erik meijles rijksuniversiteitgroningen … · 2016. 6. 6. · e.w.meijles@rug.nl | faculty of...

|

faculty of spatial sciences

Bodems in een veranderend (natuur) landschap…

Foto: Koopman

…door de ogen van een geograaf

Erik Meijles

Rijksuniversiteit Groningen

Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen & Kenniscentrum Landschap

e.w.meijles@rug.nl

|

faculty of spatial sciences

Bodemfuncties

› Productie voedsel en biomassa

› Bewaren en filteren elementen (bijv. drinkwater)

› Leefgebied (habitat)

› Fysieke en culturele leefomgeving v/d mens

› Bron grondstoffen

› CO2-pool (zowel source als sink)

› Erfgoed archief (aardkundig en archeologisch)

2

Bron: EU soil protection strategy

Vergeten we die niet in het huidige landschaps- en natuurbeleid?

|

faculty of spatial sciences

Natuurontwikkeling: vb Hunzevisie

› “natuur” wordt 103 keer genoemd

› “meandering” 7 maal; “geo” 3 (incl. “geopark”)

› “bodem”, “reliëf”, “aardkundig (erfgoed)” niet

› “erfgoed” 7 keer, in de context van cultuurhistorie

Een van de drie kernpunten in 1995:

� “...herstel van de Hunze als levende beek inclusief kenmerkende processen als

sedimentatie en erosie, stroming en periodieke overstroming....”

In huidige visie niet meer expliciet

3

|

faculty of spatial sciences

Natuurontwikkeling & bodem?

› “terug naar de oorspronkelijke situatie”

› “hermeandering” (of “opnieuw laten meanderen”)

› “aanleggen rivierduinen” & “natuurvriendelijke oevers”

› “herstel pingoruïnes”

› Is de bodemopbouw dan geen onderdeel van de natuur?

› Mogen we om ‘groene’ natuur te creëren, ‘bruine’ natuur

vergraven?

4

Nieuwe Hunzemeander, Panoronnio, 2015

|

faculty of spatial sciences

Natuur gevormd door natuurlijke processen

› successie

› competitie

› uitwisseling

› …

En ook door

› erosie/sedimentatie

› bodemvorming

› ...

› Dus bodem, landschap en reliëf zijn onderdeel van natuur

5

Elzenga, 2014

|

faculty of spatial sciences

Vb 1: Hermeandering

› “In dit deel van het plangebied wordt een zeer sterke meanderende en gevarieerde

beekloop gecreëerd. In de scherpste meanders komt een steile buitenbocht en een flauwe

binnenbocht. In de min of meer rechte stukken wordt een meer variërend profiel

aangelegd waarbij deze wisselt tussen de beide oevers. Daarmee ontstaat een gevarieerde

beekloop, met veel variatie op korte afstanden. Voor het dempen van de bestaande

beekloop van dit deel van het Diep maken wij gebruik van materiaal afkomstig van de nieuw

te graven meanderende beekloop, de te graven slenk en de te plaggen delen.”

› Redenering vanuit vorm, niet vanuit:

� (wordings)proces of

� dynamische omgeving

› ...maar proces zorgt voor heterogene bodemopbouw

� waarin landschapssgeschiedenis is vastgelegd

6

|

faculty of spatial sciences

› Meandering actief proces, maar

� beperkt en

� lokaal zeer variabel

› Bodem stuurt water, water maakt bodem

› Hoe gaan we daar mee om in hermeanderingsprojecten?

› Zandsuppletie?

7

Kadaster 1830

TMK 1850

Bonne1902

De Jonge 1924

Bonne1949

AHN22010

Beekverleggingsprocessen Drentsche Aa

Menting & Meijles, 2015

Foto: Van Soest, 2007

(door de heterogene bodemopbouw!)

|

faculty of spatial sciences

Veenopvulling & meandering in beekdalen

› Zandige beekopvullingen – meandering?

› Veenopvulling – doorstroomveen zonder beek/meandering?

8

Makaske et al. 2015

|

faculty of spatial sciences

Mogelijk resultaat hermeandering

› Beekprofiel past niet bij dynamische beek

› Top bodemarchief vergraven

� natuurlijk

� cultuurhistorisch en

� aardkundig erfgoed

› Is de beek dan weer natuurlijk?

9

|

faculty of spatial sciences

Geen graafwerk: laat het Reitdiep weer kronkelen

10

Foto: Roelof Bos

|

faculty of spatial sciences

Vb 2: Afplaggen kwelder

› “Door opslibbing worden de kwelders langzaam maar zeker hoger en

neemt de zee-invloed af. Vooral op de hoge kwelder veroudert de

vegetatie en neemt de biodiversiteit af. Omdat veel kwelders zijn

aangewezen als Natura2000 gebied, staan natuurbeheerders voor de

taak de kwaliteit van de habitats te behouden. Daarvoor zijn maatregelen

nodig, zoals het afplaggen van kwelders of het toelaten van dynamiek.”

(Deltares)

› Veiligheid?

› Natuurlijkheid?

11

natuurlijk proces - successie?

Foto: Sarah Stiles

|

faculty of spatial sciences

Natuurlijk overstromingsprofiel kwelder…

› …met daaruit volgend natuurlijke bodemopbouw & reliëf

› Groeit met stijgende zeespiegel mee

› Afplaggen?

12

Natuurkennis.nl

|

faculty of spatial sciences

Natuurbeheer op de kwelder

› Redeneer vanuit processen, inclusief de:

� aardkundige (erosie/sedimentatie),

� cultuurhistorische (begrazing) &

� natuurlijke (successie in ruimte, niet diepte)

› Om biodiversiteitsdoelstelling te halen

13

|

faculty of spatial sciences

Vb3: “Slenken” graven

� tektoniek

� kreek (kwelder) of geul (wad)

� laagte in veen…

› …ontstaan door aardkundige processen

› Hoe kun je die graven?

› Gevolg van een proces, dat weerslag

� aan oppervlak

� EN in ondergrond heeft

14

Jongmans et al, 2014 (blz 559)

|

faculty of spatial sciences

Bodem archiefkast met erfgoed

15

Foto: Koopman

› Natuurlijk erfgoed

� zaadbanken & bodemleven

› Cultuurhistorisch erfgoed

� Bewonings- en gebruikssporen

› Aardkundig erfgoed

� Klimaatcondities en -processen

› Hoe lezen we nu de geschiedenis van het landschap?

› Scheuren we bladzijden uit het boek?

|

faculty of spatial sciences

Bodem & veranderend landschap: conclusie

› Natuurontwikkeling optisch beeld

� van landvorm die er (niet) is geweest

› Landschapsontwikkeling: neem alle waarden/processen mee:

� natuurlijk erfgoed

� cultuurhistorisch erfgoed en:

� aardkundig erfgoed

› Benoem ze in inrichtingsproces en resultaat

› En treedt naar buiten als bodemkundige: de bodem zit in de

grond, is voor velen onzichtbaar...

› ...maak (weer) zichtbaar in landschap & beleid

16

|

faculty of spatial sciences

Dank voor uw aandacht

17