bahagi ng pananalita

BAHAGI NG PANANALITA

PangngalanPanghalipPandiwaPang-uriPang-abayPantukoyPangatnigPang-ukolPang-angkopPandamdam

PANGNGALAN

Kahulugang Pansemantika : Ang pangngalan ay pasalitang simbolong ang tinutukoy ay tao, hayop, bagay, pook, pangyayari, atb.

Balarilang Tradisyunal: Ang pangngalan ay ngalan ng tao, hayop, bagay, pook, pangyayari, atb.

MGA HALIMBAWA:

1. Mga Pangngalang Ngalan ng Tao

Mando ama guro

Bong anak manananggol

2. Mga Pangngalang Ngalan ng Hayop

Tagpi aso tandang

Muning pusa katyaw

3. Mga Pangngalang Ngalan ng Bagay

Mongol lapis pagkain

Bagong Balari- aklat laruan

lang Filipino

4. Mga Pangngalang Ngalan ng Pook

Pilipinas lungsod kaparangan

Bundok ng Apo bundok Kamaynilaan

5. Mga Pangngalang Ngalan ng Katangian

bait kabaitan pagkamabait

tapang katapangan pagkamatapang

6. Mga Pangngalang Ngalan ng Pangyayari

Ikalawang Digmaang Pandaigdig

kasalan pulong

pag-aaway suntukan

Ang kayarian ay tumutukoy sa anyo ng salita at iba pang yunit ng wika.

Ang anumang salitang maaaring isunod sa ang/si, ng/ni, sa/kay, at mga anyong maramihan ng mga ito, ay isang pangngalan o dili kaya ay isang salitang gumaganap ng tungkulin ng pangngalan.

Halimbawa:Nakatapos sa pagdodoktor ang anak na

matiyaga.Ang tagumpay ng anak ay tagumpay rin ng

mga magulang.Hindi matatapatan ng salapi ang pagtingin

ng magulang sa anak.

Ang anyong maramihan ng ang/si ay ang mga/sina; ang maramihan ng ng/ni ay ng mga/nina; at ang maramihan ng sa/kay ay sa mga/kina.

HALIMBAWA:

ang mga anakng mga anak sa mga anak nina Mariakina Mariasina Maria

MGA KLASIPIKASYON

NG PANGNGALAN

Mga Uring Pansemantika

1. Pangngalang Pantangi : ang pangngalan kung tumutukoy sa isang tanging tao, hayop, bagay, pook, o pangyayari.

Halimbawa: Mga Pangngalang Partikular na Ngalan ng

na Tao

Miguel Bb. Luz de Guzman

Carisa Dr. Villaroman

Mga Pangngalang Partikular na Ngalan ng ng Iba’t Ibang Uri ng Hayop

Tagpi Spot

Muning Brownie

 Mga Pangngalang Partikular na Ngalan ng

Iba’t Ibang Bagay

Bic Bagong Balarilang Filipino

Mongol Magasing Panorama

Mga Pangngalang Partikular na Ngalan ng Pook

Talon ng Maria CristinaIlog Pasig

Bundok ng Makiling Baguio

 Mga Pangngalang Partikular na Pangyayari

Paligsahang Bb. Universe ng Taong 1975

Unang Pambansang Kilusan sa Pagpaplano ng Pamilya

2. Pangngalang Pambalana : ang mga pangngalang tumutukoy sa pangkalahatang diwa.

Halimbawa:

 Mga Pangngalang Pangkalahatang Ngalan ng

Tao

bata guro

lalaki abogado

Mga Pangngalang Pangkalahatang Ngalan ng Hayop

aso baka

pusa insekto

 Mga Pangngalang Pangkalahatang Ngalan

ng Bagay

lapis radyo

bahay relo

Mga Pangngalang Pangkalahatang Ngalan ng Pook

ilog bulubundukin

kapatagan lungsod

 Mga Pangngalang Pangkalahatang Ngalan

ng Pangyayari

sayawan kantahan

gulo banggaan

ISA PANG PAG-UURING

PANSEMANTIKA NG PANGNGALAN

1.TAHAS : ANG PANGNGALANG HINDI TUMUTUKOY SA BAGAY NA MATERYAL.

Halimbawa:

tao puno pagkain

hayop gamut kasangapan

DALAWANG URI NG TAHAS

Palasak : ay tumutukoy sa pangkat ng iisang uri ng tao o bagay.

Halimbawa:

buwig hukbo tumpok

kumpol lahi tangkal

Di- Palasak : ay tumutukoy lamang sa ga bagay na isinasaalng-alang nang isa-isa.

Halimbawa :

saging sundalo kamatis

bulaklak tao manok

MGA URI NG PANGKAYARIAN

1. PANGNGALANG PAYAK : KUNG ITO AY ISANG SALITANG UGAT LAMANG

Halimbawa:

asin balak

bunga diwa

2. PANGNGALANG MAYLAPI O HINANGO : KUNG BINUBUO ITO NG SALITANG-UGAT AT PANLAPING MAKANGAAN.

Halimbawa:

kaklase pagbasa

kabuhayan dinuguan

3. PANGNGALANG INUULIT : KUNG ANG KABUUAN NITO O BAHAGI NITO AY INUULIT.Dalawang Paraan ng Pag-uulit

Pag-uulit na di-ganap o pag-uulit na parsyal ay yaong bahagi lamang ng salitang ugat ang inuulit.

Halimbawa:

bali-balita dala-dalawa

sali-salita bali-baligtad

Pag-uulit na Ganap : pag-uulit sa buong pangngalan.

Halimbawa:

kuru-kuro buhay-buhay

bayan-bayan sabi-sabi

2. PANGNGALANG TAMBALAN : BINUBUO NG DALAWANG MAGKAIBANG SALITANG PINAG-ISA

Dalawang Uri ng Pagtatambal ng Pangngalan

1. Malatambalan o Tambalang Di- Ganap : yaong nananatili ang kahulugan ng pinagsasamang salita.

Halimbawa:

balikbayan dalagang-bukid (tao)

alay-kapwa bahay-kalapati

2. Tambalang Ganap : yaong nagkakaroon ng bagong kahulugan ang mga pinagtatambal na salita.

Halimbawa:

kapitbahay hampaslupa

bahaghari dalagambukid (isda)

MGA KAKANYAHAN NG PANGNGALAN

1. KAUSAPAN O PANAUHAN NG PANGNGALAN : ANG NAGSASABI KUNG ANG PANGNGALAN AY TUMUTUKOY SA TAONG NAGSASALITA, TAONG KUMAKAUSAP, O TAONG PINAG-UUSAPAN.

Halimbawa :

Ako si Don Diego.

Ikaw si Don Diego.

Siya si Don Diego.

2. KAILANAN NG PANGNGALAN : NALALAMAN NATIN KUNG ANG PANGNGALAN AY TUMUTUKOY SA ISA, DALAWA O HIGIT PANG TAO, HAYOP, BAGAY, POOK, O PANGYAYARI. ITO AY MAAARING ISAHAN, DALAWAHAN, MARAMIHAN O LANSAKAN.

Halimbawa:

Isahan : kapatid

Dalawahan : kambal

Lansakan : kawan

3. KASARIAN NG PANGNGALAN : PANGNGALANG MAY SEKSO AT WALANG SEKSO. 

Pag-uuri ng Pangngalan Ayon sa Kasarian

Mga Pangngalang may Kasarian

Tiyak na Kasarian

Panlalaki

Pambabae

Di-tiya na Kasarian

Mga Pangngalang Walang Kasarian

HALIMBAWA:

Mga Pangngalang Tiyak na PanlalakiMario kuyaGinoong Ramos tandangDon Jose ninong

 Mga Pangngalang Tiyak na Pambabae

Maria Ana ateGng. Ramos dumalagaDonya Perez ninang

Mga Pangngalang Di-Tiyak ang Kasarian

estudyante kapatid

guro manok

manananggol kalabaw

Mga Pangngalang Walang Kasarian

Bibliya diwa

Bulking Mayon aklat

Maynila laro

4.KAUKULAN NG PANGNGALAN : ANG TAWAG SA KAKANYAHAN NG PANGNGALANG NAGPAPAKITA NG GAMIT NITO SA PANGUNGUSAP

Dalawang Uri ng Kaukulan ng Pangngalan:

1. KAUKULANG PALAGYO : KUNG GINAGAMIT ITONG SIMUNO, PAMUNO SA SIMUNO, PANGNGALANG PATAWAG, KAGANAPANG PANSIMUNO, O PAMUNO SA KAGANAPANG PANSIMUNO.

Halimbawa:

• Simuno gamit ang pangngalan

Si Rizal ay Dakilang Malayo

• Pamuno sa Simuno ang gamit ng pangngalan

Si Rizal, ang bayani, ay Dakilang Malayo.

• Pangngalang patawag ang gamit ng pangngalan

Carisa, alagaan mo si Choy.

• Kaganapang pansimuno ang gamit ng pangngalan

Si Mabini ay Dakilang Lumpo.

• Pamuno sa kaganapang pansimuno ang gamit ng pangngalan

Ang dalagang iyon ay si Alice, ang pinsan ko.

2. KAUKULANG PALAYON : ANG PANGNGALAN KUNG GINAGAMIT NA LAYON NG PANDIWA O LAYON NG PANG-UKOL O KUNG PAMUNO SA ALINMAN SA DALAWA.

Halimbawa:

• Layon ng pandiwa ang gamit ng pangngalan.

Ang masipag na ama ay nagsisinop ng kanilang bakuran

• Layon ng pang-ukol ang gamit ng pangngalanIbigay mo kay Cesar ang para kay Cesar, at sa Diyos

ang para sa Diyos.

• Pamuno sa layon ng pandiwa ang gamit ng pangngalan

Ang mga Hapon ay umaangkat sa Pilipinas ng mangga, isang ipinagmamalaking bungang-kahoy natin.

• Pamuno sa layon ng pang-ukol ang gamit ng pangngalan

Igalang mo ang ukol sa relihyon, ang tagapag-ugnay natin sa ating Panginoon.

PANGHALIP

Pananaw na Pansemantika : ang panghalip ay salita o katagang panghalili sa ngalan.

Pananaw na Istruktural : and panghalip ay maikilala dahil sa impleksyon o pagbabagong- anyo.

1. MGA PANGHALIP NA PANAO : AY PANGHALILI SA NGALAN NG TAO. 

Uri ng Panghalip

Panauhan Anyong ang (palagyo)

Anyong ng (paukol)

Anyong sa (paari)

Isahan

Una Ako Ko Akin

Ikalawa Ikaw, ka Mo Iyo

Ikatlo Siya Niya kanya

Dalawahan

Una *(kata)Kita, tayo

*(nita)Natin

*(kanita)Atin

Ikalawa Kayo Ninyo Inyo

Ikatlo Sila Nila Kanila

Maramihan

Una Kami Naming Amin

Ikalawa Kayo Ninyo Inyo

Ikatlo Sila Nila Kanila

2. MGA PANGHALIP NA PAMATLIG : HUMAHALILI SA SA NGALAN NG TAO, BAGAY, ATB. NA ITINUTURO O INIHIHIMATON.

I. Pronominal

Anyong ang (Paturol)

*ire (ibang anyo : yari)

ito

iyan (ibang anyo : yaan)

iyon (ibang anyo : yaon)

Anyong ng (Paari)

*nire (ibang anyo : niyari)

nito

niyan

noon (ibang anyo: niyon, niyaon)

Anyong sa (Paukol)

*dine

dito

diyan

doon

II. Panawag-pansin o Pahimaton

1. *(h) ere

2. (h) eto

3. (h) ayan

4. (h) ayun

III. Patulad

*ganire

ganito

ganyan

ganoon (ibang anyo: gayon)

IV. Palunan

*narini (ibang anyo : nandini)

narito (ibang anyo : nandito)

nariyan (ibang anyo : nandiyan)

naroon (ibang anyo : nandoon)

3. PANGHALIP NA PANAKLAW : SUMASAKLAW SA KAISAHAN, DAMI, O KALAHATAN NG TINUTUKOY. 

Halimbawa:

isa anuman magkanuman

iba alinman kuwan

balana sinuman

lahat ilanman

tanan kailanman

madla saanman

pawa gaanuman

4. PANGHALIP NA PANANONG : YAONG MGA PANGHALILI SA NGALAN NG TAO, BAGAY, ATB. NA GINAGAMIT SA PAGTATANONG.

Halimbawa:

Isahan Maramihan

sino sinu-sino

ano anu-ano

alin alin-alin

kanino kani-kanino

ilan ilan-ilan

PANDIWA

Pansemantika : ang pandiwa ay salitang nagpapakilos o nagbibigay-buhay sa isang lipon ng mga salita

Istruktural : ang pandiwa ay nakikilala sa impleksyon nito sa iba’t ibang aspekto ayon sa uri ng kilos na isinasaad nito.

Kayarian ng Pandiwa

Ang pandiwa sa Filipino ay nabubuo sa pamamagitan ng pagsasama ng isang salitang-ugat at ng isa o higit pang panlapi.

Kaganapan ng Pandiwa

Ang tawag sa bahagi ng panaguri na bumubuo o nagbibigay ng ganap na kahulugan sa pandiwa at magagawang paksa ng pangungusap kung babaguhin ang pokus ng pandiwa.

Pitong Uri ng Kaganapan ng Pandiwakaganapang tagaganapkaganapang layonkaganapang tagatanggapkaganapang ganapankaganapang kagamitankaganapang sanhikaganapang direksyunal

MGA POKUS NG PANDIWA

1. kaganapang tagaganap - panaguring nasa pokus sa tagaganap ang pandiwa + paksa

Halimbawa : Kinain ng bata ang suman at manggang hinog.

–Kumain ng suman at manggang hinog ang

bata. (Ang bata ay kumain ng suman at manggang

hinog.)

2. kaganapang layon - panaguring nasa pokus sa layon ng pandiwa + paksa

Halimbawa : Kinain ng bata ang suman at manggang

hinog. –Kumain ng suman at manggang hinog ang

bata.(Ang suman at manggang hinog ay kinain

ng bata.)

3. kaganapang tagatanggap – panaguring nasa pokus sa tagatanggap ang pandiwa + paksa

Halimbawa: Bumili ako ng ilaw na kapis para sa pinsan

kong nagbalikbayan. –Ibinili ko ng ilaw na kapis ang pinsan

kong nagbalikbayan.(Ang pinsan kong nagbalikbayan ay ibinili

ko ng ilaw na kapis.)

4. kaganapang ganapan - panaguring nasa pokus sa kaganapan ang pandiwa + paksa

Halimbawa:Nagtanim ng gulay sa bakuran an gaming

katulong. –Pinagtamnan ng gulay ng aming katulong

ang bakuran.(Ang bakuran ay pinagtamnan ng gulay ng

aming katulong.)

5. kaganapang kagamitan – panaguring nasa pokus sa kagamitan ang pandiwa + paksa

Halimbawa:Pinunsan ko ang mga kasangkapan (sa

pamamagitan) ng basahang malinis. –Ipinampunas ko ng mga kasangkapan ang

basahang alinis.(Ang basahang malinis ay ipinampunas ko

ng mga kasangkapan.)

6. kaganapang sanhi – panaguring nasa pokus sa sanhi ang pandiwa + paksa

Halimbawa:Nagkasakit siya dahil sa labis na paghithit

ng opyo. – Ipinagkasakit niya ang labis na paghithit

ng opyo.(Ang labis na paghithit ng opyo ay

ipinagkasakit niya.)

7. kaganapang direksyon - panaguring nasa pokus sa direksyon ang pandiwa + paksa

Halimbawa:Ipinasyal ko sa Tagaytay ang mga panauhin

kong kabilang sa Peace Corps. – Pinagpasyalan ko ng aking mga panauhing

kabilang sa Peace Corps ang Tagaytay.(Ang Tagaytay ay pinagpasyalan ko ng

aking mga panauhing kabilang sa Peace Corps.)

MGA ASPEKTO NG PANDIWA

Ang aspekto ay katangian ng pandiwa na nagsasaad kung naganap na o hindi pa nagaganap ang kilos at kung nasimulan na o natapos nang ganapin o ipinagpapatuloy pa ang pagganap.

1. ASPEKTONG PANGNAKARAAN O PERPEKTIBO : KILOS NA NASIMULAN NA AT NATAPOS NA.

Halimbawa :

Anyong Pawatas Aspektong Pangnakaraanmagsaliksik nagsaliksikmanghakot nanghakotmaunawaan naunawaanumunlad umunladalatan inalatansabihan sinabihanmatamaan natamaan

2. ASPEKTONG PERPEKTIBONG KATATAPOS : KILOS NA KAYAYARI O KATATAPOS LAMANG BAGO NAGSIMULA ANG PAGSASALITA.

Halimbawa :

Anyong Pawatas Aspektong Katatapostumula katutulauminog kaiinogmasulat kasusulatmakalibot kalilibotmakaamin kaaaminmaglakbay kalalakbay

3. ASPEKTONG PANGKASALUKUYAN O IMPERPEKTIBO : KILOS NA NASIMULAN NA NGUNIT DI PA NATATAPOS AT KASALUKUYAN PANG IPINAGPAPATULOY.

Halimbawa :

Anyong Pawatas Aspektong Pangkasalukuyanmagsaliksik nagsasaliksikmanghakot nanghahakotumunlad umuunladalatan inaalatansabihan sinasabihanpagtawanan pinagtatawanan

4. ASPEKTONG PANGHINAHARAP O KONTEMPLATIBO : KILOS NA HINDI PA NASISIMULAN.

Halimbawa :

Anyong Pawatas Aspektong Panghinaharap magsaliksik magsasaliksik maghakot maghahakot umunlad uunlad yumuko yuyuko alatan aalatan sabihan sasabihan pagtawanan pagtatawanan

PANG-URI

GAMIT NG PANG-URI

1. Panuring Pangngalan

Mararangal na tao ang pinagpapala.

Panuring Panghalip

Kayong masigasig ay tiyak na magtatagumpay.

2. Pang-uring Ginagamit Bilang Pangngalan

Ang mapagtimpi ay malayo sa gulo.

3. Pang-uring Kaganapang Pansimuno

Mga madasalin ang mga Pilipino.

KAYARIAN NG PANG-URI

1. Payak : kung binubuo ng likas na salita lamang o salitang walang lapi.

Halimbawa : Maiinit ang ulo ng taong gutom.Huwag kang makipagtalo sa sinumang

galit.

2. Maylapi : kung binubuo ng salitang-ugat na may panlapi.

Halimbawa :kalahi kaygandamataas makataomalahininga

3. Tambalan : kung binubuo ng dalawang salitang pinag-iisa.

Halimbawa :Karaniwang Kahulugantaus-puso biglang-yamanbayad-utang hilis-kalamay

Patalinghagang Kahulugankalatog-pinggan ngising-buwayabulang-gugo kapit-tuko

KAILANAN NG PANG-URI

May tatlong kailanan ang mga pang-uri : isahan, dalawahan, at maramihan.

Halimbawa:Kalahi ko siya. (Isahan)Magkalahi kaming dalawa.(Dalawahan)Magkakalahi tayong lahat. (Maramihan)

KAANTASAN NG KASIDHIAN NG PANG-URI

IBA’T IBANG ANTAS NG KASIDHIAN ANG PANG-URI:

1.Lantay o Pangkaraniwan – karaniwang anyo ng pang-uri tulad ng mayaman, pang-araro, palabiro, atb.

2. Katamtamang Antas – naipapaita ito sa paggamit ng medyo, nang bahagya, nang kaunti atb., o sa pag-uulit ng salitang-ugat o dalawang unang pantig nito.

Halimbawa :Medyo hilaw ang sinaing.Labis nang bahagya ang pagkain.Mapurol nang kaunti ang kutsilyong ito.Masarap-sarap na rin ang ulam na niluto ni

Aling Maria.

3. Pinakamasidhi – naipapakita ito sa pamamagitan ng pag-uulit ng salita, paggamit ng mga panlaping napaka-, nag-, -an, pagka-, at kay- ; at sa paggamit ng salitang lubha, masyado, totoo, talaga, tunay, atb.

Halimbawa :Mataas na mataas pala ang Bundok Apo.Napakalamig pala sa Lalawigang Bulubundukin.Talaga naming napakalinis ngayon ng Rizal

Park.