kapitulli i 1. hyrjasmu.umib.net/diplomapublikimipublic/downloaddok?dok... · 1 kapitulli i 1....
Post on 21-Jan-2021
9 Views
Preview:
TRANSCRIPT
1
KAPITULLI I
1. HYRJA
Uji është faktor esencial për jetë, zhvillim, prodhim, energji të ripërtërishme, e që nuk
është një resurs pakufi prandaj për këtë kërkon mbrojtje të veçantë, dhe është pjesë e
rëndësishme e natyrës si dhe lëndë e përhershme e nevojave njerëzore. Të gjithë
organizmat e gjallë janë të përbërë nga qelizat të cilat përmbajnë më së paku 60% ujë.
Toka shpesh quhet Planeti i Kaltër, për arsye se 2/3 e sipërfaqës së saj janë të mbuluara
nga uji. Mirëpo sasia e ujit që mund të shfrytëzohet dhe është në dispozicionin e njeriut,
nuk e kalon 3% e kësaj sasie. Kur kësaj përqindje të ujërave të freskëta i hiqen edhe ujërat
që nuk mund të shfrytëzohen, duke qenë shumë larg vendbanimeve, ose shumë thellë në
akuifere, atëherë mungesa e ujit të pijes rritet edhe më tutje, tashmë në aspektin global,
rajonal, nacional dhe lokal. Për ujin nuk paraqet sfidë vetëm sasia, por edhe cilësia e tij.
Janë një numër aktivitetesh që ndikojnë në cilësinë e ujit si: bujqësia, industria, minierat,
deponimi i mbeturinave, rritja e popullatës, urbanizimi dhe ndryshimet klimatike.
Mungesa e hapësirave për deponim adekuat të mbeturinave urbane njerëzore ka çuar te
kontaminimi në masë i ujërave. Rreth 2,5 miliarda njerëz jetojnë pa sanitacion të duhur
(UNICEF & WHO 2008) dhe rreth 80% e kanalizimeve të vendeve në zhvillim shkarkohen
në mjedis, pa trajtim. Furnizimi i popullatës me ujë të pijshëm dhe në pikëpamje higjienike
të pastër është parakusht për shëndet të mirë. Linjiti paraqet njërin ndër resurset natyrore
më të rëndësishme për vendin tonë. Prodhimi i energjisë elektrike në Kosovë mbi 95%
është i mbështetur në djegjen e linijitit të Basenit Qymyror të Kosovës dhe bashkë më
përparsitë ekonomike, vijnë edhe efektet negative në mjedis. Në sipërfaqet eksploatuese
të thëngjillit grumbullohen ujrat sipërfaqësore, ujërat nga të reshurat atmosferike dhe ujërat
që burojnë në thellësi, këto ujëra duke qenë në kontakt me qymyrin, me vetitë e tyre tretëse
lidhin ndotës nga përbërja e qymyrit dhe si të tilla me ndimën e pompave, pa ndonjë trajtim
paraprak shkarkohen në lumenjët Sitnica dhe Drenica.
2
KAPITULLI II
2. PJESA TEORIKE
2.1 Uji në natyrë
Ujërat natyrore, varësisht nga prejardhja kanë karakteristika të ndryshme. Të gjithë ujërat
natyrore përmbajnë shumë substanca të tretura. Ujërat më të pastra janë ujërat atmosferike,
pastaj vijnë ato nëntokësore dhe në fund ato sipërfaqësore. Në natyrë uji është i përhapur
si:
Ujë atmosferikë (shiu, bora, mjegulla)
Ujë sipërfaqësorë (lumenjtë, liqenet, përrenjtë)
Ujë nëntokësor dhe i burimeve
2.1.1 Ujërat atmosferik
Kur jemi te uji, në natyrë nuk kemi ujë plotësishtë të pastër edhe pse mendohet se ujërat e
shiut janë të pastra, prapë se prapë gjatë kalimit të tyre nëpër atmosferë ato arrijnë të
ndoten. Në ujëra atmosferike numërohen të gjitha ujërat të cilat prej atmosferës vijnë në
formë të të reshurave të ndryshme me rastin e kondenzimit të avullit. Sasia e lageshtisë që
ajri mund të pranojë maksimalisht, varet prej temperaturës dhe se shtohet me rritjen e saj.
Kondensimi i lagështisë në të reshura bëhet atëherë kur lagështia e ajrit ftohet nën
temperaturën e ngritjes së tyre. Matja e lagështisë në ajër është shumë e rëndësishme.
Lagështia në ajër ndikon në shumë procese teknologjike dhe në kondicionimin e
prodhimeve të shumta indrustriale. Me këtë rast dallojmë lagështinë maksimale, absolute
dhe relative të ajrit. Lagështia maksimale ështe ajo sasi më e madhe e lagështisë, të cilën
ajri mund ta pranojë në një temperaturë të caktuar. Lagështia absolute është ajo sasi e
avullit të ujit, e cila gjendet në 1m³ ajër. Lagështia relative është raporti midis lagështisë
absolute dhe maksimale të shprehur në përqindje.
3
2.1.2 Ujërat nëntokësore
Ujërat nëntokësore dhe rezervat e tyre në Kosovë nuk janë të hulumtuar sa duhet. Ujërat
nëntokësore në Kosovë gjenden në shkëmbinj të formacioneve të ndryshme, që nga
Paleozoiku e deri në Kuaterneri dhe janë të rëndësishme për furnizimin me ujë të pijshëm
për nevoja të popullatës, për industri, bujqësi etj. Aktualisht shfrytëzimi i ujërave
nëntokësore në Kosovë bëhet kryesisht përmes puseve dhe burimeve. Në tabelën në vijim
janë paraqitur disa të dhëna për disa akumulues nëntokësorë për Pellgun e Drinit të Bardhë.
Ujërat nëntokësore kanë rëndësi të madhe në jetën dhe veprimtarinë ekonomike të njeriut.
Kushtet e ndërlikuara gjeotektonike dhe gjeologjike kanë ndikuar që mënyra e krijimit,
shtrirja, lëvizja dhe pasuritë e ujërave nëntokësore të jenë të ndryshme në territorin e
Kosovës, për shkak të shtrirjes mjaftë të madhe të shkëmbinjve jo ujëlëshues. Territori i
Kosovës, ka një ndërtim gjeologjik të ndërlikuar dhe karakterizohet me terrene në të cilat
paraqiten akuiferet me porozitet granular dhe intergranular (aluvionet dhe sedimentet e
neogjenit dhe pliocenit), akuiferet me porozitet të plasaritjeve-çarjeve, akuiferet karstik
(gëlqerorët, mermerët) si dhe me terrene izolatorë, flishi, rreshpe.
Tabela 2.1: Akumulimet nëntokësore ujore, sipërfaqja, vëllimi dhe kapacitetit i tyre për Pellgun e
Drinit të Bardhë.
Nr Akumulimi nëntoksor Pellgu
(km²)
Vëllimi i dobishëm
(m³)
Kapaciteti vlersues
(m³/sec) Githesej(m³)
1 Istog 76 12x106 2.8 89x106
2 Vrellë 28 14.2x106 0.600 19x106
3 Drini i Bardhë 90 14x106 3.23 102x106
4 Lubizhtë 42 45x106 4.2(150) 55x106
5 Pejë 300 37.5x106 4.0(150) 52x106
6 Deçan 144 33x106 3.5(150) 45x106
7 Loqan 39 12x106 1.2(150) 15x106
8 Krk Bunar 81 10x106 1.6 50x106
9 Korishë 18 3.6x106 0.38 12x106
10 Fusha e therandës 50 75x106 2 63x106
Gjithesej 998 271x106 511x106
4
2.1.3 Ujrat siperfaqësorë
Nga territori i Kosovës, në vitin me lagështi mesatare rrjedhin 3.6 x 109 m³ (miliard) ujë
(121.2 m³ /sec), ndërsa vëllimi i përgjithshëm i akumuluar në akumulimet ekzistuese është
569.690.000 m³, që paraqet vetëm 15,7% të sasisë së përgjithshme mesatare. Pjesa më e
madhe e lumenjve i takon pellgut të Detit të Zi 50.7%, Detit Adriatik 43.5% dhe Detit Egje
5.8%. Shumica e lumenjve karakterizohen me rrjedhje të çrregullt sezonale. Rrjedhjet e
lumenjve janë më të larta gjatë dimrit ose në fillim të pranverës. Sipërfaqja ujëmbledhëse
topografike e Kosovës është 11.645 km², çka do të thotë se vetëm për 758 km² apo 6.5 %
ka mospërputhje me sipërfaqen e përgjithshme të saj (10.887km²). (1)
2.1.4 Ujërat termale dhe minerale
Territori i Kosovës është i pasur me burime të ujërave termale dhe minerale. Deri më tani
ka pasur shumë pak hulumtime për identifikimin dhe studimin e vlerave të këtyre
burimeve. Sipas të dhënave deri më tani në Kosovë janë të regjistruara rreth 30 burime të
ujërave termale dhe minerale. Hulumtime më të detajuara janë kryer vetëm për ujërat e
Banjës së Pejës, të Kllokotit dhe të Banjskës, të cilat funksionojnë si banja termale
shëruese.
2.2 Struktura dhe vetitë e ujit
Uji ka një formulë molekulare H₂O, prandaj një molekulë uji përbëhet nga dy atome
hidrogjeni dhe një atom oksigjeni. E njëjta mund të përshkruhet jonikisht si HOH, me jon
hidrogjen (𝐻−) i lidhur me jon hidroksil (OHˉ). Nën kushte normale uji rrjedh dhe me
fazën e gazit është në një ekuilibër dinamik. Në temperaturën e dhomës, uji është pothuajse
i pangjyrë, pa shije dhe pa erë. Në shkencë shpesh thuhet se uji është një tretës universal
dhe është e vetëmja substancë që është e pastër në të tre gjendjet agregate.
2.3 Format ekzistuese të ujit
Ka shumë forma ujore në gjendje të ngurtë dihet si akull që mund të ketë disa forma
kristalore dhe gjendje amorfe. Në gjendjen e gazët, uji njihet si avulli i ujit. Faza e lëngët
është ashtu si emri i ujit. Mbi temperaturën kritike (647 K dhe 22,064 MPa), uji gjendet
5
në kushte superkritike kur molekulat e ujit formojnë grumbujt që veprojnë si një fazë
likuide që lundron në fazën e avulli. [2]
2.4 Fortësitë e ujit
a. Fortësia karbonate përbëhet nga kripërat e tretura të Ca²+ dhe Mg ²+, bikarbonatet dhe
karbonatet. Fortësia karbonate përcaktohet me titrimin e 100 cm³ ujë me 0.1mol/dm³ HCl
me indikator metiloranzhin, dhe atë deri te kalimi i ngjyrës së verdhë në të protokalltë.
b. Fortësia jokarbonate përbëhet nga kripërat tjera të Ca²+ dhe Mg²+ respektivisht sulfatet,
kloruret, nitratet dhe silikatet. Kjo mund të llogaritet kështu : JK=FP-Fk
c. Fortësia e përkohshme(kalimtare) përbëhet nga kripërat bikarbonate të Ca²+ dhe Mg²+
të cilat me nxehje kalojnë në kripëra vështirë të tretshmë pra në karbonate dhe acid
karbonik.
d. Fortësia e përgjithshme e ujit - përbëhet nga të gjitha kripërat e tretura në ujë të Ca²+
dhe Mg²+, në ujë kjo fortësi përcaktohet me anë të kompleksonit III.
e. Fortësia bazike - përbëhet nga të gjitha kationet e pranishme në ujë dhe shprehen kështu
: FB=FK+FA.
f. Fortësia anionike - llogaritet nga përcaktimet analitike: si vlerë negative “m” (-m) duke
lëshuar ujin që analizohet nëpër këmbyesit me aciditet të lartë në të cilin bëhet këmbimi
i joneve Ca²+, Mg²+, Na+ që janë të pranishme në ujë me kationin 𝐻+ të këmbyesit
jonik dhe gjatë kësaj formohen jonet, acidet e forta (sulfurik, nitrik, klorik nëse në ujë
ka pas anione të këtyre acideve). Me përcaktimin e shumës së joneve SO₄2−, Clˉ, NO 3
duke përcaktuar në mënyrë analitike secilin anion.
g. Fortësia e përgjithshme anionike- paraqet shumën e të gjitha anioneve të acideve të forta
dhe të dobëta dhe shprehet : FPA=(2FK+FA+FP).
h. Fortësia e mbetur - është termi për fortësinë e cila mbetet pas procesit të zbutjes së ujit
për nevoja të ndryshme. [1]
2.5 Lumi Sitnica
Sitnica është lumi më i gjatë në Kosovë dhe degë kryesore e lumit Ibër. Ky lum dallohet
jo vetëm përkrah madhësia e pellgut (2.861 km²), por edhe me prurje vjetore (16,6 m³/s).
Sitnica formohet nga rrjedha Matica me Sazlinë dhe me lumin e Shtimës. Këto rrjedha
bashkohen afër fshatit Robovc, duke formuar lumin Sitnicë. Nga këtu e deri në
vendderdhje në lumin Ibër, afër Mitrovicës kalon gjatësinë prej 90 km.
6
Figura 2.1: Pamje e Lumi Sitnicë
Veçori e këtij lumi është pjerrtësia e vogël. Pra karakterizohet si lum fushorë. Lumi Sitnicë
dallohet, jo vetëm me prurje të vogël por edhe për ndryshime të theksuara gjatë vitit. Prurje
më të theksuar ka në dimër dhe pranverë, ku përveç shirave ndikon edhe shkrirja e borës.
Shtrati i lumit Sitnicë nuk është stabil.
2.6 Energjetika – Termocentralet
Lëndë djegëse janë të gjitha ato materie kimike të ngurta, të lëngëta apo të gazta të cilat
kur digjen, brenda një intervali të shkurtër kohor lirojnë nxehtësi e cila mund të
shfrytëzohet për prodhim të energjisë apo për qëllime të tjera. Përbërja e lëndëve djegëse
është e ndërlikuar që ka një përzirje të komponimeve të thjeshta dhe të përbëra organike,
por edhe pjesë të pa djegëshme ose inorganike. Pjesa e djegshme është karboni, hidrogjeni
dhe sufuri. Azoti mbetet si i tillë në procesin e djegejes dhe pjesen e padjehshme – hiri dhe
lagështia, pra pjesa inorganike. Më saktësisht sulfuri dhe qymyri mund të kenë origjinë
organike dhe inorganike, pjesa e djegshme dhe pjesa e padjegshme e tij. Edhe pjesa e
sulfurit që digjet nuk paraqet ndonjë fuqi të madhe të energjisë, meqë gjendet në sasi të
vogël në qymyr, por në aspektin negative paraqet efekte të konsiderushme, sepse oksidet
e sulfurit në kontakt me ujërat formojnë acide të dëmshme për stabilimente industriale dhe
mjedisore. (10)
7
2.6.1 Qymyri- prejardhja dhe përbërja e tij
Historiku i zhvillimit dhe përdorimit të lëndëve djegëse është i lashtë dhe ecën bashkë me
zhvillimin dhe modernizimin e jetës. Lëndët djegëse gjatë oksidimit (djegies) lirojnë
nxehtësi. Kjo djegje kryhet nën veprimin e oksigjenit të ajrit. Lëndët djegëse ndahen në:
të gazta, të lëngëta dhe të ngurta (ku bën pjesë edhe qymyri). Nga teori të ndryshme që
trajtojnë këtë lëmi është vërtetuar se qymyri ka prejardhje kryesisht nga meteriet bimore
tokësore e më pak nga ato shtazore. Nga materiet organike bimore dallojmë ato me origjinë
nga druri. Qymyri është krijuar nga ekosistemet moqalore që kanë ekzistuar në ultësira
sedimentare me bazë homogjene nga bimët që kanë qenë kompakte, të forta, të
metamorfizuara nga nxehtësia dhe presioni për gjatë kohës gjeologjike.
2.6.2 Linjitet e Kosovës
Linjitet bëjnë pjesë në llojin e qymyroreve të murrmë dhe atë në llojin më të ri të llojeve
të qymyroreve. Linjiti karakterizohet me ngjyrë të verdhës së mbylltë deri te e murrmë.
Në disa raste dallohet struktura e drurit në përbërjen e tij dhe lijniti i tillë quhet ksilit.
Lijnitet pas trovës shquhet për përmbajtje të lartë të hirit dhe vlerë kalorike të ultë prej
5230 deri në 9420 KJ/kg. Linjiti si qymyr i ri zakonisht gjendet nën shtresa tokësore jo të
trasha të dheut, andaj zakonisht minierat ku eksplatohet linjiti janë minierat sipërfaqsore
dhe për kunder ciliësisë jo të lartë të tij, lehtësia për të eksplatuar e bënë të laverdishëm në
aspektin ekonomik.
2.6.3 Industria energjetike
Termocentrali Kosova A dhe Termocentrali Kosova B janë dy termocentrale të drejtuara
nga Korporata Elektroenergjetike e Kosovës dhe janë të vetmet termocentrale në Kosovë.
Këto termocentrale janë të ndërtuara në lokacionin e Komunës së Obiliqit. Energjia
elektrike e prodhuar nga KEK-u mbulon rreth 97% te nevojave me energji të popullatës
në Kosovë. KEK është kompani publike e Kosovës, e cila ka në pronë dhe operon me asete
të gjenerimit të energjisë elektrike dhe të mihjes së linjitit. Sa i përket eksploatimit të
qymyrit, në këtë lokacion, ka pas aktivitete gati 100 vjeçare që nga viti 1922. Shkalla e
lartë e operimit shtrihet nga Mihjet sipërfaqësore të hapura për prodhimin e energjisë, që
kanë vazhduar punë për rreth 50 vjet pa ndonjë interesim të madh për pasojat-ndikimin në
mjedis. Duke u nisur nga gjendja aktuale dhe e trashëguar për një kohë të gjatë si rezultat
8
i eksploatimit të qymyrit për dekada për prodhimin e energjisë elektrike, është përcjellur
vazhdimisht me ndikim në mjedis si:
1. Ndotja e ajrit si rezultat i emisioneve të shkarkuara,
2. Ndotja e ujërave- si rezultat i shkarkimeve të ujërave teknologjike,
3. Degradimi i tokave- si rezultat i aktiviteteve minerare.
Hapësira e zonës së minierave dhe përreth saj karakterizohet me një sipërfaqe të degraduar
të tokës.
2.7 Mjedisi në Termocentralet e Kosovës
2.7.1 Gjendja në miniera
Gjendja e mjedisit në minierat ekzistuese të Termocentraleve të Kosovës (KEK-ut)
vazhdon të mos jetë e mirë. Kjo si pasojë se për një periudhë të gjatë sa operojnë këto
subjekte nuk është punuar në eliminimin ose minimizimin e pasojave mjedisore.
Megjithatë janë shënuar disa hapa pozitiv në çështjen e mjedisit në këtë subjekt si hartimi
i “Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis” për minierën e re të Sibovcit jug-perëndim me
projektin e Rikultivimit, punimin e pjesës mjedisore me projektin e eksploatimit për
sektorin e Sitnicës - “Aspekti Mjedisor “ i këtij projekti dhe atij të dislokimit të shtratit të
lumit Sitnicë. Ujërat e ndotura nga minierat sipërfaqësore ekzistuese janë:
ujërat sipërfaqësore,
ujërat nëntokësore dhe
ujërat nga të reshurat atmosferike
Këto të fundit ngase kemi të bëjmë edhe me ajër të ndotur (pluhuri dhe procesi i
vetëndezjes së thëngjillit). Aktualisht në eksploatim të sipërfaqës janë:
1. Mihja Sipërfaqësore e Mirashit dhe
2. Mihja Sipërfaqësore e Bardhit
Eksploatimi i tyre është i orientuar në drejtim të njëra tjetrës dhe shumë shpejt pritet që të
bashkohen. Po ashtu ekzistojnë edhe disa galeri të vjetra nëntokësore nga të cilat është
nxjerr qymyri para se të fillonin punën mihjet sipërfaqësore. Por edhe galeritë nëntokësore
sikur edhe këto që janë aktuale, krijojnë ndotje të ujërave.
9
2.7.2 Mihjet Sipërfaqësore në Termocentale
Ujërat e minierave sipërfaqësore në Mirash drenohen për tu grumbulluar në pikën më të
ulët të minierës bashkë me ujërat burimore (nëntokësore, pompohen dhe direkt shkarkohen
si të pa trajtuara në lumin Sitnicë i cili vjen mjaft i ndotur në këtë zonë për të krijuar një
ndotje shtesë. Eksploatimi i minierës sipërfaqësore në Mirash është bërë nën nivelin e
lumit Sitnicë. Në shpatin verior të minierës sipërfaqësore të Mirashit pikërisht në punimet
e vjetra minerare janë vërejtur substanca të ngjashme me katranin me një erë specifike.
Lëngje të ngjashme janë vërejtur edhe në të kaluarën nga minierat e tjera nëntokësore të
zbuluara gjatë mihjes në minierën e Mirashit. Deponime të materialeve në formë të
katranit, me përmbajtje të lartë fenolesh, kryesisht të ardhura nga reparti i vjetër i
gazifikimit. Bëhet fjalë për rezervuarët me ujëra fenolike dhe materie të ngjashme
kontaminuese ende të pastudiuara tërësisht, për nga përbërja e këtyre substancave. Këto
substanca kanë ndikuar në rritjen e shkallës së kontaminimit të ujit .
1. Ndotja e ujërave sipërfaqësore dhe
2. Ndotja e ujërave nëntokësore.
Këto miniera janë në një zonë të gjërë industriale pranë -Termocentraleve Kosova A dhe
Kosova B si dhe objekteve tjera përcjellse. Kur i shtohet kësaj fakti se këta lumenj që
gravitojnë në këtë zonë (në veqanti lumi Sitnicë) para se të vij në zonën e KEK-ut është
ngarkuar me një ndotje urbane të theksuar, mund të konkludojmë së shkalla e ndotjes është
e një shkall serioze. Ujërat e papërpunuara të minierave dhe të reshurave në këtë zonë
llogariten të jenë :
Uji i patrajtuar rreth 360 m³
Uji i të reshurave rreth 2400 m³
Totali 2760 m³
Të dhëna këto të përllogarisë së përafërt.
Nga aktiviteti i këtyre minierave ndoten :
• Ujërat nëntokësor,
• Ujërat sipërfaqësor dhe
• Ujërat nga të reshurat atmosferike.
Ujërat atmosferike edhe ashtu janë të ndotura nga ajri i ndotur me hirin dhe gazrat e
tymtarëve dhe deponive të hirit që ndodhen në ketë zonë. Lumi Drenica deri në shkarkimin
e ujërave nga mihja sipërfaqësore e Bardhit konsiderohet se është mjaft i pastërt në
aspektin kimik. Lumi Sitnica në vete përmbanë papastërti të lartë për shkak të shkarkimit
10
të ujërave të zeza të Prishtinës. Rrjedhjet e lumit Sitnica variojnë ndërmjet min. 0,5 –
1,5(m³/s) deri max. 50-120 (m³ /s) me një mesatare prej 5-10 (m³/s). Llogaritet se në vit
rreth 918 000 m³ ujë i pa trajtuar shkarkohet në lumin Sitnica (nga MS Mirash) dhe në
lumin Drenica (nga MS Bardhi).
2.8 Hiri si mbetje nga djegja e qymyrit
Hiri bashkë me lagështinë paraqet pjesën e padjegshme të lëndëve djegëse që ndryshe
quhet edhe pjesa inorganike e qymyrit. Kjo pjesë e përbërjes së qymyrit paraqet pjesën
mineralogjike që rrjedh nga bimët dhe pjesët tjera të tokës prej nga është formuar qymyri.
Një pjesë tjetër të hirit e përbëjnë edhe pjesa e infiltruar në përbërje të qymyrit gjatë
zhvillimeve të më vonshme. Kjo pjesë është më e lehtë të largohet nga struktura e qymyrit
përmes proceseve të fisnikërimit të tij. Hiri nuk është e vetmja pjesë inorganike –
mineralogjike e qymyrit, por është e vetmja pjesë që mbetet pas djegjes së qymyrit pasi të
jenë larguar pjesët tjera (lagështia dhe dioksidet e karbonit nga karbonatet e shpërbëra) të
cilat largohen gjatë procesit të djegjes. Hiri për shumë arsye paraqet pjesën më të
padëshirushme që mbetet si produkt i djegies së qymyrit. Qymyri konsiderohet me cilësi
të mirë kur lirojnë vetëm 2-3% hi, ndërsa kur tejkalojnë këtë vlerë (këtu bëjnë pjesë qymyri
i murrëm dhe linjiti), vlerësohen si më të dobëta.
2.9 Ndotja e mjedisit
Mjedisi plotësisht i pastër nuk ekziston, sidomos në ditë e sotme kur shfrytëzimi i
mineraleve, zhvillimi i industrisë dhe ndikimet urbane janë të mëdha. Megjithatë e
konsiderojmë një mjedis të pastërt, kur prezenca e elementeve që konsiderohen si ndotës
është në kufi të pranushëm, përkatësisht deri në atë masë që nuk e dëmton botën e gjallë.
Ndotja e mjedisit konsiderohet kur mjedisi ose njëri nga mediumet mjedisore (uji, ajri apo
toka) përmbajnë ndotjet mbi kufijtë maksimal të lejuar, ndotës të cilët konsiderohen si
rrezik për mjedisin – shëndetin. Ndotës konsiderohen substancat e pranishme në mediumet
mjedisore në përqendime më të mëdha se sa janë ato natyrore, ndotje kjo e shkaktuara si
pasojë e aktiviteteve njerzore dhe që kanë efekte të dëmshme për mjedisin. Kur njeri nga
mediumet mjedisore (uji, ajri apo toka) është i ndotur, atëherë kjo ndotje lehtë batet nga
njëri medium te tjetri.
11
2.9.1 Ndotja e ujit nga industritë
Ujërat industriale të shkarkuara janë ndër ndotësit më të mëdhenjë të ujërave. Çdo industri
kërkon procese specifike për përpunimin e këtyre ujërave duke ditur se, ndotja e tyre
rrjedhë nga lëndët e para që përpunohen. Ujërat industriale të shkarkimeve ndahen në ujëra
të cilat në vete përmbajnë papastërti.
a) Minerale (inorganike ku bëjnë pjesë ujërat nga aktivitetet minerare dhe metalurgjike
të ndryshme, përpunimi i thëngjillit dhe xeheve tjera, prodhimi i plehrave minerale etj).
b) Organike, që kryesisht janë ujëra të shkarkimeve nga industritë ushqimore (industria e
përpunimit të mishit, qumshtit, celulozës, plastikës, qeramikës etj).
c) Ujërat që në vete përmbajnë papastërti organike dhe inorganike (ujërat nga industria e
përpunimit të naftës, petrokimia, tekstili, farmaceutike etj).
Karakteristika kryesore të ujërave të ndotura industriale janë:
Përmbajtja e grimcave të ngurta,
Aroma e pa dëshiruar,
Temperatura. [4]
2.9.2 Ndotja e mjedisit nga Korporata Energjike e Kosovës
Kur flitet për energjetikën në Kosovë kjo temë menëherë të asocioni me Korporatën
Energjetike të Kosovës, pasi që pothuajse (përveç asaj energjisë që importohet) mbi 95%
e energjisë që shfrytëzohet në vend gjenerohet nga KEK-u. Është me shumë rëndësi të
thuhet se përveç prodhimit të energjisë, KEK-u është sinonim i ndotjes, pra është një ndër
gjenerusit më të mëdhaj të ndotjes së mjedisit në vend. Lokacioni i KEK-ut paraqet një
kompleks minerar i energjisë me burime të mëdha të ndotjes për vendbanime për rreth si:
Kastrioti, Fushë Kosova, Prishtina, Lipjani e më gjërë.
2.9.3 Gjendja e ujërave në zonën e KEK-ut
Përdorimi i ujërave në procesin e prodhimit t ë energjisë në Korporaten Eelektro të
Kosovës – miniera dhe termocentrali është shumë i gjërë. Ndikimi i këtij aktiviteti minerar
– energjetik në ndotjen e ujërave është evident. Baseni i qymyrit i njohur si “Baseni i
Kosovës” ka një rrjetë mjaft të zhvilluar hidrologjik. Ujëmbledhësi më i madh i këtij baseni
është lumi Sitnica që graviton pothuajse gjatë gjithë basenit. Në Rrasfshin i Kosovës i
12
takonë baseni i thëngjillit për gjatë të cilit kalon lumi Sitnicë, ka një lartësi mbidetare rreth
600m dhe mundë të konsiderohet si një rrafshënaltë. Lumi Sitnicë është ujëmbledhësi
kryesorë, pellgu i të cilit përfshinë mbi 80% të basenit. (9)
2.9.4 Ujërat në TC Kosova A dhe B
Përveç qymyrit si resurs natyror edhe uji është resurs që shfrytëzohet për prodhimin e
energjisë elektrike në këto termocentrale. Sasia kryesore që përdoret në TC, janë ujërat të
cilat (pasi i nënshtrohen përgatitjes kimike - procesit të demineralizimit dhe
dekarbonizimit), nxehen për të prodhuar avullin, e nevojshëm për procesin tekonologjik,
për t’u prodhuar energjia elektrike. Ujërat gjithashtu përdoren për ftohje, për trasportimin
hidrolik të hirit, për spërkatjen e pluhurit dhe hirit, për pastrimi - shërlarje të objekteve dhe
pajimeve dhe ujërat për qëllime sanitare.
a) Termocentrali Kosova A - furnizohet me ujë nga lumi Llap, ndërsa në periudhën
kohore me thatësi furnizimi ndihmohet nga kanali Ibër - Lepenc.
b) Termocentrali Kosova B – furnizohet me ujë vetëm nga kanali Ibër - Lepenc.
2.10 Karakteristikat e përgjithshme të ujërave të shkarkuara
Ujërat e shkarkuara janë ujëra të cilat kanë kaluar nëpër ndonjë cikël të përdorimit dhe
janë bë të dëmshme për mjedisin. Sipas vendit të krijimit ujërat e shkarkuar ndahen në
ujëra shkarkues sanitare dhe industriale. Kur të përzihen ujërat sanirate dhe industriale,
nga të cilat formohen ujërat shkarkues komunale, të cilat pas të reshurave atmosferike
mblidhen dhe largohen në një recipijent natyror të caktuar. Të gjitha këto ujëra shkakrues
karakterizohen nëpërmjet kualitetit dhe sasisë, e që varet nga shumë faktorë: faktorëve
klimatik, aktivitetit të njeriut, shkallës së zhvillimit, kulturës së përgjithshme, shprehive të
populatës etj. Ekzistojnë edhe ngjajshmëri të caktuara sipas kualitetit të ujërave shkarkues,
kur kemi të bëjmë me ujërat sanitare dhe ujërat nga shkarkimet atmosferike, si dhe tek
ujërat shkarkues industriale të degëve të ndryshme industriale. Pavarësisht nga kjo si dhe
ku formohen, ujërat shkarkues duhet të trajtohen, nëse kualiteti i tyre është jashta
standardeve të lejuara. Institucionet përgjegjëse sjellin normat e kualitetit dhe kuantitetit
të ujërave shkarkuese, me qëllim që të ruhen nga ndotja potenciale resurset vetanake ujore
dhe tokësore, deri te e cila mund të arrihet nëpërmjet shkarkimit të pakontrolluar në mjedis.
Sasia e ujërave shkarkues varet nga konsumi total i ujit në mjedise të caktuara. Konsumi
13
total i ujit duhet të jetë në pajtim me shkallën e vet të zhvillimit, këte e përcaktojnë
institucionet përmes planifikimit të ashtuquajtur normat e konsumit të ujit. Në këtë mënyrë
mund të përpilohet planifikimi mbi kapacitetet e nevojshme për furnizim me ujë dhe me
trajtimin e ujërave shkarkues. Në kuadër të normave për konsumin e ujit, zakonisht është
një ndarje e përafërt, që duket kështu:
45% përdorin amvisnitë,
30% konsumojnë industritë,
25% përdoren për nevoja komerciale dhe publike si dhe humbjet që shkaktohen në
sistemin e rrjetit furnizues.
Në bazë të normës së konsumit dhe vlerësimit të sasive të ujit, mund të supozohet se gati
80% nga sasia totale e ujit largohet si ujëra shkarkues. Për shembull, për shkak të
ndryshimeve negative të zhvillimit ekonomik në vend, nga supozimet e mëhershme se në
dekadën e dytë të shekullit njëzet e një, norma e konsumit të ujit për kokë banori do të
duhet të jetë 600 L/ditë, aktualisht konsumahen përafërsisht 200 L në ditë. Edhepse me një
konsum të tillë të reduktuar në krahasim me parashikimet, për shkak të infrastrukturës së
dobët komunale dhe nga fakti se për momentin vetëm 33% të popullatës është e ndërlidhur
me sistemin e rrjetit të kanalizimi komunal, për çdo ditë në mënyrë të pakontrolluar në
tokë shkarkohen deri në një milion metra kub ujë. Pjesa tjetër e ujit të grumbulluar nga
sistemet e kanalizimeve komunale, për shkak të numrit të vogël të impianteve funksionale
për trajtimin e ujërave të shkakruara lëshohen në rrjedhjet ujore pa kurfarë trajtimi. Sipas
të dhënave aktuale, diku rreth 1.5% të nevojave për trajtimin e ujërave trajtohen në mënyrë
të kënaqëshme. Me trajtim primar trajtohen rreth 7% të kapaciteteve instaluese, për shkak
të joprofesionalizimit të punës dhe mosnjohjes së proceseve është ndërpre puna apo
plotësisht nuk trajtohen. Kjo shkakton dëme të mëdha për mjedisin dhe krijon probleme të
shumëfishta sa i përket fushës ekologjike dhe socio-ekonomike, pasi trajtimi i ujërave
shkarkues është bë pasqyrë e nivelit të civilizimit të cilën e ka arritur shoqëria.
Njëkohësisht kjo tregon se nga njera anë na paraqitet problemi teknik dhe financiar, se e
gjthë kjo do të zgjidhet, dhe se Kosova do t`i bashkangjitet vendeve të zhvilluara, e nga
ana tjetër ekziston një treg i madh në vendet që merren me këtë problematikë apo vende të
cilat dëshirojnë që në zgjidhjen e tyre të marrin pjesë. Që t`i qasemi trajtimit të ujërave të
shkarkuara e domosdoshme është që të dihet vendi se ku ato shkarkohen apo
grumbullohen, të dihet sasia e tyre dhe karakteristikat fiziko-kimike dhe biologjike.
Përshkrimi kualitativ i ujërave të shkarkuara të bëhet me një numër sa më të madh të
14
parametrave si dhe parashikimi i ndryshimit të tyre me kohë është parakusht për
përzgjedhjen e teknologjisë e cila do të përdoret për trajtim.
2.11 Llojet e ujërave të shkarkuara
2.11.1 Ujërat shkarkuese nga amëvisnia
Ky lloj i ujërave të sharkuara ndotet nga mbetjet humane, mbeturinat nga përgatitja e
ushqimit, pastrimi i rrobave dhe nga mirëmbajtja higjienike në ndërtesat e banimit. Këto
përmbajnë subastanca në formë të tretjeve, tretjeve koloidale, të substancave të
suspenduara dhe notuese. Këto janë me përmbajtje të njejtë dhe në princip janë të dëmshme
për mjedisin, para se gjithash për shkak të pranisë së mikroorganizmave patogjen,
kryesisht nga burimi human, mjeteve për dezinfektim. Sasia e ujërave shkarkues nga
amvisëria varet nga madhësia e vendbanimeve dhe konsumi i ujit për kokë banori, e që
është e ndërlidhur me nivelin e kulturës të bashkësisë së caktuar.
2.11.2 Ujërat e shkarkuara industriale
Ujërat e shkarkuara industriale sipas karakteristikave dhe origjinës së tyre janë të
llojllojshme varësisht nga prania e ndotësve. Parimisht ato janë dukshëm të ndotura, dhe
shkalla e ndotjes së tyre mund të jetë edhe për disa qinda herë më e madhe se ndotja e
pranishme tek ujërat e shkarkuara sanitare, varësisht nga lloji i industrisë dhe nga sasia e
ujërave të shkarkuara të cilat ajo industri i prodhon. Me ndryshimin e teknologjive
prodhuese, janë paraqitur edhe ndryshimet e komponenteve të cilat shkarkohen, prandaj
edhe karakteristikat e ujërave shkarkues ndryshojnë, dhe kështu bëhen gjithnjë e më të
ndotura. Në krahasim me industritë tjera, industria kimike, duke përfshi edhe industrinë
farmaceutike, është me shkallë më të lartë të konsumit të ujit dhe me ndotje e cila futet në
ujërat shkarkues. Nëse në mënyrë direkte ujërat shkarkohen në recipient (ujëmbledhës)
natyror, ujërat e shkarkuara industriale detyrimisht para shkarkimeve duhet të trajtohen
deri në nivelin e lejuar sipas normativave-standardeve për shkarkimin e ujërave. Për dallim
nga ujërat e shkarkuara komunale, kualiteti dhe kuantiteti i ujërave të shkarkuara nga
industria mund të ndryshojë në një interval më të gjërë, edhe në rastet kur është edhe një
objekt industral i njejtë në periudha të ndryshme kohore gjatë ditës. Në veçanti kur kemi
sasi më të mëdha të ujërave të shkarkuara në periudha kohore relativisht të shkurtra. Ujërat
e shkarkuara nga industria përbajnë substanca të ndryshme kimike toksike. Sasia dhe lloji
15
i tyre varen nga shumë faktorë, para se gjithash nga natyra e procesit industrial. Sasia e
ujërave shkarkues nga industria ndryshon nga koha e natës apo ditës, e poashtu varet edhe
nga shumë faktorë të tjerë. Ujërat e shkarkuara nga industria krijohen në impiante dhe
uzina industriale pas përdorimit të ujit në procesin e prodhimit, e poashtu edhe gjatë
pastrimit të pajisjeve, aparaturave, etj. Sipas karakterit janë një numër i madh i ujërave
shkarkues nga industria, të cilat dallohen në varshmëri të teknologjive prodhuese. Këto
ujëra kur të shkarkohen drejtpërsëdrejti në recipient apo në kanalizimin atmosferik
kushtimisht mund të jenë edhe të pastërta. Sipas llojit të ndotjes ujërat shkarkues nga
industria mund të ndahen në ujërat shkarkues të cilat përbajnë kryesisht materie inorganike
ose organike të cilat biologjikisht janë vështirë apo lehtë të degradueshme. Këto po
shkaktojnë shqetësime gjithnjë e më të mëdha nga se po i ndotin ujërat sipërfaqësor dhe
nëntokësor me një fjalë mjedisin. Sasitë më të shpeshta dhe më të rëndësishme të ujërave
shkarkues rrjedhin nga këto degë të industrisë: kimike, metalo-përpunuese, ushqimore,
tekstilit, letrës dhe lëkurës. Ujërat e shkarkurara publike janë përzierje e ujërave të
shkarkuar industriale dhe komunale. Varsisht nga lloji i procesit teknologjik nga e cila
krijohen ujërat e shkarkuara industriale dallojmë ujërat e shkarkuara procesore, ujërat
ftohës, ujërat e shkarkuara sanitare, ujërat e shkarkuara nga pastrimi i pajisjeve dhe
aparaturave, etj. Në mënyrë më të vrazhdët këto mund të ndahen në ujëra shkarkuese me
përmbajtje organike dhe inorganike, ujëra nga sistemi i ftohjes nga impiantet energjetike,
etj. Prandaj këto ujëra të shkarkuara industriale të cilat pas trajtimit të përshtatshëm
teknologjik përsëri mund të përdoren për nevojat industriale dhe kështu t`i reduktojnë
ngarkesat e sistemit të kanalizimit e që është edhe më e rëndësishme për mjedisin.
2.11.2.1 Ndarja e ujërave të shkarkuara industriale. Disa ujëra të shkarkuara
industriale mund të përzihen me ujërat e shkarkuara komunale, gjegjësisht janë të
biodegradueshme. Ujërat e ndotura industriale quhen jokompatibile gjegjësisht
biologjikisht të padegradueshëm të cilat në asnjë mënyrë nuk mund të shkarkohen në të
njejtin sistem. Ujërat shkarkues jokompatibile janë të ndotura me materie të rrezikshme
toksike dhe pa një trajtim adekuat nuk mund të shkarkohen në një kanalizim të përbashkët
publik. Në ujëra shkarkues industrial mund të jenë të pranishme një numër i madh i
materive ndotëse, si: kripëra inorganike, acide dhe baza, materie suspenduese, materie të
lëngëta dhe materie të ngurta notuese, materie organike dhe radioaktive, materie
shkumuese, mikroorganizma dhe uji ngrohtë. Ujërat e shkarkuara krijohen nga proceset
16
prodhuese teknologjike, gjatë transportit të mbetjeve, të lëndëve të para dhe të reagensave.
Sasia varet nga konsumi i ujit në proceset teknologjike e cila mund të ndryshoj.
Karakteristikat fizike janë të ndryshme varësisht nga lloji i industrisë. Karakteristikat
kimike-mund të jenë të ndryshme. Materiet e suspenduara janë shumë të ndryshueshme.
Regjimi i shkarkimit- është i ndryshëm në varshmëri nga karakteristika e procesit
teknologjik. Vlera e pH-së është e ndryshueshme dhe ndryshon nga mjedisi acidik i
theksuar deri tek mjedisi i theksuar bazik. Toksiciteti mund të jetë në shkallë të lartë,
varësisht nga lloji i ujërave të shkarkuara. Aspekti higjienik kryesisht mund të jetë sanitare,
shpesh toksike dhe epidemiologjike. Metodat e trajtimit mund të jenë të ndryshme:
mekanike, fiziko-kimike dhe biologjike. Pajisjet për trajtimin e ujërave shkarkues në
industri të bëhet trajtimi i ujërave të shkarkauar industriale absolutikisht është e
domosdoshme. Ujërat shkarkues nga impiantet industriale mund të kenë ndikim të madh
në kualitetin e ujërave nëntokësor dhe në rrjedhat ujore. Nga kjo duhet të rritet edhe numri
i institucioneve dhe i kompanive të cilat në mënyrë të përgjegjshme bëjnë përkujdesjen e
këtij shqetësimi. Në vazhdim do t`i trajtojmë impiantet e specilaizuara për trajtimin e
ujërave shkarkues të cilat aplikohen për trajtimin thelbësor të ujërave shkarkues industrial
apo në parandalimin e kontaminimit të ujërave shkarkues.
Industria ndërtimore; Teknologjia e trajtimit të ujërave të shkarkuara industriale në
industrinë e ndërtimit mund t`i ndajnë ngjyrnat, pigmentet, ngjitësitë lidhës, papastërtitë
mekanike (rëra) si dhe ato dispersive (lidhësve të ndryshëm, tretësve ujor). Trajtimi i
ujërave të shkarkuara industriale bazohet në stabilizimin kimik, në sedimentim mëpëstaj
në filtrimin shtesë dhe dehidrim në filter presë.
Industria ushqimore; Teknologjia (njësia e flotimit) e emërtuar AS-FLOT mund të
përdoret për trajtimin e ujërave të shkarkuara nga industria ushqimore teknologjia AS-
FLOT përdoret në trajtimin e ujërave nga thertorja dhe nga industria e përpunimit të mishit,
qumështit, birrarisë, uzinës për trajtimin e vajrave bimorë dhe yndyrnave nga bagëtia.
Industria e drurit; Teknologjia për pastrimin e ujërave shkarkues nga industria e letrës
mund të ndajë ngjyra dhe ngjitës nga ujërat shkarkues. Teknologjia e ndarjes përdoret për
ujërat shkarkues të përzier (ujërat që përmbajnë ngjyrë dhe ngjitës) si edhe për ujërat e
ndotura me vetëm një ndotës (ngjyrë apo ngjitës). Trajtimi i ujërave të shkarkuara
industriale bazohet në stabilizimin kimik, precipitimin (fundërrimin) më pastaj me
filtrimin shtesë dhe dehidrim në filter presë. Teknologjia për trajtimin e ujërave të
shkarkuara industriale mund të përdoret për ndarjen e ngjyrnave, ngjitësitë, të emulsioneve
nga ujërat e shkarkuara industriale të cilat formohen në proceset prodhuese. Ndarja bëhet
17
në varshmëri nga natyra dhe përqendrimi i ndotësve. Ujërat shkarkues me ndotje të lartë
organike dhe me toksicitet të lartë (prodhimi i celulozës, rafineritë e naftës). Ndotja
termike e ujërave të shkarkuara. Një numër i madh i ujërave të shkarkuara industriale
vepron agresivisht në materiale të cilat më së shpeshti përdoren në rrjetet e kanalizimeve
që janë më pak të qëndrueshëm si betoni dhe çeliku. Ky agresvitet i ujërave shkarkues
industrial nuk varet vetëm nga vlera e tyre e pH-së por edhe nga prania e disa kripërave
dhe disa produkteve të gazëta të pranishme, si: sulfhidriku, kripërat e bakrit, nikelit,
plumbit, etj. Ndarja e ujërave shkarkues sipas përqendrimit të përgjithshëm të ndotësve,
ndahet në ujëra të pastra si ujërat nga ftohja të cilat më së shpeshti përmbajnë sasi të vogla
gadi nganjëhere të parëndësishme të ndotjes. Ujërat e shkarkuara nga industria më pak të
ndotura që kryesisht formohen nga pastrimi i produkteve të gatshme.
Shqetësimet nga fermat bujqësore; Një ndotje e madhe nga rrjedhat ujore rrjedh nga fermat
bujqësore, si dhe nga industria e mishit (thertoreve). Nga fermat bujqësore shpeshhere
deponohen plehrat organike në tokë, bazene, llaguna. Këto deponime nuk kanë shtresë
mbrojtëse, prandaj materiet e dëmshme lehtë depërtojnë në ujëra nëntokësor. Plehrat
organike në gjendje të lëngët më së shpeshti pa kurrfarë trajtimi drejtohen nëpër rrjetin e
kanalizimeve e pastaj në rrjedhat ujore. Poashtu përqendrimet e larta të plehrave organike
shpesh hedhen në ara të ndryshme nga ku lehtë depërtojnë në ujërat nëntokësor dhe kështu
shkaktojnë ndotje serioze. Përqendrimi i rritur i nutrientëve nga fermat bujqësore në
rrjedhet ujore shkakton rritjen e tepëruar të algeve. Algat me shpejtësi e konsumojnë
oksigjenin, zëjnë siprëfaqe ujore dhe pengojnë depërtimin e dritës, kështu ndodh
eutrofikimi i ujërave sipërfaqësor dhe nëntokësor dhe pengohet funksionimin normal i
ekosistemit ujor. Që të pengohet kjo situatë, plehrat kimik të lëngshëm duhet trajtuar dhe
kështu mund të shfrytëzohet si burim i mirë i energjisë. Kjo gjithnjë e më tepër po
shfrytëzehet për përftimin e biogazit për energji që nuk emiton gaze të dëmshme. Në këtë
mënyrë do t`i kontribuonim ruajtjes së mjedisit. Një numër shumë i vogël i fermave
bujqësore për mos të thënë asnjena kanë impiantet për trajtimin e ujërave shkarkues apo
pajisjet për prodhimin e biogazit. Ndëshkimet për shkarkimin e ujërave të patrajtuar në
ambiente të ndryshme nuk zbatohen. Është e domosdoshme që t`ju ndihmohet bujqëve në
hartimin e planeve për menaxhimin e tokave me azot dhe fosfor, si dhe të ngritet vetdija
për ndikimin e nutrijentëve dhe pesticideve në mjedis. Është e nevojshme që të zbatohet
“kodeksi i parktikës së mirë bujqësore”, e tërë kjo me qëllim të parandalimit të mëtejshëm
të ndotjes së ujërave nëntokësor dhe sipërfaqësor apo në kuptim të përgjithshëm të ruajtjes
së resurseve tona ujore.
18
Trajtimi i ujit nga industria e tekstilit; Bota është e mbuluar me ujë rreth 75% e vetëm 1%
ka ujë të pijshëm. Vitet e zhvillimit industrial kanë sjell deri në ndotjen e konsiderueshme
të burimeve ujore. Ndotjet më të mëdha të ujit me të cilat sot ndeshemi janë ndotjet kimike
nga pesticidet, fenolet, metalet e rënda-plumbi, zinku etj. Ujërat nëntokësor, duke kaluar
nëpër tokë, i nënshtrohen procesit të filtrimit natyror, por se një pjesë e ndotjes përsëri
mbetet. Industria me të gjitha degët e saja paraqet ndotje shumë serioze të ujit, dhe nga kjo
ujërat e sharkuara nga proceset industriale trajtohen nëpër procese të ndryshme të
trajtimeve të ndryshme deri tek dezinfektimi. Me procesin e dezinfektimit të ujit
nënkuptohet eliminimi i bakterieve patogjene, bakterieve koliforme, reduktimi i një numri
të bakterieve të gjalla deri në numrin e bakterieve të lejuar sipas standardeve. Duhet ta
dallojmë kuptimin e procesit të sterilizimit që nënkupton eliminimin e plotë të të gjitha
mikroorganizmave në një mjedis, duke përfshi bakteriet, alagat, amebat, mikrobet dhe
virueset. Gjatë dezinfektimit gjegjësisht sterilizimin e ujit nga mikroorganizmat krijohen
çrregullime në ekuilibrat e grimcave koloidale për shkak të veprimit agensave fizik, fiziko-
kimik dhe kimik dhe çrregullime në sistemin e tyre fermentues. Në veçanti janë të
theksuara ndryshimet ireversibile të proceseve fermentuese të frymëmarrjes dhe formave
të deaktivizimit e deri te vdekja e qelizave. Industria e tekstilit përmban një numër të madh
të nëndegëve të saja industriale të cilat përfshijnë një cikël të procesit prodhues mjaft
kompleks. Duke filluar nga lënda e parë prodhuese (fibrave sintetike), pastaj deri tek
gjysëmproduktet e prodhimit (fibrave, pëlhurave me përpunimin e tyre), si dhe në
prodhimin e produkteve finale, në të cilat bëjnë pjesë veshmbathja dhe tekstili për nevojat
industriale, tekstili nga amvisnia, tepihët, etj.
2.12 Sasia e ujërave të shkarkuara
Që t`i qasemi trajtimit të ujërave shkarkues, është e domosdoshme para se gjithash ta dimë
sasinë e ujërave shkarkuese. Gjatë përcaktimit të sasisë së ujërave shkarkuese, duhet marr
parasysh të gjitha parametrat e mundshëm të cilët ndikojnë në te, e ndër to më të
rëndësishëm janë:
numri banorëve,
pozita gjeografike e regjionit,
zhvillimi dhe aktiviteti i shoqërisë,
kushtet klimatike dhe
19
gjendja e infrastrukturës.
Poashtu, lidhur me gjendjen e infrastrukturës, mund të paraqitet edhe mundësia e
infiltrimit, qoftë nga rrjeti i kanalizimit kah toka, apo me paraqitjen e ujërave nëntokësor,
me infiltrimin e ujërave shkarkues në rrjetin e kanalizimit. Infiltrimi i ujërave nëntokësor
e rritë kualitetin e ujërave të shkarkuara, ngase i hollon(zbut), mirëpo, në të njejtën kohë
kërkon kapacitete më të mëdha për trajtim. Në disa raste kjo rritje e kualitetit mund të
ndikoj negativisht në punën e rrjetit të kanalizimit, e cila kërkon sasinë minimale të caktuar
ashtuqë puna të zhvillohet në kontinuitet duke mbajtur efikasitetin e dëshirueshëm dhe në
raste kur kushtet do të ndryshonin dhe do të dëmtohej kualiteti i ujërave shkarkues. Në
varshmëri nga mënyra e matjes dhe paraqitjes së të dhënave niveli i infiltrimit mund të
sjellet në kufijtë prej:
a) 200 – 2000 L/(ha d)
b) 8600 – 24000 L/(km të tubacionit d).
c) Dhe kjo duhet të merret në konsideratë gjatë llogaritjeve në ndërtimin e sistemit
për trajtimin e ujërave të ndotura. Në varshmëri nga aktiviteti i popullatës, sasia e
ujërave të shkarkuara mund të ndryshoj, prandaj është e nevojshme që të njihen
këto madhësi:
d) sasia mesatare ditore, e cila përftohet në bazë të bilancit vjetor dhe është një
parametër shumë i rëndësishëm gjatë projektimit të sistemit;
e) sasia maksimale ditore, e cila përcaktohet me përcjellen e ndryshimeve të sasisve
ditore të ujërave të shkarkuara, gjatë 24 orëve, përgjatë ciklit vjetor. Ky parametër
shërben për përcaktimin e kohës së mbajtjes së ujit në sistem, e që është madhësi
shumë e rëndësishme për shumë procese teknologjike;
f) sasia minimale ditore, përcaktohet në bazë të bilancit vjetor mbrenda 24 orëve me
sasi minimale të vlerave të sasisë së ujërave të shkarkuara. Është një parametër me
rëndësi në projektimin e sistemit ku materiali i suspenduar i ngurtë duhet të bartet
me ujin nga sistemi, ashtuqë mos të vie deri fundërimi i tyre në vende të
padëshiruara
2.12.1 Ndotja e ujit dhe kriteret cilësore për shkarkimin e ujërave të ndotura
Ndotja është një efekt relativ dhe ujërat që mund të konsiderohen të ndotura prej një
përdoruesi mund të pranohen si plotësisht të kënaqshme nga një tjetër. Prandaj vështirë
20
është që të jepet një përcaktim i saktë i ndotjes dhe në përgjithësi ai jepet në lidhje me atë
përdorim për të cilin caktohet uji. Sipas një përkufizimi i cili ka të bëjë me veprimtarinë
njerëzore, burimet (resurset) ujore janë të ndotura atëhere kur për shkak të veprimtarive
njerëzore që shtojnë në ujë lëndë, ose ndryshojnë temperaturën e tij, karakteristikat fiziko-
kimike e biologjike të ujit ndryshojnë në atë shkallë sa që dobia e tij për çdo qëllim të
arsyeshëm, ose vlera mjedisore e tij keqësohet në mënyrë të dukshme. Është e qartë se
karakteristikë kryesore e këtij përkufizimi është kjo: nëse uji nuk përshtatet më për
qëllimin e caktuar fillimisht, atëhere ai është i ndotur, dhe kjo është një çështje relative.
Duke qenë se ndotja e ujit pritës është thelbësore për përkufizimin e ndotjes së ujërave,
është me dobi që të bëhet një lidhje në mes të cilësisë së ujit që shkarkohet dhe efekteve
që ai shkakton në rrymën ujore pritëse. Sipas një standardi, shkarkimi i lëngët duhet të
përmbajë jo më shumë se 30mg/L lëndë të suspenduara dhe të ketë nevojë biokimike për
oksigjen jo më të lartë se 20mg/L (NBO/BOD) (30:20).
2.12.2 Përmbledhja e kategorive të shkarkimeve të lëngëta.
Tabela 2.2: Përqendrimet maksimale në mg/L.
Kategoria A B C D
Lëndë të suspenduara 30 10 2 1
NBO 20 10 2 1
Azot amoniakor - 10 2 1
Karbon organik i tretur - - 5 2
Fosofor - - 0.5 0.5
Metale të rënda toksike, gjithsej - - 0.5 0.1
Azot nitrat - - - 10
Kategoria A. Një shkarkim i tillë paraqet kushte agresive nëse është i pranishëm në raporte më
të larta se 1:8 (shkarkim, rrymë pritëse). Mund të shkaktojë ulje të ndjeshme të përmbajtjes së
oksigjenit të tretur në ujin e lumit, si dhe të ndryshojë pamjen e tij, por nuk përmbanë ndonjë
rrezik serioz për peshqit, të cilët janë indikatorë të ndjeshëm të ndotjes. Një rrymë e tillë
shkarkimi përftohet nga trajtimi i zakonshëm i ujërave të zeza me anë të sedimentimit dhe
filtrave aktivë, ose të trajtimit me llum aktivë. Këto ujëra mund të përmbajnë nitrate dhe fosfate
që mund të shkaktojnë rritje të vrullshme të algave. Ky ujë nuk përshtatet për ripërdorim të
drejtpërdrejtë.
21
Kategoria B. Ka kufij më rigoroz për lëndë të suspenduara dhe NBO, si dhe vendos një
kufi për përmbajtjen e amonit. Kjo trajtohet pas trajtimit të Kategorisë A me anë të
proceseve të tilla si filtrimi me rërë, qëndrimi në pellgje ose në fushat e vaditjes. Kjo ka
pak ndikim në ujin e lumit, veç nëse përmban përbërës të tjerë toksikë. Nitratet dhe fosfatet
përsëri stimulojnë rritjen e algeve. Ky ujë mund të përdoret për ftohje. Një ujë shkarkim i
tillë nuk përshtatet për ripërdorim të drejtpërdrejtë, por mund të përdoret për ftohje.
Kategoria C. Kjo përfshihet pas trajtimit të Kategorisë B, me anë të proceseve që zbatohen
për furnizim të rrjetit publik, si: koagulim, sterilizim, zbutje, ndajthithje me qymyr aktiv.
Në këtë kategori vendosen edhe caqe për karbonin organik të tretshëm, fosforin dhe
metalet e rënda toksike. Një ujë i tillë do të ishte i përshtatshëm për tu ripërdorur
drejtëpërdrejtë si ujë që i përmbush kërkesat e shumë industrive.
Kategoria D. Kjo mund të përmbush kriteret për ujë të pijshëm, ndonëse ende ndoshta ka
nevojë për trajtim nëse është përdorur në qark të mbyllur. Përveç tjerash këtu vendoset
norma për nitritet, si dhe uji duhet të jetë i lirë nga patogjenet.
Arsye për përmirësimin e standardit është se është shtuar marrja e ujit nga lumejtë duke
lënë më pak ujë të pastër në lumë për të bërë hollimin e ujit të shkarkuar.
2.12.3 Cilësia e ujit të lumejve dhe shkarkimet në lumej
Sipas një klasifikimi të bazuar në NBO-në dhe përmbajtjen e oksigjenit dallohen katër
klasa të cilësisë së ujit të lumit. Më pas këto klasë përkufizohen më imtësishtë në nënklasë,
duke rregulluar më tej përkufizimet e klasëve lidhur me cilësinë e ujërave sipërfaqësor të
përshtatshëm për tu përdorur për ujë të pijshëm.
Tabela 2.3: Përmbledhja e klasifikimit kimik të cilësisë së lumenjve.
Klasa NBO
mesatare Ngopja
me
oksigjen
Lëndët toksike
Jeta lumore
I pandotur
<1mg/L rreth 100%
Mungojnë
troftë, salmon, faunë e ndryshme invertebrore, mikoorganizma të rrallë.
I dyshimtë
3-8mg/L
50-100%
mund të jenë të pranishëm por pa
ndikim
peshq të rëndomtë të ndryshëm, faunë invertebrore e kufizuar, mikroorganizma në
numër më të madh.
I dobët
8-12mg/L
<50%
të pranishme herë-herë
peshq të cilësisë së dobët, fauna makroskopike e kufizuar, mikroorganizma
të pranishëm
I ndotur
>12mg/L
<50%
të pranishme
s΄ka peshq, fauna invertebrore mungon fare
ose pothuajse, mikroorganizma me bollëk.
22
2.13 Llojet e ndotësve
Ndotja shkaktohet nga prania e lëndëve që janë të huaja për ujin që shqyrtohet. Ato mund
të jenë toksike ose mund të jenë të biodegradueshme dhe të shkaktojnë një nevojë të lartë
për oksigjen dhe kështu zvogëlojnë përmbajtjen e oksigjenit në ujë, efekte fizike të tilla si
ngjyra, turbullira ose shkuma shkaktohen, gjithashtu, nga prania e lëndëve të huaja të cilat
mund të jenë të pranishme në sasi shumë të vogla ndonëse shkaktojnë efekte fizike të
mëdha. Temperatura është i vetmi efekt fizik që nuk lidhet me praninë e lëndëve. Lëndët
organike të pranishme në ujë bëjnë që të harxhohet oksigjen i tretur si dhe mund të krijojnë
shije dhe erë të pakëndshme. Ngarkesa e lartë me lëndë organike mund të shkaktojë në ujë
kushte tërësisht anaerobe. Burimet kryesore janë industritë që trajtojnë produkte natyrore,
si përpunimi i ushqimeve, konservimi, thertoret, prodhimi i bylmetit, regjia e lëkurëve dhe
prodhimi i letrës dhe celulozës. Nëse rrjedha ujore përmban mjaft oksigjen, bakteret
aerobike të pranishme në ujë do të oksidojnë lëndët organike gjatë proceseve të
“vetpastrimit” në të cilën lirohet CO₂, ujë dhe amoniak, ndërsa mbetet një “humus” i
patretshëm. Ky është një material organik kompleks me ngjyrë të murrme të erët që
përmban C, H, O dhe N, shumë i qëndrueshëm ndaj shpërbërjes mikrobike dhe që bëhet
pjesë e fundit të shtratit të lumit (lymi).
2.13.1 Lëndë inorganike
Kripërat janë pothuajse gjithëmonë të pranishme në ujë dhe ato shkaktojnë fortësinë e tij.
Kloruret janë të dëmshme për peshqit e ujërave të ëmbla nëse hasen në përqindje më të
larta se 400 mg/L (ppm). Azoti dhe fosfori shkaktojnë rritjen e algave të cilat zakonisht
janë mikroskopike në ujin e ëmbël, mund të jenë shumë të mëdha në ujrat e kripura, p.sh.
leshterikët. Përveç kësaj, fosfatet ndikojnë në proceset e sedimentimit dhe të koagulimit.
Alkalitë, që janë të pranishme p.sh. në ujërat e industrisë së sapunit, të tekstileve, gomës
ose të lëkurëve, shkaktojnë thyeshmërinë e tubacioneve dhe ndikojnë seriozisht në
procesin e flokulimit në impiantet e trajtimit të ujërave. Ngjyra shkaktohet nga absorbimi
dhe pasqyrimi i preferuar i gjatësive të ndryshme të valëve të dritës dhe shkaktohet
kryesisht nga ngjyruesit organikë, në disa komponime inorganike të kromit dhe të hekurit,
shkarkimet e thertoreve e të industrisë së letrës. Në shumë raste lënda ngjyruese është e
pranishme në sasi aq të vogla saqë ngarkesa ndotëse e saj është e parëndësishme.
Megjithëkëtë, ngjyra është e pakëndshme në ujë, si dhe ndikon në transmetimin e dritës së
diellit, rrjedhimisht edhe në fotosintezë. Ngjyra matet me njësi Hazen në një shkallë
23
standarde platini-kobalti në të cilën tretësira që matet krahasohet me përzierje të acidit
kloroplatinik dhe klorurit të kobaltit. Standardi për ujin e pijshëm është 15Hazen. Nëse
ngjyra është më e fortë se ajo e tretësirës me 100 mg/L Pt/Co uji konsiderohet shumë i
ndotur; kur është <1 mg/L Pt/Co konsiderohet pak i ndotur. Turbullira shkaktohet nga
prania e lëndëve të ngurta koloidale ose shumë të imta të cilat fundërrojnë në aparatet e
sedimentimit. Këto grimca kanë sipërfaqe specifike shumë të madhe dhe janë të ngarkuara
elektrikisht, zakonisht negativisht, kështu që kanë nevojë për ngarkesa të kundërta që të
asnjanësohen e më pas të koagulojnë. Shkalla e turbullirës shpesh është e lidhur ngushtë
me intensitetin e ndotjes dhe shpesh përdoret si masë e përafërt e ndotjes. Për fat të keq
nuk ka asnjë përkufizim specifik për turbullirën. Mënyrat e ndryshme të sugjeruara për
matjen e turbullirës mund të klasifikohen në katër tipa: krahasimi me pezulli me
përqendrim të njohur, ekstensioni i dritës, transmetimi i dritës dhe shpërhapja e dritës.
Njësia matëse është NTU (njësi nefelometrike turbullire). Standardi i ujit të pijshëm është
5 NTU, ndërsa i ujërave natyrorë është 25-50 NTU.
2.13.2 Lëndët e ngurta të pezullta
Lëndët e pezullta kanë grimca më të mëdha se lëndët koloidale që shkaktojnë turbullirën
dhe mund të veçohet thjesht me sedimentim në pellgje ose dekantorë. Nëse lëndët e
pezullta lejohen të arrrijnë në rrjedhat ujore, grimcat e ngurta do të bien në fundin e lumit
dhe do të rrisin NBO-në bentike ose do të interferojnë me vetpastrimin nëpërmjet mbulimit
të organizmave bentikë. Lëndët e ngurta me tepricë mund të dëmtojnë peshqit dhe të
interferojnë (bien ndesh) me fotosintezën nëpërmjet pengimit të transmetimit të dritës së
diellit në ujë. Kufiri i rekomanduar i përmbajtjes së lëndëve të pezullta në ujërat e
shkarkimeve është 30 mg/L.
2.13.3 Lëndët pluskuese
Shkumat, vajrat, etj. që pluskojnë në sipërfaqe pengojnë transmetimin e dritës,
rrjedhimisht zvogëlojnë fotosintezën, riajrimin dhe përmbajtjen e oksigjenit të tretur në
lumenj. Përveç kësaj ato janë të pakëndshme në të parë dhe japin bezdi estetike
24
2.13.4 Organizmat biologjikë
Viruset janë që të gjithë parazitarë. Atyre iu mungon metabolizmi (shkëmbimi i lëndëve)
dhe shtrihen në kufirin midis organizmit të gjallë dhe komponimeve kimike. Ata janë
agjentë sëmundjesh dhe zakonisht gjenden në ujërat e zeza e largohen me vështërsi sepse
janë fare të vegjël dhe tepër rezistentë ndaj dezinfektimit të zakonshëm. Bakteriet janë
organizma njëqelizorë, proceset jetësore të të cilave përfshijnë oksidimin e lëndës organike
ose nëpërmjet shfrytëzimit të oksigjenit të tretur (bakteriet aerobe), ose duke shfrytëzuar
oksigjenin e kombinuar (bakteriet anaerobe). Ato të gjitha janë të ndjeshme ndaj pH-së,
duke preferuar kushte asnjanjëse, si dhe ndaj temperaturës, duke pasur një temperaturë të
rritjes optimale për secilin tip. Myqet (fungi) janë bimë aerobe njëqelizore ose
shumëqelizore të cilat e përftojnë energjinë e tyre nga shpërbërja (copëtimi) e molekulave
organike. Ato janë të pranishme në impiantet e trajtimit biologjik dhe shpesh janë
shkaktarë të shijeve ose erërave.
2.14 Karakteristikat e ujërave shkarkues
Shkalla e ndikimit negativ të ujërave shkarkues në ujërat natyror ku shkarkohen, varet nga
shkalla e ndotjes së ujit të shkarkuar. Për përcaktimin e shkallës së ndotjes së ujërave të
shkarkuara shërbejnë parametrat e kualitetit të ujërave shkarkues, respektivisht, në disa
raste merren parasysh indikatorët e ndotjes. Numri i parametrave me të cilat definohet
ndotja e ujit është i madh, veçanërisht tek ujërat e shkarkuara industriale. Mirëpo, për
përcaktimin fillestar të llojit dhe shkallës së ndotjes në bazë të së cilës uji mund të trajtohet
më tej, është e mjaftueshme një numër më i vogël i parametrave të rëndësishëm, të cilat
njihen si parametra me karakter të përgjithshëm. Pas kësaj, sipas përdorimit, rritet edhe
numri i parametrave të nevojshëm për analizë, për shembull, lloji i ndotësve organik (në
veçanti toksike dhe biodegraduese), lloji i ndotësve inorganik (në veçanti me metalet e
rënda) dhe parametra me karakter specifik për trajtim konkret të ujërave të shkarkuara.
Substancat e tretura dhe të suspenduara në ujërat shkarkues përmbajnë substanca organike
dhe inorganike. Në substanca organike përfshihen: karbohidratet, yndyrat, proteinet,
substancat sipërfaqësore aktive, pesticidet dhe kimikatet e ndryshme të përdorura në
bujqësi, komponimet organike të avullueshme dhe disa substanca toksike. Substancat
inorganike, përveç materieve inerte, rërës dhe zhavorrit, përfshijnë edhe metale të rënda,
azot dhe fosfor (si makronutrient), substanca të cilat ndikojnë në ndotje si: alkalitet,
kloruret, komponimet e sulfurit dhe shumë ndotës tjerë inorganik. Poashtu, në ujërat e
25
shkarkuara mund të jenë të pranishme edhe gazrat: dioksidi i karbonit, azoti, oksigjeni,
sulfhidriku, metani etj. Karakteristikat biologjike më së shpeshti janë të ndërlidhura me
praninë e bakterieve, myshqeve, protozoa, flora dhe fauna mikroskopike, por edhe viruset
e ndryshme me origjinë humane apo animale. Disa prej tyre janë të domosdoshëm për
trajtim biologjik të ujërave të shkarkuara, derisa disa mund të jenë shumë të dëmshëm për
shëndetin e njerëzve nëse janë të pranishme në recipientin natyror, prandaj është e
nevojshme të largohen. Karakteristikat e ujërave të shkarkuara mund të grupohen në katër
grupe kryesore:
a) karakteristika fizike (materia e thatë totale, substancat e suspenduara totale,
substancat e tretura totale, substancat inerte dhe të avullueshme),
b) karakteristikat kimike (azoti total, fosfori total, substancat organike),
c) karakteristikat biologjike (indikatorët bakterial, numri total i bakterieve koliforme,
numri i bakterieve fekale koliforme dhe numri i streptokokeve fekale) dhe
d) indikatorët specifik të ndotjes (shpenzimi biokimik dhe kimik i oksigjenit,
përmbajtja totale e karbonit dhe numri ekuivalent i banorëve, NEB).
2.15 Karakteristikat fiziko-kimike të ujërave të shkarkuara
2.15.1 Temperatura
Temperatura e ujërave të shkarkuara është një parametër i rëndësishëm që ndikon në
tretshmërinë e gazrave, shpejtësinë e reaksioneve kimike, aktivitetin biologjik, etj.
Temperatura e lartë e ujërave të shkarkuara paraqet ndotje termale e cila ndikon negativisht
në botën e gjallë në recipient (nga industria dhe termoelektranat). Vlera e saj mund të matet
në mënyrë diskontinuale dhe kontinuale, duke përdorur matës digjital të temperaturës, po
qe se ekziston një sistem qendror për kontrollin dhe rregullimin e procesit (sistem të
aktivizuar për grumbullimin dhe trajtimin e të dhënave).
2.15.2 Turbiditeti
Turbiditeti paraqet aftësinë e ujit që të lejojë depërtimin e dritës. Zvogëlimi i depërtimit të
dritës në ujë rrjedhë nga absorbimi dhe shpërndarja e dritës nga ana e grimcave të
suspenduara dhe koloidale (grimcat e argjillës, llumit, grimcave organike,
mikroorganizmave, etj). Matja e turbiditetit (kthjelltësisë) së ujërave të shkarkuara bazohet
në krahasimin e aftësisë së depërtueshmërisë së dritës në mostrën e ujërave të shkarkuara
26
dhe tretjes referente nën kushte të njejta, e rezultati shprehet në njësinë NTU
(Nephelometric Turbidity Units).
2.15.3 Ngjyra
Ujërat e shkarkuara të freskët më së shpeshti janë me ngjyrë të qelët kaftë-gri. Me kalimin
e kohës uji kalon nëpër sistemin e kanalizimit, dhe kështu krijohen kushte anaerobe.
Ngjyra ndryshon nga ngjyra gri kah ngjyra e mbyllët gri deri përfundimisht kah ngjyra në
të zezë. Ngjyra në të zezë e ujërave të shkarkuara përshkruhet si ngjyrë e ujërave septike.
Në të shumtën e rasteve ngjyra gri, e mbyllët gri dhe ngjyra e zezë rrjedhë nga formimi i
sulfideve të metaleve të cilat formohen nën kushte anaerobe. Ngjyra e ujërave të
shkarkuara mund të matet përmes: spektrofotometrit, me matjen e absorbimit të rrezatimit
në gjatësi valore të ndryshme.
2.15.4 Përçueshmëria elektrike
Përçueshmëria elektrike është aftësia e ujit që të përçojë rrymën elektrike. Intensiteti i saj
varet nga prania e joneve, lëvizshmëria, elektrizimi i joneve dhe nga temperatura e
sistemit. Kjo shprehet në njësinë μS/cm dhe përdoret për përcaktimin e pranisë së
komponenteve të tretshme në ujë.
2.15.5 Përmbajtja e materieve të ngurta në ujërat e shkarkuara
Përcaktimi i përmbajtjes së materieve të ngurta në ujërat e shkarkuara është shumë e
rëndësishme se në bazë të kësaj të dhëne si dhe formës në të cilën janë të pranishme mund
të përcaktohet lloji i trajtimit. Faza e ngurtë në ujërat e shkarkuara mund të jetë në formë
të tretur apo të suspenduar. Materiet e ngurta të cilat janë të pranishme në formë të tretur
shënohen më TDS (nga gjuha angleze total dissolved solids), dhe këto janë të gjitha
materiet të cilat si filtrate që kanë kaluar nëpër filtër, e më pastaj me avullim në
temperaturën prej 105̊C ndahen nga pjesa tjetër e ujit.
27
Në fraksionin e mbetur pas avullimit mund të gjenden komponentet oganike, të cilat pas
ekspozimit në temperaturën prej 500̊C, avullohen, prandaj edhe quhen komponimet e
avullueshme (volatile) dhe shënohen me VDS (volatile dissolved solids) dhe një pjesë e
komponimeve inerte inorganike të cilat shënohen me FDS (fixed dissolved solids). Në
mënyrë të njejtë, pjesa e cila mbetet në filtër, janë grimcat e ngurta të cilat kanë qenë të
gjendje të suspenduar në ujërat e shkarkuara dhe se masa e saj pas tharjes, paraqet sasinë
totale të grimcave të suspenduara, të shënuara me TSS (total suspended solids). Me
përsëritjen e procedurës së njejtë, me ekspozimin e mostrës në temperaturën prej 500̊C,
mund të ndahet fraksioni organik i avullueshëm (VSS, volatile suspended solids) dhe
fraksioni inorganik (FFS, fixed suspended solids). Shuma e të gjitha fraksioneve paraqet
përmbajtjen totale të fazës së ngurtë në ujërat e shkarkuara, TS (total solids), vlera e së
cilës mund të përcaktohet menjëhere me avullimin e mostrës së ujërave të shkarkuara në
103-105C̊. Njohja e vlerave e të gjitha fraksioneve të fazës së ngurtë në ujërat e shkarkuara
është e rëndësishme sepse ofron informacionin fillestar për trajtimin e duhur për largimin
e tyre.
2.15.6 Era
Era në ujërat e shkarkuara është si pasojë e ndarjes së gazrave të cilat formohen gjatë
degradimit të materieve organike të pranishme. Komponimet karakteristike nga të cilat më
së shpeshti rrjedhë era në ujërat e shkarkuara, fatkeqësisht shpeshhere janë të
pakëndëshme. Kontrolli i erës dhe në veçanti erës së sulfhidrikut (H₂S) është me shumë
rëndësi gjatë punës së trajtimit, ngase shkarkimi i sasisë së madhe të H₂S është shkaktar i
rritjes së shpejtësisë së korrozionit të pjesëve nga betoni i impiantit, pajisjeve dhe kështu
krijon erë të pakëndëshme. Kontrolli i erës dhe parandalimi i zgjerimit të saj është e
nevojshme të realizohet për shkak të zvogëlimit të efektve të pakëndshme për mjedisin në
afërsi të impiantit e kjo arrihet duke i mbuluar pjesët e impiantit duke siguruar ventilim
kualitativ dhe trajtim të gazrave që shkarkohen. Prania e komponimeve lehtë të
avullueshme (VOC) dhe të komponimeve organo-toksike të avullueshme (VTOC) në ujërat
e shkarkuara kërkon mbulimin e impiantit dhe të instalacionit në objektin për trajtimin e
këtyre komponimeve para shkarkimit në atmosferë.
28
2.15.7 Alkaliteti
Rrjedh nga prania e joneve hidroksile OH‾, të karbonateve dhe amoniakut. Më së shpeshti
të pranishme janë bikarbonati i kalciumit dhe i magnezit. Në rritjen e alkalitetit kontribuon
edhe prania e boratit, silikateve dhe fosfateve. Kjo përcaktohet me qëllim që të definohet
shkalla e mundshme e ndryshimit të vlerës së pH-së, gjatë formimit apo sjelles së acideve
në procesin e trajtimit. Ujërat e shkarkuara zakonisht janë bazike dhe mund të kenë ndikim
gjatë trajtimit kimik dhe biologjik.
2.15.8 Oksigjeni i tretur
Njeri prej parametrave më të rëndësishëm të kualitetit të ujit është përqendrimi i oksigjenit
të tretur. Edhe pse është dobët i tretshëm në ujë, është me rëndësi të madhe gjatë oksidimit
dhe të trajtimit biologjik të ujërave të shkarkuara. Si edhe tek gazrat tjera edhe tretshmëria
e oksigjenit në ujë është në proporcion të zhdrejtë me temperaturën dhe sasia maksimale e
oksigjenit që mund të tretet në ujë. Vlera e ngopshmërisë bie me rritjen e temeparturës së
ujt.
2.15.9 Përmbajtja totale organike
Komponimet organike të cilat gjenden në ujërat shkarkues, kryesisht përbëhen nga
karboni, hidrogjeni, oksigjeni dhe azoti. Në ujërat shkarkues kryesisht ndeshen proteinet
40-60%, karbo hidratet 25-50%, dhe vajrat dhe yndyrnat 8-12%. Urea si përbërës kryesor
i urinës arrinë në ujërat shkarkues tretet shpejtë deri në karbonat amoni dhe më vonë nuk
mund të detektohet. Përveç në sasi të vogla që mund të gjenden substancat organike
natyrore ato mund të gjenden edhe në substanca organike sintetike, si në struktura të
thjeshta poashtu edhe në struktura të përbëra, ndarja e të cilave nga ujërat shkarkues mund
të paraqet problem të veçanët. Sasia e oksigjenit të tretur në ujë zakonisht, në kushte
punuese, matet me anën e elektrodës së oksigjenit, ndërsa si metodë standarde përdoret
titrimi jodometrik, i njohur me emrin testi Vinklerit (Winkler).
29
2.15.10 Nitratet dhe nitritet
Forma më e zakonshme e azotit në sipërfaqe dhe ujëra nëntokësore është drejtpërdrejtë
toksik për shëndetin e njeriut. Azoti, i gjetur në plehra komerciale dhe organike, është
aplikuar në shumë forma të ndryshme kimike. Azoti i nitrateve është një ndër plehrat e
shpeshtë që përdoret në bujqësi. Gjithashtu si i tillë formohet gjatë dekompozimit të
mbeturinave. Në qoftë se fëmijët nën gjashtë muaj pijnë ujë (ose ushqim të përgatitur me
ujë) që përmbanë më shumë se 10 mg/L nitrate, ata do të pësojnë nga metemglobinemia,
sëmundje kjo e cila intereferon me transportin e oksigjenit në gjak. Gratë shtatzëna
gjithashtu duhet ti shmangen ujit me nivele të larta të nitrateve. Studimet e fundit tregojnë
se ka lidhje midis nivelit të lartë të nitrateve në ujë dhe defekteve në lindje ose aborteve.
Nivelet e larta të nitrateve në ujë mund të ndikojë edhe në funksionin e tiroides në të rriturit
dhe të rrisë rrezikun e kancerit në gjëndrën tiroide. [5]
2.15.11 Përcaktimi i përmbajtjes së materieve organike ndotëse në ujë
Analizat të cilat përdoren për matjen e përmbajtjeve organike në ujërat e shkarkuara duhet
të jenë të përdorshme edhe për përcaktimin e përqendrimeve të larta, do me thanë më të
larta se 1.0 mg/L. Për ofrimin e informacioneve bazike mbi përmbajtjen e materieve
organike në ujërat shkarkuese, në rendin e madhësive të përqendrimeve të larta, më së
shpeshti përdoren këto metoda përcaktuese:
-Shpenzimi kimik i oksigjenit (SHKO),
-Shpenzimi biokimik i oksigjenit(SHBO),
-Përmbajtja totale e karbonit organik (TOC).
2.15.12 Shpenzimi kimik i oksigjenit (SHKO)
Shpenzimi kimik i oksigjenit (SHKO) është masë e përbajtjes së materieve ndotëse, me
më së shumti ndotje me origjinë organike, e cila mund të oksidoj me ndihmën e një mjeti
të fortë oksidues, dikromati i kaliumit (K2Cr2O7). Duhet theksuar se kësaj nuk i
nënshtrohen të gjitha materiet organike të pranishme në ujë me oksidim gjatë përcaktimit
të shpenzimit kimik të oksigjenit, e kështu për shembull benzenet, hidrokarburet aromatike
dhe piridina nuk mund të oksidojnë me dikromatin e kaliumit edhe me prezencën e
katalizatorit. Oksidimi me testin standard të SHKO realizohet në temperaturë të vlimit, me
30
tretje acidike të fortë të dikromatit, në prani të acidit sulfurik dhe me shtimin e joneve të
argjendit, më së shpeshti në formë të sulfatit të argjendit, si katalizator. Një rast i theshtuar
i këtij reaksioni, ku me HCOH (hidroksimetileni) paraqitet materia organike e pranishme
në ujërat e shkarkuara, që është dhënë në barazimin.
2Cr2O72− + 3HCOH + 16H+
nxehtësia, Ag+
→ 3CO2 + 11H2O + 4Cr2+
2.15.13 Shpenzimi biokimik i oksigjenit (SHBO)
Ujërat shkarkuese komunale dhe nga industria përmbajnë sasi të mëdha të materieve
organike të suspenduara, koloidale dhe të tretura. Një pjesë e këtyre materieve i
nënshtrohen oksidimit biologjik, gjatë së cilës shpenzohet oksigjeni i tretur në ujë. Kjo
shkakton zvogëlimin e përqendrimit apo edhe deri në shpenzimin e plotë të saj, kur kjo të
ndodh atëhere paraqiten kushtet anaerobe në recipient. Kjo në disa raste, mund të shkaktoj
vdekjen e botës së gjallë akuatike, kalbjen anaerobe, si dhe fromimin e gazrave të
dëmshme (H2S, CH4, NH3, CO2). Sasia e oksigjenit të cilën e shpenzojnë
mikroorganizmat për degradim biologjik të materieve organike të pranishme në ujë, gjatë
numrit të ditëve të caktuara, quhet shpenzimi biokimik i oksigjenit(SHKO). Në ujërat e
shkarkuara, mikroorganizmat e pranishme së pari oksidojnë materiet organike ku
konstituenti kryesor është karboni, e pas kësaj, fillon oksidimi i materieve organike të cilat
përmbajnë azot. Eksperimenti mund të zgjasë edhe mbi 20 ditë, por për të marr informata
më të shpejta mbi shkallën e ndotjes të biodegradimit organik, është përvetsuar si masë të
merret vlera pas 5 ditëve. Për këtë shpenzimi pesë ditor i oksigjenit tek mikroorganizmat
shënohet me SHBO5. Njëkohsisht edhe periudha kohore prej 5 ditëve që është e nevojshme
që të pritet analiza e rezultateve, paraqet kufizim kohor të caktuar, në analizën e kualitetit
të ujërave të shkarkuara, në veçanti me rastin e ndotjeve të rrezikshme, e për këto raste
përdoren edhe lloje tjera të analizave.
31
2.15.14 Karboni organik total (TOC)
Karboni organik total përcaktohet ashtuqë komponimi organik oksidohet (digjet) deri në
produkte përfundimtare CO₂ dhe H₂O. Përcaktimi i CO₂ mund të bëhet me matjen direkte
apo indirekte me ndihmën e spektrofotometrit IR, me absorbimin e CO₂ në tretje, së cilës
i matet përcjellshmëria, gjegjësisht me reduktimin e CO₂ deri në metan, i cili mund të
përcaktohet me analizën me kromatograf të gazët. Përmabjtja e TOC në ujërat shkarkues
nund të shërbej si masë e ndotjes, e në disa raste mund të ndërlidhen edhe vlerat e TOC
me NBO dhe NKO. Testi TOC është metodë e shpejtë dhe mund të kryhet për vetëm 5
deri në 10 minuta. Nëse është e mundur të vendoset marrëdhënia valide në mes të
rezultateve të përftuara me ndihmën e testit TOC dhe të rezultateve të testit NBO, për
mostrën e ujit të shkarkuar, rekomandohet përdorimi i testit TOC, për përftimin e rezulatit
të shpejtë e të besueshëm. Analiza TOC është metodë e shpejtë reprodukuese, e cila
thjeshtë mund të automatizohet, kështu që ka përdorim gjithnjë e më të madh në vend të
metodës për matjen e shpenzimit të oksigjenit (SHBO-s).
2.16 Karakteristikat biologjike të ujërave të shkarkuara
Grupet më të rëndësishme të mikroorganizmave të cilat mund të gjenden në ujërat e
shkarkuara janë: bakteriet, myshqet, protozoet, flora dhe fauna mikroskopike dhe viruset.
Shumica e këtyre mikroorganizmave, në veçanti bakteriet dhe protozoet janë përgjegjëse
dhe të domosdoshme për trajtimin biologjik të ujërave të shkarkuara. Mirëpo, disa nga
bakteriet patogjene, myshqet, protozoet dhe viruset të cilat mund të gjenden në ujë, janë të
padëshirueshme dhe të dëmshme për shëndetin.
2.16.1 Indikatorët bakterial
Organizmat patogjen sekretohen nëpërmjet traktit gastro intestinal të njerëzve në ujërat
shkarkues sanitar. Këto mikroorganizma janë shkaktar të kolerës, tifos, etheve paratifusale,
dijaresë dhe dezenterisë, si më të shpeshta që barten përmes ujit. Numri i
mikroorganizmave patogjen të pranishëm në ujërat shkarkues zakonisht është i vogël dhe
se këto është vështirë të izolohen dhe të identifikohen. Për këtë arsye, si indikatorë të
pranisë së mikroorganizmave (indikatorët bakterial), përdoren: numri total i koliformeve
(TC-coliform total), numri i bakterieve koliforme fekale (FC-fecal koliform) dhe numri i
streptokokave fekale (FS-fecal streptococcus). Shumica e agjensioneve rregullatore nga
32
fusha e kontrollit të ujit e kanë marr FC (bakteriet fekale koliforme) si standard për
kualitetin e efluentëve, e cila kryesisht rrjedhë nga materiet fekale. Janë të zhvilluara testet
e numrimit të indikatorëve bakterial të përmendur dhe të verifikimit të ashtuquajturës
numrit më të besueshëm (MPN- the most probable number).
2.16.2 Mikroorganizmat
Mikroorganizmat më të rëndësishëm dhe më të përhapura të cilat përdoren për trajtimin e
ujërave të shkarkuara janë: bakteriet, kryesisht shprehen përmes gram negative, të llojit
Pseudomonas, Zooglea, Achromobacter, Flovobacterium, Nocardia dhe Mycobacterium,
si dhe bakteriet nitrifikuese Nitrosomonas dhe Nitrobacter. Përveç këtyre, paraqiten edhe
bakteriet filamentoze të llojit Sphaerotilus, Rhiotrix, Lecicothrix, Geotricum, etj. Përveç
bakterieve edhe llojet e ndryshme të mikroorganizmave kanë rol të rëndësishëm në
trajtimin e ujërave shkarkues, si: protozoat të cilat ushqehen me bakterie të disperguara (të
paflokuluara) dhe rotiferet, të cilat largojnë flokulat e vogla dhe të pa fundëruara të llumit
të formuar gjatë procesit, prandaj janë shumë të rëndësishme në metodat e ashtuquajtura
të polirimit të kualitetit të efluentit, pas trajtimit aerob. Kur kemi të bëjmë me ujërat
shkarkues industriale, rol të rëndësishëm mund të kenë edhe Funget-kërpudhat,
posaqërisht nga aspekti i rezistencës së tyre në mjedisin acidik, si dhe kur është nevoja më
e vogël për nutrijent.
2.16.3 Organizmat patogjen
Organizmat patogjen të gjetura në ujërat shkarkues mund të ndahen nga njeriu apo kafshët
të cilët janë të infektuar me ndonjë sëmundje apo janë bartës të ndonjë sëmundje infektive.
Organizmat patogjen të gjetura në ujërat shkarkues mund të klasifikohen në katër grupe
kryesore: bakteriet, protozoet, krimbate dhe viruset, organizmat patogjen bakterial me
prejardhje nga njeriu janë mostër tipike për infeksionin e traktit gastroentrologjik, si dhe
etheve tifoide, dezinterisë, dijaresë dhe kolerës. [6]
33
KAPITULLI III
3.METODOLOGJIA
3.1 Zona e hulumtimit, vendi i marrjes së mostrave
Mostrat që merren për analiza duhet të përfaqësohen sa më mirë me karakteristikat e
sistemit që do të studiohet. Mund të dallohen dy raste të shpërndarjes jo homogjene të
substancave në një mjedis ujor. Kur sistemi është i përbërë nga dy ose më shumë shtresa,
të cilat nuk përzihen plotësisht me njëra tjetrën, për shembull për shkak të shtresimit termik
në liqene, të shkarkimeve sipërfaqësore në lumenj ose liqene, kur substancat ndotëse
shpërndahet në mënyrë jo uniforme në shtresën e ujit, për shembull nafta dhe produktet e
saj vendosen në sipërfaqen e ujit, ndërsa grimcat e ngurta kanë tendencë të sedimentojnë
në fund. Stacionet e marrjes së mostrave duhet të zgjidhen në mënyrë të tillë që ato të
përfaqësojnë sa të jetë e mundur më mirë masën kryesore të ujit. Për këtë qëllim duhet
pasur parasysh rregullat e mëposhtme: Për ujërat e lumenjëve, mostrat nuk duhet marrë
afër brigjeve, sepse përqendrimet e elementeve gjurmë janë më të larta në pjesët ku
shpejtësia e rrjedhjes së ujit është e madhe në krahasim me pjesët ku kjo shpejtësi është
më e vogël. Si rregull, merret në fillim mostrat në pjesën e poshtme të rrjedhës së lumit
dhe pastaj në pjesën e sipërme. Në rastin e liqeneve dhe rezervuarëve, duhet të merret
parasysh shtresimi vertikal i substancave ndotëse për shkak të zvogëlimit të përqendrimit
të oksigjenit të tretur kur kalohet nga sipërfaqja e thellësisë. Prandaj, duhet që mostrat të
merren nga të paktën tri shtresa, 1m nën sipëfaqe, 1m mbi fundin dhe nga një shtresë
ndërmjetëse. Në rastin e ujërave që merren nga një burim (lum, liqen dhe rezervuar) dhe
shpërndahen (si ujë i pijshëm, ujë për ujitje, etj) duhet që mostrat të merren rregullisht si
në pikën e nxjerrjes së ujit ashtu edhe përpara shpërndarjes. Mund të përdoren kritere të
ndryshme të klasifikimit të metodave të analizave kimike të ujërave.
34
Figura 3.1 Zona e marrjes së mostrave
Vendi i marrjes së mostrës në lumin Sitnica, mostrat për analiza të ujit janë marrë në 6
pika monitoruese në vende të ndryshme.
Tabela 3.1: Koordinatat e pikave monitoruese
Nr Mostra
1 Në Lumin Sitnica para shkarkimit
2 Gypi shkarkues nga ujërat rreth deponisë së re.(Mirash)
3 Uji shkarkues nga ujërat rreth deponisë së vjetër (joaktive) TCA ( Dardhishtë) Kryeshefcë
4 TCA, Uji shkarkues pas ftohësve
5 Zona e gazifikimit, shakti i fundit para ujërave shkarkues nga procesi teknologjik TCA
6 Ura në Palaj, Lumi Sitnica pas ujërave shkarkues nga TCA
35
3.2 Procedura e marrjes dhe transportimit të mostrave
Për të realizuar matje të sakta, rëndësi të madhe duhet kushtuar marrjes së mostrave sepse
çdo substancë në kushte të pa përshtatshme mund të pësoj reaksione të ndryshme dhe
kështu mostra do të shkatërrohej dhe rezultatet nuk do të ishin të sakta. Mostrat për analiza
janë marrë në shishe të plastikës. Mostra merret në këtë mënyrë: shpërlahet shishja me
ujin që do e marrim për mostër futet shishja brenda kovës me ujë mostre dhe presim deri
sa të mbushet, pastaj i vendosim kapakun duke e mbajtur brenda në ujë. Mostrat vendosen
në frigorifer dhe pastaj dërgohen në laborator për analizë. Ndërsa mostrat për analizimin e
treguesve mikrobiologjik merren në shishe qelqi sterile. Marrja e mostrës bëhet me kujdes,
duke hapur shishen pasi është zhytur në ujë dhe duke e drejtuar drejt sipërfaqes, pa bërë
shpërlarjen e saj dhe menjëherë bëhet mbyllja me tapë për të shmangur ndotjen nga ajri.
Figura 3.2: Marrja e mostrave
36
3.3 Parametrat fiziko-kimik
3.3.1 Temperatura e ujit
Temperatura është parametër fizik me mjaft rëndësi. Paraqitet si më konstante të ujërat
nëntokësore dhe deri diku edhe tek ujërat e deteve dhe oqeaneve, ndërsa mjaft variabile
tek ujërat sipërfaqësore të lumenjve dhe përroskave. Rol të rëndësishëm luan edhe
temperatura e ujit në tretshmërinë e O2 dhe të gazrave të tjera në ujin e lumit prandaj ajo
duhet të matet. Varësisht nga temperatura ekzistuese e ujit të lumenjve (dhe faktorë të
tjerë), paraqitet gjendja me sasinë e oksigjenit të tretur dhe gazrave të tjera. Me zvogëlimin
e temperaturës do të zvogëlohen proceset oksiduese të degradimit të substancave organike,
me këtë edhe zhvillimin e botës së gjallë të lumenjve. Temperatura në mostrën që
analizohet është përcaktuar në teren, në vendin dhe momentin e mostrimit, e cila është
matur me termometer digjital.
Figura 3.3: Termometër digjital
3.3.2 Përcaktimi i vlerës së pH-së
Matja e pH-së është një ndër matjet më të rëndësishme që kryhet në ujërat natyrore. Ai
është një parametër që shpreh vlerën e sakte të aciditetit ose bazicitetit. Ditëve tona
aciditeti i tretësirës shprehet në formë të logaritmit të vlerës reciproke të përqendrimit të
jonit hidrogjen. Vlera e pH-së duhet matur menjëherë pas marrjes së mostrës, sepse për
një kohë të shkurtër, gazet e ajrit e prishin ekuilibrin e ujit të lumit. Ndryshimi vlerës së
pH-së të ujërave natyrore kanë ndikim në proceset e fotosintezës. Metoda elektrokimike e
matjes së pH-së është metodë më e sakët dhe relativisht pa pengesa. Përqendrimi i jonit
hidrogjen gjegjësisht vlera e pH-së, përcaktohet me matje të forcës elektromotore në celulë
e cila përmban elektrodën e kombinuar që zhytet në tretësirën e hulumtuar.
37
Figura 3.4: pH-metër
Së pari bëhet kalibrimi i aparatit me tretësirat buferike (bufer acidik pH=4, bufer neutral
pH=7 dhe bufer bazik pH=9.0). Përcaktimi i pH-së bëhet në atë mënyrë që para matjes së
vlerës së pH-së të mostrës elektroda duhet shpërlarë me ujë të distiluar e pastaj me mostër.
Elektroda zhytet në mostër dhe në ekran lexohet vlera e pH-së. Rezultatet shprehen në
vlera të pH-së në temperaturë të caktuar që duhet të jenë me saktësi deri në 0.01 njësi të
pH-së.
3.3.3 Aroma dhe shija
Aroma (era) dhe shija janë tregues për praninë e disa mineraleve në ujë, të materieve
organike, ndotjës industriale, veprimin e klorit në disa materje organike të cilat janë të
pranishme në ujë (fenolet). Uji që nuk është i ndotur (uji i pastër) praktikisht duhet të jetë
pa aromë. Aroma në ujë përcktohet në mënyrë organoleptike në temperturë të dhomës dhe
në 40˚C. Intenziteti i aromës rritet me rritjen e temperaturës, prandaj në temperatura të
larta konstatohet me lehtë.
Mënyra e përcaktimit. Aroma përcaktohet mënjeherë pas marrjës së mostrave (me se largu
2 orë pas marrjës së tyre). Ky parameter përcaktohet para përcaktimit të shijës. Aroma
përcaktohet në teren dhe në laborator para se të filloj analiza kimike, por duhet pasur
kujdes që mostra të mos përmbaj ndonjë helm i cili avullohet lehtë. Për përcaktimin e
aromës në të ftoftë (Në temperaturë dhome), ena me kapak mbushte përgjysme me ujë
mbyllet dhe përzihet mire pastaj hapet kapaku dhe i mirret erë.
3.3.4 Përcjellshmëria elektrike
Matja e përçueshmërisë elektrike të ujit të lumit është një parametër i rëndësishëm, shpreh
aftësinë e sistemit ujor për përcjelljen e rrymës elektrike. Uji i distiluar ka përçueshmëri
elektrike të papërfillshme, ndërsa ujërat e tjera kanë përçueshmëri elektrike të caktuar si:
38
Figura 3.5: Konduktometrat WTW
ujërat atmosferike më pak ndërsa ujërat nëntokësore deri në një masë, kurse ujërat e deteve
dhe oqeaneve (ujërat e njelmëta) kanë përçueshmëri elektrike shumë më të lartë, varësisht
prej ngarkesës së kripërave minerale dhe përbërjes së tyre. Kripërat e komponimeve
organike janë përçues më të dobët, kurse kripërat e komponimeve inorganike kanë
përçueshmëri elektrike shumë më të lartë. Ka lidhje të drejtpërdrejtë me përqendrimin e
joneve në tretësirë dhe për të bërë vlerësimin e substancave inorganike të tretura në ujëra
që kanë ndikim kryesor në përcjellshmëri. Përcjellshmëria varet nga prania e joneve, nga
përqendrimi i përgjithshëm i tyre: Na+, H+, Ca+, Mg+, SO42- etj. Tretësirat e kripërave,
bazave dhe acideve inorganike janë elektrolite, ndërsa substancat organike të pa jonizuara
janë jo elektrolit dhe kanë përcjellshmëri shumë të ulët në sistemet ujore. Ndikim në
përcjellshmërinë ka temperatura e ujit.
Matja e përçueshmërisë elektrike është bërë me aparaturë të firmës WTW modeli 340i
(figura 3.5) sipas ecurisë së tij duke përdor manualin përkatës. Në çdo rast para matjeve
është bërë kalibrimi i tij me anë të tretjes standarde të certifikuar. Rezultatet zakonisht
lexohen në mënyrë të drejtpërdrejtë në aparaturë dhe shprehen në njësitë e µS/cm,
përderisa tek ujërat që kanë përcjellshmëri të lartë elektrike rezultatet zakonisht shprehen
në mS/cm, ose bëhet shndërimi në µS/cm ku 1mS/cm = 1000 µS/Cm.
3.3.5 Materiet e suspenduara
Është parametër që përcakton materiet e mbetura në ujë pas avullimit në temperaturë
105˚C, si parametër ndotës konsiderohet si mjaft i dëmshëm, kur gjendet në sasi mbi
limitet e lejuara. Materiet e suspenduara përbëjnë sasinë e përgjithshme të materieve të
tretura të përberë nga kripërat si: karbonatet, bikarbonatet, kloruret, sulfatet, nitratet e
natriumit, kalciumit, magnezit etj. Gjithashtu në këtë përbërje hyjnë edhe materiet e ngurta
nga dheu dhe gurët e imtë. Mënyra e përcaktimit - Mostra e përzier mirë vendoset në vorba
39
speciale dhe thahet në temperaturë 105˚C. Diferenca në peshë në mes të peshës së zbrazur
dhe peshës së përgjithshme të vorbës dhe mbetjes pas avullimit paraqet rezultatin e mbetjes
se thatë, pas avullimit.
3.3.6 Turbiditeti
Përcaktimi i turbuiditetit (turbullirës) është parametri kryesor që përcakton gjendjen dhe
produktivitetin e sistemit. Turbiditetin e ujit e shkaktojnë prania e materieve të
suspenduara, siç janë argjila, lymi, meteriet e dispresuara organike dhe inorganike,
komponimet e tretshme organike të ngjyrosura, plaktonet dhe organizmat e tjerë
mikroskopik. Turbiditeti është i rëndësishëm edhe gjatë zgjidhjës së procesit teknologjik
për përpunimin e ujërave të papërpunuara. Turbiditeti i rritur mund të shërbejë si mbrojtës
për mikroorganizmat e ndryshëm dhe të stimulojne rritjen dhe zhvillimin e tyre. Prandaj
në këto raste duhet të rritet sasia e klorit për dezinfektimin e ujit. Supozohet se materiet
organike dhe mikrooraganizmat i mbrojnë organizmat patogjen nga efekti i ndikimit
baktericid të mjeteve dezinfektuese të përdoruara për dezinfektimin e ujit ndërsa materjet
inorganike nuk e kanë këtë veti. Mostra mund të përmbajnë poashtu thërmija me veprim
toksik. Përcaktimi i turbiditetit zakonisht bëhet me metoda nefelometrike me standard të
polimerit të formazinës.
Metodat e përcaktimit. Metoda bazohet në efektin e shpërndarjës së dritës që bëhet gjatë
depërtimit të dritës nëpër mostër që përmbanë grimca koloidale, emulzione ose
suspenzione. Intenziteti i dritës së shpërndarë është proporcionale me trubullirën e
tretësirës. Matja bëhet me turbidimetër duke bërë krahasimin e intenzitetit të dritës së
shpërnadrë e cila kalon nëpër mostër me intenzitetin e dritës të shpërndarë nëpër
suspenzione standarde. Turbiditeti shprehet në njësin neflometrike të turbiditetit (NTU).
3.3.7 Alkaliniteti i ujit
Alkaliniteti është përcaktuar me anë të metodës vëllimetrike e cila bazohet në përcaktimin
e karbonateve dhe hidrogjenkarbonateve në prani të njëri-tjetrit. Kur pH i mostrës është
më i madh se 8.3 atëherë paraqiten dy shkallë titullimi. Në pikën e parë ekuivalente (PE1),
pH = 8.3 dhe si indikator përdoret fenolftaleina:
2𝐶𝑂₃2−+ HCl 2HCO₃− + 𝐶𝑙− (alkaliniteti fenolftaleinës)
40
Kur pH mostrës është më i ulët se 8.3 atëherë gjatë titullimit përcaktohen vetëm jonet
hidrogjenkarbonate, kapet vetëm pika e dytë ekuivalente duke përdorur metiloranzhin si
indikator. Në pikën e dytë ekuivalente (PE2), pH=4,5 dhe si indikator përdoret
metiloranzhi:
2HCO₃ −+ HCl H2CO₃ + Cl− (alkaliniteti total)
Reaktivët: HCl 0,05 N, metiloranzh 0,1%, fenolftaleinë 1%
Metodika e punës: Matja e alkalinitetit bazohet në kapjen e pikës ekuivalente duke
titulluar tretësirën e mostrës me një tretësirë standarde acidi duke përdorur indikator të
përshtatshëm acido-bazik. Në një erlenmajer me vëllim 250 ml hidhen 50 ose 100 ml ujë
për analizë dhe shtohen 5 pika fenolftaleinë. Në rast se shfaqet ngjyrë rozë tregon për
praninë e joneve karbonate. Titullohet me kujdes me acid kloridrik 0,05 N ose 0,1 N deri
në ç’ngjyrosjen e tretësirës. Po në të njëjtën mostër shtohen tre pika tretësirë metiloranzhi
dhe titullohet me acid kloridrik (me të njëjtin normalitet që përdoret në titullimin e parë),
deri në ndryshimin e ngjyrës nga e verdhë në rozë të lehtë.
3.3.8 Oksigjeni i tretur
Aftësia e ujit për të tretur oksigjenin nga ajri është e lidhur ngushtë me kushtet klimatike,
temperaturën. p.sh: në temperaturë rreth 0˚C aftësia e ujit për të tretur oksigjen është deri
në 14 mg /l, ndërsa ne 25˚C rreth 8.3 mg/l, me ngritjen e mëtejme të temperaturës niveli i
OT-së në ujë ulet edhe më tej. Kjo ndodhë ngase me ngritje të temperaturës vjen deri te
zbërthimi i materieve organike dhe për pasojë ndodhë kontaminimi i ujit. Mënyra e
përcaktimit të OT, është përcaktuar në teren me termometër digjital të tipit HI 9146 (fig
3.6) në të njëjtën kohë me pH-në dhe temperaturën, për të ardhur deri te një rezultat më i
saktë për shkak të shpenzimit të oksigjenit në mostër i cili bënë oksidimin e materieve
organike. Instrumenti është i kalibruar dhe janë të vendosura elektrodat, njera elektrodë
bënë matjen e oksigjenit të tretur, kurse tjetra bënë matjen e pH-së.
Figura 3.6: Termometri digjital i tipit HI 9146
41
3.3.9 Ngjyra
Ngjyra në ujë mund të vjen nga prania natyrore e joneve të metaleve (hekurit dhe
manganit), matrialeve humusore dhe ujërave të ndotur. Ngjyra duhet të largohet në mënyrë
që uji të mund të përdorët në industri ose për qëllime të ndryshme. Në ujin e pijshëm,
prania e ngjyrës shkakton efektin psikologjik dhe frikë për pordorim, por ka raste kur
ndryshimi i pa pritur i ngjyrës është si indikatorë që njerzit të mos e pijnë ujin e
kontaminuar. Termi "ngjyrë" do të shënon ngjyrën e vertetë, gjegjësishtë ngjyrën e ujit pas
largimit të trubullirës. Termin "ngjyrë kalimtare" përfshin jo vetëm ngjyrën që rrjedh nga
substancat e pranishme në tretësirë por edhe ngjyrën që vjen nga materiet e suspenduara.
Ngjyra kalimtare përcaktohet nga mostra pa filtrim ose centrifugim. Metoda me
komparator. Metoda vizuele e krahasimit mund të përdorët gati për të gjithë mostrat e
ujërave të pijshëm. Ndotja e shkaktuar me anë të disa ujërave industrial mund të shkaktoj
ngjyrë të papërcaktuar, që është vështirë të caktohet. Në këto raste shfrytëzohet ndonjë nga
metodat instrumentale.
3.3.10 Shpenzimi i permanganatit të kaliumit
Në një elenmajer i qesim 100ml mostër të ujit, i shtojmë 5ml acid sulfurik të holluar 1:3
(H 2 SO4), pastaj i vendosim në resho elektrike të vendosur në digestor. Pasi të vlojnë
mostrat i largojmë prej reshos i shtojmë 15ml KMnO4 (Permanganat Kaliumi), lihet mbi
resho për 10min të qëndrojnë të ngrohta. Pas 10min i shtojmë 15ml acid oksalik dhe bëhet
titullimi me KMnO4 pika pika deri në paraqitjen e ngjyrës rozë të dobët (vjollcë e qeltë).
Pas kryerjes së titrimit duhet të verifikohet molariteti i saktë i tretësirës së KMnO4. Për
këtë qëllim marrim njërën mostër të titruar e cila ka ngjyrën vjollcë të dobët, shtojmë me
pipetë 15ml acid oksalik ku mostra më pas e humb ngjyrën më pas këtë mostër e titrojmë
me KMnO4 deri te paraqitja e ngjyrës rozë të qelët.
42
Figura 3.7: Puna laboratorike
3.3.11 Përcaktimi i Nitriteve (NO2-)
Ecuria e punës për përcaktimin e sasisë së nitriteve me këtë metodë. 5.0 cm3 me pipetë nga
tretja e përgatitur më parë e vendosim në epruvetë dhe i shtojmë një mikro lugë të kaltër
me reagjent NO2-1, e përziejmë fuqishëm deri në tretje të plotë të reagjentit, vlera e pH-së
duhet të jetë ndërmjet 2.0-2.5 nëse jo atëhere me anë të acidit apo bazës veprojmë për të
arritur vlerën e caktuar. Lëmë për 10 min të qëndroj (koha e zhvillimit të fraksionit). Tani
vendosim në kivetën kënddrejtë pasi kemi vendos autoselektorin për metodën përkatëse e
lexojmë rezultatin në fotometër.
3.3.12 Përcaktimi i Nitrateve (NO3-)
Ecuria e punës për përcaktimin e përqendrimit të nitrateve me këtë metodë. Me anë të
pipetës vendosen 4.0 cm3 nga tretja e reagjentit NO3-1 prapë me pipetë shtojmë 0.5 cm3
nga mostra e përgatitur më parë e cila duhet të ketë temperaturë ndërmjet 5 - 25 0C por
këtë rast nuk duhet ta përziejmë. Tani me pipetë shtojmë 0.5 cm3 tretje të reagjentit NO3-
2, (kiveta do të nxehet) e tani e përziejmë. Tretjet e nxehtë e lëmë për 10 min të qëndroj
dhe e vendosim ne kivetën këndë drejt dhe lexojmë në fotometër pas vendosjes së
autoselektorin në pozitën përkatëse.
43
3.3.13 Përcaktimi i klorureve
Në një elenmajer i qesim 100ml mostër uji, pastaj i shtojmë 1ml K2
CrO4 (Kromat
Kaliumi), pastaj e bëjmë titrimin me AgNO 3 (Nitrat Argjendi) deri në paraqitjen e ngjyrës
së kuqe të mbyllët (ngjyrë mish i prishur). Mililitrat e shpenzuara në AgNO 3 shumëzohen
me 10 dhe kjo na jep vlerën e klorureve në ujë.
3.3.14 Përcaktimi i jonit Amonium (NH4+)
Azoti amoniakal një pjesë e të cilit ndodhet në formë të joneve amonium (NH4+) dhe një
pjesë tjetër si amoniak (NH3) i tretur në ujë. Raporti i ndodhjes ndërmjet dy formave varet
nga vlera e pH-së. Në mesin e fortë bazik praktikisht ndodhet vetëm në formë të amoniakut
ku veprojmë me jone hipoklorite dhe kalojnë në monokloramin. Ecuria e punës për
përcaktimin e përqendrimit të NH4+ në fushën matëse 2.0-75 mg/L. Pipetohen 5.0 cm3 nga
regjenti NH4-1 temperaturë e të cilit duhet të jetë (20-300C) në një epruvetë, pastaj
pipetohen 0.2 cm3 tretje të mostrës së përgatitur, temperatura e cilës duhet të jetë ndërmjet
(20-30 0C), shtojmë një mikrolug të reagjentit NH4-2 e cila gjendet në kapakun e paketimit,
përziejmë fuqishëm derisa plotësisht të tretet ky reagjent. Tani lëmë të qëndroj për 15 min,
vendosim tretjen në kivetën kënd drejtë dhe lexojmë në fotometrin në të cilin paraprakisht
kemi vendosur autoselektorin për leximin e parametrit përkatës.
3.3.15 Përcaktimi i Fosfateve (PO43-)
Jonet ortofosfate në tretrjen e acidit sulfurik me jonet molibdat formojnë acidin
fosforikmolibdat. Kjo me acidin askorbik redudoktohet deri në fosfatmolibdat të kaltër e
cila përcaktohet me fotometër. Është analoge me standardet e EPA 365.2+3, Metodat
standarde të US 4500-P E dhe ISO 6878.
Ecuria e punës. Nga mostra e përegatitur më parë e cila duhet të jetë në temperaturë 10-
350C pipetohen 5 ml në një kivetë dhe e përziejm në fund për përcaktimin e fosforit total
kiveta tani e ftohur përzihet mirë i shtojmë 5 pika reagjent P-2K e mbyllim kivetën dhe e
përziejmë, pastaj i shtojmë sasinë e caktuar të reagjentin P-3K mbyllim kivetën duke
përzier deri në tretje të plotë, lëmë të qëndroj për 5 min dhe lexojmë në fotometër vlerën.
44
Figura: 3.8: Fotometër WTW S12 Figura 3.9: Puna laboratorike
3.3.16 Sulfatet
Sulfatet janë të përhapura në natyrë dhe në të shumtën e rasteve edhe në përbërje të ujërave.
Në koncentrime të vogla nuk paraqesin rrezik për botën e gjallë, ndërsa në koncentrime
mbi limitet e lejuara konsiderohen si ndotës me rrezik potencial.
3.3.17 Përcaktimi i SO42-
Ecuria e punës. Merren 2.5 cm3 mostër të përgatitur më parë, temperatura e të cilës duhet
të jetë (15-400C) vendosen në epruvetën, i shtojmë 2 pika (Reagjenti SO4-1) e mbyllim
epruvetën dhe e përziejmë, pastaj i shtojmë 1 mikrolug (Reagjenti SO4-2) nga kapaku i
reagjentit, mbyllet kiveta dhe e përziejmë. Kivetën e mbyllur me kapak e ngrohim në
banjë ujore për 5 minuta në 400C (koha A e zhvillimit të reaksionit), duke e përzier herë
pas here. Shtojmë me pipet 2.5 cm3 (Reagjenti SO4-3) mbyllet epruveta dhe e përziejmë.
Përmbajtja e kësaj epruvete filtrohet duke e ruajtur filtratin në një epruvetë tjetër testuese.
Tani filtratit i shtojmë 4 pika Reagjenti SO4-4 e mbyllim epruvetën dhe e përziejmë. Tani
vendoset për 7 minuta në banjë ujore (koha B e zhvillimit të reaksionit) duke e përzier herë
pas here. Pas vendosjes së autoselektorit në pozitën e caktuar, kiveta me kënde të drejta
me mostër vendoset në vendin e caktuar dhe kryhet leximi në fotometër.
45
3.3.18 Fenolet
Fenoli është një derivat i oksigjenuar i benzenit, i prodhuar zakonisht nga katrani i qymyrit,
i përdorur në pikturë dhe në prodhimin e plastikës dhe ilaçeve të caktuara. Fenolet dhe
alkoolet janë formalisht të ngjashëm, por reagimet e tyre kimike janë shumë të ndryshme.
Fenolet tregojnë aciditetin në ujë. Fenolet, të cilat janë derivate hidroksi të benzenit, mund
të gjenden në ujërat e zeza, ujërat natyrore ose në pellgjet e ujit për furnizimin me ujë të
pijshëm në impiantet vendore ose industriale.
3.3.19 Shpenzimi biokimik i oksigjenit (SHBO5)
Shpërbërja biokimike e materieve organike që janë të pranishme në ujë, shkakton
zvogëlimin e sasisë së oksigjenit të tretur në ujë. Kjo vjen nga shkarkimi i ujërave urbane,
industriale, bujqësore etj, në mjedise ujore. Pra, sasia e oksigjenit që shpenzohet në ujë si
pasojë e shfrytëzimit nga mikroorganizmat për një periudhe pesë ditore (5 X 24 orë), në
kushte të inkubacionit të mostrës në temperaturë dhome e në vend të errët, njihet si
parametër i shpenzimit biokimik të oksigjenit (SHBO5). Mënyra e përcaktimit te SHBO5 -
Me metodën e Winklerit - është e njëjta mënyrë si tek përcaktimi i OT me metodë të
Winklerit, vetëm se tani aktiviteti i trajtimit të mostrave pas fiksimit të oksigjenit
zhvillohet në ditën e pestë, pas 5 ditëve te mostrimit.
Llogaritja e rezultatit:
SHBO5 mg / l = OT(i ditës së pestë) - OT(i ditës së parë).
3.4 Përcaktimi i parametrave mikrobiologjik
Teknikat që përdoren për përcaktimin e parametrave mikrobiologjik janë:
- Fermentimi
i tubave të shumëfishtë ose metoda MPN,
- Metoda e filtrimit të membranës.
3.4.1 Filtrimi membranor me ujë
Metoda e filtrimit membranor është metoda më e preferuar për analizën mikrobiologjike
të ujit, sepse është praktike, e thjeshtë dhe ekonomike, e përsëritshme, lejon përcaktimin
46
sasior të mikroorganizmave. Bazohet në përqendrimin e mikroorganizmave nga një mostër
më e madhe në sipërfaqe, në filtrin e membranës dhe lidhjen e këtyre mikroorganizmave
në një bazë ushqyese. Materialet e nevojshme: mostrat e ujit, isotonik diluent, pipeta të
pre-sterilizuara, cilindra të graduar, shishe diliumit, aparat filtrues dhe filtër bazë dhe filtër,
vakum pompa (kompresor), enë Petri me VRB (L) Agar dhe TXB Agar, Forceps , Etanol,
Burim i flakës, Filter membranor (47 mm diametër, 0.45 mm madhësia e sporeve),
inkubator (30 dhe 44.5 ˚C), Marker për shënim.
Ecuria e punës: Së pari duhet tundur mostrën fuqishëm (30 herë), pastaj duke përdorur
pipetën sterile qesim 11ml mostër uji në 99 ml tretje të diluent isotonik në shishe të
dilucionit, etiketohen enët e Petrit me numrin identifikues të mostrës dhe me shkallën e
dilumit. Pastaj rregullohet aparati për filtrim duke lidhur enën dhe vakum pompën me
tubat. Shpaloset baza e filtrit dhe vendoset në njësinë për filtrim membranor, pas kësaj
duhet lagur filtër bazën me diluent isotonik steril. Vendoset forcepsi me etanol dhe
sterilizohet me flakë majet e forcepsit, lejohet të ftohet forcepsi pastaj vendoset filtri
membranor steril në filtër-bazë ne pjesën e elektrofiltrit të kthyer lartë, pastaj vendoset
hinka e filtrit tundet mostra mirë dhe qitet në hinkën për filtrim. Kyqet vakumi, hapet vintili
që mundëson filtrimin e mostrës në mënyrë që bakteriet të mbesin në filtër. Kyqet vakumi,
hapet vintili që mundëson filtrimin e mostrës në mënyrë që bakteriet të mbesin në filtër.
Pasi uji të filtrohet mbyllet vintili, hiqet hinka nga filter baza, qitet forcepsi me etanol dhe
sterilizohet me flakë maja e forcepsit pasi të ftohet, hiqet filtri membranor nga filtër baza
dhe vendosen në pllakat e Petrit. Për koliformet totale, rrotullohen enët e Petrit dhe
inkubohet në 30˚C për 24 orë.
Figura 3.10: Vendosja e filtrit membranor në pllakën e Petrit
47
3.5 Rezultatet e fituara
Tabela 3.2: Rezultatet e matjeve janë paraqitur në mënyrë tabelare dhe në mënyrë grafike.
Dardhishtë
(L.Sitnicë
para
ujërave
shkarkuese)
Uji
grumbullue
s përrreth
deponisë së
re të hirit
TCA, uji pas
deponisën së
vjeter të hrit
(Dardhishtë)
TCA
(ujërat
e
bardha)
Gazifiki
mi
(puseta
kryesore)
Lumi
Sitnicë pas
shkarkime
ujore
Norma
Nr Parametrat M1 M2 M3 M4 M5 M6
1 Koha [h] 10:16 13:30 10:30 10:40 10:53 12:45 --
2 Temperatura [○C] 21.7 25.6 22.4 28.0 26.4 23.7 --
3 Vlera e pH 8.21 8.62 8.10 8.94 9.48 8.38 6.5-9
4 Aroma Pa Pa Pa Pa Pa Pa Pa
5 Përç.Elektrike[S/cm] 361 2710 673 1233 704 974 1500
6 Materiet e suspenduara TSS 36 30 12 62 506 77 35-60
7 Oksigjeni i tretur [mg/l] 1.30 7.60 5.73 6.25 6.29 0.86 11.76
8 Ngjyra Dobët Pa Pa Dobët Dobët Dobët Pa
9 Hargjimi i KMnO4 [mg/l ] 42.60 28.54 54.00 16.20 15.60 32.64 --
10 Nitratet [mg/l] 2.1 10.1 4.1 1.6 3.1 6.6 20
11 Nitritet [mg/l] 0.044 0.186 0.243 0.009 0.044 0.51 0.6
12 Kloruret [mg/dm³] 65 66 52 47 53 67 250
13 Joniamonium, NH4+ 2.12 0.20 1.22 0.09 0.67 2.57 10
14 Fosfatet [mg/l] 18.40 7.80 12.91 1.42 3.80 17.07 -
15 Sulfaet [mg/l] 48 269 58 39 33 51 400
16 SHBO5 [mg/l] 36.90 1.58 9.50 4.68 2.90 35.10 25
17 SHKO [mg/l] 41.2 23.3 20.9 9.6 33.2 40.9 125
18 Karboni total organic [mg/l] 14.1 10.0 18.0 5.4 5.2 10.8 --
19 Fenolet [mg/l] 0.030 0.013 0.025 0.004 0.018 0.028 0.01
48
Tabela 3.3: Matjet e realizuara për disa veti të mostrave të marrë në pikat e njejta në laboratorin e
Fakultetin e Tekonologjis Ushqimore 3 muaj më vonë se mostrat më lartë.
Parametrat Mostra
1
Mostra
2
Mostra
3
Mostra 4 Mostra
5
Mostra 6
pH 7.12 8.45 7.43 7.27 9.37 8.12
Temperatura [○C] 6.7 6.4 6.4 6.4 10.2 8
Turbullira NTU 1.09 0.69 0.54 1.55 0.40 1.60
Përç. elektrike [S/cm] 110.8 200 483 628 492 127.2
Oksigjeni tretur 9.91 9.45 9.67 9.77 9.72 10.20
Nitratet mg/l 2.5 8.9 5.0 16.8 11.4 3.0
Azoti amonikal 0.0 0.25 +++ +++ +++ +++
Tabela 3.4: Rezultatet e analizave bakteriologjike nga mostra 1
Mostra
1
Ekzaminimi bakteriologjik Lloji i ujit Norma Rezultati
1
Numri i përgjithashëm i baktereve koliforme në
100 ml
I pastruar 0
Burim i mbyllur 10 ose 15
Burim i hapur 100 ose 10 34x103 cfu/ml
2
Numri i përgjithshëm i baktereve të gjalla në 1ml
në 37 ̊C
I pastruar 10
Burim i mbyllur 100
Burim i hapur 300 130x103 cfu/ml
Tablea 3.5: Rezultatet e analizave bakteriologjike nga mostra 2
Mostra
2
Ekzaminimi bakteriologjik Lloji i ujit Norma Rezultati
1
Numri i përgjithashëm i
baktereve koliforme në
100 ml
I pastruar 0
Burim i mbyllur 10 ose 15
Burim i hapur 100 ose 10 37x103 cfu/ml
2
Numri i përgjithshëm I
baktereve të gjalla në 1ml në
37 ̊C
I pastruar 10
Burim i mbyllur 100
Burim i hapur 300 81x103 cfu/ml
49
Tablea 3.6: Rezultatet e analizave bakteriologjike nga mostra 3
Mostra
3
Ekzaminimi bakteriologjik Lloji i ujit Norma Rezultati
1
Numri i përgjithashëm i
baktereve koliforme në
100 ml
I pastruar 0
Burim i mbyllur 10 ose 15
Burim i hapur 100 ose 10 56x103 cfu/ml
2
Numri i përgjithshëm i
baktereve të gjalla në 1ml në
37 C̊
I pastruar 10
Burim i mbyllur 100
Burim i hapur 300 47x103 cfu/ml
Tablea 3.7: Rezultatet e analizave bakteriologjike nga mostra 4
Mostra
4
Ekzaminimi bakteriologjik Lloji i ujit Norma Rezultati
1
Numri i përgjithashëm i
baktereve koliforme në 100 ml
I pastruar 0
Burim i mbyllur 10 ose 15
Burim i hapur 100 ose 10 1x103 cfu/ml
2
Numri i përgjithshëm i
baktereve të gjalla në 1ml në
37 ̊C
I pastruar 10
Burim i mbyllur 100
Burim i hapur 300 25x103 cfu/ml
Tablea 3.8: Rezultatet e analizave bakteriologjike nga mostra 5
Mostra
5
Ekzaminimi bakteriologjik Lloji i ujit Norma Rezultati
1
Numri i përgjithashëm i
baktereve koliforme në 100 ml
I pastruar 0
Burim i mbyllur 10 ose 15
Burim i hapur 100 ose 10 80x103 cfu/ml
2
Numri i përgjithshëm i
baktereve të gjalla në 1ml në
37 ̊C
I pastruar 10
Burim i mbyllur 100
Burim i hapur 300 156x103 cfu/ml
50
Tablea 3.9 :Rezultatet e analizave bakteriologjike nga mostra 6
Mostra
6
Ekzaminimi bakteriologjik Lloji i ujit Norma Rezultati
1
Numri i përgjithashëm i
baktereve koliforme në
100 ml
I pastruar 0
Burim i mbyllur 10 ose 15
Burim i hapur 100 ose 10 25x103 cfu/ml
2
Numri i përgjithshëm i
baktereve të gjalla në
1ml në 37 ̊C
I pastruar 10
Burim i mbyllur 100
Burim i hapur 300 148x103 cfu/ml
Figura 3.11: Vlerat e temperaturës, aromës dhe pH-së
MOSTRA 1 MOSTRA 2 MOSTRA 3 MOSTRA 4 MOSTRA 5 MOSTRA 6
Temperatura 21.7 25.6 22.4 28 26.4 23.7
pH 8.21 8.62 8.1 8.94 9.48 8.38
Aroma 0 0 0 0 0 0
21.7
25.6
22.4
2826.4
23.7
8.21 8.62 8.1 8.94 9.488.38
0 0 0 0 0 00
5
10
15
20
25
30
Temperatura pH Aroma
51
Figura 3.12: Vlerat e kloreureve, sufateve dhe materiet e suspenduara.
Figura 3.13: Vlerat e fituara të nitriteve, nitrateve.
MOSTRA1
MOSTRA2
MOSTRA3
MOSTRA4
MOSTRA5
MOSTRA6
Kloruret 65 66 52 47 53 65
Sulfatet 48 269 58 39 33 51
Materiet e suspenduara 36 30 12 62 506 77
65 66 52 47 53 6548
269
5839 33
5136 3012
62
506
77
0
100
200
300
400
500
600
Kloruret
MOSTRA 1 MOSTRA 2 MOSTRA 3 MOSTRA 4 MOSTRA 5 MOSTRA 6
Nitratet 2.1 10.1 4.1 1.6 3.1 6.6
Nitritet 0.0044 0.186 0.243 0.009 0.044 0.51
0
2
4
6
8
10
12
Nitratet Nitritet
52
Figura 3.14: Vlerat e fituara të fenoleve.
Figura 3.15: Vlerat e fituara të jonit amonium dhe të oksigjenit të tretur
MOSTRA 1 MOSTRA 2 MOSTRA 3 MOSTRA 4 MOSTRA 5 MOSTRA 6
Fenolet 0.03 0.013 0.025 0.004 0.018 0.028
0.03
0.013
0.025
0.004
0.018
0.028
0
0.005
0.01
0.015
0.02
0.025
0.03
0.035
Fenolet
MOSTRA 1 MOSTRA 2 MOSTRA 3 MOSTRA 4 MOSTRA 5 MOSTRA 6
Oksigjeni i tretur 2.12 0.2 1.22 0.09 0.67 2.57
Joni amonium 1.3 7.6 5.73 6.25 6.26 0.86
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Oksigjeni i tretur Joni amonium
53
Figura 3.15: Vlerat e fituara të disa parametrave të bëra në laboratorin e Fakultetit të
Tekonologjis Ushqimore
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
MOSTRA 1
MOSTRA 2
MOSTRA 3
MOSTRA 4
MOSTRA 5
MOSTRA 6
MOSTRA 1 MOSTRA 2 MOSTRA 3 MOSTRA 4 MOSTRA 5 MOSTRA 6
nitratet 2.5 8.9 5 16.8 11.4 3
okigjeni i tretur 9.91 9.45 9.67 9.77 9.72 10.2
turbullira 1.09 0.69 0.54 1.55 0.4 1.6
temperatura 6.7 6.4 6.4 6.4 10.2 8
ph 7.12 8.45 7.43 7.27 9.36 8.12
nitratet okigjeni i tretur turbullira temperatura ph
54
KAPITULLI IV
4.DISKUTIMI I REZULTATEVE
Rezultatet e arritura gjatë këtij punimi i kemi krahasuar me standardet ligjore për ujin,
respektivisht me Udhzimin Administrativ të MMPH-së NR 30/2014, ku kemi pasur
mospërputhje të disa nga rezultatet. Mostra 1 në rezultatet e analizave ka treguar se përveç
parametrave si: temperatur ,ngjyrë e dobët, fenolet sipas UA 30/2014 vlera e kufizuar është
0.01 ndërsa në analiza ka dalë, 0.03 ashtu edhe NBO5 sipas UA 30/2014 vlera e kufizuar
25 mg/l ndërsa në analzë 36.90 mg/l. Mostra 2 ka rezultuar të jetë i ndotur në dy nga
parametra: përçjellshmeria elektrike ku rezultatet e mostrës së dytë janë 2710 S/cm
ndersa sipas UA 30/2014 vlera e kufizuar 1500 S/cm, ndërsa fenole vlera e analizës 0.013
mg/l kurse sipas UA 30/2014 vlera e kufizuar 0.01 mg/l dhe temperaturë të lartë. Mostra
3 sipas analizave të bëra duke i krahasuar me UA 30/2014 ka dale të jetë mbrenda limiteve
të lejuara. Mostra 4 në bazë të rezultateve ka rezultuar se materiet e suspendara të jenë 62
mg/l ndërsa sipas UA 30/2014 vlera e kufizuar 35-60 mg/l, si dhe me ngjyrë të dobët.
Mostra 5 ka rezultuar pH-në bazike me vlerë 9.85 që është mbi vlerën e kufizuar të UA
30/2014 është 6.5-9.0 dhe materie të suspenduar shumë të lartë 506 TSS ku sipas UA
30/2014 është 35-65 TSS dhe me ngjyrë të dobët. Mostra 6 në bazë të rezultateve ka
rezultuar se materiet e suspendara të jenë 77 mg/l ndërsa sipas UA 30/2014 vlera e kufizuar
35-60 mg/l dhe SHBO5 35.10 mg/l vlera e kufizuar të UA 30/2014 është 25 mg/l dhe
fenolet me rezultat 0.02 ne krahasim me vleren e lejuar 0.01 mg.l me ngjyrë të dobët.
55
KAPITULLI V
5.PËRFUNDIME
Për të realizuar në mënyrë sa më të denjë këtë punim mostrat me ujë janë marrë po atë ditë
që kemi bërë analizat. Këto mostra i kemi vendosur në laborator ku edhe kemi bërë matjen
e parametrave të ndryshëm. Gjatë këtij punim kemi ardhur në përfundim se uji i lumit
Sitnica është i papastër dhe se nuk është i pijshëm. Pasojat e ndotjes së ujërave
sipërfaqësore në zonën e KEK-ut nga minierat ekzistuse në Termocentralin Kosova A janë
më se të dukshme. Analizat e bëra gjatë punës në laboratorin “INKOS” dhe në laboratorin
“BALLKAN PROJEKT-Shpk Prishtinë për vendmostrimet e mineres sipërfaqësore
Mirash, tregojnë prezencë ekstreme të fenoleve, dhe materieve të suspeduara. Pas
përfundimit të ciklit teknologjik lëshohen apo hedhen në rrjedhat ujore pa trajtim paraprak
kështu që dukshëm bëjnë ndotjen e lumit Sitnica dhe aluvionet përgjatë këtij lumi. Kemi
ardhë në përfundim:
Zona në TCA, në shtrirjen e saj si tek ndikimi nga miniarat ashtu edhe TCA, deponia
e hirit etj, është e kontaminuar.
Menaxhimi me ujërat shkarkues të TCA në rastin e minierave edhe në atë të
termocentralit nuk është në nivelin e duhur.
Ujërat efulente nga TCA, në të shumtën e rasteve janë të ndotura mbi vlerat maksimale
të lejuara dhe si të tilla sipas standardeve nuk i plotësojnë kriteret për shkarkim në
lumenj.
Prandaj rekomandojmë që këto ujëra mos të lëshohen pa u trajtuar në rrjedhën e lumit
Sitnica, meqenëse si të tilla pompohen pa asnjë kriter në lumin Sitnica, duke rrezikuar
botën bimore dhe shtazore të këtij lumi, gjë që është e palejuar sipas legjislacionit në fuqi.
56
CONCLUSION
To make this work as worthy as possible, water samples were taken in the same day that
we did analysis. We have placed these samples in the laboratory where we have measured
various parameters. As a result of this work I realized that water in Sitnica is polluted and
is undrinkable. Consequences of surface water pollution in KEK area from existing mines
at Kosovo A Power Station are visible. Analyzes made during the work in the laboratory
"INKOS" and in the laboratory "BALKAN" PROJEKT-SHpk in Prishtina for the Mirash
surface mining sites show extreme presence of phenols, sulfates and suspended matter.
After the end of the technological cycle they are released or thrown on watercourses
without prior treatment so they pollute the river Sitnica and alluviums along it. We have
come to the conclusion:
The area in the TCA, in its extent impacted by mines and TCAs, ash dumps etc., is
contaminated.
Management of TCA discharge water in the case of mines and power plants is not
adequate.
Effective waters of the TCA are, in most cases, contaminated above the maximum
permitted values and as such do not meet the criteria for discharge into rivers.
Therefore we recommend that these waters should not be left untreated in the course of
the Sitnica River, and they are pumped into the river Sitnica with no criteria, endangering
the flora and fauna of this river, and is against the law according to the applicable law.
57
LITERATURA
[1] Dh. Haxhimihal, S.Vito, Trajtimi i Ujrave të Shkarkimeve, Tiranë 2014
[2] Nexhat M, Daci & Majlinda N. Daci – Ajvazi , Shkenca e Mjedisit
[3] A. Strkalj, “ Oneciscenje I zastita voda”, Metalurski Fakultet, Sisak 2014
[4] I. Gnzetic, “Procesi prerade I dorade vode” Univerzitet u Beogrdu, Beograd 2010
[5] Alqi Çullaj, Kimia e Mjedisit, Tiranë 2010
[6] Aleko Miho, Monitorim Biologjik Mjedisor, Tiranë 2011
[7] Sulejman Sulçe “Ndotja e Tokës dhe Ujit”,Tirnaë 2005
[8] Maten, Hans Jugen& Joachim Gertten, Plani Plotësues xhehtar për Sibofc JP, Pjesa III –
Vlersimi i Ndikimit në Mjedis. STEAG Konzorcium & Agjenicioni Evropian për
Rindërtim, Prill 2006
[9] Rashani, Shefqet: Termodinamika dhe Termoteknika, Universiteti i Prishtines, Fakulteti i
Xehtarisë dhe Metalurgjis, Mitrovicë, 2010
58
Burime tjera
http://www.reopure.com/nitratinfo.html e marrur me 11.25.2019
http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Resurset_ujore_te_Kosoves.pdf 11.25.2019
https://vdocuments.mx/download/para-met-rat-fizik-te-ujit 30.01.2020
top related