litafræði - verkmenntaskólinn á akureyrikennarar.vma.is/garmann/unak/litafraidi.pdflitafræði...

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 1

Litafræði

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 2

Bylgjulengd lita er mæld í

nanometrum.

Nanometri, skamstafað nm, er

einn miljónasti úr millimetra.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 3

Augað nemur lit á bylgjulengdinni

400 nm til 700 nm

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 4

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 5

Auganu getum við líkt við

ljósmyndavél.

Hvernig?

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 6

Augasteinninn er linsan,

Sjónhimnan, einnig nefnt

sjónan, er filman

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 7

Loks er það heilinn eða aftast

í honum, þar sem myndin sem

við sjáum „framkallast“

og snýst við

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 8

Sjónhimnan,nemur myndina sem við sjáum,

en þar er myndin á hvolfi,

hún samanstendur af

frumum sem nefnast

Keilur og Stafir

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 9

Stafirnir nema svart hvítt,

eru virkari í lítilli birtu,

en Keilurnar nema liti

og eru virkari í dagsbirtu.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 10

Keilurnar nema,

sem sagt,

mismunandi bylgjulengd

ljóssins

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 11

Í auganu eru

þrjár tegundir Keila,

ein nemur rautt, aðrar

blátt og þriðja tegundin

greinir grænt

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 12

Guli bletturinn, litla dældin ofan við sjóntaugina

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 13

Guli bletturinn, aftast á

sjónhimnunni, rétt ofan við þar

sem sjóntaugin fer til heilans.Samber glæruna hér að framan

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 14

Í Gula blettinum eru

sjónfrumurnar þéttastar og sjónin

því skörpust þar

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 15

+ .

Í auganu er einnig blindur blettur

þar eru engar sjónfrumur.

Bletturinn er þar sem

sjóntaugin fer til heilans

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 16

+ .Þennan blett má finna með því

að teikna plús og púnkt á blað,

með svona 10 sm. millibili.

Lokaðu hægra auganu og einblíndu

á púnktin, færðu blaðið,

að þér og frá, þar til að plúsin hverfur

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 17

+ .

+ .

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 18

Þetta er einnig hægt að sjá

með því að loka hægra auganu

og einbeita sjóninni að púnktinum,

færa þig nær eða fjær tölvuskjánum

þar til plústáknið hverfur.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 19

Í sjónhimnunni eru

120 miljón Stafirog

7 milljón Keilur

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 20

Isac Newton

var fyrstur til að tvístra

sólarljósinu.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 21

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 22

Með því að fanga sólarljósiðí gler, prisma, tvístraði hann því.

Þannig komu fram litir ljóssins

Litirnir röðuðu sér eftir

bilgjulengd sinni

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 23

Rautt 650 til 700 nm

Appelsínugult 600 nm

Gult 570 nm

Grænt 500 til 560 nm

Blátt 400

Fjólublátt400 til 450

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 24

Hvers vegna er svo erfitt að lesa

rauða stafi á bláum grunni?

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 25

Augað á í erfiðleikum með að lesa rauða

stafi á bláum grunni, vegna þess að á milli

þessara tveggja lita er mestur munur

bylgjulengdar.

Blár hefur stytstu bylgjulengdina 400 nm

en rauður lengstu 700 nm.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 26

Horfum aftur á rauða stafi á

bláum grunni,

finnum hvernig augun

„erfiða“

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 27

Regnboginn er dæmi um þetta,

sólarljósið

tvístrast í regndropunum.

Rauður er fjærst vegna þess að

hann hefur lengstu bylgjuna,

blár og fjólublár næst jörðu.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 28

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 29

Takið eftir þessu

næst þegar þið sjáið

regnbogann

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 30

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 31

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 32

Af hverju er eplið rautt?

Við erum búin að tala um

mismunandi bylgjulengdir lita.

Svo er hitt, að mismunandi efna-

sambönd taka til sín hina ýmsu

hluta ljóssins

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 33

Rautt epli tekur til sín alla hluta

ljóssins, nema þann rauða,

sem endurkastast af eplinu og við

sjáum sem rautt

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 34

Hafið þið ekki sest inn í bíl að

sumarlagi sem er með svart

áklæði og fundið hvað svarta

áklæðið er heitt?

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 35

Þetta er vegna þess að svart tekur

til sín alla liti ljóssins.

Það sem er hvítt hitnar ekki eins

vegna þess að það endurkastar

öllum litum ljóssins.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 36

Í litahringnum eru þrír frumlitirgulur, rauður og blár.

Milli þeirra eru blandlitir orange, grænn

og fjólublár.

Andstæðir litir eru einn frumlitur og

blandlitur.

Frumliturinn rauður og blandliturinn grænn,

eru andstæðir litir.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 37

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 38

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 39

Frumlitir

GulurRauður

Blár

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 40

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 41

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 42

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 43

Blandlitir

appelsínugulur

grænnfjólublár

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 44

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 45

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 46

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 47

Blandlitirverða til við að

tveir frumlitirblandast

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 48

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 49

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 50

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 51

Andstæðir

litir

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 52

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 53

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 54

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 55

Tveir blandlitir

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 56

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 57

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 58

Blæbrigði lita,

andstæðir litir tónaðirmeð hvítu,

eða lýstir

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 59

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 60

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 61

Næstu glærur sýna okkur

tvo mismunandi litahringi,

annar er eins og þegar

t.d.þekjulitum er blandað saman

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 62

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 63

Hin sýnir hvernig ljósið blandast,

þá fáum við hvítt þegar litir

ljóssins blandast.

Öfugt við þann fyrri þar sem við

fáum svart

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 64

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 65

Næsta glæra sýnir bylgjulengd

lita og hversu marga liti augað

greinir.Hafa ber í huga að þetta er glæra sem er skönnuð

eftir litprentaðri mynd, þannig að littónunum hefur

fækkað nokkuð.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 66

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 67

Augað nemur lit á bylgjulengdinni

400 nm til 700 nm

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 68

loks hvað sjónvarpsskjár skilar

mörgum litatónum

Glæran sýnir þá liti

sem augað greinir,

einnig hvað litfilma

nemur marga liti.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 69

Til dæmis er

sólarljósiðrautt við sólarlag eða

sólarupprás,því þá er sólin fjærst

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 70

Aðeins

rauða ljósiðsem hefur lengstu

bylgjulengdina,

nær til okkar

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 71

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 72

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 73

Hægra heilahvel les

litinná meðan hið vinstra reynir að lesa

orðið.

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 74

Segðu litinn

en lestu ekki orðið

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 75

BLÁR

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 76

SVARTUR

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 77

HVÍTUR

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 78

Gulur

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 79

RAUÐUR

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 80

APPELSÍNU-

GULUR

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 81

GRÆNN

VMA Guðmundur Ármann Sigurjónsson 82

Heimildir:

Textinn er saminn af

Guðmundi Ármann,

en stuðst við nokkrar bækur um

heilann og sjónina, eins og

Maðurinn líkaminn í máli og myndum

Stefán B. Sigurðsson lífeðlisfræðingur

íslenskaði

Myndir, litahringir, tvístrun ljóssins, landslagsmynd,

regnboginn af veraldarvefnum,

Myndir af auganu fengnar úr, Maðurinn líkaminn,

Aðrar myndir eftir höfund.