ang mga pagbabago ng mga morfofonemiko(blacboard theme)

Mga Pagbabagong MorfofonemikoMark Earl John M. Cabatuan

Nagkakaroon ng mg pagbabagu-bago ng anyo ang morfema gawa ng impluwensya ng kaligiran. Tinitukoy

ng kaligiran ang mga katabing fonema na dahilan sa pagbabago ng

anyo ng morfema ay tinatawag na pagbabagong morfofonemiko. May

iba’t-ibang uri ang pagbabagong morfofonemiko.

1) Asimilasyon-

kung naasimila ng isang morfema ang tunog ng isa pang morfema,tinatawag itong asimilasyon.

May dalawang uri ng asimilasyon- ang asimilasyong parsyal o di-ganap, at ang asimilasyong ganap.

Halimbawa ng isang asimilasyong parsyal o di-ganap. Kung ang panlaping pang- ay inuunlapi sa salitang ugat na laro nagiging panlaro ito. Mapapansing naaasimila ng fonemang /l/ ang tunog ng /Ƞ/ kaya ang /Ƞ/ ay naging /n/ na.Di-ganap o parsyal lamang ang pagbabago sa

fonemang panlapi.

 Kung ang panlaping pang- ay ikakabit

naman sa salitang ugat na sukat magiging panukat ito. Ang fonemang /Ƞ/ ay mas mahina sa fonemang /s/ kaya naaasimila nito ang /ŋ/

na tunog at nagiging pan-.Ngunit dahil sa may tinig ang tunog na /n/ at walang tinig ang /s/, nagiging mas malakas ang /n/ at “hinihigop”

nito ang /s/ kaya naging panukat ito.

2.)Pagpapalit ng fonema

Isa itong uri ng pagbabagong morfofonemiko kung saan

a. Ang d ay nagiging r napapagitnaan ng dalawang patinig.

Hal. Ma- + dunong = marunong Lakad + -an = lakaran Dagat +ka- -an = karagatan

Ngunit dapat tandaan na hindi sa lahat ng salita ay nagaganap ito. Naririto

ang ilang halimbawa—madaga (maraming daga); kadugo (kamag-anak);

nakadamit (may suo na damit).

b. Ang o ay nagiging u kapag nilalagyan ng hulapi at kung inuulit ang salitang ugat.

Hinuhulapian Inuulit ang salitang ugattao - tauhan tago - tagu-taguan

damo - damuhan grupo- grupu-grupoDulo - duluhan kulo - kulung-kulo

Bato - batuhin bato - batu-bato

c. Ang an ay nagiging han kung ang salita ay nilalagyan ng hulapi ang

salitang ugat na nagtatapos sa patinig at binibigkas nang malumanay o mabilis.

sara- sarahanpasa- pasahan

takbo- takbuhan

3.)Pagkaltas ng fonema Ito ang pagbabagong morfofonemiko na kapag nilalagyan ng hulapi ang salitang-ugat ay may nawawalang fonema sa loob

g salitang-ugat.

dama + -in = damahin damhinsara + -an = sarahan sarhantakip + -an = takipan takpan

4.)Paglilipat-diin

Ito ang pagbabagong morfofonemiko na nalilipat ang diin ng salita kapag

nilalapian

lúto + -an = lutúansáma + -an = samáhan samahán

5.)MetasisIto ang pagbabagong morfofonemiko na

nagkakaroon ng pagpapalitan ng fonema sa loob ng salita kapag nilalapian.May mga salita ring bukod sa nagkakapalitan ang fonema ay

may nagaganap pa ring pagkakaltas ng fonema.

tanim + -an = taniman tamnanatip - -an = atipan aptanluto + -in = linuto niluto

Hindi alam ng mga tagapagsalita ng isang wika ang lahat ng mga salita sa kanilang wika. Ngunit alam nila ang morfema ng kanilang wika. Pinagsasama nila ang mga morfim upang makabuo ng mga salita. Maraming mga bagong salita ang naidagdag na at maaring idagdag pa sa leksikon o vokabularyo ng wikang Filipino dahil sa prosesong ito. Ilan sa paraan sa pagbubuo ng mga salita ang mga sumusunod.

Pagtatambal. Marami na ting mga salita ang nabuo sa pamamagitanng

pagtatambal ng mga morfema na naging bahagi na ng wikang Filipino dahil

tinanggap ito ng masa. Halimbawa rito ang mga salitang dulawit na pinagtambal na dula at awit; balarila mula sa bala ng dila; bahaghari mula sa bahag at hari, at

marami pang iba.

Akronim. Hango ito mula sa mga inisyal o mga unang pantig ng mga salita. Katulad ng

NSO mula sa National Statistics Office; MSU-IIT para sa Mindanao State University-Iligan

Institute of Technology; PAL para sa Philippine Airlines; DOLE para sa Department of Labor

and Employment; GABRIELA para sa General Assembly Binding Women for Integrity,

Equality, Leadership, and Action; GAD para sa Gender and Development, atbp.

Pagbabawas o clipping. Ang prosesong ito ay ang pagpapaikli ng mga

salita na kadalasang ginagamit sa pasalitang paraan. Ilang halimbawa ay ang fon para sa

telefon; sel para sa selfon; dok para sa doctor; direk para sa director; mads/pads para sa kumare kumpare; tser para sa titser; kabs

para sa kababayan; at iba pa.

Pagdaragdag. Kung may mga salitang binabawasan, mayroon din naming

dinaragdagan. Ang halimbawa rito ay ang salitang boss na ginagawang bossing; sampalin na ginagawang sampalilukin.

Paghahalo o blending. Ang paraang ito ay ang pagbabawas at pagtatambal ng mga salita. Isang

magandang halimbawa ditto ang salitang banyuhay mula sa mga salitang bagong anyo ng buhay; cha-cha mula sa charter change; crispylicious mula sa crispy at delicious; gravylicious mula sa gravy at

delicious.

Mga salita mula sa mga pangalan. Sa pagiging malikhain sa pagbubuo ng mga salita,

may mga pangalan ng produkto o brand na nagiging pandiwa. Ang brand na Xerox na

kinabitan ng panlapi ay nagiging nagseroks, magseseroks, nagpaseroks. Ang brand ng

produkto ay nagiging pangngalan pambalana tulad ng Tycoon, na kapag bumibili ng floorwax, ang tinatanong ay – Mayroon ba kayong takun? Tulad din ito sa brand ng tutpeyst na Colgate.

Dahil pangunahing brand ito kaya ipinapalagay ng iba na ito na mismo ang tutpeyst. Madalas

tuloy na marinig ng mga tindera ang – Mayroon ba kayong kolgeyt na Close-Up?

Leksyon 2: SintaksSintaks ang sistema ng pag-uugnay-

ugnay ng mga salita upang makabuo ng mga parirala at mga pangungusap. Sa pagbubuo

ng mga parirala at mga pangungusap mahalagang malaman ang kategoryang leksikal na kilala bahagi ng pananalita.

Kabilang sa mga kategoryang ito ang mga salitang pangnilalaman na binubuo ng

pangngalan, panghalip, pang-uri at pang-abay at mga salitang pangkayarian na binubuo ng

pangatnig, pang-angkop, pang-ukol, pantukoy at pangawing.