan bisa dhâddhi jhughân sèpat sè moljâ, raja atè, tanggung jâwâb, tor senneng ḍâ’ sasamana bârghâ. Manabi ampon saka’ḍinto, neng Indonesia bisa tekka hajhât. Sepat kasebbhut è attas sanget èkabhuto ka’angghuy noro’ makoko pembangunan è sadhâjâna lalampa’an.
Pakon 1.3
Pakon 1.4
11 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
e. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna
tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’ paragraf deskripsi,
narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi. Lajhu jhârbâ’aghi
aponapa ma’ bisa tamaso’ ka paragraf ka’ ḍinto!
Saèstona kalakowan akuntan bâḍâ ḍuwa’ poket, sèsapèsan akuntansi sè
kapèng ḍuwa’ auditing. Ḍâlem akuntansi kalakowannèpon èngghi panèka
ngalakonè sèttong dataka’angghuy ngasèllaghi berta bhâb obâng, ḍâlem
bhâb auditing kalakowan aropa’aghi marèksa bâdhulân pèssè kalabân nyata
tor kappra sè bâḍâ neng è bâdhulân kasebbhut.
2. Lalampa’an
Sabellunna sampèyan ajhâr bhâb menganalisis struktur artikel,
sampèyan kodhuna ngaghâli cem-macemma artikel è bâbâ panèka. Cem –
macemma artikel ampon èjhârbâ’aghi neng è lalampa’an sèttong. È
lalampa’an sèttong jhughân ampon èjhârbâ’aghi bhâb artè, cèrè, tor cem –
macemma artikel. Ka’angghuy langkong jhârbâ bhâb cem – macemma
artikel neng lalampa’an kapèng ḍuwa’ ka’ḍinto areng-sareng ngèrèng ajhâr
bhâb struktur tor cem–macemma artikel:
Struktur Teks Deskripsi
Bâḍâ bhârâng sè è jhârbâ’âghi kalabân nyata.
Bâgiyân – bâgiyânna kasebbut langkong jhârbâ.
Struktur Teks Eksposisi
Aparèng pamangghi.
Argumentasi.
Mamasthè pamangghi.
Struktur Teks Argumentasi
Masalahka’angghuy makowat sèttong pamangghi.
Struktur Teks Persuasi
Masalah sè bisa ngobâ artèna pangghâliyânna sè maos.
Pakon 1.5
B. Menganalisis Struktur Artikel
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 12
Struktur Teks Narasi
Kodhu bâḍâ ongrodhânna bâkto.
Contona teks
1. Bâkto laodhân, Roy nolès neng è buku agenda sambi neḍḍhâ sangona sè
èbhâkta ḍâri compo’na. Jhâ’ – sakejjhâ’, sèrana aḍânga ka ghâbhâgghâ
perpustakaan, makerso’ alès, tor mèsem sambi nolès acora’ neng è
perpustakaan ka’ḍinto namong bâḍâ Roy kadhibi’ân.
Paragraf è attas tamaso’ teks narasi polana teks kasebbhut bâḍâ kadhâddhiyân
sè è jhâlânè sareng Roy.
2. Orèng sè dhujân aroko’ cè’ ghâmpangnga aghânḍhu’ panyakèt. Nangèng
bâdhân kaulâ angghâḍhuwi pamangghi jhâ’ kokossa roko’ sè èsergu’ orèng sè
ta’ aroko’ langkong bhâbhâjâ, sabâb kokos ghâpanèka maghâmpang
ḍâtengnga panyakèt kangker.
Sè ḍâ’-aḍâ’, sanaosa orèng sè ta’ aroko’ ka’ḍinto namong nyergu’ kokos sakonè’
ètèmbhâng orèng sè aroko’, nangèng ca’èpon orèng sè ngalampa’aghi
panalèktèghân, kokos sè èsergu’ orèng sè ta’ aroko’ ka’ḍinto aghânḍhu’ zat
kimia sè bâḍâ raconna sè sanget rajâ bhâbhâjâna. Kokos sè aghânḍhu’ racon
ghellâ’ bânnya’na tèkel tello kalèna kokos sè aèssè benzo-apyrene, enem kalè
langkong bânnya’ kokos sè aèssè loluene, sareng langkong bânnya’ 50 kalè
tèkellan dimenthyl nitrosamine sè èsergu’ orèng sè aroko’. È bingkèng arè,
kokos sè èsergu’ orèng sè ta’ aroko’ghellâ’ ambhâbhâjânè ḍâ’ bhâdhânna orèng
ghellâ’.
Sè nomer ḍuwa’, hasèl panalèktèghân sè bhuruwân bisaos ampon
aḍhâbuwâghi jhâ’ orèng sè ta’aroko’ langkong ghâmpang ècapo’ kangker
katèmbhâng orèng sè aroko’. Panalèktèghân ghellâ’ jhughân aḍhâbuwaghi jhâ’
orèng sè ta’ aroko’ ghâmpang ècapo’ panyakèt kangker ḍârâ, otabâ leukimia,
6-8 kalè langkong bânnya’ ḍâri orèng sè aroko’, sareng bhâbhâjâ kangker
serviks sè bânnya’na 3-4 kalè langkong segghut katèmbhâng orèng sè aroko’.
Kapèng tello’na, hasèl panalèktèghân sè kèng-bingkèng ampon mangghi’i jhâ’
kokossa roko’ sè aghânḍhu’ coinine sareng thiocynate èpangghi’i è ḍâlem
ḍârâna, kemmèna, sareng jhâillâ orèng dhibâsa sè ta’ aroko’, jhughân na’-
kana’ sareng bhaji’ sè bâḍâ è ḍâlem kanḍungan.
Totor lekkas, saèstona pangghibâddhâ kokossa roko’ ka’ḍinto langkong rajâ
mongghu ḍâ’ orèng sè ta’ aroko’. Mèlaèpon, orèng sè ta’aroko’ nangèng
segghut aghâlimpo’ sareng orèng sè aroko’ langkong ghâmpang ècapo’
panyakèt kangker katèmbhâng orèng sè ta’ aroko’ sè ta’ onèng aghâlimpo’
sareng orèng sè aroko’. “Èmadhurâ’aghi ḍâ’ bhâsa Madhurâ sareng H. Sastro, Prof.
Abdus Syukur Ghazali, jhughân Moch. Mi’rod W.”
13 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Paragraf è attas tamaso’ Eksposisi polana ḍâlem teks bâḍâ jhâjhârbâ’ân sè
jhâk-ngajhâk orèng laèn sopajâ nyaroju’i ḍâ’ pamangghina orèng sè nyerrat.
Salaènna ka’ḍinto orèng sè nyerrat aparèng pamangghi mètorot abâ’na dhibi’.
Pamangghina ghellâ’ ta’ mabi nyo’on saroju’na orèng sè maos.
Contona teks
Susu saè mongghu kasèhadhân. Susu aghânḍhu’ bânnya’ kalsium sè sanget
apaghuna ka’angghuy tombuna tolang. Salaèn ka’ḍinto, susu jhughân aghâḍuwân
bânnya’ protein sè bisa abhânto orèng ka’angghuy tombuna sèl, tombuna dhâghing
ora’, nolak maso’na panyakèt (sistem imun). Pramèla ḍâri ka’ḍinto ngèrèng
pabânnya’ aḍhâ’âr susu ma’lè bhâdhânna segger.
Paragraf è attas tamaso’ teks persuasi sè ka’ḍimma è ḍâlem teks kasebbhut bâḍâ
okara sè sèpaddhâ ngajhâk para maos ka’angghuy ngalakonè ponapa sè
èḍhâbuwâghi è ḍâlem teks, kadhiyâ oca’ “Pramèla ḍâri ka’ḍinto ngèrèng...“.
Contona teks
Sabâgiyân na’-kana’ Indonesia ta’ bisa arassa’aghi sennengnga dhâddhi na’-
kana’. Jhâjhârbâ’an ka’ḍinto èkonjhârraghi sareng pakar psikologi pendidikan
Sukarton ( 1992 ) jhâ’ na’-kana’ kènè’ ḍâ’ bâbâ omor 15 taon ampon èsoro nyarè
èngon sareng rèng seppona. Ompamana èpadhâddhi orèng ngamèn, ngemmis,
otabâna nyarè rop-porop, saterrossèpon hasèlla èbâgi ka orèng towana mènangka
bârâghâddhâ oḍi’. Kong-langkong ngabidhi jhâman krisis monètèr orèng seppo
èngghâl malako potrana mènangka nyokobhin kabhutowan oḍi’.
Paragraf è attas tamaso’ teks argumentasi polana è ḍâlem teks kasebhut sè nyerrat
ampon ajhârbâ’aghi sèttong pamangghi sè ètoro’è sareng buktè-buktè.
Contona teks
Ciplukan aropa’aghi sèttong tamennan sè tombu neng è bhut-ombhut sè ta’
bheccer. Bisa èpangghi’i neng sambhârâng mosèm. Tombuwân ka’ḍinto
tèngghièpon 30 – 50 CM, bhungkana abârna bhiru, buwâna bungkol abârna konèng,
salaèn rassana manès, buwa ciplukan amanfaat bisa mabârâs pan-saponapan
panyakèt.
Paraggraf è attas tamaso’ teks eksposisi polana è ḍâlem teks kasebbhut sè nyerrat
aparèng sèttong pangaonèngan bhâb tombuwân èngghi panèka Ciplukan kantos
para maos ngaghâli ponapa tombuwan kasebbhut.
a. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna
ka’ḍinto pas tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’
paragraf deskripsi, narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi.
Pakon 2.1
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 14
Lajhu, parèngè pamangghi ponapa ḍhâsarrèpon ma’ èsebbhut
paragraf sakadhi ka’ḍinto!
HP ampon bânnya’ èghâḍhuwi sareng maghârsarè. HP aropa’aghi sèttong
pakakas komunikasi sè ghâmpang èbhâkta ḍâ’ ma’-ka’ḍimma’a bisaos tor
arghâna ta’ patè larang ghumantong ḍâri mèrekkèpon. Akadhiyâ, samangkèn
sadhâjâna orèng angghâḍhuwi HP. Mèla ka’ḍinto manabi bâḍâ orèng abu-ḍhâbu
ḍâ’ orèng laèn ta’ kèngèng èkoca’ ta’ parjhughâ. Rassaèpon, HP ka’ḍinto ampon
èyangghep bhârâng sè lumbra.
b. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna
ka’ḍinto pas tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’
paragraf deskripsi, narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi.
Lajhu, parèngè pamangghi ponapa ḍhâsarrèpon ma’ èsebbhut
paragraf sakadhi ka’ḍinto!
Songay sè aghili è nga’- tengnga’anna ḍhisa ampon kerrèng, jhugân somor
bânnya’ sè ta’ metto aèng. Sadhâjâna sabâ aregghâ polana kèngèng panassâ
arè. Men-tamennan bânnya’ sè ampon èlop kantos matè.
c. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna
ka’ḍinto pas tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’
paragraf deskripsi, narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi.
Lajhu, parèngè pamangghi ponapa ḍhâsarrèpon ma’ èsebbhut
paragraf sakadhi ka’ḍinto!
Carana nyarghep ebbal è ḍâlem parmaènan basket bisa èlampa’aghi kalabân
ongrodhân kadhi ka’ḍinto. Sè sapèsan, bhâdhân kodhu ngaḍhep ka moso.
Kapèng ḍuwa’na paennengnga bhâdhân kodhu ngajhul ka aḍâ’. Kapèng tello’na
paennengnga soko sè kangan ngajhul ka aḍâ’. Kapèng empa’na tanang kodhu
loros ka aḍâ’, lajhu arebbhu’ ebbal sè ètegghu’ sareng moso.
d. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna
ka’ḍinto pas tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’
paragraf deskripsi, narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi.
Pakon 2.2
Pakon 2.3
Pakon 2.4
15 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Lajhu, parèngè pamangghi ponapa ḍhâsarrèpon ma’ èsebbhut
paragraf sakadhi ka’ḍinto!
Bâḍâ sèttong orèng binè’ kaèlangan kalong tasbi. Kalabân ta’ḍim, orèng
binè’ ghellâ’ atanya ka rakana ponapa ngèrrep kalongnga. Kalabân talèbat
pegghel, orèng binè’ ghellâ’ abâsto malèng sè ngèco’ tasbina sopajâ nemmowa
calaka’ bhâlâi. Nèng-onèng, saamponna bâbinè’ ghellâ’ makalowar bhastowan,
lajhu rakana ngako jhâ’ ḍibi’na sè ngala’ tasbi kasebhut. Mandhâ’â kasta bâbinè’
ghellâ’ abhâsto rakana dhibi’.
e. Èyatorè talèktèghi èssèna ghâncaran è bâbâ panèka. Salastarèna
ka’ḍinto pas tantowaghi ponapa ghâncaran ka’ḍinto tamaso’
paragraf deskripsi, narasi, eksposisi, persuasi, otabâ argumentasi.
Lajhu, parèngè pamangghi ponapa ḍhâsarrèpon ma’ èsebbhut
paragraf sakadhi ka’ḍinto!
Kapprana sake’ gherrungan polana bâḍâ virus, kapparana è sambhât
panyakèt asma. Ḍhâ-tanḍhâna èlong sompet ( èlong pengpeng ). Sake’
gherrungan bisa beres ḍhibi nangeng bâḍâ jhugân sè ètambhâi kalabân aḍhâ’ar
aèng nganga’ sè èparengè perressa jherruk pecel tor maddhu.
3. Lalampa’an
Sabellunna sampèyan ajhâr bhâb memahami èssèna artikel.
Sampèyan kodhuna ngaghâli pètodhu è bâbâ panèka. Ka’angghuy
ngaonèngè tèks otabâ artikel, langkong ḍhimèn ngaonèngè :
1. Oca’ sè malarat
2. Pokeddhâ paragraf
3. Bisa arèngkes artikel kalabân aghuna’aghi bhâsana dhibi’
Sopajâ langkong jhârbâ ngèrèng bhâḍhi è birjhi’ ghân tong-sèttong
1. Ca’–oca’ sè malarat
Ca’–oca’ malarat artèna mènorot kamus bhâsa Indonesia èngghi
panèka ca’- oca’ sè malarat artèna mamalarat ḍâ’ sè maos. Ca’-oca’ sè
malarat ta’ bânya’ èpanghi’i neng tèks artikel. Namong langkong saè manabi
tèks artikel kasebhut bâḍhi tambâna pangaonèngan bhâb ca’-oca’ sè malarat.
C. Mengungkapkan Isi Artikel
Pakon 2.5
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 16
Saamponna ca’-oca’ sè malarat èpangghi ḍâlem tèks kasebhut ngèrèng
èyatorè sarè ḍâlem kamus. È bâbâ panèka carana nyarè artèna ca’ - oca’ sè
malarat:
1. Sarè ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ oladhi okarana sareng macemma
oca’na akorraghi, lajhu sarè artèna.
2. Pèlè oca’ ghâpanèka sè palèng akor sareng okara sè bâḍâ è ghâncaran
ghâpanèka, pas èmodhi
3. Parlo è kaonèngngè carana aghuna’aghi kamus Bhâsa Madhurâ,
rèngkessanna horop kodhu sarè Patètè.
4. Manabi ta’ èpangghi, ta’ mabi cegghâ’ pangarep.
5. Manabi ghi’ta’akor artèèpon kalabân pamangghina sampèyan èngghâl
sarè ḍhimèn oca’ papaḍânna.
6. Ka’angghuy nyarè oca’ papaḍânna langkong saè arembhâk sakanca’an.
7. Carana nyarè oca’ ḍalem kamus aongrot noro’ abjad
8. Cara sè pongkasân ngèrèng areng-sareng atanya ḍâ’ orèng laèn sè
langkong onèng.
2. Bâdhân kaulâ sadhâjâ kodhu ngaonèngè pokeddhâ paragraf tor okara
panegghes.
Lastarèna maos kapprana aparèng sèttong sangghemman bhâb
pokeddha tèks kasebhut. Tojjhuwân otamana èngghi panèka sè maos
bisa ngaonèngè pokeddha èssèna bâca’an, otamana pokeddha paragraf,
pokeddha paragraf è sambhât jhughân poko’ pèkkèran.
Bâdhân kaulâ sadhâjâ kodhu ngaonèngè pokedda pamangghi
manabi ghi’ korang paham èyatorè maos okara panegghes sampè’
ngaghâli ḍâ’ bhâb sè palèng èkabhuto, manabi sampèyan ampon
ngaghâli ḍâ’ maksod sè bâḍâ neng è awwal paragraf sampèyan bisa
jhujhuk ḍâ’ paragraf terrosanna. Manabi ghi’ ta’ bisa ngaonèngè okara –
okara panegghes ngèrèng èyatorè maos sakalèyan agghi’.
Okara topik èngghi panèka okara sè aèssè pokeddha oca’ (pokok
pembicaraan) è ḍâlem paragraf sè bhâḍhi èyatorraghiyâ ḍâ’ para maos.
Okara topik biyâsana aropa frase sè èsabâ’ neng okara sè ḍâ’-aḍâ’
otabâ neng è kèng-bingkèng kadhibi’. Manabi okara topigghâ bâḍâ neng
okara sè ḍâ’-aḍâ’ è ḍâlem paragraf, pragrabbhâ ènyamaè paragraf
deduktif, sè biyasana aèssè jhâjhârbâ’ân sè umum. Manabi okara
topigghâ bâḍâ neng è bingkèng kadhibi’, pragrabbhâ ènyamaè paragraf
induktif, sè biyasana aèssè birjhi’ân ḍâri pokeddhâ topik sè èkarembhâk.
Nangèng, bisa jhughân okara topik panèka bâḍâ neng è ḍuwâ’
kennengngan, èngghi panèka neng è aḍâ’ sareng neng è buḍi.
17 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
È ḍâlem paragraf, salaènna okara topik, bâḍâ jhughân okara
pangghes, èngghi panèka okara sè èssèna majhârbâ otabâ abirjhi’
ponapa sè èsebbhuttaghi è ḍâlem okara topik.
Carana abhidhâ’aghi okara topik sareng okara panegghes:
Okara Topik Okara Panegghes
1. Aghânḍhu’ topik sè biyasana èjhârbâ’aghi neng okara panegghes.
2. Neng tolèsân ilmiah akadhi makalah, laporan panalèktèghân, otabâ artikel, biyasana èsabâ’ neng ḍâ’-aḍâ’ kadhibi’.
3. Biyasana aghânḍhu’ ḍuwa’ bagiyân, èngghi panèka bhâb sè èkarèntek sareng sè nyerrat, dhinèng bâgiyân sè laèn èngghi panèka pèkkèran sè bâḍhi èyosollaghiyâ sareng orèng sè nyerrat.
1. Aropa’agi okara sè bâḍâ ḍhibi’. 2. Artèna okarana bisa jhârbâ sa
amponna èsambhung kalabân okara laèn.
3. Bujuddâ parlo oca sambhung otabâ frasa ka’angghuy asambhung/ okara transisi.
4. Èssèna aropa rèncèyan, katerrangan, conto, Tor data sè aghânḍhu’ sèpat pokedda okara topik.
3. Ngaonèngè carana arèngkes artikel kalabân ngangghuy bhâsana dhibi’
Arèngkes bâca’an kodhu èlampa’aghi bâng-sèbângnga paragraf sopajâ
hasèllèpon akor sareng èssèna bâca’an, carana arèngkes bâca’an:
1. Bâca ghâncaran sareng talètè!
2. Cathet bhâb sè èyangghep parlo!
3. Arèngkes kalabân catheddhân sè bâḍâ!
TEKNOLOGI TRANSPORTASI
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Nokèl ḍâri https://www.google.com/search?q=gambar+teknologi
Ghâmbhâr 1.1: Komunikasi
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 18
Transportasi èngghi panèka sèttong lalampa’an sè aghuna
mongghu ḍâ’ manossa , otamana è jhâman samangkèn. Transportasi
ampon dhâddhi sèttong kabhutowan sè otama. Kalabân bâḍâna transportasi
sè ampon moḍern, lalampa’an sè jhâu bisa dhâddhi semma’. Ghi’ jhâman
ḍhimèn manabi orèng ngalampa’aghi rokon Islam sè lèma’ abhutowaghi
bâkto korang langkong 3-7 bulân, nangèng jhâman samangkèn kalabân
bâḍâna transportasi sè moḍern cokop èlampa’aghi 40 arè otabâ satengnga
bulân mèyos sareng ghubharrâ.
Acem-macem tatompa’an sè bâḍâ è jhâman samangkèn: bâḍâ sè
lèbât dhârât, lèbât tasè’ tor lèbât bâng-abâng, ghun karè mèlè kasokan
ngèrènga sè ka’ ḍimma. Tatompa’an jhâman samangkèn aghuna’aghi bahan
bakar bensinsarengsolar. Bhidhâ sareng tatompa’an jhâman dhimèn, sè
èpajhâlân sareng sapè, jhârân.
Kalabân bâḍâna parbhidhâ’ân kasebbhut nanḍhâ’aghi jhâ’ manossa
so’è abit so’è pènter, manossa ampon bisa ngobâsanè alam dhunnya,
manossa ampon bisa dhâddhi halifah neng è bhumè ampon akor sareng
ḍhâbuna Ghustè Allah: “ Sèngko’ nyèpta’aghi manossa sopajâ dhâddhiyâ
halifah è bhumè”.
Pramèla ḍâri ka’ḍinto, ngèrèng pabânnya’ asokkor ḍâ’ Ghustè Allah
sè Amorbhâ Jhâghât, sè ampon nyèpta manossa kalabân kasamporna’an
pèkkèran tor akal sè jhângkep, ta’ rang - korang Allah aparèng kabellâsân
tor pètolong ḍâ’ bâdhân kaulâsareng panjhennennggan sadhâjâ.
Conto carana nyarè oca’ malarat ḍâlem kamus:
Jhâman....... langkong ḍhimèn sarè bâng-sèbângnga abjad. Jhâman artèna
bâkto
Conto ḍâlem okara
- Acem macem tatompa’an sè bâḍâ è jhâman samangkèn.
- Tatompa’an sè bâḍâ è jhâman samangkèn bâḍâ sè lèbât dhârât, lèbât tasè’,
tor lèbât bâng-abâng.
- Tatompa’an jhâman samangkèn aghuna’aghi solar tor bensin
Conto carana nyarè okara otama ban okara panegghes
Okara otama è paragraf sè kapèng ḍuwa’ èngghi panèka:
Acem-macem tatompa’an sè bâḍâ è jhâman samangkèn
Okara panegghes è paragraf sè kapèng ḍuwa’ èngghi panèka:
Tatompa’an sè bâḍâ è jhâman samangkèn bâḍâ sè lèbât dhârât, lèbât
tasè’ tor lèbât bâng-abâng.
19 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Tatompa’an jhâman samangkèn aghuna’aghi bahan bakar bensin, solar , bân
salaènna.
Contona arèngkes paragraf.
Rèngkessân paragraf sè kapèng sèttong èngghi panèka!!
Transportasi èngghi panèka sèttong lalampa’an sè aghuna mongghu ḍâ’
manossa , otamana è jhâman samangkèn. Transportasi ampon dhâddhi
sèttong kabhutowan sè otama. Kalabân bâḍâna transportasi sè ampon
moḍern, lalampa’an sè jhâu bisa dhâddhi semma’.
a. Èyatorè sampèyan jhârbâ’aghi ca’-oca’ sè malarat è bâbâ
panèka sarè artèna è ḍâlem kamus Bhâsa Madhurâ!
1. Langkong =
2. Halifah =
3. Jhângkep =
4. So’è =
5. Èlampa’aghi =
6. Nyèpta =
7. Parbhidhâ’ân =
8. Tatompa’an =
9. Bhumè =
10. Ghubharrâ =
è
b. Èyatorè sampèyan sadhâjâ nyarè pokeddhâ okara sareng
okara panegghes è paragraf 1, 3, 4!
c. Èyatorè sampèyan sadhâjâ arèngkes paragraf kapèng 2, 3, bân
4 è ḍâlem bâca’an è attas!
Pakon 3.1
Pakon 3.2
Pakon 3.3
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 20
4 Lalampa’an
Sè mamolan, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka. Ngèrèng areng sareng
maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru. Saterrossèpon, sabellunna
sampèyan alampa’aghi pakon. Tatèngka beccè’ kodhu sampèyan lampa’aghi
ḍâlem kaoḍi’ân, èantarana:
o Mongghu ngangoḍâdhân kodhuna arabât tor mèyara tatompa’anna, sopajâ
ta’ ceppet rosak bân pagghun koko.
o Sabellunna ngalakonè kalakowan kodhuna bâ ’na biyasa’aghi maca Bismilla.
Artèna oca’ menginterprestasi: èngghi panèka sèttong kalakowan napsèr tolèsan.
Sopajâ bisa menginterprestasi para maos kodhu langkong ḍhimèn ngaonèngè
sosonan jhughân bâgiyân intrisik tor ekstrinsik. Kalabân menginterprestasikan
artikel ka’ ḍinto bisa jhughân èghuna’aghi ka’angghuy ngollè’è ḍâlem kaoḍi’ân rè-
saarè. Sopajâ bisa menginterprestasikan teks bâḍâ 3 pantha’an sè parlo è
kaonèngè.
- Abstrak= rèngkessan ghunana aparèng ghâmbhârân teks
- Orientasi=awwâl carèta/kadhâddhiyânna carèta kalabân rèncè.
- Coda= bâgiyân ahèr carèta, bisa jhughân aparèng pokeddhân
Maos Patètè!
TEKNOLOGI KOMUNIKASI
Nokèl ḍârihttps://www.google.com/search?q=gambar+teknologi
Ghâmbhâr: 1.2 Telekomunikasi
D. Menginterpretasi Isi Teks Teknologi
21 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Manossa mènangka makhlok sè aghâḍhuwi sèpat sosial, kantos manossa
abhutowaghi manossa sè laèn tor jughân aghâḍhuwi kalebbhiyân akal tor pèkkèran
katèmbhâng kèbân. Pramèla ḍâri ka’ḍinto manossa abhutowaghi komunikasi sareng
manossa laènna.
È jhâman samangkèn kamajhuwân teknologi ampon bisa nyambhâdhânè
ḍâ’ kabhutowanna manossa. Cem – macemma kamajhuwân teknologi èngghi
panèka sala sèttongnga teknologi komunikasi contowèpon èngghi panèka: telepon,
HP, TV, radio, sorat kabhâr, fax, pager, sareng internet.
Manabi èmot ḍâ’ jhâman lambâ’ kamajhuwân teknologi samangkèn
sakalangkong ceppet. Sèttong conto manabi ḍhimèn acator sareng majhâḍi’ è laèn
kennengngan mabi sorat, nangèng manabi jhâman samangkèn cokop aghuna’agi
HP ampon bisa acator. Ngèrèm sorat manabi jhâman ḍhimèn lèbât kantor pos sè
abhutowaghi bâkto cokop abit, nangèng jhâman samangkèn cokop lèbât e-mail,
èkèrèm samangkèn ḍâlem bitongan detik ampon ḍâpa’ ḍâ’ sè ètojjhu.
Kamajhuwân teknologikodhu èsarengngè sareng makowatiman tor taqwâ
ḍâ’ sè Amorbhâ Jhâghât, nyopprè manossa ta’ ghâmpang alalakon sè ta’
èkèngèngngaghi sareng aghâma. Aghâma mènangka pandhuman sè bisa nyegghâ
ḍa’ pola tèngka sè korang saè.
Conto carana menginterpretasikan èssèna teks artikel è attas, èngghi
panèka:
1. Abstrak
Kabhutowan teknologi komunikasi sanget è kabhuto sareng manossa
sabâb kalabân bâḍâna teknologgi komunikasi bâdhân kaula sadhâjâ
bisa ngaonèngè kabâḍâ’an è sadhunnya kalabân ceppet kantos ta’
kaḍhingghâlân informasi.
2. Orientasi
Kadhâddhiyân è ghâncaran è attas ampon bâḍâ è jhâman lambâ’
sabellunna bâḍâ teknologi kantos samangkèn sè ampon kennal ḍâ’
teknologi sè ampon moderen, kantos bâdhân kaula sadhâjâ ta’
kaḍhinggâlân informasi.
3. Coda
Panotop ḍâri ghâncaran è attas èngghi panèka bâdhân kaulâ mènangka
manossa sè oḍi’ è jhâman moderen sanget abhutowaghi teknologi
ka’angghuy nyokobhi kabhutowan oḍi’ rè – saarèna.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 22
Maos Patètè!
TEKNOLOGI INFORMASI
Teknologi aropa’aghi sèttong bâgiyân ḍâri kaoḍi’ân sè ta’ kèngèng
pèsa.Teknologi kodhu èyajhâri sopajâ ta’ kadhingghâlân jhâman.
Teknologi informasi èngghi panèka masèttong ḍâ’ kadhi ponapa
carana aparèng berta sopajâ bâlâttra ḍâ’ sadhâjâ maghârsarè,
ompamaèpon matabâr bhârâng, kabâḍâ’ân berta è sèttong naghârâ
jhughân bisa èkaollè. Berta panèka bisa èkaollè lèbât radio, internet, TV,
HP.
Bânnya’ pakakas èlèktronik è jhâman samangkèn sè ampon modern
ompamaèpon: video, realtime tor jhughân browsing. Bâḍâ jhughân
teknologi sè bisa aghântèyaghi buku èngghi panèka e-bookreader(buku
digital). Bâḍâ jhughân sè anyama tablet bujuddhâ kènè’ kantos bisa èghibâ
ḍâ’ man-ka’ḍimman.
a. Èyatorè sampèyan sadhâjâ menginterpretasikanartikel è atas
panèka akor kalabân katantowan sè ampon bâḍâ tor akor
sareng conto è attas!
5 Lalampa’an
Sè mamolan, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka. Ngèrèng areng sareng
maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru. Saterrossèpon, sabellunna
sampèyan alampa’aghi pakon. Tatèngka beccè’ kodhu sampèyan lampa’aghi
ḍâlem kaoḍi’ân, èantarana:
o Mongghu ngangoḍâdhân, kodhu addreng asakola kantos ḍâ’ sakola’an
sè langkong tèngghi sopajâ bisa aghuna ḍâ’ masyarakat sareng ḍâ’
bhângsana.
o Nyarè èlmo taḍâ’ bâtessa, kabit kènè’ kantos dhibâsa.
Carana nyangghemmè èngghi panèka :
Pakon 4.1
E. Menanggapi Isi Teks Teknologi
23 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Mèrengngaghi otabâ maosPatètè kalabân tarongghu kantos bisa
nyarèta’aghi bhâb ponapa sè ampon èkaghâli otabâ èkaonèngè.
Mèrengngaghi otabâ maos sambi ngalampa’aghi nyathet pokeddhâ
berta.
Bisa jhughân arekkam kalabân sèttong pakakas ompana foto otabâ
kamera, video, tape rekorder, ssl.
Conto carana aparèng sangghemman èssèna teks teknologi komunikasi è
attas
Èssèna tèks artikel teknologi komonikasi è attas contona ghi’ korang, sabâb
bânnè namong HP tor e-mail sè bisa èghuna’aghi ḍâlem kaoḍi’ân nangèng
bânnya’ jhughân sè laèn.
a. Èyatorè sampèyan sadhâjâ nyangghemme èssèna teks artikel
teknologi informasi è attas kalabân katantowan sè ampon bâḍâ
sareng akor kalabân conto è attas!
6 Lalampa’an
Sè mamolan, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka. Ngèrèng
areng sareng maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru. Saterrossèpon,
sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Tatèngka beccè’ kodhu
sampèyan lampa’aghi ḍâlem kaoḍi’ân, èantarana:
o Sèpat jhujhur è ḍâlem kaoḍi’ân kodhu lampa’aghi ngambri oḍi’ jhuntrong
bân rajjhâ.
o Èkhlas kalabân atè sè bhersè aropa’aghi sèpat sè parlo èlakonè.
Mengekspresikan èssèna teks teknologi bisa èlampa’aghi kalabân
carana maca. Maca sè lerres abhutowaghi pangaonèngan sè saè. Maos bisa
nambâi pangaonèngan tor jhughân maḍâpa’ pessen ḍâri sè nyerrat. Maos
aropa’aghi kalakowanna mata (soca)
Tojjhuwânna maca: 1. Maca kaanghuy ngaollè tambâna pangaonèngan. 2. Maca ka’angghuy ngaonèngè pamangghi ḍâri cem-macemma tokoh. 3. Maca sopajâ ngaonèngè carèta.
Pakon 5.1
F. Mengekspresikan Isi Teks Teknologi
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 24
4. Maca sopajâ kèngèng sèttong pokeddhân. 5. Maca ka’angghuy ngaonèngè sèttong bhâb 6. Maca sopajâ bisa ngokor katalètèyan orèng laèn 7. Maca bisa mangghi cara abhidhâ’aghi parbhidhâ’ân tor papaḍânna
sèttong bhâb.
a. Èyatorè sampèyan sadhâjâ maos èssèna tèks artikelteknologi
informasi è attas sè ampon lastarè èrèngkes è aḍâ’na kellas
ghân tong-sèttong.
A. Pèlè sala sèttong jâwâbhân sè palèng lerres parèngngè tanḍhâ(x)
ḍâ’ horop a, b, c, d, otabâ e neng al-so’al è bâbâ panèka!
1. Macemma ghâncaran bâḍâ....................
a. 2 macem
b. 3 macem
c. 4 macem
d. 5 macem
e. 6 macem
2. Bâdâ pamangghi tor moskèlannèpon , tamaso’ cèrè paragraf:
a. Argumentasi
b. Persuasi
c. Eksposisi
d. Deskripsi
e. Narasi
3. Ka’angghuy ngaonèngè èssèna teks/artikel langkong ḍhimèn kodhu:
a. Arembhâk sakanca’an
b. Sarè oca’ papaḍânan
c. Sarè oca’ sè malarat ḍâlem kamus
d. Aghânḍhu’ konflik
e. Sarè oca’ tabhâligghâ
4. Okara panegghes èngghi panèka.........
a. Okara poket
b. Okara sè èssèna majhârbâ
Pakon 6.1
Uji Kompetènsi Pangajhârân 1
25 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
c. Okara carèta
d. Okara rangkè’an
e. Okara topik
5. Aparèng pamangghi, Argumentasi, Mategges pamangghi aropa’aghi struktur
tèks ḍâri ....
a. Argumentasi
b. Persuasi
c. Eksposisi
d. Deskripsi
e. Narasi
6. Menginterprestasi èngghi ka’ ḍinto................
a. Nyarè oca’ sè malarat
b. Napsèr tolèsan
c. Arèngkes tolèsan
d. Abhâḍhi ghâncaran
e. Abhâḍhi okara
7. Mèrengngaghi sambi ngalampa’aghi nyathet pokeddhâ berta tamaso’
carana...........
a. Abhâḍhi ghâncaran
b. Nyangghemmi carèta
c. Abhâḍhi teks
d. Abhâḍhi okara
e. Abhâḍhi ghâncaran
8. Lalampa’an ponapa’a bisaos masthè aghâdhuwi tojjhuwân sapanèka
jhughân maos. Tojjhuwânna maos èngghi panèka.........
a. Sopajâ lancar
b. Tambâna pangaonèngan
c. Ngaonèngè bhâb èjhâ’ân
d. Ngaonèngè bâcâ’an
e. Ngaonèngè okara
9. Paragraf sè aghâmbhârraghi sèttong parkara kantos sè maos acora’ bisa
ngoladhi, mèrengngaghi, otabâ apangrasa katèbhânan ka bhâdhânna dhibi’
aropa’aghi artè ḍâri ghâncaran ....
a. Argumentasi
b. Persuasi
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 26
c. Eksposisi
d. Narasi
e. Deskripsi
10. Carana arèngkes ghâcaran........
a. Bujuddhâ okara kodhu èsambhung
b. Cathet bhâb sè èangghâp parlo.
c. Kodhu bâḍâ alinea
d. Aghânḍhu’ konflik
e. Aghânḍhu’ okara
11. Bâḍâ rèng binè’ tènggi jhâng-jhâng olay1 ngagem jilbab bârnana bungo sè
notobhi sèrana, raèna konèng nggamennyor talèbât raddhin. Socana morka’
tor asènar, bulu èdhebbhâ tebbel, pangambhungnga larcèng bis – mibis
sareng rèng binè’ Palestina.
Paragraf è attas tamaso’ ḍâ’ paragraf ....
a. Argumentasi
b. Persuasi
c. Eksposisi
d. Narasi
e. Deskripsi
12. Aghânḍhu’ berta tor kadâddhiyân, bâktona rontot, maḍḍhângngaghi pasèra
sè aloko ḍâlem kadhâddhiyân, jejjherrâ carèta èjhârbâaghi kalabân jhârbâ.
Macem ghâncaran sè akor sareng cèrè-cèrè è attas èngghi panèka ....
a. Argumentasi
b. Persuasi
c. Eksposisi
d. Narasi
e. Deskripsi
13. Sala sèttong cèrèna okara topik èngghi panèka ....
a. Bujuddâ parlo oca’ sambhung otabâ frasa ka’angghuy asambhung/
okara transisi
b. Èssèna aropa rèncèyan, katerrangan, conto, tor data sè aghânḍhu’
sèpat pokedda okara topik
c. Artèna okarana bisa jhârbâ saamponna èsambhung kalabân okara laèn
d. Aropa’agi okara sè bâḍâ ḍhibi’
e. Aghânḍhu’ topik sè biyasana èjhârbâ’agi neng okara panegghes
14. Kodhu bâḍâ ongrodhânna bâkto aropa’aghi sala sèttong struktur tèks ḍâri
....
27 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
a. Argumentasi
b. Persuasi
c. Eksposisi
d. Narasi
e. Deskripsi
15. Bujuddhâ parlo oca’ sambhung otabâ frasa ka’angghuy asambhung/okara
transisi sala sèttong cèrè ḍâri okara ....
a. Okara topik
b. Okara panegghes
c. Okara nongghâl
d. Okara sarojâ
e. Okara panèbbhus
B. Jawâb pètanya èbâbâ panèka kalabân jhârna’!
1. Sebbhuttaghi 5 cara nyarè ca’-oca’ sè malarat!
2. Sebbhuttaghi carana nyangghemmè!
3. Ponapa bisaos tojjhuwânna maca?
4. Sebbhuttaghi cèrèna eksposisi !
5. Sebbhuttaghi bhidhâna okara topik sareng okara panegghes!
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 28
Pangajhârân Tèma: Bâburughân Beccè’
Kompetensi Dasar 3.2 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis unsur intrinsik maupun
ekstrinsik teks sastra klasik dan modern secara lisan dan tulis. 4.2 Menginterpretasi, menanggapi dan mengekspresikan teks sastra modern dan
klasik (topѐng ḍhâlâng) sesuai isi secara lisan dan tulis.
Indikator 3.2.1 Mengidentifikasi unsur intrinsik cerita topѐng ḍhâlâng.
3.2.2 Mengidentifikasi unsur ekstrinsik cerita topѐng ḍhâlâng.
3.2.3 Menganalisis unsur intrinsik cerita topѐng ḍhâlâng .
3.2.4 Menganalisis unsur ekstrinsik cerita topѐng ḍhâlâng.
3.2.5 Mengidentifikasi isi cerita topѐng ḍhâlâng dan mencari relevansinya dengan
zaman sekarang.
4.2.1 Menginterpretasikan isi cerita topѐng ḍhâlâng.
4.2.2 Menanggapi isi cerita topѐng ḍhâlâng.
4.2.3 Menuturkan kembali isi teks dalam cerita topѐng ḍhâlâng.
1. Lalampa’an
Mènangka ator kabidhân, ngèrèng sabellunna ajhâr areng-sareng maos du’a’
ḍhimèn kalabân èseppowè sareng ghuru. Saterrossèpon, sabellunna alampa’aghi
pakon neng bhâb panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana mengidentifikasi
bâgiyân-bâgiyân intrinsik è ḍâlem carèta Topèng Ḍhâlâng, ngèrèng areng-sareng
kaghâli èssè’èpon bâburughân beccè’ sè parlo dhâddhi lalampa’an rèn-saarèna:
o Kasennèyan kodhu èpalanggheng bân èpatombu bi-lebbi mongghu
ngangoḍâdhân.
o Kodhu ghu-ongghu ngormat ḍâ’ reng seppo sè ḍuwa’ ta’ loppa kodhu
mèyara kabhuḍhâjân Madhurâ.
o Bhuppa’ Bhâbhu’ Ghuru Rato kodhu èhormat.
1. Bâgiyân intrinsik, èngghi panèka sèttong karya sastra sè èḍâlemma abujud
sastra. Ompamana: tèma, tokoh, penokohan, alur/pengaluran,pelataran,pusat
pengisahantor jhejjherrâ carèta.
2
A. Mengidentifikasi Unsur Intrinsik Cerita Topѐng Ḍhâlâng
29 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
- Tèma èngghi panèka pokeddhâ karya sastra.
- Tokoh èngghi panèka sè dhâddhi pelaku ḍâlem karya sastra.
- Jhejjherrâ carèta èngghi panèka tasambhungnga sèttong kadhâddhiyân sè
aghâḍhuwân sabâb pangghibhât kantos dhâddhi sèttong artè sè lerres.
- Bâbâtek(panokohan)aèssè tokoh otama
- Alur/pengaluran bisa jhughân èsambhât plot
- Pelataran kennengngan/pangghung
- Pusat pengisahan: è ka’ḍimma kadhâdhiyânna bâḍâ ḍâlem carèta.
Carana nyarè tema:
- Maos teks sè bâḍâ
- Sarè pokpara sè tombu ḍâlem teks
- Talèktèghi bhâsa sè èghuna’aghi ponapa sorop kalabân teks Topèng
Ḍhâlâng.
Carana nyarè tokoh:
- Sarè nyamana orèng sè bâḍâ è ḍâlem carèta
- Sarè bâtegghâ bhân-sabbhân orèng sè bâḍâ ḍâlem carèta.
Carana nyarè alur:
- Alurmaju = jhâlânna carèta ḍâri awwâl sampè’ akhèr.
- Alurmundur = èssèna pongkasân carèta ngallè ḍâ awwâl carèta
- Alurcampuran = sè maos è yajhâk ngèmodhi carèta sè tapongkor, otamana
bâtek bhân-sabbhân panjhâk
Carana nyarè palataran/kennengngan.
- Latar kennengngan = è ka’ ḍimma kadhâddhiyânna carèta
- Latar bâkto= bilâ èpon kâdhâddhiyân carèta (sèyang, malem, ghu-lagghu,
bâ’âri’, lagghuna)
- Latar kabâḍâ’an = kadhiponapa kabâḍâ’an panjhâk (sossa, ghumbhirâ,
cellep, seppè,)
Carana nyarè pusat pèngisahan:
- È ka’ ḍimma kadhâddhiyânna carèta.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 30
Kandhâna Semmar bân Garèng
Ghâmbhâr: 2.1 Topèng Ḍhâlâng
(Sumber : http://wisatasumenep.com/wp-content/uploads/2014/07/DSC_0044.jpg.)
Semmar : “He......Reng, bâ’na bhâ’ la ngèdinga jhâ’ naghârâ Amartapura
bhâkal kâḍâtengngana moso.”
Garèng : “Ḍâri ḍimma moso jârèya Mar?”
Semmar : “Ḍâri wangsit”
Garèng : “Bâ’na bân sèngko’ kodhu asaḍiyâ ka’angghuy nolongè lora.”
Semmar : “Bârâmma mon bâ’na bân sèngko’ maju dhuli mangkat
ka’angghuy aparèng partolongan ka lorana.”
Garèng : “Enjâ’ sèngko’ ta’ noro’a, sèngko’ ghi’ amaènna.”
Semmar : “Ella ta’ ollè mara jârèya abdhi kalorana, abdhi rèya kodhu
ngèstowaghi ḍâ’ kabâḍâ’ânnâ lorana, maju dhuli makompol
ghâghâman pas mangkat.”
Garèng : “Nompa’a apa Mar?”
Semmar : “La dhina mara ajhâlân ghu’-ghângghu’, jhâ` kaloppaè Pètru’ soro
Ghibâkakanan sakadhârrâ.”
Temana carèta è attas : Pangèstona abdhi ḍâ’ lorana.
Tokoh drama è attas : Semmar, Garèng
Jhejjher : Atatolong ḍâ orèng laèn
Bâbâtek : Garèng = cengkalan, Semmar = pènter bân soka’
atatolong
Alur : Semmar bân Bagong abhâk-rembhâk abhântowa lorana sè
kalerressan èloroghâ mosona.
Latar : Parangkumaritis
Pusat pengisahan : Carèta ka’ ḍinto kadhâddhiyânna è naghârâ Amartapura.
31 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Perrang Arjuna sareng Niwatakawaca
Ghâmbhâr: 2.2 Topèng Ḍhâlâng
(Sombherrâ carèta:Rukun Pewaras Slopèng)
Batara Indra : “Mara sèngko’ tolongè, tang naghârâ bhâkal è serbuwâ
Niwatakawaca.”
Arjuna : “Èngghi”...namong abdhina bhâdhi atapa’a ḍhimèn.
(Ḍâlem tapana Arjuna èrok-kèrok sareng 7 Bidâddâri, tor
jhughân Batara Indra sè nyamar dhâddhi sala sèttong dâri
7 bidâddâri kasebhut, bhâb ka’ ḍinto mènangka ujiyân
mongghu Arjuna). Saamponna abit sè atapa, Arjuna lajhu
jhujhuk ngaḍhep ḍâ’ Batara Indra, pas aḍhâbu”
Arjuna : “Samangkèn abdhina ampon ḍâpa’ bâktona ka’angghuy
nyerbu ḍâ’ Niwatakawaca.”
Batara indra : “Mon mara jârèya sèngko’ makompolla mara
dhibâka’angghuy abhânto bâ’na, Sèngko’ ajhânjhi ka
bâ’na kalamon bâ’na mennang alorok Niwatakawaca bâ’na
èpakabinna kalabân sala sèttong Bidâddâri.”
Arjuna : “Dhâlem.... ka’ ḍinto rato.”
Totok lekkas Arjuna mangkat alorok perrang ḍâ’ naghârâ
Niwatakawaca, Arjuna mennang perrang, mèlaèpon Arjuna
kèngèng sèttong bidâddâri sè aropa’aghi persèn ḍâri Batara
Indra.
a. Èyatorè sebhuddhâghi tokoh sè bâḍâ neng teks ḍhâ-kanḍhâ bhâb
“perrangArjunasareng Niwatakawaca!
Pakon 1.1
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 32
b. Èyatorè sebbhuddhâghi tema ḍhâ-kanḍhâ bhâb “Perrang Arjuna
sareng Niwatakawaca” è attas!
c. Èyatorè jhârbâ’aghi ponapa alur ḍhâ-kanḍhâ è “Perrang Arjuna
sareng Niwatakawaca”!
d. Èyatorè jhârbâ’agh è ka’ḍimma latar ḍhâ-kanḍhâ“Perrang Arjuna
sareng Niwatakawaca” è attas!
e. Èyatorè jhârbâ’aghi ḍâri ka’ ḍimma asalla ḍhâ-kanḍhâ “Perrang
Arjuna sareng Niwatakawaca” è attas!
f. Èyatorè ḍhâbuwaghi ponapa jhejjherrâ ḍhâ-kanḍhâ“Perrang
Arjuna sareng Niwatakawaca” è attas!
g. Èyatorè ḍhâbuwaghi mènorot pamangghina panjhennengngan
kadhi ponapa bâtegghâ Arjuna!
2. Lalampa’an
Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli bâgiyân-bâgiyân
ekstrinsik ḍâlem Topèng Ḍhâlâng. Sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pandhuman
sè ampon èsaḍiyâ’aghi è bâbâ panèka sopajâ maghâmpang è ḍâlem
nantowaghi bâgiyân ekstrinsik ḍâlem Topèng Ḍhâlâng.
Pakon 1.2
Pakon 1.3
Pakon 1.4
Pakon 1.5
Pakon 1.6
Pakon 1.7
B. Identifikasi Unsur Ekstrinsik Cerita Topѐng Ḍhâlâng
33 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Bâgiyân èkstrinsik, èngghi panèka bâgiyâ sè nyoson sèttong karya sastra sè
è ḍâlemma aghânḍhu’ bhâb sosial, biografi, psikologi, sareng salaènna.
- Bhâb biografi, èngghi panèka sè ngangghit aghaḍhuwân sèttong kayâkinan,
sè maos bisa ngollè’èkarya sastra èpon.
- Bhâb psikologi, èngghi panèka karangan bisa dipengaruhi kabâḍa’anna
jhâman
- Bhâb sosial, èngghi panèka sè ngarang bisa ngobâsanè sè maos.
DRUPADI
Ghâmbhâr: 2.3 Topèng Ḍhâlâng
(Sombherrâ carèta:Rukun Pewaras Slopèng)
Drupada(ramana Drupadi) : “Hè.....tang maghârsarè kabbhi sèngko’ mabâḍâ’â
sayembara, pa-sapa sè bisa ngocol pana pas
nanceppaghi ka cakra sè teppa’na apoter, so
sèngko’èpakabina bân Drupadi.”
Karna : “Kaulâ ngèrènga rato.”
Drupada : “Oo....bâ’na anḍi’ karep kèya ka tang ana’.”
Karna : “Èngghi ka’ into rato.”
Drupada : “Mon mara jârèya cacak bâ’na ocol pana rèya pas
panancep ka cakra sè apoter Karna nyacak ngocol
pana kasebbhut, pana kasebbhut lajhu nancep
ènga’- tengnga’anna cakra sè apoter.”
Drupadi : “Saporana kanjeng rama abdhina ta’ poron
èpanèkasareng Karna, sabâb Karna pottraèpon
kusir.”
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 34
È antara sè ngèrèng bâḍâ sè anyama Arjuna(saèstona Pandawa: Yudistira, Bima,
Arjuna, Nakula, Sadewa)
Arjuna : “Abdhina ngèrènga jhughân sayembara ka’dinto, rato!
Drupada : “Iyâ mara cacak bâ’na ngocol.”
Arjuna ngocol pana, lajhu jhujhuk ḍâ’ nga’-tengnga’anna cakra sè apoter.
Totok lekkas..............
Drupadi : “Manabi sapanèka rama, abdhina poron èpanèka
sareng Arjuna (Panḍhâbâ) sabâb Pandawa
katoronan rato.” (Dhâddhi Drupadi aghâḍhuwân
raka kalèma).”
Ḍhâ-kanḍhâ è attas sè aghânḍhu’ bâgiyân ekstrinsik:
Sosial : Drupadi ta’ kasokan, sabâb Karna pottrana kusir(bânnè katoronan rato)
Biografi : Carètana sayembara.
Psikologi: Karna rajâ atè sanaosa pottrana kusir nangèng rajâ atè ka’angghuy
ngèrèng addhuwân mana.
Maos Patètè!
Arjuna Kembhâr
Ghâmbhâr: 2.4 Topèng Ḍhâlâng
(Sumber: http://dananwahyu.files.wordpress.com/2013/12/116.jpg)
Kacator è naghârâ Amarta, Arjuna aghâḍhuwân kakasè sè asmana Sumbaddra,
nangèng serrèna Sumbaddra talèbât raddhin pas èkaterrowè sareng raksasa Prabu
Danan Jaya.
Arjuna : “Ḍu... alè’ Sumbaddra.......dhika ngastètè jhâ’ sampè’
taghuḍhâḍa’ Prabu Danan Jaya (ratona bhuta).”
35 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Sumbaddra : “Aponapa ma’ pas aḍhâbu sapanèka Kang Mas?”
Arjuna : “Polana bulâ anḍi’ firasat jhâ’ Prabu Danan Jaya terro ka
dhika.”
Sumbaddra : “Èngghi Kang Mas ! Abdhina bhâḍhi ngastètè
È laèn kennengngan Prabu Danan Jaya.”
Prabu Danan Jaya : “Hem....raddhin ongghu Sumbaddra, sèngko’ kodhu
ngaollè
Sumbaddra, so sèngko’ èghâbâyâ tang binè.”
Ta’ bârâmpa abiddhâ Prabu Danan Jaya nyamar dhâddhi Arjuna , dhinèng Arjuna sè
sokkla è buwâng ka somor sareng hulu balang Prabu Danan Jaya. Prabu Danan Jaya
mangkat ka naghârâ Amarta ka’angghuy alamar Sumbaddra.
Prabu Danan Jaya : “Bulâ ḍâteng ḍâ’ naghârâ Amarta ka’angghuy alamar dhika.”
(Sumbaddra ta’ ngaonèngè jhâ’ sè alamar abâ’na Prabu Danan Jaya sè asalèn robâ dhâddhi Arjuna). Sumbaddra : “Abdhina ghi’ terro atapa’a ḍhimèn, nyo’ona pètodhu ḍâ’
Batara Krishna. È ḍâlem atèna Sumbaddra ta’ partajâ ḍâ’ Arjuna.”
a. Sebbhuttaghi sè tamaso’ bâgiyânekstrinsik ghâlimpo’
biografineng carèta è attas!
b. Sebbhuttaghi sè tamaso’ bâgiyân ekstrinsik ghâlimpo’ sosial neng
carèta è attas!
c. Sebbhuttaghi sè tamaso’ bâgiyân ekstrinsikghâlimpo’ psikologi
carèta è attas!
Pakon 2.1
Pakon 2.2
Pakon 2.3
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 36
3. Lalampa’an
Neng lalampa’an kapèng 1 ampon èjhârbâ’aghi bhâb bâgiyân-bâgiyân
intrinsik ḍâlem Topèng Ḍhâlâng, saterrossèpon sampèyan kodhu ngaghâli
carana menganalisis teks Topèng Ḍhâlâng. Sabâb neng papangghiyân
sabellunna ampon jhârbâ. È bâbâ panèka namong maèmot bhâb bâgiyân
intrinsik Topèng Ḍhâlâng. Ngèrèng oladhi patètè.
Bâgiyân intrinsik èngghi panèka sèttong karya sastra sè è ḍâlemma abujud
sastra. Ompamana: tèma, tokoh, penokohan, alur/pengaluran,pelataran,pusat
pengisahan tor jhejjherrâ carèta.
- Tèma èngghi panèka pokeddhâ karya sastra.
- Tokoh èngghi panèka sè dhâddhi pelaku ḍâlem karya sastra.
- Jhejjherrâ carèta èngghi panèka tasambhungnga sèttong kadhâddhiyân sè
aghâḍhuwân sabâb pangghibhât kantos dhâddhi sèttong artè sè lerres.
- Bâbâtek Alur/pengaluran (panokohan)aèssè tokoh otama
- bisa jhughân è sambhât plot
- Pelataran kennengngan/pangghung
- Pusat pengisahan: è ka’ḍimma kadhâdhiyânna bâḍâ ḍâlem carèta.
Carana nyarè tema:
- Maos teks sè bâḍâ panèka !
- Sarè pok-para sè tombu ḍâlâm teks ! - Talèktèghi bhâsa sè è ghuna’aghi ponapa sorop kalabân teks Topèng
Ḍhâlâng.
Carana nyarè tokoh:
- Sarè nyamana tokoh sè bâḍâ è ḍâlem carèta
- Sarè bâtegghâ bhân-sabbhân tokoh sè bâḍâ ḍâlem carèta.
Carana nyarè alur:
- Alur maju = jhâlânna carèta ḍâri awwâl sampè’ akhèr.
- Alur mundur = èssèna pongkasân carèta èyallè ḍâ awwâl carèta
- Alur camporan = sè maos è ajhâk ngèmodhi carèta sè tapongkor, otamana
bâtek bhân-sabbhân panjhâk.
Carana nyarè palataran/kennengngan.
- Latar kennengngan = è ka’ ḍimma kadhâddhiyânna carèta
- Latar bâkto= bilâ èpon kâdhâddhiyân carèta( sèyang, malem, ghu-lagghu,
bââri’, lagghuna)
- Latar kabâḍâ’an = kadhi ponapa kabâḍâ’an panjhâk (sossa, ghumbhirâ,
cellep, seppè)
C. Menganalisis Unsur Intrinsik Cerita Topѐng Ḍhâlâng
37 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Carana nyarè pusat pengisahan:
- È ka’ ḍimma kadhâddhiyânna carèta.
Maos Patètè!
Totogghâ carèta
È ḍâlem atèna Sumbaddra acaca
Sumbaddra : “Ma’ bhuruna Arjuna anḍi’ sèpat kasar tor abâu bâceng
Batara Krishna abèrri’ pètodhu ka Sumbaddra jhâ’ sè alamar dhibi’na
iyâ arèya Raksasa (Prabu Danan Jaya) sè nyamar dhâddhi Arjuna.”
È kennengngan laèn Pèttru’, Semar, Garèng alalana nyarè Arjuna. Serrèna la lesso
sè katello lajhu ngaso è bâbâna kajuwân sè è seddhi’na bâḍâ somor matè. Ḍâri
ḍâlem somor matè jârèya bâḍâ orèng lok-ologhân mènta tolong.
Arjuna : “Tolong... Tolong... Tolong...”
Pèttru’ : “Ma’ masè bâḍâ orèng sè asowara mènta tolong.”
Garèng : “Iyâ ongghu, maju congngo’ !”
Pèttru’ bân Garèng nyongngo’ ka ḍâlem somor
Pèttru’ : “Aduh... ma’ Ajunan ghustè !”
Arjuna : “Iyâ sèngko’ è buwâng ka ḍâlem somor bân Prabu Danan Jaya
(Raksasa). Satèya Danan Jaya èntar ka naghârâ Amerta ka’angghuy
alamar Sumbaddra.”
Pèttru’ : “Manabi kadhi ka’ ḍinto ghustè, ngèrèng areng-sareng mangkat ka
naghârâ Amerta.”
Pèttru’, Garèng bân Arjuna mangkat ka naghârâ Amerta. Jhujhuk ḍâ’ Darma
Kusuma (kaka’Sumbaddra)
Darma Kusuma : “Mon mara rèya sèngko’ ma’ pas bhingong Arjuna bâḍâ ḍuwâ’
mon bâriyâ bân sèngko’ èujiyâ.”
Prabu Danan Jaya bân Arjuna èyaddhu perrang, sè kaḍuwâ bhâ’bur.
Darma Kusuma : “Mon bâriyâ cobâ’ sèngko’ ngala’aghi ghenḍhi Tru’ !”
Pèttru’ : “Èbhâḍhiyâ ponapa ghustè ?”
Darma Kusuma : “Dhina bâ’na jhâ’enḍi nya’-tanya’an, ḍâgghi’ bâ’na bhâkal taowa
dhibi’.”
Pèttru’ ngala’ghenḍhi lajhu èyatorraghi ka Ghustèna (Lorana).
Tèma carèta è attas Arjuna Kembhâr
Tokoh ->Sumbaddra, Prabu Danan Jaya, Arjuna, Pèttru’ Garèng bân Darma Kusuma
Jhejjher -> Danan Jaya terro ka Sumbaddra kalabân cara nyamar dhâddhi Arjuna
Bâtek : - Sumbaddra -> bhâghus tatakramana
- Prabu Danan Jaya -> bhuta sè tama’ tor bhengngès
- Arjuna ->ksatria
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 38
- Drama Kusuma ->rato sè adhil tor bijak
- Pèttru’ bân Garèng -> kabulâ sè abhâktè ḍâ’ Ghustèna (lorana)
Alur : carètana Sumbaddra kakasèna Arjuna èkaterrowè
Prabu Danan Jaya (bhuta) kongsè’ bhuta ghellâ’ nyamar dhâddhi Arjuna.
Pelataran otabâ kennengngan : È naghârâ Amarta
Pusat pengisahan : È naghârâ kayangan
Totogghâ carèta.
Ghenḍhi ghellâ’ sareng Pèttru’ èyatorraghi ka Ghustèna
Pèttru’ : “Ka’ ḍinto Ghustè.”
Darma Kusuma : “Kanna’ ghibâ ḍâ’ dinna’ !”
Darma Kusuma acator : “Sapa’a bhâi sè bisa maso’ ka ghenḍhi rèya jârèya artèna
Arjunasè sokkla, jârèya tang èpar sè sa’ongghuna.”
Ghenḍhi gellâ’ lajhu èsabâ’ è nga’-tengnga’anna tanèyan.
Darma Kusuma : “Mara maso’ ghântèyan, sè ollè ghilirân ka-aḍâ’, Arjuna
(sokkla) Arjuna sè sokkla ( ghimeng, posang bârâmma
carana maso’ ka ḍâlem ghenḍhi).
Arjuna :”Abdhina ta’ bisa maso’ ka ghenḍhi ghâpanèka, nangèng
nyo’ona parcajâ ghustè Darma Kusuma jhâ’ abdhina ka’
ḍinto Arjuna sè salerressa”.
Darma Kusuma : “Mon bârinna’ bâ’na bânnè tang èpar sè saongghuna
sabâb bâ’na ta’ bisa maso’ ka ghenḍhi “.
Prabu Danan Jaya (bhuta = Arjuna palsu) : (talèbât
kominak amarghâ Arjuna (sokkla) ta’ bisa maso’ ka
ghenḍhi).
Prabu Danan Jaya : “Mon pèra’ maso’a ka ghenḍhi, sèngko’ cè’ bisana”.
(Ta’sa apa abiddhâ Prabu Danan Jaya maso’ ka ghenḍhi).
Darma Kusuma : “Dhuli totop ghenḍhi jârèya Tru’ ” !
Pèttru’ : “Èngghi Ghustè.
Darma Kusuma :”Mon bârinna’ bâ’na tang èpar sè sokla”.
(Darma Kusuma aḍhâbu ḍâ’ Arjuna sè sokkla, sabâb coma
bhângsana sètan otabâ jin sè bisa maso’ ka ghenḍhi rèya.
Kalamon manossa biyasa mostaèl sè bisa’a maso’ ka
ghenḍhi. Ghenḍhi rèya tatèng pas buwâng ka saghârâna).
(Pèttru’ alampa’aghi pakonna Ghustèna, pas ngoca’)
Pèttru’ :“Berrâ’ Ghustè, abdhina ta’ kowat.”
Darma Kusuma : “Mon mara jârèya, bhântèngngaghi bhâi !”
39 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
(Pèttru’ ngangka’ ghenḍhina lajhu èyonjheppaghi ka tana. Ta’ saapa abiddhâ, Prabu
Danan Jaya aobâ ka bujud soklana èngghi panèka Raksasa. Serrèna malo, raksasa
ghellâ’ abâli ka naghârâna).
Darma Kusuma : (Darma Kusuma sambi ngeppè’ Arjuna sè sokla).
“Mon bârinna’, ghân satèya bâ’na tang èpar.”
a. Sebbhuttaghi tèma carèta Topèng Ḍhâlâng è attas kalabân
aghuna’aghi bhâsa èngghi bhunten !
b. Sebbhuttaghi sadhâjâ tokoh/panjhâk sè bâḍâ è ḍâlem carèta
Topèng Ḍhâlâng!
c. Jhârbâ’aghi jhejjherrâ carèta Topèng Ḍhâlâng è attas.!
d. Jhâbâ’aghi bâtegghâ bhân-sabbhân sè amaèn/panjhâk sè bâḍâ
neng è carèta Topèng Ḍhâlâng ghâpanèka!
e. Jhârbâ’aghi jhâlânna carèta Topèng Ḍhâlâng è attas kalabân
aghuna’aghibhâsana dhibi’ tor aghuna’aghi bhâsa èngghi bhunten!
f. Èyatorè jhârbâ’aghi bhâbmaksod ḍâri Topèng Ḍhâlâng !
g. Èyatorè jhârbâ’aghi ḍâri ka’ ḍimma asalla carèta Topèng Ḍhâlâng
è attas !
Pakon 3.1
Pakon 3.2
Pakon 3.3
Pakon 3.4
Pakon 3.5
Pakon 3.6
Pakon 3.7
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 40
4. Lalampa’an
Neng lalampa’an kapèng 2 ampon èjhârbâ’aghi bhâb bâgiyân-bâgiyân
entrinsik ḍâlem Topèng Ḍhâlâng, saterrossèpon sampèyan kodhuna ngaghâli
carana menganalisis teks Topèng Ḍhâlâng. Sabâb neng papangghiyân
sabellunna ampon jhârbâ. È bâbâ panèka namong maèmot bhâb bâgiyân
entrinsik Topèng Ḍhâlâng. Ngèrèng oladhi kalabân saè jhâjhârbâ’ân è bâbâ
panèka.
Bâgiyânèkstrinsik èngghi panèka bâgiyân sè nyoson sèttong karya sastra sè
aghânḍhu’ bhâb sosial, biografi, psikologi, sareng salaènna.
Bhâb biografi, èngghi panèka angghiḍḍhân sè nodhuaghi jhâlânna odi’na
orèng
Sè nolès karangan bisa kapèncot ḍâ’ ka’oḍi’ânna abâ’na dhibi’ ḍâlem rè-
sa’arèna.
Bhâb psikologi, ènggi panèka karangan nodhuagi bhâb kajiwaan. Sè bisa
akaè’ sareng kaodi’ân, ompamana, kabâḍâânna sèttong orèng, masarakat
saè dâlem berpolitik otabâ part`engkan sosial laèn èpon.
Karangan bhâb sosial, èngghi panèka karangan salèng akanthè’na
kaoḍi’ânna masyarakat.
Sumbaddra
Ghâmbhâr: 2.5 Topèng Ḍhâlâng
(Sombher:http://8020.photos.jpgmag.com/2081748/135846/216e83c1e8/l.jpg)
D. Menganalisis Unsur Entrinsik Cerita Topѐng Ḍhâlâng
41 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Kacatora è sèttong naghârâ Amartapura bâḍâ orèng binè’ anyama Sumbaddra. È
naghârâ laèn bâḍâ sèttong rato sè anyama Papasroyo ènghi panèka rato raksasa. È
sèttong arè rato Papasroyo aḍhâbu ḍâ’ Papasegoro.(kabulâna)
Papasroyo : “Bha’ bhenḍerrâ è naghârâ Amartapura bâḍâ rèng binè’ sè talèbât
raddhin sè anyama Sumbaddra?”
Papasegoro : “Èngghi bâḍâ Ghustè rajina Arjuna sala sèttong ḍâri Panḍhâbâ.
Papasroyo : “Mon bârinna’, bârâmma jhâ’ sakènga bân sèngko’ èkaghâbâyâ
Ebhuna.”
Papasegoro : “Ampon Ghustè ka’ ḍinto’ rajina Arjuna.”
Papasroyo makonPapakentolo (kabulâna) ka naghârâ Amartapura ka’angghuy
alamar Sumbaddra.(nangèng Papasroyo loppa ḍâ’ nasèhat saè)
Totok lekkas panḍâ’na carèta...........
Papasroyo : “È..Papasegoro, olokaghi Papakentolo sèngko’ bâḍâ sè
èkarembhâghâ!
Papasegoro : ”Dhâlem ka’ ḍinto Ghustè.”
Papasegoro jhujhuk mangghi’i Papakentolo.
Papasegoro : “Dhika èdhikanè Ghustè Papasroyo.”
Papakentolo : “Bhâ’ bâḍâ napè Kang Mas?”
Papasegoro : “Bulâ ta’ tao kèya Lè’.”
Papakentolo jhujhuk mangghi’i Ghustèna.
Papakentolo : “Abdhi dhâlem ngaḍhep ka’ ḍinto Ghustè, bhâ’ bâḍâ pakon
ponapa?”
Papasroyo : “Sèngko’ terro ngotosa bâ’na ḍâ’ naghârâ Amartapura ka’angghuy
alamar Sumbaddra, bân sèngko’ èpadhâddhiyâ tang Ebhuna.”
Sè tamaso’ bâgiyânekstrinsik (biografi) carèta Topèng Ḍhâlâng è attas:
Bhâ’ bhenḍerrâ è naghârâ Amartapura bâḍâ rèng binè’ sè talèbât raddhin sè
anyama Sumbaddra ?
Sè tamaso’ bâgiyânekstrinsik (psikologi) carèta Topèng Ḍhâlâng è attas :
sèngko’ terro ngotosa bâ’na ḍâ’ naghârâ Amartapura ka’angghuy alamar ratona sè
anyama Sumbaddra, bân sèngko’ èpadhâddhiyâ tang Ebhuna. Sè tamaso’
bâgiyânekstrinsik (sosial) carèta Topèng Ḍhâlâng è attas :
mon bârinna’, bârâmma jhâ’ sakèngnga bân sèngko’ èkaghâbâyâ Ebhuna.
Totogghâ carèta
Papakentolo : “Kadhi ponapa ka’ into Ghustè jhâ’ rèng Sumbaddra panèka rajina
Arjuna, ka’ ḍinto pola tèngka sè korang saè.”
Papasroyo : “Sèngko’ ta’ tao jârèya, sè otama Sumbaddra kodhu dhâddhi tang
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 42
binè (Papakentolo narèma kalabân tapaksa narèma pakonna
lorana ḍâlem atènapegghel ta’ jhâma’) Pas aḍhâbu Papasroyo.”
Papasroyo : “Jhâ’ kaloppaè bâ’na ghibâ prajhurit ka’angghuy ngancaè bâ’na
ḍâlem parjhâlânan.”
Papakentolo : “Dhâlem ka’ ḍinto Ghustè, abdhina èngghâl mangkat asarengnga
Papasegoro.”
Papasroyo : “Iyâ nyaman, bâ’na ma’ ta’ patè ghângghu’ è parjhâlânan.”
Papasegoro, Papakentolo tor jhughân sapolo orèng prajhurit
jhujhuk ḍâ’ naghârâ Amartapura. Terros ngadhâp ḍâ arjuna.”
Papasegoro :”Panyabis ka’ ḍinto rato, abdhina sabhârunḍhut ngembhân pakon
ḍâri salèrana sè moljâ rato abdhina Papasroyo kalabân sèttong
tojjhuwân ka’angghuy alamar rajièpon ajunan, èngghi ka’ dinto
Sumbaddra, ka’angghuy èbhâḍhi Ebhuna sareng rato Papasroyo, tor
jhughân abdhina ngembhân pakon sopajâ maḍâpa’ tanḍhâ pangèsto
ḍâ’ ajunan malar moghâ tanḍhâ pangèsto ka’ ḍinto èkaghâli saè
sareng ajunan.”
a. Kalabân maos ghâncaran carèta è attas, sebbhuddhâghi bhâb sè
nodhuwâghi bâgiyânekstrinsik sè tamaso’ ghâlimpo’ biografi!
b. Kalabân maos ghâncaran carèta è attas, sebbhuddhâghi bhâb sè
nodhuwâghi bâgiyânekstrinsik sè tamaso’ ghâlimpo’ psikologi!
c. Kalabân maos ghâncaran carèta è attas, sebbhuddhâghi bhâb sè
nodhuwâghi bâgiyânekstrinsik sè tamaso’ ghâlimpo’ sosial!
5. Lalampa’an
Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli èssèna Topèng
Ḍhâlângsareng nyarè relevansinya kalabân kabâḍâ’ânna jhâman
Pakon 4.1
Pakon 4.2
Pakon 4.3
E. Memahami Isi Cerita Topѐng Ḍhâlâng dan Mencari
Relevansinya dengan Zaman Sekarang
43 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
samangkèn.Ka’angghuy ngaghâli saè, ngèrèng sampèyan maghut ḍâ’ pètodhu
sè bâḍâ è bâbâ panèka.
Nyarè ca’oca’ sè malarat
Carana nyarè ca’-oca’ sè malarat
Sarè ca’ oca’ sè malarat ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ lajhu tolès ponapa
artèna sè bâḍâ ḍâlem kamus, langkong ḍhimèn sarè mènorot abjad sè è
kabhuto. Manabi ta’ è pangghi ngèrèng èyatorè tanya’ aghi ḍâ orèng sè
langkong paham otabâ karembhâk sakanca’an.
Abhâdhi okara kalabân aghuna’aghi oca’ sè malarat kasebbhut.
Salastarèna nyarè oca’ sè malarat èngghâl bhâdhi okara sè samporna,
èngghi panèka okara sè aghânḍhu’ okara penjelas, jâjhârbâ’ân tor aropa rèncèyan
okara sè otama.
Abhâḍhi rèngkessan carèta Topèng Ḍhâlâng.
Carana arèngkes carèta
Maos carèta kalabân talètè, sarè bhâb sè èyangghâp parlo, pas molaè arèngkes
kalabân aghuna’aghi okara-okara sè bâḍâ
Nyarè okara sè aghanḍhu’ pessen carèta Topèng Ḍhâlâng.
Carana nyarè okara sè aghânḍhu’ pessen
Èyatorè sarè èssèna carèta sè aghânḍhu’ bâburughân beccè’, mongghu kaoḍi’ân
rè-saarè, kantos bisa èlampa’aghi ḍâlem kaoḍi’ân. Kalabân bâḍâna pessen
kasebbhut bisa ngobâ ḍâri tèngka pola sè jhubâ’ ḍâ’ tèngkapola sè langkong saè.
Maos Patètè conto è bâbâ panèka!
Totogghâ carèta
Arjuna : “Pola ratona bâ’na ta’ tao yâ,jhâ’ Sumbaddra rèya tang binè?”
Papasegoro : “Ampon ngaghâli ka’ into Ghustè.”
Arjuna : “Mon latao ma’ ghi’ maksa sè ngabina tang binè? sakadhâr bâ’na
tao, arèya aropa’aghi aèb mongghu ḍâ’ sèngko’,jârèya sè è koca’
mella’ matana gherrâng.”
Papasegoro : “Èngghi, sareng abdhina bhâḍhi èpaḍâpa’ salam tor ponapa
dhâddhi jâwâbhân mongghu lamaran ka’ ḍinto, abdhina nyo’on
èdhi ka’angghuy palèman ḍâ’ naghârâ Nusa Kambangan.”
Ḍâlem parjhâlânan, Papasegoro sareng Papakentolo tor sadhâjâ prajhurit
paḍâ nyanḍhâng sossa amarghâ lamarannèpon rajhâna (Papasroyo) ètolak sareng
rato Sumbaddra. Èḍâlem atèna, Papasegoro tor Papakentolo sabhârunḍhut paḍâ
angen-angen bhâkal bâḍâ’â perrang antar naghârâ. Totok lekkas, Papasroyo bân
Papakentolo tandhuk ḍâ’ naghâra Nusakambangan lajhu jhujhuk ngaḍhep ka
ratona.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 44
Papasegoro : “Abdhina ngaḍhep ka’ ḍinto Ghustè.”
Papasroyo : “Iyâ, mara paḍâpa’ apa sen-pessenna Sumbaddra ka sèngko’?”
Papasegoro :”Saporana ka’ ḍinto Ghustè, abdhina ampon ngalampa’aghi sadhâjâ
pakon ḍâri Ajunan, nangèng rato Arjuna aparèng sèttong jâwâbhân
sè korang maghumbhirâ ḍâ’ ajunan Ghustè. Rato Amartapura,
aḍhâbu Ajunan ca’ èpon mella’ matana gherrâng.”
Papasroyo : “O... mon bârinna’ Arjuna kodhu èlorok perrang sopajâ sèngko’
bisa arebbhu’ Sumbaddra.”
Ca’-oca’ sè malarat
Nyambhâdhânè = matekka hajhât
Kasokan = ghellem/ enḍâ’, aghellâ’, abhâktè
Abhâktè = toro’ oca’
Abhâdhi okara kalabân aghuna’aghi okara sè malarat
- Saporana abdhina ta’ bisa nyambhâdhânè sè èkasokanè ajunan.
- Panjhennengngan kasokan mèyos ḍâ’ Sorbhâjâ pokol saponapa?
- Ḍâ’ ka orèng towa ḍuwâ’ kita wâjib abhâktè.
Rèngkessa carèta:
Arjuna talèbât pegghel tor aromasa abâ’na èkècè, sabâb rajina è katerrowè
Papasroyo (raksasa). Arjuna dhuka ḍâ’ otosan ḍâri naghârâ Nusakambangan,
mèlaèpon Ajuna pas aḍhâbu:”Papasroyo mella’ matana gherrâng.”
Carèta è attas sè aghânḍhu’ pessen= ḍhâbuna Papasegoro”Sumbaddra rajina
orèng, ka’ ḍinto bânnè pola tèngka sè saè”.
Totogghâ carèta:
Papasroyo : “O.. mon bârinna’ sèngko’ kodhu alorok perrang ḍâ’ naghârâ
amarta.”
Papasegoro : “Ponapa ta’ bhâkal bânnya’a ka’ ḍinto Ghustè maghârsarè tèbhâs.”
Papasroyo : “Enjâ’ ta’ kèra, sabâb tang maghârsarèna bânnya’ sè la saktè
dhikḍhâjâ.”
Papasegoro : “Manabi ka’ ḍinto ngèrèng kasokan.”
Kalabân bâkto sè ampon ètantowaghi, rato Papasroyo mangkat sareng prajhurit
èpon ḍâ’ naghâra Amartapura, nangèng naghâra Amartapura ampon ngaonèngè
jhâ’ bhâkal èloroghâ sareng naghârâ Nusakambangan, dhâddhi ampon ayâ-saḍiyâ
ka’angghuy aperrang.
Arjuna : “Hè.....tang prajhurit kabbhi mara apolong è manḍhâpa aghung,
sèngko’bhâdhi mabâḍâ’â papangghiyân.”
45 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Prajhurit :(asaor mano’), “dhâlem ka’ into Ghustè.”
Arjuna :”Naghârâ ḍinna’ bâkal kaḍâtengngana moso ḍâri naghârâ
Nusakambangan, sè ratona kasambhât ”Papasroyo”, ngajhâk olorok
perrang Daniswara(sala sèttong prajhurit): aponapa ma’sampè’
bâḍâ moso ngajhâk aperrang?”
Arjuna : “Iyâ sapa’a bhâi bhâkal pegghâllâ kalamon binèna è ca-anca bân
norèng laèn.”
Daniswara : “Manabi ka’ ḍinto Ghustè rato kita kodhu asaḍiyâ, sâḍhâjâ
ghâghâman karajhâ’ân kodhu è ghângsè èpatajhem.”
Arjuna : “Sèngko’ mènta’a ḍâ’ bâ’na kabbhi tang prajhurit, kalamon ta’
Kapaksa, Sènga’moso jhâ’ patè’è.! Sabâb sèngko’ ta’ terro tang
naghârâ rèya bânjir ḍârâ, dhina prajhuriddhâ moso sè è kennèng
tangkep lajhu palebbhu ka bui, sèngko’ sè bhâḍhi motos.”
Prajhurit : “Ngèrèng kasokan ka’ ḍinto Ghustè!”
a. Sebbhuddhâghi ca’-oca’ sè malarat neng carèta è attas, sakonè’na
10 mègghi’!
1. ......................................
2. .....................................
3. ....................................
4. .........................................
5. .......................................
6. ....................................
7. ....................................
8. ............................................
9. ..................................
10. ...................................................
b. Èyatorè abhâḍhi okara ngangghuy ca’-oca’ neng pakon 5.1
kalabân aghuna’aghi bhâsa èngghi bhunten!
1. .............................................................................................................
2. ..............................................................................................................
3. ...........................................................................................................
4. ..............................................................................................................
5. ...............................................................................................................
6. ...............................................................................................................
.
Pakon 5.1
Pakon 5.2
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 46
7. ...............................................................................................................
..
8. ...............................................................................................................
........
9. ...............................................................................................................
10. ..........................................................................................................
c. Èyatorè rèngkes carèta è attas kalabân ngangghuy bhâsa èngghi
bhunten, sakonè’na 3 alinèya!
5. Lalampa’an
Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana
menginterprètasi èssèna carèta Topèng Ḍhâlâng. Ka’angghuy ngaghâli saè,
ngèrèng sampèyan maghut ḍâ’ jhâjhârbâ’ân sè bâḍâ è bâbâ panèka.
Menginterprestasi: èngghi ka’ḍinto sèttong kalakowan napsèr ponapa
pangaterrona/ tojjhuwânna sè nyerrat. Sopajâ bisa napsèr carèta bâḍâ 3
pantha’an sè kodhu è kaonèngè.
1. Abstrak
Nodhuwâghi bhâb sè nyalèndhâ ḍâlem carèta.
2. Orientasi
Bâgiyân sè nodhuwâghi kadhâddhiyânna carèta kalabân jhârbâ.
3. Coda
Pongkasanna carèta, sè nyalèndhâ tor jhughân aghânḍhu’ pokeddhâ carèta.
Oladhi tokèlan teks è bâbâ panèka!
Prajhuritdhâ naghârâ Nusakambangan tandhuk ḍâ’ naghâra Amartapura kalabân
aghibâ lèma ratos orèng prajhurit. È naghârâ Amartapura Sumbaddra nyamar
arasoghân lalakè’ lajhu noro’ alorok perrang alabân prajhuritdhâ Papasroyo.
Sumbaddra : “Maju...jhâ’ sampè’ bâḍâ sè ondhur ḍâri perrang rèya. Pa-sapa sè
buru bân sèngko’ bhâḍhi èyokoma patè.
Prajhurit asaor mano’, serbu...!”
Totok lekkas...
Pakon 5.3
F. Menginterpretasikan Isi Cerita Topeng Dalang
47 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Perrang abiddhâ pèttong arè, prajhuritdhâ Papasroyo bânnya’ sè tèbhâs. Papasroyo
buru ka alas, prajuriddhâ Papasroyo sè ghi’ odi’ èpalebbhu ka ḍâlem (bui).
Arjuna : “Daniswara, sèngko’ mènta’a tolong ka bâ’na, prajhurit sè la
tèbhâs èngghâl bhenḍem, dhinèng sè ghi’ oḍi’ soro ngaḍhep ka
sèngko’, bân sèngko’ èberri’ana opa.”
Daniswara : “Mator èngghi ka’ ḍinto Rato, ponapa pakonna ajunan bhâḍhi
èlampa’aghiyâ.”
Sumbaddra mangkat ka alas nyarè Papasroyo, ta’ saapa abiddhâ Sumbaddra
tagheppok sareng Papasroyo sè teppa’na atapa è ḍâlem ghuwâ. Nangalè bâḍâ
orèng lalakè’ aghâlimbâ’ è aḍâ’na ghuwâ pas ngoca’ Papasroyo.
Papasroyo : “Sapa sè akalèmbâ’ è aḍâ’na ghuwâ ?”
Sumbaddra : “Kaulâ, sampèyan pasèra?”
Papasroyo :”O...sèngko’ Papasroyo, rato ḍâri naghâra Nusakambangan.
Sèngko’ kala perrang alorok ḍhâ’ naghâra Amartapura.”
Sumbaddra : “Aponapa ma’ pas sampè’ aperrang?”
Papasroyo : “Sèngko’ pegghel ta’ jhâma’ amarghâ tang lamaran ta’ ètarèma
kalabân Arjuna.”
(Papasroyo ta’ ngaonèngè jhâ’ sè agessa bân dhibi’na iyâ arèya Sumbaddra sè
nyamar dhâddhi lalakè’).
Sumbaddra : “Panjhânnengngan kalèro Ghustè, Sumbaddra ka’ ḍinto rajina
orèng.”
Papasroyo : “Sèngko’ ta’ tao jârèya, è ḍâlem tang pèkkèran apa’a bhâi sè
èkaterro bân sèngko’ kodhu tekka hajhât sabâb sèngko’ ta’ kennal
kalabân oca’ kala.”
Sumbaddra : “Manabi kadhi ka’ ḍinto, ajunan tamaso’ ḍâ’ orèng sè tama’.”
Papasroyo : “Sapa bâ’na ma’ pas lajhu korang ajhâr... bângal ngoca’è sèngko’
cara jârèya?”
Sumbaddra : “Sèngko’ Sumbaddra (sambi mokka’ songko’na sopajâ ètangalèya
bujud sokklana).”
Menginterprestasikan èngghi panèka carana maca kodhu pasaè kalabân
aghuna’aghi keterampilan maos sopajâ ngaonèngè pokeddhâ carèta.
Cem-macemma maca:
1. Maca aghuna’aghi bâca’an.
Èngghi ka’ ḍinto maca kalabân kacocoghân pèkkèran tor kompolanna bhâsa tor
jhughân aghuna’aghi èjhâ’ân sè lerres
2. Maca cerdas.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 48
Èngghi panèka maos sèttong carèta ngotama’aghi èssèna bâca’an kalabân
aghuna’aghi pèkkèran, perasaan, tor kencengnga sè nolès, tor jhughân kodhu
ngaonèngè bhâb èssèna carèta.
3. Maca teknis.
Èngghi panèka maca kalabân maksod masondhuk keccabhân tor laghuna oca’.
4. Maca emosional.
Èngghi panèka maca mènangka pakakas ka’angghuy ngokor pèkkèran jhughân
ka’angghuy ngaonèngè kalèburânna èssè tor bhâsana.
5. Maca bhibhâs
Èngghi panèka maca kalabân taḍâ’ paksa’an ḍâri lowar, ompamana ghuru,
orèng towa, kanca bân salaènna.
a. Sarè pokeddhâ carèta è attas lajhu jhârbâ’aghi è aḍâ’na kellas.
Carana nyarè kodhu aghâlimpo’!
b. Sebbhuddhâghi okara-okara sè mènorot pamangghina sampèyan
malarat!
c. Jhârbâ’aghi è aḍâ’na kellas tokoh sè bâḍâ neng carèta Topèng
Ḍhâlâng tor sebbhuddhâghi bâtek bhân-sabbhân tokoh!
7. Lalampa’an
Sè mamolan, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka. Ngèrèng areng
sareng maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru. Saterrossèpon, sabellunna
sampèyan alampa’aghi pakon. Tatèngka beccè’ kodhu sampèyan lampa’aghi
ḍâlem kaoḍi’ân, èantarana:
o Ngarghâi hasèl bhuḍhâjâna bhângsa laèn aropa’aghi sèttong tèngka
ka’angghuy ngajhum bângsa matombu bhasa.
o Ajjhâ’ atokaran antarana sakanca’an, antarana satatangghâ’ân sopajâ tombu
sèpat rokon bân jhemjhem.
Pakon 6.1
Pakon 6.2
Pakon 6.3
G. Menanggapi isi cerita Topèng Ḍalang
49 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Maos Patètè tokèlan è bâbâ panèka!
Papasroyo : “O... mon bâriyâ kabhenderrân sèngko’ pajhât andi’ parlo
ka bâ’na, maju bâ’na noro’ sèngko’ ka naghârâ
Nusakambangan bân sèngko’ bâ’na èkabinèya.”
Sumbaddra : “Èngghi ta’ aponapa abdhina ngèrèng, nangèng
sabellunna abdhina ngèrèng ajunan , abdhina bhâḍhi
ngajuwaghiyâ sèttong sarad.”
Papasroyo : “Iyâ mara, apa saraddhâ ? sèngko’ ta’ kèra nolak.”
Sumbaddra : “Manabi ajunan bisa makala abdhina, abdhina bhâḍhi
ngèrèng ḍâ’ naghârâ Nusakambangan.”
Papasroyo : “Ha..ha.. ha... pèra’ jârèya saraddhâ bâ’na, sèngko’
saroju’.Ta’ saponapa abiddhâ, Papasroyo sareng
Sumbaddra salèng serrang, sè kaḍuwâ paḍâ ngocol
kasaktèyanna. Totok lekkas, Sumbaddra bisa makala
Papasroyo. Sumbaddra noghel lè’èrra Papasroyo kongsè
kotthong’, sèrana Papasroyo sareng Sumbaddra
èbhundhu’ ḍâunna gheḍḍhâng èghibâ ka naghârâ
Nusakambangan. Tandhuk ḍâ’ Nusakambangan
Sumbaddra pas aḍhâbu.”
Sumbaddra : “È... maghârsarè Nusakambangan kakabbhi, sèngko’
bâḍa parlona, mara bâ’na akompol è lon-alon, sèngko’
bâḍâ sè bhâḍhi èpataowa ka bâ’na kabbhi.”
Ta’ sa apa abiddhâ kabbhi maghârsarè paḍâ akompol neng è lon-alon, Sumbaddra
lajhu ongghâ ka sèttong kennengngan sè palèng tèngghi pas aḍhâbu.
Sumbaddra : “Mara abâs ḍâ’ dinna’ kabbhi, apa sè èghibâ sèngko’ rèya
bân sèngko’ èbukka’a. On-laon Sumbaddra mokka’
bhungkosan sè èghibâ. Sadhâja maghârsarè naghâra
Nusakambangan paḍâ tapajâjâ’ amarghâ bhungkosan
ghellâ’ aèssè sèrana Papasroyo.”
Sumber: Adi Sutikno, S.Pd. (Ketua Rukun Pewaras, Slopèng-Sumenep)
Carana nyangghemmè carèta:
1. Mèrengngaghi otabâ maosPatètè kalabân tarongghu kantos bisa nyarèta’aghi
bhâb ponapa sè ampon èkaghâli otabâ èkaonèngè.
2. Mèrengngaghi otabâ maos sambi ngalampa’aghi nyerrat pokeddhâ carèta.
3. Bisa jhughân arekkam kalabân sèttong pakakas ompamana foto otabâ kamèra,
vidèotape recorder.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 50
a. Maos patètè carèta Topèng Ḍhâlâng è attas, sala sèttong ḍâri
kancana pas nyangghemmè, kalabân aghuna’aghi bhâsana dhibi’!
b. Sarè ca’oca’ sè malarat neng teks Topèng Ḍhâlâng lajhu sarè
artèna neng ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ!
8. Lalampa’an
Sè mamolan, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka. Ngèrèng areng sareng
maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru. Saterrossèpon, sabellunna
sampèyan alampa’aghi pakon. Tatèngka beccè’ kodhu sampèyan lampa’aghi
ḍâlem kaoḍi’ân, èantarana:
o Sakabbhinna ngangoḍâdhân kodhu malanggheng carèta kona sopajâ ta’
èlang ḍâri kabhuḍhâjân.
o Sabellunna ngalakonè kalakowan kodhuna bâ ’na biyasa’aghi maca
Bismilla.
Carana nyarèta’aghi carèta kalabân aghuna’aghi bhâsana dhibi’:
1. Bâca Patètè èssèna carèta.
2. Sarè pokeddhâ carèta.
3. Sarè cem-macemma tokoh tor bâthegghâ.
4. Jhâlânna carèta kodhu jhejjher.
a. Carèta’aghi kalabân rèngkes carèta Topèng Ḍhâlâng èattas kalabân
aghuna’aghi bhâsana dhibi’!
Pakon 7.1
Pakon 7.2
Pakon 8.1
H. Menuturkan kembali isi teks dalam cerita Topèng Ḍhâlâng
51 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
b. Èyatorè abhâḍhi carèta Topèng Ḍhâlâng, lajhu lakowaghi è aḍâ’na
kellas kalabân ghâlimpo’!
A. Pèlè sala sèttong jâwâbhân sè palèng lerres kalabân aparèng tandhâ
(x)!
1. Tokoh Papasroyo èngghi panèka .....
a. Bhuta
b. Rato
c. Punakabn
d. Kabulâ
e. Maghârsarè
2. Tokoh Papasroyo tamaso’ peran .....
a. Protagonis
b. Kalem
c. Antagonis
d. Prajhurit
e. Punakabân
3. Garèng bân Semmar tamaso’ tokoh .....
a. Protagonis
b. Kalem
c. Prajhurit
d. Antagonis
e. Punakabân
4. Naghârâna Garèng bân Semmar .....
a. Naghârâ Nusakambangan
b. Amartapura
c. Astina
d. Antahbranta
e. Parangkumaritis
5. Tokoh Arjuna tamaso’ tokoh .....
a. Protagonis
Pakon 8.2
Uji Kompetensi Pangajhârân 2
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 52
b. Kalem
c. Antagonis
d. Punakabân
e. Prajhurit
6. Sumbaddra iyâ arèya .....
a. Bhuta
b. Orèng binè’ raddhin
c. Punakabân
d. Prajhurit
e. Rato
7. Topèng Ḍhâlâng tamaso’ .....
a. Pramasastra
b. Drama
c. Mamaca
d. Tonil
e. Luḍruk
8. Papakentolo bân Papasegoro kabulâna .....
a. Arjuna
b. Sumbaddra
c. Papasroyo
d. Niwatakawaca
e. Semmar
9. Ḍrupaḍa ..... Ḍrupaḍi
a. Satarètanan
b. Lakè binèna
c. Rato bân kabulâna
d. Sapopona
e. Ramana
10. Prabu Danan Jaya, èsambhât.....
a. Bhuta
b. Punakabn
c. Prajhurit
d. Kabulâ
e. Rato
11. Topong sè abârna mèra nanḍhâ’aghi....
53 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
a. Sabbhâr
b. Peggellân
c. Bâlâtèr
d. Rato
e. Punakabân
12. Topong sè abârna potè nanḍhâ’aghi....
a. Sabbhâr
b. Peggellân
c. Punakabân
d. Rato
e. Bâlâtèr
13. Tokoh Topèng Ḍhâlângsè ta’ mabi sowarana ḍhâlâng, èngghi panèka....
a. Punakabân
b. Rato
c. Maghârsarè
d. Semmar
e. Pèttru’
14. Rajina Arjuna èsambhât....
a. Drupadi
b. Drupada
c. Arimbi
d. Asimbi
e. Sumbaddra
15. Nyamana Arjuna sè ta’ sokkla,èngghi panèka....
a. Janoko
b. Sumbaddra
c. Papasroyo
d. Danan jaya
e. Papakentolo
B. Jâwâb pètanya è bâbâ rèya kalabân bhenḍer !
1. Sebbuddhâghi sè tamaso’ Pandhâbâ Lema’ !
2. Bâremma carana arèngkes ghâncaran ?
3. Ponapa sè èmaksod alur? Jhârbâ’âghi !
4. Jhârbâ’âghi ponapa sè èmaksod Jhejjher?
5. Ponapa bhidhâna bâtek sareng tokoh?
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 54
Pangajhârân Tema: Kesenian
Kompetensi Dasar
3.3 Memahami karakteristik bahasa lisan dalam kegiatan bermain peran, dialog,
dan berdiskusi sesuai dengan tatakrama.
4.3 Bermain peran, berdialog, atau berdiskusi sesuai tatakrama.
Indikator
3.3.1 Menganalisis teks drama.
3.3.2 Mengidentifikasii ragam bahasa lisan dalam teks bermain peran.
3.3.3 Mendiskusikan teks drama.
4.3.1 Mengungkapkan isi naskah
4.3.2 Menemukan sifat – sifat tokoh di dalam naskah.
4.3.3 Menemukan urutan peristiwa dan konflik dalam naskah drama.
4.3.4 Memperagakan peran sesuai sifat – sifat tokoh yang sudahteridentifikasi.
4.3.5 Mendiskusikan relevansi isi teks drama dengan kehidupan sehari hari siswa.
Pangajhârân panèka mènangka bhâb pangajhârân kasennèyan Madhurâ sè
apandhuman ḍâ’ pan-saponapan teks hasèl panalèktèghân otabâ pamangghi.
Pangajhârân teks panèka aghânḍhu’ maksod sareng tojjhuwân ka’angghuy abhânto
morèd tor ghuru sopajâ matombu tor malanggheng pangaonèngan kasennèyan
Madhurâ anglèbâdhi sennè drama sopajâ kritis tor krèatif . Sabellunna sampèyan
maso’ ḍâ’ pangajhârân panèka. Èyatorè maos jhâjhârbâ’ân sareng pètodhu è bâbâ
panèka sabellunna nalèktèghi pakon sè ampon èsaḍiyâ’aghi!
1. Lalampa’an
Mènangka ator kabidhân, ngèrèng sabellunna ajhâr areng-sareng maos
du’a’ ḍhimèn. Saterrossèpon, sabellunna alampa’aghi pakon neng bhâb
panèka, sampèyan kodhu kaghâli carana menganalisisteks drama.
Sabellunnèpon, ngèrèng areng-sareng kagaghâli èssè’èpon bâburughân
beccè’ sè parlo dhâddhi lalampa’an rè-sa’arèna:
3
A. Menganalisis Teks Drama
55 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
o Ngangoḍâdhân kodhu malanggheng pa-ponapa sè ampon dhâddhi
pangarep bângaseppo ka’angghuy matombu tor majhurbhu
kasennèyan Madhurâ kantos bisa mamajhu naghârâ.
o Ghutong rojhung aropa’aghi sèpatta manossa sè kodhu
èlampa’aghi ḍâlem kaoḍi’ân.
Sabellunna menganalisis, ponapa sampèyan ampon ngaghâli artèna
drama? Manabi ghi’ ta’ ngaghâli, èyatorè maos jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!
Drama èngghi panèka ghâncaran sè aghâmbhârraghi kaoḍi’ânna tor
bâbâtegghâ manossa è ḍâlem tèngka pola sè èkalakon ḍâlem pan-
saponapan onḍhâghân. Sennè drama segghut èsambhât sennè teater.
Bâḍâ pan-saponapan pantha’an bhâb macemma drama sè
aghumantong ḍâ’ ḍhâsarra sè èghuna’aghi. Ḍâlem pantha’anna macemma
drama, biyasana èghuna’aghi tello’ ḍhâsar, èngghi ka’ ḍinto: aḍhâsar carana
alampa’aghi lakondrama, aḍhâsar pakakassa, tor aḍhâsar kabâḍâ’ân naskah
drama. Aḍhâsar carana alampa’aghi lakon, drama èpantha dhâddhi sanga’
macem, èngghi panèka:
(1) Tragedi: drama sè aghânḍhu’ èssè kaseḍḍhiyân.
(2) Komedi: drama sè aghânḍhu’ palegghirân otabâ aèssè loco.
(3) Tragekomedi: apadhuna antara drama sè aghânḍhu’ kadhâddhiyân sareng
palegghirân.
(4) Opera: drama sè kanḍhâèpon èlaghuwâghi tor èyèrèngè tabbhuwân.
(5) Melodrama: drama sè kanḍhâèpon kalabân èkoca’aghi aropa pètotor tor
èyèrèngè kalabân tabbhuwân.
(6) Farce: drama sè aropa lalocon tapè ta’ sakabbhinna aghânḍhu’ dagelan.
(7) Tablo: Macemma drama sè èyotama’aghi èngghi panèka coma aghuli, para
panjhâk ta’ aḍhâ-kanḍhâ namong aghulina bhâdhân sè èkaparlo.
(8) Sendratari: acampona antara sennè drama sareng sennè tandhâng.
(9) Sosiodrama: drama sè èlampa’aghi sareng PNS ka’angghuy nyebbâr politik
pamarènta.
Aḍhâsar pakakassèpon, macemma drama èpantha dhâddhi ennem macem, èngghi
panèka:
(1) Drama Panggung: drama sè èlampa’aghi sareng para lakon è pangghung.
(2) Drama Radio: drama radio ta’ bisa èyoladhi tor èraghâ, namong bisa
èpèyarsa’aghi.
(3) Drama Televisi: drama panèka mibis sareng drama pangghung, namong
bhidhâna drama televisi ta’ bisa èraghâ.
(4) Drama Film: drama film aghuna’aghi lajâr lèbâr tor biyasana èlampa’aghi
neng bioskop.
(5) Drama Wayang: drama sè èyèrèngè lakon bâjâng.
(6) Drama Boneka: sakabbhinna para tokoh drama èghâmbhârraghi kalabân
boneka sè èlakonnaghi sareng pan-saponapan orèng.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 56
Sumber : http://www.pengertianahli.com/2013/10/pengertian-drama-dan-jenis-drama.html,
dialihbahasakan ke dalam bahasa Madura oleh Moh. Hafid Effendy untuk keperluan buku ajar
SMA/MA/SMK.
Sabellunna sampèyan nalèktèghi teks drama, sampèyan kodhu maghut ḍâ’
pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi, sopajâ maghâmpang è ḍâlem
nalèktèghi teks drama. È bâbâ panèka èjhârba’aghi carana nalèktèghi teks
drama.
È ḍâlem nalèktèghi teks drama, sampèyan kodhu ngaghâli bâgiyân-bâgiyân
sè bâḍâ neng è ḍâlem teks drama. Bâgiyân-bâgiyân kasebbhut è antarana
bâḍâ bâgiyân intrinsik sareng bâgiyân ekstrinsik.
Bâgiyân Intrinsik è antarana è bâbâ panèka:
a. Tema
Tema aropa’aghi pokeddhân idè otabâ kadhâddhiyân otama sè
aḍhâsar rontodhânna carèta è ḍâlem drama.
Tema ḍâlem karya fiksi èghâmbhârraghi sacara implicit. Ka’angghuy
nantowaghi tema carèta, sampèyan kodhu maos carèta kalabân
talètè, tor ghu-ongghu nalèktèghi pokpara sè nyebbâl è ḍâlem
naskah è bâbâ panèka bhâb tokèlan ḍâri teks drama sè abhul-
ombhul “orèng ta’ anḍi’ “. Carana nyarè tema
Drama bisa èpangghi anglèbâdhi jhâlânna carèta, tokoh, sareng bhâsa sè
èghuna’aghi panglako-panglako è ḍâlem drama è bâbâ panèka.
Carana:
Maos kalabân talètè tokèlan teks è bâbâ panèka!
Sarè pokpara sè tombu è ḍâlem teks è bâbâ panèka!
Talèktèghi bhâsa sè èghuna’aghi, ponapa akor sareng bhul-
ombhullâ teks “Orèng ta’ Anḍi’ “ panèka ponapa bhunten!
Conto: Analisis Teks Drama Carana Nantowaghi Tema
Bu’ ilyas : “Pa’, na’-kana’ ella para’ dhibâsa’a kabbhi, seḍḍheng sèngko’
bân’ sèḍâ Pa’ ghi’ lo’ anḍi’ pa-apa, pas ḍâ’ râmma rèya Pa’ ..?
Pa’ ilyas : “Dhina pasabbhâr ghâllu lè’. Marèna pas ḍâ’ râmma’a polè jhâ’
rèng kabâḍâ’ânna iya’ paḍâ so rèya. Alako panjhâk wa’ paḍina
kèpa’ kabbhi. Aḍḍoo lo’ tao sè ta’ apettha’a polè rèng.”
Bu’ ilyas : “Lakar iyâ ongghu Pa’, la-mala satèya pa-apa larang kabbhi,
bherrâs larang, cabbhi larang, mènnya’ larang, seḍḍheng na’-
kana’ ce’ dhujânna ajhâjhân kabbhi.”
Ruslan : “Èbhu.... Kaulâ terro nyo’ona obângnga kèng terro èkabelliyâ
jhâjhân ”.
Bu’ Ilyas : “Apa na’, mènta’a pèssè..? Ellu’ ghâllu ghi’ atanya’a ka bâpa’na
57 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
mè’ pola anḍi’ pèssè… Pa’ ḍâ’ râmma pa’, ponapa ba’na
anḍi’ pesse Pa’?”
Pa’ ilyas : “Ellu’ ghâllu ghi’ ètègghuwâ Lè’ pola mè’ bâḍâ. (sambi aghellu
kakanthong calanana) aḍu... ya’ bâḍâ Lè’, tapè ghun karè
sapoloèbu, taḍâ’polè!”
Bu’ ilyas : “Tapè sè èkabelliyâ bherrâs ḍâgghi’Pa’, apa bâḍâ?”
Mènorot conto è attas, carana nantowaghi tema sampèyan kodhumaos tokèlan
teks kalabân tètè, kalabân nyarè ca’-oca’ sè dhâddhi pokpara è ḍâlem teks
kasebbhut. Pokpara sè nyebbâl èngghi panèka baḍâ okara ḍhâbuna tokoh neng
tokèlan drama è attas, akadhi tokèlan è bâbâ panèka;
Ruslan : “Èbhu...kaulâ terro nyo’ona obângnga kèng terro èkabelliyâ
jhâjhân.”
Bu’ Ilyas : “Apa na’, menta’a pèssè? Ellu’ ghâllu ghi’ atanya’a ka bâpa’na
na’ mè’ pola anḍi’ pèssè… Pa’ ḍâ’ râmma Pa’, apa bâ’na anḍi’
pèssè Pa’..?”
Saellana mangghi’i okara sè dhâddhi pokpara kasebbhut, sampèyan mangghi’i
pokpara sè taponjhul ḍâlem tokèlan drama, akadhi pa-ponapa sè ampon
èḍhâbuwâghiBu’ Ilyas.
Ḍâri pamangghi è ḍâlem teks tokèlan ghi’ bhuru sè bisa èsambhât tema èngghi
panèka “Rèng towa kodhu tè-ngatè marajâ na’-kana’, sabâb na’-kana’ ta’ ngartè
ka kabâḍâ’ânna sè pè’-takèpè’ “.
Kabâḍâ’ân Kaoḍi’ân ”
b. Tokoh/Penokohan
Penokohan aparèng ghâmbhârân bâbâtek, sèpat, ka’angghuy tèngka pola
mongghu tokoh. Tèngka polana tokoh bisa èpangghi bâbâtegghâ ḍâri carana
abu-ḍhâbu otabâ ator-cator, cèrè fisik, sareng sakobhengnga compo’na. È
ḍâlem drama baḍâ pantha’anna tokoh, è antarana bâḍâ tokoh protagonis
(tokoh sè bâbâtegghâ bhâghus), antagonis (tokoh sè bâbâbtegghâ dhengghi),
sareng tritagonistokoh sè abhânto otabâ tokang alanglang.
Carana mangghi’i bâbâtegghâ tokoh è ḍâlem drama, bâḍâ 2 cara:
Cara sè jhujhuk otabâ analitik, èngghi panèka sè ngangghitajhârbâ’âghi
cara jhujhuklangsung bâbâtegghâ bhân-sabbhân tokoh sè bâḍâ neng ḍâlem
carèta.
Cara sè ta’ jhujhuk otabâ dramatik, èngghi panèka sè ngangghit ta’ jhujhuk
ngoca’aghi bâbâtegghâ tokoh carèta, ḍâri carèta panèka para maos kodhu
nantowaghi dhibi’ bâbâtegghâ bâng-sèbângnga tokoh carèta.
Conto: Akadhi ḍâlem tokèlan è bâbâ panèka:
Julèha :”Bulâ empon ta’ kowat Pa’ ajhâlânè oḍi’. Molaè sanonto
Bulâ mènta’a tellak. Bulâ empon ta’ kowat ka
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 58
dhika Pa’.”
Mohammad : “Ellu’ ghâllu lè’. Jhâ’ pas ḍâ’ iyâ bâ’na. Kèr-pèkkèr ghâllu
mon ngoca’ jârèya.”
Julèha :“Bulâ empon onèng kabbhi Pa’, jhâ’ dhika malolo
abhâreng orèng binè’ laèn.”
Bu Jailani : “Ambu rapa jhâ’ atokar malolo, bâ’na Lèha pasabbhâr.
Arèya sè èsebbhut ujiyân ḍâri Ghustè Allah.”
Mènorot tokèlan kasebbhut, bâḍâ tello tokoh sè aghâḍhuwi bâbâbtek
bhidhâ, bâḍâ sè sabbhâr, bâḍâ sè pegghellân. Tokoh bâng-sèbângnga bâḍâ
tokoh sè dhâddhi protagonis, antagonis, sareng tritagonis.
c. Latar otabâ setting èpantha dhâddhi setting bâkto, kennengngan, sareng
setting kabâḍâ’ân.
Opama:
Sulidah : “Mèyosa ḍâ’ ka’ḍimma sampèyan Bhuk Su?
Ponapa ta’ tapangghi sareng Salèh èngghi?”
Bhuk Sutina : “Kaulâ pokol pètto’ ghi’ bhuru tagheppok sareng
Salèh èaḍâ’na ghâlâḍhâk anyar Lè’.”
d. Plot
Alur/plot aropa’aghi kanthè’anna kadhâddhiyân ḍâlem drama. Jhâlânna
carèta èpantha 2 bâgiyân, èngghi panèka alur majhu (progresif) èngghi
panèka kadhâddhiyân sè ajhâlân kalabân ongrodhânna kadhâddhiyân nojjhu
ḍâ’ jhâlânna carèta. Seḍḍheng alur nyorot (flash back progresif) èngghi
panèka bâḍâ sambhunganna kalabân kadhâddhiyân sè parappa’na
kalampan.
e. Konflik
Parkara sè tombu ḍâri tokoh è ḍâlem carèta. Ponapa parkara sè tombu ḍâri
abâ’ dhibi’ otabâ kadhâddhiyân sè kalampan ḍâ’ saghâlimpo’na orèng.
f. Amanat
Amanat èngghi panèka sèttong pessen sè bhâḍhi èpaḍâpa’ sareng sè
ngangghit ḍâ’ para maos.
g. Sudutpandang
Sudutpandang èngghi panèka oca’ ghântèna orèng mènorot sè ngangghit,
ponapa aghuna’aghi oca’ ghântè orèng sè kapèng sèttong poanapa oca’
ghântè orèng sè kapèng tello’.
h. Gaya Bahasa
Gaya bahasa èngghi panèka gaya bhâsa sè palèng dominan ḍâlem naskah
drama.
Seḍḍheng bâgiyân ekstrinsik, akantha aspek historis, sosiologis, politis,
sareng bâgiyân-bâgiyân sosiokultural sè laèn, tamaso’ biografi.
59 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Bâgiyân conto tokèlan è attas aropa’aghi bâgiyânpendekatanobjektif.
Manabi sampèyan terro nalèktèghâna otabâ menganalisis drama.sampèyan
jhughânan bisa aghuna’aghi pendekatan objektif sè èmaksod teks kasebbhut.
Pendekatan objektif èngghi panèka kajian sastra sè ngajhâri bâgiyân-bâgiyân ḍâlem
drama akor sareng bâgiyânsastra kalabân apandhuman ḍâ’ ka pendekatan, teori,
sareng cara panglakona.
Pendekatan objektif aropa’aghi pendekatan sè cè’ parlona marghâ ghâḍhuwân
sambhungan sè palèng poket sareng teori sastra modern, otamaèpon teori-teori sè
aghuna’aghi konsep sè aḍhâsar struktur(tema, alur/plot, setting, sudut pandang,
amanat, sareng gayabahasa).
Maos Patètè!
Ghâmbhâr: 3.1 Drama Madhurâ
Sumber:Metthèk ḍâri https://www.google.com/search=gambar+drama+madura
Orèng ta’ anḍi’
È ḍâlem sèttong kalowarga sè è antarana bâḍâ eppa’, embu’, tor ana’ sè ghi’
bhâji’ sè bâḍâ neng embhânanna eppa’ tor embu’. Embu’ sè kabâḍâ’ânna nyorot
nyandher ngembhân pottrana sè akarep ka’angghuy matèḍung pottrana.
Bu’ Ilyas : “(nyorot-nyandher sambi usaha ka’angghuy matèḍung ana’na,
tapè ana’na ta’ enḍâ’ tèḍung, tangèsa sajân ranyèng)Pa’…, Pa’.”
Pa’ Ilyas : “Iyâ bâḍâ apa Lè’ mè’ to-katowan?”
Bu’ Ilyas : “Ḍâ’ râmma rèya Pa’, kacongnga mè’ pas nangès malolo, lo’
ghellem tèḍung.”
Pa’ Ilyas : “Pola kèng ojâng, jhâjhâl engko’ sè ngembhâna.”
Bu’ Ilyas : “Iya’ Pa’..( sambi masra’aghi ana’na ).”
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 60
Pa’ Ilyas : “Tèḍung Cong, lalla ḍung- tèḍung Na’, satèya la malem.”
Bu’ Ilyas : “Mè’ pagghun nangès Pa’? Maju sambi kalowar tako’ kèng sowap.
Pa’ Ilyas : “Iyâ maju Lè’… (lajhu sè kaḍuwâ paḍâ toron ḍâri pangghung
sambi ngeppay ana’na).”
Lèma bellâs taon sa’amponna Pa’ Ilyas sareng rajina rabu kalabân abhakta pottrana
sè kaḍuwâ. Pottrana sè ḍhimèn ghi’ bhâji’ samangkèn ampon sajân dhibâsa tor
ampon ngaghungè alè’ binè’ sè anyama Mirna. (katengal Pa’ Ilyas kaleressan ngèbâ
lanḍu’, ropana bhuru molè ḍâri sabâ).
Bu’ Ilyas : “Pa’, na’-kana’ ella para’ dhibâsa’a kabbhi, seḍḍheng sèngko’ bân’
sèḍâ Pa’ ghi’ lo’ anḍi’ pa-apa, pas ḍâ’ râmma rèya Pa’?”
Pa’ Ilyas : “Dhina pasabbhâr ghâllu Lè’. Marèna pas ḍâ’ râmma’a polè jhâ’
rèng kabâḍâ’ânna iya’ paḍâ so rèya. Alako manjhâk wa’ paḍina
kèpa’ kabbhi. Aḍḍo... lo’ tao sè apettha’a polè.”
Bu’ Ilyas : “Lakar iyâ ongghu Pa’, la-mala satèya pa-apa larang kabbhi,
bherrâs larang, cabbhi larang, mènnya’ larang, seḍḍheng na’-
kana’ ce’ dhujânna ajhâjhân kabbhi.”
Ruslan : “Èbhu, kaulâ terro nyo’ona obângnga kèng terro mellèya jhâjhân”.
Bu’ Ilyas : “Apa na’, mènta’a pèssè? Ellu’ ghâllu ghi’ atanya’a ka bâpa’na
mè’ pola anḍi’ pèssè… Pa’ ḍâ’ râmma pa’, apa ba’naanḍi’ pessè
Pa’?”
Pa’ Ilyas : “Ellu’ ghâllu ghi’ ètègghuwâ lè’ pola mè’ bâḍâ. (sambi aghellu ka
kanthong calanana) aḍu... ya’ bâḍâ lè’, tapè ghun karè sapolo
èbu, taḍâ’polè!”
Bu’ Ilyas : “Tapè sè èkabelliyâ bherrâs ḍâgghi’ Pa’ ponapa bâḍâ?”
Pa’ Ilyas : “Ella dhina lè’ nèser kacongnga jârèya dhuli bâghi pèssèna,
parkara sè èkakana ghâmpang.Rowwa’ jhâghung ghi’ bânnya’ è
mengkang.
Bu’ Ilyas : “Lakar iyâ ongghu Pa’, dhina sèngko’ bân sèḍâ Pa’ sennengngan
ngakan nasè’ jhâghung.
Katello na’ kana’ ngangoḍâdhân ongghâ ka attas pangghung kalabân gâ’-magâgâ’
sambi apokpak mècè’ Hp-na.
Angga :”Aḍḍu... ḍâ’râmma ca tang facebook mè’ lo’ ghellem bisa?”
Dulla :”Iyâ maskè dhâlâ colpak kabbhi sè èpècè’ lo’ kèra bisa mon taḍâ’
pulsana.”
Coker :Iyâ lakar ca..., jhâ’ rèng mon ngèssè’è pulsa sataon sakalèyan,
pantes lo’ ghellem bisa.
Angga : “Lo’ bisa ca... tang pulsa satèya ghi’ akarè satos èbu … mon lo’
parcajâ iyâ’ tèngghu dhibi’ .”
61 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Dulla : “(Sambi ngala’ Hp-na Angga ngèḍingngaghi sowarana operator)
aḍuiyâ ongghu, mè’cè’ bânnya’na Ga.Mon bâriyâ bâ’na bânya’
pèsèna.
Angga : “Iyâ mon lo’ toman ngèssè’è pulsa jhâ’ ko-mangako kana’, enjhâ’
ḍâ’ râmma kana’ tang facebook mè’ pagghun lo’ ghellem bisa,
ènghalè sèngko’ agher amaènna facebook bi’ tang ca-kanca. Aḍu
ḍâ’ râmma rèya… (ènalèka na’-kana’ jârèya rèpot kalabân Hp-na,
ḍâri jhâu Dulla ngabâs Ruslan ḍâteng).”
Dulla : “Hei Ruslan… Iya’ ḍâ’ ḍinna’ …!”
Ruslan : “Bâḍâ apa ca?”
Dulla : “Enjâ’ kèng sèḍâ ma’ lè apo-campo so kita-kita rèya. Ma’lè lo’
ekoca’ kurang pergaulan. O... iyâ dhuli kennallaghi tang ca-
kanca.... sè gântheng rèya ènyamaè ANGGA, mon sè gâgâ’
rèya ènyamaè COKER” .(na’-kana’ jârèya paḍâ salèngasalaman).”
Ruslan : “O iyâ, bâḍâ apa mè’ èpècè’ malolo Hp-na kana’ “?
Angga : “Bânnè Rus, arèya ènyamaè parappa’naamaèn facebook”.
Ruslan : “Apa, nyarè ghânta’ yâ, bâḍâ ghânta’na è ḍâlem Hp-na yâ kana’?
Coker : Bânnè ghânta’ ca… Masa’ ghânta’ bâḍâ è ḍâlem Hp, mon ghânta’
rowa’ bâḍâ è ḍâlem tana ca (sambi adhudhing ka ḍâlem tana)
bânnè ḍinna’... arèya nyamana facebook”…!
Ruslan : “O... facebook, terros facebook jârèya orèng ḍimma kana’ “?
Dulla : “Ḍâ’ iyâ Rus… facebook rèya bânnè nyamana orèng, tapè
nyamana situs internetka’angghuy nyarè kanca sè bânnya’… mon
terro taowa iyâ nèngghu tang anḍi’ “.
(Ruslan ngabâs faceboogghâ Dulla sambi sem-mèsem kadhibi’ân)
Ruslan : “Aḍḍu...Ella iyâ lèbur bro… sèngko’ terro amaenna facebook kèya
mon ḍâ’ iyâ.. rèya’ dhuli tang Hp daftarraghi”.
(Ruslan makalowar Hp blutuddhâ èpaaktip bân aberri’ ka Dulla
kalabân Spontan, kana’ jârèya aghellâ’ ḍâ’ Hp blutuddhâ Ruslan
kasebbhut).
Angga : “Hp apa jârèya Rus ? Hp-na sèḍâ jârèya HP kona, èghâbâyâ
apa?”
Coker : “Iyâ, jârèyaHp la matè taonna, alias kadhingghâlân seppor!”
Dulla : “Mon èghâbây facebookjârèyalo’ bisa Rus.”
Ruslan : “Aḍu... Engko’ cè’ toḍussâ ka ca-kanca. Hp-na na’-kana’ pan-
mapan kakabbhi, seḍḍeng tang Hp la kona kaḍi’ rèya.
Ella satèya engko’ kodhu mènta Hp sè bhâghus ka embu’, ma’ lè
lo’ kalabi’ anḍi’na ca-kanca sè laèn (Kana’ jârèya acaca kadhibi’
sambi toronon-laonan ḍâri pangghung kalabân akantha semmo
toḍus).
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 62
Angga : “Hè… ḍâ’ ḍimma’a Ruslan mè’ lajhu nyèngghâ … maju kanca kita
ajhâlân polè.”
“ Èmadhurâ’aghi sareng M. Hafid Effendy”
a. Èyatorè maos Patètèteks è attas kantos sampèyan ngaghâli
ponapa sè ènyamaè drama panèka. Ngèrèng jhârbâ’aghi polè
ponapa sè èmaksod drama panèka kalabân ngangghuy bhâsana
sampèyan dhibi’!
b. Èyatorè maos Patètè teks drama è attas kantos sampèyan
ngaghâli èssèna lajhu sarè ca’-oca’ sè malarat tor jhârbâ’aghi
artèna kalabân nyarè è ḍâlem kamus Bhâsa Madhurâ!
c. Èyatorè maos Patètèteksdrama è attas kantos sampèyan
ngaghâli èssèna lajhu analisis bâgiyân-bâgiyân intrinsik èssèna
teks drama è attas sè abhul-ombul “Orèng Ta’ Anḍi’. Bâgiyân
intrinsik kasebbhut èantarana; tema, plot/alur, setting,
penokohan, amanat, sareng sudutpandang!
d. Èyatorè lampa’aghi drama è aḍâ’na kellas akor sareng
onḍhâghânna bhâsa sè bâḍâ neng teksdrama “Orèng Ta’ Anḍi’ “,
Salastarèna panèka kanca sè laèn nyangghemmè!
e. Salastarèna sampèyan maos teks drama kalabân talètè. Èyatorè
abhâḍhi rengkessanna carètana drama kasebbhut kalabân
aghuna’aghi bhâsana dhibi’!
Pakon 1.1
Pakon 1.2
Pakon 1.4
Pakon 1.5
Pakon 1.3
63 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
2. Lalampa’an
Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli ragam bhâsa
lèsan teks drama. sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon
èsaḍiyâ’aghi è bâbâ panèka sopajâ maghâmpang è ḍâlem nantowaghi
ragam bhâsa lèsan teksdrama.
Macemma bhâsa lèsan aropa’aghi sèttong cara abu-ḍhâbu kalabân
pan-saponapan orèng sè anglèbâdhi parènta lèsan akadhi pakakas
pangocabhân kalabân sèttong bâgiyân, èngghi panèka carana alafallaghi
ḍâlem abu-ḍhâbu, tata bhâsa sareng ca’-oca’ sè asambhung sareng
kabâḍâ’ân tor bâkto kantos bisa abhânto ka’angghuy paham mènorot
sakobhengnga pènotor. È ḍâlem macemma bhâsa lèsan, èngghi panèka
èpantha dhâddhi ḍuwâ’ macem:
1. Ragam bahasa lisan formal atau standart, èngghi panèka macemma bhâsa
sè èghuna’aghi ka’angghuy abu-ḍhâbu oca’ sareng tata bhâsana tor carana
maḍâpa’ èyakorraghi sareng sakobhengnga è ka’ḍimma kita bâḍâ.
Conto ḍâri sèttong macemma bhâsa lisan, èngghi panèka: ènalèka orèng
apiḍato otabâ aparèng ḍhâ-ḍhâbuwân, ènalèka abu-ḍhâbu è kellas,
musyawarah, khotbâ, sareng salaènna.
2. Ragam bahasa lisan nonformal atau nonstandard
È ḍâlem macemma bhâsa lèsan panèka, pènotor bisa amanfa’attaghi
tèngghi mabâna sowara otabâ tekkeddhânna sowara, aobâna salèra,
ghulina tanang (gestur), otabâ isyaratka’angghuy abu-ḍhâbu maḍâpa’
pessen.
Cèrè macemma bhâsa lèsan
o È ḍâlem ator-cator, orèng èyarep bisa tapangghi jhujhuk kalabân orèng sè
laèn è ḍâlem ḍhâ- kanḍhâ otabâberkomunikasi ḍhep-aḍhebbhân
o Ta’ tapèngkot sareng èjhâ’ânna bhâsa, namong tasambhung sareng
kabâḍâ’ân è ḍâlem ḍhâ- kanḍhâkabiyasa’anna rè-saarèna akor sareng
kabâḍâ’ân.
o Okarana ḍâ’-panḍâ’ ḍâlem ḍon-janḍon.
o Okarana serrèng ghâ’-pegghâ’ tor ta’ jhângkep
Conto: Ongrodhânna nantowaghi bhâsa lèsan
o sampèyan sè mamolan kodhu nalèktèghi ca’-oca’ sè èyangghep ta’ formal.
B. Mengidentifikasi Ragam Bahasa Lisan dalam Teks Bermain Peran
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 64
o sampèyan kodhu nantowaghi okara sè ḍâ’-panḍâ’, manabi formal bhâsana
bisa èsambhât formal (saè tor lerres), manabi bhâsana korang saè tor
lerres, panèka èsambhât bhâsa lèsan sè nonformal.Conto:
Carana ngaghâli ragam bahasa lisan è ḍâlem teks drama, panjhennengngan
bisa nalèktèghi tokèlan drama è bâbâ panèka.Saterrossèpon Pangèran
Secoadiningrat adhikanan :
P. Secoadiningrat II : Pongghâbâ…, “ (ca’èpon P. Secoadiningrat
Kalabân sowara ranyèng).
Pongghâbâ : Bâḍâ ponapa sè Moljâ !
P. Secoadiningrat II : Dhuliyân olok Tabib!
Pongghâbâ : Èngghi sè Moljâ “
Mènorot tokèlan è attas, ampon moḍḍhâ neng okara sè aghâris bâbâ.
Ponapa sè èsambhât macemma bhâsa lèsan sè aghânḍhu’ nonformal. Sabâb
tokèlan drama kasebbhut aghânḍhu’ oca’ sè intonasi èpon bhidhâ sareng sè
ampon ḍhâ- kanḍhâ sè samasthèna. Akadhi ḍhâbuna P. Secoadiningrat ḍâ’
pongghâbâna: “Dhuliyân ngolok Tabib!. Parènta sè aghânḍu’ pakon nanḍhâ’âghi
tekkedhânna oca’ tèngghi bânnè kalabân sowara mabâ. Mèlana ragam bahasa
lisan kasebbhut èsambhât okaraminor.
Maos Patètè!
PANGERAN SECOADININGRAT II
Ghâmbhâr: 3.2 Drama Madhurâ
Sumber:Metthèk ḍâri https://www.google.com/search=gambar+drama+madura
Pangeran Secoadiningrat II anèka sareng sapopona èbhuna sè asmana Dewi
Sarini, lajhu ngaghungè pottra binè’ anyama Saini kalabân nyama jhuluk. Radhin
AjuPottrè Konèng, amarghâ kolè’na konèng ngamennyor. Pottrè Konèng tombu
65 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
jhurbhu dhâddhi orèng binè’ sè raddhin tèngkapolana (P. Secoadiningrat II
nyemma’ ḍâ’ Pottrè Konèng sè parappa’na alèngghi neng taman).
P. Secoadiningrat II : “Tang ana’….., apa sè èkalako bâ’na?, arapa ma’ ce’
Kominagghâ.
Pottrè Konèng : “Rama …, saporana sadhâjâna kacangkolangan abdhina
sè ta’ bisa matekka hajhât pa-ponapa sè èkasokanè Rama.
(Ca’èpon Pottrè Konèng kalabân sowara alos).”
P. Secoadiningrat II :”Aḍhâsar apa bâ’na ngoca’ paḍâ moso jârèya?.
(Kadhâddhiyân panèka ampon kalampan abit sè akhèrra Pottrè Konèng amèt ḍâ’
Rama tor èbhuna ka’angghuy atapa neng Ghuwâ Pajhuḍḍhân).
Pottrè Konèng : “Rama…, abdina nyo’on kalabân bellâs kanèserrè
abdhina.” Abdhina atapa’aneng Ghuwâ Pajhuḍḍhân
(Sa’amponna na-ngarèna tor èbhâng-tèmbhâng akhèrra orèng seppona Pottre
Konèng ngèdhinè kalabân syarat èbhârengngè sareng kabulâna).
P. Secoadiningrat II : “Kèbâ kabulâna bâ’na!”
Pottrè Konèng : “Èngghi Rama.”
Ebhuna : “Tè-ngatè Na’.(Ebhuna kobâter dâ’ Pottrè Konèng)
(Pottrè Konèng mangkat adhina’aghi karaton nojjhu ghuwâ Pajuḍḍhân. Pottrè
Konèng ajhâlânè masa patapa’anna kalabân ta’ ngakan, ta’ ngènom, tor ta’ tèḍung.
È sèttong arè tangghâl pa’ bhellâs Pottrè Konèng tatèḍung, sè è ḍâlem tèḍungnga
ghi’ bhuru Pottrè Konèng atemmo moso orèng lakè’ ngoḍâ sè gântheng tor gâgâ’).
Pottrè Konèng : “Sapa bâ’na?.”
Adi poday : “Sèngko’ Adi Poday.”
(Ta’ sabetara abiddhâ, Pottrè Konèng abâli ka karaton kalabân èyèrèngngè
kabulâna. Bit- abit,Bâḍâ sèttong kajunèlan ḍâ’ Pottrè Konèng, iyâ arèya, neng
tabu’na sajân rajâ. Nalèkana abhâreng èbhuna bân Pongghâbâna sè parappa’na
lân-jhâlânan neng taman, kalabân dhâdhâghânPottrè Konèng modhâr).
Ebhuna : “Na’, arapa bâ’na? Apa bâ’na sakè’ ?”
Pottrè Konèng : “Ta’ onèng èbhu ! Abdhina ta’ onèng aponapa.”
(Ebhuna abhâkta Pottrè Konèng sè kalerresan èghidhing sareng kabulâna nojjhu
ḍâ’ kamarra).
P. Secoadiningrat II : “Bâḍâ apa? “ (Pètanyana jhughân ghetton)
Ebhuna : “Abdhina korang onèng !”
Saterrossèpon P. Secoadiningrat ngolok Pongghâbâna :
P. Secoadiningrat : “Pongghâbâ…, “ ca’èpon P. Secoadiningrat kalabân
sowara
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 66
ranyèng.”
Pongghâbâ : “Bâḍâ ponapa sè Moljâ !
P. Secoadiningrat : “Ceppet olok tabib.”
Pongghâbâ : “Èngghi sè Moljâ “
Saellana abit aḍântè’, akhèrra tabibbhâ ḍâteng.
Tabib : “Bâḍâ ponapa ajunan adhikanè abdhina ? Ca’èpon tabib
P. Secoadiningrat : “Sèngko’ mènta’a tolong parèksa’aghi Pottrè Konèng “
Tabib : “Èngghi sè Moljâ !”
Tabib èdhikanèka’angghuy marèksa Pottrè Konèng
Ebhuna : “Kadhiponapa kabâḍâ’ânna ana’ Kaulâ, Tabib” Pètanyana
Ebhuna
Tabib : “Saporana sè Moljâ Ebhuna, saèstona Ebhuna ta’
Songkan,tapè parappa’na kabâḍâ’ân bhubhut.”
P. Secoadiningrat : “Pottrè Konèng …!! Apa sè èkalako bâ’na?! Bâ’na ella
aghâbây aib pokpara sè rajâ, iyâ arèya bâ’na ella
nganḍung è lowar nèka. Bân ella marosak nyamana
kalowarga. Ca’èpon Pangèran P. Secoadiningrat.”
Bân samarèna arosak nyama bhâghussâ Keraton panèka”.
Ca’èpon Pangeran Saccadiningrat.
Pottrè Konèng : “Ponapa !!!... Nganḍung ? Bhunten, ta’ maso’ akal Rama!
abdhina ta’ angrasa ngalakonè (aghili aèng mata)”
P. Secoadiningrat : “Apa Ca’na bâ’na ?, ceppet mangkat ḍâri karajhâ’ân arèya
!!! ca’na Ghir-maghighir” sèngko’ ta’ terro ngabâssâ ana’
poto .
Ebhuna : “Ampon ajjhâ’ angen-angen sè paḍâ moljâ, Pottrè ponapa
ana’ kodhu èyojuk ?”
P. Secoadiningrat :”Ḍiyem !! ajjhâ’ mon ana’ rowa !! jarèya ella aghâbây kèya
toḍus.”
Pongghâbâ :”Tapè sè Moljâ ?”
P. Secoadiningrat :“Ceppett !! Apa bâ’na kèya terro èyojughâ ḍâri
kennengngan rèya?. “Lajhu najhâ’ tanangnga Pottrè
Konèng kalabân paksa, maju noro’ Pottrè Konèng.
Pottrè Konèng : “Bhunten Rama ! Bhunten “
P. Secoadiningrat : “Ḍiyem !! Ceppet nyèngghâ bâ’na :”
***
Sajjhegghâ èyojuk ḍâri karajhâ’ân Pottrè Konèng sè ngennengngè bengko
abhâreng kabulâna sampè’ ia ana’na bhâbhâr. Lajhu Pottrè Konèng nyoro kabulâna
ka’angghuy mowang ana’ kasebbhut.
Pottrè Konèng : “Sèngko’ sanget senneng bân nèser ka ana’, saporana
67 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
èbhu !” ca’èpon Pottrè Konèng.”
Kabulâ : “Pottrè…, ampon Pottrè ! “ ca’èpon”.
Pottrè Konèng : “Bu’-embhân! Sèngko’ ta’ tèghâ ngallè bhâji’ rèya, bân apa
arèya cara sè palèng bhâghus.” Ca’èpon sang Pottrè
ajhârbâ’aghi.
Kabulâ : “Ponapa maksoddhâ towan Pottrè?” pètanyana bu’-
embhân kalabânatè sè ghetton.”
Pottrè Konèng : “Sabâ’ tang ana’ jârèya neng kennengngan sè jhâu ḍâri
aman. Ca’na sang Pottrè. Kakobâtèranna.”
Kabulâ : “Èngghi Towan Pottrè abdhina poron alampa’aghi
sadhâjâna pangaterro towan Pottrè tor ka’angghuy
kasalameddhânna
towan Pottrè. Jâwâbbhâ bu’-embhân.”
Kalabân atè sè sanget berrâ’ tor ètoro’ènyapcabbhâ aèng socana sang pottrè
masra’aghi bhâji’ kasebbhut ḍâ’ ka bu’-embhân. Maka mangkaddhâ bu’-embhân ka
alas tor nyabâ’ bhâji’ kasebbhut neng kennengngan sè ella èyangghep aman. Bhâji’
kasebbhut è sabâ’ è bâbâna ka’ bhungka’an sè naong bân è totobhi kalabân un-
ḍâunan, saellana alampa’aghi pakon jârèya. Maka kabulâ abâli ḍâ’ ka karaton.
***
Saponapa taon ka bingkèng arè neng karaton P. Secoadiningrat abhâḍhi
parjhânjiyân sè èyomommaghi ḍâ’ sakabbhina maghârsarè Songennep.
P. Secoadiningrat :”Pasèra sè bisa makala Dempo Abâng ḍâgghi’ bhâkal
èyangkat dhâddhiRato neng Karaton panèka.”
Ngèḍingngaghi jhânjhi P. Secoadiningrat, bânnya’ ngangoḍâdhân sè nyacak
ka’angghuy ènalèka dempo bânnya’ para Ngangoḍâdhân sè taḍâ’ sala sèttong sè
bisa makala, ènalèka bâḍâ kadhâddhiyân perrang Jokotole ḍâteng ka’angghuy
abhânto P. Secoadiningratka’angghuy makala Dempo Abâng.
Dempo abâng : “Sapa bâ’na na’-kana’ ngoḍâ ! jhâ’ noro’ acampor!”ca’na
Dempo Abâng dhuka.”
Jokotole : “Ajjhâ’ bânnya’ caca ! Aḍhebbhi sèngko’” Ca’na Jokotole
Jokotole sambi alabân.”
Paperranganna kalampan antarana Jokotole sareng Dempo Abâng sè lajhu Jokotole
èyangghep mennang ḍâlem paperrangan. P. Secoadiningrat senneng ngabâs bân
ngolok Jokotole ka’angghuy masemma’.
P. Secoadiningrat :”Sapa nyamana bâ’na kana’ sè ngoḍâ! “ ca’na P.
Secoadiningrat
Joko tole :”Sembhâna ḍâ’ sè moljâ, nyama kaulâ Jokotolè “ sambi
nyongkem.
P. Secoadiningrat :”Asabâb bâ’na tekka makala Dempo abâng, maka bâ’na
èyangkat èpadhâddhiRato neng Karaton arèya.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 68
Ghi’ ta’ sempat ajâwâb, lajhu Mpu kelleng rabu.
Mpu kelleng : “Saporana abdhina sè moljâ, amarghâ lancang rok-ngèrok
sè Moljâ”. Ca’na Mpu kelleng sacara dhâdhâghân.
Jokotole : “Rama….” Ca’na Jokotole kalabân rassa takerjhât.
P. Secoadiningrat : “Ponapa ka’ ḍissa Ramana ?” Pètanyana ḍâ’ Joko tolè
Joko tole : “Èngghi sè Moljâ”
P. Secoadiningrat : “Pottrana sanget hèbat “ Ca’na P. Secoadiningrat kalabân
mojhi.”
Mpu kelleng : “Mator sakalangkong sè Moljâ. Sè Moljâ saèstona abdhina
bâḍâ sè parloèyatorraghiyâ!“
P. Secoadiningrat : “Apa sè èkoca’aghiyâ? “
Mpu kelleng : “Saèstona abdhina bânnè orèng towana Joko. Orèng towa
Jokotole sè lerres ènggghi panèka…... “ Ca’na Mpu kelleng
kalabân ngètèk, Nerrossaghi cap-ocabhânna “ Sè Moljâ,
Jokotole èngghi panèka pottrana sè moljâ Pottrè
Konèng“.
P. Secoadiningrat : “Ponapa ?, bhenḍer ?” ḍhâbuna P. Cakrdiningrat
pètanyana.”
Mpu kelleng : “Sè Moljâ.”
P. Secoadiningrat : “Mèlana bâ’na rèya tang kompoy Jokotole “ ca’èpon P.
Secoadiningrat ngepkebbhi jokotole.
Jokotolè : “Emba …! “ ḍâlem kepkebbhânna embana
P. Secoadiningrat : ”Satèya è ḍimma tang ana’ sè anyama Pottrè Konèng ? “
Pètanyana P. Secoadiningrat ḍâ’ Mpu kelleng
Laju Pottrè Konèng ḍâteng asareng Ebhuna tor
kabulâna.
Pottrè Konèng : “Hamba panèka Rama kaulâ ! “ Ca’na Pottrè Konèng.
P. Secoadiningrat : “Pottrè.”
Jokotole : “Èbhu…”
“Èmadhurâ’aghi sareng M. Hafid Effendy”
a. Èyatorè maos Patètè teks drama è attas kantos sampèyan
ngaghâli èssèna lajhu sarè ca’-oca’ sè malarat tor jhârbâ’aghi
artèna kalabân rembhâk sakanca’an!
Pakon 2.1
69 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
b. Èyatorè panjhennengngan maos teks drama è attas kantos jhârna’,
lajhu tantowaghi ragam bhâsa lèsan ponapa neng teks drama
“Pangèran Cakradingrat III” kalâbân nyerrat tokèlanna!
c. Èyatorè lampa’aghi sareng ghâlimpo’na bâng-sèbâng è aḍâ’na
kellas drama sè abhul-ombhul Pangèran Secoadiningrat III akor
sareng bâbâtegghâ bâng-sèbâng!
d. Èyatorè carèta’aghi èssèna drama sè abhul-ombhul “Pangèran
Secoadiningrat II kalabân aghuna’aghi bhâsana dhibi’ sè saè tor
sè lerres!
e. Èyatorè carèta’aghi pessen sè bâḍâ neng drama sè abhul-ombhul
“Pangèran Secoadiningrat III kalabân aghuna’aghi bhâsa èngghi
bhunten! Salastarèna kancana nyarèta’aghi, kanca sè laèn
nyangghemmè!
f. Saalastarèna sampèyan nyarèta’aghi pessen sè bâḍâ neng ḍâlem
teks drama kasebbhut. Èyatorè sampèyan rembhâk sareng
sakanca’an bhâb sè akor sareng tokoh/ penokohan sè bâḍâ neng
teks drama “ Pangèran Secoadiningrat III”. Ghâlimpo’ sè laèn
nyangghemmè!
3. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi abhâk-
rembhâk bhâb teks èssèna drama. Kodhu èkaghâli saè bhâb ponapa sè
C. Mendiskusikan Teks Drama
Pakon 2.3
Pakon 2.4
Pakon 2.5
Pakon 2.6
Pakon 2.3
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 70
èmaksod abhâk-rembhâk. È bâbâ panèka aropa’aghi jhâjhârbâ’ânna abhâk-
rembhâk sareng atoran tartèbbhâ lalampa’an ḍâlem abhâk-rembhâk.
Oca’ abhâk-rembhâk asallèpon ḍâri oca’ discussus (Latin) oca’
laènna abhâk-rembhâk. Abhâk-rembhâk aghânḍhu’ tojjhuwân ka’angghuy
ngaollè pemahaman sè lebbi saè parkara kadhâddhiyân ka’angghuy aparèng
pètodhu sè saè ka’angghuy kamofakadhân. Abhâk-rembhâk aropa’aghi sala
sèttong bujhud komunikasi duaarah sè aropa bujhud ka’angghuy salèng
aparèng pamangghi akor sareng parkara sè èkarembhâk ka’angghuy
mangghi’i kamofakadhân anglèbâdhi musyawarah.
Tojjhuwânna Abhâk-Rembhâk
1. Ka’angghuy ngaollè pamangghi bhâb sè alalabânan sareng pamangghi
sè aghânḍhu’ papaḍâna.
2. Mabâḍâ kamofakadhân.
3. Ka’angghuy ngaollè kamofakadhân ḍâlem sèttong pokpara.
4. Ka’angghuy ngaollè pangajhârân ḍâri orèng laèn sè bânnya’ aghânḍhu’
kadhâddhiyân.
5. Ngollè’è pamangghina orèng laèn.
6. Ngusullaghi pamangghi bi’-dhibi’ ka’angghuy èyuji lerres ponapa bhunten
kadhâddhiyânna.
Sè kabhubbhuwân ḍâlem lalampa’an abhâk-rembhâk
1. Moderator : Sè nyeppowè abhâk-rembhâk, pakonnèpon
ka’angghuymokka’, ngator jhâlânna abhâk-rembhâk,
maghâlimpo’ pètanya ḍâri audience, sareng marèngkes
sadhâjânajâwâbhân ḍâri sè aparèng jhâjhârbâ’ân
(narasumber).
2. Sè noro’ abhâk-rembhâ (audience): ghâlimpo’ otabâ ellit sè ngèrèng
abhâk-rembhâk, pakonnèpon ka’angghuy mèyarsa’aghi
jhâjhârbâ’ânna narasumber, aparèng pètanya, sareng
nyangghemmè pamangghina ghâlimpo’ laèn.
4. Tokang catehet (Notulèn): tokang cathet otabâ jhurtolès. Pakonnèpon
ka’angghuy nyerrat sadhâjâna pètanya, jâwâbhân, tor
rèngkessanna è ḍâlem abhâk-rembhâk.
4. Narasumber/penyaji : sè ngatorraghi jhâjhârbâ’an sè parlo èkarembhâk.
Kabhubbhuwân pakon ka’angghuy aparèng jhâjhârbâ’ân
sareng ajâwâb pètanyana audience.
Carana alampa’aghi abhâk-rembhâk è ḍâlem kellas:
È ḍâlem alampa’aghi dikusi (bhâk-rembhâk) kalabân aghâlimpo’, bâḍâ pan-
saponapan ghâlimpo’ sè salèng aparèng pamangghi akor sareng bhâb sè
èkarembhâk nojjhu kamofakadhân ka’angghuy nyarè pamangghi sè langkong
71 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
saè. Akadhi carana abu-ḍhâbu è ḍâlem abhâk-rembhâk, kodhuna; aghuna’aghi
bhâsa sè saè tor sè lerres sareng maso’ akkal, ta’ mabi pegghel otabâ tombu
pamangghi jhubâ’ è ḍâlem abu-ḍhâbu, ta’ mabi mamabâ orèng laèn è ḍâlem abu-
ḍhâbu, tor è ḍâlem abu-ḍhâbu kodhu aparèng pamangghi sè saè. Salaèn ḍâri
panèka, ca’-oca’ sè parlo èghâli ka’angghuy èghuna’aghi ḍâlem nyangghemmè
pamangghina orèng laèn akadhi; oca’ korang saroju’, pamangghina parlo
ètalèktèghi polè, abdhina korang narèma pamangghina, pamangghina korang akor
sareng sè èkarembhâk, mè’ pola bâḍâ pamangghi sè laèn, sareng salaènna.
È bâbâ panèka aropa’aghi contona ca’-oca’ sè bisa èghuna’aghi ka’angghuy narèma
pamangghina orèng laèn ḍâlem abhâk-rembhâk:
1. Pamangghina sampèyan ampon akor sareng pamangghina sè laèn.
2. Kaulâ saroju’.
3. Pamangghina sampèyan cè’ saèna.
4. Pamangghina sampèyan obyektif.
5. Pamangghina sampèyan aropa’aghi cara sè saè.
a. Èyatorè sampèyan maos Patètè teks drama sè abhul-ombhul
“Pangèran Secoadiningrat III” , lajhu karembhâk sareng kanca
sabângkuna ka’angghuy nyarè ca’-oca sè malarat tor jhârbâ’âghi
artèna kalabân nyarè neng kamus bhâsa Madhurâ!
b. Èyatorè sampèyan abhâḍhi okara kalabân aghuna’aghi ca’-oca’ sè
ampon èjhârbâ’aghi kasebbhut mènorot bhâsana sampèyan dhibi’!
c. Èyatorè sampèyan aghâlimpo’, bâng sèbângnga palèng sakonè’
tello orèng. Salastarèna aghâlimpo’. Sala sèttong ghâlimpo’ majhu
ka aḍâ’na kellas ka’angghuy ajhârbâ’aghi èssèna teks drama
Pangèran Secoadiningrat III sè akor sareng bâgiyân intrinsik sè
bâḍâ è ḍâlem drama kasebbhut!
Pakon 3.1
Pakon 3.2
Pakon 3.3
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 72
d. Salastarèna èkarembhâk èssèna teks drama sè abhul-ombhul
“Pangèran Secoadiningrat III”, ghâlimpo’ sè laèn nyangghemmè
kalabân anyata’aghi saroju’ ponapa bhunten ḍâ’ paponapa sè
ampon èkarembhâk?
4. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi pakon
mengungkapkan isi naskah, sampèyan kodhu ngaghâli saè bâgiyân-bâgiyân sè
bâḍâ è ḍâlem teks drama.
Sabellunna ngalakonè panglako sè bâḍâ neng drama, lalampa’an sè
kabidhân sè parlo èkalako èngghi panèka maos tor ngaghâli èssèna teks drama.
Teks drama èngghi panèka karangan otabâ tolèsan sè aèssè ma-nyamana
panglako, ḍhâ-kanḍhâ sè èḍhâbuwâghi, latar pangghung sè èkabhuto, sareng
pakakas sè laèn akadhi (kostum, lighting, sareng tabbhuwân sè ngèrèngè).
Ḍâlem teks drama, sè èyotama’aghi èngghi panèka tèngka pola (acting)
sareng (ḍhâ-kanḍhâ) otabâ kanḍhâna para tokoh/panglako. Kantos sè
ngoladhipaham ḍâ’ sakabbhina èssèna carèta sè èlampa’aghi neng atas
pangghung. Pramèla ḍâri panèka, kalakowan maca teks drama èkalako kantos
bisa èkobâsanè teks drama sè bhâkal èlampa’aghiyâ.
Ḍâlem teks drama sè parlo èkaghâli saè èngghi panèka sen-pessen sareng
nèlay-nèlay sè èkalako sareng panglako-panglako (tokoh). È ḍâlem alakonnaghi
sen-pessen sareng nèlay-nèlay kasebbhut, panglako (tokoh) bhâkal akanthè’
ḍâlem pokpara (konflik) sè alalabânan. Dhâddhi sè parlo èmaos tor èpahamè
èngghi panèka kanthè’anna kadhâddhiyân sè andhâddhiyâghi tombuna carèta
sareng pokpara (konflik-konflik) sè taghântong neng ḍâlem teks.
Conto: Carana Memahami Drama: Ngèrèng maos Patètè!
Maryam bân Samsul :” Assalamu’alaikum Pa’!”
Kapala Sekolah : “Wa’alaikum salam !”
Maryam : “Saporana Pa’, abdhina morèd kellas tello’ pa’, maksod
sareng tojjhuwân terro apètanya’a parkara Ujiân
Nasional sè ampon kalampan sabbhân taon
sakalèyan. Kadhiponapa manabi èpataḍâ’ Unas Pa’,
mènorot ajunan kadhiponapa?”
D. Mengungkapkan Isi Naskah
Pakon 3.4
73 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Kapala Sekolah :”Mon èpataḍâ’ Unas, bhân-sabbhân sakola’an sa
Indonèsia ta’ bisa èyokor kamampowanna, sabâb Unas
jârèya ka’angghuy nantowaghi mampo enjâ’na morèd è
ḍâlem ngobâsanè pangajhârân. Mèlana naghârâ lajhu
mabâḍâ katantowan kalabân mabâḍâ Unas.
Samsul :“Aponapa Pa’, ma’ sabbhân taon nèlay Unas ka’ḍinto
sajân tèngghi katantowannèpon ?”
Kepala Sekolah : “Sabâb noro’è kabâḍâân è naghârâ kita bân nèlay sè
èpadhâddhi pandhuman jârèya tantona èpotos saellana
èpangghi hasèl Unas sabellunna. Tantona sè motos
jârèya Bapa’-bapa’ kita ḍâri mentri pendidikan tor
salaènna. Dhâddhi bhân-sabbhân sakolaan kodhu atoro’
pato !”
Maryam :”Kadhiponapa mènorot pamangghièpon Bapa’ manabi
Unas èoba UAS Pa’ “?
Kepala Sekolah :”Iyâ sèngko’ rèya sala sèttong pongghâbâna pamarènta
sè wâjib ngalampaaghi parèntana. Bân sèngko’ dhibi’ yâ
satuju Na’, sabâb kalabân bâḍâna Unas rèya bisa
ètemmo ghân ḍimma tèngghi mabâna pangajhârân sè
bâḍâ è Indonèsia. Lamon ta’ kantha jârèya bârâmma
carana nantowaghi pendidikan rèya majhu otabâ enjâ’na.
Dhinèng UAS, jârèya ka’angghuy ngokor pangajhârân sè
bâḍâ è kabupatèn . Mèlana beccè’na bâ’na ajhâr kalabân
tarongghu sopajâ bâ’na dhâddhi orèng Indonèsia sè
aghuna mongghu ḍâ’ naghârâna bân bhângsana !”
Bu Guru : “Arapa bâ’na Cong mè’ atanya unas mon èpataḍâ’â?”
Samsul : “Bhunten Bu, namong terro èpataḍâ’â, sopajâ ta’
malengleng ka pèkkèran”.
Bu Guru : “ Iyâ mon katantowan ḍâri pamarènta ta’ ghâmpang
èpataḍâ’ na’, dhina rapa, maju paḍâ ajhâr bâ’na
kakabbhi sopajâ tammat kalabân hasèl sè bhâghus!”
Maryam bân Samsul :”Èngghi mator sakalangkong Pa’ tor èbhu, moghâ
dhâddhiyâ tambânâ pangaonèngan !”
Kepala Sekolah :”Iyâ paḍâ sakalangkong na’. Mara sèngko’ nolongana
adua’ moghâ è kaollèya ngen-angenna bâ’na kabbhi !”
Mènorot tokèlan drama è attas, sampèyan kodhu bisa ngaghâli èssèna kalabân aghuna’aghi cara-cara è bâbâ panèka: carana ngaghâli èssèna teks drama, sampèyan kodhu:
a. maos teks Patètè kalabân èli-bâli;
b. nyarè pokedhânna okara è ḍâlem teks drama;
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 74
c. nyarè okara sè andhâddhiyâghi pokpara è ḍâlem teks;
d. tantowaghi jhâlânna carèta kalabân saè.
“Lakè Lako Loka”
Pangkèng petteng calèmodhân. Monyèna kèbân bhit-sambhidhân.
Dhâmar dhep-keddhebbhân è paddhuna pangkèng oḍi’ lè’-mellè’. Èsolet bâbinè’
koros ngangghuy pangepplo’. Dhâmar sè nalpè’ è tabing lajhu èkala’. Ètampa èkèbâ
ka tengnga’an. Ka tengnga’anna kennengnganna mèjâ bân korsè seppè ghun coma
èsaksèè dhâlubângnga buku apek car-kalacèr. Bâbinè’ koros sè ghi’ abâk ngoḍâ pas
nyandher ka tomppo’anna dhâlubângnga buku. Èkaot mèlè sè car-kalacèr. Ètompo’
èyajhum neng attas mèja.
Sumber: http://sosbud.kompasiana.com/2011/07/30/ludruk-karya-budaya-launching-lakon-baru/
Ghâmbhâr: 3.3 Lalampa’an Drama
Umma : (È paddhu bâgiyân kacèr. Nyekketbingkèng, nanḍhâ’aghi mamabâ
martabaddhâ ana’na sè èkoca’ ta’ toro’ oca’)
”Kan iyâ apa ca’na engko’, Bhing, mon nyarè lakè jhâ’ bân-
sarombân. Jhâ’ kor nemmo pas mènta kabin. Tèngghu ghâllu mè’
ta’ kasta.
Isa : “Bu, ampon ta’ kèngèng kadhi Pa’ḍinto. Pa’ Mas’ot ampon dhâddhi
lakè bhâdhân kaulâ. Sossa senneng ampon dhâddhi tarowanna
kaulâ kaḍuwâ’ân.”
Umma : “Taḍâ’ rèng towa tèghâ ngabâs ana’na oḍi’ nyangsara.”
Èyatorè maos Patètè tokèlan teks drama è bâbâ panèka!
75 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Isa : “Kaulâ senneng. Abhâreng Pa’ Mas’ot kaulâ ta’ nyangsara.”
Umma : “Ta’ kellar mellè bherrâs sè èkakanna bhâlâkka Pa’ ghi’ ngoca’ ta’
nyangsara, ngoca’ senneng.”
Isa : “Lapar tabu’ bisa ètangèsè. Lapar atè èkèba matè. Tapè, ta’
manglo, ghi’bânnya’ orèng sè ta’ ngartè.”
Umma : (nyandher abhângon bhâdhân paḍâna cèrèt è semma’na ISA)
“Apa? Engko’ èrèken ta’ ngartè? È jhâman satèya ghi’ bâḍâ ropana
orèng sè acaca atè. Kacaca atè ma’ rajâ otang sampè’ matè mon ta’
alako sabbhân arèna. Kacaca atè mè’ malarat sampè’ matè mon
oḍi’na ta’ negghu’ pèssè.”
Isa : “Pèssè lakar parlo. Sadhâjâ orèng bhuto. Ta’ kajhâbhâna kaulâ
sareng Pa’ Mas’ot. Nangèng, ta’ kèngèng pas madhâddhi obâng
mèmangka tojjhuwân tongghâl ḍâlem oḍi’.”
Umma : “So’ pènter ropana ella bâ’na, Bhing…”
Isa : “Kan panjennengngan sè masakola. Sabellunna asakola, lamba’
rama lako adhungngèng bân panebbhâ è astana sampèyan pas
ḍâpa’ ka pokang manabi kaulâ ta’ asakola.”
Umma : “Tapè oḍi’ pagghun bhuto pèssè. Bhuto dhunnya…”
Isa : “Èngghi lerres. Nangèng, carana ngaollè rajhekkè bâng-sèbângnga
orèng sè ta’ paḍâ.”
Umma : “Apa sè èyarep bâ’na ḍâri Mas’ot? lakona pèra’ nolès rè-saarè. Oḍi’
bân dhâlubâng bukuna. Apa ollèna? Masoghi, apa? Maḍâteng pèssè,
apa?”
Isa : “Oḍi’ panèka pèlèyan. Oḍi’ panèka kasangghubhân. Bânnè
paksa’an.”
Umma : “Bâ’na tao, tèngka sajân bânnya’, kabhutowan oḍi’ tambâ abit
tambâ atompo’. Mon ta’ alako ḍimma ollèya?”
Isa : “Nyatana kaulâ sareng Pa’ Mas’ot oḍi’ kantos samangkèn….
(aghella’)”
Umma : “Lakar iyâ. Tapè ta’ kappra.”
Isa : “Bâli’ nyalèndhâ’â ètèmbhâng kappra tapè sala.”
Umma : “Mon-semmonan, ropana (mandheng kalabân ropa sè palèng ta’
senneng).”
Ḍâri jhâuna sowarana na’-kana’ sajân semma’. Alir-ghilir ḍâteng ḍâri kacèr. Aorak.
Arâk-ḍârâk. Nyorak, pèrak:
ès lilin cabbhi
ayu` bhi
bitthas ngennyer
ayu` nyer
nyerra otang
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 76
ayu` tang
tanggal ennem
ayu` nem
nembhung pètè`
ayu` tè`
tèkos jhuling
ayu` ling
lèngker olar
ayu` lar
lar bârâso
ayu` so
somor topa`
ayu` pa`
pa` salamet
ayu` met
metto talè
ayu` lè
lèbur mètong
ayu` tong
tongkol gheḍḍhâng
ayu` ḍhâng
ḍângḍâng rajâ
ayu` jâ
jhâman kona
ayu` na
narèma sè bâḍâ
ayu` ḍâ
ḍâḍâ palegghâ
ayu` ghâ
ghâmpang nangès
ayu` ngès
ngèstowaghi
ayu` ghi:
ghi, bilâ pon ḍâpa` bâktona, pasèra sè bhâkal dhâddhi lang-ngalang?
ghi, jhâ` lakar pangèsto ta` kèra co-ngoco
ghi, manossa ajhâlân bâḍâ koḍhâlina
ghi, sè asengnga` coma sè ta` karè nyengngè`
ghi, bânnè 'ghi dhinapon'
Isa : “Obâng bânnè tojjhuwân, Bu. Obâng mènangka papakassa oḍi’.”
Umma : “Mon ta’ alako ḍimma ollèya pèssè?”
77 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Isa :”Sadhâjâna manossa tanto terro oḍi’â senneng. Nangèng,
kasennengnganna bâng-sèbângnga orèng ta’ paḍâ sareng orèng sè
laèn. Panjennengngan ngoladhi bhâdhânna kaulâ sareng Pa’ Mas’ot
oḍi’ malarat, nangèng mènorot bhâdhân kaulâ dhibi’, bhunten.
Pangaterro ḍâ’-paḍâ’â sareng manossa tor tatangghâ sè laèn.
Nangèng pangaro sè ta’ paḍâ.”
Umma : “Ḍu, paḍâ’â ḍâ’râmma mon ta’ alako. Alakè ta’ alako paḍâ bhâi
bân sè aghâbây nompo’ loka.”
Na’-kana’ alènglèng, aènter dhâddhi sapangkèng. Aènter. Aghuser. Aoleng. Pas
kalowar kangkangan.
Umma : “Hè hè hè... (aca’-kènca’ sokona sè ngalanga na’-kana’ sè
alènglèng) Cong, Bhing apa maksoddhâ bâ’na kabbhi? Sapa nyoro,
ha? Molè...molè...molè. ondhur...ondhur...ondhur.. (kalowar ngojâ
na’-kana’).”
Metthèk ḍâri kompolanna puisi Lukman Hakim AG. sè abhul-ombhul
“Pancong Pangarang”.
a. Èyatorè sampèyan maos Patètè teks drama sè abhul-ombhul “Lakè
Lako Loka”, lajhu sarè ca’-oca’ sè malarat kalabân nyarè artèna è
ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ!
b. Salastarèna sampèyan maos kalabân talètè teks tokèlan è attas,
Èyatorè carèta’aghi polè tokèlan tèks kasebbhut è aḍâ’na kellas
mènorot bhâsana dhibi’!
5. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi mangghi’i
sèpat-sèpaddhâ tokoh è ḍâlem drama. Parlo èkaghâli jhâ’ tokoh-tokoh ḍâlem
ḍrâma kodhu aghânḍhu’ bâbâtek. Cap-ocabhân bâbâtek aghânḍhu’ artè
E. Menemukan Sifat – Sifat Tokoh di dalam Naskah
Pakon 4.1
Pakon 4.2
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 78
sèpaddhâ sareng tèngka polana para tokoh. Bâtek tokoh akor sareng kualitas
kepribadiannya è ḍâlem drama. Bâtek tokoh èjhârbâ’âghi ḍâlem tello’ dimensi,
èyantarana (1) dimensi fisik, (2) dimensi psikis, (3) dimensi sosial. Ghâmbhârrâ
bâtegghâ tokoh panèka aḍhâsar kabâḍâ’ân fisik (fisiologis), kondisi kejiwaan
(psikologis), sarengkondisi sosial (sosiologis). Kabâḍâ’ân fisik tokoh, akadhi:
omor, bhidhâna kabâḍâ’ânnakelamin, cèrèna bhâdhân, cacat jasmani, ciri khas
yang menonjol, bentuk tubuh, dan roman muka. Bâbâtek bisa èpangghi
anglèbâdhi ca’-oca’ sè èḍhâbuwâghi ḍâlem (ḍialog). Conto teks è bâbâpanèka:
Maos Patètè!
Petugas I : Waker, èya’ kuncina.
waker : Èngghi, Pak.
Petugas I : Sènga’, mon sampè’ labâng arèya èbukka’ Pa’ bân bâ’na, bânnè
coma malèngsè èyokom neng ḍâlem kamar rèya. Maskè bâ’na
paḍâ kèya.
Waker : Ta’ bisa èbukPa’ èngghi Pa’?
Petugas I : Iyâ bhenḍer ta’ bisa, jhâ’ rèng koncina arèya?
Waker : Lerres, Pa’ḍissa koncina Pa’. Ngabidhi ḍhimèn ampon èpapolong
sareng kaulâ Pa’. Èngghi nomerra 13. Ngeppasèngghi, Konci sè
ka’ḍissa jhughân konci nomer. 13. tapè ...
Okoman : Konci sè ḍimma’a bhâi ta’ kèra bisa mokka’ Pa’ labâng rowa Pa’ .
Petugas I : He! Maksoddhâ bâ’na apa?
Petugas II : Ngènyè yâ?
Petugas I : Ḍântos ghâllu(kepada petugas I)Hè, okomanmaksoddhâ bâ’na
apa? Ngènyèsèngko’ kakabbhi.
Mènorot teks è attas, nanḍhâ’âghi tokoh sè bâḍâ. Èngghi panèka bâḍâ tokoh
protagonis èngghi panèka petugas I, okoman sareng petugas II èsambhât tokoh
sampingan otabâ figuran. Seḍḍheng tokoh antagonis èngghi panèka waker.
Petugas I ngaghunè bâbâtek disiplin, teggas, sareng kobâtèr ngaḍhebbhi orèng
sè èyangghep korang saè. Manabi waker aghânḍhu’ bâbâtek renḍâ atè, manot,
sareng ngarghâi orèng laè. Seḍḍheng okoman bâbâtegghâ ta’ ngarghâi orèng
laèn, tokang ngènyè, sareng bângal. Conto kasebbhut nanḍhâ’aghi kadhiponapa
carana nantowaghi bâbâtegghâ panglakon sè bâḍâ neng drama.
“ Èmadhurâ’aghi sareng M. Hafid Effendy”
a. Èyatorè nyarè ca’-oca’ sè malarat neng ḍâlem tokèlan teks drama è
attas, lajhu sarè artèna è ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ!
Pakon 5.1
79 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
b. Salastarèna èjhârbâ’aghi artèna ca’-oca’ kasebbhut, cacak abhâḍhi
okara kalabân aghuna’aghi ca’-oca’ kasebbhut neng pakon 1
mènorot bhâsana dhibi’!
c. Okara sè ampon èsoson ghi’ bhuru, cacak paterros bhâḍhi paragraf
sè saè tor lerres!
d. Èyatorè tantowaghi bâbâtegghâ tokoh sè bâḍâ neng tokèlan teks
drama sè abhul-ombhul “ Pangèran Secoadiningrat III”è attas
lajhu jhârbâ’âghi bâbâtek-bâbâtegghâ neng bâng-sèbângnga!
6. Lalampa’an
Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi
pakononḍhâghân tombuna pokpara sè aropa’aghi terrosanna onḍhâghân sè
mamolan mongggu tokang sè aghâmbhârraghi tokoh neng onḍhâghân panèka.
Pokpara-pokpara otabâ kadhâddhiyân-kadhâddhiyân sareng konflik sè
andhâddhiyâghi konflik tombu tor nyebbâl. Dhâddhi onḍhâghân panèka
aropa’aghioḍhâghân sè awwâl tombuna pokpara. Lajhu èterrossaghi ḍâ’
onḍhâghân sè awwal tombuna konflik.
Saterrossèpon, konflik panèka bisa èpajhurbhu dhâddhi konflik-konflik sè
langkong rajâ è ḍâlem onḍhâghân saterrossa, ngèrèng oladhi tokèlan conto è
bâbâ panèka antaranaRomeo bân Julietsè sanget kalonta è bâbâ panèka:
Romeo : Lè’, demmi bulân sèngko’ asompa ḍâ’ bâ’na.
Juliet : Ajjhâ’ asompa ka bulân Pa’, sabâb bulân aobâ bhân-sabbhân
bâkto. Bisa-bisa rassa tarèsnana bâ’na Pa’ aobâ kèya.
Romeo : Terros ḍemmi apa sèngko’ bisa asompa Lè’
F. Menemukan Urutan Peristiwa dan Konflik dalam Naskah
Drama
Pakon 5.2
Pakon 5.4
Pakon 5.3
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 80
Juliet : Ajjhâ’ asompa Pa’. Otabâ ènalèka bâ’na tarèsna ka sèngko’ Pa’,
asompa ka abâ’na dhibi’. Sèngko’ ghu-ongghu bhuru parcajâ,
jhâ’ bâ’na cè’ tarèsnana ka sèngko’.
Romeo : Ḍâ’ râmma carana asompa ka abâ’na dhibi’ Lè’?
Juliet : Iyâ mon ḍâ’ iyâ Pa’ ta’ osa asompa. Cokop bhuktè sè nyata Pa’,
malar mandhâr dhâddhiyâ kembhâng malathè sè ro’om Pa’.
Tokèlan teks drama kasebbhut, jhâlân carètana ajhârbâ’âghi kennalla Romeo
sareng Juliet sè èpaterros kalabân tarèsnana atè mongghu sè kaḍuwâ. Rassa
tarèsna ghâpanèka ollè pamangghi sè alalabânan ḍâri orèng towana sè kaḍuwâ.
Kaḍuwâ kaluwarga salèng amoso. carètatarèsnana Romeo asareng Juliet panèka
sè dhâddhi konflik. awwallâ ḍâlem drama tor terros ḍâ’ konflik sè laèn ḍâlem
kanthè’anna kadhâddhiyân.
Konflik sè tombu neng onḍhâghân sabellunna sanajjân ropek.
Kadhâddhiyân-kadhâddhiyân dramatik sè dhâddhi pokeddhâ carèta sanajjân
tajhem tor andhâddhiyâghi tegang nojjhu ḍâ’ klimak. Klimaks ḍâlem drama
bhâkal dhâddhi èlakonè sareng tokoh otama sè kabhubbhuwân mènangka
panglako otama sareng sè nyangsara dhâddhina konflik kasebbhut.
“ Èmadhurâ’aghi sareng M. Hafid Effendy”
Maos Patètè!
Prolog I
“.........Nèmor kara aèng talèbât malarat sabâb sombher asat bân songay paḍâ
kerrèng.... manossa bân èbin obuwânna patang rebbhu’ aèng....
Prolog II
“ Hè .... Ronggosukowati, taowa dhibi’na....arapa ma’ satèya nèmor kara....Sè bâriyâ
jârèya marghâ è alas rabâ ḍissa bâḍâ rèng atapa kaḍuwâ paḍâ mènta mandhâr ta’
ojhâna....” (ènalèka mèyarsa’aghi kabhâr kasebbhut, Rato Ronggosukowati
takerjhât lajhu adhikana kabulâna.
Raja Ronggosukowati : (bertepuk tangan tiga kali)
Patih Pamekasan : (kalowar ngaḍhep Rato)
Raja Ronggosukowati : Hè Kè patè dhuliyâ bâ’na èntar ka alas rabâ, è ḍissa
bâḍâ rèng tapa kaḍuwâ, rèng tapa sè kaḍuwâ jârèya paḍâ
mènta ka sè Aghung nyopprè ta’ ojhâna. Tanya’aghi
arapa ma’ ta’ enḍâ’ bâḍâna ojhân, dhinèng ojhân rèya
maoḍi’ bhumè.
Patih Pamekasan : (sambil menyembah lalu berkata: mator èngghi Ghustè
lalu pergi, rajapun pergi).
81 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Prolog III
(suasana pentas-hutan, dan orang pertapa duduk tafakkur tangannya tengadah
sambil berdoa. Yâ Allah moghâ èkabbhulâna du’a abdhi dhâlem....) Patih
Pamekasan datang mendekatikedua orang pertapa:
Patih Pamekasan : Hèi, orèng kaḍuwâ sè atapa....napè sanyatana sè èkaterro
dhika bândhika kabbhi ḍâri ghu’imma asalla?
Penapa : Kaulâ Abdurrahman pottrana kèyaè Abdullah Modhin
Tèjhâ, panèka ponakan kaulâ nyamana Bhindhârâ Bungso.
Kaulâ kaḍuwâ èpakon maddhek pasantrèn è kennengngan
panèka sareng kèyaè Aji Gunong è Sampang.
Patih Pamekaan : Hèè.... orèng sè kaḍuwâ, bulâ nèko papatè Pamekasan,
bulâ èpakon rato marèksanè dhika kaḍuwâ. Ca’na berta
dhika kaḍuwâ paḍâ nyo’on ḍâ’ Ghustè Allah mandhâr ta’
ojhânna, napè kabhâr nèko bhenḍer? Mon lakar bhenḍer
napè parlona dhika ma’ ta’ terro ojhân?
Pertapa : Èngghi, berta ghâpanèka pajhât lerres, sè sapanèka sabâb
kaulâ sareng panakan kaulâ ta’ ghâḍhuwân compo’.
(Suasana pentas, di kraton terlihat raja Ronggosukowati mondar-mandir gelisah,
tidak lama kemudian patihnya datang)
Patih Pamekasan : (sambi nyembhâ) Abdhi dhâlem bhâḍhi ngaḍhep
Ghustè....
Raja Ronggosukowati : Iyâ bârâmma apa sè èkaollèbâ’na?
Patih Pamekasan : Rèng tapa sè kaḍuwâ akarep maddhegghâ pasantrèn,
ca’èpon. Marghâ èpakon ghuruwèpon, Kèyaè Ajigunong.è
Sampang èpakon maddhek pasantrènè Alas Rabâ. Sè n
sèttong asmaèpon Abdurrahman, pottraèpon Modhin Tèjhâ,
Kèyaè Abdullah. Sè ennoman ponakannèpon asmana,
Bhindhârâ Bungso kaḍuwâ pajhât nyo’on ḍâ’ sè Aghung
nyopprè ta’ èpaojhânna marghâ ghi’ ta’ ghâḍhuwân
bâbengkon ka’angghuy pangaobhân...
Raja Ronggosukowati : Mon bâriyâ mara dhuli bhâḍhiyâghi bengko ma’ lè nèmor
rèya dhuli marè...maghârsarè ma’ dhuli nemmo aèng.
Patih Pamekasa : Mator èngghi Ghustè (sambi nyembhâ pas dhuli jhâghâ
adhina’aghi raja) kabâḍâ’ân pentas terlihat banyak orang
sibuk bekerja membangun rumah ...setelah selesai..) Kèyaè
ngèrèng sampèyan kaḍuwâ samangkèn ampon ghâḍhuwân
compo’;ngèrèng ambu ḍhimèn sè nyo’on ta’ ojhân.
Abdurrahman : Èngghi mator sakalangkong (lajhu lebbhu ka romana
seketika itu hujanpun turun membasahi bumi Pamekasan.
Ojhân...ojhân sakabbhinna orèng sujud syukur.
(Metthèk ḍâri buku Sangkolan, angghidhân A.Sulaiman Sadik)
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 82
a. Èyatorè sampèyan aghâlimpo’ kalabân bâng-sèbângnga lèma’
alampa’aghi bisaos, salastarèna aghâlimpo’ lampa’aghi neng
aḍâ’na kellas maghut ḍâ’ tokèlan teks è attas panèka!
b. Salastarèna ghâlimpo’ kasebbhut alampa’aghi tokèlan tèks drama
è attas. Èso’ona ghâlimpo’ laèn nyangghemmè kalabân aparèng
pamangghi kakoranganna lalampa’an alakonnaghi teks kasebbhut!
c. Èyatorè bhân-sabbhân ghâlimpo’ abhâk-rembhâk sakanca’an
ka’angghuy nyerrat jhâlânna carèta sè aghânḍhu’ pokpara ḍâlem
kadhâddhiyân tèks drama è attas!
7. Lalampa’an
Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi Memeragakan
peran sesuai sifat – sifat tokoh yang sudah teridentifikasi. Sampèyan kodhu
ngaghâli saè pètodhu è bâbâ panèka.
Ḍâlem kaoḍi’ân neng sabbhân arè, kita ta’ lopot ḍâri kadhâddhiyân bermain
peran. Ènalèka èyathokkaghi ḍâ’ sabâgiyân ḍâlem kabâḍâ’ân, kita bhâkal
ngakorraghi sopajâ ètarèma sareng sadhâjâna orèng sè èyajhâk ator-cator.
Kadhâddhiyân sapanèka sè èsambhât bermain peran. Sabelluna alampa’aghi
bermain peran, kita parlo ngaghâli saè artèna tor hakikat bermain peran.
MaksoddhâBermain Peran
Hakikattèpon, bermain peranaropa’aghiketerampilan ator-catorsè
tojjhuwânnèpon ka’angghuymengeksplorasi perasaan, tèngka, nèlai kalabân cara
nyontowaghi abâ’na dhibi’ ka’angghuy dhâddhi orèng laèn. Panglako neng drama
otabâ aktor ḍâlem lalampa’an bermain peran ghâḍhuwân tugas ka’angghuy
G. Memperagakan Peran Sesuai Sifat – Sifat Tokoh yang Sudah
Teridentifikasi
Pakon 6.1
Pakon 6.2
Pakon 6.3
83 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
ngoḍi’i èmosina panglako sè laèn ḍâlem drama sè aghâmbhârraghi sè nolès
anglèbâdhi pa-apa sè èkoca’aghi ḍâlem bujhud ḍhâ-kanḍhâ.
Sabellunna alampa’aghi drama, kita parlo paham ḍâ’ bâbâtegghâ para
tokoh. Ponapa sè parlo èkalako ka’angghuy ngaonèngè bâbâtegghâ tokoh?
Bâbâtegghâ tokoh bisa èpangghi anglèbâdhi (1) carètana sè ngarang, (2) ḍhâ-
kanḍhâ-ḍhâ-kanḍhâ ḍâlem teks drama, (3) sangghemman otabâ ḍhâbuna tokoh
sè laèn mongghu tokoh sè laèn, tor (4) kennengngan sè anyata’aghi bâbâtegghâ
tokoh.
Anglèbâdhi penghayatan sè kalabân ghu-ongghu, sampèyan bisa
ngalakonè peran kalabân saè. Bâtegghâ tokoh bisa diekspresikan anglèbâdhi
carana tokoh mèkkèr sareng èsa’-ghârâssa’aghi, carana aḍhâbuwâghi oca’,
sareng tèngka polana, akantha ḍâlem kaoḍi’ân sabbhân arèna neng masyarakat.
Pa-ponapa sè palèng parlo ḍâlem alampa’aghi drama èngghi panèka ḍialog.
Mèlana panglako (tokoh) kodhu sangghup:ngoca’aghi ḍhâ-kanḍhâ kalabân lafal
sè moḍḍhâ, maos ḍhâ-kanḍhâ kalabân ngaghâli rajâ kènè’nasowarana, sareng
maos ḍhâ-kanḍhâ kalabân tekkeddhân (tekanan) sè lerres.
Pa-ponapa sè kodhu èparèksanè ḍâlem maḍâpa’ ḍhâ-kanḍhâ drama, èngghi
panèka:
1. Aghuna’aghi bhâsa sè saè, maksoddhâ ḍâlem pelafalan sareng intonasi kodhu
akor sareng teks. Logat sè èghuna’aghi kodhu akor sareng ḍaèra asalla sareng
status sosial tokoh sè dhâddhi panglakona.
2. Ekspresi ghulina bhâdhân sareng ghulina mowa, kodhuna èyakorraghi sareng
ḍhâ-kanḍhâ. Manabi ḍhâ-kanḍhâ anyata’aghi bhellis, maka ekspresi bhâdhân
sareng ghulina mowa kodhu nodhuwâghi bhellis.
3. Ka’angghuy lebbi rammè sareng èndhâna kabâḍâ’ân ḍâlem ḍhâ-kanḍhâ. Para
panglako tokoh bisa improvisasi è lowar teks drama.
Èyatorè oladhi conto è bâbâ panèka:
Ampon Ngartè
Ama : Ti, ḍâ’ ḍimma’a ma’ masè cora’ cè’ kabhuruna , cora’ prang-
takapprang?
Sitti : lakar kabhenḍerrân ce’ repoddhâ Ma!
Ama : Apa bhâi sè èkarèpot?
Sitti : Sèngko’ ka pasara abâlanjhâ’â, è bengko malako orèng,
mateppa’ ḍâpor.
Ama : Mon mara jârèya kabhenḍerran sèngko’ matoro’a jhuko’, polana
sèngko’ rèya parappa’na ngandhel biddhâng.
Bâḍâ tamoy. Marè jârèya ghi’ nyèkodhâ kalambhi ka Bu Yati.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 84
Sitti : Iyâ kemma pèssèna ? Aḍu ma’ ngennyer sakalè pèssèna. Ta’
burung ollèna sè namen bhâko.
Ama : Ha...ha...ha lakar iyâ . Lalla kat-mangkat ka pasar ma’ ta’ sampè’
narè’. (Muakmam)
Carana ator-cator ḍâlem tokèlan è attas, sampèyan kodhu ngaghâli, ra-kèra sè
ka’ḍimma tokèlan sè parlo intonasi tèngghi, mabâ, sareng alos. Mèlana ghulina
bhâdhân sareng ghulina mowa è ḍâlem alampa’aghi kodhu sorop.
a. Morèd èpantha ḍâlem ghâlimpo’ sè bâng-sèbângnga bâḍâ 5
mègghi’ ḍâlem sèttong ghâlimpo’. Salastarèna panèka morèd
èpakon ka’angghuy alampa’aghi otabâ memperagakan peran akor
sareng sèpat-sèpaddhâ sè bâḍâ neng teks drama sè abhul-ombhul
Pangèran Secoadiningrat III è attas kalabân saè!
b. Salastarèna alampa’aghi teks drama kasebbhut, ghâlimpo’ laèn
èpakon nyangghemmè kalabân aparèng panèlayan otabâ
pamangghi kakoranganna lalampa’an kasebbhut!
8. Lalampa’an
Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi abhâk-
rembhâk akorra èssèna teks drama kalabân bâḍâna kaoḍi’ân samangkèn.
Sampèyan kodhu ngaghâli atoran-atoran ḍâlem abhâk-rembhâk.
È ḍâlem alampa’aghi abhâk-rembhâk kalabân aghâlimpo’, bâḍâ pan-
saponapan ghâlimpo’ sè salèng aparèng pamangghi akor sareng pokpara sè
èkarembhâk nojjhu kamofakadhân ka’angghuy nyarè jhâlân kalowar sè
langkong saè. Akadhi carana abu-ḍhâbu è ḍâlem abhâk-rembhâk, kodhuna;
aghuna’aghi bhâsa sè saè tor sè lerres sareng maso’ akkal, ta’ mabi pegghel
otabâ tombu pamangghi jhubâ’ è ḍâlem abu-ḍhâbu, ta’ mabi mamabâ orèng
laèn è ḍâlem abu-ḍhâbu, tor è ḍâlem abu-ḍhâbu kodhu aparèng jhâlân kalowar
otabâ pamangghi sè saè. Salaèn ḍâri panèka, ca’-oca’ sè parlo kaghâli
H. Mendiskusikan Relevansi Isi Teks Drama dengan Kehidupan
Sehari – Hari Siswa
Pakon 7.1
Pakon 7.2
85 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
ka’angghuy èghuna’aghi nyangghâ tor nyangghemmè pamangghina orèng laèn
akadhi; oca’ korang saroju’, pamangghina parlo ètalèktèghi polè, abdhina
korang narèma pamangghina, pamangghina korang akor sareng sè
èkarembhâk, mè’ pola bâḍâ pamangghi sè laèn, sareng salaènna.
Carana nantowaghi akor sareng sorop bhuntenna èssèna drama sareng
kabâḍâ’ânna morèd ḍâlem kaoḍi’ân sabbhân arèna. Sampèyan kodhu maos
Patètè maghut ḍâ’ teks drama sè ampon èsaḍiyâ’âghi, sampèyan marèksanè
pokeddhâ kadhâddhiyân kalabân ngathokkaghi sareng kabâḍâ’ân samangkèn.
ponapa èssèna drâma ghi’ sorop kalabân jhâman samangkèn ponapa bhunten.
Mèlana sampèyan kodhu Patètè nyarè pokeddhâ sareng jhâlânna carèta,
akadhi conto è bâbâpanèka:
MIRAS
Mohammad : ”Sanonto pon bâḍâ PERDA Ka’angghuyalanglang MIRAS
(Minuman Keras)
Karmin :”Sanyatana Ghustè Allah empon alanglang miras ghânèko.’ Kabit
ḍhimèn bâkto toronna Al Qur’an ḍâ’ Kanjeng Nabbhi”..
Mohammad :”Engghi, anapè rèng-orèng ghi’ maksa sè ngènoma miras sè
mamabu’ ghânèko. Ḍhâbuna Ghustè Allah neng Al Qur’an ; Rèng
– orèng jârèya atanya ḍâ’ bâ’na (Muhammad), bhâb towa’ bân
judi, kabâlâ jhâ’ towa’ bân judi jârèya maḍâteng dhusa rajâ bân
coma sakone’ manfaaddhâ ka manossa. Mèla ḍâri jârèya
ètèmbhâng ḍâri manfaaddhâ ghi’ arajâân modhâraddhâ .Bân rèng-
orèng jârèya atanya ḍâ’ ka bâ’na (Muhammad) parkara bhârâng
apa sè mostè èbelli Koca’aghi ḍâ’ rèng–orèng jârèya Abâlânjhââ
bâ’na bhârâng sè palèng èkabhuto bi’ bâ’na. Bâriyâ, Allah, SWT
ajhârbââghi ayat-ayatta ḍâ’ ka bâ’ na (nyopprè manossa mèkkèr)
Karmin :”Engghi, ḍhâbuna Allah sè èsebbhuttaghi bi’ dhika ghânèko bân
para ḍokter sareng filosuf towa’ bhuru èbirjhi’ : (1) ta’ bisa
maèlang pelka’ la-mala sajân mapelka’(2) bilâ èyènom ta’
maḍâteng faèdâ (3) mamacet akal ka’angghuy mèkkèr (4)
makenḍhur ḍâ’ hajhât sè pon tarongghu (5) mataḍâ’ ghulina ka
abâ’ kadhi orèng è bius (6) nombuwaghi panyakèt neng
paḍhâ’ârân (7) sarta marabeng tèngal (8) marosak bhârâ tor
masengka ḍâ’ ḍhâ’ârân laènna (9) mon sakè’ malarat bârâsâ (10)
nombuwaghi palengngen tor bisa ghilâ (11) bâkto mosèm cèllep
ghâmpang ètèngghâ’i panyakèt panas (12) andhâddhiyâghi
Maos Patètè tokèlan ḍhâ-kanḍhâ è bâbâ panèka!
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 86
jhâlânna ḍârâ ta’ lancar (13) ora’ bisa pecca bisa maḍâteng
panyakèt ngetter (14) maceppet rosakka bhâdhân (15) ta’
maseggher oḍi’ tapè mamalarat”.
Mohammad :”Engghi pon patot bilâ PEMKAB matoron PERDA
ka’angghuyalanglang miras ghânèko”.
“Sombherrâ Carèta: A.Sulaiman Sadik”
a. Morèd èpantha aghâlimpo’ sè bâng-sèbângnga bâḍâ tello’ kantos
lèma’ angghuta, salastarèna èpantha ghâlimpo’ sampèyan abhâk-
rembhâk sakanca’an ka’angghuy ajhârbâ’aghi tokèlan tèks drama
bhâb “Miras” è attas. Sè parlo èkarembhâk èngghi panèka
nantowaghi akor sareng sorobbhâ èssèna teks sareng kabâḍâ’ân
samangkèn neng sakobhengnga sampèyan!
b. Èyatorè sampèyan nyarè ca’-oca’ neng teks sè abhul-ombhul
“Miras” è attas sè aghânḍhu’ oca’ bhârâng, oca’ ghâbây, sareng
oca’ sèpat. Sè bâng-sèbângnga lèma’ bisaos!
c. Èyatorè sampèyan nyarè oca’ obâ’ân sè ollè ter-ater, sessellan,
sareng panotèng 5 mègghi’ bisaos neng teks tokèlan drama MIRAS
pas bhâḍhi okra kalabân aghuna’aghi bhâsa èngghi bhunten!
d. Èyatorè sampèyan abhâḍhi teks drama sareng ghâlimpo’na bâng-
sèbâng, èssèna teks drama sè ampon èbhâḍhi kodhuna maghut tor
akor sareng kabâḍâ’ânna sampèyan è jhâman samangkèn!
Pakon 8.1
Pakon 8.2
Pakon 8.3
Pakon 8.4
87 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
A. Èyatorè pèlè jâwâbhân sè palèng lerres ḍâri al-soal è bâbâ panèka!
1. È bâbâ panèka cem-macemma drama mènorot pakakassèpon, kajhâbhâna....
a. drama pangghung
b. drama televisi
c. drama radio
d. drama tragèḍi
e. drama komedi
2. Macemma drama sè kanḍhâèpon èlaghuwâghi tor èyèrèngè tabbhuwân,
èsebbhut drama....
a. opera
b. tablo
c. radio
d. sendratari
e. komedi
4. È bâbâ panèka aropa’aghi sala sèttong drama Madhurâ, kajhâbhâna....
a. sindèn
b. topèng ghettak
c. terbhâng
d. luddruk
e. saronènan
5. Bâgiyân-bâgiyân intrinsik ḍâlem drama sè tamaso’ ḍâ’ cèrè bâbâtek tokoh
èsambhât....
a. Setting
b. tema
c. Alur
d. Amanat
e. Penokohan
6. Tokoh otama ḍâlem panglakon drama èsebbhut....
a. Protagonis
b. Figuran
c. Antagonis
d. kolaboratif
e. Campuran
Uji Kompetènsi Pangajhârân 3
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 88
7. Maos Patètè tokèlan è bâbâ panèka!
“ ...............Somor jârèya engghunna è ra-ara, È seddhi’na ètombuwi
palèmbhâng. Tèngghina palèmbhâng bhuru ḍukalè sapamanjhengnganna
orèng. Palèmbhâng jârèya cangkana ḍâḍuwâ’, cè’ mapanna ka’angghuy
panongko’anna ghunḍâl. Ḍâunna jhurno ngabhiru nanḍhâ’aghi jhâ’ lakar
èyopènè ongghu....” (Arah jamali, Konkonan:1990). (Asas)
Mènorot tokèlan teks è attas, bâgiyân intrinsik sè palèng moḍḍhâ, èngghi
panèka....
a. setting
b. tokoh
c. tema
d. amanat
e. sudut pandang
8. Maos Patètè!
Pangeran Secoadiningrat anèka sareng sapopona èbhuna sè ngaghungè asma
Dewi Sarini, sè akhèrra panèka ngaghungè pottra binè’ anyama Saini kalabân
nyama jhâjhuluk. R.A. Pottrè Konèng, amarghâ kolè’na sè tèra’ tor ngernyap
Pottrè Konèng tombu jhurbhu dhâddhi orèng binè’ sè raddhin tèngkapolana (P.
Secoadiningrat) nyemma’ ḍâ’ Pottrè Konèng sè parappa’na ju’-toju’ neng
taman.
Mènorot tokèlan teks è attas, nanḍhâ’aghi ghâmbhârân....
a. prolog
b. epilog
c. dialog
d. ḍhâ-kanḍhâ
e. psikolog
9. Sala sèttong bujud komunikasi duaarah sè aropa bujhud ka’angghuy salèng
aparèng pamangghi akor sareng parkara sè èkarembhâk ka’angghuy mangghi’i
kamofakadhân anglèbâdhi musyawarah. Jhâjârbâ’ân kasebbhut èsambhât....
a. ḍhâ-ḍhâbuwân
b. luddruk
c. pidato
d. abhâk-rembhâk
e. musyawarah
10. È bâbâ panèka aropa’aghi contona pètotor sè bisa èghuna’aghi ka’angghuy
narèma pamangghina orèng laèn ḍâlem abhâk-rembhâk, kajhâbhâna....
a. Pamangghina sampèyan ampon akor sareng pamangghina sè laèn.
b. Kaulâ saroju’.
89 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
c. Pamangghina sampèyan cè’ saèna.
d. Pamangghina kaulâ narèma kalabân saè.
e. Pamangghina sampèyan ta’ maso’ ka pèkkèr.
11. Pa’ Ghuru :”Sèngko’ ngèra rèd-morèd ella tao apa sè ènyamaè
drama. Tapè sèngko’ ghi’ atanyaa Ariel ma’ lè
jhârna’. Ariel.., apa sè ènyamaè drama ?”
Ariel :”Drama èngghi panèka carèta bhâb lalampaanna
manossa sè ghâmbhârrâ neng attas pèntas!”
Pa’ Ghuru :”Bhàghus, jâwâbhânna bâ’na bhenḍer. Drama
aghuna’aghi naskah, naskah jârèya èyajhâri tor è
afalaghi bânnè ghun bâriyâ dhâddhi sè ella maca
naskah drama kodhu bisa nèroaghi. Cara nèro
ngoca’aghi naskah drama kodhu jhârna’ bân na’na
sarta keccap sè ekaparlo kodhu èpakajâ tor mon parlo
tanang soko bân bhâdhân èpaghuli. Satèya abâs
sèngko’ nolèsa è papan. Ca’ oca’ sè è tolès mèrèng
artèna oca’ bhuru kodhu koca’aghi pakajâ “.
(Guru lajhu nolès è papan )
Pa’ Ghuru : “ Èḍimma Sale San ?”
Sano : ”Abdhina ta’ onèng!”
Pa’ Ghuru : ”Ba’na tao Min ?”
Mina : ”Bhunten!”
Pa’ Ghuru : ”Ella telloarè Salè ta’ asakola !” Mènorot tokèlan drama è attas, pètanyana Pa’ Ghuru ḍâ’ Ariel, èngghi
panèka....
a. Apa bâ’na perna aghâbây drama?
b. Apa sè ènyamaè drama?
c. Sebbhuttaghi macemma drama!
d. Cacak aghâbây drama!
e. Sapa sè ngalakonè drama?
12. Pasèra sè ta’ maso’ è bâktona Pa’ Ghuru molang neng tokèlan drama è attas?
a. Amin
b. Mina
c. Ariel
d. Sale
e. Sano
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 90
13. Sèpaddhâ Indra neng tokèlan drama kasebbhut, èngghi panèka....
a. mella’ atè
b. bhuḍhu
c. pengko d. cengkal e. adhâp
14. È bâbâ panèka aropa’aghi cem-macemma cara ka’angghuy ngaghâli èssèna teks drama, kajhâbhâna.... a. Maos teks Patètè kalabân èli-bâli.
b. Nyarè pokedhânna okara è ḍâlem teks drama.
c. Nyarè okara sè andhâddhiyâghi pokpara è ḍâlem teks.
d. Tantowaghi jhâlânna carèta kalabân saè.
e. Maos drama sakarebbhâ.
15. È bâbâ panèka sè tamaso’ jhâjhârbâ’ânna drama, èngghi panèka....
a. Carèta bhâb lalampaannamanossa sè èghâmbhârrâghi neng attas
pèntas.
b. Carèta loco sè èpaḍâpa’.
c. Carètana kèbân bân manossa.
d. Carèta sè aghânḍhu’ bâburughân beccè’.
e. Carètana asal mowasal kennengngan.
B. Èyatorè jhârbhâ’âghi pajharna’ !
1. Sebbhuttaghi lajhu jhârbâ’âghi macemma drama aḍhâsar carana alampa’aghi
lakon!
2. Ponapa sè èmaksod drama?
3. Sebbhuttaghi cem-macemma bâgiyânna intrinsik ḍâlem drama!
4. Èyatorè parèngè conto paragraf sè nanḍhâ’aghi latar kabâḍâ’ân!
5. Èyatorè parèngè conto ḍhâ-ḍhâbuwân carana mokka’ abhâk-rembhâk!
91 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Pangajhârân Tèma: Budaya
Kompetensi Dasar
3.4 Mengidentifikasi, memahami, danmenganalisisteksberaksaraJawa/ carakan
Madurasesuai kaidah.
4.4 Menyusun paragraf menggunakan aksara Jawa/carakan Madura sesuai
kaidah.
Indikator
3.4.1 Mengidentifikasi tata tulis carakan Madura dalam wacana.
3.4.2 Menganalisis isi teks carakan Madura.
3.4.3 Memahami isi teks carakan Madura.
4.4.1 Menyalin kalimat yang tertulis dalam ejaan bahasa Indonesia ke dalam
carakan Madura sesuai kaidah.
4.4.2 Menyusun kalimat acak yang tertulis dalam carakan Madura menjadi
paragraf yang sempurna sesuai kaidah.
Pangajhârân kapèng 4 panèka, bhâb bhuḍhâjâ Madhurâ. Bhuḍhâjâ Madhurâ
salaènna bhuḍhâjâ sè sokkla bâd̩â jhughân sè mènḍâ’ ḍâri bhuḍhâjâ lowar akadhi
abhudhâjâ’âghi tembhâng. Tembhâng asallèpon ḍâri bhhudhâjâ Jhâbâ, jhughân
bhâsa Madhurâ salaènna sokkla oca’ Madhurâ bâḍâ oca’ serrebbhân ḍâri oca’ lowar
Madhurâ akadhi: aèng, tono, tongkèng (Malaju), bâllu’, pètto’, sampèyan,
panjennengngan (Jhâbâ) sareng salaènnèpon. Pangajhârân 4 panèka bhâb sennè
bhuḍhâjâ èngghi panèka bhâb Sapè Taccek, Sapè Sono’, sareng pan – saponapan
bhudhâjâ pangorèbhân tor lalampan jhughâ bhângonna compo’ kona Madhurâ.
Ngèrèng sabellunna kita ngabidhi pangajhârân empa’ panèka ngèrèng areng-sareng
adu’a ḍâ’ Sè Amorbâjhâghât nyopprè kita kaparèngan sekken neng pangghâliyân
sadhâjâ sè èlampa’aghi.
4
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 92
1. Lalampa’an
Mènangka ator kabidhân, ngèrèng sabellunna ajhâr areng-sareng maos
du’a’ ḍhimèn. Sabellunnèpon, ngèrèng areng-sareng ngaghâli èssèèpon
bâburughân beccè’ sè parlo dhâddhi lalampa’an rèn-saarèna:
o Orèng sè palèng bhâghus è antarana sakabbhinna orèng, iyâ arèya
orèng sè aberri’ manfa’at ḍâ’ ka sè laèn.
o Ajjhâ’ wa-matowa mon ta’ tao èlmona.
o Pongpong ghi’ ngoḍâ pabhâjheng nyarè èlmo.
Sabellunna ngaghâli bhâb carakan Madhurâ neng bhâb panèka, è bâbâ ampon
èsaḍiyâ’âghi jhâjhârbâ’ânna bhâb carana mengidentifikasi carakan Madhurâ
ḍâlem bâca’an.Saterrossèpon, manabi sampèyan nalèktèghi bhâb tatacaraèpon
nyerrat carakan Madhurâ ḍâlem bâca’an, sampèyan kodhu maghut ḍâ’
pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi, sopajâ maghâmpang sampèyan
ka’angghuynantowaghi tatacaraèpon nyerrat carakan Madhurâ. Kodhu
èyèmodhi jhâ’ è ḍâlem bâca’an serradhân carakan Madhurâ.
padhâ lèngsa :,(Mènangka koma)
padhâ longsè :,,(Mènangka titi’)
padhâ dhek-adhek : ?(Mènangka mamolan nyerrat okara)
padhâ pangkat :;;(Mènangka tanḍhâ ḍâlem angka)
Kodhu èyèmodhi jhâ ‘ pètodhu / tatacaraèpon nyerrat carakan Madhurâ
èngghi panèka :
a. Bhân-sabbhân nyerrat okara Carakan Madhurâ kodhu èkabidhi sareng
dhek-adhek ta’ mabi paragrap akadhi serratan latèn,
conto:?[n=gu$[p[$o[noh.
b. Teknis menulis aksara Carakan Madhurâ:
A. Mengidentifikasi Tata Tulis Carakan Madura dalam Wacana
93 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
1. aghâttong ka ghâris.....®..
2. tebbel tèpès .....®..
c. ka attas tèpès ka bâbâ tebbhel...µ..
Pangaonèngan BhâbAksara Rajâ
Sa = $ Bâ/bhâ = *
Gâ/Ghâ= & Ta =#
Ka = @ Na =!
Pa = % Nya =^
Ghântonganna Ca = ....C...
Pangaonèngan Aksara Swara
A = A I = I U=U È=E O=O
Maos Patètè!
?$[p[$o[noh,,
?$[p[$o[noh,m[molnNpz
[lzu/r[r=t[n[afisde[m ²o
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 94
p[s[s/dj[s[pha[phaneD[m²o
%[syn\,mek¯snS#=de[m ²o8[s=o
[sobn\, [$ozenNe[pMyrs[pbi[nh
Mènorot tokèlan tèks carakan Madhurâ è attas, èyatorè
sampèyan nalèktèghi aksara rajâ sè bâḍâ neng teks
kasebbhut, lajhu salèn ḍâ’ tolèsan latèn!
2. Lalampa’an
Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana nalèktèghi
èssèna teks carakan Madhurâ ḍâlem wacana “Sapè Sono’ “, sampèyan kodhu
maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’âghi sopajâ maghâmpang ka’angghuy
abirjhi’ èssèna teks carakan Madhurâ. Macemma birjhi’ânna bisa aḍhâsar
pamokka’, èssè, sareng panotop. Manabi abirjhi’ teks carakan Madhurâ,
sampèyan kodhu onèng ḍâ’ macemma aksara rajâ, aksara rèka’an, sareng
aksara sowara.
Maos patètè teks bâca’an carakan è bâbâ panèka tor talèktèghi
cem-macemma aksara sè bâḍâ neng ḍâlem teks!
B. Menganalisis Isi Teks Carakan Madura
Pakon 2
Pakon 1
95 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Sapè Sono’
Ghâmbhâr: 4.1 Sapè Sono’
(Sumber: Kontes Sapè Sono’ è Kecamadhân Bhâru, Asas)
?$[p[$o[noh,,
?$[p[$o[noh,m[molnNpz
[lzu/r[r=t[n[afisde[m ²o
p[s[s/dj[s[pha[phaneD[m²o
%[syn\,mek¯snS#=de[m ²o8[s=o
[sobn\, [$ozenNe[pMyrs[pbi[nh
[s[arbtHkfizrbfis[pp
jneTnThgu[nHpffiFs[pke/rpnP[nk
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 96
sha[mPonNs[pbi[nhburu[tomB|
ju/buakfis[pke/rpnLju[apj=
[ap[po[l=os#=s[pbi[nhl[anN,,
[ab[koTgp[nk[apj=[apjj/,
[ko[nTsGp[nklju[avm[a$[p#cCek\,
pz[lbu/dh$[p#cCekGp[nk
lju[a[to[rohs#=[r=t[n[as
[kob_z,b[nNn[m=o[lb/u[myrs[p
bi[nhkha=gu[yHpj=bis[aos\,
dri$[p#ceCkLju[a[cpTpz[lb/uav/
[a=gip[nkzfF|kbzlnNs[ppjznG
p[nkkha=gu[yLb[tHotb[vo[noh
n_[s[t=Tolb=s[kq=[aotbglidig[nS
[ap=p=z[aps[zkcrs,,mnbis[p
[sthzejJitZ[tlj=bjznNs[pburu
97 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
ljute/[rosiBs[ao[sLb[tHotb[vo[noh
lb=s[k[q=[aotbglidignS[pgp
[nk [avthagimenN=,,[a=gimnbi
girsKj=bjznNp[sVo[rotThffiF[s
[lbf[aotb[vo[noha,s[pburu
[avm[akl,,
bitHbitKbiysha[nHotb
pz[lbu/dh$[p[$o[nohgp[nk
a[mPonFfFipz[lbu/r[ao[r=t[n
k[nTosDi[lowrnN[po[lomfur,,
m[molnNafF|wn±[p[$o[noh[ak
bifi[mn=ktnD[molhanNze/rpN[l
knb[kToke/rbnPial[p]si[dn\,
n[mo=sm=[knKsm=B|t[lbtBnVh[ao[r=
t[n[s[myr$[p[$o[noh[mln
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 98
afF|wn±[p[$o[nohlju[abdhagi
n_kenN_znL[anB[nNn_pze/rbnT[p
biys[a[pon_Nlpznµ[k/owil\;4;
mnur[ame@sn\,b[kTo[a[poneT[lLo
a[rsbelÓunNke/rbnG|b_[aotbke/rbnPi
al[%]si[dn\,
3. Lalampa’an
Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana nalèktèghi
èssèna teks carakan Madhurâ ḍâlem wacana “Pèyara'an Sapè è Madhurâ“.
Sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi èngghi
ka’ḍinto sopajâ maghâmpang è ḍâlem abirjhi’ èssèna teks carakan Madhurâ.
Birjhi’ânna ka’ḍinto bisa aḍhâsar pamokka’, èssè, sareng panotop. Manabi
abirjhi’ teks carakan Madhurâ, sampèyan kodhu ngaghâli pokeddhâ bâca’an
Sumber:https://www.google.com/search?q=gambar+sapi madura
Ghâmbhâr: 4.1 Sapè Madhurâ
C. Memahami Isi Teks Carakan Madura
99 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Pèyara'an Sapè È Madhurâ
Ca’ na orèng, rèng tanè Madhurâ akanca bân sapèna. Para’ rè-saarèna rèng
tanè Madhurâ pajhât akaèt bân sapèna. È talon bân è sabâna sapè owananna
malolo è kabhâreng. Ghi’ ghu - lagghu mon mangkat ka talonna iyâ abhâreng
sapèna, bâriyâ kèya pamolèna. Sanyatana sapè mongghu ḍâ’ orèng tanè Madhurâ
ghi’ bânnya’ gunana. Madhurâ la kaalok mènangka tokang mèyara sapè sè pèlak.
Salaèn sapè èpèyara ka’angghuy kaparlowan atanè , bâḍâ polè sè èpèyara
ka’angghuy kerrapan.
Sapè sono’, mamolanna pangalèburrâ rèng tanè è Dhisa Ḍempo pasèsèr ḍâjâ
sè pè’-apè’an Ḍempo Pasèyan, Mekkasan sareng Ḍempo Pasongsongan, Songennep
mèyara sapè binè’ sè èrabât akadhiyâ ngarabâdhi sapè pajhânten ka’ angghuy
èpadhâddhi sapè kerrapan Sa’amponna sapè binè’ bhuru tombu jhurbhu akadhi
sapè kerrapan lajhu èpajhâng èpapolong sareng sapè binè’ laènna. Ė bâkto
ghâpanèka èpajhâng èpajhâjhâr, kontès macem ghâpanèka lajhu ènyamaè sapè
taccek.
Pangalèbur ḍâ’ Sapè Taccek ghâpanèka lajhu ètoro’ sareng rèng tanè è
sakobhengnga .Bânnè namong lèbur mèyara sapè binè’ ka’angghuy èpajhâng
bisaos. Ḍâri sapè taccek lajhu ècèpta pangalèbur anyar èngghi panèka ngaddhu
kabângalanna sapè pajhângan ghâpanèka ka’angghuy lèbât otabâ nyono’ neng
sèttong labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sè è pangpangnga èpasangè kaca rasa .
Manabi sapè sè ta’ ngejjhit ngatèla jâng-bâjânganna sapè kasebbhut lajhu terros
bisaos lèbât otabâ nyono’ labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sapè ghâpanèka
ènyata’aghi mennang. Ėngghi manabi ghirâs ka jâng-bâjânganna pas nyorot ta’
dhâddhi sè lèbâdhâ otabâ nyono’a, sapè kasebbhut lajhu ènyamaè kala.
Bit-abit kabiyasa’an addhuwân otabâ pangalèbur ḍâ’ sapè sono’ ghâpanèka
ampon dhâddhi pangalèburrâ orèng tanè kantos dilowaranna polo Madhurâ.
Mamolanna addhuwân sapè sono’ è kabidhi mènangka tanḍhâ mola’anna ngerrap
nalèkana bâkto krerrabhân piala presiden . Namong samangkèn kasambhung
talèbat bânnya’ rèng tanè sè mèyara sapè sono’ mèlana addhuwân sapè sono’ lajhu
èbâḍâ’âghi neng kennengngan laèn bânnè neng pangerrabhân tapè biyasaèpon
neng lapangankantor Bakorwil 4 Madhurâ è Mekkasan. Bâktoèpon tello arè
sabellunna Kerrapan Gubeng otabâ Kerrabhân Piala Presiden.
(ASAS, 2014)
a. Èyatorè Salèn bâca’an kasebbhut namong sèttong paragrap bisaos
ḍâ’ serradhân Carakan Madhurâ, lajhu oladhi patètè panapa
ampon lerres panyabâ’na padhâ lèngsa, longsè, dhek-adhek
jhughâ panapa bâḍâ paddhâ pangkattèpon?
Pakon 3.1
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 100
b. Èyatorè talèktèghi ca’-oca’ sè malarat mongghu ka sampèyan,
lajhu sarè artèna neng ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ!
d. Ngèrèng pakompol sadhâjâ ca’-oca’ sè malarat mongghu ka
sampèyan ghâpanèka.
e. Èyatorè sarè artèèpon ca’-oca’ sè malarat sè ampon èkaollè ḍâri
pakon 3.3 neng ḍâlem kamus bhâsa Madhurâ!
f. Ngèrèng sadhâjâ paḍâ ngoddhi arèngkes bâca’an mènorot
pangartèyanna sampèyan bâng-sèbâng!
g. Salastarèna èrèngkes, lajhu maos ollèna rèngkessanna!
Pasar Sapè
Orèng ajhuwâl-belli sapè la biyasa. È taon 1903 è Madhurâ la bâḍâ pasar
sapè bânnya’ na 40. Sapè sè è jhuwâl bhuru è ghiring ḍâri pasar sèttong ka pasar
sapè laènna , dhâddhi oḍi’ na sapè dhâghângan bhuru alèng-lèng ḍâri pasar ka
pasar sa Madhurâ. Bhân-sabbhân pasar bisa masarraghi sapè bânnya’ na ḍâri 300
kantos 400
sapè.
Pakon 3.2
Pakon 3.3
Pakon 3.4
Pakon 3.5
Pakon 3.6
Maos patètè bâca’an è bâbâ panèka!
101 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Molaè ghi’ jhâman Bâlândhâ dhâghâng sapè sè ajhuwâlâ sapèna ka lowar
Madhurâ mosthè anḍi’ sorat èdhi. Sorat èdhi jârèya ènyamaè Sorat Kanḍhâng .
Ta’ sakabbhinna orèng sè ajhuwâl belli sapè jârèya dhâghâng sapè. Sè bâriyâ
jârèya sabâb bâḍâ sè è nyamaè dhâghâng bin-sambin iyâ arèya kabiyasa’an
mellè pè’-empè’ san la ollè ḍuwâ’ otabâ tello bulân lajhu è jhuwâl polè. Dhâghâng
bin-sambin rèya ènyamaè kèya dhâgâng panggher.Bilâ empè’ sè è belli bhuru ta’
èyowan dhibi’ tapè èpaowan ka orèng laèn , orèng bhuru ènyamaè tokang owan
bilâ è jhuwâl polè lajhu paron bhâthè artèna , saparo bhâthèna anḍi’ na
dhâghâng panggher,saparona anḍi’ na tokang owan. Bilâ empè’ bhuru ta’
èjhuwâl kantos rajâ bân abuḍu’ neng tokang owan, kaontonganna tokang owan iyâ
arèya paron buḍu’.
Mon abuḍu’ ḍuwâ’
sèttong èbâng, mon abuḍu’ coma sèttong, èmpè’ bhuru lajhu è jhuwâl lajhu ollèna
èparo ḍuwâ, tokang owan bân dhâghâng panggher, sè anḍi’ sapè. Ghi’ bâḍâ polè
pangkatta orèng pasapèyan iyâ arèya sè è nyamaè tokang ngèbhir iyâ arèya
orèng sè nyemma’ è orèng anḍi’ sapè sè èjhuwâlâ lajhu nabâr sapèna. Bilâ la akor
regghâna, tokang ngèbhir bhuru lajhu aberri’ pèssè panjher, pas sapèna lajhu è
kèbâ ka dhâghâng sapè. Tapè sapè bhuru ta’ è jhuwâl ka dhâghâng sapè , tapè
èjhuwâl ka tokang ngobhing . Dhinèng tokang ngobhing rèya , iyâ arèya orèng
sè mellè sapè ḍâri tokang ngèbhir. Saellana jârèya bhuru tokang ngobhing ajhuwal
sapè bhuru ka dhâghâng sapè. Lalakon neng jhuwâl-belli sapè sè mara kacator
bhuru ḍâri pasar sapè sè nèng coma 40 pasar sa Madhurâ kantos satèya sè
pasarra sapè la ḍâpa’ ka ḍi lowaranna Madhurâ kantha è tha-kottha rajâ è
Inḍonèsia sè rè-sa’arèna marlowaghi dhâghingnga sapè sè kabhenḍerrân Madhurâ
tamaso’ polo sè ngasèllaghi sapè. Sanyatana pè-sapè sè bâḍâ è salèbârrâ polo
Madhurâ rèya ca’ na orèng asalla ḍâri polo Poḍây, sabâb è Polo Poḍây è ḍâlem
alassa bâḍâ arcana ratona sapè. Pajhât mènorot lèghènḍâ, sè ngajhâri mèyara
sapè arèya ḍâ’-aḍâ’ na Pangèran Bribin, ramana Jokotolè sè dhâddhi pangrajâna
Polo Poḍây sè marènta ḍâri taon 1386 kantos taon 1399 . Ca’ na rato , ngobu sapè
rèya paḍâ so nyèmpen pèssè. Mèla ḍâri jârèya rèng tanè sè ta’ anḍi’ sapè lajhu
èsoro ngala’ ghâḍhu. ḍâ’ rèng tanè sè anḍi’ sapè kantos tello pasang, è soro
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 102
maghâḍhu sapèna ka orèng tanè sè ta’ anḍi’ sapè. Carana rèng Podây sè mara
jârèya lajhu è tèro bân rèng-orèng Madhurâ sè bâḍâ è dhârâdhân Polo Madhurâ
(Nokèl dâri Madura 4 zaman : De Jonge ditambah ref. Lain )
h. Èyatorè makompol ca’-oca’ sè malarat neng bâca’an è attas!
i. Èyatorè jhârbâ’âghi ca’- oca’ è bâbâ panèka kalabân aghuna’aghi
Kamus Madhurâ!
akanca bân sapèna
Sorat Kanḍhâng
dhâghâng bin-sambin,
dhâgâng panggher,
tokang owan
paron bhâthè
tokang ngèbhir
tokang ngobhing
arcana ratona sapè
lègènḍa
dhârâdhân
4. Lalampa’an
Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana
nyalèn okara ḍâri èjhâ’ân bhâsa Indonesia ḍâ’ carakan Madhurâ. Sampèyan
kodhu maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi è bâbâ panèka
sopajâ maghâmpang è ḍâlem ngalakonè carana nyalèn okara ḍâri èjhâ’ân
bhâsa Indonesia ḍâ’ carakan Madhurâ.
Carana nyalèn èngghi panèka: Kodhuna sampèyan paham ḍâ’ aksara
ghâjâng, rèka’an, aksara swara, ghântongan sareng ḍhâmpènganna.
Pakon 3.7
Pakon 3.8
D. Menyalin Kalimat yang Tertulis dalam Ejaan Bahasa Indonesia ke dalam Carakan Madura Sesuai Kaidah
103 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
a. Èyatorè tèks è bâbâ panèka salèn ḍâ’ tolèsan carakan Madhurâ
kalabân saè tor lerres!
“Kongres Bhâsa Indonesia sè kapèng ḍuwâ’, sè èsèppowè Menteri
Moehammad Yamin, èlampa’aghi è Medan neng taon 1954. Bhâb èjhâ’ân
meddhâl polè menangka sala sèttong materi è papangghiyân panèka.Kongres
ghâpanèka monḍhut potosan sopajâ bâḍâ Badan sè nyoson pratoran èjhâ’ân
sè parktis mongghu Bhâsa Indonesia”.
Maos patètè bâca’an è bâbâ panèka!
Orèng Madhurâ Orèng Lajârân
È ḍâlem cator sejarah Rèng Madhurâ kaalok mènangka Orèng Lajârân,
Rèng-orèng paraowan Madhurâ ampon kabhuktè bânnya’na sè aghuna’aghi parao
kangghuy adhâghâng ḍâ’ saantèro lo-polo è Indonesia, sapanèka jhughân rèng
majângan Madhurâ.Ḍâri sennengnga ka parao bubungan compo’ adhât Madhurâ
èsèkot abhângon haluan sareng buritan parao. Bânnya’ orèng nyangka sè
sèkodhân sè abhângon haluan sareng buritan parao ghâpanèka jhângghârrâ
ajâm bâḍâ jhughân sè nyangka tanḍu’na sapè.
Roma panombhâk (kacèr) roma lajhârân (kangan)
Neng taon 1952 parao pajang Madhurâ bânnya’èpon 8250 langkong bânnya’
sareng sadhâjâna parao pajang sa Jhâbâ Tèmor ta’ tamaso’parao pajang Madhurâ
èpasèttong sè bânnya’ èpon namong 6.822 parao.
Pakon 4.1
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 104
Sumber: ASAS
Kennengngan mabeccè’ parao è Bânyuwatès, Sampang (kangan)
Palabbhuwân parao pajâng, Pasèan (kacèr)
Namong neng bhuḍhâjâ Madhurâ bâḍâ roma sè bubunganna èsèkot
abhângon bighina tombhâk para seppo Madhurâ nerrangngaghi jhâ’ roma sè macem
ghâpanèka compo’na katoronanna komandan parjhurit panombhâk. .
Laèn ghâpanèka Rèng Madhurâ pojhur ongghu sabâb tasè’ sè ngalèlèngè
polo Madhurâ aghânḍhu’ kadar garam sè saè ka’angghuy èbhâdhi bujâ ,
otamaèpon è ghir-sèrèng lao’ Madhurâ.ghi’ jhâman kolonial Madhurâ èsebbhut
jhughâ Pulau Garam..(ASAS, 2006 )
Paḍârân, pabujâ’ân
b. Èyatorè nyarè ca’-oca’ sè malarat neng teks bâca’an è attas lajhu
sarè artèna neng ḍâlem kamus!
Pakon 4.1
105 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
c. Èyatorè sampèyan monḍhut sa paragraf bisaos ka’angghuy
nyalèn bâca’an sè abhul-ombhul “Orèng Madhurâ Orèng Lajârân”
ka carakan Madhurâ!
d. Èyatorè rèngkes èssèna paragraf 1, 2 sareng 3 artikel budaya è
bâbâ panèka!
Sapè sono’, mamolanna pangalèburrâ rèng tanè è Dhisa Ḍempo pasèsèr
ḍâjâ sè pè’-apè’an Ḍempo Pasèyan, Mekkasan sareng Ḍempo Pasongsongan,
Songennep mèyara sapè binè’ sè èrabât akadhiyâ ngarabâdhi sapè pajhânten ka’
angghuy èpadhâddhi sapè kerrapan. Sa’amponna sapè binè’ bhuru tombu jhurbhu
akadhi sapè kerrapan lajhu èpajhâng èpapolong sareng sapè binè’ laènna . Ė bâkto
ghâpanèka èpajhâng èpajhâjhâr, kontès macem ghâpanèka lajhu ènyamaè sapè
taccek.
Pangalèbur ḍâ’ Sapè Taccek ghâpanèka lajhu âtoro’ sareng rèng tanè è
sakobhengnga .Bânnè namong lèbur mèyara sapè binè’ ka’angghuy èpajhâng
bisaos. Ḍâri sapè taccek lajhu ècèpta pangalèbur anyar èngghi panèka ngaddhu
kabângalanna sapè pajhângan ghâpanèka ka’angghuy lèbât otabâ nyono’ neng
sèttong labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sè è pangpangnga èpasangè kaca rasa .
Manabi sapè sè ta’ ngejjhit ngatèla jâng-bâjânganna sapè bhuru lajhu terros bisaos
lèbât otabâ nyono’ labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sapè ghâpanèka ènyata’aghi
mennang. Ėngghi manabi ghirâs ka jâng-bâjânganna pas nyorot ta’ dhâddhi sè
lèbâdhâ otabâ nyono’a, sapè bhuru lajhu ènyamaè kala..
Bit-abit kabiyasa’an addhuwân otabâ pangalèbur ḍâ’ sapè sono’ ghâpanèka
ampon dhâddhi pangalèburra orèng tanè kantos dilowaranna polo Madhurâ.
Mamolanna addhuwân sapè sono’ è kabidhi mènangka tanḍhâ mola’anna ngerrap
nalèkana bâkto kerrabhân piala presiden . Namong samangkèn kasambhung talèbat
bânnya’ rèng tanè sè mèyara sapè sono’ mèlana addhuwân sapè sono’ lajhu
èbâḍâ’âghi neng kennengngan laèn bânnè neng pangerrabhân tapè biyasaèpon
neng lapangankantor Bakorwil 4 Madhurâ è Mekkasan. Bâktowèpon tello arè
sabellunna Kerrapan Gubeng otabâ Kerrabhân Piala Presiden.
e. Nyoson artikel bhuḍhâjâ sè èkaollè ḍâri arèngkes paragraf 1, 2 ,
sareng 3 kasebbhut è attas!
Pakon 4.2
Pakon 4.3
Pakon 4.4
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 106
f. Èyatorè jhârbhâ’âghi artikel bhuḍhâjâ è bâbâ panèka mabi
bhâsana dhibi’ !
Sapè sono’, mamolanna pangalèburrâ rèng tanè è Dhisa Dempo pasèsèr
ḍâjâ sè pè’-apè’an Ḍempo Pasèyan, Mekkasan sareng Ḍempo Pasongsongan,
Songennep mèyara sapè binè’ sè èrabât akadhiyâ ngarabâdhi sapè pajhânten ka’
angghuy èpadhâddhi sapè kerrapan. Sa’amponna sapè binè’ bhuru tombu jhurbhu
akadhi sapè kerrapan lajhu èpajhâng èpapolong sareng sapè binè’ laènna . Ė bâkto
ghâpanèka èpajhâng èpajhâjhâr, kontès macem ghâpanèka lajhu ènyamaè sapè
taccek.
Pangalèbur ḍâ’ Sapè Taccek ghâpanèka lajhu âtoro’ sareng rèng tanè è
sakobhengnga .Bânnè namong lèbur mèyara sapè binè’ ka’angghuy èpajhâng
bisaos. Ḍâri sapè taccek lajhu ècèpta pangalèbur anyar èngghi panèka ngaddhu
kabângalanna sapè pajhângan ghâpanèka ka’angghuy lèbât otabâ nyono’ neng
sèttong labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sè è pangpangnga èpasangè kaca rasa
. Manabi sapè sè ta’ ngejjhit ngatèla jâng-bâjânganna sapè bhuru lajhu terros
bisaos lèbât otabâ nyono’ labâng sakèthèng ( ghâlidhighân) sapè ghâpanèka
ènyata’aghi mennang. Ėngghi manabi ghirâs ka jâng-bâjânganna pas nyorot ta’
dhâddhi sè lèbâdhâ otabâ nyono’a, sapè bhuru lajhu ènyamaè kala.
Bit-abit kabiyasa’an addhuwân otabâ pangalèbur ḍâ’ sapè sono’ ghâpanèka
ampon dhâddhi pangalèburra orèng tanè kantos dilowaranna polo Madhurâ.
Mamolanna addhuwân sapè sono’ è kabidhi mènangka tanḍhâ mola’anna ngerrap
nalèkana bâkto krerrabhân piala presiden . Namong samangkèn kasambhung
talèbat bânnya’ rèng tanè sè mèyara sapè sono’ mèlana addhuwân sapè sono’ lajhu
èbâḍâ’’âghi neng kennengngan laèn bânnè neng pangerrabhân tapè biyasaèpon
neng lapangan kantorBakorwil 4 Madhurâ è Mekkasan. Bâktoèpon tello arè
sabellunna Kerrapan Gubeng otabâ Kerrabhân Piala Presiden.
g. Sala sèttongnga ghâlimpo’ maca jhâjhârbâ’ân artikel bhuḍhâjâ
sè ampon mabi bhâsana dhibi’ kasebbhut è attas! Ghâlimpo’ sè
laèn nyangghemmè!
Pakon 4.6
Pakon 4.5
107 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
5. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi
nyoson okara sè ta’ rontot kantos dhâddhi paragraf . Sampèyan kodhuna
ngaghâli saè bhâb tata carana nyoson. È bâbâ panèka aropa’aghi carana
nyoson sopajâ okara dhâddhi samporna. Sampèyan kodhu nyoson okara
sèttong sareng sèttongnga akor, akanthè’ sareng rontot ḍâlem sèttong
tèma.
a. Okara Carakan Madhurâ è bâbâ panèka ghi’ ta’ samporna
sosonanna, ngèrèng èyatorè soson padhâddhi okara sè lerres
sosonanna!
?[so[arbtHkfizrbfis[pp
jneTnThgu[nHpffiFs[pke/rpn.
?$[p[$o[noh,m[molnNpz
[lzu/r[r=t[n[afisde[m ²o.
Pangalamanna Orèng Madhurâ
Laèn polè pangalamanna orèng Madhurâ sè alako è persèl è tana Jhâbâ otabâ
è Sumatra, kantha sè alako è persèl otabâ kebbhun bhâko. Samolèna rèng-orèng
bhuru ḍâ’ Madhurâ lajhu ngoddhi namen belta (sebbhudhân mongghu tamennan
E. Menyusun Kalimat Acak yang Tertulis dalam Carakan Madura
Menjadi Paragraf yang Sempurna Sesuai Kaidah
Pakon 5.1
Maos Patètè bâca’an è bâbâ panèka!
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 108
bhâko). Tamennan bhâko è Madhurâ molaè è coba’ neng taon 1830. Tapè lajhu
èyambuwaghi marghâ, korangnga aèng, sarta tana Madhurâ sè ta’ lanḍhu. Bhidhâ
so è polo Jhâbâ, tamennan bhâko sabbhân taon èsak, ngasèllaghi. È polo Jhâbâ è
nalèka jârèya ngasèllaghi bhâko rajhângan ḍâri belta jennis jheppon. Nangèng ḍi-
buḍina bânnya’ ngallè namen bhâko virgènia. Para’ sakabbhinna rèng sè alako
bhâko neng polo Jhâbâ è paḍâteng ḍâri Madhurâ.
Bilâ la mosèm metthèk bân masat, sajân bânnya’ rèng Madhurâ sè èpaḍâteng
otabâ ḍâteng dhibi’ alakowa. Neng kebbhun bhâko, è Jhâbâ Tèmor ,sakabbhinna sè
alako bhâko , iyâ arèya orèng ḍâri Madhurâ. Neng taon 1861, bâḍâ orèng Èropa
nyobâ’ namen bhâko è Madhurâ sè ngasèllaghi 300 pèkol, ḍi-buḍina ta’ èpaterros
marghâ rogi. Bhâko Madhurâ molaè èbelli kangghuy pabbrik roko’ è Polo Jhabâ,
mârghâ neng Polo Jhâbâ molaè kakorangan bâko kangghuy pabbrik roko’ sè palèng
bânnya’ anḍi’na Orèng Bhângsa Cèna, sè kapaksa mellè bhâko Madhurâ. Nangèng
ḍi-buḍina bhâko sigarèt Madhurâ dhâddhi alonca’ nyarè pasarra dhibi’, kantos rèng
tanè bhâko sarta sè adhâghâng bhâko è Madhurâ tapapak bi’ nè’ matta
kaontongan ḍâri bhâko. Coma bhâi kaontongan bhuru ta’ sabârâmpa mongghu rèng
tanè bhâko Madhurâ, sè bâriyâ jârèya sabâb regghâna bhâko ta’ ètantowaghi bi’
rèng sè anḍi’ bhâko , tapè ètantowaghi bi’ pabbrik roko’ lebât pangaḍâ’ na è
Madhurâ iyâ arèya sè ènyamaè guḍâng.Guḍâng anḍi’ orèng tokang nyarè bhâko
iyâ arèya sè ènyamaè banḍul.
Ghi’ jhâman sè abâk ngaḍâ’ banḍul nabur pessèna guḍâng ka rèng tanè
bhâko. Iyâ arèya mellè bhâko neng è bâkto bhungka sè ghi’ kènè’. Sè bâriyâ jârèya
ènyamaè cara otabâ sistem Ijon sè talèbât marogi rèng tanè bhâko. Ḍhâng -
kaḍhâng rèng tanè bhâko, coma tebbâs alako sabâb sè ollè ontong orèng laèn iyâ
arèya banḍul bân orèng guḍâng.Coma rèng Madhurâ sè ta’ dhuli agârunggung,
sanarè coma tebbâs lessona , sè bâriyâ jârèya la èyanggep papasthènna. Parènta
kennengngan panamennan bhâko iyâ arèya Songennep bân Mekkasan la paḍâ
ngalowarraghi atoran ḍaèra sè ngator bârâmma bhâko mosthè èbelli ḍâri rèng
tanè.
Cebbudhân conto sè kongsè 2 kg berrâ’ na èbatessè coma palèng bânnya’ 1
kg. Sanyatana rèng anḍi’ guḍâng taḍâ’ rogina ḍâlem jhuwâl-belli bhâko. Ḍâri
cebbudhân bân ghurghur bhâi la cokop ka’angghuy gâjina palakona ghuḍâng ḍâlem
samosèm. Dhâddhi ollèna kaontongan ḍâri pabbrik , la nyata kaontonganna sè anḍi’
guḍâng. Seḍḍheng orèng tanè ta’ tao atebbâs marghâ malolo èco-koco bandul.
109 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Sumber: dokumen ASAS
Bhâko molaè èsènglaè marghâ marosak kasèhadhân
Tapè saellana Rèng Madhurâ ella ngartè ka kasèhadhân satèya ella ta’ bânnya’,
rèng atanè bhâko mara lambâ’na. Apa polè pabrik roko’ ella bânnya’ sè ètotop
marghâ rogi malolo sabâb ella bânnya’ orèng sè ambu aroko’. Mènorot èlmo
kasèhadhân roko’ pajhât marosak ḍâ’ bhâdhân mongghu ḍâ’ orèng sè dhujân roko’.
b. Èyatorè paghimpo’ bâḍâna teks sè bâḍâ kaèdhânna sareng
bhuḍhâjâ!
c. Bâca’an è attas sampèyan monḍhut sèttong paragrap bisaos
ka’angghuy èsalèn ḍâ’ carakan Madhurâ!
d. Ngèrèng aghenna’è okara neng bâng-sèbângnga paragraf sopajâ
paragraf sè ètambâi okara ghâpanèka dhâddhi paragraf sè
samporna. Lajhu salèn ḍâ’ Carakan Madhurâ!
Conto :
Sapè sono’, mamolanna pangalèburrâ rèng tanè è Dhisa Dempo
pasèsèr ḍâjâ sè pè’-apè’an Ḍempo Pasèyan, Mekkasan sareng Ḍempo
Pakon 5.2
Pakon 5.3
Pakon 5.4
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 110
Pasongsongan, Songennep mèyara sapè binè’ sè èrabât akadhiyâ
ngarabâdhi sapè ka’ angghuy èpadhâddhi sapè kerrapan sapè binè’ bhuru
tombu jhurbhu akadhi sapè kerrapan lajhu èpajhâng èpapolong sareng sapè
binè’ laènna Ė bâkto ghâpanèka èpajhâng èpajhâjhâr, kontès macem
ghâpanèka lajhu ènyamaè sapè taccek. Kontès sapè taccek èbâḍâ’âghi
mènangka marammè sarta makombhirâ nalèkana masyarakat è sèttong
kampong akompol marghâ arèsan, otabâ namong sakadhâr masenneng
sakanca’an.
Aghenna’è okara è attas kantos bisa abhâḍhi paragraf anyar
Sapè sono’, mamolanna pangalèburrâ rèng tanè è Dhisa Dempo pasèsèr
ḍâjâ sè pè’-apè’an Ḍempo Pasèyan, Mekkasan sareng Ḍempo
Pasongsongan, Songennep. Mamolanna mèyara sapè binè’ sè èrabât
akadhiyâ ngarabâdhi sapè pajhânten ka’ angghuy èpadhâddhi sapè
kerrapan
Sa’-amponnapè-sapè binè’ bhuru tombu jhurbhu akadhi sapè kerrapan
lajhu èpajhâng èpapolong sareng sapè binè’ laènna Ė bâkto ghâpanèka
èpajhâng èpajhâjhâr, kontès macem ghâpanèka lajhu ènyamaè sapè taccek.
Kontès sapè taccek èbâḍâ’âghi mènangka ka’angghuy marammè
sarta makombhirâ nalèkana masyarakat è sèttong kampong akompol
marghâ arèsan, otabâ namong sakadhâr aneng-senneng makombhirâ
sakanca’an.
e. Èyatorè abhâdhi paragraf sè èssèna bhâb bhuddhâjâ kalabân
tolèsan Carakan Madhurâ!
f. Paragrap sè ghi’ bhuru lastarè èbhâdhi ngèrèng samangkèn
pajhâng neng tabingnga kellas. Hasèl bhâḍhiyân bhuru tantona
ampon mènangka pèlèyan siswa dhibi’ èngghi panèka tantona
mèlè paragraf sè èkasennengngè, ompama akadhi è bâbâ
panèka!
Pakon 5.5
Pakon 5.6
111 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
?$[p[$o[noh,,
?$[p[$o[noh,m[molnNpz
[lzu/r[r=t[n[afisde[m ²o
p[s[s/dj[s[pha[poaneD[m²o
%[syn\,mekKsnS#=%e[m ²od Ýs=o
[sobn\,[$ozenNe[pMyrs[pbi[nh
[s[arbtHkfizrbfis[pp
jneTnThgu[nHpffiFs[pke/rpn.
sha[m\onNs[pbi[nhbubu[tomB|
ju/buakfis[pke/rpnLju[apj=
[ap[po[l=os#=s[pbi[nha[anN,,
[ab[koTgp[nk[apj=[apjj/,
[ko[nTsGp[nklju[avm[a$[p#cCek\,
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 112
A. Lèngkerrè horop a, b, c, d, otabâ e mènangka jâwâbhân sè
palèng lerres ḍari soal è bâbâ panèka !
1. Macemma aksara ghâjâng bâḍâ.... a. 10 b. 15 c. 20 d. 30 e. 50
2. Aksara Carakan ènyamaè jhughân, aksara ....
a. Jhâbân b. Latèn c. Rèka’an
d. Swara e. Pèghu
3. Kerrap piala prèsidèn, èngghi panèka kerrap.......
a. Bhupatèn b. Arisan c. Odḍhiyân d. Gubeng e. Tangghâ’ân
4. Manabi nyerat angka aghuna’aghi carakan Madhurâ neng mamolan
okara aghuna’aghi tanḍhâ.... a. Lèngsa b. Longsè c. Pangkat d. dhek-adhek sareng pangkat e. longo
5. Ka’angghuy nyerrat okara anyar neng Carakan Madhurâ mabi ......
a. dhek-adhek b. lènge-longo c. lèngè d. soko e. lèngsa
Uji Kompetènsi Pangajhârân 4
113 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
6. Bhângonna dhek-adhek èngghi panèka....
a. .
b. ?
c. \
d. /h
e. *
7.Mamolanna Rèng Tanè èka’ ḍimma sè lèbur mertè sapè sono’, èngghi panèka.... a. pasèsèr Bârânta b. pasèsèr Tanjhungbhumè c. pasèsèr Pasèyan d. pasèsèr Ambhunten e. kalimo’o’
8. Paddhâ lèngsa, paddhâ longsè, paddhâ ḍhek-aḍhek neng Carakan
Madhurâ èsebbhut.... a. tata bhâsa b. tata tolès c. ondhâgghâ bhâsa d. pèghu
e. lèngè-longo
9. Orèng mèyara sapè bânnè anḍi’na dhibi’, èsebbhut.... a. tokang owan b. dhâghâng panggher c. kèbhir d. jhârâghân e. sorat kanḍhâng
10. Ahèrra okara neng carakan Madhurâ sè keccap pongkasanna
abukka’ kodhuna è pasangè tanḍhâ .... a. Lèngsa b. Longsè c. papatèn d. dhek-adhek
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 114
e. soko
11. .....u....panèka sè ènyamaè....
a. cèthak
b. soko
c. petpet
d. longo
e. lèngè
12. ....../......... panèka ènyamaè....
a. pangangghuy swara
b. pangangghuy panyèghek
c. pangangghuy panamba
d. pangkon
e. metpet
13. .....4........ ènyamaè....
a. pangkon
b. Pangangghuy panyeghek
c. pangangghuy swara
d. pangangguy panambâ
e. angka
14.......\... ènyamaè....
a. pangangghuy swara b. pangangghuy panyèghek c. pangangghuy panamba d. pangkon e. lèngsa
15. ....., .....ènyamaè....
a. pangangghuy swara
b. pangangghuy panyèghek
115 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
c. pangangghuy panamba
d. pangkon
e. lajâr
B. Jâwâb pètanya è bâbâ panèka kalabân jhârna’!
1. Jâbhârraghi kadhiponapa mamolanna sapè sono’ !
2. Ponapa bhidhâna paragraf sareng dhek-adhek ?
3. Kadhiponapa pamangghina sampèyan bhâb arca ratona
sapè è Polo Poḍây ?
4. Kadhiponapa pamangghina sampèyan bhâb kerrapan sè
ampon èpadhâddhi obyèk wisata nasional ?
5. Kadhiponapa pamangghina sampèyan bhâb bâḍânaKurikulum 2013 muatan
lokal bhâsa daerah sè ampon èpasekken sareng PERGUB NO 19 Taon 2014
sè
nyebbhuttaghi wâjibbhâ Bhâsa Daerah èyajhârraghi è sakola’an sareng
madrasah è Jhâbâ Tèmor.
A. Lèngkerrè horop a, b, c, d, otabâ e mènangka jâwâbhân sè palèng
lerres ḍari soal è bâbâ panèka !
1. Paragraf sè aghâmbhârrâghi sèttong parkara kantos sè maos acora’ bisa
ngoladhi, mèrengngaghi, otabâ apangrasa katèbhânan ka bhâdhânna dhibi’
èsambhât paragraf....
a. Narasi
b. Persuasi
c. Deskripsi
d. Argumentasi
e. Eksposisi
2. È bâbâ panèka tamaso’ ḍâ’ cèrè ḍâri paragraf eksposisi, kajhâbhâna....
a. Tolèsan sè aparèng tambâna pangaonèngan.
b. Ajâwâb pètanya: ponapa, kadhi ponapa, bilâèpon tor aponapa.
c. Èpaḍâpa’ kalabân jârbâ tor jhejjer.
d. Asèpat netral (ta’ maksa sè maos ka’angghuy noro’ ponapa kasokanna sè
nyerrat).
e. Aparèng sèttong jhâjhârbâ’ân bhâb pokeddhâ berta è aropa bârna, okoran,
tor salaènna.
Latèyan Akhèr Semester Ghânjhil
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 116
3. Pasèsèr Lombâng sè bâḍâ neng mongghing ḍâjâ bâgiyân tèmor kabhupatèn
Songennep tamaso’ pasèsèr sè serrèng èkaghâbây kennengngan apalessèr
sareng maghârsarè Madhurâ otabâ ḍâri lowar Madhurâ. Pasèsèr Lombâng sè
ghumbhus kalabân ka’-bhungka’an comara oḍâng aghânḍhu’ artè sè matarentem
ka atè, pasèsèr sè bhersè sareng tompo’anna beḍḍhi sè alos andhâddhiyâghi sè
apalessèr perna sareng senneng sabâb maènḍhâ sareng mabhunga ka atè.
Mènorot teks è attas, bâca’an kasebbhut tamaso’ ḍâ’ paragraf....
a. Deskripsi
b. Persuasi
c. Argumentasi
d. Eksposisi
e. Narasi
4.È bâbâ panèka sè ka’ḍimma sè tamaso’ ḍâ’ aksara reka’an ....
a.!
b.A.....
c.k+
d.m
e. O
5. È bâbâ panèka aropa’aghi tangghâl ka’angghuy ngèmodhi Hari Pahlawan.... a. 10 Oktober b. 10 Asyura c. 10 Nopember d. 28 Oktober e. 30 November
6. Empa’ tokoh è bâbâ , pasèra sè asal Madhurâ ? a. Moh. Yamin b. Bung Tomo c. Mohammad Tabrani d. Aru Palaka e. Sisinga Maharaja
117 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
7. Sè ka’dimma sè tamaso’ aksara sowara è bâbâ panèka....
a. j+
b. I......
c. l
d. w
e. %
8.Tokoh è bâbâ panèka sè ka’dimma sè Pahlawan Nasional
a. Trunojoyo b. Halimperdanakusuma c. Moh. Tabrani d. Cakraningrat IV e. Cakraningrat III
9.Oca’ sè ka’dimma è bâbâ panèka sè nodhuwaghi “ keterampilan “ a. kaalok b. sokkla c. anyanyè d. èyangghep e. tollèn
10. Oladhi Carakan è bâbâ panèka, ra-kèra sè sala sè ka’ dimma....
a.*=kln \
b. @e [mMs \
c.[s [ro[kt\
d.[$or
e. kr
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 118
11. Ra-kèra sè ka’ ḍimma carakan è bâbâ paneka sè sala....
a. mnmi
b. ImmsMIl\
c. gbf#li
d. Aes±|m\
e. spAgr
12. È bâbâ panèka ra-cara ka’angghuy nyarètèma neng teks Topèng Ḍhâlâng,
kajhâbhâna....
a. Maos teks sè bâḍâ.
b. Sarè pokpara sè tombu ḍâlem teks.
c. Talèktèghi bhâsa sè èghuna’aghi ponapa sorop kalabân teks Topèng
Ḍhâlâng.
d. Nyarè oca’ rangkebbhân.
e. Nyarè tombuna pokpara.
14. Unsur (bâgiyân) sè nyoson sèttong karya sastra sè è ḍâlemma aghânḍhu’ bhâb sosial, biografi, psikologi, sareng salaènna èsambhât ....
a. Unsur ekstrinsik b. Unsur intrinsik c. Unsur ghâbâyân d. Unsur sè abhângon sastra e. Unsur khayalan
14.Maos Patètè!
Totogghâ carèta
È ḍâlem atèna Sumbâddrâ acaca
Sumbâddrâ : ma’ bhuruna Arjuna anḍi’ sèpat kasar tor abâu bâceng
Batara Krishna abèrri’ pètodhu ka Sumbâddrâ jhâ’ sè alamar dhibi’na iyâ arèya
Bhuta (Prabu Danan Jaya) sè nyamar dhâddhi Arjuna.
È kennengngan laèn Pèttru’, Semar, Garèng alalana nyarè Arjuna. Serrèna la
lesso sè katello lajhu ngaso è bâbâna kajuwân sè è seddhi’na bâḍâ somor matè.
Ḍâri ḍâlem somor matè jârèya bâḍâ orèng lok-olokghân mènta tolong.
Arjuna : Tolong... Tolong... Tolong...
119 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Pèttru’ : “Ma’ masè bâḍâ orèng sè asowara mènta tolong.”
Garèng : “Iyâ ongghu, maju congngo’ !”
Pèttru’ bân Garèng nyongngo’ ka ḍâlem somor.
Pèttru’ : “Adu... ma’ Ajunan ghustè !”
Arjuna : “Iyâ sèngko’ è buwâng ka ḍâlem somor bân Prabu Danan
Jaya
Mènorot tokèlan teks è attas, bâtegghâ Sumbâddrâ èngghi panèka.... a. Pegghellân b. Angko c. Tatak d. Jhubâ’ tèngkana e. Bhâghus tatakramana
15. Maca sèttong carèta sè ngotama’aghi èssèna bâca’an kalabân aghuna’aghi
pèkkèran, perasa’an, kencengnga sè nolès, tor jhughân kodhu ngaonèngè bhâb
èssèna carèta èsambhât maca....
a. Bèbas
b. Teknis
c. Cerdas
d. Emosional
e. Ceppet
16. Carana nyarèta’aghi bâcâ’an kalabân aghuna’aghi bhâsana dhibi’ bâḍâ pan-
saponapa cara, kajhâbâna ....
a. Bâca patalètè èssèna carèta.
b. Bâcâ sabâgiyân.
c. Sarè pokeddhâ carèta.
d. Sarè cem-macemma tokoh tor bâthegghâ.
e. Jhâlânna carèta kodhu jhejjher.
17. Parkara sè tombu ḍâri tokoh è ḍâlem carèta. Ponapa parkara sè tombu ḍâri abâ’
dhibi’ otabâ kadhâddhiyân sè kalampan ḍâ’ saghâlimpo’na orèng, èsambhât .... a. Plot b. Konflik c. Amanat d. Sudut pandang e. Tema
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 120
18. È bâbâ panèka aropa’aghi Cèrè macemma bhâsa lèsan, kajhâbhâna ....
a. È ḍâlem ator-cator, orèng èyarep bisa tapangghi jhujhuk kalabân orèng sè
laèn è ḍâlem aḍon-janḍon otabâ apangghi ḍhep-aḍhebbhân.
b. Ta’ tapèngkot sareng èjhâ’ânna bhâsa, namong tasambhung sareng
kabâḍâ’ân è ḍâlem aḍon-janḍon kabiyasa’anna rè-sa’arèna akor sareng
kabâḍâ’ân.
c. Ca’-oca’na aghânḍhu’ parsemmon.
d. Okarana ḍâ’-panḍâ’ ḍâlem ḍon-janḍon.
e. Okarana serrèng ghâ’-pegghâ’ tor ta’ jhângkep.
19. Sala sèttong tojjhuwân ḍâlem ngalakonè bhâk-rembhâk, èngghi panèka .... a. Ka’angghuy ngaollè pamangghi bhâb sè alalabânan sareng pamangghi sè
aghânḍhu’ papaḍâna.
b. Ka’angghuy nyarè kakalèrowanna orèng.
c. Ka’angghuy pènter acaca
d. Kaanngghuy mabânnya’ kanca.
e. Ka’angghuy malanjhâng pokpara.
20. Sabellunna alampa’aghi drama, kita parlo paham ḍâ’ bâbâtegghâ para tokoh.
Bâbâtegghâ tokoh bisa èpangghi anglèbâdhi ra-cara è bâbâ panèka, kajhâbhâna
....
a. Carètana sè ngarang.
b. Ḍhâ-kanḍhâ-ḍhâ-kanḍhâ ḍâlem teks drama.
c. Sapa sè ngangghit.
d. Angghemman otabâ ḍhâbuna tokoh sè laèn mongghu tokoh sè laèn.
e. Kennengngan sè anyata’aghi bâbâtegghâ tokoh.
121 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Pangajhârân Tema: Kasusastraan
Kompetensi Dasar
3.5 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis penggunaan bahasa
dalam teks sastra dan non sastra secara lisan dan tulis.
4.5 Membandingkan penggunaan bahasa dalam teks sastra dan non sastra
secara lisan dan tulis.
Indikator
3.5.1 Mengidentifikasi karakteristik bahasa dalam teks sastra lalongèt.
3.5.2 Memahami makna lalongèt dalam teks.
3.5.3 Menganalisa jenis lalongèt seperti parèbhâsan, rora bhâsa.
3.5.4 Mengidentifikasi karakteristik bahasa dalam teks sastra opini seperti
tajuk rencana, iklan.
4.5.1 Menemukan kata-kata yang bermakna konotatif.
4.5.2 Menjelaskan maksud dari kata kata yang bermakna konotatif .
4.5.3 Membandingkan penggunaan bahasa dalam teks sastra yang bersifat
konotatif dengan teks non sastra yang denotatif.
4.5.4 Membuat kalimat yang memuat lalongèt.
4.5.5 Menulis paragraf yang memuat lalongèt.
1. Lalampa’an
2.
Mènangka ator kabidhân, ngèrèng sabellunna ajhâr areng-sareng maos
du’a’ ḍhimèn . Saterrossèpon, sabellunna alampa’aghi pakon, sampèyan kodhu
ngaghâli carana Mengidentifikasi Karakteristik Bahasa dalam Teks Sastra
Lalongèt. Sabellunnèpon, ngèrèng areng-sareng ngaghâli èssè’èpon bâburughân
beccè’ sè parlo dhâddhi lalampa’an rèn-saarèna:
o Sabellunna mangkat ka sakola’an jhâ’ loppa nyèom astana orèng
seppona sèkaḍuwâ.
o Sampèyan kodhu malanggheng sastra Madhurâ nojjhu bhângsa sè
jhumambhâr
5
A. Mengidentifikasi Karakteristik Bahasa dalam Teks Sastra Lalongèt
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 122
Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Sampèyan kodhuna
maghut ḍâ’ jhâjhârbâ’ân lalongèt è bâbâ panèka.
Maos Patètè!
Lalongèt
Sastra Madhurâ aropa’aghi bâgiyân ḍâri kabhuḍhâjân Madhurâ sala
sèttong bâgiyân ḍâri sastra Madhurâ èngghi panèka lalongèt. Ponapa lalongèt ?
Lalongèt ḍâri oca’ asal longèt, èrangkep aḍâ’ aobâ swara, dhâdḍhi lalongèt. Longèt
artèna pènter otabâ pèlak bây-ghâbâyân. Hasèlla bhâghus katèngalanna
nyennengngaghi tor èndhâ, Anom kaulâ abhâḍhi parabhut compo’ aropa korsè,
lomarè, korongnga mano’, sareng samacemma, bhâghus, ènḍhâ, nyennengngaghi
katèngalanna. Anom lakar longèt.
Oca’ lalongèt bâḍâ kaè’anna sareng sastra Madhurâ, èngghi panèka neng
ḍâlem okara, sè aghânḍhu’ pan-saponapan oca’ sè èndhâ, kantos kapèrengnganna
nyennengngaghi, arassa malèpor atè.
Macemma Lalongèt neng sastra Madhurâ bâḍâ 11, èngghi panèka :
1. Bhâk-tebbhâghân
2. Okara kakanthèn
3. Bhângsalan
4. Rora bhâsa
5. Kèrata bhâsa
6. Parèbhâsan
7. Ėbhârât
8. Saloka
9. Parlambhâng
10. Oca’ sarojâ
11. Oca’ camporan tabhâlik
(Metthèk ḍâri buku lalongèt bân oca’ kèyasan, Muakmam 2003)
a. Ėyatorè maos teks è attas patètè kantos sampèyan ngaghâli
ponapa sè ènyamaè lalongèt panèka. Samangkèn, ngèrèng
jhârbââghi polè ponapa sè èsebbhut lalongèt panèka ngangghuy
bhâsana sampèyan dhibi’!
Pakon 1.1
123 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
b. È attas ghellâ’ ampon èsebbhuddhâghi macem-macemmèpon
lalongèt. È antarana Bhâk-tebbhâghân, okara kakanthèn,
bhângsalan, sareng rora bhâsa. Ngèrèng sebbhuddhaghi pètto’
sè laèn ma’lè ghenna’ sabellas!
2. Lalampa’an
Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli artèna lalongèt
ḍâlem teks. sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pètodhu sè ampon èsaḍiyâ’aghi è
bâbâ panèka sopajâ maghâmpang è ḍâlem ngaghâli ma’na lalongèt ḍâlem teks.
Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Èyatorè maos
jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!
Lalongèt panèka bannè namong aghânḍhu’ ca’-oca’ sè èndha bisaos, nangèng
jughân aghânḍhu’ maksod. Sopajâ ngartè ḍâ’ maksottèpon lalongèt, sampèyan
kodhu ngaonèngè pan-saponapan oca’ sè malarat artèna. Opamaèpon oca’
“Ana’ bhâghus ropana akantha ghumo’”. Orèng sè maos okara ka’ḍinto ta’ bisa
ngartè ḍâ’ maksottèpon okara manabi salèrana ta’ ngartè ḍa’ oca’ “ghumo’”.
Dhinèng ghumo’ ka’ḍinto artèna tana sè marojun marghâ èkennengngè raprap.
a. Èyatorè talèktèghi lalongèt sè aropa Bhâk-tebbhâghân è bâbâ
panèka. Saamponna ghâpanèka, sarè ca’-oca’ sè malarat neng
teks panèka pas sarè artèna.
Bhâk-tebbhâghân
Ana’ bhâghus ropana akantha ghumo’
Rèng sè senneng taḍâ’
Kabbhi orèng paḍá jhitjhit
Ana’ nyemma’ dhing orèngnga atangèsan
Sè è aḍâ’ lakona nyaronèn terros
È èrèng aghenḍhâng
Bâḍâ peccot neng è buḍi
Maḍḍhâ tebbhâk ghânèko napè artèna
Pakon 1.2
B. Memahami Makna Lalongèt dalam Teks
Pakon 2.1
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 124
b. Lalongèt sè laèn èngghi panèka okara kakanthèn. Ngèrèng maos
okara kakanthèn è bâbâ paneka!
“Mon nojjhunè palang èsangka malèng, ènghalè coma apolong. Okara
ghellâ’ aghânḍhu’ maksod jhâ’ orèng sè ètèbhânè papasthèn jhubâ’,
sanaosa coma abhâreng saos sareng orèng sè ta’ saè bâtegghâ, pas
kabubbhuwân jhughân kajhubâ’ânna”.
È ḍâlem okara kakanthèn “Mon nojjhunè palang èsangka malèng, ènghalè
coma apolong” aghânḍhu’ keccap lang lèng long sè bâḍâ neng oca’
palang, malèng, sareng apolong.
c.Èyatorè sampèyan abhâḍhi okara kakanthèn sè aghânḍhu’
keccap: par pèr por, nang nèng nong, dâr dir dur, sareng sa sè
so !
d. Lalongèt aghânḍhu’ bâtek ponapa? Jhârbâ’ânna sarè neng teks
lalongèt!
c. Maos teks è attas sarè ca’ – oca’ sè malarat kaghâbây okara!
bânnya’ na 5 okara!
d. Okara sè èbhâḍhi neng pakon 2.4 , èyatorè bhâḍhi paragrap!
3. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi
nalèktèghi bhâb teks macemma lalongèt. Kodhuna èkaghâli saè pètodhu
carana nalèktèghi akadhi conto è bâbâ panèka.
Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Èyatorè
maos jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!
Pakon 2.2
C. Menganalisa Jenis Lalongèt seperti Parèbhâsan, Rora Bhâsa
Pakon 2.4
Pakon 2.5
Pakon 2.3
125 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Bâḍâ polè lalongèt sè laèn èngghi panèka parèbhâsan. Parèbhâsan èngghi
panèka okara sè èyangghit samacem oca’ parsemmon sè marlowaghi artè.
Conto:
Sitti ènggharowa manabi ghuy-nganggghuy ponapa’a bisaos abâ’ sampayan.
Abâ’ sampayan artèna èkoca’aghi ḍâ’ orèng ngangghuy ponapa’a bisaos
patot otabâ pantes. Manabi ètalèktèghi neng parèbhâsan: abâ’ sampayan,
abâ’ ka’ ḍinto sè èmaksod èngghi panèka orèng. Dhinèng sampayan panèka
bhârâng ḍâri tampar, talè, kabâ’, ghâlâ sè èpasang ka’angghuy ajhemmor
sassa’an otabâ ghuy-angghuy. Panapa’a bisaos sè èjhemmor otabâ èsabâ’ è
sampayan panèka, katèngal pantes.
a. Èyatorè talèktèghi akadhi conto è attas parèbhâsan è bâbâ
panèka:
1. Nèddhâ’â manco’ ta’ lessa artèna èkoca’aghi ḍâ’ orèng sè talèbât koros.
2. Bhelling kaojhânan, artèna èkoca’aghi ḍâ’ orèng sè ta’ meḍḍhâs
bâburughân.
b. Nyebbuttaghi parèbhâsan laèn sarè artèna pas talèktèghi akadhi
conto è attas!
4. Lalampa’an
Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi
mengidentifikasi karakteristik bahasa dalam teks sastra opini. Kodhuna
sampèyan ngaghâli saè pètodhu carana mengidentifikasi akadhi jhâjhârbâ’ân è
bâbâ panèka.
Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Èyatorè maos
jhughân jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!
È bâbâ panèka bâḍâ iklan neng sorat kabhâr sè abhul-ombhul: Perusahaan
manufactur bhuto:
1. accounting
2. admin penjualan
3. admin gudang
D. Mengidentifikasi Karakteristik Bahasa dalam Teks Sastra Opini
seperti Tajuk Rencana, Iklan
Pakon 3.2
Pakon 3.1
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 126
Saraddhâ
1. Lakè’ / binè’.
2. Omor palèng towa 35 taon
3. Ka’angghuyaccounting palèng mabâ D-1
4. Kabbhi panglako sè sangghup kor-akoran ḍâlem ghâlimpo’ bân panglako
kasar. Lamaran kèrèm ḍâ’ jhâlân Bangkingan No 16 Sorbhâjâ.
(Nokèl ḍâri sorat kabhâr Jawa Pos tangghâl 19 Oktober 2014)
a. Èyatorè sampèyan nyebbhuttaghi otabâ nyerrat iklan laèn sè
samacem sareng conto è attas, nokèl ḍâri sorat kabhâr ponapa’a
bisaos!
b. Macem laèn ḍâri iklan sè bâḍâ neng koran èngghi panèka: iklan
bhâris, bhâris ghâmbhâr, cem-macemma kabhutowan. Radar
Madura, tangghâl 30 Oktober 2014.
Èyatorè nyebbhuttaghi macemma iklan sè laènna!
5. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi pakon
nantowaghi oca’ sè aghânḍhu’ ma’na konotatif. Sampèyan kodhu maghut ḍâ’
pètodhu sè aropa’aghi conto è bâbâ panèka ka’angghuy dhâddhi pandhuman
sabellunna alampa’aghi pakon.
Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Èyatorè maos
jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!
Neng rèn-arèn orèng ḍhâ-kanḍhâ , orèng acaca, kaḍhâng aghuna’aghi oca’ sè
asèpat konotatif otabâ anḍi’ artè konotatif. Pan-saponapan conto:
1. Nurul ka’ḍissa è dhisana palèng raddhin. Mèlana sareng rèng-orèng pas
èkoca’ :Nurul dhâddhi kembhangnga dhisa.
2. Èsakola’an, Sekkar manabi èyajhâri ponapa’a bisaos lekkas ngartè.
Manabi ulangan segghudhân kèngèng 100. Dhâddhi sareng na’-kana’
Sekkar èkoca’ mella’ atè.
Pakon 4.1
Pakon 4.2
E. Menemukan Kata-Kata yang Bermakna Konotatif
127 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Ḍâri ḍuwâ’ okara è attas, ca’-oca sè anḍi’ artè konotatif, èngghi panèka
kembhangnga dhisa sareng mella’ atè.
a. Èyatorè sampèyan arembhâk sakanca’an mapolong ca’-oca’ se
andi’ artè konotatif bânnya’na 5 mègghi’!
b. Ca’-oca’ sè anḍi’ artè konotatif neng pakon nomer sèttong è attas
èyatorè bhâḍhi okara!
6. Lalampa’an
Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi pakon
ka’angghuy ajhârbâ’âghi maksoddhâ ḍâri ca’-oca’ sè aghânḍhu’ ma’na konotatif,
sampèyan kodhuna maghut ḍâ’ pètodhu sè aropa’aghi conto è bâbâ panèka
ka’angghuy dhâddhi pandhuman sabellunna alampa’aghi pakon.
Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Èyatorè maos
jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!
Sa’amponna sampèyan makompol ca’-oca’ sè anḍi artè konotatif tor ampon
abhâdhi okara sè aghânḍhu’ ca’-oca’ sè anḍi’ artè konotatif akadhi neng
lalampa’an 5, samangkèn ngèrèng èstowaghi patètè ponapa maksottèpon :
1. Nurul dhâddhi kembhângnga dhisa. Ca’-oca’ kembhângnga dhisa panèka
aghânḍhu artè sè ta’ saongghuna otabâ aghânḍhu’ artè kèyasan. Amarghâ
Nurul sakalangkong raddhin pas èsambhât kembhângnga dhisa.
2. Sekkar èkoca’ mella’ atè. Sekkar panèka manabi èyajhâri pangajhârân
panapa’a saos lekkas ngartè. Otabâ èkoca’ jhughân tarbhuka amarghâ
Sekkar pènter tor tarbhuka. Pas èsambhât mella’ atè jhâ’ atè panèka taḍâ’
socana.
3. Dhâddhi ca’-oca’ sè aghânḍhu’ artè konotatif panèka paḍâ sareng oca’
kèyasan.
Pakon 5.1
Pakon 5.2
F. Menjelaskan Maksud dari Kata Kata yang Bermakna Konotatif
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 128
Èyatorè jharbhâ’aghi pajhârna’ ca’-oca’ sè anḍi’ artè konotatif sè
ampon èpapolong sareng sampèyan è lalampa’an lèma’ pakon 5.1!
7. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi pakon
ka’angghuy abhânḍingngaghi oca’ sè aghânḍhu’ ma’na konotatif sareng
dènotatif, sampèyan kodhuna maghut ḍâ’ pètodhu sè aropa’aghi conto è bâbâ
panèka ka’angghuy dhâddhi pandhuman sabellunna alampa’aghi pakon.
Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Èyatorè maos
jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!
Bâḍâ bhidhâna antara ca’-oca’ sè anḍi’ artè konotatif sareng ca-oca’ sè anḍi’
artè dènotatif.
Artè konotatif ampon èjharbhâ’aghi neng lalampa’an 6 Manabi dènotatif
èngghi panèka ca’-oca’ sè lakar saongghuna. Dhâddhi manabi konotatif ta’
saongghuna dhineng dènotatif saongghuna. Talèktèghi ra-okara è bâbâ
panèka:
1. Nurul molong kembhâng malathè.
2. Nurul nyèram kembhâng mabâr.
3. Nurul ajhemmor kembhâng kamboja.
4. Sekkar mellè atè sakilo.
5. Sekkar nyojjhin satèna atè.
Ḍâri conto lèma’ mègghi’ è attas ampon langkong jhârna’ jhâ’ manabi oca’ sè
anḍi’ artè dènotatif panèka asèpat saongghuna.
Èyatorè abhâḍhi okara sè aghânḍhu’ oca’ dènotatif bânnya’na lèma’
mègghi’ rembhâk sakanca’an!
Pakon 6
G. Membandingkan Penggunaan Bahasa dalam Teks Sastra yang
Bersifat Konotatif dengan Teks Nonsastra yang Denotatif
Pakon 7
129 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
8. Lalampa’an
Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi abhâḍhi
okara sè aghânḍhu’ lalongèt. Kodhuna sampèyan ngaghâli pètodhu neng
bhâb panèka. Saterrossèpon, sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon.
Èyatorè maos jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka!
Akadhi sè ampon èjhârbhâ’âghi neng lalampa’an 1, bhâb macemma lalongèt
sè bânnya’ èpon 11 mègghi’ manabi è bhâḍhi okara, ompama èpon:
1. Mara tebbhâk mon ajhâlân asoko ḍuwâ’ mon ambu asoko ennem, apa ?
2. Manossa mon parappa’na parlo pèssè ta’ mèkkèr lesso.
3. Ngembhâng nyamplong ka bârâ’ ka tèmor apa sè èsarè, Buk?
4. Satèya orèng Madhurâ ta’ bânnya’ sè namen bhâko bân sa macemma.
Salaènna okara sè kasebbhut è lalampa’an nomer 8 è attas, èyatorè
abhâḍhi okara sè aghânḍhu’ lalongèt laènna bâng-sèbângnga
sèttong okara!
9. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi
ka’angghuy nolès paragraf sè aghânḍhu’ lalongèt. Kodhuna sampèyan
ngaghâli pètodhu sè aropa’aghi conto è bâbâ panèka.
Mangkadhâ Asakola
Nurul morèd SMAN 1 Mekkasân kellas X, saamponna ranta sadhâjâ pakakas
sakola’anna èpamaso’ ka ḍâlem ettasa amèdhâ ka eppa’na sareng èbhuna.
Nyongkem ka eppa’ èbhuna sambi mator: mangkadhâ Pa’, Bhu!
Èbhuna aḍhâbu “ Iyâ Bhing pateppa’, pasèpa’ bân pasalpa’, è jhâlân perrèng
malang è songay , tè-ngatè patètè pangastètè , ajjhâ’ ngalowang kènè’
ajhâlân ru-kabhuru bân-sarombân , ngaḍhebbhi pangajhârân bâto kènè’
èpèkkèrra lebbi ghâllu. Nurul mator: “ Ėngghi , Pa’, Bhu ! Assalamu’alaikum.
Pakon 8
H. Membuat Kalimat yang Memuat Lalongèt
I.Menulis Paragraf yang Memuat Lalongèt
Èyatorè oladhi patètè teks è bâbâ panèka!
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 130
È tèks è attas bâḍâ 2 paragraf neng paragraf sè nomer 2 okarana aropa
lalongèt bhâb okara kakantèn sareng bhângsalan.
Sè tamaso’ okara kakantèn:
Pateppa’, pasèpa’ bân pasalpa’
Sè tamaso’ bhângsalan:
1. Perrèng malang è songay
2. Ngalowang kènè’
3. Bâto kènè’
Aḍhâsar conto teks è attas, èyatorè sampèyan abhâḍhi paragrap sè
aghânḍhu’ lalongèt ḍuwâ paragrap bisaos!
10. Lalampa’an
Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi
mendemonstrasikan penggunaan teks lalongèt. Kodhuna sampèyan ngaghâli
pètodhu neng jhâjhârbâ’ân sabellunna.
Teks lalongèt neng lalampa’an 9 kèngèng èlakonnaghi orèngnga katello,
èngghi panèka Nurul, Eppa’na sareng Èbhuna sè abhul-ombhul mangkadhâ
asakola.
Èyatorè sampèyan sakanca’an bânya’na tello orèng ngalakowaghi
partèngkan sè bâḍâ neng teks lalampa’an 9 kasorang mènangka nurul
kasorang, mènangka eppa’na nurul kasorang, mènangka èbhuna nurul
kasorang lakonaghi è aḍâ’na kellas!
A. Èyatorè pèlè jâwâbhân sè palèng lerres ḍâri al-so’al è bâbâ panèka!
1. Bâgiyânna sastra sè maso’ lalongèt bâḍâ saponapa mègghi’ ?
a. 10
b. 11
Uji Kompetènsi Pangajhârân 5
Pakon 9
J. Mendemonstrasikan Penggunaan Teks Lalongèt
Pakon 10
131 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
c. 12
d. 13
e. 14
2. Kabârâ’ ghâdhep ka tèmor ghâdhep ḍâlem lalongèt èsebbhut....
a. parèbhâsan
b. bhâk- tebbhâghân
c. bhângsalan
d. okara kakanthèn
e. saloka
3. Ėssè’è ti’-titi’ ḍâlem okara è bâbâ panèka kantos okarana samporna !
Patèḍungnga na’ – kana’ jârèya malang ....
a. Sara
b. Mojhur
c. Mèghung
d. Sara’
e. Onjhur
4. Tamoyya pa’ Sumar ondhur ḍâteng. maksodokara kasebbhut, èngghi panèka....
a. Tè- ghântè , bâḍâ sè molè bâḍâ sè ḍâteng
b. Bânnya’ ḍâteng sakalèngngaḍâ’
c. Lakè’ binè’ bânnya’na paḍâ
d. Bânnya’ lè-ollèna acem-macem
e. Rammè aghighirân
5. Bâḍâ rebbhâ neng è tabunna sabâ., orèng laèn ta’ ollè ngarè’ kajhâbâna abâ’na
dhibi’ sè masang tora. Maksod oca’ tora, èngghi panèka....
a. Ėbhârât
b. Kèrata bhâsa
c. Bin-sabin
d. Parèbhâsan
e. Rora bhâsa
6. Pa’ Sora mon ngangghuy kalambhi bârna apa’a bhâi pantes. Biyasana Pa’
Sora ghâpanèka èkoca’ ...
a. Abâ’ sampayan
b. Kabâ’ sampayan
c. Nyabâ’ sampayan
d. Aghântong è sampayan
e. Aghâbây sampayan
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 132
7. Juḍhânaghârâ potos.
Okara macem panèka biyasana ènyamaè ....
a. Saloka
b. Rora bhâsa
c. Kèrata bhâsa
d. Abhâsa
e. Parèbhâsan
8. Nompa’ jhârân apajungan , ponapa artèna okara ghâpaneka ?
a. Ollè kaontongan
b. Ontong ḍukalè
c. Nyaman ta’ panas
d. Sè anḍi’ orèng soghi
e. Cè’ lanyona
9. Sè ka’ḍimma okara è bâbâ panèka sè kèrata bhâsa ?
a. Songko’ sè kosong nongko’
b. Nyanglè, dhing kennyang pas molè
c. Cèthak sala bincè bhuthak
d. Kèpa’ kèyaè bân eppa’
e. Nyaman nyannya bi’ paman
10. Sè ka’ḍimma okara è bâbâ panèka sè tamaso’ rora bhâsa ?
a. Mellè kalambhi
b ngangghuy kalambhi
c. Nyassa kalambhi
d. Nyèkot kalambhi
e. ngènjhâm kalambhi
11. Okara è bâbâ panèka sè tamaso’ contona okara kakanthèn, èngghi panèka....
a. Manossa coma ḍhârma
b. Nang, nèng, nong monyèna ejjhâm
c. Kerras ta’ akerrès
d. Bhuppa’ bhâbhu’ ghuru rato
e. Ta’ ngèḍing monyèna ejjhâm
12. Sè tamaso’ contona okara bhângsalan, èngghi panèka ....
a. Sèngko’ satèya ella kellas X
b. Ma’la ka bârâ’ ka tèmor apa sè è sarè ?
c. Ma’ anghedḍhâng tèpès kolè’na kasusu sè molèya bâ’na Lè’ ?
133 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
d. Tè -ngatè mon asapèḍâ’ân èrammèna
e. jhâ’ lanyala ḍâgghi’ èsengnga’ kala
13. Oca’ tompang tènḍi ḍâlem lalongèt ènyamaè ....
a. oca’ kèyasan
b. oca’ tanḍhuk
c. oca’ sarojâ
d. oca’ anuswara
e. oca’ papadânan
14. Namen cabbhi molong cabbhi . Okara panèka ḍâlem lalongèt ènyamaè ....
a. parlambhâng
b. saloka
c. èbhârât
d. parèbhâsan
e. rora bhâsa
15. Sabellunna pangajhârân èkabidhi, èyawwâli sareng kalakowan ....
a. Nembhâng
b. Maca puisi
c. Akopa’
d. Adu’a’
e. abhâris
B. Èyatorè Jhârbhâ’âghi Pajharna’ !
1. Ponapa sè èmaksod lalongèt ?
2. Ėyatorè abhâḍhi parèbhâsan sareng artèna aghuna’aghi oca’ “ molè “
3. Ponapa bhidhâna parèbhâsan sareng èbhârât, parèngè , conto !
4. Parèngè conto oca’ saroja 3 mègghi’ !
5. Sè tamaso’ lalongèt bânnya’na 11 èyatorè sebbhuttaghi paghenna’!
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 134
Pangajhârân Tema: Kepahlawanan
Kompetensi Dasar 3.6 Mengidentifikasi, memahami, danmenganalisisteksberaksaraJawa/ carakan Madura sesuai kaidah. 4.6 MenyusunparagrafmenggunakanaksaraJawa/carakan Madurasesuai
kaidah. Indikator 3.6.1 Mengidentifikasi tatacara penulisan Aksara Rajȃ dalam carakan
Madura.
3.6.2 Menganalisis tata cara penulisan Aksara Swara carakan Madura.
3.6.3 Memahami tatacara penulisan aksara rèkaan carakan Madura.
4.6.1 Memperbaiki tulisan carakan Madurayang tidak menggunakan kaidah
penulisan yang benar.
4.6.2 Menyalin kalimat yang tertulis dengan ejaan bahasa Indonesia menjadi
teks yang menggunakan Aksara rajȃ carakan Madura.
4.6.3 Menulis kalimat yang mengandung Aksara Swara carakan Madura.
4.6.4 Menulis kalimat yang mengandung Aksara rèkaan carakan Madura.
Pangajhârân sè kapèng 6 panèka bhâb kapahlawanan , maksot
sareng tojjuwân pangajhârân bhâb kapahlawanan panèka nyopprè para
siswa aghâdhuwân ide / pangaterro otabâ Bâburughânn sâ bisa aghuna ḍâ’
bhângsa sareng naghârana.Ngèrèng sabelunna kita ngabidhi pangajhârân 6
panèka rassana saè mnanabi èkabidhi sareng du’a areng-sareng nyopprè
kèngèng pètodhu d͎âri Sè Aghung.
Maos Patètè!
Mohammad Tabrani Soerjowitjitro
Mohammad Tabrani Soerjowitjitro sè langkong kaalok èsebbhut
Tabrani , sokklaèpon bârghâ Mekkasan. Mohammad Tabrani Soerjowitjitro
èbhâbhârraghi è Mekkasan lerres neng tangghâl 10 Oktober 1904. Ė
Mekkasan salèrana onèng èyadhili neng Pangadhilân kottha Mekkasan.
Marghâèpon ènalèka èyonjhâng ḍâ’ HUT èpon Rato Wilhilmèna , nalèka
6
135 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
sadhâjâ paḍâ aparèng hormat kalabân alaghuwâghi laghu Kabhângsa’an
Bâlândhâ : Wilhilmus , Tabrani pagghun toju’ sarta ta’ noro’ anyanyi. Sè
sapanèka Tabran¡ aromasa bânnè orèng Bâlândhâ. Mèlana sareng
pangrajâ è Mekkasan bâkto ghâpanèka Tabrani èyangghep èthès tor
ngèna Rato Bâlândhâ. Ė Pangadhilân Tabrani mennang tapè èyangghep
ghilâ, mèlana lajhu èmaso’aghi ka Roma Sakè’ èpapolong sakamar
sareng orèng ghilâ. Ė ghika’iyâ Tabrani ngajhâri orèng ghilâ è kamarra
anyanyi Indonesia raya. Sèyang malem kamar ghilâ rammè sè anyanyi
Indonesia raya. Ahèrra Tabrani èpakalowar. Tabrani ngallè ka Bandung
(1923). Taon 1926 ngallè ka Betawi(Jakarta) è ghika’iyâ lajhu akaèt sareng
Moh. Yamin mabâḍâ kongres pemuda. Neng taon 1928 mabâḍâ kongres
Pemuda sè kapèng ḍuwâ’. Neng kongres taon 1928 ghâpanèka ètoro’è
Sompa sè samangkèn kaalok anyama Sumpah Pemuda. Tabrani
mènangka sè nyeppoè. Sokklana sumpah Pemuda kasebbhut sapanèka :
Kita bertumpah tanah satoe yaitoe tanah Indonesia
Kita berbangsa satoe yaitoe bangsa Indonesia
Kita berbahasa satoe yaitoe bahasa Indonesia
Ghâmbhâr: 6.1 Dhâlemma Mohammad Tabrani Soerjowitjitro
Dhâlemmèpon Tabrani sè aengghun neng Jhâlan Sèrsan Mèsrul no 1,
Pamekasan kantos samangkèn ghi’ pagghun ta’aobâ. Ė compo’ panèka
Tabrani è bhâbbhârraghi lerres neng tangghâl 10 Oktober 1904
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 136
Ngèrèng talèktèghi serradhân è attas mabi aksara Carakan
Madhurâ akadhi è bâbâ panèka
? [mo@+mMf°bRni$/u[yowisiÝtRo ,,
? [mo@+mMf°bRni$u/[yowiÝtRo[sl=
[k=oka[lo[kHsebB|t°bRni¾
[sok\kL[a[ponB/gmek¯sn\,
?#bRni$u/[yowiciÝtRo[al[k/rgi
[amek¯sne/L#sN_t=gl\g0;wF[k°obe/ ;1904;
?[amek¯snS[lrn[ao[n=[ay
nili n_%zfil[nKoqQmek ¯s\,m/g
[a[po[nHn[lk[a[yon=Jdh
@+,zF,#,[a[ponR[towil+i¯ [lM !,
n[lksfjpda[k+/ omtKl
bnHlguwgilgu@b=shanµlnF
wil+i¯lM|s\#bRnipgG|[nTojuhs/
tth[no[rohavvi,,[ssp
137 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
[nk#bRnia[romsb[nN[ao
[r=*lnF,,[mln[ao[r=p=rj[a
mek¯snB[kTogp[nk#bRni[a
y=ge[pH[q[sTo/[znr[#o*lnF,,
[apzfiln°bRnimenN=t[p[ay=gipGil,[mlnlju
[y[soh
agik[roms[kh[ap[po[loh
skm/s#=[ao[r=gil,,[agikhai
y#bRnizjri[ao[r=gil[akm/
ravviq [nDo[!siAry,,[s
y=mzNmKm/gilr[mM[savviq[nDo[!siAry,,
?a[k+/r#bRni[apk[low/,,#bR
niljuzlLk*n=D|;1923;t
[aon\gynNE;z[lLk*twij
@/t[agikhaiyljuak[atS[rsPe
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 138
#=[mok+YminLjumbd[k=o[rsPe
mud,,n_t[aon\gyzN%;mbd[k=o
mud,,#bRni[mn=kk[town,,
[sok\kLn[somP%emudk
sebB|tSp[nk.
?kitbe/tumPk+Tnk+Stu
yaitutnk+ [nDo!siA,,
?kitbe/b=sstuyaitub=
sq [nDo[!siA,,
?kitbe/bk+sstuyai
tubk+sI [nDo[!siA,,
2. Lalampa’an
3.
Mènangka kabidhân, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka. Ngèrèng
areng sareng maos du’a’ ḍhimèn. Saterrossèpon, sabellunna sampèyan
alampa’aghi pakon. Bâburughân beccè’ kodhu sampèyan lampa’aghi ḍâlem
kaoḍi’ân, èantarana:
A. Mengidentifikasi Tatacara Penulisan Aksara Rajȃ, Aksara
Sowara, Aksara Rekaan dalam Carakan Madura
139 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
o Sabelluna mangkat ka sakola’an jhâ’ loppa nyèyom astana orèng
seppona sèḍuwâ’.
o Bâ’na kodhu segghut abhersè’è bengkona sopajâ ènḍhâ bân èjhâuwi ḍâri
panyakèt.
Bhângonna Teks è attas ampon ghenna’ ḍâri cem-macemma aksara akadhi sè
èjhâbhârrâghi bhâb aksara rajâ, aksara sowara sareng aksara rèka’an è attas.
Maos Tèks Carakan
Aksara rajâ Carakan
Ta’ sadhâjâ aksara ghâjâng bâḍâ aksara rajâna. Ḍâri 20 macem aksara
ghâjâng coma 8 sè bâḍâ aksara rajâna., ètambâi sèttong ghântongan
aksara ‘ ca ’, èngghi panèka :
Na = ! Sa = $ Ca = ...C.
(Ghântonganna)
pa = % Ka = @
Ta = # Nya = ^
Gâ/ghâ = & Bâ / bhâ = *
Tata caraèpon nyerrat: Aksara rajâ. Aksara rajâ ghâḍhuwân pasangan èngghi panèka:
Na = ....®.
Sa = ....±.
Pa = ²
Ka = ....K
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 140
Ta =....°.
Gâ/ghâ = ....´.
Bâ/bhâ = ...µ..
Ca =....C.
Aksara rajâ : nya: ....^. taḍâ’ ghântonganna manabi dhâddhi pasangan
abâli ka, asalèpon èngghi panèka ...³.
Aksara rajâ neng carakan Madhurâ ka’angghuy nyerrat nyamaèpon orèng , nyamaèpon kennengngan, sadhâjâ nyama sè ènyama’aghi akadhi nyamana arè ( Kemmès ), bulân( Sappar), taon (Alip) manabi sè ḍâ’- aḍâ’ taḍâ’ aksara rajâna kodhu sè nomer ḍuwâ’ sareng saterrossa. Manabi sadhâjâ paḍâ taḍâ’ cokop aksara kènè’ bisaos , conto :
Nasir = !si/
Bhângkalan = *=kln \
Kemmès = @e [mMs \
Sora = [$or
Sè Rokèt = [$[ro[@t\
141 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
a. Èyatorè talèktèghi neng paragraf è bâbâ panèka, sarè sè
aghânḍhu’ aksara raja neng carakan Madhurâ!
?ketbe/mPk+Tnk+Stu,,
?kbe/b=sstuyaitub=sI[nQo[gsi4S,,
?#bRni$u/[yowici[tRo[al[k/rgi
[amisnLe/#sNt=gl\10;wF[k°obi/;1904.
2. Lalampa’an
È ḍâlem pangajhârân panèka, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb
nalèktèghi aksara swara neng carakan Madhurâ, sampèyan kodhuna ngaghâli
jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka.
Aksara Sowara, neng carakan coma bâḍâ 5 èngghi panèka:
a = A
i = I
u = U
è = E
B. Menganalisis Tata Cara Penulisan Aksara Swara
Pakon 1.1
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 142
o= O
Aksara Sowara bânnè aksara rajâ. Neng sèttong nyama otabâ oca’
kèngèng èpasangè langkong d͎âri sèttong aksara sowara. Sè bâḍâ
pasanganna coma:
a =...A..... i = .......I......
conto:
A!mi - k[lowrn/j$.
ImmsMIl\ - gbryn#le.
Aksara sowara ta’ kennèng èpasangè pet-pet ompama bâd͎â nyamaèpon
orèng sè parlo èpabâli ka aksara ghâjâng opama :
Essum= aes±|m\ bânnè = Aes±|m
a. Èyatorè sampèyan abhâḍhi okara sè aghânḍhu’ aksara
sowara, palèng sakonè’ tello’ okara!
b. Èyatorè sampèyan abhâḍhi sèttong paragraf sè aghânḍhu’
aksara sowara!
Pakon 2.1
Pakon 2.2
4S
143 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
3. Lalampa’an
È ḍâlem pangajhârân panèka, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb nalèktèghi
aksara rèka’an neng carakan Madhurâ, sampèyan kodhuna ngaghâli
jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka.
Aksara Reka’an è carakan Madhurâ bâḍâ 5, èngghi panèka:
ga = g+ dza =f+
fa = p+ ha =k+ za = j+
Tata caraèpon nyerrat Aksara Reka’an
Aksara Reka’an ta’ kèngèng èsoson ḍuwâ’ . Manabi bâḍâ aksara
rekaan ka’angghuy nyamaèpon orèng otaba laènnèpon sè ḍuwâ’ân apolong
ka’angghuy horop matè kodhu aghuna’aghi papatèn:
[mof+\k+/ = Mudzhar
Aj+\j+m\ = Azzam
Aj+\k+/ = Azhar
Maos teks è bâbâ panèka kalabân talètè!
Mohammad Tabrani Soerjowitjitro
Mohammad Tabrani Soerjowitjitro sè langkong kaalok èsebbhut Tabrani ,
sokklaèpon bârghâ Mekkasan. Mohammad Tabrani Soerjo-witjitro èlahèrraghi è
C. Memahami Tata Cara Penulisan Aksara Rèkaan Carakan Madura
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 144
Mekkasan lerres neng tangghâl 10 Oktober 1904. Ė Mekkasan salèrana onèng
èyadhilineng Pangadhilan kottha Mekkasan. Marghâèpon ènaleka èyonjhâng ḍâ’
HUT èpon Rato Wilhilmèna , nalèka sadhâjâ paḍâ aparèng hormat kalabân
alaghuwâghi laghu Kabhângsa’an Bâlândhâ : Wilhilmus , Tabrani pagghun toju’
sarta ta’ noro’ anyanyi. Sè sapanèka marghâ Tabran¡ aromasa bânnè orèng
Bâlândhâ. Mèlana sareng pangrajâ Bâlândhâ è Mekkasân bâkto ghâpanèka
Tabrani èyangghep èthès tor ngèna Rato Bâlândhâ. Ė Pangadhilân Tabrani
mennang tapè èyangghep ghilâ, mèlana lajhu èmaso’aghika Roma Sakè’
èpapolong sakamar sareng orèng ghilâ. Ė ghika’iyâ Tabrani ngajhâri orèng ghilâ
è kamarra anyanyi Indonesia raya. Sèyang malem kamar ghilâ rammè sè
anyanyi Indonesia raya. Ahèrra Tabrani èpakalowar. Tabrani lajhu ngallè ka
Bandung (1923). Taon 1926 ngallè ka Betawi(Jakarta) è ghika’iyâ lajhu akaèt
sareng Moh. Yamin lajhu mabâḍâ kongres pamuda. Neng taon 1928
mabâḍâkongres pamuda sè kapèng ḍuwâ’. Neng kongres taon 1928 ghâpanèka
ètoro’è Sompa sè samangkèn kaalok anyama Sumpah Pemuda. Tabrani
mènangka katowana. Sokklana sompa Pemuda kasebbhut sapanèka :
Kita bertumpah tanah satoeyaitoe tanah Indonesia Kita berbangsa satoeyaitoe bangsa Indonesia Kita berbahasa satoe yaitoe bahasa Indonesia
( Catatan Keluarga : ASAS, 2014)
a. Talèktèghi èssèna Tèks kasebbhut è attas, ra-kèra tema kasebbhut
ponapa? Jhârbâ’aghi nyarè polè pahlawan sè bisa ècarèta’aghi
sareng sampèyan, para siswa.
b. Panapa para siswa bâḍâ sè senneng ḍâ’ tema laèn salaènna tema
kapahlawanan akadhi kasebbhhut è attas, manabi bâḍâ tema
panapa? Èyatorè jhârbâ’aghi!
Teknik tata caraèpon nyerrat paragraf neng serradhân
Carakan Madhurâ saèstona ta’ aghuna’aghi paragraf. Bhân-sabbhân
serratan anyar èmolaè otabâ aghuna’aghi dhek-adhek (?)
Paragraf saèstona bâgiyân ḍâri bhâb. Artèèpon bhân-sabbhân bhâb Ka-dhâddhiyân
ḍâri pan-saponapan paragaf. Namong paragraf bânnè namong tandhâ aghântèna
tolèsan, maksoddhâ ka’angghuy nolès okara anyar. Kadhi èsebbhut è attas tandhâ
Pakon 3.1
Pakon 3.2
145 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
mola’anna nolès anyar, paragraf jhughâ noḍhuwaghi bhâdhi nolès sè aghândhu’
pamèkkèran anyar. Kabânnya’an samangkèn orèng nyebbhut alinea. Alinea dhibi’
aropa’aghi sebbhudhân sè nodhuwaghi jhâ’ sè teppa’na nyerrat amolaè ghâris
anyar. Manabi neng carakan nyerrat kodhu èmolaè sa’amponna nyerrat dhek-
adhek.
Tema bhâb panèka kapahlawanan. Saèstona sebbhudhân “ pahlawan “
mènorot bhâsa èngghi panèka bhâbhuto sè ghâdhuwân sèpat bângal. Sè èmaksot
bângal mongghu pahlawan èngghi panèka aghâdhuwân sèpat parcajâ ḍâ’
kamampowanna bhâdhânna tor jhughâ parcajâ jhâ’ orèng laèn jhughân ghâdhuwân
kamampowan akadhi abâ’na. Ka’angghuy ngaollè kaparcajâ’ân macem ghâpanèka
orèng kodhu jhujhur. Jhujhur ka abâ’na dhibi’ jhughân jhjur dâ’ ka orèng laèn.
Dhinèng pahlawan panèka anap-ènap, èngghi panèka bâḍâ pahlawan lokal daerah
jhughâ bâdâ pahlawan nasional. Orèng Madhurâ sè ampon èyakonè mènangka
pahlawan nasional èngghi panèka Halim Perdana Kesuma. Dhinèng Radhin
Trunojoyo coma pahlawan lokal, Madhurâ sareng Jhâbâ Tèmor.
a. Ponapa sampèyan sadhâjâ ampon onèng mèreng nyama Tabrani sè
mèmpèn Kongres Pemuda è taon 1926. Manabi mèreng , mèreng ḍâri
pasèra ?
b. Ponapa sampèyan sadhâjâ onèng, apanapa neng kongres pemuda
taon 1926 ta’ èbâḍâ’âghi ikrar otabâ sumpah pemuda?(sumpah
pemuda yang sudah tersusun pada tahun 1926 tersebut disusun oleh
Tabrani, namun baru disepakati oleh Moh Yamin untuk diikrarkan
pada Kongres Pemuda ke-2 pada tahun 1928 )
c. Ca’ èpon orèng Sumpah Pemuda taon 1928 kasebbhut mènangka
Kebangkitan Nasional kapèng 2, apanapa ma’ èsebbhut sapanèka ?
4. Lalampa’an
Mènangka sè kabidhân, Sabellunna sampèyan ajhâr bhâb panèka.
Ngèrèng areng sareng maos du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè ghuru.
Saterrossèpon, Sabellunna sampèyan alampa’aghi pakon. Bâburughân beccè’
kodhu sampèyan lampa’aghi ḍâlem kaoḍi’ân:
Pakon 3.3
D.Memperbaiki Tulisan Carakan Madura yang tidak Menggunakan Kaidah Penulisan yang Benar
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 146
o Ngangoḍâdhân kodhu malanggheng pa-ponapa sè ampon dhâddhi
pangareb bângaseppo ka’angghuy matombu tor majhurbhu
kasennèyan Madhurâ kantos bisa mamajhu naghârâ.
o Ghutong rojhung aropa’aghi sèpatta manossa sè kodhu èlampa’aghi
ḍâlem kaoḍi’ân.
Contoh: tolèsan carakan sè ta’ aghuna’aghi pandhuman sè lerres
Malerres tolèsan Carakan Madhurâ sè ta’ aghuna’ aghi pandhuman carana
nyerrat Carakan Madhurâ sè lerres. Nyalèn okara sè èserrat kalabân aghuna’aghi
èjhâân bhâsa Indonesia sè saropa teks sè aghuna’aghi Carakan Madhurâ.
snm aentr k Jab Bar=
snk sake
Okara è attas conto sè kalèro, ta’ maghut ḍâ’ tata cara nolès sè sè saè. Mèlana
sampèyan kodhu paham ḍâ’ tata carana nolès carakan sè saè tor sè lerres.
a. Èyatorè salèn okara è bâbâ panèka kalabân apandhuman ḍâ’
èjhâ’ân carakan sè saè tor sè lerres!
1. Rama mèyor ka Bhângkalan.
2. Nom Pardi rabu ḍâri Bândabasa.
3. Èbhu ngobângè la’ang ka Songennep.
4. Nom Sahrawi mogher bhungkana pao.
5. Lalampa’an
È ḍâlem pangajhârân panèka, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb
nyalèn tolèsan ḍâri èjhâ’ân bhâsa Indonèsia ḍâ’ aksara carakan Madhurâ,
sampèyan kodhuna ngaghâli jhâjhârbâ’ân è bâbâ panèka mènangka
pètodhu ka’angghuy cetthana nolès.
Jhâjhârbâ’ân:
Artikel aropa’aghi sala sèttong ḍâri macemmèpon tolèsan èkorran otabâ
majalah sè nyatorraghi bhâb tokoh akadhi sè kacator neng teks è
E. Menyalin Kalimat yang Tertulis dengan Ejaan Bahasa Indonesia Menjadi Teks yang Menggunakan Aksara Rajȃ Carakan Madura
Pakon 4.1
147 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
attas.Namong jhughâ bâḍâ artikel sè akaè’ artèèpon sareng pasal Dhâng-
ondhâng jhughâ bâḍâ sè takaè’ sareng bunyi Anggaran Dasar sebuah
Organisasi, jhughâ mènangka bunyi ḍâri Anggaran Dasar kasebbhut.
Sè aropa katantowan.
Conto : Sanksi pelanggaran Pasal 44
Undang-undang nomor 12 Tahun 1997
Tentang perubahan atas undang-undang Nomor 6 Tahun 1982
Tentang Hak Cipta.
1. Barang siapa dengan sengaja dan tanpa hak mengumumkan atau
memperbanyak ciptaan atau memberi izin untuk itu dipidana dengan pidana
penjara paling lama 7 (tujuh(tahun dan / atau denda paling banyak
Rp100.000.000,00 ( seratus juta rupiah.)
2. barang siapa dengan sengaja menyiarkan , memamerkan, mengedarkan
atau menjual kepada umum atau ciptaan dan barang hasil pelanggaran
hak cipta, sebagaimana dimaksud ayat 1 dipidanadengan pidana paling
lama 5(lima)tahun dan atau denda paling banyak Rp 50.000.000,00 ( lima
puluh juta rupiah )
a. Èyatorè morèdnyarè karangan sè abhujut artikel tamaso’ jhughân monyèna ḍhâng-onḍhâng otabâ ketentuan Anggaran Dasar ḍâri organisasi kemasyarakatan!
b. Èyatorè morèdnyalèn artikel sè èkaollè ka Bhâsa Madhurâ. Saamponna ghâpanèka artikel sè èkaollè tor ampon èsalèn ka bhâsa Madhurâ lajhu atorè salèn ḍâ’ serradhân Carakan Madhurâ!
b. Ajhârbâ’aghi artèna ca’-oca’ è bâbâ panèka tor nyarè
papaḍânanna, sarta mabiyasa siswa aghuna’aghi kamus Bhâsa
Madhurâ
1. kaalok
2. sokkla
Pakon 5.1
Pakon 5.2
Pakon 5.3
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 148
3. èyadhili
4. nalèka
5. anyanyi
6. pangrajâ
7. bâkto
8. èthès
9. ngèna
10. èyangghep
11. èmaso’ aghi
12. èpapolong
13. ngajhâri
14. akaèt
15. kongres pemuda
16. sumpah pemuda
17. satoe
18. yaitoe
19. bertumpah tanah
20. Mohammad Yamin
d. Talèktèghi bhâsa Indonesia neng taon 1920-wan sareng bhâsa Indonesia neng abad sè kapèng 21, samangkèn lajhu salèn ḍâ’ carakan Madhurâ okara è bâbâ panèka!
1920-an > Kita bertumpah tanah satoeyaitoe tanah Indonesia Kita berbangsa satoeyaitoe bangsa Indonesia Kita berbahasa satoe yaitoe bahasa Indonesia
Abad XXI > Kami bertanah air satu, tanah air Indonesia
Kami berbangsa satu, bangsa Indonesia Kami berbahasa satu bahasa Indonesia
e. Èyatorè salèn ca’-oca’ è bâbâ panèka ḍâ’ carakan Madhurâ!
Kaalok = ............................
Sokkla = ...........................
Èyadhili = ..........................
Nalèka = ..........................
Anyanyi = ..........................
Pangrajâ = ..........................
Pakon 5.5
Pakon 5.4
149 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Bâkto = ..........................
Èthès = ...........................
Ngèna = ..........................
Èyangghep = ...........................
Èmaso’ aghi = ..........................
Èpapolong = ..........................
Ngajhâri = ..........................
Akaèt = ..........................
Kongres pemuda = .........................
sumpah pemuda = .........................
satoe = .........................
yaitoe = ..........................
bertumpah tanah = ...........................
Mohammad Yamin = ..........................
f. Èyatorè nyoson ca’-oca’ otabâ okara sè akor sareng pètodhu neng
KD, èngghi panèka ghâlimpo’ Pengetahuan sareng ghâlimpo’
keterampilan !
Ghâlimpo’ pengetahuan:
1. ....................................................
2. ....................................................
3. ....................................................
4. ....................................................
5. ....................................................
6. ....................................................
Ghâlimpo’ keterampilan
1. .................................................
2. .................................................
3. .................................................
4. .................................................
5. .................................................
6. .................................................
7. .................................................
8. .................................................
Pakon 5.6
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 150
Arèngkes èssèna Tèks!
1. Kennengnganna Tabrani èlahèrraghi
2. Tabrani èyadhili neng pangadhilan kottha Mekkasan
3. Tabrani èmaso’aghi ka roma sakè’ èpapolong sareng orèng ghilâ.
4. Tabrani sakalowarra ḍâri roma sakè’ Mekkasan lajhu ngallè ka Bandung pas
ngallè polè ka Betawi ( Jakarta ) lajhu mabâḍâ Kongres Pemuda neng
taon 1926. Neng Kongrès Pemuda sè kapèng duwâ’ neng taon 1928
Tabrani maca ikrar sè kantos samangkèn ikrar bhuru pagghun èbâca è
bhân-sabbhân pakèlèngan Hari Sumpah Pemuda sè lerres neng tangghâl
28 Oktober sabbhân taon.
g. Èyatorè ngator sosonanna Tèks kasebbhut kalabân aparèng
paragrap, akadhi conto è bâbâ panèka!
Èyatorè maos Patètè!
Mohammad Tabrani Soerjowitjitro
Mohammad Tabrani Soerjowitjitro sè langkong kaalok èsebbhut Tabrani
,sokklaèpon bârghâ Mekkasan. Mohammad Tabrani Soerjowitjitro èlahèrraghi è
Mekkasan lerres neng tangghâl 10 Oktober 1904.
È Mekkasan salèrana onèng èyadhili neng Pangadhilan kottha Mekkasan.
Marghâèpon ènaleka èonjhâng ḍâ’ HUT èpon Rato Wilhilmèna , nalèka sadhâjâ sè
èonjhang paḍâ aparèng hormat kalabân alaghuwaghi laghu Kabhângsa’an
Bâlândhâ: Wilhilmus , Tabrani pagghun toju’ sarta ta’ noro’ anyanyi. Sè
sapanèka Tabrani marghâ aromasa bânnè orèng Bâlândhâ. Mèlana sareng
pangrajâ Bâlândhâ è Mekkasan bâkto ghâpanèka Tabrani èangghep èthès tor
ngèna Rato Bâlândhâ. Ė Pangadhilân Tabrani mennang tapè èyangghep ghilâ,
mèlana lajhu èmaso’aghi ka Roma Sakè’ èpapolong sakamar sareng orèng ghilâ.
È ghika’iyâ Tabrani ngajhâri orèng ghilâ è kamarra anyanyi Indonesia
raya. Sèyang malem kamar ghilâ rammè sè anyanyi Indonesia raya.
Ahèrra Tabrani èpakalowar. Tabrani lajhu ngallè ka Bandung (1923). Taon
1926 ngallè ka Betawi(Jakarta) è ghika’iyâ lajhu akaètsareng Moh. Yamin lajhu
mabâḍâ kongres pamuda. Neng taon 1928 mabâḍâ kongres pamudasè kapèng
ḍuwâ’. Neng kongrestaon 1928 ghâpanèka ètoro’è Sompa sè samangkèn kaalok
anyama Sumpah Pemuda. Tabrani mènangka katowana. Sokklana sompa
Pemuda kasebbhut sapanèka:
Kita bertumpah tanah satoeyaitoe tanah Indonesia
Kita berbangsa satoeyaitoe bangsa Indonesia
Kita berbahasa satoe yaitoe bahasa Indonesia
Pakon 5.7
151 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
h. Èyatorè talèktèghi èssèna Tèks kasebbhut, aghânḍhu’ tèma
ponapa? Jhârbâ’aghi!
i. Èyatorè Nyangghemmè èssèna Tèks è ttas!
6. Lalampa’an
È ḍâlem pangajhârân panèka, sabellunna sampèyan ajhâr bhâb
nolès okara sè aghânḍhu’ aksara swara carakan Madhurâ, sampèyan
kodhuna èmot ḍâ’ jhâjhârbâ’ân sabellunna neng lalampa’an 2.
1 Nyerrat okara Carakan Madhurâ sè è d͎âlemanna aghânḍhu’ Aksara Swara.
2 Nyerrat okara Carakan Madhurâ sè è d͎âlemanna aghânḍhu’ Aksara Rekaan
a. Èyatorè nyoson Tèks bâng-sèbâng sè tèmaèpon mènorot pèlèyan
siswa bâng- sèbâng!
b. Èyatorè nyarè Contona Tèks sè bâḍâ è pan-sapona pan media sè
aghândhu’ tema sosial – ekonomi !
c. Èyatorè Maghimpo’ pan-saponapan oca’ bhârang ḍâri macemma
Komunikasi sè akor sareng teks!
Pakon 5.8
F. Menulis Kalimat yang Mengandung Aksara Swara Carakan
Madura
Pakon 6.1
Pakon 6.2
Pakon 6.3
Pakon 6.4
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 152
d. Èyatorè è bâbâ panèka panjhennengan monḍhut lèma’ oca’ ka’angghuy salèn ḍâ’ carakan Madhurâ kalabân saè tor
lerres!
Èjhâ’ân 2004
Èjhâ’ân 2011
1. karajhâân 2. mèarsa 3. saamponna 4. asoara 5. ṭa’-kanṭaa 6. èajhâk 7. parcajââ 8. ka’angghuy 9. marajjhââ 10. koṭṭa 11. kanṭa 12. bhântoan
1. karajhâ’ân 2. mèyarsa 3. sa’amponna 4. asowara 5. tha’-kantha 6. èyajhâk 7. parcajâ’â 8. ka’angghuy 9. marajjhâ’â 10. kottha 11. kantha 12. bhântowan
7. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi
nyerrat okara aghuna’aghi aksara rèka’an carakan Madhurâ. Sampèyan kodhu
ngaghâli carana nyerrat okara sè saè, è ḍâlem okara ka’ḍinto kodhu
aghânḍhu’ jhejjher, carèta, sareng lèsan.
Maos Patètè! Majhâpaè’ Èrancang è Madhurâ
G. Menulis Kalimat yang Mengandung Aksara Rèkaan Carakan Madura
153 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Ḍâri dhisa Kodadu Radhin Wijayã nyabbhrâng ka Madhurâ, ngaḍhep ka Aryawiraraja , adipati
Madhurâ è Songennep taon 1292 Saterrossa , Madhurâ pagghun bhâi èbhut-sebbhut è Polo Jhâbâ bi-lebbi
nalèkana Karajhâân Majhâpaè' molaè maddhek.
Sanyatana Karajhâân Majhâpaè’ èrancang neng è polo Madhurâ bi’ Radhin
Wijaya labân Arjâ Wiraraja. È nalèkana , Jayakatwang , rato Kaḍiri alorok bân
makala Singasari kantos nyèdhâi rato Kertanegara, mantona rato Kertanegara sè
anyama Radhin Wijaya nyèngkèr ḍâ’ ka Madhurâ , ka’angghuy mènta bhântowan. È
bulletin KONKONAN 1990 sè terbi’ è Songennep nyatoraghi bâriyâ :
“ Arjâ Wiraraja atanya ḍâ’ Radhin Wijaya sè ghi’ bhuru tandhuk ḍâri Singasari “
Napa Radhin lakar bângal alabân ḍâ’ Rato Jayakatwang ?” Mèreng bâriyâ Radhin
Wijaya mèsem , lajhu ḍhâbuna: “ …bulâ nèko pon aperrang bân bhâlâ Kaḍiri , jhâ’
sènga bulâ anḍi’ bhâlâ prajhurit paḍâ bânnya’ na bân bhâlâ Kaḍiri tantona sanonto
paman Jayakatwang pon bâḍâ è tanang bulâ. Tapè sanajjhân bhâlâ bulâ sakone’
bânnya’ matato moso . Bulâ pas èkarembhâk ka’angghuy nyarè bhântowan ka
Madhurâ engghi nèko ḍâ’ dhika. È tengnga tasè’ bulâ ghi’ sempat makala tello’
parao sè èḍâlemma aèssè orèng sapolo è tong-sèttongnga parao. Tellopolo orèng
alabân bulâ kalèma sabhâlâ , bulâ ta’ tako’ nyatana bulâ ghi’ oḍi’ sanonto bâḍâ èko’
iyâ…” Saellana ranta sè abhâk-rembhâk , Radhin Wijaya bân Arjâ Wiraraja lajhu
mangkat ka Kaḍiri , ngadhebbhâ ḍâ’ rato Jayakatwang.Arjâ Wiraraja mènta’aghiyâ
sapora Radin Wijaya ḍâ’ Rato Jayakatwang sè sanyatana ghi’ majhâḍi’na Radhin
Wijaya. Dhinèng Arjâ Wiraraja sanyatana talèbât semma’ ḍâ’ Rato Jayakatwang
mèla ḍâri jârèya Kertanegara abâk ta’ parcajâ ḍâ’ Arjâ Wiraraja kantos èpajhâu ḍâri
Singasari sanarè èangkat dhâddhi Aḍipati.
“ Apa kaḍâtengnganna bâ’na rèya ngèbâ pasakèdhân ?” Patanyana Rato
Jayakatwang ḍâ’ Arjâ Wiraraja saellana sè kaḍuwâ tandhuk ka kraton bân asèbâ ḍâ’
rato.
“ Bhunten abdhi dhâlem acabis bânnè abhâkta pasakèdhân nangèng
ngadheppaghiyâ pottra junan dhâlem Radhin Wijaya sè terro nyo’ ona dhâbu sareng
kabellasân junan dhâlem.” Atorra Arjâ Wiraraja abâk tè-ngatè. Mèyarsa atorra
Arjâ Wiraraja bâriyâ , rato mèsem sarta adhâbhu :
“Sèngko’ talèbât senneng bilâ atorra bâ’ na jârèya bhenḍer , tapè è bâkto
satèya rèya tang parjhurit parappa’ na nyarè’ è tang panakan sè satèya èkèbâ bâ’
na ḍâ’ ḍinna’. Ca’ na Pangèran Ardharaja, tang ana’ sè dhâddhi lowayya tang
panakan sè èkèbâ bâ’ na satèya rèya, tang panakan jârèya bânnya’ matato tang
parjhurit , apa mènorot pamangghina bâ’ na sèngko’ mosthè anyapora ? “
“ Saèngghâ ta’ dhâddhiyâ dhukana junan dhâlem , kaulâ apamangghi , junan
dhâlem bhâḍhi dhâddhiyâ rato sè palèng aghung saamponna rato Aghung
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 154
Wisnuwarddhana è bhumi Jhâbâ panèka manabhi nyapora ḍâ’ orèng sè onèng
dhâddhi mosona junan dhâlem.” Samarèna Arjâ Wiraraja mator bâriyâ , rato lajhu
kasokan sarta lajhu meddhet ta’ abu-ḍhâbu. Sakabbhinna orèng se asèbâ bâriyâ
kèya, tako’ sè asowara , mala ta’ bângal aonga’ bhâlâkka’. Tapè pas lajhu bâḍâ
sowara tha’-kantha’a mènta kabellasân :
“ Ḍu , paman Prabu, sanyatana bilâ kaulâ pagghun amosowa sareng paman prabu
kaulâ ta’ poron èajhâk paman Wiraraja ḍâ’ ka’ ḍinto. Kaula bângo’ an ngamoka
bhâlâ Kaḍiri sabâb kaulâ ta’ tako’ sè matèya. Tapè kaulâ poron èyajhâk paman
Wiraraja ka’ kanto kaulâ polana ampon ngakonè jhâ’ kala , bân pamangghi kaulâ
ngabdhi ḍâ’ rama prabu Kertanegara sareng ngabdhi ḍâ’ paman prabu mongghu ḍâ’
kaulâ paḍâ saos . Asal paman prabu paḍâ mama’ mora sarta majhâjâ’â tana Jhâbâ
panèka kaulâ poron abhânto paman prabu. “
Mèyarsa atorra Radhin Wijaya bâriyâ Rato mèsem polè , lajhu aḍhâbu :
“ Bâ’ na kaḍuwâ pajhât paḍâ pènter acaca sarta bibirra mara sè ètaburi
maddhu, sèngko’ ella cè’ ngartèna ḍâ’ bâtegghâ bâ’ na kaḍuwâ , tapè sèngko’ terro
parcajâ âḍâ’ bâ’ na kaḍuwâ maskè tang atè sanyatana ghi’ acaca jhâ’ bâ’ na ḍâ’
kanna’ rèya anḍi’ maksot sè satèya sèngko’ ghi’ ta’ tao. Tapè mon bâ’ na bi’
sèngko’ è sapora , apa sanyatana sè èkaparlo bâ’ na acabis ka sèngko’ ?” Satèya
patanyana Rato ètojjhuaghi ḍâ’ Radhin Wijaya.
“Kaulâ terro nyo’ona kennengngan ka’angghuy ngolok makompola bhâlâ
Singasari , kaulâ bâdhi nerrangngaghiyâ jhâ’ mon ghi’ alabâna ḍâ’ paman prabu pon
taḍâ’ gunana , mèlana kaulâ bhâḍhi ngajhâk rèng-orèng ghâpanèka alako abhânto
Kaḍiri, abhânto paman prabu… marajjhâ’â Kadiri.”
“ Pola bâ’ na apangarep maddhegghâ kraton?”
“ Bhunten…, “ Satèya Arjâ Wiraraja sè ajâwâb. “ Panapa sè è atorraghi pottra junan
dhâlem , abdhi dhâlem sè nyoro , nyopprè bhumi Jhâbâ ceppet tremtem polè kadhi
mèn-ḍhimènna. “
“ È ḍimma sè è katerrowè bâ’ na ?” Partanyaan bhuru è tojjuwaghi ḍâ’ Radhin
Wijaya.
“ Kaulâ ngèrèng kasokanna paman prabu , mongghu ḍâ’ kaulâ è ka’ ḍimma a bisaos
paḍâ…”
“ Mènorot abdhi dhâlem , kennengngan sè ghi’ aropa alas…manabhi ḍâgghi’ ampon
dhâddhi kottha tantona bisa nambâi rajjhâna Kaḍiri. “ Satèya Arjâ Wiraraja sè
ajâwâb.
“ I yâ , bhenḍer atorra bâ’ na jârèya bân atorra Wijaya mabhunga ka sèngko’
sabâb ta’ mamèntanè, èḍimma ra-kèra sè nyaman ?” Rato kantha atanya ḍâ’
salèrana dhibi’.
“ Mon saèrèng sareng kasokanna junan dhâlem , kadhiponapa manabi alas Tri’ ?”
Atorra Arjâ Wiraraja dhi-kadhiyâ orèng sè sambi mèkkèr .”
“ Alas Tri’….?, wah jârèya tajhâu dhillu ḍâri ḍinna’ , apa kèrana bâ’ na ta’
makompola parjhurit è ḍissa lajhu alorok ḍâ’ ḍinna ‘ ?”
155 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
“ Alas Tri’ coma alas majhâ sè korang paèdâna mongghu ḍâ’ karajhâ’ân, tana sè
laèn sadhâjâna tana bhâghus mongghuḍâ’ paperghin, tapè è ka’ ḍimma
pamangghina junan dhâlem?”
“ Iya la mara…sèngko’ ngèdhinè… “
Neng carèta laèn bânnya’ bhâb Madhurâ tamaso’ mabhingong Sarḍâḍu
Bâlândhâ sè ngeppos è Mekkasan . Bhingong marghâ è tangghâl 16 Agustus
1947 pasukan Republik Indonesia sè bâḍâ è Madhurâ ngeppong kottha Mekkasân
kantos sarḍâḍu Bâlândhâ mènta bhântowan ḍâ’ markassa è Sorbhâjâ. Ca’ èpon
sapalè ḍâri wartawan Bâlândhâ dhibi’, nyebbhuttaghi jhâ’ serrangan neng tangghâl
16 Agustus 1947 è kottha Mekkasan . ghâpanèka perrang palèng rajâ mongghu
sarḍâḍu Bâlândhâ sa’amponna perrang Dunia ke-2.....( AS.SADIK, 2006)
a. Èyatorè nyarè ca’oca’ sè malarat è ḍâlem teks è attas, saamponna è
pakompol lajhu bhâḍhi okara artè’è ngangghuy kamus Madhurâ!
b. Salastarèna oca’ kasebbhut èyartè’è, Èyatorè sampèyan bhâḍhi
okara kalabân aghuna’aghi ca’-oca’ kasebbhut!
c. Salastarèna abhâḍhi okara, sampèyan monḍhut lèma’ okara
ka’angghuy salèn ḍâ’ carakan Madhurâ!
A. Lèngkerrè horop a, b,c otabâ d mènangka jâwâbhân sè palèng lerres
ḍari soal è bâbâ panèka !
1. Tabrani sareng Mohammad Yamin akaèt, maksoddhâ oca’ akaèt èngghi
ka’ḍinto
a. Akanca rapet b. Atarètan c. Sabhâlâ’ân d. Sabhârengngan e. Satatangghâ
2. Tabrani sabelunna ka Betawi bâḍâ è Mekkasan, Tabrani orèng ka’dịmma?
a. Ambon
Uji Kompetènsi Pangajhârân 6
Pakon 7.1
Pakon 7.2
Pakon 7.3
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 156
b. Madhurâ
c. Sulawesi
d. Sumattra
e. Jhâbâ
3. Apanapa Tabrani ma’ èmaso’aghi ka Roma Sakè’ Ghilâ ?
a. Ghilâ
b. Èkabâjhi’i pangrajâ è Mekkasan
c. lakar mènta dhibi’ terro ngajhârâna anyanyi laghu Indonesia Raya ka
orèng ghilâ è Roma Sakè’ Mekkasan
d. Coma lâ-maghilâ
e. Settrès
4. Apanapa Tabrani ma’ èpakalowar dâri Roma Sakè’?
a. Polana ampon bârâs
b. Èsoro nyèngghâ dâri Mekkasan
c. Polana ngajhâri Rèng Ghilâ anyanyi Indonesia Eaya
d. Tabrani mènta kalowar dhibi’
e. Tabrani sèdhâ
5. Lalampa’anna Trabrani panèka aropa’ aghi wujud dâri ...
a. kadhengghiyânna ka bhângsana
b. kacinta’ana ka bhângsa
c. Kabâjhi’ ânna ka pamarènta jhâjhâ’ân
d. Nèserran
e. Èsto
6. Sè nyeppowèKongres Pemuda taon 1928 èngghi panèka..
a. Sukarno
b. Hatta
c. Tabrani
d. Yamin
e. Soeharto
7. Kongrès Pemuda sè kapèng ḍuwâ’ èlampa’aghi neng tangghâl...
a. 16-4-1928
b. 28-01-1928
c. 28-10-1928
d. 17-8-1945
e. 17-7-1946
8. Kongrès Pemuda sè kapèng ḍuwâ’ èlampa’aghi neng kottha ...
157 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
a. Mekkasan
b. Jakarta
c. Sampang
d. Betawi
e. Sorbhâjâ
9. Kongrès Pemuda sè kapèng sèttong èlampa’aghi neng...
a. Batavia
b. Bandung
c. Semarang
d. Sorbhâjâ
e. Medan
10. Bânnya’èpon aksara ghâjâng Carakan Madhurâ, èngghi panèka...
a. 5
b. 10
c. 20
d. 25
e. 35
11. Aksara Carakan Madhurā sè ghâḍhuwân aksara rajâ namong coma bâḍâ
a. 8
b. 7
c. 9
d. 10 ètambâi 1 , ghântongan .
e. 11
12. c,r,k,fPanèka Aksara...
a. Rajâ
b. ghântongan
c. Sowara
d. Rekaan
e. Ghâjâng
13. Ka’angghuy mènangka tandhâ jhâ’ sè èserrat “ tolèsan anyar “ , tandhâ
ghâpanèka èsebbhut...
a. Paragrap
b. Padhâ lèngsa
c. dhek-adhek
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 158
d. alinea
e. Longsè
14. Nalèka Radhin Wijaya maddhegghâ kraton anyar, Radhin Wijaya arembhâk
Sareng...
a. Soerjowitjitro
b. Jayakatwang
c. Ronggosukowati
d. Arrya Wiraraja
e. Trunojoyo
15. Pahlawan nasional sè ḍâri Madhurâ èngghi panèka...
a. Kè’ Lèsap
b. Halim Perdana Kusuma
c. Radhin Trunojoyo
d. Sakèra
e. Radhin Sunarto
C. Jâwâb pètanya è bâbâ panèka kalabân jhârna’!
1. Kadhipanapa carana sampèyan mahamè teks bāca’an sè è sadiyâ’âghi neng
pangajhârân 6 panèka. ?
2. Sala sèttong dâri 3 bâtek Rèng Madhurâ èngghi panèka malolo ngangghuy
bhâsa Madhurâ bilâ bâdâ è po’-compo’ na asa-ghessa sabhâlâ’ân. Panapa
sampèyan ngèstowaghi bâbâtek ghâpanèka?
3. Panapa sampèyan onèng mèreng panapa sabâbbhâ neng taon 1927 tadâ’
KongresPemuda ? Panapa lakar Kongres Pemuda èbādā’ ādghi èbhān-
sabbhān dutaon sakalèyan ?
4. Kaulâ mèreng sampèyan pènter maca sareng nyerrat Carakan Madhurâ ,
mè’ kantos sapanèka kadhipanapa carana ?
5. Paham panapa sè è yanot Tabrani sareng Mohammad Yamin kantos
makompol para ngangodhâdân neng taon 1926.
159 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
Pangajhârân Tema:Pandidikan
Kompetensi Dasar 3.7 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis puisi tradisional atau
modern sesuai dengan karakteristik. 4.7 Membaca, mencipta, dan mempublikasikan puisi tradisional atau
modern.
Indikator 3.7.1 Mengenal macam – macam tembang macapat 3.7.2 Mengidentifikasi tembang macapat 3.7.3 Menganalisis ciri-ciri tembang macapat 3.7.4 Mengungkapkan isi tembang macapat. 4.7.1 Mengarang tembang macapat. 4.7.2 Mempublikasikan tembang macopat hasil karya sendiri. 4.7.3 Mengomentari tembang macapat hasil karya siswa. 4.7.4 Menceritakan isi tembang macapat karya sendiri 4.7.5 Melagukan tembang macapat karya sendiri di depan kelas.lala
Ghâmbhârrâ: 7.1 Orèng parappa’na nembhâng/mamaca
1. Lalampa’an
7
A. Mengenal Macam – Macam Tembang Macapat
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 160
Mènangka ator kabidhân, ngèrèng sabellunna ajhâr areng-sareng maos
du’a’ ḍhimèn kalabân èseppowè sareng ghuru. Saterrossèpon, sabellunna
alampa’aghi pakon neng bhâb panèka, sampèyan kodhuna kennal ḍhimèn
ḍâ’ cem-macemma tembhâng macapat. Sabellunnèpon, ngèrèng areng-
sareng ngaghâli èssè’èpon bâburughân beccè’ sè parlo dhâddhi lalampa’an
rèn-saarèna è bâbâ panèka:
o Morèd wajib ngabhâktè ḍâ’ ghuru.
o Sopajâ pènter kodhu bhâjheng ajhâr.
Maos Patètè!
Tembhâng Macapat Asal molana Tembhâng Macapat panèka èyangghit sareng para wâli è bakto jhâman Kawâliyân. Tembhâng kasebhut èghuna’aghi mènangka pakakas (sarana) ka’angghuy nyebhârraghi ajhârân agama Islam. Dhinèng Tembhâng macapat panèka bâḍâ 9 macemma: 1. Tembhâng Artatè angghidhânna Sunan Kalijaga
Conto :
Sorabhâjâ Kamal labân Pèḍèng
Ka Bhângkalan Nyronḍung Tanamèra
Talèngko’ Jhâtè rongkangè
Bhâlighâ Jrengngè’ Torjhun
Kottha Sampang labân Nyamplongè
Bhândhârân labân Brânta
Pamekasan tandhuk
Arsojhi labân Dhuwara
Paraghâ’ân Kapèḍi lajhu Èngḍâkè
Srongghi Kolor Pakotthan
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
2. Tembhâng Maskumambang angghidhânna Sunan Kudus Conto : Aḍu ana’ kènga’ana ongghu atè Jhujhur rèya moljâ
Ḍâ’ bhâdhân ta’ amberrâ’i La-mala ḍhâmmang kèbâna
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
161 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
3. Tembhâng Sènom angghidhânna Sunan Muria Conto : Patè-ngatè sè acaca
Ma’ ta’ dhâghâ kabhâlâi Dhing cacana wa’ ngalanyar Tanto ḍâgghi’ conè masthè Wa’ sènga’ jhâ’ngangènthèng Jhubâ’ nyama dhâdhi malo Bi’ kaghâliyâ sènga’ Batek ketthâng ta’ tèrowè Masthè paḍâ yâ bânnya’ ngajhagha bhunga
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
4. Tembhâng Kasmaran angghidhânna Sunan Giri Conto : Neng jhâlân maḍḍhâ tè-ngatè
Ma’ ta’ mangghi aral dhika Nyèsè kacèr nèko masthè Tatompa’anna napèya Nyèmpang kacèr kodhuna Brinto nagara sè ngator Ma’ lè slamet kadhâddhinna
(Angghidhânna H. Sastro)
5. Tembhâng Slangèt ( Kènanthè ) angghidhânna Sunan Muria Conto : Bhungkana kalangkong loros
Ranca’ bi’ tolop ḍhâ – anḍhi Ḍâunna bi’ tamèng paḍâ Buwâ bânnya’ kompol kabbhi Towa – towa salèn roba Asal bhiru obâ konèng
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
6. Tembhâng Pangkor angghidhânna Sunan Muria Conto : Manossa è dhunnya rèya Angengghunè bâgiyânna bi’-dhibi’ Bâḍâ palang bâḍâ pojhur Sè mèskèn maso’ palang
Dhing sè soghi gulungan sè ontong Bâḍâ apes bâḍâ moljâ Sè kobâsa nantowaghi
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 162
7. Tembhâng Dhurma angghidhânna Sunan Bonang Conto : Tembhâng Dhurma aghânḍhu’ sèttong nasèhat Nasèhaddhâ rèng alèm Katonna jhâ-majjhâ
Tapè èssèna merras Klamon toro’ ghâtèyaghi Manfaat rajâ Masthè ta’ ngocèbânè
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
8. Tembhâng Mèjhil angghidhânna Sunan Kudus Conto : Bhârâng wâjib ta’ ghâmpang lakonè Marghâ sengka tombu Sengka rèya pangghuḍhâna iblis Ḍhinèng iblis lèbur lang-ngalangè
Ḍâ’ rèng lako wajib Nyopprè ta’ alako
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
9. Tembhâng Pucung angghidhânna Sunan Giri Conto : Bapa’ pucung ropana amènḍhâ ghunong
Taḍâ’ sè lèburrâ Mala kabbhi paḍâ bâjhi’ Dhing kangghunan èlos-ellos nges-prengngessen
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
Katerrangan: Ka’angghuy ceppet onèng (apal) ḍâ’ macemma tembhâng sè 9, ngèrèng parèksanè rèngkessan è bâbâ panèka !
S ènom M askumambang P angkor
S langèt ( Kènanthè ) M èjhil A rtatè
P ucung D hurma K asmaran
1. Èyatorè jhârbâ’aghi asal molana tembhâng macapat panèka,
pasèra sè ngangghit? 2. Bâḍâ saponapa macem tembhâng macapat panèka? Cacak
sebbhuttaghi!
Pakon 1
163 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
2. Lalampa’an Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli carana mangghi’i
tembhâng macapat . Sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi è bâbâ panèka sopajâ maghâmpang è ḍâlem carana mangghi’i tembhâng macapat.
Tong- sèttongnga tembhâng macapat bâḍâ sè paḍâ tor bâḍâ sè ta’ paḍâ bannya’na okara (ghâtra) ḍâlem sapadḍhâ anḍhegghân (sabaiddhâ) 1. Tembhâng Artatè bâḍâ 10 okara (ghâttra)
Conto : 1. Sorabhâjâ Kamal labân Pèḍèng
2. Ka Bhângkalan Nyronḍung Tanamera
3. Talèngko’ Jhâtè rongkangè
4. Bhâlighâ Jrengngè’ Torjhun
5. Kottha Sampang labân Nyamplongè
6. Bhândhârân labân Brânta
7. Pamekasan tandhuk
8. Arsojhi labân Dhuwara
9. Paraghâ’ân Kapèḍi lajhu Èngḍâkè
10. Srongghi Kolor Pakotthan
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
2. Tembhâng Maskumambang bâḍâ 4 okara ( ghâttra )
Conto : 1. Aḍu ana’ kènga’ana ongghu atè 2. Jhujhur rèya moljâ 3. Ḍâ bhâdhân ta’ amberrâ’i 4. La-mala ḍhâmmang kèbâna
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat
B. Mengidentifikasi tembang macapat
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 164
Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
3. Tembhâng Sènom bâḍâ 9 okara (ghâttra) Conto :
1. Patè-ngatè sè acaca 2. Ma’ ta’ dhâghâ kabhâlâi 3. Dhing cacana wa’ ngalanyar 4. Tanto ḍâgghi’ conè masthè 5. Wa’ sènga’ jhâ’ ngangènthèng 6. Jhubâ’ nyama dhâddhi malo 7. Bi’ kaghâliyâ sènga’ 8. Batek ketthâng ta’ tèrowè 9. Masthè paḍâ yâ bânnya’ ngajhâghâ bhunga
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
4. Tembhâng Kasmaran bâḍâ 7 okara ( ghâttra ) Conto :
1. Neng jhâlân maḍḍhâ tè- ngatè 2. Ma’ ta’ mangghi aral dhika 3. Nyèsè kacèr nèko masthè 4. Tatompa’anna napèya 5. Nyèmpang kacèr kodhuna 6. Brinto nagara sè ngator 7. Ma’ lè slamet kadhâddhinna
(Angghidhânna H. Sastro )
5. Tembhâng Slangèt ( Kènanthè ) bâḍâ 6 okara ( ghâttra ) Conto :
1. Bhungkana kalangkong loros 2. Ranca’ bi’ tolop ḍhâ – anḍhi 3. Ḍâunna bi’ tamèng paḍâ 4. Buwâ bânnya’ kompol kabbhi 5. Towa – towa salèn roba 6. Asal bhiru obâ konèng
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
6. Tembhâng Pangkor bâḍâ 7 okara ( ghâttra ) Conto :
1. Manossa è dhunya rèya
165 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
2. Angengghunè bâgiyanna bi’ – dhibi’ 3. Bâḍâ palang bâḍâ pojhur 4. Sè mèskèn maso’ palang 5. Dhing sè soghi gulungan sè ontong 6. Bâḍâ apes bâḍâ moljâ 7. Sè kobâsa nantowaghi
7. Tembhâng Dhurma bâḍâ 7 okara ( ghâttra ) Conto :
1. Tembhâng Dhurma aghânḍhu’ sèttong nasèhat 2. Nasèhaddhâ rèng alèm 3. Katonna jhâ- majjhâ 4. Tapè èssèna merras 5. Klamon toro’ ghâtèyaghi 6. Manfaat rajâ 7. Masthè ta’ ngocèbânè
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
8. Tembhâng Mèjhil bâḍâ 6 okara ( ghâttra )
Conto : 1. Bhârâng wâjib ta’ ghâmpang lakonè 2. Marghâ sengka tombu 3. Sengka rèya pangghuḍhâna iblis 4. Ḍhinèng iblis lèbur lang- ngalangè 5. Ḍâ’ rèng lako wajib 6. Nyopprè ta’ alako
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
9. Tembhâng Pucung bâḍâ 4 okara ( ghâttra ) Conto :
1. Bapa’ pucung ropana amènḍhâ ghunong 2. Taḍâ’ sè lèburrâ 3. Mala kabbhi paḍâ bâjhi’ 4. Dhing kangghunan èlos-ellos nges-prengngesen
(Èpetthèk ḍâri buku “Tembhâng Macapat Madhurâ” karanganna Oemar Sastrodiwirjo)
Pakon 2
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 166
Talèktèghi bâng- sèbângnga tembhâng macapat è attas lajhu jâwâb pètanya è bâbâ panèka! 1. Tembhâng Macapat ponapa sè palèng bânnya’ okarana ḍâlem sapaddhâ
andhegghân ? 2. Tembhâng Macapat ponapa sè palèng sakonè’ okarana ḍâlem sapaddhâ
andhegghân ? 3. Tembhâng Macapat ponapa’an sè paḍâ bânnya’na okara ḍâlem sapaddhâ
andhegghân ?
3. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi nalèktèghi
cèrèna tembhâng macapat, sampèyan kodhuna ngaghâli saè cèrèna tembhâng.
È bhâb panèka aropa’aghi jhâjhârbâ’ânna cèrèna tembhâng sareng katantowan-
katantowanna lalampa’an ḍâlem ngalakonè pakon.
Cèrè-cèrèna tembhâng Macapat salaèn ḍâri bânnya’na okara è bhân-
sabbhânna paḍḍhâ anḍhegghân akadhi kasebbhut è attas bâḍâ jhughân :
a. Bânnya’na keccap è bhân-sabbhân bhiri (okara) sè ènyamaè ghuru
bilângan.
Contona:
Neng jhâlan maḍḍhâ tè-ngatè. (ghuru bilânganna bâḍâ 8)
Nyèmpang kacèr kodhuna. (ghuru bilânganna bâḍâ 7)
b. Monyè otabâ vokal ahèr è bhân-sabbhân bhiri ènyamaè ghuru laghu.
Contona:
Neng jhâlan maḍḍhâ tè-ngatè. (ghuru laghuna è)
Nyèmpang kacèr kodhuna. (ghuru laghuna a)
Katerrangan:
Vokal ahèr è bhân-sabhânna bhiri bisa jhughân ètotop sareng konsonan.
Nangèng, ghuru laghuna bhiri ka’ḍinto pagghun èyangghep monyèna vokal
sè bâḍâ.
Contona:
Sengka rèya pangghuḍhâna iblis (ghuru laghuna pagghun èyangghep “i”) Bâḍâ palang bâḍâ pojhur (ghuru laghuna pagghun èyangghep “u”)
Ka’angghuy jhârna’na èyatorè marèksanè katantowan è bâbâ panèka :
1. Tembhâng Artatè (10) = 10è/i, 10a, 8è/i, 7o/u, 9
è/i, 7a, 6o/u, 8a, 12è/i, 7a.
2. Tembhâng Maskumambang (4) = 12è/i, 6a, 8è/i, 8a
3. Tembhâng Sènom (9) = 8a, 8è/i, 8a, 8è/i, 7è/i, 8
o/u, 7a, 8è/i, 12a
C. Menganalisis Ciri-Ciri Tembang Macapat
167 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
4. Tembhâng Kasmaran (7) = 8è/i, 8a, 8è/i, 8a, 7a, 8o/u, 8a
5. Tembhâng Slangèt (6) = 8o/u, 8è/i, 8a, 8è/i, 8a, 8è/i
6. Tembhâng Pangkor (7) = 8a, 11è/i, 8o/u, 7a, 12o/u, 8a, 8è/i
7. Tembhâng Dhurma (7) = 12a, 7è/i, 6a, 7a, 8è/i, 5a, 7è/i
8. Tembhâng Mèjhil (6) = 10è/i, 6o/u, 10è/i, 10è/i, 6
è/i, 6è/i
9. Tembhâng Pucung (4) = 12o/u, 6a, 6è/i, 12a
Jhâjhârbâ’ân:
(10) - (4) - (9) ... bst = bânnya’na okara ḍâlem sapaddhâ anḍhegghân (bait).
10, 8, 7, 6 ... bst = bânnya’na keccap è bhân-sabbhân okara (ghuru bilangan).
a, o/u, è/i = monyè otabâ vokal ahèr è bhân-sabbhân okarana (ghuru laghu).
Dhinèng o/u = bisa ngangghuy vokal o otabâ u
Dhinèng è/i = bisa ngangghuy vokal è otabâ i
Salaèn ḍâri katantowan otabâ cèrè è attas, jhughân tembhâng Macapat panèka
ghâḍhuwân bâtek bi’-dhibi’ :
1. Artatè anḍi’ bâtek lemmes tor mamanès. Saèna aghânḍhu’ bâburughân.
2. Maskumambang artèèpon prèyatèn sanget sossa, ngennes.
3. Sènom artèèpon ompossa ḍâunna accem. Saèèpon ka’angghuy bâburughân
sè aghânḍhu’ parsemon.
4. Kasmaran artèèpon asmara otabâ nèser.
5. Kènanthè/Slangèt artèèpon pajhât “kanthè” ka’angghuy bâburughân,
karokonan.
6. Pangkor oca’ pangkor anḍi’ artè “bunto’ “ ngaḍebbhi parpadhun, perrang.
7. Dhurma artèèpon “macan”. Angghuyyâ èbâktona anakso, seḍḍhi, dhâddhina
perrang.
8. Mèjhil artèèpon kalowar. Angghuyyâ kagândrungan, kasossa’an.
9. Pucung artèèpon “kalowa’ “bâk-abâk rarèngennan. Parjhughâ èyangghuy è
bhâk-tebbâghân.
PAKON 3.1
Èyatorè talègtèghi tor birjhi’aghi tembhâng Pucung è bâbâ panèka !
Pucung
Maḍḍhâ tebbhâk malèng lèma’ bânnya’ èpon
Kampa lebbhu roma
È labâng malèng sè cèccèr
Malèng kalowar orèngnga ota’an ḍârâ
1. 4 okara (bhiri) tembhâng Pucung èsebbhut ponapa?
2. Okara sè nomer 4, ghuru bilanganna bâḍâ saponapa?
3. Cacak birjhi’aghi ghuru laghuna bhân-sabbhân okarana!
Pakon 3
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 168
4. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna alampa’aghi memahami
isi tembang Macapat, sampèyan kodhu ngaghâli saè tokèlan conto è bâbâ
panèka sabellunna ngalakonè pakon.
Èyatorè maos Patètè tembhâng Pucung panèka !
Pucung
Bapa’ Pucung ropana amènḍhâ ghunong
Taḍâ’ rèng sè lèburrâ
Mala kabbhi paḍâ bâjhi’
Ḍhing kangghunan èlos-ellos nges-prengngessan.
Tembhâng Pucung è attas aèssè Bhâk-tebbhâghân sè aghânḍhu’ artè
“orèng anḍi’ panyakèt Poro Sèghi, Budhun, otabâ Telpo’ “
PAKON 4.1
Èyatorè maos patètè polè tembhâng Pucung è bâbâ panèka.
Saamponna ka’ḍinto jâwâb pètanya panèka!
Pucung
Maḍḍhâ tebbhâk malèng lèma’ bânnya’ èpon
Kampa lebbhu roma
È labâng malèng sè cèccèr
Malèng kalowar orèngnga ota’an ḍârâ
1. Ponapa èssèna tembhâng Pucung è attas ?
2. Ponapa artèna tembhâng Pucung è attas ?
3. Ponapa bisaos sè èmaksod malèng lèma’ bânnya’ èpon ?
4. Ponapa sè èmaksod “ḍârâ” ḍâlem tembhâng kasebbhut ?
Pakon 4
E. Mengarang Tembang Macapat
D. Mengungkapkan Isi Tembang Macapat
169 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
5. Lalampa’an
Neng lalampa’an panèka, sampèyan sabellunna ngarang tembhâng
macapat. sampèyan kodhu ngaghâli saè Syarat-syaraddhâ abhâḍhi tembhâng
akadhi è bâbâ panèka.
Syarat-syaraddhâ abhâḍhi tembhâng :
1. Tantowaghi macem tembhângnga (bhul-ombhullâ).
2. Bânnya’na okara (bhiri) ḍâlem sapaddhâ anḍhegghân.
3. Bânnya’na keccap è bhân-sabbhân okarana (ghuru bilânganna).
4. Monyè otabâ vokal ahèr è bhân-sabbhân okara (ghuru laghuna).
5. Ḍâri okara nomer 1 kantos sè pangabisan kodhu salèng takanthè’ kantos
aropa’aghi sèttong carèta.
PAKON 5.1
Èyatorè sampèyan abhâḍhi sala sèttong tembhâng Macapat
kalabân aghuna’aghi pandhuman otaba syarat è attas!
6. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan alampa’aghi ka’angghuy majhâng
tembhâng sè ampon èkaghâbây neng papangghiyân sabellunna.
PAKON 6.1
Èyatorè ghântèyan, tèks tembhâng Macapat hasèl karanganna
pajhâng è aḍâ’na kellas !
7. Lalampa’an
Pakon 5
Pakon 6
F. Mempublikasikan Tembang Macopat Hasil Karya Sendiri
G. Mengomentari Tembhâng Macapat Hasil Karya Siswa
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 170
Neng lalampa’an panèka, sampèyan alampa’aghi ka’angghuy ajhârbâ’aghi
sareng nyangghemmè kadhâddhiyân èssèna tembhâng sè ampon è pajhâng
sareng sakanca’an. È ḍâlem nyangghemmè, sampèyan kodhuna ajjhâ’ sampè’
apamangghi jhubâ’ ḍâ’ angghidhânna kancana. Sabâb kodhuna aparèng
jhâjhârbâ’ân akor sareng tèngka pola ḍâlem nyangghemmè pamangghina orèng
laèn, kantos bisa ngaghâli saè èssèna tembhâng sè èsangghemmè.
PAKON 7.1
Èyatorè jhârbâ’âghi Tembhâng Macapat hasèl karanganna ngèngèngè
:
Paddhâ anḍhegghânna.
Ghuru bilanganna.
Ghuru laghuna.
8. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan kodhuna nyarèta’aghi
tembhâng sè ampon èyangghit sakanca’an. ka’angghuy nyarèta’aghi èssèna
tembhâng è attas, sampèyan kodhu ngaghâli èssèna tembhâng kalabân
saè, kantos sampèyan bisa nyarèta’aghi kalabân rontot ngabidhi awwâl
kantos akhèr.
PAKON 8.1
Èyatorè carèta’aghi kadhi ponapa èssèna tembhâng kasebbhut !
9. Lalampa’an
È ḍâlem lalampa’an panèka, sampèyan èpakon ka’angghuy alaghuwâghi
tembhâng kalabân cèngko’ sareng intonasi sè saè akor sareng notasi sè bâḍâ
neng tembhâng. Parlo èkaghâli saè jhâ’ tembhâng sè èlaghuwaghi masyarakat
Madhurâ kantos samangkèn tolèsanna aropa tolèsan Arab Pèghu tor bhâsana
Pakon 7
Pakon 8
D. Melagukan Tembhâng Macapat Karya Sendiri di Depan Kelas
H. Menceritakan isi Tembhâng Macapat Karya Sendiri
171 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
ngangghuy bhâsa Jhâbâ Kabi. Mèlaèpon sampèyan kodhu onèng ḍâ’ èssèna
tembhâng sabelluna alaghuwâghi.
Contona layang kalabân ngangghuy tolèsan Arab Pèghu
Ghâmbhârrâ: 7.2 layang kalabân tolèsan Pèghu
Saterrossèpon, serrèna aghuna’aghi bhâsa Jhâbâ Kabi, mèlana mamaca
Madhurâ kodhu èyatè'è ḍâ’ bhâsa Madhurâ sareng tokang tegghes nyoprè
pamèyarsa ngartè ḍâ’ èssèna tembhâng kasebbhut.
Carana alaghuwaghi tembhâng Macapat.
1. Notasina kodhu èmaos kalabân bhâsa Jhâbâ.
Conto : 1 2 3 4 5 6
jhi ro lu pat mo nem
2. Kobâsanè ongghâ toronna sowara mètorot notasi (Tangga Nada)
6
5
4
3
2
1
3. Laghuwaghi tèks notasi tembhâng kasebbhut.
4. Laghuwaghi tèks bâca’an tembhâng kasebbhut.
5. Kodhu aghâḍhuwi pal-apalan sapaddhâ anḍhegghân ḍâri bâng-sèbângnga
tembhâng Macapat.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 172
. . . .
. . . .
Conto:
Slendro Pth. Sanga
4 2 3 4 2 2 2 3 1 1 5 4
Ba -pa’ Pu- cung ro - pa – na a mèn - ḍhâ ghu - nong
2 2 2 3 2 1
Ta - ḍâ’ sè lè - bu - râ
5 4 3 2 2 3 2 1
Ma - la kab - bhi pa - ḍâ bâ - jhi’
1 2 3 4 3 3 2 1 2 3 4
3
Dhing kang - ghu - nan è los - el - los nges - preng -
nge-san
Slendro Manyoro
4 4 4 12 1 2 3 1 1 5 5
4
A - ḍu a - na’ kè - nga’ - a - na ong - ghu a-
tè
1 2 2 3 2 1
Jhu - jhur rè - ya mol - jâ
5 4 3 2 3 3 2 1
Ḍa’ bhâ - dhân ta’ am - ber - râ’ - i
1 2 3 4 3 2 4 3
La - ma - la ḍhâm - mang kè - bâ - na
Slendro Manyoro
Pucung
Maskumambang
Kasmaran
173 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
1 2 3 4 4 4 4 4
Mon bhâ - jheng kan - thè dhâ - lâ - tèn
1 2 2 3 1 4 45 32
Ngang- ghuy a - kal so - ko ta - nang
2 3 2 4 3 2 2 2
Nyam - bhut la - ko rè - sa - a - rè
1 2 3 4 5 1 454 3.2
Bu - lâ bâ - ngal a - ta - ro - wan
1 2 2 2 3 2 1
Ha - sèl - la mas - thè paḍ - ḍhâng
1 2 3 3 3 3 23 4.32
Ta - o ma - jhâ - u pa - kè - bu
1 2 2 2 2 3 2 1
Ma - ḍâ - teng bhu - nga bân bheg - ghâr
Èpetthèk ḍâri buku karanganna
OEMAR SASTRODIWIRJO
PAKON 9.1
a. Èyatorè ghântèyan laghuwaghi tembhâng Macapat karanganna
dhibi’ è aḍâ’na kellas !
I. Lèngkerrè horop a, b, c, d otabâ e mènangka jâwâbhân sè palèng
lerres ḍari soal è bâbâ panèka !
1. Sè ngangghit tembhâng macapat ḍâ’ – aḍâ’na èngghi panèka ....
a. Wali Songo
b. Bhujhângghâ
c. Para wali
d. Seniman
e. Sastrawan
2. Angghidhânnatembhâng macapat aghuna’aghi bhâsa ....
Uji Kompetènsi Pangajhârân 7
Pakon 9.1
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 174
a. Madhurâ
b. Jhâbâ kabi
c. Malaju
d. Sangsakerta
e. Indonesia
3. Tembhâng macapat sè èkaanḍi’ rèng Madhurâ bâḍâ ... macem.
a. 4
b. 7
c. 9
d. 11
e. 12
4. È antarana tembhâng macapat sè palèng bânnya’ okarana ḍâlem sapaddhâ
anḍhegghân èngghi panèka tembhâng ....
a. Kasmaran
b. Artatè
c. Maskumambang
d. Pucung
e. Sènom
5. Sabânnya’na okara ḍâlem tembhâng macapat èsebbhut ....
a. Ghuru bhilângan
b. Ghuru sastra
c. Ghuru laghu
d. Paddha anḍhegghan
e. Ghâttra
6. Monyè otabâ vokal ahèr è bhân – sabbhân okara èsebbhut ....
a. Ghuru bhilângan
b. Ghuru laghu
c. Ghuru sastra
d. Ghuru lumaksito
e. Ghuru sowara
7. Sabânnya’na keccap è bhân – sabbhân okara èsebbhut ....
a. Ghuru bhilângan
b. Ghuru lumaksito
c. Ghuru laghu
d. Ghuru sastra
e. Ghuru sowara
175 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
8. Sè ngartè’è orèng nembhâng ḍâ’ bhâsa Madhurâ èsebbhut ....
a. Najhâghâ
b. Sindèn
c. Bhujhângghâ
d. Panjhâk
e. Tokang tegghes
9. Ghuru laghuna neng okara nomer 2 tembhâng kasmaran èngghi panèka ....
a. è/i
b. i
c. a
d. o/u
e. o
10. Ghuru bilângan neng okara nomer 7 tembhâng Kasmaran èngghi panèka bâḍâ
....
a. 7
b. 8
c. 9
d. 10
e. 12
11. Bannya’na ghuru bilângan neng okara nomer 1 tembhâng Maskumambang
bâḍâ ....
a. 7
b. 8
c. 10
d. 11
e. 12
12. Ghuru laghuna neng okara nomer 3 ḍâri tembhâng Maskumambang èngghi
panèka ....
a. o
b. a
c. o/u
d. o/i
e. è/i
13. Bukuna orèng mamaca otabâ nembhâng èsambhât ....
a. Kètab
b. Al – Qur’an
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 176
c. Layang
d. Buku
e. Korran
14. Bânnya’na okara sapaddhâ anḍhegghân neng tembhâng Maskumambang bâḍâ
..... okara / ghattra
a. 4
b. 5
c. 6
d. 7
e. 8
15. Bârnana sowara ḍâlem tembhâng macapat èsambhât ....
a. Layang
b. Laras
c. Popowan
d. Pathet
e. pèntatonik
II. Jâwâb pètanya è bâbâ panèka kalabân jhârna’!
1. Jhârbâ’aghi kadhiponapa kadhaddiyânna tembhâng macapat !
2. Sebbhutaghi cem – macemma tembhâng macapat !
3. Ponapa’an syarat pandhuman orèng abhâḍhi tembhâng macapat?
Sebbuttaghi.
4. Aponapa orèng nembhâng / mamaca neng masyarakat ma’ lajhu bâḍâ tokang
tegghes sè ngartè’è tembhâng kasebbhut ?
5. Ponapa bhidhâna tembhâng sareng kèjhung ?
A. Lèngkerrè horop a, b, c, d, otabâ e mènangka jâwâbhân sè palèng
lerres ḍari soal è bâbâ panèka !
1. Ana’ bhâghus ropana akantha ghumo’. Oca’ ghumo’ neng okara kasebbhut
aghânḍhu’ artè...
a. Tana sè marojun marghâ èkennengngè raprap.
b. Tana sè lèca’ amarghâ kaaèngan.
c. Tana lempong sè ghâli marghâ kerrèng.
Latèyan Akhèr Semester Ghânep
177 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
d. Tana ḍâri angko’anna raprap.
e. Tana tegghâl sè marojun.
2. Bâḍâ nangghinang abârna konèng èbâḍḍhâi tènong. È ḍâlem okara kakantèn
kasebbhut aghânḍhu’ keccap....
a. Ras rès ros
b. Tar tèr tor
c. Nang nèng nong
d. Nong nang nèng
e. Nèng nong nang
3. Sèttong bhâsa sè sanyatana kalèro manabi ètèngalè ḍâri sosonan ca’-oca’na, ta’ cocok sareng sè èmaksot. Jhâjhârbâ’ân kasebbhut èsambhât.... a. Bhâk-tebbhâghân b. Rora bhâsa c. Kèrata bhâsa d. Èbhârât e. bhângsalan
4. Sè ènyamaè Kerrapan Piala Presiden èngghi panèka kerrapan......
a. Kerrapan sè èrabuwi prèsdèn
b. Kerrabhân gubeng
c. Sè ngoladhi bâḍâ sè ḍâri manca naghârâ
d. marghâ prèsidèn sè aparèng piala
e. Kerrabhân kacamadhân
5. Etnik Madhura segghut èsebbhut pelaut , maksoddha....
a. Orèng paraowan
b. Orèng Lajârân
c. Orèng majângan
d. Oreng pasèsèr
e. Orèng nyarè jhuko’
6. Roma adhât Reng Madhurâ bubunganna abhângon .........
a. Jhângghârrâ ajâm
b. Tanḍu’na sapè
c. haluan – buritan parao
d. Coma sakadhâr rarengghân
e. Parao
6. Bubungan roma sè ngangghuy rarengghân amacem konnco’na tombhâk,
nandhâ’âghi sâ aghâdhuwi roma ghâpanèka èngghi panèka toronna ...........
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 178
a. pandhi
b. kapala perrang
c. kapala (komendan)panombhâk
d. dhâghâng ghâghâman
e. pabujâ’ân
8. .............. èngghi panèka parao sè è ghuna’aghi kangghuy majhâng
a. prao dhâghâng
b. prao mancèngan
c. prao pajâng
d. prao songay ( brânta )
e. prao pakajuwân
9.?[mokRit[rtnSknN[mokRmC\
Serratan Carakan è attas ta’ samporna , ghi’ ta’ ghenna’ sabâb korang .....
a. taḍâ’ dhek-adhegghâ b. padhâ longsè c. padhâ lèngsana d. taḍâ’ aksara rajâna e. taḍâ’ ghâtonganna
10. Ḍhimèn Rèng Madhurâ èsebbhut akanca bân sapèna, sabâb ....
a. lèbur ngerrap sapè b. bânnya’ ngobu sapè c. bânnya’ ngowan sapè d. atanè aghuna’aghi sapè e. bânnya’ buḍu’ sapèna
11. Kennengnganna rèng atanè bujâ èsebbhut ....
a. pabujâ’ân b. pamadhegghân c. pad̩ârân d. nambhâkor e. pamengkang
12. Asal molana Tembhâng Macapat panèka èyangghit sareng....
a. Para ustad b. Para wali c. Para sastrawan d. Para budayawan e. Para tokoh Madura
179 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
13. Tembhâng Maskumambang èyangghit sareng ....
a. Sunan Bonang b. Sunan Giri c. Sunan Kudus d. Sunan Kalijaga e. Sunan Ampel
14. Macemma tembhâng macapat, èngghi panèka bâḍâ ....
a. 4 b. 6 c. 7 d. 8 e. 9
15. Maos Patètè!
1. Patè-ngatè sè acaca 2. Ma’ ta’ dhâghâ kabhâlâi 3. Dhing cacana wa’ ngalanyar 4. Tanto ḍâgghi’ conè masthè 5. Wa’ sènga’ jhâ’ ngangènthèng 6. Jhubâ’ nyama dhâddhi malo 7. Bi’ kaghâliyâ sènga’ 8. Batek ketthâng ta’ tèrowè 9. Masthè paḍâ yâ bânnya’ ngajhâghâ bhunga
16.Tembhâng macapat è attas, tamaso’ ḍâ’ tembhâng....
a. Maskumambang b. Artatè c. Pucung d. Sènom e. Kasmaran
17. Ka’angghuy jhârna’na èyatorè marèksanè katantowan è bâbâ panèka sè tamaso’ ḍâ’ tembhâng sènom, èngghi panèka ....
a. (10) = 10è/i, 10a, 8è/i, 7o/u, 9
è/i, 7a, 6o/u, 8a, 12è/i, 7a. b. (6) = 8o/u, 8
è/i, 8a, 8è/i, 8a, 8è/i
c. (7) = 12a, 7è/i, 6a, 7a, 8è/i, 5a, 7è/i
d. (4) = 12o/u, 6a, 6è/i, 12a
e. (9) = 8a, 8è/i, 8a, 8è/i, 7è/i, 8
o/u, 7a, 8è/i, 12a
18. Tembhâng Macapat maskumambang panèka ghâḍhuwân bâtek ....
a. prèyatèn sanget sossa, ngennes
b. asmara otabâ nèser
c. Saèna aghânḍhu’ bâburughân
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 180
d. bâburughân sè aghânḍhu’ parsemon
e. bâburughân, karokonan
19. È bâbâ panèka aropa’aghi syarat-syaraddhâ abhâḍhi tembhâng, kajhâbhâna....
a. Tantowaghi macem tembhângnga (bhul-ombhullâ).
b. Bânnya’na okara (bhiri) ḍâlem sapaddhâ anḍhegghân.
c. Bânnya’na keccap è bhân-sabbhân okarana (ghuru bilânganna).
d. Monyè otabâ vokal ahèr è bhân-sabbhân okara (ghuru laghuna).
e. Keccap pongkasanna laghu.
20. Carana alaghuwaghi tembhâng Macapat. Akadhi è bâbâ panèka, kajhâbhâna ....
a. Kobâsanè ongghâ toronna sowara mètorot notasi (Tangga Nada)
b. Kobâsanè ongghâ toronna sowara mètorot notasi (Tangga Nada)
c. Kodhu aghâḍhuwi pal-apalan sapaddhâ anḍhegghân ḍâri bâng-sèbângnga
tembhâng Macapat.
d. Laghuwaghi kalabân sowara nyarèng.
e. Laghuwaghi tèks notasi tembhâng sè ampon ètantowaghi.
181 Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kelas X
DAFTAR PUSTAKA
Anis Aminoedin, et al. 1984. Kata Tugas Bahasa Madura. Jakarta Pusat:
Penelitian dan Pengembangan Bahasa.
Atmodjo. 1989. Masalah Hari Jadi Sumenep. Sumenep: Pemda
Kab.Sumenep.
Dinas Pendidikan dan Kebudayaan. 2011. Ejaan Bahasa Madura Yang telah
disempurnakan. Surabaya: Balai Bahasa Surabaya.
Chandra Likayana. 1996. Prospek Perkembangan Kesenian Runnang di Desa Larangan Dhalem Kec. Larangan Kab. Pamekasan Madura (Skripsi). IKIP Surabaya (Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni).
De Jonge. Huub. 1989. Madura Empat Jaman; Suatu Studi Antropologi
Ekonomi Jakarta: PT Gramedia.
Dinas P dan K Provinsi Jatim. 1987. Ensiklopedi Seni musik dan Seni Tari
Daerah. Surabaya:Laporan penelitian dan pencatatan
kebudayaan daerah Jawa Timur.
Effendy, Moh.Hafid. 2012. Gramatika Bahasa Madura. Pamekasan:STAIN
Press.
Muakmam.2012. Lalongèt bân Saloka. Pamekasan: Bina Pustaka Jaya.
_____________. 2010. Carakan Madhurâ. Surabaya:CV. Karunia.
Pemkab Pamekasan. 2010. Ensiklopedia Pamekasan, Jokyakarta: UGM.
Sastrodiwirjo. Oemar.2013. Tembhâng Macapat. Surabaya: CV. Karunia.
Sadik, A.Sulaiman. 2006. Sangkolan. Surabaya:CV.Karunia.
_______________.2012. Selintas tentang Bahasa dan Sastra Madura.
Surabaya:CV.Karunia.
______________.1996. Madura dalam Sebuah Potret. Pamekasan: Bina
Pustaka Jaya.
Bhâsa Madhurâ SMA/MA Kellas X 182
Satuan materi sajian mata kuliah tambahan keahlian/muatan lokal Bahasa
Madura FKIP/BI UNIRA SEMESTER GENAP Materi Sastra Modern Madura
dan selintas kearifan lokal Madura.
Tim Pekem Maddhu.2008. Kamus Madura-Madura-Indonesia. Pamekasan: Pemkab Pamekasan.
_______________. 1952. Penyeddha’. Kementrian Pendidikan, Pengajaran, dan Kebudayaan.
http://www.pengertianahli.com/2013/10/pengertian-drama-dan-jenis-
drama.html
https://www.google.com/search=gambar+drama+madura.
http://sosbud.kompasiana.com/2011/07/30/ludruk-karya-budaya-launching-
lakon-baru/
top related