tarimmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/soğanlı ve yumrulu … · her mevsim ve yere...
Post on 14-Aug-2020
4 Views
Preview:
TRANSCRIPT
T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
TARIM
SOĞANLI VE YUMRULU KESME
ÇİÇEKLER
Ankara, 2016
Bu modül, Mesleki ve Teknik Eğitim okul / kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme
materyalidir.
Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
PARA İLE SATILMAZ.
i
AÇIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ..................................................................................................... 2 1. SOĞANLI VE YUMRULU KESME ÇİÇEKLER .............................................................. 2
1.1. Soğanlı ve Yumrulu Kesme Çiçeklerin Tanımı ve Önemi ........................................... 2 1.2. Çeşitleri ve Özellikleri .................................................................................................. 4
1.2.1. Lale (Tulip) ............................................................................................................ 4 1.2.2. Zambak (Lilium) .................................................................................................... 5 1.2.3. Glayöl (Gladiolus) ................................................................................................. 6 1.2.4. Sümbül (Hyacinthus) ............................................................................................. 7 1.2.5. Nergis ( Narcissus) ................................................................................................ 7 1.2.6. Frezya (Freesia) .................................................................................................... 8
UYGULAMA FAALİYETİ ................................................................................................ 9 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 10
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ................................................................................................... 12 2. SOĞANLI VE YUMRULU BİTKİLERİN YETİŞTİRİCİLİĞİ ........................................ 12
2.1. Lale Üretimi ................................................................................................................ 13 2.1.1. Yetiştirme Ortamının Hazırlanması ..................................................................... 14
2.2. Zambak Üretimi .......................................................................................................... 15 2.2.1. Zambak Bitkisinin Üretim Ortamının Hazırlanması ........................................... 16
2.3. Glayöl Üretimi ............................................................................................................ 17 2.3.1. Glayöl Bitkisi İçin Üretim Ortamının Hazırlanması ............................................ 18
2.4. Sümbül Üretimi ........................................................................................................... 19 2.4.1. Sümbül Bitkisi İçin Üretim Ortamının Hazırlanması .......................................... 19
2.5. Nergis Üretimi ............................................................................................................ 20 2.5.1. Nergis Bitkisi İçin Üretim Ortamının Hazırlanması ............................................ 21
2.6. Frezya Üretimi ............................................................................................................ 22 2.6.1. Frezya Bitkisi İçin Üretim Ortamının Hazırlanması ............................................ 22
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 24 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 25
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ................................................................................................... 27 3. SOĞANLI VE YUMRULU BİTKİLERİN BAKIM İŞLEMLERİ ................................... 27
3.1. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerin Ekolojik İstekleri ....................................................... 27 3.1.1. Lale Bitkisinin Ekolojik İstekleri ......................................................................... 27 3.1.2. Zambak Bitkisinin Ekolojik İstekleri ................................................................... 28 3.1.3. Glayöl Bitkisinin Ekolojik İstekleri ..................................................................... 29 3.1.4. Sümbül Bitkisinin Ekolojik İstekleri ................................................................... 30 3.1.5. Nergis Bitkisinin Ekolojik İstekleri ..................................................................... 31 3.1.6. Frezya Bitkisinin Ekolojik İstekleri ..................................................................... 31
3.2. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerde Sulama ...................................................................... 33 3.3. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerde Gübreleme ................................................................. 34 3.4. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerde Yabancı Otlarla Mücadele ........................................ 34 3.5. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerde Hastalık ve Zararlılar ................................................ 35 3.6. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerde Destekleme ............................................................... 36 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 39 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 40
İÇİNDEKİLER
ii
ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ................................................................................................... 42 4. SOĞANLI VE YUMRULU BİTKİLERDE HASAT VE HASAT SONRASI İŞLEMLER
................................................................................................................................................ 42 4.1. Lale Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler ........................................................ 43 4.2. Zambak Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler .................................................. 44 4.3. Glayöl Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler .................................................... 45 4.4. Sümbül Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler ................................................... 46 4.5. Nergis Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler ..................................................... 47 4.6. Frezya Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler .................................................... 48 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 50 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 51
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 52 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 53 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 55
iii
AÇIKLAMALAR
ALAN Tarım
DAL Süs Bitkileri
MODÜLÜN ADI Soğanlı ve Yumrulu Kesme Çiçekler
MODÜLÜN SÜRESİ 40/18 ders saati
MODÜLÜN AMACI
Bireye/öğrenciye soğanlı ve yumrulu kesme çiçekleri
tanıtıp üretimi, bakımı, hasat ve hasat sonrası işlemlerini
yapma bilgi ve becerilerini kazandırmaktır.
MODÜLÜN ÖĞRENME
KAZANIMLARI
1. Literatüre uygun olarak soğanlı ve yumrulu kesme
çiçeklerin özelliklerini açıklayabileceksiniz.
2. Üretim kriterine uygun olarak soğanlı ve yumrulu
kesme çiçeklerin üretimini yapabileceksiniz.
3. İklim, toprak ve tür özelliğine uygun olarak soğanlı ve
yumrulu kesme çiçeklerin bakım işlemlerini
yapabileceksiniz.
4. Tür özelliğine uygun olarak soğanlı ve yumrulu
kesme çiçeklerin hasat ve hasat sonrası işlemlerini
yapabileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam Uygulama alanı, üretim ortamları
Donanım: Bitkiler, üretim materyalleri, üretim alet-
ekipmanları, ölçüm aletleri, sulama-ilaçlama-gübreleme
sistemleri, temizlik alet ekipmanları, destekleme
sistemleri, pazar ve ambalaj malzemeleri, depo, hasat alet-
ekipmanları, bilgisayar, projeksiyon, internet.
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra
verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
AÇIKLAMALAR
1
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Dünya çapında ulaştığı 6,3 milyar Euro ihracat ve 6 milyar Euro ithalat hacmiyle süs
bitkileri sektörünün bir alt dalı olan kesme çiçekçilik, hızla büyüyen ve gelişen bir yatırım
alanı olarak dikkati çekmektedir. İnsanların manevi değer taşıyan günlerinde duygularını
ifade etmesi ve kentsel alanlarda, bahçe düzenlemelerinde dekorasyonun sağlanması gibi
ihtiyaçları karşılayan kesme çiçekçilik, ülkemizde de hızla gelişen ihracat odaklı bir yatırım
fırsatıdır.
Kesme çiçekler içerisinde yer alan soğanlı ve yumrulu çiçeklerin dünyada olduğu gibi
ülkemizde de önemli bir yeri vardır. Bu çiçeklerin çoğunluğu ülkemizde endemik (doğal)
olarak yetişmektedir.
İç ve dış mekânlarda hoş görünümleri ile dikkat çeken soğanlı ve yumrulu çiçekler her
zaman ilgi kaynağı olmuştur. Bu çiçeklerden en çok bilinen soğanlı çiçek olan lale başka
ülkelere götürülerek kültüre alınmış ve o ülkelerin (Hollanda vb.) önemli ihracat
ürünlerinden biri hâline gelmiştir.
Son yıllarda ülkemiz, soğanlı ve yumrulu kesme çiçek üretimine gereken önemi
vermeye başlamış hatta bazı türlerin gen kaynaklarını koruma amacıyla ülkemizden ihracatı
yasaklanmıştır.
Bu modülde soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin özelliklerini, üretimini, bakım
işlemlerini, hasat ve hasat sonrası işlemlerini öğreneceksiniz.
GİRİŞ
2
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
Literatüre uygun olarak soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin özelliklerini
açıklayabileceksiniz.
Soğanlı ve yumrulu kesme çiçekler hangileridir? Araştırınız.
Soğanlı ve yumrulu bitkilerden örnekler edinip sınıfa getiriniz.
Araştırdığınız kesme çiçeklerin resimlerinden oluşan bir pano hazırlayınız.
1. SOĞANLI VE YUMRULU KESME ÇİÇEKLER
1.1. Soğanlı ve Yumrulu Kesme Çiçeklerin Tanımı ve Önemi
Kesme çiçekler; kesilerek toplanan ve buket, sepet, çelenk yapımında kullanılan
çiçeklerdir. Kesme çiçekler, dünyada en çok satılan süs bitkileridir. Soğanlı bitkiler; kesme
çiçeklerin bir grubunu oluşturur. Bütün soğanlı ve yumrulu çiçekler kesme çiçekçilikte
kullanılmaz. Bunlardan kesme çiçek olarak en çok kullanılanları, lale, glayöl, zambak,
frezya, nergis, sümbül ve galadır.
Soğanlı bitkiler; gerçekte çok yıllık bitkiler grubunda yer alır. Bu bitkiler bulundukları
ortama uymak için kendilerini koruma altına almışlardır. Bunun için bünyelerinde değişik
oluşumlar meydana getirmişlerdir. Örneğin; kışın zorlu, ağır şartlarının yanı sıra yazın
yakıcı, kuru günlerini de zarar görmeden atlatmak ve yaşamlarının devamı için gerekli olan
besinleri depolamak amacı ile soğan ve yumru adı verilen kök yapıları geliştirmişlerdir.
Her mevsim ve yere uygun bir soğanlı bitki mutlaka vardır.
Ülkemizde kesme çiçekçilikte önemli bir yeri olan soğanlı ve yumrulu kesme çiçekler
yazlık ve güzlük olmak üzere iki dönemde yetiştirilmektedir.
Yazlık grupta yer alan soğanlı ve yumrulu kesme çiçekler; yıldız (dahlia), gala
(callalily), gün güzeli-kaya çiçeği (hemerocallis), glayöl (gladiolus), zambak (lilium), tespih
çiçeği (canna), frezya (freesia) bunlara örnektir.
Güzlük grupta yer alanlarda ise lale (tulip), kardelen (galanthus), müge (convallaria
majalis), safran (crocus sativus), nergis (narcisus), sümbül (hyacinthus), ters lale (fritillaria),
çiğdem (crocus), Arap sümbülü (muskari) sayılabilir.
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ARAŞTIRMA
ÖĞRENME KAZANIMI
3
Resim 1.1:Gala Resim 1.2:Frezya, sümbül ve lale karışımı buket
Geofit latince yer anlamındaki “geo” kelimesi ile bitki anlamındaki “phyta”
kelimesinin birleşimden oluşmuş, gövdesi yer altında gelişim gösteren “yer bitkileri”
sınıfının genel adıdır. Bu bitkiler toprak altında bulunan etli ve şişkin gövdeleri ile
yaşamlarını sürdürürler. Bu şişkin ve etli gövde aslında bitkinin depo organıdır. Bu depo
organı soğan olarak adlandırılır.
Soğan, bitkiyi oluşturmak için gerekli besinleri ve nemi içinde barındıran, bitkiyi
soğuktan ve kuru hava koşullarından koruyan bir barınak gibidir. Soğanın içinde bitki oluşur,
buradan toprak üstüne çıkar, yeşerir, çiçeğini açar, tohumlarını bırakır ve büyüme mevsimi
tamamlandıktan sonra sararır ve solar. Ancak toprak altındaki soğanı yaşamını sürdürmeye
devam eder. Soğanlı bitki toprak altında bir süre uyku dönemine girip dinlendikten sonra bir
dahaki büyüme mevsimine yetişecek şekilde, toprak altından toprak yüzeyine çıkıp gün
ışığına ulaşmak üzere bitkiyi içinde oluşturmaya başlar.
Resim 1.3:Göl soğanı ve kardelen soğanı
Bu gruptaki bitkiler çabuk gelişmeleri ve güzel görünümleri ile park ve bahçelerde
rahatlıkla kullanılabilir. Son yıllarda pek çoğu serada kesme çiçekçilikte kullanılmak üzere
yetiştirilmektedir. Sürgün ve kök gelişimi kontrol altına alınarak istenilen zamanda çiçek
açımı sağlanmaktadır.
4
Soğanlı bitki cinslerinin toprak altı organları farklılık gösterir. Bazısı patates gibi
uzuncadır (rizom), bazısı bildiğimiz yemeklik soğan gibi yuvarlaktır ve etli katmanlardan
veya pullardan oluşmuştur (soğan). Bazısı mantar şapkası gibi yassı ve yuvarlakçadır
(soğanımsı yumru-korm). Geri kalanı ise etli kökler gibidir ve bazen bunlar saçaklara ayrılır
(yumru).
1.2. Çeşitleri ve Özellikleri
1.2.1. Lale (Tulip)
Ana vatanı Kazakistan'dır. Türkiye’nin çoğu yerine özellikle Nevşehir ve bölgesine
doğal olarak yayılmıştır. Lale soğanlarının dikimleri türlerine bağlı olarak Eylül–Kasım
aylarında yapılır. Çiçeklenme zamanı da yine türlere bağlı olarak Şubat–Mayıs aylarıdır.
Binlerce türü olmasına karşılık her yıl yeni varyeteler üretilmektedir.
Resim 1.4: Lale tarlası Resim 1.5: Lale buketi
Lale, Liliaceae (zambakgiller) familyasının Tulipa cinsini oluşturan soğanlı, otsu, çok
yıllık, süs bitkisidir. Çiçek ve taç yaprakları borumsu görünüme sahiptir. Yaprakları çiçek
sapı üzerinde, şerit şeklinde, kenarları ondülelidir. Çiçek sapı 50-60 cm kadar boylanır. Etli
ve yeşil 2–8 yaprağı vardır.
Sapının üstünde tek bir çiçek bulunur. Nadiren de olsa bir sap üzerinde iki üç çiçek
bulunduğu görülür. Çiçekler kokusuz, değişik ve alacalı renklerde olabilir. Çiçek parçaları
altılıdır. Kırmızı, sarı ve ara tonlarda renklere sahiptir. Armut formlu olan soğanlar sert,
kahverengi kabuk ile örtülüdür.
Laleler çiçek açma dönemlerine göre aşağıdaki gibi gruplandırılır:
Erkenci laleler: Ekonomik değerleri yoktur (Duc-van-toll laleleri, basit erkenci
laleler, katmerli laleler).
Orta erkenci laleler: Kesme çiçek için kullanılır (Mendel laleleri, Triumph
laleleri).
5
Geç laleler: (Darwin laleleri, Darwin hibrit laleleri, Breeder laleleri, Lillium
formlu laleler, Cottaqe laleleri, Bizarre laleleri)
Botanik laleleri
1.2.2. Zambak (Lilium)
Lilium L. cinsi dünyada yaklaşık 100 kadar türle temsil edilen, Kuzey yarı kürenin
soğuk ve ılıman bölgelerinde yayılış gösteren, çoğunlukla türleri kültür edilmiş gruptur.
Resim 1.6:Zambak buketi Resim 1.7: Zambak
Zambak (lilium) Avrupa, Asya ve Güney Amerika kökenlidir. Çok yıllık, otsu, soğanlı
büyük, bol çiçekli bitkidir. Yaprakları ince, uzun, uçları sivri, dipten yukarıya doğru küçülen
yapıdadır. Sap 45-50 cm boyundadır ve ucunda çiçekler bulunur. Bir sapta 1-12 arasında
değişen sayıda ve borazan şeklinde çiçeklere sahiptir. Zambak sapının dik olması istenir.
Zambak çiçekleri üçlü çanak yapraklara sahiptir. Bazıları keskin kokuludur. Bol tohum verir.
Dişi organın boyu erkek organlarla aynıdır. Erkek organlar her bir dairede üç tane olacak
şekilde iki daire üzerinde sıralanmıştır.
Zambak soğanında besin depo etmek üzere değişime uğramış 50 civarında pulsu
yaprak bulunur. Bütün pullar dip tablaya bağlıdır. En içteki pul dibinde büyüme noktası
bulunur. Zambak soğanı toprağa dikildiğinde önce aşağıya doğru kök kısmı oluşur. Toprak
üstündeki kısımlar sonra gelişir.
Zambağın çok çeşidi vardır ama ekonomik öneme sahip iki çeşit; mis zambağı ve
nisan zambağı çok yetiştirilir. Mis zambağında çiçeklenme yapraklı dönemde gerçekleşir.
Çiçek sapının uzunluğu 120–150 cm kadardır. Bir sapta 4–12 adet çiçek olabilir. Çiçekler
çiçek sapının uç noktasında açar. Nisan zambağının çiçek sapı 60–90 cm kadardır. Bir sapta
1–5 adet çiçek bulunur.
6
Şekil 1.1:Liliumun yapısı
1.2.3. Glayöl (Gladiolus)
Ülkemizde glayöl doğal olarak yetişen ve üretimi en çok yapılan soğanlı, yumrulu,
rizomlu süs bitkilerinin başında gelir. Türkçede keklik çiğdemi, kuzgunkılıcı, Alata zambağı,
kılıç otu gibi isimlerle de bilinmektedir. Biraz güneş gören yerlerde kolaylıkla yetişir.
Resim 1.8: Glayöl
Glayöllerin bilinen büyük çiçekli melez olanlarından başka yazın devamlı açan küçük
çiçekli doğal bir türü daha vardır. Glayölün bazı türleri Gladiolus communis, Gladiolus
segetum, Gladiolus italicumdur. Glayöl, İridacae familyasındandır. Kılıç gibi yassı ve sivri
yapraklı, güzel çiçekli, çok uzun ömürlü, otsu bitkidir. Yukarı kısmında çiçeklerinin yer
aldığı sapının yüksekliği 1,50 m civarındadır. Çiçekler sapın üstünde öbekler hâlinde bir
yanda dizili huni ya da boru biçimindedir.
7
Soğan üretimi yapan illerimizin başında Kocaeli, İstanbul; kesme çiçek üretiminde
Antalya, İzmir ve Adana gelmektedir. Günümüzde glayöl kesme çiçekçiliğinin öneminin
artmasına bağlı olarak üretim alanları da artmaktadır. Az masrafla kolay üretilmesi, değişik
renkleri, her yıl yer değiştirme kolaylığı, çiçekli kalma süresinin uzunluğu, kesilen çiçeklerin
uzun süre dayanması vb. nedenlerle çiçek piyasasında tercih edilir.
1.2.4. Sümbül (Hyacinthus)
Afrika’nın tropik kesimlerinde ve Akdeniz kıyılarında yabani olarak yetişen 30 kadar
türü bulunur. Çok yıllık, soğanlı, otsu bitkilerdir. 35 cm boylanır. Bahçe sümbüllerinin çoğu
mor çiçekli sümbül türünden elde edilmiştir. Yaprakları etli ve şerit şeklindedir. Sümbül
çiçekleri, ince ve düzgün yaprak demetinin tam ortasında çıkan bir çiçek sapının ucunda
açar. Dik salkımlar oluşturan hoş kokulu ve çansı çiçeklerin renkleri sarı, mavi, mor, kırmızı,
pembe ya da beyazdır. Çiçekler yalınkat ya da katmerlidir. Gayet güzel kokuludur.
Resim 1.9: Sümbül bahçede Resim 1.10: Sümbül saksıda
Sümbüller kendi içinde iki sınıfa ayrılır:
Romaines sümbülleri: Saksıda da yetiştirilebilir. Erken çiçeklenir. Gömüye
ihtiyaç duyar. İyi bakım ve havadar ortam ister.
Hollanda sümbülleri: İlkbaharda çiçek tarlalarında ve saksılarda
yetiştirilir.Kültür çeşitlerinin yetiştirilmesi kolaydır. H.orentalisin kültür
formları kışın seralarda, baharda bahçelerde güzel ve kokulu çiçekleri için
yetiştirilir. Tabii sümbüllerin yetiştirilmesi kolaydır. Dikildiği yerde sürekli
çoğalır. Çiçekleri uçuk pembe, mavi ve beyaz renklerde; yalınkat, ağır ve tatlı
kokuludur. Hollanda sümbüllerinde çiçekler kalın bir sapın çevresinde katmerli
ve çok sayıdadır. Çiçekleri zengin renklere sahiptir. Cinsine göre ağır veya hafif
kokulu olabilir.
1.2.5. Nergis ( Narcissus)
Orta Avrupa ve Akdeniz ülkelerinde yaygın olarak bulunur. Narcissus cinsinden hoş
kokulu çiçekler taşıyan 43 kadar soğanlı bitki türü vardır. Ülkemizde doğal olarak 8 kadar
türü yetişmektedir. Ege Bölgesi’nde özellikle Karaburun yöresinde yoğun olarak yetiştirilir.
Son yıllarda Trakya yöresinde de yetiştiriciliğine başlanmıştır. Çok beğenilen nergislerde
melezleme çalışmaları oldukça fazladır.
8
Resim 1.11:Nergis soğanı
Resim 1.12: Nergis
Mart ayından nisan sonuna kadar olan dönemde çiçeklenen, dayanıklı, soğanlı bir
bitkidir. Uzun ve genellikle dar yapraklıdır. Çiçek taşıyan sapları dipten bir arada çıkar ve
dik yapılıdır. Çok gösterişli çiçekleri az sayıda, şemsiyemsi dizilişli, kokulu veya
kokusuzdur. Çiçek tacı tabak biçiminde, ana rengi sarı olmakla beraber beyaz, portakal rengi
veya iki renkli olanları da vardır. Gerek bahçe park bordürlerinde gruplar hâlinde gerekse
çayır içlerinde kullanılmaya son derece elverişlidir. Nergisler aynı zamanda kesme çiçek
olarak da kullanılabilir. Özellikle kesme çiçeğin pek az olduğu erken ilkbahar aylarında
açtırıldığında daha büyük değer kazanır.
1.2.6. Frezya (Freesia)
Anavatanı Güney Afrika’dır. Avrupa’da karanfilden sonra en çok frezya yetiştirilir.
Ülkemizde az tanınmakla beraber son yıllarda üretimi artmıştır. Soğanlı, yumrulu ve rizomlu
süs bitkileri içinde en çok yetiştirilen bitkidir. İlkbaharda çeşitli renklerle evlerimizi süsleyen
güzel kokulu narin bir bitkidir. Güzel kokusu nedeniyle parfüm endüstrisinde kullanılır.
Korm (soğanımsı gövde) özelliği bakımından glayöle benzer. Frezya çiçekleri gövdenin
sonunda 90 derecelik açıyla yer alan bir başağın üzerindedir. Her başakta 8-10 kandil
bulunur. Kandillerin çapı 5 cm kadardır. Frezya bitkisinin ortalama boyu 50-75 cm'dir.
Kesme çiçekçilikte uzunluk 35-50 cm, saksı çiçekçiliğinde ise 25-35 cm'dir.
Resim 1.13: Frezya Resim 1.14: Frezya soğanı
9
UYGULAMA FAALİYETİ Literatüre uygun olarak soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin özelliklerini
açıklayabileceksiniz.
İşlem Basamakları Öneriler
Soğanlı ve yumrulu bitkileri araştırarak
gruplandırınız. İnceleme ve araştırma yapmalısınız.
Soğanlı ve yumrulu bitkilerin çeşitlerini
listeleyerek özelliklerini araştırınız.
Çiçekçilerden, çiçek seralarından ve
bahçıvanlardan vs. destek alabilirsiniz.
Soğanlı ve yumrulu bitkilerin çeşitlerini
görsellerle destekleyiniz.
İnceleme ve araştırma yapmalısınız.
Çiçekçilerden, çiçek seralarından ve
bahçıvanlardan vs. görseller konusunda
destek alabilirsiniz.
Soğanlı ve yumrulu bitkilerin
özelliklerini anlatan slayt hazırlayınız. Slayt hazırlayabilirsiniz.
Topladığınız bilgileri sınıfa sununuz. Sunumunuzu yapabilirsiniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
10
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. “Kesilerek toplanan ve buket, sepet, çelenk yapımında kullanılan çiçeklerdir.”
Cümlesi aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır?
A) Kesme çiçek
B) Toplama çiçek
C) Biçme çiçek
D) Buket çiçek
2. Hangisi güzlük soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerdendir?
A) Glayöl
B) Zambak
C) Yıldız
D) Lale
3. Aşağıdaki özelliklerden hangisi glayöl çiçeğine ait değildir?
A) Başak oluşumu döneminde ısıya karşı hassastır.
B) Asit karakterde olmayan her türlü toprakta yetişir.
C) Uzun gün bitkisidir.
D) Kaliteli çiçeklerini oransal nemi yüksek, bol ışıklı yerlerde yapar.
4. Aşağıdakilerden hangisi zambak için doğru olamaz?
A) Bir sapta 1-12 arasında değişen sayıda ve borazan şeklinde çiçeklere sahiptir.
B) Yaprakları ince, uzun, uçları sivri, dipten yukarıya doğru küçülen yapıdadır.
C) Zambak soğanında besin depo etmek üzere değişime uğramış 50 civarında pulsu
yaprak bulunur.
D) Kılıç gibi yassı ve sivri yapraklı, güzel çiçekli, çok uzun ömürlü, otsu bitkidir.
5. Çok yıllık, soğanlı, otsu bitkilerdir. 35 cm boylanır. Çiçekleri, ince ve düzgün yaprak
demetinin tam ortasında çıkan bir çiçek sapının ucunda açar. Dik salkımlar oluşturan
hoş kokulu ve çansı çiçeklerin renkleri sarı, mavi, mor, kırmızı, pembe ya da beyazdır.
Bu özellikleri belirtilen bitki aşağıdakilerden hangisidir?
A) Nergis
B) Sümbül
C) Glayöl
D) Gala
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
11
Aşağıdaki cümleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru sözcüğü
yazınız.
1. Nergis ……………………………………. olan dönemde çiçeklenen, dayanıklı,
soğanlı bir bitkidir.
2. Lalenin …………………. olan soğanları sert, kahverengi kabuk ile örtülüdür.
3. Sümbül yaprakları etli ve ……………. şeklindedir.
4. Zambak çiçekleri ……………….yapraklara sahiptir. Bazıları keskin kokuludur.
5. Frezyalar güzel kokusu nedeniyle …………… endüstrisinde kullanılır.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
12
ÖĞRENME FAALİYETİ-2
Üretim kriterine uygun olarak soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin üretimini
yapabileceksiniz.
Bölgenizdeki soğanlı ve yumrulu bitkilerin üretimini yapan işletmeleri araştırıp
geziniz.
Yetiştirilmeleri ile ilgili bilgi edininiz.
Lale, sümbül, nergis soğanı, yıldız yumrusu vb. edininiz.
Edindiğiniz bu çiçek soğan ve yumruları ekerek yetiştiriniz.
2. SOĞANLI VE YUMRULU BİTKİLERİN
YETİŞTİRİCİLİĞİ
Soğanlı bitkiler her yıl yeni soğanlar üretir. Yeni soğanlar ayrılarak çoğaltılır. Mart ve
nisanda çiçeklenen çoğu soğanlı süs bitkileri yaz sıcaklarında tüm yapraklarını kaybeder.
Soğanların ayrılması bundan sonra yapılır. Yaprakları kuruyan soğanlar sökülerek
ayrılmalıdır. Bütün yıl yeşil yapraklı olan soğanlı bitkilerde ise çiçeklenmeden sonra
yavruları her zaman ayırabilirsiniz. Ayırırken ana soğana bağlantı yerlerine dikkat
edilmelidir. Yavrunun gelişimi yeterli değilse bu ayırma yavru soğanın ölmesine sebep
olabilir. Yavru soğanın gelişiminin yeterli olduğunu ise dipte, ana soğana bağlantı yerindeki
kök kaidesinin ana bitkiden ayrılabilecek derecede gelişmiş ve kendi köklerini çıkarmaya
başlamış olması gerekir. Bu hâle gelmiş olan yavru, anaya bağlantı yerinden her ikisine de
zarar verilmeyecek şekilde orta bir nokta bulunarak oradan keskin bir bıçakla kesilir.
Baharda çiçeklenen soğanlar sonbaharda dikilir. (lale, nergis, sümbül vb.) Yazın
çiçeklenen soğanlar baharda dikilir. (glayöl, zambak vb.) Genel olarak sonbaharda dikilip
baharda çiçeklenen, soğuk kış şartlarına dayanabilen soğanlar güçlü soğanlardır. Yazın
çiçeklenen soğanların çoğu ise narin soğanlardır. Baharda, sert kış bittikten sonra dikilmeleri
gerekir. Çünkü soğanlar kış koşullarına dayanamaz. Ancak soğanlı çiçeklerin yetiştirme
ortamlarındaki şartlar düzenlenerek yıl boyu açık ve kapalı alanlarda üretimi yapılabilir.
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ÖĞRENME KAZANIMI
ARAŞTIRMA
13
2.1. Lale Üretimi
Toprak, dikim öncesi iyi bir şekilde hazırlanmalıdır. Toprağın keseksiz ve düz olması
sağlanmalıdır. Diğer önemli bir nokta da lalenin her yıl değişik bir alanda üretime alınması
yani toprak değiştirme gerekliliğidir. Bu özellikle lale ateş hastalığına karşı alınan bir
önlemdir. Literatürlerde lale dikilmiş bir alana tekrar lale dikmek için ortalama 5 yıl geçmesi
gerektiği vurgulanmaktadır. Lale kökleri tuzluluğa hassas olduklarından dikimden önce
toprak yıkanmalıdır.
Resim 2.1: Baharda çiçeklenen laleler
Resim 2.2: Lale dikim aralıkları
Lale bitkisinde tohumla üretim daha çok yeni çeşitler elde etmek için kullanılır.
Üretim genellikle yavru soğanlarla yapılır. Lale bitkisinin yetiştiriciliğini iki bölümde
incelemek gerekir. Bunlar lale soğanı üretimi ve çiçek üretimidir.
Lale soğanı üretimi
Lale soğanları taşsız, geçirgen, kumlu, tınlı, kireçsiz topraklarda üretilmelidir.
Toprağın pH’ı ortalama 7 olmalıdır. Toprak iyi işlenmeli ve üst üste aynı alana dikim
yapılmamalıdır. Soğanların kışı soğuk ve karlı geçen rakımı yüksek yerlerde üretilmesi
tercih edilir. Toprak analizine göre besin eksiklikleri gübreleme ile giderilir.
14
Lale soğanı elde etmek için yapılan üretimde ekim-kasım aylarında, sıra usulü dikim
yapılır. Dikim derinliği toprağın yapısına göre ayarlanır. Ortalama derinlik 8-10 cm
olmalıdır.
Lale soğanlarının bakımı muntazam yapılmalıdır. Soğanları hastalık ve zararlılardan
korumak için ilaçlama yapılmalıdır.
Soğanların sökümü bitki yapraklarının sararıp kahverengileşmesiyle başlar. Soğan kök
uçlarının kuruması ve soğan dış yüzünün kahverengileşmesi de söküm zamanının geldiğini
gösterir. Lale soğanlarının sökümü, çeşitlerin birbirine karışımını engellemek amacıyla
makinelerle ayrı ayrı, özenle yapmalıdır. Sökülen soğanlar sandıklara konulup etiketlenip
depolara sevk edilir.
Resim 2.3: Sökümü yapılmış lale soğanları
Çiçek üretimi
Üretim yavru soğanlarla yapılır. Bu üretim yöntemi 3 yılda tamamlanır. Lalede çiçek
üretimi için kullanılan soğanlar en az 10 cm çevre uzunluğuna sahip olmalıdır. Ancak dikim
için en uygun soğan büyüklüğü 12 cm ve üzeri çevre uzunluğuna sahip olanlardır. Daha
küçük soğanlar, soğan üretim materyali olarak kullanılmaktadır. Ana soğanların dibinde
oluşan yedek soğanlar ertesi yılın çiçekli bitkilerini oluşturur. Daha küçük boyuttaki yavru
soğanlar ise daha sonraki yılın, en küçük soğanlar ise üçüncü yılın ana bitkilerini meydana
getirir.
2.1.1. Yetiştirme Ortamının Hazırlanması
Serada yetiştirilecek lale soğanları 5 derecede soğuklamış olmalıdır. Dikim zamanında
toprak sıcaklığı 10-12 derece, dikim sonrası sıcaklık ise 15-16 derece olmalıdır. Sera
sıcaklığı 18 dereceyi geçmemelidir. Serada havanın nemi %70-80 arasında olmalı ve
havalandırma iyi yapılmalıdır. Hazırlanan tavalara ekim-kasım aylarında sıra usulü dikim
uygulanır. Homojen havalanmayı sağlamak için sıraların hâkim rüzgârların estiği yönde
olması istenir. Lale soğanlarında dikim derinliği büyüklüklerine göre değişiklik göstermekle
birlikte ortalama 10-13 cm olabilir. Dikim derinliği, dikim makinesi ile ayarlanabilir. Sıra
arası mesafe için 75 cm idealdir. Dikim yapılırken büyüklükleri ve renkleri aynı olan
soğanların dikim yapılmasına dikkat edilmelidir. Ağır topraklarda soğanın 6-7 cm derine
dikimi kâfidir. Profesyonel bir yetiştiricilik için mutlaka soğan ilaçlaması yapılmalıdır.
15
Resim 2.4: Serada lale yetiştiriciliği
Açık alanda üretim yapıldığında dikiminden önce toprak iyi hazırlanmalıdır. Toprak
hazırlığı sadece dikilen lalelerin iyi gelişmesi için olmayıp gelecek yaz gelişecek olan yavru
soğanların daha sağlıklı gelişmeleri için de gereklidir. Lale yetiştirilecek bahçe, su tutmayan
yerlerden seçilip derince işlenir ve yabancı otlardan temizlenir. 120 cm genişliğinde ve
istenilen uzunlukta tahtalar hazırlanır. Lale çiçeği soğanları ilkbaharda çiçeklenen güz
soğanları ve yazın çiçeklenen yaz soğanları olarak ikiye ayrılır.
Soğanların dikim zamanı yetiştirilen bölgeye göre değişir. Soğuk iklime sahip yerlerde
eylül ile kasım ayları arasında, ılıman iklime sahip olan yerlerde ekim ile ocak ayları
arasında dikilebilir. Dikim sıklığı çeşide göre değişmekle birlikte 20–25 cm olabilir. 1 m2’
ye
150–200 adet soğan dikilebilir. Dikim derinliği ise 10–15 cm olmalıdır. Dikim, soğanların
sivri ucu yukarı bakacak şekilde açılan çukurlara bırakılarak bastırılmadan yapılmalıdır.
Soğanların üzeri 1,5-3 cm toprak ile örtülmelidir. Kumsal topraklarda daha derin dikim
yapılabilir.
Dikimden hemen sonra can suyu verilir. Soğanlar nemli toprakta daha çabuk kök
oluşturur. Lale soğanı sonbaharda dikildiği için toprakta kaldığı devre yağışlı zamana rastlar.
Bu dönemde soğanların fazla suya ihtiyacı yoktur. Soğanların çiçeklenmeye başlamalarına
kadar olan süre boyunca yağacak olan kış ve ilkbahar yağmurları geri kalan su ihtiyacını
giderecektir. Ancak yetiştiricilik yapılan yer, kışın kuru iklime sahip olan bir bölge ise belirli
aralıklarla sulama yapılması gerekir.
2.2. Zambak Üretimi
Zambak bitkisinin soğanı iki yöntemle çoğaltılır. Bu yöntemler, soğan pul yaprakları
ve çiçek sapları ile çoğaltmadır.
Soğan pul yaprakları ile çoğaltma
Yılın her döneminde çoğaltma yapılabilen bir yöntemdir. Çoğaltmada; sağlıklı, çevre
genişliği 20 cm’den fazla olan soğanlar kullanılır. Soğanlarda üretim için uygun olmayan
dıştaki pullardan birkaç sırası elle koparılır, atılır. Soğanın dış kısmında kalan üretime uygun
yapraklardan birkaç sıra pul yaprak alınır. Birkaç saat dinlendirilip fungusitlerle ilaçlanır.
16
İlaçlanan pul yapraklar köklendirme ortamına (kum, perlit, vermikulit, torf veya
bunların karışımından hazırlanan harçlar) uçları yukarı gelecek şekilde 5-6 cm derinlikte
dikilir. Köklendirme ortamının sıcaklığı 18-21 derece arasında olmalıdır. 3-6 hafta arasında
pullarda köklenme meydana gelir ve yavru soğancık oluşur. Genellikle tek bir soğan
pulundan 1-5 arasında değişen yavru soğancık meydana gelir. Çoğaltma sonunda oluşan
yavru soğancıklar, yeşil yapraklar vermeye başladıktan sonra şaşırtma yapılır. Şaşırtma
işleminde bitkilerin arasında 2-3 cm mesafe kalacak şekilde 5-10 cm derine başka bir yere
dikilir.
Çiçek sapları ile çoğaltma
Çoğaltmada çiçekleri kesilmiş yapraklı çiçek sapları kullanılır. Çiçek sapları ile
köklendirme iki şekilde olur:
Çiçek sapları 30–45 derecelik açılarla doğrudan köklendirme ortamına
dikilir.
Çiçek hasadı yapılmış bitkinin ağustos-eylül arasındaki çiçek sapları,
uygun bir kasaya bir sıra sap bir sıra harç (kum, perlit, vermikülit, toprak,
torf) karışımı şeklinde üst üste sıralanır. Bu işleme katlama denir.
Katlama ortamı nemli tutularak iki ay bekletilir. Katlamadan sonra çiçek
saplarından 10-15 yavru soğancık elde edilir.
Şekil 2.1: Zambak soğanı Resim 2.5: Zambak soğanı
2.2.1. Zambak Bitkisinin Üretim Ortamının Hazırlanması
Seralarda önce genişliği 120 cm, uzunluğu seraya göre değişen dikim yastıkları
hazırlanır. Yastıklar arasında 50-60 cm yollar bırakılır. Dikim aralık, mesafe ve derinlikleri
soğan büyüklüğüne göre ayarlanır. Genellikle soğanlar, nemlendirilmiş yastıklara15-20 cm
sıra arası ve sıra üzeri mesafesiyle 4-6 sıra hâlinde elle dikilir Soğanların yastıklara
dikiminden sonra malçlama ile toprak nemi korunur. Zambaklar 61-183 cm boy yapar. 61
cm boya ulaşan zambaklar gövde bozulmasını azaltmak için 61 cm aralıkla 8 şeklinde ağ
örülerek desteklenir.
17
Saksıda yetiştirildiğinde saksı boyutu soğan iriliğine göre değişir. İri soğanlar için
20x22 cm olan saksılar kullanılabilir. Saksı harcı, bol organik maddeli ve hafif yapılı
olmalıdır. Soğanlar soğuk hava deposundan alınacaksa oda sıcaklığında belli bir süre
bekletildikten sonra saksılara dikilmelidir.
Rüzgârsız ve kışın don olmayan yerlerde açıkta yetiştiricilik yapılabilir. Yazın fazla
ışık alan yerlerde gölgeleme imkânı olmadığı için saplar kısalır. Dikim sıklığı (m²’ye
dikilecek soğan sayısı) zambak gruplarına, soğan iriliğine ve dikim zamanına (yaz, kış) bağlı
olarak değişir. Yaz aylarında, bol ışık alan yerlerde zambak soğanları daha sık dikilir. Düşük
ışık yoğunluğu olan kısa günlerde (kış ayları) soğanlar daha aralıklı dikilir.
Soğanların dikimi, ekim ayında 5-7 tanesi bir grup hâlinde 10-12 cm derinliğinde
ve15-30 cm aralıkla yapılır. Dikilen soğanların üzeri ilk kış bir miktar kuru yaprakla örtülür.
3 yıldan önce yerlerinden alınmaz.
Serpme usulüyle her yıl ilkbaharda gübreleme yapılır. Gövdelerin altında köklenmiş
olan zambak soğanları, kısa boylu çalıların arasına dikilerek en iyi gelişme ortamı sağlanmış
olur.
Çiçeklenme zamanında dikkat edilmesi gereken husus, zamanında desteklenmesi ve
ölü çiçeklerin hemen uzaklaştırılmasıdır; fakat çiçeklerin gövdelerinden kesilmemesi gerekir.
2.3. Glayöl Üretimi
Glayöl bitkisi korm (soğanımsı gövde) ile üretilir. Yetiştiricilerce glayöl soğanı olarak
adlandırılan kormlar, gerçek soğan (bulb) değildir. Glayöl gövdesinin toprak altındaki
kısmında boğum araları kısalmış, besin maddeleri biriktirerek şişmiştir. Üzerinde gözler
vardır. Yaprak tabanları kuruyarak zar gibi bu yapıyı örtmüştür. Toprak altındaki şişmiş bu
yapıya bütün olarak soğanımsı gövde (korm) denir. Toprak altında korm ile etli kalın hortum
olarak iki bölümde incelenebilir.
Resim 2.6: Soğanlı glayöl bitkisi
18
2.3.1. Glayöl Bitkisi İçin Üretim Ortamının Hazırlanması
Ülkemizde glayöl kesme çiçekçiliği açık veya kapalı alanlarda tüm yıl yapılmaktadır.
İyi bir toprak ve sağlıklı soğanla yetiştiriciliğe başlamak başarıyı artırır. Kesme çiçek glayöl
yetiştiriciliğinde kullanılacak kormlar daha önce çiçek üretiminde kullanılmamış olmalıdır.
Bir kormun dip kısmındaki tablanın genişlemesi bu kormdan daha önce çiçek elde
edildiğini gösterir. İstenen zamanda hasat için uygun çeşit seçimi ile dikim zamanı ayarlanır.
Üretimde amaca uygun çeşitlerin seçimi ve soğan büyüklüğü önemlidir. Aynı çeşitte
normalden küçük soğanlar daha irilerine göre 7-10 gün daha geç çiçek açar.
Kaliteli çiçek için orta irilikte soğanlar kullanılır. 4-6 cm’den büyük soğanlar kesme
çiçek elde etmek için kullanılır. Çevresi 4-6 cm’den küçük olan soğanlar ise kesme çiçek için
bir mevsim daha büyütülerek kullanılabilir.
Dikimden önce glayöl soğanlarının dikime hazırlanması gerekir. Özellikle soğukta
depolanmış soğanlar, dikimden önce 10-15 gün ılık ve nemli yerde tutularak kök ve sürgün
vermeye hazır duruma getirilir. Ancak kökler ve sürgünler fazla uzamamalıdır.
Glayöl kışa yarı dayanıklı olduğundan ilkbaharda dikilmektedir. Ancak kış
dikimlerinde kaliteli çiçek elde etmek için ek ışıklandırmaya gerek duyulur. Glayöl en iyi bol
güneş altında gelişeceğinden sera şartları ve dikim mesafeleri buna göre ayarlanmalıdır. 10-
25 derece arası sıcaklıklar, glayölün gelişmesi için en uygun sıcaklıklardır.
Kış aylarında serada yüksek sıcaklık ve az ışıklanma kalitesiz çiçeklere sebep
olmaktadır. Seralarda yapılan yetiştiricilikte genellikle tava sistemi kullanılmaktadır.
Kullanılacak kormların çapları 10-12 cm’nin üzerinde ise 15-20 cm aralıklarla dikilmesi
avantaj sağlar. Eğer saksı bitkisi olarak yetiştirecek olursa ekim-kasım aylarında bir yumru
15 cm’lik saksılara, 7,5 cm derinlikte dikilir. Üzeri örtülür. Mart ayına kadar serada
tutulduktan sonra güneşli, ışıklı ve havadar soğuk serada çiçeklenme başlar.
Dış mekânda yapılacak üretimlerde glayöl kormları dikimden 6 hafta önce işlenmiş ve
hazırlanmış toprağa dikilir. Tarla yetiştiriciliğinde daha küçük ölçüdeki kormlar
kullanılabilir. Dikim aralığı 10-15 cm’dir.
Yaz boyu bahçenin glayölsüz kalmaması için mart ayından itibaren 15 gün aralıklarla
4-5 sefer dikim yapılır. Dikim derinliği iri kormlar için 15-23 cm, orta büyüklükteki kormlar
için13-16 cm’dir. Çok kuru, suyu tutmayan topraklarda kormlar daha derine dikilir, ıslak-
ağır topraklarda ise biraz daha yüzlek dikilir.
Dikim ya balıksırtı veya 1 m genişlikteki tavalara yapılır. Sırtlara yapılacak dikimler
çift sıra ve sıra arası 25-30 cm olur. Sıra üzerinde bitkiler arası mesafe ise 10-15 cm’dir. Her
iki sıra arasına karık yol bırakılır Bir dönüm sahaya yaklaşık 20.000–25.000 korm gerekir.
Dikimden sonra bolca sulanarak kök ve sürgün gelişmesi sağlanır. Sırta dikim suyu fazla
tutmayıp drenaj problemini çözdüğü için ağır topraklar için uygundur. Sulamayla birlikte
yabancı otların çıkışını önlemek için çıkış öncesi glayöle zarar vermeyen yabani ot ilaçları
ile toprak ilaçlanır. Bu yolla ilk çıkan otlar yanar.
19
2.4. Sümbül Üretimi
Tohumla üretme daha çok ıslah çalışmalarında veya buralardan temin edilen yeni
çeşitlerin ilk defa kültüre alınmasında kullanılır. Asıl üretim yavru soğanlarla yapılır. Yavru
soğanlar ana soğanlar gibi eylül ayında dikilerek bir yıl sonra tekrar çıkartılır. Diplerinde
oluşan yeni yavru soğanlar ayrılır. En fazla 3-5 cm aralıklarla tekrar dikilir. Bu soğanların
çiçek açmaları için 2–3 yıl geçmesi gerekir.
Sümbüle erken çiçek açtırmak için gömü işlemi yapılır. Odada yapılan gömü için iri
bir soğan ya da Romaines sümbülü soğanından 3 adedi 12 cm’lik bir saksıya gömülür. Saksı
harcında kullanılan toprağın drenajı iyi olmalıdır. Dikim, yaprak dökümünden önce yapılır.
Burada soğanlar kökleninceye kadar kalır. Bu süre yaklaşık 8 hafta kadar sürer. Daha sonra
kademeli olarak sıcak ve ışıklı bir pencereye taşınır. Başka bir yöntem de ise soğan, bir kâse
içindeki liflerin arasına yerleştirilir, soğuk karanlık bir köşede korunur. Bu koruma
soğanların köklenmesine kadar sürer ve sonra yavaş yavaş ışığa çıkarılır. Sümbül soğanının
tabanı soğanın 1/3 kadar kısmı çapraz olarak 6 eşit parçaya kesilirse kesim yerlerinde zaman
içinde küçük yavrular oluşur ve bu yavrular büyütülür. Burada kesmenin amacı soğan
tablasının ortasındaki çiçek tomurcuğunu tahrip etmektir. Ama bu yöntem sadece sümbülde
kullanılır.
2.4.1. Sümbül Bitkisi İçin Üretim Ortamının Hazırlanması
Serada yetiştirildiğinde toprak sıcaklığı 13 derece olmalıdır. İlerleyen dönemlerde sera
içi sıcaklığı 7 dereceye düşürülmelidir. Dikime hazır sümbül soğanları eylül ayının ortalarına
doğru dikilir. Dikime hazır olmayan sümbül soğanlarında dikim tarihi, çiçeklenme ve
olgunlaşma süresine bağlı olarak ekim ortaları ve ocak başına kadar devam eder. Sera
içerisine dikilecek soğan 12 cm boyutunda olmalı, dikim sonrası soğanların üzeri 1 cm
toprak veya ince kum ile örtülmelidir. Dikim sonrası toprak sıcaklığı 16-19 derece olmalıdır.
Sıcaklığın yükselmesi bitki gelişmesini olumsuz etkileyeceğinden havalandırma
yapılmalıdır. Toprak tahliline göre gübreleme ile besin eksiklikleri giderilir.
Resim 2.7: Sümbül soğanı Resim 2.8: Dış mekânda sümbül yetiştiriciliği
Sağlıklı sümbül soğanları eylül ayından kasım ayına kadar dikilir. Homojen
havalanmayı sağlamak için sıraların hâkim rüzgârların estiği yönde olması gerekir. Geniş
dikim alanlarında önce dikim alanının üzerinden 20 cm kadar toprak tabakası alınır. Toprak
işlenip gevşetildikten sonra üzerine 10 cm kumlu toprak serilir.
20
Tesviye yapıldıktan sonra soğanlar 12-15 cm aralıklarla hafifçe bastırılmak suretiyle
dikilir. Dikim derinliği soğan büyüklüğüne göre değişir. Ortalama 10-13 cm derinliğe dikilen
soğanların üzeri iyi bir toprakla 8-10 cm derinde kalacak şekilde örtülür. Ağır topraklarda 6-
7 cm derinlik yeterlidir.
Dikim derinliği dikim makinesi ile ayarlanır. Dikimde büyüklükleri ve renkleri aynı
olan soğanlar aynı anda dikilir. Bir metrekare alana ortalama 150-250 adet soğan dikilir.
Tekrar üretilmesi soğanların bölünmesi ile yapılır. Yavru soğanlar her ilkbaharda soğanın alt
kısmına yapışık hâlde oluşur. Birkaç yıl soğandan ayrılmadıkları durumlarda bitkinin ve
çiçeklerin veriminde düşüş olur. Profesyonel bir yetiştiricilik için soğanlar funguslara karşı
ilaçlanmalıdır. Don zararından korumak için şiddetli donlarda sümbül yastıklarının üzeri 10-
15 cm yeşil ibreli dallarla örtülür. Bu örtü ilkbaharda tam zamanında kaldırılmalıdır.
Örtünün erken alınması hâlinde güneş yakması tehlikesi vardır.
2.5. Nergis Üretimi
Nergisler tohumla ya da yavru soğanları ayrılarak çok kolay yetiştirilir. Pratikte en çok
uygulanan soğandan ayırma yöntemidir. Nergis soğanı merkezinde her yıl yeni bir büyüme
konisi oluşturarak irileşir ve dip kısımlarından 4-5 yavru meydana getirir. Bu yavrulardan 2-
3 tanesinin gelişimi daha kuvvetlidir. Temmuz-ağustos aylarında toprak üstü aksamı
kuruduktan sonra yapılan söküm sırasında ana soğandan yavru soğanlar ayrılır. Ana
soğandan ayrılan yavru soğanlara "ayırma" veya "kaşık" adı verilir. Hemen dikilebilecek
hâlde olan bu soğanlar irileşip olgunlaşarak "yuvarlak" veya "tek burunlu" denilen hâle gelir.
Ertesi yıl bu soğanlar, soğan yaprakları arasında yeni bir yavru vermeye başlar ve "çift
burunlu" adını alır. Bu şekilde nergis soğanları 1. yıl "ayırma", 2. yıl "tek burunlu" ve 3. yıl
"çift burunlu" olarak sınıflandırılır. Ana ve çift burunlu soğanlar, soğan üretimi için
kullanılırken çiçek üretimi için kullanılan soğanlar, tek veya çift soğanlardır. Tohumla
üretim ancak ıslah çalışmalarında kullanılabilir. Tohumla üretimde bitkinin çiçek açması için
geçen süre en az 4-6 yıldır. Nergiste yumrularını keserek üretim yapma durumu yoktur.
Resim 2.9: Nergis soğanı Resim 2.10: Dış mekanda nergis yetiştiriciliği
21
2.5.1. Nergis Bitkisi İçin Üretim Ortamının Hazırlanması
Nergis, kesme çiçek olarak hem seralarda hem de açık alanda yetiştirilir. Kesme
çiçekçilikte en önemli nokta tüketici taleplerine göre çiçek açma zamanını ayarlamaktır.
Açık alanda uygun olmayan şartlarda, seralarda ortam şartları düzenlenerek yetiştiricilik
yapılır. Üretimde pratikte en çok uygulanan yöntem soğandan ayırmadır. Uygun boylardaki
(tercihen çift burunlu) soğanlardan hastalıklı, zarar görmüş olanlar ayrılıp diğerleri
hastalıklardan korumak için ilaçlanır.
Soğanlar bağıl nemi %75 ve sıcaklığı 13 derece olan yerde muhafaza edilir. Böylece
soğan dikime hazır hâle getirilir. Toprak işlenip düzeltilerek dikime hazırlanır. Toprak tahlili
sonuçlarına göre besin eksiklikleri tamamlanır. Ortam şartları ve dikim yerleri ayarlanır.
Seralara dikime hazır nergis soğanları büyüklüklerinin iki katı derinliğe ve 15 cm aralıklarla
yapılır. Sulama dikkatli yapılmalı, soğanları kurutmadan ve soğanları su içinde bırakmadan
toprak nemli tutulmalıdır. Damla sulama sistemi ile sulama daha iyi sonuç vermektedir.
Nergis yetiştiriciliğinde fazla nemden kaçınılmalı, nem ortalama %60-70 civarında olmalıdır.
Gerektiğinde yapılacak havalandırma ile nem bu sınırlarda tutulmalıdır. Nergis
soğanları ayrıca saksılara da dikilir. Saksılara dikim için mayıs ve ağustos ayları uygundur.
Saksılarda kullanılan harç; torf, kum ve yaprak çürüntüsü ya da iyi yanmış ahır gübresi
karışımından elde edilir. İri soğanlardan üçü, küçük soğanlardan 12 tanesi 10-12 cm’lik
saksılara dikilir. Bahçede bir yere dizilip üzerleri 20 cm kalınlıkta toprak veya kum
tabakasıyla örtülür. Örtü toprağının nem durumu eşit oranda olmalıdır. Kök oluşumundan ve
oluşan sürgünler 3–4 cm ulaşınca örtü toprağı uzaklaştırılarak aydınlık ve soğuk bir seraya
alınır. Erken çiçek açması istenirse sera sıcaklığı daha yüksek olmalıdır.
Nergis soğanları bahçeye ağustos-eylül ayları arasında dikilir. Dikim, sulama yapılan
topraklarda ağustosun 10’u ile 20’si arasında, kuru şartlarda ise yağan ilk sonbahar
yağmurlarından sonra yapılır. Karık usulü yapılan dikimde karıklar arası mesafe 15-20
cm’dir.
Karıklarda soğanlar arası mesafe 10-20 cm olarak soğan büyüklüğü ve toprak
durumuna göre belirlenir. Her 7-8 karıkta bir 40-50 cm'lik yol bırakılır. Soğanların dikim
derinliği soğan çapının 2-3 misli kadar olmalıdır. Ağır topraklarda küçük soğanlar yüzlek,
hafif topraklarda ise iri soğanlar daha derin dikilmelidir.
Dikim, pullukla açılan çizgilere arkadan gelen insanların elleriyle yumruları
bırakmasıyla olur. Nergis soğanlarının kökleri aşağıya gelecek şekilde dikim yapılır. Nergis
soğanı dikim makinesi ile kolay, hızlı, kontrollü, dört sıralı ve sırta dikim yapılır. Böylece
nematodun yayılması önlenir. Bakım işlemleri kolay ve etkin yapılır. Soğanlar uzun yıllar
yerlerinde kalabilir. Dikimden sonra ancak ikinci yıl çiçeklenme görülür.
22
2.6. Frezya Üretimi
Frezya kormları ile çoğaltılır. Korm dikildikten bir süre sonra üzerinde yeni bir korm
gelişmeye başlar. Yeni korm eski kormun üzerinde gelişir. Çiçeklenme döneminde yeni
kormun etrafında kormeller (yavrular) meydana gelir.
Resim 2.11: Frezya soğanları
2.6.1. Frezya Bitkisi İçin Üretim Ortamının Hazırlanması
Frezya düşük sıcaklıkta yetişen bitki olduğu için üretim genellikle kış aylarında
yapılır. Frezya kormları sera yastıklarına veya saksılara dikilebilir. Dikim yastıkların
genişliği 1-1,20 m olarak hazırlanmalıdır. Dikim sıklığı bitki çeşidine, dikim zamanı ve korm
boyuna göre değişiklik gösterir. Yaz ve kış dikimi yapılan kormların yaprak gelişimleri
arasında önemli farklılıklar vardır. İlkbaharda çiçek almak için eylül ayında, sonbaharda
çiçek almak için ilkbaharda dikim yapılmalıdır.
Gevşek ve kumlu topraklarda derin dikim yapılmadır. Hafif topraklarda dikim
derinliği genel olarak kormlar için 5 cm, kormeller için de 3,5 cm kadar olmalıdır. Dikim
mesafesi ise soğan büyüklüklerine göre değişir. Yavru soğanlarda sıra arası mesafe 5 cm
iken büyük soğanlarda mesafe 10-15 cm kadar çıkar. Frezya sera içi sıcaklığının yüksek
olduğu veya serada yeterli ışık bulunmadığı durumlarda saksıda yetiştirilebilir. Bu durumda
kormlar dikimden önce 13-15 derecede üç hafta süreyle depolanır. Sonra saksılara dikilen
kormlar sera içinde sıcaklığı 13-15 derece olan bölümlere yerleştirilir. Burada dört hafta
bekletilir. Sonra sera toprağı steril edilmemişse naylon bir örtü üzerine steril saksı harcı
konup saksılar harç üzerine yerleştirilir.
Resim 2.12: Dış mekanda frezya yetiştiriciliği
23
Dikimden sonra önce yapraklar daha sonra çiçekler oluşur. Gelişim periyodu bitip
çiçeklenme periyodu başladığında yapraklanma durur. Bu dönemde sıcaklık yüksek olursa
yaprak sayısı artar, çiçeklenme gecikir.
Frezya serada yeterli ışık bulunmadığı veya sera içi sıcaklığının yüksek olduğu
durumlarda saksıda yetiştirilebilir. Bu durumda kormlar dikimden önce 13-15 derecede üç
hafta süreyle depolanırlar. Sonra saksılara dikilen kormlar sera içinde sıcaklığı 13-15 derece
olan bölümlere yerleştirilir. Burada dört hafta bekletilir. Saksılar seraya yerleştirilirken sera
toprağı steril edilmemişse naylon bir örtü üzerine steril saksı harcı konulmalıdır. Daha sonra
saksılar buraya yerleştirilmelidir.
24
UYGULAMA FAALİYETİ Üretim kriterine uygun olarak soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin üretimini
aşağıdaki işlem basamaklarını takip ederek yapabileceksiniz.
İşlem Basamakları Öneriler
Yetiştireceğiniz soğanlı ve yumrulu
bitkiyi belirleyiniz.
Sera, çiçekçi veya fidanlıklardan
istediğiniz bitki soğanını seçmelisiniz.
Yetiştirme için uygun ortamı hazırlayınız.
Bahçede veya saksıda yetiştirmelisiniz.
Bitkinize uygun saksı, toprak vs.
hazırlamalısınız.
Dikim aralıklarını oluşturunuz. Bitkiniz için uygun dikim aralıklarının
yerlerini oluşturmalısınız.
Dikimi yapınız. Belirlediğiniz yerlere dikim ayrıntılarına
dikkat ederek gerçekleştirmelisiniz.
Can suyunu veriniz.
Ortamı kontrol ediniz.
Yeterli miktarda su vermelisiniz.
Ortamın sıcaklık ve ışık yeterliliğini
kontrol etmelisiniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
25
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. “Soğanın tabanı soğanın 1/3 kadar kısmı çapraz olarak 6 eşit parçaya kesilirse kesim
yerlerinde zaman içinde küçük yavrular oluşur ve bu yavrular büyütülür. Bu yöntem
sadece.............................kullanılır.
Yukarıdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Lale
B) Frezya
C) Sümbül
D) Glayöl
2. Lale üretimi daha çok aşağıdakilerden hangisi ile yapılır?
A) Yumru ile
B) Soğan ile
C) Rizom ile
D) Stolon ile
3. Çiçek sapları ile çoğaltma hangi çiçeğin üretiminde kullanılır?
A) Nergis
B) Zambak
C) Sümbül
D) Frezya
4. Aşağıdakilerden hangisi nergis için doğru değildir?
A) Üretimde pratikte en çok uygulanan yöntem soğandan ayırma ile yapılır.
B) Seralara dikime hazır bitki soğanları büyüklüklerinin üç katı derinliğe ve 40 cm
aralıklarla yapılır.
C) Soğanlar bağıl nemi %75 ve sıcaklığı 13 derece olan yerde muhafaza edilir.
D) Ana soğandan ayrılan yavru soğanlara "ayırma" veya "kaşık" adı verilir.
5. “Rizomlar, 20–25 cm sıra arası, 20 cm sıra üzeri mesafe ve 8–10 cm dikim derinliği
olacak şekilde toprağa gömülerek dikilmelidir ve üzeri kapatılmalıdır. Çiçeklenme
genellikle şubat ayında olmaktadır.” cümlesi hangi bitkiye aittir?
A) Glayöl
B) Lale
C) Zambak
D) Sümbül
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
26
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. ( ) Bir kormun dip kısmındaki tablanın genişlemesi bu kormdan daha önce çiçek elde
edildiğini gösterir.
2. ( ) Glayöl bitkisi korm (soğanımsı gövde) ile üretilir.
3. ( ) Lale bitkisinin üretimi genellikle tohumla yapılır.
4. ( ) Frezya düşük sıcaklıkta yetişen bitki olduğu için üretim genellikle kış aylarında
yapılır.
5. ( ) Çiçek hasadı yapılmış bitkinin ağustos-eylül arasındaki çiçek sapları, uygun bir
kasaya bir sıra sap bir sıra harç (kum, perlit, vermikülit, toprak, torf) karışımı şeklinde
üst üste sıralanır. Bu işleme yataklama denir.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz
27
ÖĞRENME FAALİYETİ-3
İklim, toprak ve tür özelliğine uygun olarak soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin
bakım işlemlerini yapabileceksiniz.
Lale, zambak, glayöl, sümbül, nergis ve frezyanın bakımıyla ilgili bilgiler
toplayınız.
Çevrenizdeki fidanlıklardan, çiçek seralarından bilgi alınız.
3. SOĞANLI VE YUMRULU BİTKİLERİN BAKIM
İŞLEMLERİ
3.1. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerin Ekolojik İstekleri
Soğanlı ve yumrulu çiçeklerin ekolojik istekleri türlere göre aşağıda açıklanmıştır.
3.1.1. Lale Bitkisinin Ekolojik İstekleri
Organların büyümesi, gelişmesi ve yaşlanması şeklinde karakterize edilen lalenin
yaşam döngüsü, çeşitli doğal çevre koşulları tarafından etkilenmektedir. Bu döngüyü
etkileyen faktörlerin başında; sıcaklık, ışık ve nem gelmektedir. Ekonomik anlamda lale
soğanı ve çiçek yetiştiriciliği ayrı işletmelerde yapılmalıdır. Çünkü her iki materyalin
üretiminde kültürel yöntemler ile toprak ve iklim istekleri bakımından farklılık
bulunmaktadır.
İklim isteği
Sıcaklık
Lalede erken yetiştiricilikte toprak sıcaklığı 16 dereceyi, havanın sıcaklığı da 18
dereceyi geçmemelidir. Geç dikimlerde ise ilk 4-5 gün toprak sıcaklığı 9-10 derece
olmalıdır. Aralık ayı dikimlerinde toprak sıcaklığı 13 derece, hava sıcaklığı ise 15 derece
olmalıdır.
Işık ve rüzgâr
Lale, tam güneş alan ve rüzgârdan korunaklı yerlere dikilmelidir. Bununla birlikte,
Akdeniz ve Ege sahilleri gibi sıcak bölgelerde, aşırı güneş, çiçeklerin çabuk solmasına neden
olduğu için öğleden sonraları az güneş alan yarı gölge kısımlara dikilmeleri daha uygundur.
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
ÖĞRENME KAZANIMI
ARAŞTIRMA
28
Çok güneşli ortamda, çiçeklerin ömrü kısalır; çok gölgede ise çiçek sayısı az olur.
Fazla rüzgârın, hem bitki hem de çiçekler için olumsuz etkisi olduğundan bu yerlere dikim
yapmaktan özellikle kaçınılmalıdır.
Nem ve havalandırma
Serada havanın nemi %70-80 arasında olmalıdır. Yüksek nem ve sıcaklık ile iyi
havalandırılamayan seralarda hastalıklar meydana gelmektedir. Bunun için havalandırma iyi
yapılmalıdır.
Toprak isteği
Lale; tınlı, geçirgen, humusça zengin, su tutma kabiliyeti iyi, verimli toprakları sever;
ama diğer toprak tiplerinde de yetiştirilebilir. Yetiştiği toprak kalınlığı, en az 50 cm
olmalıdır. Çok seçici değildir.
Toprak drenajı iyi yapılmalıdır. Toprak iyice işlenmeli ve kesekli bırakılmamalıdır.
Toprak pH’ı 6,5-7,5 arasında olmalıdır. Lale, ateş hastalığına önlem olarak her yıl değişik bir
alanda üretilmeli veya toprak değiştirme yapılmalıdır. Literatürlerde lale dikilmiş bir alana
tekrar lale dikmek için ortalama 5 yıl geçmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Toprak tahliline
göre gübreleme yapılmalıdır. Genellikle her toprağa ve topraktaki kirece tolerans gösteren
lalenin kökleri, tuzluluğa hassas olduğundan dikimden önce toprak yıkanmalıdır.
3.1.2. Zambak Bitkisinin Ekolojik İstekleri
İklim isteği
Sıcaklık
Gündüz 18-20 derece, gece ise 13-17 derece olmalı, 21 derecenin üzerine
çıkmamalıdır. Geniş sıcaklık dalgalanmaları yaprak yanıklığına sebep olur.
Işık
Hafif güneşli yarı gölgeli yerlerde iyi gelişir. Yazın yüksek ışıkta gövde uzunluğu
azalır. Önlemek için gölgeleme yapılır. Yetersiz ışıklanma da ise çiçekler bozulur ve
dökülür. Gidermek için bitkide sürgün gelişimi başladıktan sonra 10-15 gün ek ışıklandırma
yapılmalıdır. Böylece çiçek kalitesi artar. Ek ışıklandırmada floresan lambalar kullanılır.10
m²’lik alana 380 lux ışık şiddetinde lambalar kullanılır. Işıklar 22.00-02.00 saatleri arasında
yakılır. Ek aydınlatma yapılırken ortam sıcaklığının 21derecenin altında olması gerekir.
Işıklandırma sistemi kurarken 100 watt ampuller 120 cm arayla 60 cm yüksekliğe
yerleştirilir.
Nem
Seradaki fazla nem hastalıkların oluşumuna zemin hazırladığından dikkat edilmelidir.
Havalandırma
Seralarda yetiştirilen zambaklarda havalandırma önemlidir. Ortamın sıcak ve nemin
fazla olması durumunda sera pencereleri açılarak havalandırılma yapılmalıdır.
29
Toprak isteği
Seçici olmamakla birlikte geçirgen, kumlu, tınlı, hafif killi, organik maddece zengin
gübreli topraklardan hoşlanır. Asit torflar, kalkerli arazilerde uygun olur. pH 5,5-7 olmalıdır.
Suya doymuş topraklara dayanamaz. Toprakta drenaj esastır. Doğal drenajın kötü olduğu
yerlerde zambakların toprağını kabartmak ve yaprak çürüntüsü karıştırmak faydalıdır.18
Nisan zambağı kireçli toprakları sever. Toprak yapısı ve özelliği mis zambak
yetiştiriciliğinde çok önemlidir. Kökün bol saçak yapması ve derinlere doğru gelişmesi,
toprak tipi ve toprağın havalanmasına göre değişebilir.
3.1.3. Glayöl Bitkisinin Ekolojik İstekleri
İklim isteği
Sıcaklık
Başak oluşumu gelişiminin ilk dönemindedir. Bu dönemde ısıya karşı hassastır.
Glayölün gelişmesi için en uygun sıcaklıklar 10-25 derece arasıdır. 10 derecenin altında
soğuk zararı görülür. Toprak ve havada yüksek nem varsa 40 dereceye kadar dayanabilir.
Düşük sıcaklıkta başak körelmesi, yüksek sıcaklık ve aşırı gece-gündüz sıcaklık farkında kör
çiçek oluşur. 1-2 derecelik gece ısıları özellikle bitkinin ikinci ve yedinci yaprak arasındaki
dönemde çiçeklenme yüzdesini, her başaktaki çiçek sayısını ve bitkinin boylanmasını
olumsuz yönde etkiler.
Işık
Glayöl uzun gün bitkisi olup fotoperiyodun (ışıklanma süresi) kısalması sap, başak
uzunluklarını ve kandil sayısını azaltır. Kışın bu etki ışık yoğunluğunun azalması ve günlerin
kısalığı şeklinde çift taraflı olmaktadır. Glayölün gelişiminde ışık çok etkili olduğundan sera
yönleri ve dikim mesafeleri bol güneş alacak şekilde ayarlanmalıdır. Özellikle 4-6 yaprak
döneminde toplam ışık enerjisine karşı duyarlıdır. Bu dönemde ilave ışık verilmesi (7 hafta
m²’ye 60 watt ve günde 2 saat) çiçek gelişmesini olumlu etkiler.
Nem
Glayöl kaliteli çiçeklerini oransal nemi yüksek, bol ışıklı yerlerde yapar.
Havalandırma
Yüksek nemde gelişen hastalıkların yayılmasına önlemek için sera
havalandırılmalıdır. Ani havalandırma yaprak uçlarında kurumalara sebep olduğundan
havalandırma kademeli olarak yapılmalıdır. Sıcaklık ve nispi nemin aşırı farklılıklarından
kaçınılmalıdır.
30
Toprak isteği
Glayöl hafif, iyi drene edilmiş, süzek ve derin toprakları sever. Glayöl yetiştiriciliği
bir yıl önceden işlenmiş, iyice gübrelenmiş topraklarda yapılırsa gelişme daha iyi olur.
İşlemesi kolay olduğu için hafif (tınlı) topraklar tercih edilmekle birlikte bazı glayöl türleri
(G.alatus gibi) hafif topraklardan zarar görebilmektedir. pH isteği 6,5-7,4 olup çok kireçli
topraklarda gelişme yavaştır. Kök ve çiçek gelişimi yönünden tuzlu topraklara hassastır.
Kökleri 40-50 cm derine uzandığı için toprak derin işlenmelidir. Kumlu topraklarda yağışlı
dönemlerde sık gübreleme ile yetiştiricilik yapılabilir.
3.1.4. Sümbül Bitkisinin Ekolojik İstekleri
İklim isteği
Sıcaklık
Dikim tarihi toprak sıcaklığına ve çiçek oluşum periyoduna bağlıdır. Dikimden
sonraki ortalama sıcaklık 9 derece olmalıdır. Sıcaklığın 13 dereceyi aşması çiçek oluşumunu
geciktirir, ürünlerin çürümesine neden olur. Erken çiçeklenme için dikim sıcaklığının 7
dereceden yüksek olmaması gerekir. Geç çiçeklenme için ise düşük sıcaklık değerlerine
ihtiyaç vardır. Sıcaklığının ilk 2-3 hafta 13 derece olması zarar vermez. Bu dönemden sonra
sıcaklık 9 dereceye düşürülmelidir. İlkbaharda tavalara dikilerek kışı sert geçen yerlerde
soğuklardan korunur.
Işıklanma
Işıklanma süresi isteğine göre nötr bir bitki olduğundan bu durumdan fazla
etkilenmez. Sera yetiştiriciliğinde sümbülleri erken çiçek açtırmak için ek ışıklandırma
gerekir.
Nem
Çiçekleri neme karşı duyarlıdır. Seralarda sümbül yetiştiriciliğinde fazla nemden
kaçınılmalı, sulama dikkatli yapılmalıdır.
Havalandırma
Sümbül özellikle Ege Bölgesi’nde açık arazide yoğun olarak yetiştirilmektedir.
Yetiştiricilik alanları her mevsim rüzgâr alan yerlerdir. Bitkilerin esen rüzgârlara karşı
dayanıklılığı vardır fakat kapalı alanlarda kısıtlı yapılan yetiştiriciliklerde fazla nemden
sümbül soğanlarının zarar görmemesi için mutlaka havalandırma yapılmalıdır.
Toprak isteği
Sümbüller toprak konusunda çok seçici değildir. Süzek, iyi gübrelenmiş, derin
işlenmiş, yaprak çürüntüsü içeren, tuzluluk derecesi düşük, su tutma kapasitesi yüksek
topraklarda yetişir. Toprak pH değeri 6-7 olmalıdır. Hatta cocos, su veya kum içerisinde de
yetiştirilebilir.
31
3.1.5. Nergis Bitkisinin Ekolojik İstekleri
İklim isteği
Sıcaklık
Yoğun olarak Ege Bölgesi’nde yetiştirilir. Nergisin gelişmesi yıl boyunca devam eder.
Kış aylarında sıcaklık çok düşük olmadığından soğuk zararı görülmez. Çünkü Akdeniz
iklim özellikleri görülen yetişme alanlarında sıcaklık kış aylarında 10-13 derece, yaz
aylarında ise 20-28 derece arasındadır.
Işık
Işık ihtiyacı yönünden nötr gün bitkisidir yani hem kısa hem de uzun gün şartlarında
çiçek açabilir.
Nem
Genel olarak tüm soğanlı bitkiler, soğanlarda oluşabilecek çürüme nedeniyle fazla
nemden hoşlanmaz. Açık alanda yetiştiricilikte bitkiler nem ihtiyacını doğal yoldan yağmur
suları ile karşılar. Yaz döneminde ise bünyelerine depo ettikleri suyu kullanır. Seradaki
yetiştiricilikte ortalama nem %60-70 civarında olmalıdır. Fazla nem engellemek içinde
havalandırma yapılmalıdır.
Havalandırma
Nergis soğanlarının kapalı alanlarda fazla nemden zarar görmemesi için mutlaka
havalandırma yapılmalıdır.
Toprak isteği
Asit karakterde olmayan her türlü toprakta yetişir. Ancak en iyi yarı gölge kumlu-tınlı
ve iyi drene edilmiş topraklarda gelişir. Gevşek yapılı topraklarda gelişim daha iyidir. Çok
killi, taban suyu yüksek, asitli topraklardan pek hoşlanmaz. Toprak üst kısımları nergislerde
daha uzun süre yaşadığı için kuraklığa diğer soğanlı bitkilerden daha dayanıklıdır.
3.1.6. Frezya Bitkisinin Ekolojik İstekleri
İklim isteği
Sıcaklık
Sıcaklık frezya bitkisinin gelişmesi, çiçeklenmesi üzerine en etkili faktördür. Sıcaklık
14–18 derecede iken gelişme çok hızlıdır. 18 derecenin üzerindeki sıcaklıklarda bitki uzar,
fazla yaprak oluşur, çiçeklenme gecikir. Uzun süreli yüksek sıcaklıklarda çiçeklenme
olmayabilir. 9-12 derece gibi düşük sıcaklıklarda ise çiçeklenme gecikip yapraklar ve çiçek
sapı kısa kalır. Bunun yanında frezyanın sıcaklık isteği az olduğundan ısıtma giderleri azdır.
Isıtılmayan seralarda da yetiştirilebilir.
32
Işık
Işık etkisi söz konusu olduğunda gün uzunluğu dikkate alınmalıdır. Gün uzunluğu
frezya bitkisinin gelişiminde sıcaklık kadar etkili değildir. Gün uzunluğunun etkisi çeşitlere
göre değişir. Bazı çeşitlerde etkili iken bazılarında etkili değildir. Uzun günlerde çiçek sayısı
azalırken kısa günlerde ise çiçeklenme hızlanır. Işık yoğunluğu frezya gelişiminde önemlidir.
Az ışık yoğunluğunda çiçek tomurcuğu sayısı azalırken yüksek ışık yoğunluğu, çiçek
tomurcukları ve yan tomurcukların gelişmesini teşvik eder. Düşük ışık yoğunluğu ile birlikte
sıcaklıkta yükselirse bitki gelişimi zayıflar. Yüksek sıcaklık ve ışık yoğunluğu birlikte olursa
çiçek kalitesi düşer.
Nem
Nem dalgalanmalarından kaçınılmalıdır. Seradaki yüksek nemde havalandırma
yapılmalıdır. Aksi takdirde nem, hastalıklara yol açabilir. Sıcaklık nem dalgalanmalarını
etkilediği için frezyalara zarar verebilir. Güneşli havalarda seralarda orantılı nemin
sağlanabilmesi için bitkiler üzerine su püskürtülmeli ve gölgeleme yapılmalıdır.
Havalandırma
Sera içindeki yüksek sıcaklığın ve nemin sebep olduğu hastalıklardan korunmak için
havalandırma yapılmalıdır. Havalandırma bitkinin gelişmesini teşvik eder. Frezyaların yaz
mevsiminde yetiştirilmesinde havalandırma çok önemlidir.
Toprak isteği
Frezya suyu iyi tutan, drenaj yeteneği iyi, humus içeren ve pH’ı 6,5-7 olan kumlu,
tuzsuz ve geçirgen toprakları tercih eder. Frezya nemli toprakları sever. Killi topraklarda da
yetişmektedir. Ancak killi topraklarda yetişen frezyaların boyları kısa, gövdeleri kalın
olduğu için ekonomik değeri azdır.
Frezya topraktaki tuzluluğa karşı hassastır. Tuz sorunu varsa toprak yıkanmalıdır.
Frezyanın dikiminden önce toprak hazırlığı yaparken toprağa kimyasal gübre ve ahır
gübresi katılabilir. Ancak ahır gübresi tuzluluk meydana getirebilir. Bu nedenle ahır gübresi
kullanılırken dikkatli olunmalıdır.
Dikim yapılacak toprak mutlaka kimyasal maddelerle dezenfekte edilmelidir.
Dikimden önce kimyasal maddeden çıkan zehirli gazların uçup gitmesi beklenmelidir. Her
dikimde mutlaka taze toprak kullanılmalıdır. Bir kez frezya üretilen toprak 3 yıl
kullanılmamalıdır.
Frezya kasa veya saksılarda yetiştirilecekse 2 kısım bahçe ya da orman toprağı, 1kısım
yanmış çiftlik gübresi veya torf, 1 kısım dişli dere kumu veya perlit karışımıyla harç
hazırlanmalıdır. Daha sonra harç sterilize edilir.
33
3.2. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerde Sulama
Soğanlı ve yumrulu bitkilerde toprağın kurumaması, devamlı nemli kalması
sağlanmalıdır. Toprak dikimden önce iyice sulanır. Toprağın nemini kaybetmemesi için
malçlama yapılıdır. Sulamaya dikimden sonra da dikkat edilmelidir.
Toprağın çeşidi, yetişme ortamı ve yetiştirilen bitki çeşidine göre su ihtiyacının
belirlenmesinde ve sulama biçiminin seçiminde etkilidir.
Genel olarak değerlendirdiğimizde soğanlı ve yumrulu bitkilerin yetiştirilmesinde
fazla su; köklerin çürümesine, nematodların gelişmesine sebep olur. Bu bitkilerin
sulanmasında en çok yağmurlama ve damlama sulama tercih edilir.
Yağmurlama sistemi toprağı yıkadığı gibi bitkileri serin tutması bakımından da
faydalıdır. Ayrıca yapraktan verilebilen gübreler yağmurlama sulama ile verilebilir. Özellikle
dışarıda yetiştiricilikte yaz aylarında yağmurlama sulamanın faydası çoktur. Yaprak uçları ve
tomurcukların yanmasını engeller.
Sulama suyunda klor oranı %0,04'ten fazla olmamalıdır. Klor bitkinin bodur
kalmasına sebep olur.
Lale, sümbül ve zambak da ideal sulama biçimi damlama sulamayken; nergis, glayöl
ve frezyada daha çok yağmurlama sulama tercih edilir. Genelde hepsi için geçerli olan bir
başka konu ise çiçek sapının oluşumundan itibaren sulamanın gün aşırı yapılması
gerektiğidir. Böylece kaliteli ve dayanıklı sapları olan çiçekler elde edilir.
Bu bitkiler içinde gelişme döneminin başında en fazla su isteyen bitki glayöldür.
Dikimden sonra ve bitki 25-30 cm boylanıncaya kadar toprağı sürekli nemli tutmak için
göllenmeyecek şekilde sulanır. Çiçek sapının oluşmaya başlamasına kadar azaltılan su, çiçek
sapının oluşmaya başlamasıyla (Alt yapraklar el ile kontrol edilerek anlaşılabilir.) yeniden
artırılır. Çiçek sapının oluşumundan sonra su tekrar kontrollü verilmeye başlanır. Böylece
kaliteli, sapları dayanıklı çiçekler elde edilir. Sulama suyunun 40–50 cm kök derinliğine
ulaşması sağlanmalıdır.
Nergis ve sümbülde ağustos-eylül aylarında yapılan sulama dinlenme periyodunu
kırarak çiçeklerin erken açmasını sağlar.
Serada frezya yetiştiriciliğinde ekimden hemen sonra sisleme yöntemiyle her gün
sulama ister. Sulama sürgünler çıkana kadar bu şekilde devam eder. Sürgünler çıktıktan
sonra ise damlama sulama yapılmalıdır. Kışın frezya yetiştiriciliğinde kurşuni küf (botrytis)
hastalığından korunmak için sulamaya dikkat edilmelidir.
34
3.3. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerde Gübreleme
Soğanlı bitkiler, bünyelerinde besin depoladıklarından çiçek soğanları ayrıca bir
gübrelemeye ihtiyaç göstermez. Ancak daha uzun ömürlü ve zengin çiçeklenme için
dikimden 2-3 hafta evvel toprak tahlili sonuçlarına göre gübreleme yapılır. Çiçek soğanları
birkaç yıl toprakta bırakılacaksa sonbaharda yavaş yarayışlı gübre atılmalıdır. Organik gübre
bir önceki ürüne uygulanmalı, dikim öncesi toprağa fazla çiftlik gübresi verilmemelidir.
Toprak tahliline göre gübreleme yapılmalıdır.
Sera toprağının iyileştirilmesi için toprağın 30 cm’lik bölümüne dekar başına 1-5 ton
arasında yanmış çiftlik gübresi karıştırılır. Toprak hazırlanırken temel gübreleme
yapılmalıdır. Kimyasal gübreleme toprak tahliline göre dikimden üç hafta sonra başlar,
hasada kadar devam eder. Bitkide azot eksikliğinde yaprak rengi sarararak yaprak uçları
kurur. Önlemek için azotlu gübre verilmelidir. Azotlu gübre verilmediği zamanlarda ihtiyaca
göre potasyumlu gübreler verilebilir. Temel gübrelemede fosfor verildiği için daha sonra
fosforlu gübre verilmesine gerek yoktur.
Zambak ve frezya bitkileri tuza karşı hassastır. Tuz birikimi kontrol edilerek gerekli
önlemler alınmalıdır. Özellikle ahır gübresi tuz birikimine neden olur. Kullanımı sırasında bu
konu dikkate alınmalıdır.
Glayöl bitkisinde yeni korm ve kormellerin daha iyi gelişmesi için toprak bir yıl
öncesinden iyice gübrelenir ve işlenir. Toprak hazırlığı sırasında toprak analiz sonuçlarına
göre nitrojenli, potasyumlu, fosforlu gübreler ve kalsiyum, magnezyum, demir verilir.
Toprak yapısını düzeltmek için dekara 4-5 ton iyi yanmış çiftlik gübrelemesi yapılır. Çift
sıralı dikimlerde gübreler sıranın kenarlarına verilmelidir. Temel gübreleme yapılmamışsa
kompoze gübreler 3. yaprak çıkışından itibaren verilir (1 m² ye 50-60 g).Temel gübreleme
yapılmışsa azotlu gübre 3. yapraktan itibaren 2-3 defa verilebilir. Azotun nitrat formu
verilmelidir. Amonyumlu gübreler glayölün fusariuma karşı duyarlılığını arttırmaktadır.
Glayöl bitkisinde gübre uygulaması için;
Dikim öncesi dönem,
İkinci ve üçüncü yaprak oluşum öncesi dönem,
Çiçek taslağının yapraklar arasında görülmeye başladığı dönem,
Çiçeklenmeden iki hafta sonra olarak dört dönem tavsiye edilir.
Nergis yetiştiriciliği yapılacak topraklarda yeterli miktarda fosfor ve potasyum
bulunması gerekir. Fazla azot bitki için zararlıdır.
3.4. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerde Yabancı Otlarla Mücadele
Lale ve zambak yetiştiriciliğinde, üretim yerlerinde mevsimlik otlar ve ayrık otları çok
görülmektedir. Yabancı ot temizliği ve çapa yapmak önemlidir. Çapalama, hem toprağın
havalandırılmasını hem de yabancı otlardan temizlenmesini sağlar. Ancak çapalama derin
yapılmamalıdır.
35
Zambak boyu 10 cm’den büyükse çapalama yapılır. Çapalama ile toprak
havalandırılırken yabancı otlardan da temizlenmiş olur. Yalnız çapalama derin
yapılmamalıdır. Soğanların sürmesinden hemen sonra kimyasal mücadele de yapılır.
Yabancı ot mücadelesi için kimyasal ilaçlar dikim öncesi toprağa, dikimden sonra
çıkış öncesi toprak yüzeyine kullanılır. Her ikisi de glayöl için güvenlidir. Glayölün zarar
görmemesi için çıkış sonrası ot mücadelesi glayöl büyüdükten sonra mekanik yolla (elle)
yapılmalıdır.
Nergis dikim öncesinde olduğu gibi ekim ayında, yapraktan etki eden yabancı ot
ilaçlaması yapılmalıdır. Yarı doz oranında kasım ayından sonra ve şubat ayında yabancı ot
ilaçlarının uygulanması ot alma işlemlerini son derece azaltır. Ancak çiçeklenme zamanına
kadar yapılacak çapalama bitkinin gelişmesini güçlendireceğinden haftada bir ya da en az 10
günde bir çapalama ile yabancı otların alınması yararlıdır. Dikimden 3 hafta önce yabancı ot
mücadelesi en uygun zamandır.
Frezya soğanı dikilecek yastıklara dikim öncesinde gaz etkili olmayan herbisitlerle
ilaçlama yapılır. İlaçlama yapıldıktan sonra iyice sulanarak toprağın alt kısımlarına geçmesi
sağlanır. Dikim ilaçlamadan hemen sonra yapılmayıp en az 7-10 gün beklemelidir.
3.5. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerde Hastalık ve Zararlılar
Soğanlı ve yumrulu bitkilerde en çok karşılaşılan hastalıklar şunlardır:
Botrytis cinerea,
Kök yanıklığı,
Rhizoctonia solani,
Sap kırılması,
Rhizoctonia tuliparum ,
Botrytis tulipea,
Fusarium oxysporum (soğan kuru çürüklüğü),
Pythium (kök çürüklüğü),
Hamurumsu çürüklüktür.
Resim 3.1: Hastalıklı lale soğanları
36
Resim 3.2: Lilium serasında bakım işlemleri
Resim 3.4:Açık alanda glayöl yetiştiriciliği
3.6. Soğanlı ve Yumrulu Bitkilerde Destekleme
Kesme çiçek olarak kullanılan soğanlı ve yumru bitkilerde istenen güçlü ve dayanıklı
bir sap sistemi üzerinde eğilmeden duran çiçekler tercih edilir. Desteklemenin amacı bitkinin
düzgün büyümesini sağlamaktır.
Lale, sümbül ve nergiste bu durum yetiştirme sırasında sulama ve gübrelemede bazı
konulara dikkat edilerek kısmen sağlanabilmektedir. Ancak özellikle sera yetiştiriciliğinde
bu bitkiler için sırık yöntemiyle destekleme sağlanmasında fayda vardır.
Glayöl bitkisinde sera yetiştiriciliğindeki yetersiz ışık ve iri korm kullanımından
dolayı bitki boyları daha uzundur. Sapları dik tutup yatmayı önlemek için ağ sistemi
kurulmalı ve sırık yardımıyla destek verilmelidir.
37
Ağ sisteminde bitki boyu uzadıkça teller yukarıya kaldırılmalıdır. Derin dikimlerde
saplar genellikle daha dik duracağından bu sisteme gerek duyulmayabilir. Büyüyen bitkinin
devrilmemesi için rüzgâr almayan bir yer seçilmelidir. Gerekirse ince bir çubukla destek
yapılmalıdır.
Frezyada destekleme sistemi tavaların ya da saksı gruplarının üzerine dikim öncesi
veya dikim sonrası yapılabilir. Destekleme sistemi demir veya ağaçtan yapılır. Destekler
tavaların genişliğinde ve 1 m yüksekliğindedir. Basamak araları 15-20 cm kadardır.
Destekler karşılıklı gelecek şekilde tavaların kenarına yerleştirilip sabitlenir. Destekler
arasına ince teller çekilir. Daha sonrada teller enine pamuk ipliği ile bağlanarak kare şeklinde
bağlantılar oluşur. Bu işlem yapılırken her kareye bir frezya bitkisi gelecek şekilde ayarlama
yapılmalıdır. Yapılan bu ağlar bitki boyuna göre 3-4 kez tekrarlanabilir.
Resim 3.5: Bakımı yapılmış hasat edilmeye hazır sümbüller
Resim 3.6: Açık alanda nergis yetiştiriciliği
38
Resim 3.7: Frezya yetiştiriciliğinde destek sistemi
39
UYGULAMA FAALİYETİ İklim, toprak ve tür özelliğine uygun olarak soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin
bakım işlemlerini aşağıdaki işlem basamaklarını takip ederek yapabileceksiniz.
İşlem Basamakları Öneriler
Yetiştirdiğiniz soğanlı ve yumrulu
bitkilerin sulama, gübreleme ihtiyaçlarını
belirleyiniz.
Bitkinizin bakımı hakkında bilgi
toplamalısınız.
Yetiştirdiğiniz soğanlı ve yumrulu
bitkilerin sulama ve gübrelemesini yapınız.
Sulama ve gübreleme aralıkları
belirlemelisiniz.
Yabancı ot temizliği yapınız. Yabancı ot temizliği yaparken
soğanlara, köklere dikkat etmelisiniz.
Bitkinizin gelişimini her hafta ölçüp not
ediniz. Gelişimi izlemelisiniz.
Bitkinizin gelişimini her hafta
resimleyiniz.
Yaptığınız çalışmaları dosyalayınız.
Resimlerle yaptığınız çalışmayı
dosyalamalısınız.
UYGULAMA FAALİYETİ
40
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. “............................ bitkisi tuza karşı hassastır. Tuz birikimi kontrol edilerek gerekli
önlemler alınmalıdır.” Boşluğa aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Zambak
B) Frezya
C) Sümbül
D) Nergis
2. Frezya yetiştiriciliğinde, sulama ile ilgili bilgilerden hangisi doğrudur?
A) Dikimden hemen sonra sisleme yöntemiyle her gün yapılan sulama sürgünler
çıkana kadar bu şekilde devam eder.
B) Frezyada ideal sulama yöntemi damlama sulamadır.
C) Frezya fazla su isteyen bir bitkidir.
D) Yazın suyu seven frezyalar, kireçli suyu geçirgen topraklarda kış ilkbahar
döneminde sulanmak ve bakım ister.
3. Destekleme sistemi aşağıdakilerden hangisi için gereklidir?
A) Glayöl
B) Lale
C) Nergis
D) Sümbül
4. Aşağıdaki cümlelerden hangisi nergis bitki bakımında yanlış bir cümledir?
A) Dikimden 3 hafta önce yabancı ot mücadelesi en uygun zamandır.
B) Nergis yetiştiriciliği yapılacak topraklarda yeterli miktarda fosfor
ve potasyum bulunması gerekir.
C) Sulama genel olarak yağmurlama sulama sistemi veya hortumla belli
bölgelerin sulanması şeklinde de yapılır.
D) Ağustos ve eylül ayları arasında sulama yapılmaz.
5. Aşağıdakilerden hangisi lalede görülen en önemli hastalıklardan değildir?
A) Botrytis cinerea
B) Kök yanıklığı
C) Mısır delen (pyralide)
D) Sap kırılması
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
41
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. ( )Lalenin sulama suyunda klor oranı %0,4'ten fazla olmamalıdır.
2. ( ) Glayöl fazla su isteyen bir bitkidir.
3. ( ) Nergiste sulama genel olarak yağmurlama sulama sistemi veya hortumla belli
bölgelerin sulanması şeklinde de yapılır.
4. ( ) Zambak yetiştiriciliğinde toprakta azot eksikliğinde yaprak rengi sarararak yaprak
uçları kurur.
5. () Zambak bitkisinin yabanı ot mücadelesinde, zambak boyu 30 cm’den büyükse
çapalama yapılır.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz
42
ÖĞRENME FAALİYETİ-4
Tür özelliğine uygun olarak soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin hasat ve hasat
sonrası işlemleri yapabileceksiniz.
Soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin hasadı diğer kesme çiçeklerinkinden farklı
mıdır? Araştırınız.
Hasat zamanlarını araştırınız.
Tasnif ve depolama koşullarını araştırınız.
4. SOĞANLI VE YUMRULU BİTKİLERDE HASAT VE
HASAT SONRASI İŞLEMLER
Kesme çiçeklerde hasat sonrası dayanım süresini etkileyen faktörler vardır. Bu
faktörler; hasat öncesi, hasat sırası ve hasat sonrası koşullar olmak üzere belirlenir. Hasat
öncesi koşullarda; ışık, sıcaklık, nispi nem, toprak ve mevsim etkili olurken; gübreleme,
sulama, seyreltme, destekleme gibi işlemlerde etkilidir. Bu faktörler tam anlamı ile
uygulandığında hasat sonrası dayanımı arttırabiliriz. Hasat için ise en önemli faktörler
hasadın ne zaman ve nasıl yapılacağıdır. Hasat sabah erken veya akşamüzeri yapılmalıdır.
Hasat normal olarak keskin bir makas ya da bıçak kullanılarak yapılır. Toprakta hastalık
etmenleri olabileceğinden hasat edilen çiçekler toprak üzerine yerleştirilmemelidir. Lilium,
glayöl, lale gibi bitkilerde renk görüldüğü zaman kesilmelidir.
Hasat sonrası kesme çiçekçilikte en önemli işlemlerden birisi de pazar ömrünü
uzatmak amacıyla su çektirmedir. Su çektirme işleminin temel amacı; çiçeklerin
turgoritesinin yeniden kazanmak yani çiçeklerin canlı ve diri kalmasını sağlamaktır. Su
çektirme genellikle 4 derecelik çevre sıcaklığında ılık ve düşük pH’lı suda 6-12 saat süreyle
yapılır. Su çektirme sırasında mantar ve bakteri öldürücü içeren solüsyonlar ve temiz kaplar
kullanılmalıdır.
Su çektirilen çiçekler kutularına yerleştirilerek çiçek borsasına yani mezatlara
gönderilir. Çiçeklerin boylandırılarak demet yapılması ayrı bir özen gerektirir. Birinci kalite
çiçeklerin arasına 1–2 bozuk çiçek dahi konulursa tüm demetin fiyatını düşürür. Demetler iyi
bağlanmazsa dağılır ve fiyatı düşer.
ÖĞRENME FAALİYETİ–4
ÖĞRENME KAZANIMI
ARAŞTIRMA
43
4.1. Lale Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler
Hasat
Lale çiçekleri kapalıyken, lale rengini hafifçe gösterdiğinde çiçeğin soğanın tam
dibinden kırılmasıyla veya soğanıyla birlikte sökülmesiyle yapılır.
Soğanıyla sökülen lalenin soğanı çiçek sapından ayrılarak atılır.
Resim 4.1: Lale hasadı
Tasnif
Serin odaya alınan laleler sap uzunluklarına göre 10’lu demetler hâlinde tasnif edilir.
Su çektirme işlemine tabi tutulur.
Soğanlarda hasat
Soğanlar, lale çiçek açıp yaprakları sarardıktan sonra topraktan sökülür. Sökülme
zamanı temmuz-ağustos aylarıdır. Soğanlar yaralanmadan sökülmelidir. Soğanlar dikim
derinliğinden daha derinde olduğundan dikkat edilmelidir. Söküm için tahtanın başında
çepinle bir ağızlık açılır ve soğanlar dikkatli bir şekilde sökülür. Sökülen lale soğanları tel
kerevetler üzerine yığın olmayacak şekilde yayılır. Bahçenin kuytu, gölgeli yerinde
kurutulduktan sonra iriliklerine göre sınıflandırılır. Dikim mevsimine kadar saklama
odalarında muhafaza edilir.
Pazara hazırlama
Çiçekler 4–6’lık demetler hâline getirilir. Özel kutular içinde pazara gönderilir.
Depolama
Çiçeklerde depolama: Kesilmiş lale çiçekleri 0-2 derece sıcaklığında 45
güne kadar depolanabilir. Lale çiçekleri birkaç gün depolanacaksa,
çiçekler dik olarak 1-7 derece sıcaklıkta tutulur. Çiçekler uzun süreli
depolanacaksa, soğanlarıyla birlikte sökülerek hasat edilir. Bu şekilde
depolanırlar.
44
Soğanlarda depolama: Lale soğanları zamanı geldiğinde sökülmelidir.
Söküm işlemi elle ya da makinelerle yapılabilir. Soğanlar hemen depolara
götürülmelidir. Depolarda altı telli kasalarda kurutulup temizlenmelidir.
Temizleme esnasında soğanların zarar görmemesine dikkat edilmelidir.
Temizleme işlemi yapıldıktan sonra soğanlar büyüklüklerine göre ayrılır.
Kesme çiçek üretiminde kullanılacak soğanlar, kullanım amaçlarına göre
farklı muameleye tabi tutulur.
4.2. Zambak Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler
Hasat
Zambakta hasat, bir sap üzerindeki en alttaki kandil renklenip tümüyle açıldığında
yapılmalıdır. Hasat yapılırken keskin bıçak kullanılmalıdır. Zambak sapı toprak seviyesinin
10-15 cm yukarısından kesilir. Kesilen zambaklar serada bir saatten fazla bekletilmemelidir.
Resim 4.2: Hasada gelmiş zambaklar
Tasnif
Kesilen zambaklar içinde ılık su bulunan kovalarda 5-8 saat su çektirilir. Odanın
sıcaklığı 8-15 derece arasında olmalıdır. Su çektirilen bitkiler kandil sayısına ve sap
uzunluğuna göre tasnif edilir.
Pazara hazırlama
Çiçekler 4-6’lık demetler hâline getirilir. Özel kutular içinde pazara gönderilir.
Depolama
Çiçeklerde depolama: Zambak bitkisine talebin az olduğu dönemlerde
fiyatın düşmemesi için depolama yapılmaktadır. Saksılı zambak çiçekleri
depolanırken bolca sulanır. Sıcaklığı 5-10 derece olan soğuk hava
depolarında saklanır. Odaların karanlık olması gerekir. Bu durumda
bitkiler 10-15 gün bekletilir.
45
Soğanlarda depolama: Zambak soğanlarında koruyucu kabuk yoktur.
Ayrıca soğanlar dinlenme dönemi yaşamazlar. Bu nedenlerden zambak
soğanı kontrollü koşullarda depolanmalıdır. Zambak soğanları uzun süre
depolanacaksa sıcaklık 0 derece olmalıdır. Bu durumda soğanlar en fazla
9 ay depolanabilir. Kısa süreli depolanacaksa sıcaklık 2-10 derece
olmalıdır.
4.3. Glayöl Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler
Hasat
Kesim alt kandillerde renk görünmeye başlayınca yapılmalıdır. Bu işlem için en uygun
zaman sabahın erken saatleri ya da akşamüzeridir. Çiçek elde edilmiş bir kormun ertesi yıl
yeniden çiçeklenme için kullanılması uygun olmadığından hasat sırasında tüm bitki
topraktan çekilerek çıkarılabilir. Ancak kormlar, açıkta üretim için değerlendirilecekse
kormda besin maddelerinin birikmesini sağlamak amacıyla bitki üzerinde 4-6 yaprak kalacak
şekilde keskin bıçakla kesim yapılmalıdır.
Resim 4.3: Açık alanda glayöl yetiştiriciliği
Tasnif
Kesim sonrası, çiçeklerin sapları dik olarak tutmak suretiyle, ılık suya batırılır ve
sonra serin yerde birkaç saat bekletilir. Kesilen çiçekler başak uzunluğuna ve kandil sayısı
dikkate alınarak sınıflandırılır. 10’arlı demetler hâline getirilir.
Depolama
Sınıflandırmadan sonra 10’arlı demetler hâline getirilen çiçekler hemen
pazarlanmayacaksa 4-6 derecede 24 saat, 1-2 derecede 6-7 gün depolanır. Daha uzun süre
saklamak için kontrollü atmosfer ortamı sağlanmalıdır. Pazarlanacak çiçekler kontrplak
kutulara nem emici kâğıtlara sarılmak suretiyle paketlenir. Paketlenen çiçeklerin yatay
durumda taşınmasında, başak uçları yukarı doğru kalkacağından dikey taşımaya dikkat
edilmelidir.
46
4.4. Sümbül Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler
Hasat
Sümbül hasadı çiçek sapı üzerinde bulunan kandillerin açmaya başladığı zaman
yapılır. Çiçek sapı üzerinde birden fazla kandil bulunduğundan alt kısımdaki kandiller
açmaya başladığında hasat yapılır. Hasat, çiçek sapı hemen soğan üzerinden kırılarak yapılır.
Hasadın sabah erken saatlerde yapılması hasadı kolaylaştırılır.
Resim 4.4:Hasadı gelmiş sümbüller
Tasnif
Hasat edilen sümbüller su çekme işlemine tabi tutulur. Daha sonra boylarına göre
sınıflandırılır. Sınıflandırma işleminden sonra 5’li demetler hâlinde bağlanır.
Pazara hazırlama
Sümbüllerin pazara hazırlanması da diğer kesme çiçekler gibidir. Su çektirilen sümbül
demetleri ertesi gün pazara gönderilmek üzere kutulara yerleştirilir. Sümbüllerin pazara
sunulmasında kullanılan kutular 115 cm uzunluğunda, 45 cm genişliğinde ve 25 cm
derinliğindedir.
Depolama
Çiçeklerde depolama: Sümbül çiçekleri kısa süreli saklanacaksa
sümbüllerin serin bir yerde bekletilmeleri yeterli olur. Ancak uzun süre
bekletileceklerse 0-2 derecede bir hafta on gün saklanabilir.
Soğanlarda depolama: Sümbül soğanları zamanı geldiğinde
sökülmelidir. Söküm işlemi elle ya da makinelerle yapılabilir. Soğanlar
hemen depolara götürülmelidir. Depolarda altı telli kasalarda kurutulup
temizlenmelidir. Temizleme esnasında soğanların zarar görmemesine
özellikle dikkat edilmelidir. Temizleme işlemi yapıldıktan sonra soğanlar
büyüklüklerine göre ayrılır. Söküm sonrası soğanlar temizlenmeden bir
hafta süreyle 34 derecede sıcak ortamda bekletilir. Bu esnada %80-100
nem gerekir. Ayrıca sürekli olarak havalandırmada yapılmalıdır.
47
Resim 4.5: Pazara hazır sümbüller
4.5. Nergis Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler
Hasat
Nergis çiçekleri çiçek üzerinde zarımsı kılıf yarıldığı andan itibaren hasat edilmelidir.
Bu şekilde hasat edilen çiçekler daha sonra açabilir ve bu nedenle toplamak için açmasını
beklemek gereksizdir.
Tasnif
Toplanan nergis çiçekleri serin bir yere getirilir. Boylama işlemi yapıldıktan sonra 5’li
veya 10’lu demetler hâlinde bağlanır. Kovaların içerisine yerleştirilerek su çekmeleri
sağlanır.
Pazara hazırlama
Hasat edilen çiçekler üretici tarafından toptan veya perakende pazarlama yapan
satıcılara ulaştırılır. Toptan satış yapıldığında hasadı yapılan çiçekler direkt olarak üreticiler
tarafından satıcılara gönderilir. Nergisler dış pazara gönderilecekse demetler ya tek olarak ya
da birkaçı bir arada parşömen kâğıtlarına veya çok ince plastiklere sarılarak paketlenir. Bu
haldeki demetler karton kutular içine yerleştirilir. Karton kutuların boyutları 100 x 50 x 30
cm olmalıdır. Ülkemizde karton kutu dışında sepet ve sandıklar da kullanılmaktadır.
Depolama
Çiçeklerde depolama: Nergis çiçekleri çok hassas çiçeklerdir. Suda
muhafaza edilirlerse suyunu çok sık değiştirmek gerekir. Aksi hâlde
çiçeklerde çok çabuk solma görülür. Bunun için de çiçeklerin fazla
bekletilmeden pazara sunulması gerekir.
48
Resim 4.6: Nergis tarlası
Soğanlarda depolama: Sıralar hâlinde dikilmiş nergis soğanları bel veya
pullukla toprak ters çevrilerek toprak üzerine çıkarılır. Nergis sineğinin
yumurta koymasına fırsat vermeden toprak silkelenir. Soğanlar en kısa
zamanda gölgeli, havadar, sinek teli ile korunmuş bir yerde kurutulur.
Kurutma işlemi Ege ve Akdeniz Bölgesi’nde 1 - 2 gün diğer bölgelerde
ise 2–3 haftada gerçekleşir. Kurutulmuş soğanların beyaz, aktif pullarına
ulaşmamak şartıyla kabukları kısmen soyulur. Soğanın eski kuru kökleri
koparılarak temizlenir. Hastalık ve zararlılara bulaşmış soğanlar
uzaklaştırılır. Söküm işlemi tercihen iki yıl, bazen de 3 yılda bir yapılır.
Resim 4.7: Nergis tasnifi
4.6. Frezya Bitkisinde Hasat ve Hasat Sonrası İşlemler
Hasat
Frezyada hasat, başak üzerindeki ilk kandilin açmasından hemen önce renk oluşması
tamamlandığında yapılır. Hasat geç yapılırsa çiçekler taşıma esnasında zarar görebilir.
Kesim işlemi orantılı nemin yüksek, sıcaklığın düşük olduğu sabah ve akşam saatlerinde
yapılmalıdır. Kesim yapılırken keskin bıçaklar kullanılır.
49
Tasnif
Hasat edilen çiçekler sap uzunluklarına göre tasnif edilir. Tasnif edilen çiçekler
demetlemeden önce su içerisinde bir kaç saat bekletilmelidir.
Pazara hazırlama
Frezyalar 5’li veya 10’lu demetler hâlinde bağlanır, yağlı kâğıt döşenmiş 40x30x9 cm
ebatlarındaki kartonlara yerleştirilir. Taşıma sırasında demetlerin kaymasını önlemek için
demetler içten kutulara tutturulur.
Depolama
Çiçeklerde depolama: Hasat edilen frezya çiçekleri hemen
pazarlanmayacaksa, su içinde 2-10 derecede 3-5 gün muhafaza edilebilir.
Soğanlarda depolama: Hasat işleminden sonra sulama azaltılır.
Soğanlar topraktan çıkarılmadan önce sulama tamamen kesilir. Yapraklar
kuruduktan sonra soğanlar topraktan sökülür. Sıcaklığı 20-25 derece olan
ve iyi havalandırılan bir yerde tel kasalar içinde kurutulmaya bırakılır.
Kurutma esnasında soğanlar gölgede tutulur. Daha sonra depolama işlemi
yapılır. Dikimden önce erken çiçeklenme için 31 derecede 10 hafta ve
hemen ardından 13 derecede 4 hafta depolama yapılır.
Resim 4.7:Serada hasadı gelmiş frezyalar
50
UYGULAMA FAALİYETİ Tür özelliğine uygun olarak soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin hasat ve hasat
sonrası işlemlerini aşağıdaki işlem basamaklarını takip ederek yapabileceksiniz.
Soğanlı ve yumrulu bitkilerin hasadını yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
Soğanlı ve yumrulu bitkilerin hasadını
yapınız.
Yetiştirdiğinin soğanlı kesme çiçek
hasadını uygun biçimde yapmalısınız.
Yetiştirdiğiniz soğanlı ve yumrulu
bitkilerin sap uzunluklarına göre tasnif
ediniz.
Sera ve çiçek mezadına giderek
tasniflemeyi gözlemleyebilirsiniz.
Hasadını yaptığınız bitkilere su çektiriniz. Hangi bitki hangi oranda suyu ne kadar
sürede çeker, araştırmalısınız.
Çiçeklerin kutulamasını gerçekleştiriniz. Çeşitlerine göre ayrı ayrı kutulama
yapmalısınız.
Uygun depolarda muhafaza ediniz. Depolama koşullarına göre muhafaza
etmelisiniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
51
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. ( ) Lale hasadı; lale çiçekleri kapalıyken, lale rengini hafifçe gösterdiğinde çiçeğin
soğanın tam dibinden kırılmasıyla veya soğanıyla birlikte sökülmesiyle yapılır.
2. ( ) Serin odaya alınan laleler sap uzunluklarına göre 30’lu demetler hâlinde tasnif
edilir.
3. ( ) Lale çiçekleri 4-6’lık demetler hâline getirilir. Özel kutular içinde pazara
gönderilir.
4. ( ) Kesilmiş lale çiçekleri 0-2 derece sıcaklığında 45 güne kadar depolanabilir.
5. ( ) Zambak hasadında sap toprak seviyesinin 10-15 cm yukarısından kesilir.
6. ( )Zambak soğanları uzun süre depolanacaksa sıcaklık 0 derece olmalıdır. Bu
durumda soğanlar en fazla 9 ay depolanabilir.
7. ( ) Glayöllerde kesim üst kandillerde renk görünmeye başladığında yapılmalıdır.
8. ( ) Sümbüllerde çiçek sapı üzerinde birden fazla kandil bulunduğundan alt kısımdaki
kandiller açmaya başladığında hasat yapılır.
9. ( ) Nergis çiçekleri, çiçek üzerinde zarımsı kılıf yarıldığı andan itibaren hasat
edilmelidir.
10. ( ) Frezyada hasat, başak üzerindeki ilk kandilin açmasından hemen sonra renk
oluşması tamamlandığında yapılır.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme” ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
52
MODÜL DEĞERLENDİRME KONTROL LİSTESİ
Bu modül kapsamında soğanlı ve yumrulu kesme çiçekleri yetiştirmek için aşağıda
listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri evet, kazanamadığınız becerileri hayır
kutucuğuna (x) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1. Soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin hangileri olduğunu belirlediniz
mi?
2. Bulunduğunuz bölgede soğanlı ve yumrulu kesme çiçeklerin
hangilerinin yetiştiğini araştırdınız mı?
3. Bu bitkilerin toprak ve iklim koşullarının uygunluğunu araştırdınız
mı?
4. Kârlılık ve yetişme koşullarının uygunluğu açısından uygun olan
soğanlı bitkiyi belirlediniz mi?
5. Yetiştirme ortamı hazırladınız mı?
6. Ortam koşullarını uygun hâle getirdiniz mi?
7. Yetiştireceğiniz bitkinin soğanlarını temin ettiniz mi?
8. Dikim işlemini gerçekleştirdiniz mi?
9. Dikim sonrası sulama yaptınız mı?
10. Gübre verdiniz mi?
11. Düzenli aralıklarla sulamaya devam ettiniz mi?
12. Bitki gelişimini teşvik edecek kimyasalları sulama suyuna ilave
ettiniz mi?
13. Fideler dikim büyüklüğüne kadar takip edip gerekli bakımlarını
gerçekleştirdiniz mi?
14. Yabanı ot, hastalık ve zararlı kontrolü ve mücadelesi yaptınız mı?
15. Bitkiniz çiçeklenmeyi gerçekleştirdi mi?
16. Bitkiniz hasat edilecek boya erişti mi?
17. Hasat işlemini yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.
Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
MODÜL DEĞERLENDİRME
53
CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 D
3 B
4 D
5 B
1 mart ayından nisan sonuna kadar
2 armut formlu
3 şerit
4 üçlü çanak
5 parfüm
ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 B
3 B
4 B( iki katı derinliğe ve 15 m)
5 A
1 Doğru
2 Doğru
3 Yanlış
4 Doğru
5 Yanlış
ÖĞRENME FAALİYETİ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 A
4 D
5 C
1 Yanlış
2 Doğru
3 Doğru
4 Doğru
5 Yanlış
CEVAP ANAHTARLARI
54
ÖĞRENME FAALİYETİ-4’ÜN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Yanlış (Onluk)
3 Doğru
4 Doğru
5 Doğru
6 Doğru
7 Yanlış (Alt Kandillerde)
8 Doğru
9 Doğru
10 Yanlış (Önce)
55
KAYNAKÇA
BAYÇIN Korkut Aslı, Çiçek Yetiştiriciliği, Hasad Yayınları, İstanbul, 2005.
GÜRSAN Kamil, Bazı Kesme Çiçeklerin Yetiştirme Teknikleri, Atatürk Bahçe
Kültürleri Merkezi Araştırma Enstitüsü, Yalova, 2005.
http://www.bitkipark.com(11.02.2016 / saat 15.09)
http://www.plantdergisi.com.tr, Kesme Çiçek “LALE” Ali SALMAN (1Şubat
2016 / saat 13.31).
http://www.serka.gov.tr 01 02 2016 saat 16.48
http://www.susbitkileri.org.tr (11.Şubat.2016 / saat 15.48)
MENGÜÇ Ahmet, Çiçek Yetiştiriciliği, Çanakkale 1985.
REFET ERGİN, Önemli Kesme Çiçeklerin Yetiştiriciliği, Atatürk Bahçe
Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Yalova.
KAYNAKÇA
top related