anatomi klinis dan embriologi sistem syaraf.pdf
Post on 22-Nov-2015
116 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
1
ANATOMI KLINIS DAN EMBRIOLOGI SISTEM SYARAF
PENULIS: Dwi Yuda Herdanto (KU-11829) Editor & Layout: Dwi Yuda Herdanto
Penerbit: yudaherdantoproduction
Dapat di-download di www.yudaherdanto.com
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
2
Tentang Penulis.. Alhamdulillah segalapujibagiAllah SWT semoga catatan singkat inibisabermanfaatbagi kemajuan ilmukedokterandan ilmuanatomi, sertadapatmembantukita semua insyaAllahdalamberjihaddi jalanAllahSWTsebagaiseorangdoktermasadepanamin
Nama: Dwi Yuda HerdantoNickname: Yuda Danto NIM: 06/195395/KU/11829 Agama: Islam Jenis Kelamin: Laki-Laki Golongan Darah: B Tempat Tanggal Lahir: Yogyakarta, 27 Januari 1990 Alamat: Jalan Prof. Dr. Soepomo 131 RT 35 RW 09 Warungboto Umbulharjo Yogyakarta Indonesia E-Mail: yuda27011990@yahoo.co.id Website: www.yudaherdanto.com Nomor HP: + 62 8586 8 2727 87 Riwayat Pendidikan:
TK PEMBINA Yogyakarta (1993-1994) TK TUNAS HARAPAN Sub Unit Dharma Wanita Pertamina Pangkalan Susu, Sumatera Utara
(1994-1995) SD 2 Dharma Patra YKPP Pangkalan Susu, Sumatera Utara (1995-1997) SD Dharma Patra 1 YKPP Rantau, Aceh Timur (1997-1998) SD GLAGAH 1 Yogyakarta (1998-2001) SMP N 4 Yogyakarta (2001-2004) SMAN 3 Yogyakarta (2004-2006) Fakultas Kedokteran UGM Pendidikan Dokter 2006 (2006-)
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
3
DAFTAR ISI
Cranium........ 4 Scalp.......... 5 Meninges...... 5
o Spasium meninges..... 8 o Sinus venosus duralis.... 9
Sistem aliran CSF...... 10 Otak........... 12 Cerebrum...... 14 Ganglia basal.... 16 Diencephalon.... 17 Mesencephalon. 18 Pons. 19 Cerebellum 19 Medulla oblongata... 20 Medulla spinalis... 21 Nervus craniales.. 23 Integrated nerve system....... 27
o Sistem sensoris.... 27 o Sistem motoris........ 29 o Sistem limbic........... 31
Embriologi sistem syaraf.. 32 Overview embriologi sistem syaraf........ 37 Gangguan klinis sistem syaraf....... 39
REFERENSI
PUTZ & PABST SOBOTTA ATLAS ANATOMI MANUSIA KEITH L MOORE - CLINICALLY ORIENTED ANATOMY MOORE & PERSAUD THE DEVELOPING HUMAN CLINICALLY ORIENTED
EMBRIOLOGY The International Dyslexia Association (IDA) 2000
http://www.knowledgenetwork.ca/literacy/resources/literature/dysgraphia.pdf Glummarra, Melita J.; Gibson, Stephen J.; Georgiou-Karistianis, Nellie; Bradshaw, John L.
(April 2007), "Central Mechanisms in Phantom Limb Perception: The Past, Present, and Future", Brain Research Reviews 54 (1): 219232
Kaye WH, Frank GK, Bailer UF, Henry SE, Meltzer CC, Price JC, Mathis CA, Wagner A. (2005) Serotonin alterations in anorexia and bulimia nervosa: new insights from imaging studies. Physiol Behav, 85 (1), 73-81.
Leckman JF, Bloch MH, King RA, Scahill L. "Phenomenology of tics and natural history of tic disorders". Adv Neurol. 2006;99:116.
Leckman JF, Vaccarino FM, Kalanithi PS, Rothenberger A. Annotation: Tourette syndrome: a relentless drumbeat--driven by misguided brain oscillations. J Child Psychol Psychiatry 2006;47(6):537-50.
Harris K, Singer HS. Tic Disorders: Neural Circuits, Neurochemistry, and Neuroimmunology. J Child Neurology 2006;21:678-689.
PRACTICAL SESSION OF ANATOMY DEPARTMENT UGM
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
4
CRANIUMCraniumdibagimenjadi2bagian,yaituNEUROCRANIUM&VISCEROCRANIUM,
Neurocranium:strukturtulangyangmenutupibagianotak,meninges,dannervuscranial.Padaorang dewasa, neurocranium disusun oleh 8 tulang, yaitu Os Frontal, Os Ethmoidal, OsSphenoidal & Os Occipital, serta sepasang Os Temporal & Os Parietal. Secara umum,neurocraniumdibagimenjadi:
o Calvariao Bassicranii
Viscerocranium:Strukturtulangyangterdiriatastulangfacial(yangterbentukdarimesenkimarcus pharyngeal embryonic). Pada orang dewasa, viscerocranium dibagimenjadi 15 tulangireguler, yaituOsMandibula,Os Ethmoidale,OsVomer, serta sepasangOsMaxilla, ConchaNasalisInferior,OsZygomatica,Ospalatine,Osnasal,OsLacrimale.
Secaraanatomis,craniumdiorientasikandengansuatubidangyangdikenalsebagaiORBITOMEATALPLANE/FRANKFORTHORIZONTALPLANE,yangterletakpadamargoinfraorbitaldanmargosuperior
dariporusacusticusexternus
FORAMINAPADACRANIUM&ISINYAFOSSACRANIIANTERIOR
Foramencaecum VenaEmissariaNasalisForaminacribiformis(Laminacribiformis) AxonsselolfaktoriusN.Olfactorius(I)Foraminaethmoidalisanterioretposterior N.Ethmoidalis&A.V.Ethmoidalisanteriorposterior
A.Meningeaanterior
FOSSACRANIIMEDIACanalisopticus N.Opticus(II)
A.OphthalmicaFissuraorbitalissuperior BagianLateral,dengansusunandarilateralkemedial:
N.Lacrimalis(V1) V.Ophthalmicasuperior N.Frontalis(V1) N.Trochlearis(IV) A.Meningeamedia,Rr.OrbitalisBagianMedial,dengansusunandarilateralkemedial: N.Abduscens(VI) N.Nasocilliaris(V1) N.Oculomotorius(III)
CanalisCaroticus A.Carotisinterna,ParspetrosaPlexusvenosuscarotisinternus
Foramenrotundum N.Maxillaris(V2)Foramenovale N.Mandibularis(V3)
A.MeningealAsesoriaForamenspinosum N.Mandibularis,Rr.Meningeal
A.V.MeningealmediaForamenlacerum A.Carotisinterna
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
5
SulcusNervipetrosimajoris N.Petrosusmajor(VII)A.Meningealmedia,Rr.Petrosus
FOSSACRANIIPOSTERIORMeatusaccusticusinternus A.V.Labyrinthi
N.Facialis(VII),N.Vestibulocochlearis(VIII)Foramenjugulare Bagiananterior:
N.Glossopharyngeus(IX) SinuspetrosusinferiorBagianposterior: N.Vagus(X),N.Accesorius(XI) V.Jugularinterna(Bulbussuperior) Sinussigmoidea A.Occipital&A.A.MeningealPosterior
Foramenmagnum Medullaoblongata&MeningesN.Accesorius(XI)A.Vertebralis,A.SpinalisanterioretposteriorSinusmarginalis
Canaliscondylaris V.EmissariaCondylarisForamenmastoideum V.EmissariaMastoideus
SCALP
SCALP (kulit kepala) terdiri atas jaringan kulit normal & jaringan subkutan yang melapisineurocranium (anteroposterior) dari linea nuchalis superior hingga margo supraorbital, dan juga(lateral)fasciatemporalishinggaarcuszygomaticus.SCALPtersusunatas5lapisan,yaitu:
Skin(kulit) Connectivetissue(Jaringanikat) Aponeurosis(epicranialaponeurosis),merupakantempatperlekatanototdari:
o M.Occipitofrontaliso M.Temporoparietalis&M.Auricularissuperior
Pentingdalammenjagaluka,agartidakterlalumelebarsaatterjadicederapadaSCALP. Looseareolartissue(Jaringanareolarlonggar) Pericranium(merupakanjaringanikatpadat)
MENINGESAPAITUCRANIALMENINGES?Cranialmeningesadalahpelapisdariotakyangterletakdidalamcranium.Fungsicranialmeninges:
Melindungiotak Menyediakanpenyokongdariarteri,vena&sinusvenosus. SebagaitempatCSF(CerebrospinalFluid).
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
6
PENYUSUNCRANIALMENINGES!Cranialmeningesitusendiridibagimenjadibeberapalapisanjaringanikatmembranosa,yaitu:
Pachymeninx/Duramatero Laminaendosteal/periosteal
Lapisanluardariduramater Melekatpadacalvaria&hanyamelapisihinggabatasforamenmagnum
o Laminameningeal Lapisandalamdariduramater Melapisihinggamedullaspinalis,danmembentukspinalduralsac Akanmembentukpelipatanduramater
LeptomeninxPadamasa embrional, Leptomeninx (arachnoidmater& piamater) berasal dari satu lapisanmesenkimotak.Dimanaselanjutnyaakanmengalamidiferensiasimenjadi:
o Arachnoidmater Merupakanjaringanikatyangavaskular TIDAKmelekatdenganduramater(lapisanmeningeal),namunterfiksasistabil
akibatadanyatekanandariCSF. Memilikiprotrusikedalam lapisanmeningealduramateryangdikenal sebagai
GRANULATIONARACHNOIDEA.o Piamater
Merupakanjaringanikatyangtervaskularisasidenganbaik Melekatpadaotak(hinggakedalamgyrus&sulcuscerebri) Ketika terdapatpembuluhdarah yangmasuk kedalamotak,makapiamater
juga akan melapisi sebagian pembuluh darah itu, lapisan ini dikenal sebagaiPIALCOAT
arachnoidmaterdanpiamaterdipisahkanolehspasiumsubarachnoid/spasiumleptomeningeal
yangmengandungCSFGRANULATIONARACHNOIDEA!Granulationarachnoidea(kumpulanvilliarachnoid),merupakanprotrusidariarachnoidmatermenujulapisanmeningealduramaterpadasinussagittalissuperior(khususnyapadaLacunaevenosuslateralis).
Fungsi granulation arachnoidea adalah sebagai tempat transportasi CSF dari spasium subarachnoidmenujusistemvena.
Pembesaran granulation arachnoidea disebut pacchionian bodies dapat menekan tulang,sehinggamembentukcekungancekunganpadacalvariayangdinamakanfoveolagranulares.
PELIPATANDURAMATER!Lapisanmeningealduramaterakanmengalamipelipatankedalamotak,sehinggadapatmembagiotakdalambeberapakompartemen.Pelipatanitudikenalsebagai:
Falxcerebrio Merupakanpelipatanduramateryangpalingbesaro Falxcerebrimelekatdaricrista frontalis/cristagallihinggaprotuberantiaoccipitalis
interna,danakanberlanjutmenjaditentoriumcerebellio Pelipatan ini masuk ke dalam fissura longitudinalis cerebri, sehingga membagi otak
dalamhemispheredexter&sinister.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
7
Tentoriumcerebellio Merupakanpelipatanlanjutandarifalxcerebrio Melekatpada:
Rostral:ProcessusclinoideusOssphenoidale Rostrolateral:Ostemporalparspetrosa Posterolateral:Osparietal&Osoccipital
o Tentorium cerebelli memisahkan lobus occipitalis dengan cerebellum. Dan membagicavumcranii,menjadi: Kompartemensupratentorial(diisicerebrum) Kompartemeninfratentorial(diisicerebellum)
o Terdapatincisuratentorii,tempatbrainstemberada. Falxcerebelli
o Merupakanpelipatanyangterletakdibawahtentoriumcerebelli(dibagianposteriordarifossacraniiposterior)&falxcerebri
o Melekatpadacristaoccipitalisinternao Falxcerebelliakanmembagicerebellumdalamhemispheredexter&sinister
Diafragmasellaeo Merupakanpelipatanduramateryangpalingkecil,danakanmenjadiatapdari fossa
hipofisialiso Diafragmasellaejugaakanmelapisikelenjarhipofisis.
INERVASIDURAMATER!
Fossacraniianterioro N.Ethmoidale(V1),Rr.Meningealanterioro N.Maxillaris(V2),Rr.Meningealo N.Mandibularis(V3)
Fossacraniimediao N.Maxillaris(V2),Rr.Meningealo N.Mandibularis(V3)
Atapfossacraniiposterioro N.Tentorial(cabangdariN.OphthalmicaV1)
Lantaidarifossacraniaposterioro SerabutsensorisgangliaspinalisC23o SerabutsensorisgangliaspinalisC23,yangdidistribusikanolehN.Vagus(X)o SerabutsensorisgangliaspinalisC23,yangdidistribusikanolehN.Hypoglossus(XII)
Falxcerebri(aspekanterior)N.Ophthalmica(V1),melaluicabang:
o N.Ethmoidale,Rr.Meningealanterioro N.Tentorial
Tentoriumcerebelli/Falxcerebri(aspekposterior)o N.Tentorial(cabangdariN.OphthalmicaV1)
PlexusperiarterialpadaA.Meningealmediao N.Maxillaris(V2),Rr.Meningealo N.Mandibularis(V3)
secaramudah,fossacraniianterior,media&atapfossacraniiposteriordiinervasiolehN.Trigeminus,
Rr.Meningeal
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
8
VASKULARISASIDURAMATER! A.MeningealMedia (cabangA.Maxillaris)masuk kedalam cavum craniamelalui foramen
spinosum.o R.Anterioro R.Posterior
A.Ophthalmica,R.Meningeal CabangdariA.Occipital CabangdariA.Vertebralis V.Meningealmedia
o Meninggalkancavumcraniamelaluiforamenspinosum&foramenovaleo Bermuarapadaplexusvenosuspterygoideus
SPASIUMMENINGEAL
Terdapat3spasiummeningealyangseringdibahas,namunhanya1dari3spasiummeningealyangmerupakanspasiumfisiologis.Apasajaitu?SPASIUMEPIDURAL/EXTRADURAL/DURALCRANIALINTERFACE!
Ruanganyangterletakdiantaraduramater(lapisanperiosteal)dengancalvaria PATOLOGIS! Terjadi ruangan akibat darah (dari robekan pembuluh darah meningeal) yang
masukdiatasduramater(lapisanperiosteal).SPASIUMSUBDURAL/DURALARACHNOIDJUNCTION!
Ruanganyangterletakdiantaraduramater(lapisanmeningeal)denganarachnoidmater PATOLOGIS!Terjadiruanganakibatdarahakibattraumapadakepala
SPASIUMSUBARACHNOID/LEPTOMENINGEAL!
Ruanganyangterletakdiantaraarachnoidmaterdenganpiamater FISIOLOGIS!MerupakanruanganyangterisiCSF,seltrabekula&pembuluhdarah Spasiumsubarachnoidyangterdapatpadaspinalduralsac(caudaldariconusmedullaris),akan
membentukcysternalumbalis(L2S2)selainitu,jugaterdapatspasiumepiduralspinalis,ruanganiniFISIOLOGISterisiolehlemakepidural&
plexusvenosusvertebralisinternaBanyakpernyataanyangmenyatakanbahwaotakmengapungdidalamCSFpadaspasiumsubarachnoid.Namun, otak sebenarnya terfiksasi dengan trabekula arachnoidea yang terletak didalam spasiumsubarachnoid.Namunpadakondisiberdiri,gyrus cerebripadabagianbasalotakakanbersinggungandengan fossacranial.Berkaitandenganimpressiogyrorum.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
9
SINUSVENOSUSDURALIS
Merupakan suatu ruanganberisikandarahvena, terletakdiantara tunicaperiosteal& tunicameningealduramater.Dibagimenjadi:
SinusSagittalisSuperior Terletakpadaaspeksuperiorfalxcerebri
Berjalandaricristagallihinggaprotuberantiaoccipitalisinterna MenerimadarahdariV.Superiorcerebri&Lacunaevenosuslateralis Darahbermuarapadaconfluenssinuum.
SinusSagittalisInferior Terletakpadaaspekinferiorfalxcerebri Akanbermuarapadasinusrectus
SinusRectus MenerimadarahdariV.MagnaCerebri&V.Sagittalisinferior Akanbermuarapadaconfluenssinuum
SinusOccipitalis Melekatpadafalxcerebelli
Memilikihubungandenganplexusvenosusvertebralisinterna Akanbermuarapadaconfluenssinuum
CONFLUENSSINUUM TempatbermuaranyasinusSagittalissuperior,sinusrectus&sinusoccipitalisSinusTransversus Berjalan pada Os Occipital & Sudut posteroinferior Os Parietal, dan
melekatpadatentroriumcerebelli Menerima darah dari confluens sinuum, dimana alirannya tidak sama
antarasinustransversusdexterdengansinister(Sinister>Dexter)
SinusSigmoidea Berjalan kearah anterior pada fossa crania posterior, kemudian akanberjalankearahinferiormelaluiforamenjugularis
Merupakanlanjutandarisinustransversus,dimanaakanbermuarapadaVenaJugularisInterna.
SinusCavernosus Terletakdisisilateralsellaturcica. Menerimadarahdari:
o V.OphthalmicaSuperioretInferioro V.CerebriMediaSuperficialiso SinusSphenoparietalis
Bermuaramenujusinuspetrosussuperioret inferior&plexusvenosuspterygoideus
N.III,IV,VI,V2
SinusIntercavernosus Terletakdiantara2 sinus cavernosus,danbergunauntukmenghubungkankeduasinuscavernosus.
SinusPetrosusSuperior Menerimadarahdarisinuscavernosus,&bermuarapadasinustransversusSinusPetrosusInferior Menerimadarahdarisinuscavernosus,&bermuarapadaV.JugularInternaSinusPetrosusInterna Menghubungkansinuspetrosusinferiorplexusvenosusvertebralisinterna
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
10
VenaEmissariaVenaemissariaadalahpembuluhdarahvenayangmenghubungkansinusvenosusduralisdenganvenadiluarcranium.MacammacamV.Emissariaadalah:
V.EmissariaFrontaliso Berjalanmelaluiforamencaecumo Menghubungkansinussagittalissuperiordenganvenasinusfrontalis&cavumnasi
V.EmissariaParietaliso Berjalanmelaluiforamenparietaleo Menghubungkansinussagittalissuperiordenanvenapadakulitkepala(scalp)
V.EmissariaMastoideao Berjalanmelaluiforamenmastoideao MenghubungkansinussigmoideadenganV.Occipitalis&V.Auricularposterior
V.EmissariaCondylarisPosterioro Berjalanmelaluicanaliscondylariso Menghubungkansinussigmoideadenganplexusvenosussuboccipital
SISTEMALIRANCSFUntukmemahanialiranCSF,makakitaperlumemahami:
Sistemventricularotak,sebagaipenghasilCSF Sistemcysternasubarachnoidea,sebagaitempatCSFmengalir
FUNGSICSF!
Melindungiotak Mencegahberatdariotakmenekanserabutnervuscraniales&pembuluhdarah
MonroKelliedoctrine,menyatakanbahwacavumcraniidiperumpamakansebagaikotakyangpadat,sehinggaperubahanpadakuantitasdarahintracranialhanyaterjadiapabilaterdapatgangguanCSF
SISTEMVENTRICULAROTAK!Sistemventricularotakterdiriatas:
Ventrikuluslateralis(2buah)o Merupakansistemventrikelyangpalingbesaro Ventrikulus lateralis akan berhubungan dengan ventrikulus tertius melalui foramen
interventrikular(Monroe) Ventrikulustertius
o Ventrikulus tertiusakanberhubungandenganventrikulusquartusmelaluiaqueductuscerebri(Sylvius)
Ventrikulusquartuso Tempat penyaluran cairan produksi CSF dari sistem ventrikel menuju spasium sub
arachnoidea melalui appertura mediana (Magendi) & appertura lateralis (Luschka),jugacanaliscentralis.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
11
CYSTERNASUBARACHNOIDEA! Cysternacerebellomedullary
o Cysterna subarachnoidea yangpalingbesar, terletakdiantara cerebellum&medullaoblongata
o Klasifikasi: Cysternacerebellomedullaryposterior/cysternamagna Cysternacerebellomedullarylateral
Cysternapontocerebellar(terletakdidepanpons) Cysternainterpeduncular(terletakpadafossainterpeduncular,diantarapedunculuscerebri) Cysternachiasmatica(terletakdiaspekanteroinferiordarichiasmaopticus) Cysternapericallosa(terletakdisekitarcorpuscallosum) Cysternaquadrigerminal
o Terletakdiantarabagianposteriorcorpuscallosumdanbagiansuperiordaricerebellumo TerdapatbagiandariV.MagnaCerebri
Cysternaambienso Terletakpadaaspeklateraldarimidbrain,danpadasisiposteriorberhubungandengan
cysternaquadrigerminal Cysternalumbalis
o Terletakpadaspinalduralsac(caudaldariconusmedullaris),setinggiL2S2
aliranCSFkebanyakanmenujucysternaquadrigerminal&interpeduncularMEKANISMEALIRANCSF!
1. CSFdiproduksiolehselepitelchoroidPLEXUSCHOROIDEUSpadaventrikuluslateralis,tertius&quartussebesar400500ml/hari
2. CSF mengalir melalui ventrikulus lateralis, melalui foramen interventrikulare dan mencapaiventrikulustertius,danturunmelaluiaqueductuscerebrihinggamencapaiventrikulusquartus.
3. Melalui ventrikulus quartus, CSF akan berpindah menuju spasium subarachnoidea melaluiapperturamediana&apperturalateralis.
4. Didalamspasiumsubarachnoidea,CSFakanmengisisemuacysternasubarachnoidea.5. Pada akhirnya CSF akan diabsorbsi pada granulation arachnoidea menuju sistem vena,
biasanyapadasinussagittalissuperior&lacunalateralnya.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
12
OTAKBAGIANOTAK!Otakterdiriatas3penyusunutama,yaitu:
Cerebrum Cerebellum Brainstem
o Midbraino Ponso Medullaoblongata
VASKULARISASIOTAK!
Walaupunberatotakhanya2,5%dariberatbadanmanusia,namun1/6cardiacoutput&1/5oksigentubuhdigunakanolehotak.Otakmembutuhkanalirandarahsekitar50ml/100gr/menit.Dengan600700mlberasaldari carotis interna, sedangkan100200mlberasaldarivertebrobasiler.Tekananalirandarahnormal adalah 65140mmHg, apabila tekanan darahmenurunmaka aliran darah turun,apabilatekanandarahterlalutinggimenyebabkanalirandarahmeningkat.
Alirandarahdiotakdiaturolehsistemsyarafsimpatisextracerebral (spasiumsubarachnoid)danfaktorCO2&O2,sertatekananintracranial.
A.CarotisInternao MerupakancabangdariA.Carotiscommuniso Masukkedalamcraniummelaluicanaliscaroticuso Membentukcabangparscortical:
A.Cerebrianterior A.Cerebrimedia A.Ophthalmica A.Choroideus anterior (menuju ke plexus choroideus, ganglia basalis &
mesencephalon) A.Communicanposterior
o Membentukcabangparscavernosa Cavernosus Hipofisial Meningeal
A.CerebrianteriorakandihubungkanolehA.Communicansanterior
A.Vertebralis
o MerupakancabangdariA.Subclaviano Memiliki3bagian,yaituparscervicalis,parsatlantic&parsintracranial.o Berjalanpadaforamentransversariumvertebraliso Memvaskularisasicranialmeninges&cerebellumo Membentukcabang:
Pada batas bawah pons, akan terbentukA.Basillaris (vaskularisasi brainstem,cerebellum&cerebrum).Memilikicabang:
- A.Cerebellarissuperior- A.Cerebellarisanteriorinferioretposteriorinferior
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
13
- A.Pontine A.Cerebriposterior A.Spinalisposterior&anterior(memvaskularisasimedullaspinalis)
o Mensuplaimenuju: Cranial pons, Mid pons, Caudal pons (Nukleus N.VI & VII, Tractus
spinothalamicus) Medullaoblongata
Padafossainterpeduncular,terdapatarteriyangmenghubungkanantaraA.CarotisinternadenganA.CerebriposterioryaituA.Communicansposterior(vaskularisasitractusopticus,pedunculuscerebri,
capsulainterna&thalamus)ARTERICEREBRAL!
A.Cerebrianteriorvaskularisasiaspekmedial&superiorhemispherecerebri (kecuali lobusoccipitalis),polusfrontalis.Secaraspesifikmemvaskularisasi:
o Areaseptal(didekatlaminaterminalisbagiandindinganteriorventrikeltertius)o Cortexmotorprimer(kaki&vesicaurinaria)o Corpuscallosum(kecualiparsinferior)
A.Cerebri media vaskularisasi aspek lateral hemisphere cerebri & ganglia basalis, polustemporalis.Memvaskularisasi:
o Memilikicabang: A.Lenticulostriata (melalui substansia perforate, menuju nucleus lentiformis,
nuklescaudatus&capsulainterna) A.Lenticularis(vaskularisasiglobuspallidus) A.Lenticulooptica(vaskularisasithalamus)
o Memilikicabangsuperior(areamotorwajah,lengan,areabroca,somatosensoris)o Memilikicabanginferior(areawernicke,radiatiooptica)
A.Cerebriposteriorvaskularisasiaspekinferiorhemispherecerebri&lobusoccipitalis,Polusoccipitalis.Memvaskularisasi:
o Diencephalono Cortexvisualprimero Spleniumcorpuscallosumo Formationhippocampus
CIRCULLUSARTERIOSUSWILLIS!MerupakanlingkaranA.Cerebriyangtersusunoleh:
A.Communicananterior A.Cerebrianterior A.Carotisinterna A.Communicanposterior A.Cerebriposterior
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
14
VENAOTAK!SemuaaliranvenadiotakakanbermuarapadaVenaJugularInterna,
V.Cerebri superior (bermuara pada sinus sagittalis superior) menerima darah dari otakaspeksuperolateral
V.Cerebri inferior & medial superficial (bermuara pada sinus rectus, transversus, petrosussuperior)menerimadarahdariotakaspekinferior,posteroinferior&profundal
V.MagnaCerebri(bermuarapadasinusrectus)menerimadarahdariotakaspekinterna V.Cerebellaris superior et inferior (bermuara pada sinus transversus & sigmoideus)
menerimadarahdaricerebellum.BLOODBRAINBARRIER
Disusunolehendotelkapilerdengantightjunctiondantidakterdapatsistemtransport. Fungsi:
o Proteksiotako Transportasisubstansikhusus(glukosa)o Enzimenzimmetabolisme(mencegahadanyaradikalbebas)
CEREBRUMBANGUNANPENTINGCEREBRUM!
Fissuralongitudinaliscerebrio Batasyangmembagicerebrumdalam2hemisphereo Dilaluiolehfalxcerebri
Lobuscerebrumo Lobusfrontaliso Lobusparietaliso Lobustemporaliso Lobusoccipitaliso Lobuslimbicuso Lobusinsularis
Sulcuscentralis/FissuraRolandoo Sulcus yangmembagi cerebrum dalam 2 kompartemen, yaitu kompartemen anterior
(lobusfrontalis)&kompartemenposterior(lobusparietalis) Sulcustransversuslateralis/FissuraSylvius
o Sulcusyangmembatasilobustemporaldibawahnya Sulcusparietooccipitalis
o Sulcusyangmembatasilobusoccipitaldenganlobusparietal&temporal.o TerdapatsuatugarisimajineryangdinamakanLineaParietoOccipitalisyangterletak
diantarasulcusparietooccipitalisdenganincisurapreoccipitalis Polusfrontalis Polustemporalis Polusoccipitalis
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
15
LOBUSFRONTALIS Gyrusprecentralis Gyrusfrontalissuperior Gyrusfrontalismedius Gyrusfrontalisinferior
o Parsoperculariso Parstriangulariso Parsorbitalis
Operculumfrontale Gyrusorbitalis Gyrusrectus Sulcusprecentralis Sulcusfrontalissuperior Sulcusfrontalisinferior Sulcusorbitalis Sulcusolfactorius
LOBUSPARIETALIS Gyruspostcentralis Lobulusparietalissuperior Lobulusparietalisinferior Lobulusparacentralis
(padapotonganmedial) Precuneus Gyrussupramarginalis Gyrusangularis Operculumparietale Sulcuspostcentralis Sulcusintraparietalis
LOBUSTEMPORALIS Gyrus temporalis
transversusanterior Gyrustemporalissuperior Gyrustemporalismedius Gyrustemporalisinferior Gyrus occipitotemporalis
(medialisetlateralis) Sulcustemporalissuperior Sulcustemporalisinferior Sulcuscollateralis
LOBUSOCCIPITALIS Cuneus Gyrus lingualis (dibelakang
gyruscinguli) Incisurapreoccipitalis Sulcusoccipitotemporalis Sulcusparietooccipitalis Sulcuscalcarinus Sulcuslunatus
LOBUSINSULAE/CENTRALIS Limeninsulae Gyrusbrevesinsulae Gyruslongusinsulae Sulcuscentralisinsulae Sulcuscircularisinsulae
LOBUSLIMBICUS Gyrus subcallosus / para
terminalis Gyruscinguli Isthmusgyruscinguli Gyrusparahippocampalis Uncus Hippocampus
o Gyrusdentateo Gyrusfasciolaris
Sulcus cinguli (dilalui olehA.Callosomarginalis)
Sulcushippocampalis
IndusiumGriseummerupakanhippocampusrudimenterPEMBAGIANAREASITOARSITEKTONIKCORTEXCEREBRIMENURUTBRODMANN!NAMAAREA LOKASI&(AREABRODMANN) FUNGSIAreasensorikprimer GyrusPostCentralis(3,1,2) Sensoriscutaneus&visceraAreasensorikasosiasi Lobulusparietalissuperior(5,7) Stereognosis,MerababendatanpamelihatAreamotorikprimer GyrusPreCentralis(4) Pusatmotorik (asal tractuscorticospinal&
tractuscorticobulbar)Areamotorikasosiasi Gyrusfrontalissuperior(6) GerakanmotorikyangdipelajariAreavisualprimer Polus Occipitalis / disekitar
sulcuscalcarina(17)Pusat penglihatan (ujung dari RadiatioOpticadariCorpusGeniculatumLaterale)
Areavisualasosiasi Sekunder Tersier Tinggi
Rostraldariarea17(18)Rostraldariarea18(19)Gyrusangularis(39)
Gerakan mengamati bola mata tanpamendefinisikansesuatuyangdilihat
Area lapang pandangmata(OtotMata)
Gyrusfrontalissuperior(8) Gerakan mengamati bola mata secaravolunteer
Areaauditoriusprimer&sekunder
Gyrus temporalis transversusanterior(41,42)
Pusat pendengaran (ujung dari RadiatioAuditivadariCorpusGeniculatumMediale)
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
16
Area auditoriusasosiasi(WERNICKE)
Gyrustemporalissuperior(22)
AreaBahasa(BROCA) Gyrus frontalis inferior parsopercularis (44) & parstriangularis(45)
Pusatdarimekanismeberbicara
Areagustatoria Operculum(43) PusatpengecapanAreaolfaksi Uncus(34) PusatpenciumanAreaasosiasi Gyrus angularis (39), Gyrus
supramarginalis(40)Tempat pemrosesan input dari areaasosiasisensoris
Cortexprefrontalis Gyrus frontalis superior(9,10,11)&Gyrusorbitalis(12)
Pusat perasaan (berkaitan dengan sistemlimbic)
Cortexpsychical Polustemporalis(38) Memori & pengalaman (ingatan bendayang pernah dilihat & musik yang pernahdidengar)
Lobulusparacentral Pusatmenahanbuangairbesardanbuangairkecil
GANGLIABASALISPEMBAGIANGANGLIABASALISSECARAFILOGENETIK!
Neostriatum:NukleusCaudatus&Putamen Paleostriatum:GlobusPallidus Achistriatum:Amygdala&Claustrum
STRUKTURGANGLIABASALIS!
Capsulaextrema(disisiluardariclaustrum) Claustrum Capsulaexterna(diantaraclaustrum&putamen) Nucleuslenticularis
o Putameno Globuspalliduslateraliso Globuspallidusmedialis
Nukleuscaudatuso Caputo Corpuso Cauda
Laminamedularislateralis(diantaraputamen&globuspalliduslateralis) Laminamedularismedialis(diantaraputamen&globuspallidusmedialis) Capsulainterna
o Crusanteriuso Genuo Crusposterius
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
17
DIENCEPHALONDIENCEPHALON!Diencephalonterdiriatas:
Epithalamus Dorsalthalamus Hypothalamus
STRUKTURDIENCEPHALON!
Corpuscallosum(merupakancommisuracerebripalingbesar)o Genu(palingdepan)o Rostrumo Truncuso Splenium(palingbelakang)o Sulcuscorporiscallosi(dilaluiolehA.Pericallosa)
Fornix (Dinding yang membatasi antara ventriculus lateralis & tertius, merupakan serabutasosiasi)
Septumpellucidum(merupakandindingdariventriculuslateralis) Forameninterventriculare(menghubungkanventriculuslateralis&tertius) Plexuschoroideus Commisura anterior (menghubungkan bulbus olfaktorius dan hemisphere cerebri dengan
hemispherekontralateral) Commisurahippocampus(menghubungkandidalamformationhippocampus) Thalamus
o Pulvinarthalamio Metathalamus
Corpusgeniculatumlaterale Corpusgeniculatummediale
o Trigonumhabenulare(disebelahventrikulustertius,didekatgl.pinealis)o Adhesioninterthalamica
NUKLEUSPADATHALAMUS!
NucleusVentroposterolateralmemberikaninputpadabagianbatangtubuh NucleusVentroposteromedialmemberikaninputsensorispadawajah Corpusgeniculatumlateralberperandalampenglihatan Corpusgeniculatummedialberperandalampendengaran Nukleusanteriorkomponensistemlimbic
Hypothalamuso Terdapatsulcushypothalamus
NUKLEUSPADAHYPOTHALAMUS! NucleussupraopticusmenghasilkanADH Nucleusparaventricularismenghasilkanoksitosin Nucleussuprachiasmaticusmengaturritmecircadian
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
18
Epithalamus(Gl.Pinealis)berperanmensekresikanhormonemelatonin Tractusopticus Chiasmaopticum Substantiaperforataanterior(disampingchiasmaopticum) Infundibulumhypophysis Hipophysis Tubercinerum Corpusmamillare Fossainterpeduncularis Substantiaperforataposterior(padafossainterpeduncularis)
MESENCEPHALONMESENCEPHALON/MIDBRAIN!
Bagianpalingrostraldaribrainstem,terletakdiantaraperbatasanfossacraniamedia&fossacraniaposterior
BerhubungandenganNervusCranialesIII&IVSTRUKTURMESENCEPHALON!
Pedunculuscerebrio Cruscerebri(terdapatberkassyarafjarasdescenden)o Tegmentummesencephaly
Tectummesencephaly/corporaquadrigerminalo Colliculussuperior(berperandalamprosespenglihatan)o Brachiumcolliculussuperioro Colliculusinferior(berperandalamprosespendengaran)o Brachiumcolliculusinferior
Substansia Nigra terdapat sel penghasil dopamine, apabila terjadi gangguan makamenyebabkanParkinsonDisease.
o Parsreticulariso Parscompacta
Nukleusruber Formatioreticularis Aqueductusmesencephaly/Aqueductuscerebri
BERKASSYARAFPADACRUSCEREBRI!Semuaberkassyarafyangmelaluicruscerebriadalahjarasdescenden(motorik),yaitu:
Tractuscorticospinal Tractuscorticobulbar Tractuscorticopontin
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
19
PONSPONS!
Bagian diantara midbrain & medulla oblongata, terletak pada tepi anterior fossa craniaposterior
BerhubungandenganNervusCranialesVSTRUKTURPONS!
Sulcusbasillaris(suatualuryangterdapatdisisianteriorpons,yangdilaluiolehA.Basillaris) Brachiumpontis(bagianyangmenghubungkanponscerebellum) Nucleuspontis Foramen caecum (suatu lubang pada sisi anterior, yang terletak diantara pons & medulla
oblongata) FossaRhomboidea(tampakposterior)
o Velummedullaresuperiuso Sulcusmedianuso Sulcuslimitanso Locuscaeruleuso Eminentiamedialiso Colliculusfacialis
Terletakdiatasdaristriaemedullarisventriculusquartus TerdapatnucleusNervusCranialesVI
o Foveasuperioro Areavestibulariso Apperturalateraleventriculusquartus
Terdapat2buahpadakeduasisilateralfossarhomboidea MerupakantempataliranCSFmenujuspasiumsubarachnoidea
o Striaemedullarisventriculusquartus(merupakankumpulanserabutsyaraf)o TrigonumNerviHypoglossi(terdapatnukleusnervuscranialesXII)o TrigonumNerviVagi(terdapatnucleusnervusdorsalisvagi)o Obexo Apperturamedianaventriculusquartus
Terdapat 1 buah dan terletak pada bagian inferior fossa rhomboidea (dekatobex)
MerupakantempataliranCSFmenujuspasiumsubarachnoidea Fastigium
CEREBELLUMCEREBELLUM!Merupakanotakkecil,yangterletakdibelakangpons&medullaoblongata
Terletakpadafossacraniaposteriordibawahtentoriumcerebellar Memiliki2hemisphere,yangdihubungkanolehvermis. Memberikangambaranarborvitaepadapenampakanmedial(potongansagittal).
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
20
PEMBAGIANCEREBELLUMSECARAFILOGENETIK! Archicerebellum/vestibulocerebellar(perkembanganawalcerebellum)
o Memeliharatonusotottruncus,keseimbangan&posturo Komponen:Nukleusfastigii&Lobusflocculonodularis
Paleocerebellum/spinocerebellar(lanjutandariperkembanganarchicerebellum)o Regulasitonusototekstremitasproximal,proprioseptif&ekstroseptifo Komponen:Nukleusinterpositusanterioretposterior&Lobusanterior
Neocerebellum/cerebrocerebellar(perkembanganpalingbarudaricerebellum)o Hanyaterdapatpadamanusiao Koordinasiototekstremitasdistal(ototototkecil),gunamemperhalusgerakano Komponen:Nukleusdentatus&Lobusposterior
STRUKTURCEREBELLUM!
Pedunculuscerebellarissuperior(menyambungkancerebellumdenganmesencephalon) Pedunculuscerebellarismedia/brachiumpontis(menyambungkancerebellumdenganpons) Pedunculuscerebellarisinferior(menyambungkancerebellumdenganmedullaoblongata) LobusCerebellianterior(IV) LobusCerebelliposterior(VIIX) LobusFlocculonodularis(X)
NO VERMISCEREBELLI HEMISPHERIUMCEREBELLII Lingulacerebella
II&III Lobuluscentralis AlalobulicentralisIV&V Culmen LobusquadrangularisanteriorVI Declive LobusquadrangularisposteriorVII Folium&Tubervermis Lobussemilunarissuperioretinferior,LobulusgracilisVIII Pyramisvermis LobulusbiventerIX Uvulavermis TonsillacerebellarisX Nodulus Flocculus(terletakdibawahbrachiumpontis)
Fissuraprima(TerletakdiantaraV&VI) Fissurahorizontalis(Terletakdiantaralobussemilunarissuperior&inferior) Fissurasecunda(TerletakdiantaraVIII&IX) Fissuraflocculonodularis(TerletakdiantaraIX&X)
NUKLEUSCEREBELLI!
Nucleusfastigii Nucleusinterpositusposterior/globosus Nucleusinterpositusanterior/emboliformis Nucleusdentatus(palingterlihat)
MEDULLAOBLONGATAMEDULLAOBLONGATA!
Bagianpalingcaudaldaribrainstem,terletakpadafossacraniaposterior
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
21
BerhubungandengannervuscranialesIX,X,XII Diantaramedullaoblongatadanpons,terdapatnervuscranialesVI,VII,VIII
STRUKTURMEDULLAOBLONGATA!
Tuberculum gracile (terdapat nucleus gracile) & fasciculus gracilis (merupakan axon yangmenujunucleusgracile)
Tuberculum cuneatum (terdapat nucleus cuneatus) & fasciculus cuneatus (merupakan axonyangmenujunucleuscuneatus)
Funniculuslateralismedullaoblongata Oliva
o Terletakdisisilateralmedullaoblongatao Terdapatnucleusolivariusinferior
Anguluspontocerebellaris(merupakandaerahcekungandiatasoliva) Pyramismedullaoblongata
o Terletakdisisianteriormedullaoblongatao Terdapatjarasdescenden(motorik)daritractuscorticospinal
Decussatiopyramidumo Terletakdibawahpyramismedullaoblongatao Membatasimedullaoblongatadenganmedullaspinalis
Sulcusmedianus(terletakdiantarafasciculusgracilisdextersinister) Sulcusintermediusposterior(terletakdiantarafasciculusgracilis&fasciculuscuneatus) Sulcusposterolateralis(terletakdiantarafasciculuscuneatus&funniculuslateralis) Sulcuspostolivarius(terletakdibagianposteriordarioliva) Sulcuspreolivarius(terletakdibagiananteriordarioliva)
FUNGSITUBERCULUMGRACILE&CUNEATUS!
Berperandalampenyaluranimpulsproprioseptiksadar Apabilaterjadigangguan,menyebabkanataxiasensoris
MEDULLASPINALIS
Medullaspinalisberawaldari foramenmagnumhinggavertebrasetinggiL12,dandilanjutkanhinggaconusmedullaris&fillumterminale.Dimanaterdapat2buahpembesaran,yaitu:
Pembesarancervical(padaMSsegmenC4T1) Pembesaranlumbosacral(padaMSsegmenT11S1)
dimanapadapembesarancervicalakankeluarplexusbrachialisgunamenginervasiekstremitasatas,
sedangkanpadapembesaranlumbosacralakanmenginervasiekstremitasbawahSTRUKTURMEDULLASPINALIS!
SubstansiaGriseao Cornuanterior(columnaanterior)o Cornuposterior(columnaposterior)
Apex Caput
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
22
Cervix Basis
o Cornulaterale(columnaintermedia) HanyaterdapatpadaSegmenC8hinggaL2(thoracolumbar)
o Canaliscentraliso Substansiagelatinosacentralis
SubstansiaAlbao Funniculusanterioro Funniculuslateraliso Funniculusposterior
Fasciculusgracilis Fasciculuscuneatus(menerimaserabutsensorismulaisetinggiT6) Fasciculus interfascicularis (SCHULTZ) terletak pada perbatasan medial
fasciculusgracilis&fasciculuscuneatus(MSCervical) Fasciculus septomarginalis (FLECHSIG) Terletak pada perbatasan medial
antarafasciculusgracilisdexter&sinister(MSThoracalis) TrigonumPHILIPPEGOMBAULTTerletakpadaperbatasanfasciculusgracilis
dexter&sinister,tepatpadasulcusmedianusposterior(MSLumbalis&Sacralis) CommisuraAlba Fissuramedianaanterior Sulcusanterolateralis&posterolateralis Sulcusintermediusposterior Sulcusmedianusposterior
SERABUTJALURAFFERENTPADASUBSTANSIAALBAMEDULLASPINALIS!
Funniculusanterioro Tractusspinothalamicusanterioro Tractusspinoolivaris
Funniculuslateraliso Tractusspinothalamicuslateraleo Tractuscerebellarisposterior(berkasFLECHSIG)o Tractuscerebellarisanterior(berkasGOWERS)
Funniculusposterioro Fasciculusgracilis(terdapatberkasGOLLS)o Fasciculuscuneatus(terdapatberkasBURDAUCH)
SERABUTJALUREFFERENTPADASUBSTANSIAALBAMEDULLASPINALIS!
Funniculusanterioro Tractusreticulospinalo Tractuscorticospinalanterioro Tractusvestibulospinalmedial
Funniculuslateraliso Tractusrubrospinalo Tractusreticulospinalo Tractuscorticospinallateral
Funniculusposterior:
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
23
VASKULARISASIMEDULLASPINALIS!Arteripadamedullaspinalisberjalandaribrainstemhinggaconusmedullaris.
A.Spinalisanterior(penyatuancabangdariA.Vertebralis) SepasangA.Spinalisposterior(cabangdariA.VertebralisatauA.Cerebellarisposteroinferior) A.Medullaris segmental anterior et posterior (memberikan suplai darah pada daerah yang
palingbanyakmembutuhkandarah,yaitupadapembesarancervical&lumbosacral) A.Medullaris segmental anteriormagna /Adamkiewicz (65% terletak pada sisi kirimedulla
spinalis,memvaskularisasipembesaranlumbosacral&2/3bagianmedullaspinalis) A.Radicularisanterioretposterior(memvaskularisasiradixanterioretposteriornervusspinalis)
Venamedullaspinalis, 3buahV.Spinalisanterior 3buahV.Spinalisposterior V.Medullarisanterioretposterior&V.Radicularis Semua vena akan bermuara pada plexus venosus vertebra interna (pada spasium spinal
epidural),kemudianmengalirhinggasinusvenosusduralis.Selain ituplexusvenosusvertebrainternajugamemilikihubungandenganplexusvenosusvertebraexterna.
NERVUSCRANIALESNervuscranialesmemilikifungsiutama:
Serabutmotorikuntukototvolunteer1. SpecialVisceralEfferent(SVE)
a. Berasaldariarcuspharyngeus(wajah,palatum,pharynx,larynx)b. Contoh:Ototmastikasi
2. GeneralSomaticEfferent(GSE)a. Berasaldarilokasiselainarcuspharyngeusembrionalb. Contoh:ototmata,lidah,M.Sternocleidomastoideus&M.Trapezius
Serabutmotorikuntukkelenjardanototinvolunteer3. GeneralVisceralEfferent(GVE)
a. Memilikiserabutpresinaps&postsinaps.b. Contoh:Sphincterpupil&kelenjarlacrimale
Serabutsensorisumum4. GeneralSomaticAfferent(GSA)
a. Berperanterhadapsensasisentuhan,tekanan,dingin&panas.b. BiasanyadibawaolehCNV,VII,IX&X.
Serabutsensorisviscera5. GeneralVisceralAfferent(GVA)
a. Berperan dalam menerima informasi dari sinus caroticus, pharynx, larynx,bronchus,pulmo,cordis,GIT.
Serabutsensoriskhusus6. SpecialSomaticAfferent(SSA)
a. Berperandalampenglihatan,pendengarandankeseimbangan.7. SpecialVisceralAfferent(SVA)
a. Berperandalampenciumandanperasa.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
24
LOKASIANATOMISNERVUSCRANIALES!NERVUS ASALOTAK CRANIALEXIT LOKASINUKLEUS
N.Olfaktorius(I) Telencephalon Foraminacribiformis SVA:EpitelolfaktoriusN.Opticus(II) Diencephalon Canalisopticus SSA:SelretinaN.Oculomotorius(III) Lateral dari fossa
interpeduncularisFissuraorbitalissuperior GSE:Midbrain
GVE: Midbrain (presinaps) & Ganglioncilliar(postsinaps)
N.Throclearis(IV) Dibawah colliculusinferior(pons)
Fissuraorbitalissuperior GSE:Midbrain
N.Trigeminus(V) N.Ophthalmicus(V1) Fissuraorbitalissuperior GSA: Ganglion
trigeminalN.Maxillaris(V2) Foramenrotundum GSA: Ganglion
trigeminalN.Mandibularis(V3)
Terletak disampingpons
Foramenovale GSA: GangliontrigeminalSVE:Pons
N.Abduscent(VI) Terletaklateraldariforamencaecum
Fissuraorbitalissuperior GSE:Pons
N.Facialis(VII) Angulus pontocerebellaris
Meatus accusticusinternus & ForamenStylomastoideum
SVE:PonsSVA: GangliongeniculataGVE: Pons (presinaps)& Ganglionpterigopalatina (postsinaps)
N.Vestibulocochlearis(VIII) N.Vestibularis SSA: Ganglion
vestibularisN.Cochlearis
Angulus pontocerebellaris
Meatus accusticusinternus
SSA:GanglionspiralisN.Glossopharyngeus(IX) Medulla oblongata
(sulcus postolivarius)
Foramenjugulare SVE:MedullaGVE: Medulla (presinaps)&Ganglionotic(postsinaps)GVA:GanglionsuperiorGSA & SVA: Ganglioninferior
N.Vagus(X) Medulla oblongata(sulcus postolivarius)
Foramenjugulare SVE:MedullaGVE: Medulla (presinaps) & neuronviscera(postsinaps)GVA:GanglionsuperiorGSA:GanglionsuperiorSVA:Ganglioninferior
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
25
N.Accesorius(XI) Medulla spinalis(Sulcus postolivarius)
Foramenjugulare GSE:Medullaspinalis
N.Hypoglossus(XII) Medulla oblongata(sulcus preolivarius)
Canalisnervihypoglossus GSE:Medulla
FUNGSINERVUSCRANIALES!
NERVUS FISIOLOGISN.Olfaktorius(I) SVA:PenciumanN.Opticus(II) SSA:PenglihatanN.Oculomotorius(III) GSE: M.Rectus superiormedialinferior, M.Obliquus inferior, M.Levator
palpebrasuperiorGVE:Konstriksipupil(M.Sphincterpupil)&akomodasilensa(M.Cilliaris)
N.Throclearis(IV) GSE:M.Obliquussuperior(memutarbolainferolateral)N.Trigeminus(V) N.Ophthalmicus(V1) GSA:Sensasiscalp,kulitdahi,kornea,cavumnasi,sinusparanasalN.Maxillaris(V2) GSA: Sensasi kulit wajah disekitar maxilla, bibir atas, gigi maxilla, sinus
maxillaris,palatumN.Mandibularis(V3) GSA:Sensasikulitwajahdisekitarmandibula,bibirbawah,gigimendibula,
TMJ,mukosamulutSVE:Ototmastkasi,M.Mylohyoid,Tensorvelipalatini&tensortympani
N.Abduscent(VI) GSE:M.Rectuslateralis(memutarbolamatakearahlateral)N.Facialis(VII) SVE:Ekspresiwajah,Stapedius,M.Stylohyoid
SVA:Perasa2/3anteriorlidahGVE:Kelenjarhidung,Gl.Lacrimale,Gl.Submandibular&Gl.Sublingual
N.Vestibulocochlearis(VIII)
N.Vestibularis SSA: Keseimbangan pergerakan & posisi kepala dari koordinasi ductussemicircularisutriculussacculus.
N.Cochlearis SSA:PendengarandariorganspiralN.Glossopharyngeus(IX) SVE:M.Stylopharyngeus(mastikasi)
GVE:Gl.ParotisGVA:Sensasidarigl.parotis,sinuscarotis,pharynx&telingatengahSVA:Perasa1/3posteriorlidahGSA:Sensasidaritelingaluar
N.Vagus(X) SVE:M.Constrictorpharyngeus(kecualiM.Stylopharyngeus),otot intrinsiclarynx, otot palatum(kecuali M.Tensor veli palatini) & 2/3 superioroesophagus.GVE:Ototpoloscardiopulmoner&GITGVA:Sensasilidah,cardiopulmoner,GITSVA:Perasadariepiglottis&palatumGSA: Sensasi dari auricula, meatus accusticus externus & dura materposterior
N.Accesorius(XI) GSE:M.Sternocleidomastoideus&M.TrapeziusN.Hypoglossus(XII) GSE:Ototintrinsic&ekstrinsiklidah(kecualiM.Palatoglossus)
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
26
NUKLEUSNERVUSCRANIALES! BadanselN.I terletakpadaatapcavumnasi,septumnasi&dindingmedialconchanasalis
superior. BadanselN.II N.CranialesIII
o GSENukleusN.IIIo GVENukleusoculomotoriusaccesorius(padaganglionciliare)
N.CranialesIVo GSENukleusN.IV
N.CranialesVo GSANukleusmesenphalicusN.V&NukleusspinalisN.Vo SVENukleusmotoriusN.V
N.CranialesVIo GSENukleusN.VI
N.CranialesVIIo SVENukleusN.VIIo SVANukleussolitariuso GVENukleussalivatoriussuperior
N.CranialesVIIIo SSANukleusvestibularis&Nukleuscochlearis
N.CranialesIXo SVENukleusambiguuso SVANukleussolitariuso GVENukleussalivatoriusinferioro GVANukleusspinalisN.V
N.CranialesXo SVENukleusambiguuso SVANukleussolitariuso GVENukleusdorsalisN.Xo GVANukleusspinalisN.V
N.CranialesXIo SVENukleusambiguus&NukleusN.XI
N.CranialesXIIo GSENukleusN.XII
GENERAL V(kulitwajah)SOMATIC (otot
volunteer/skelet) SPECIAL II&VIII(penglihatan&pendengaran)GENERAL IX&X(motilitasataureganganorganvisceral)
AFFERENT
VISCERAL (ototinvolunteerpolos) SPECIAL I,VII,IX,X(penciumandanperasa)
GENERAL III,IV,VI,XII(ototmata&ototlidah)SOMATIC (ototvolunteer/skelet) SPECIAL
GENERAL Serabut parasimpatis III, VII, IX,X (otot sphincterpupil,lacrimale,parotis)
EFFERENT
VISCERAL (ototinvolunteer/polos)
SPECIAL V3,VII,IX,X,XI(ototmastikasi,facial,larynx&pharyx,M.Sternocleidomastoideus)
*khusus SVE, sesuai nomenklaturnya otot SVE adalah otot polos / otot involunteer. Namun padakenyataannyaototSVEadalahototskelet/ototbranchiogenic.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
27
INTEGRATEDNERVESYSTEMSERABUTNERVUSSPINALES!Serabutnervusspinalesdibagimenjadi6plexus,yaitu:
Plexuscervicalis(C15) Plexusbrachialis(C5T1) Plexusthoracalis(T1T12) Plexuslumbalis(L14) Plexussacralis(L4S4) Plexuscoccygea(S4Co)
KLASIFIKASISERABUTSYARAF!
Serabut asosiasi (serabut yang menghubungkan antar area pada cortex cerebri dalam 1hemisphere)
o Cingulumo Fasciculusuncinatuso Fasciculusarcuatus(menghubungkanareaBrocadenganWernicke)
Serabut proyeksi (serabut yang menghubungkan area cortex cerebri dengan nucleus subkortikal)
Serabut komisural (menghubungkan antar area cortex cerebri yang sama antara keduahemisphere)
o Corpuscallosumo Commisuraanterioro Commisuraposterior
SISTEMSENSORIS
Merupakan sistem yang menerima respon sensoris dari nyeri suhu, taktil kasar,diskriminasi 2 titik dan proprioseptif. Bagian truncus dinyatakan sebagai semua bagian tubuh,kecualibagianwajahyangdibatasipada telinga,sehinggastrukturdidepan telinga (pelipis) termasuksistem sensoris wajah, sedangkan struktur dibelakang telinga (leher, pars occipital) termasuk dalamsistemsensoristruncus.
Sebelum memahami jalur sistem sensoris, sebelumnya kita perlu mengetahui apakah ordoneuron(neuronorder)itu.Jadiordoneuronituterdiriatasnucleusordo&axonordo.Dimanaterdapat3buahneuronordodidalam1sistemsensoris,yaitu:
Neuronordo I:neuronyang terbentangdari reseptor tubuhmanusiahinggamedullaspinalis(cornuposterior)atautruncuscerebri(nucleusgracilis,nucleuscuneatus,nucleusN.Craniales)
Neuron ordo II: neuron yang terbentang dari nucleus pada medulla spinalis atau truncuscerebri,hinggathalamus(nucleusVPMatauVPL)
NeuronordoIII:neuronyangterbentangdarithalamushinggacortexcerebri(areasensorik)
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
28
SISTEMSENSORISTRUNCUS
NUKLEUSORDO1
AXONORDO1
NUKLEUSORDO2
AXONORDO2 NUKLEUSORDO3
AXONORDO3
NYERISUHU(sistemantero
lateral)
Tractusspinothalamicuslateral
TAKTILKASAR(sistemantero
lateral)
Tidakspesifik
Substansiagelatinosa(cornuposterior) Tractus
spinothalamicusanterior
DISKRIMINASI&PROPRIOSEPTIF(sistemColumna
PosteriorLemnicus
Medialis/CPLM)
Ganglionspinale
Fasciculusgracilis(serabutdariekstremitasinferior)Fasciculuscuneatus(serabutdariekstremitassuperior)Batasserabutekstremitassuperiordaninferior
padaVT6
Tuberculumgracilis(nucleusgracilis)Tuberculumcuneatus(nucleuscuneatus)
LemniscusmedialSebelumnya akanmengalamipersilangan padadecussatiolemnisulorum
Nucleusventroposterolateral(thalamus)
CruscerebriposteriorCapsulaInternaCoronaRadiata Gyruspostcentralis
*SelainitujugaadaTractusspinocerebellaranterior&posterior(yangberjalanpadacolumnalateral),membawasistempropriosetifotot.
SISTEMSENSORISWAJAHSistem sensoriswajah dibawa olehN.V,VII, IX, X.DimanaN.Vmerupakan nervus satusatunya yangmembawasensorisproprioseptik.SISTEMTRIGEMINOTHALAMIC!
NUKLEUSORDO1
AXONORDO1
NUKLEUSORDO2
AXONORDO2 NUKLEUSORDO3
AXONORDO3
NYERISUHU NucleusspinalisN.V
TAKTILKASAR&DISKRIMINASI
Ganglionsemilunaris /trigeminal Nukleus
PrincipalisPROPRIOSEPTIF Nucleus
mesencephalytrigeminal
TractusspinalisN.V
Interneuronyang tidakspesifik
Lemniscustrigeminalis
Nucleusventralposteromedial
CruscerebriposteriorCapsulaInternaCoronaRadiata Gyruspostcentralis
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
29
*Lemniscus trigeminalis merupakan serabut projeksi gabungan dari tractus trigeminalis anterior(membawasensasitaktil)dantractustrigeminalisposterior(membawasistemproprioseptif).SISTEMSENSORISWAJAHOLEHN.VII,N.IX&N.X!Untuk sistem sensoriswajahyangdibawaolehN.VII, IX&X,memiliki jaluryang sama seperti sistemtrigeminothalamic,hanyanukleusordo1sajayangberbeda.
Neuronordo1untukN.VIIGangliongeniculata Neuronordo1untukN.IXGanglionsuperior Neuronordo1untukN.XGanglionsuperior
Ingat!!!N.VII,IX&Xtidakmembawajalurproprioseptif
SISTEMMOTORIS
Sistemmotorisdibagimenjadisistempyramidaldansistemextrapyramidal
SISTEMPIRAMIDALSistempyramidaldibagimenjadi:
Tractuscorticospinal Tractuscorticobulbar
JALUR UMN LMNTRACTUS CORTICOSPINALISLATERALE
Cortex motoris primer Coronaradiata Capsula interna PedunculuscerebriVentralpons Pyramis Decussatiopyramidalis(menyilang)MenujucornuanteriorsegmenMStertentu
Dari cornu anterior MS ototekstrafusalatauintrafusal
TRACTUS CORTICO SPINALISANTERIOR
Cortex motoris primer Coronaradiata Capsula interna PedunculuscerebriVentralpons Pyramis Decussatiopyramidalis Menuju cornuanterior segmen MS tertentu(mengalamipersilangan)
Dari cornu anterior MS ototekstrafusalatauintrafusal
TRACTUSCORTICOBULBARN.III,IV,V3,VI,IX,X,XI,XII(kecualiinervasiM.Genioglossus)
Cortex motor nucleus motor(setiap nucleus motor,mendapatkaninervasibilateraldarihemispherecerebri)
Nucleusmotororganefektor
N.VII Cortex motor Serabutipsilateral Nukleus N.VIIdorsal(ipsilateral)
Cortex motor Serabutkontralateral Nukleus N.VIIdorsal(kontralateral)
Cortex motor Serabutkontralateral Nukleus N.VIIventral(kontralateral)
Nukles dorsalN.VII inervasiototwajahsuperior
Nucleus ventral N.VII inervasiototwajahinferior
Otot wajah superior dan inferiordibatasi oleh bagian pertengahanmata,bagiandiatasmata termasukotot wajah superior, bagian
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
30
Pada intinya, nucleus dorsal N.VIImendapat serabut bilateral,sedangkan nucleus ventral N.VIImendapatserabutkontralateral
dibawahmata termasukototwajahinferior.
N.XII(M.Genioglossus) Cortex motor serabutkontralateralNukleusN.XII
NucleusN.XIIM.Genioglossus
MESENCEPHALONMEDULLASPINALIS! Tractusrubrospinalis:menghubungkannucleusruberdenganmedullaspinalis Tractus tectospinalis (penting dalam pengaturan refleks kepala pada cahaya & suara):
menghubungkannucleustectalisdenganmedullaspinalis Tractusinterstitiospinalis:menghubungkannucleusinterstitialdenganmedullaspinalis
TRUNCUSCEREBRIMEDULLASPINALIS!
Tractus reticulospinalis: menghubungkan nucleus reticularis dengan medulla spinalis Tractus vestibulospinalis: menghubungkan nucleus vestibularis dengan medulla spinalis
tractusreticulospinal&vestibulospinalpentingdalampengaturankeseimbangan&postur
SISTEMEXTRAPIRAMIDALSistemextrapiramidalterbagiatas4buahsirkuityangpenting
SIRKUIT JALURI Cortex extrapiramidal Substansia Nigra Globus Pallidus Thalamus (nucleus
ventralanterior&ventral lateral)melalui thalamus jalurdapatkembalimenujucortexextrapiramidalataumenujucortexpyramidal.
II Cortex extrapiramidal Nukleus caudatus Globus Pallidus Thalamus (nucleusventralanterior&ventral lateral)melalui thalamus jalurdapatkembalimenujucortexextrapiramidalataumenujucortexpyramidal.
III SirkuitIIIpadasistemextrapiramidalmerupakanjaluralternativedarisirkuitII,yaitusetelahglobus pallidus, impuls akan dilanjutkan menuju nucleus subthalamicus, kemudianmenujucortexpyramidal.
IV Darineocerebellummenujunukleusdentatus,melaluinucleusdentatus terdapat2 jalur,yaitu:
Thalamus(melaluitractusdentatothalamicus) Nucleusruber(melaluitractusdentatorubralis),dandilanjutkanmenujuthalamus
Melalui thalamus akan menuju cortex motoris. Melalui cortex motoris akan dilanjutkanmenujupons (melalui tractus corticopontin),dan sirkuit kembalimenujuneocerebellum(melaluitractuspontocerebellar)
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
31
SISTEMLIMBICUM/SIRKUITPAPEZDiawalidarihippocampus,kemudianmenujucorpusmammilaremelaluiserabutasosiasipada
fornix.Dari corpusmammilare akandisambungkanmenuju thalamus (nucleusanterior)oleh tractusmammilothalamicus.Dari thalamusakandisambungkan kembalimenujuhipoocampusmelaluigyruscinguli,gyrusparahipocampalis&uncus.Darisirkuitpapezinisehinggadiketahuiketerkaitanfungsisistemlimbicsesuaistrukturanatominya:
Hippocampusingatanshortterm Amygdalaresponotonomik&polamakan Gyrusuncusolfaksi Akan berkolaborasi dengan hipotalamus, dalam mempengaruhi perilaku seksual, emosi &
motivasi.
TRACTUSCEREBELLUMJALURAFEREN!
Tractuspontocerebellaris Tractusolivocerebellaris Tractusvestibulocerebellaris Tractusspinocerebellaris
JALUREFEREN!
Tractusdentatorubralis
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
32
EMBRIOLOGISISTEMSYARAF
Sistem syaraf berasal dari penebalan ectoderm embrional pada hari ke18 yang akanberkembangmenjadineuralplate.Selanjutnya,neuralplateakanmembentukplicaneuralisdancristaneuralis. Plica neuralis akanmengalami neurulasi pada somit ke 46 sehingga akanmengalami fusikearahcranialdancaudal,danmembentuktubaneuralisyangtersusunatasdindingtubaneuralisdancanalisneuralis(bagianlumen).
PROSESNEURULASI!
Shaping & Folding Elevation Konvergen Closure
Padaawalnya,bagianpalingcranialdancaudaldaritubaneuralisbelummengalamipenutupan,sehinggadikenal sebagalneuroporus cranialdanneuroporus caudal,dimana selanjutnyaneuroporuscranialakanmengalamipenutupanpadahari25&neuroporuscaudalakanmengalamipenutupanpadahari27.Selainitulumentubaneuralisjugaakanmembentukhubungandengancavitasamnion.
Dinding tuba neuralis akan menjadi CNS, dimana dilapisi oleh epitel pseudostratificatumcolumnare(sebagaipenyusunventricularzone/selependymal)
o Fusikearahcranialdarisommit4(2/3superior)akanmenjadiotako Fusikearahcaudaldarisommit4(1/3inferior)akanmenjadimedullaspinalis
Lumentubaneuralis/canalisneuraliso Lumenakibatfusipadabagianotak,akanmenjadisistemventricularotako Lumenakibatfusipadabagianmedullaspinalis,akanmenjadicanaliscentralismedulla
spinalis. CristaneuralisakanmenjadiPNS
o Nervuscraniales(V,VII,VIII,IX,X)o Nervusspinalis
Serabutmotoris(akanterbentukpadaakhirmingguke4)o Ganglion spinale (merupakan Krista neuralis yang mengalami migrasi menuju
dorsolateral)
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
33
o Nervusotonomik Simpatis, padaminggu ke5 sel Kristaneuralismengalamimigrasidaribagian
thoraxmenujusisilateralMedullaSpinalis.o Selkromafino Melanoblasto Medullasuprarenal
PembentukanvaskularisasiCNSterjadibersamaandenganpenutupanneuroporus.Perkembangansistemsyaraftidakluputdariprosesmyelinisasi.Prosesmyelinisasidiawalipadamidfetallife(Kuliahanatomi,2009),dilainsumberdikatakanprosesmyelinisasidiawalipadalatefetallife
(MooredanPersaud,2003),danberakhirpadausia1tahunpostnatal
MEDULLASPINALIS
Medulla spinalis terbentuk diawali dengan penebalan dinding lateral tuba neuralis (1/3inferior), penebalan ini akan mengecilkan lumen tuba neuralis sehingga akan membentuk canaliscentralis.Perkembanganyanglebihspesifikdarimedullaspinalisakandibagimenjadi3lokasi,yaitu:
Neuroepitel(epitelyangmelapisilumentubaneuralis1/3inferior)Neuroepitelakanmembentukventricularzone,dimanaakanmengalamidiferensiasi:
o Neuroblast/neuronprimordial Akanmembentukaxon Akanmenyusun zona intermediate / zonamantel yang terbentuk diantara
zonaventricular&zonamarginal.o Glioblast/spongioblast
Akan membentuk makroglia, yaitu astroblast (menjadi astrosit), oligodendroblast(menjadioligodendrosit),ependyma(menjadiselependymal).
Akan mengalami migrasi dari zona ventricular menuju zona marginal &zonaintermediate
Bagianluarneuroepitelo Akanmembentukmenjadizonamarginal,danselanjutnyamenjadisubstansiaalba.
Daerahmesenkimtubaneuralis1/3inferioro Membentukprimordialmeninges,danmenjadispinalmeninges.Terdiriatas:
Duramater Leptomeninges(arachnoidmater&piamater)
o Membentukmicroglia,microglia selanjutnya akan bermigrasimenuju CNS pada saatpembentukanvascular.
Selain3lokasidiatas,masihterdapatlagilokasiperkembanganembriologismedullaspinalis,yaitu:
Alarplate(lempengyangterbentukdibagiandorsal),akanmenjadicornuposterior Basalplate(lempengyangterbentukdibagianventral),akanmenjadcornuanterior Terbentuksulcuslimitansyangmembatasicanaliscentralis
Alar&Basalplatejugaditemukanpadamesencephalon&rhombencephalon.Sedangkansulcuslimitanakanditemukandarijunctionprosencephalonmesencephalonhinggamedullaspinalis
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
34
Setelahperkembanganmedullaspinalistelahsempurna,selanjutnyamedullaspinalisakanmengalamipemendekan.Haliniditunjukkandenganpanjangmedullaspinalisterhadapvertebra,yaitu:
Padausiakehamilan6bulan,ujungmedullaspinalisterletaksetinggiVertebraS1 Padausianeonatus,ujungmedullaspinalisterletaksetinggiVertebraL23 Padausiadewasa,ujungmedullaspinalisterletaksetinggiVertebraL1(denganrentangantara
T12hinggaL3)
OTAK
Otak terbentuk melalui fusi dari plica neuralis diatas somit 4 dan penutupan neuroporuscranial. Perkembangan otak diawali dengan perkembangan vesikel otak primer & dilanjutkan padamingguke5yaituperkembanganvesikelotaksekunder,yaitu:
Prosencephalono Telencephalono Diencephalon
Mesencephalon Rhombencephalon
o MetencephalonPons&Cerebellumo MyelencephalonMedullaoblongata
Jadi pada dasarnya, yang dimaksud vesikel otak primer adalah Prosencephalon, Mesencephalon &Rhombencephalon. Sedangkan yang dimaksud vesikel otak sekunder adalah Telencephalon,Diencephalon,Metencephalon&Myelencephalon.FLEXURACEREBRI!Apa itu? Flexura cerebri adalah suatu pembengkokan dari tuba neuralis (bagian superior) biasanyadidaerah brainstem, akibat pertumbuhan bagian otak yang sangat cepat. Arah pembengkokan inikearahventral,dimanaakanterbentuk:
Midbrainflexura(terbentukdidaerahmidbrain) Pontineflexura(bengkokkearahdorsal,terbentukdiantaraflexuramidbrain&cervical)
o Terbentukpadaregionpontineo Akanmembagistrukturmetencephalon&myelencephalon.
Cervicalflexura(terbentukdiantararhombencephalon&medullaspinalis).o MerupakantempatberawalnyaMedullaSpinalisSegmenC1(Foramenmagnum)
SISTEMVENTRIKULAR!
Dinding ventrikulus quartus dilapisi oleh pia mater, dimana pia mater ini selanjutnya akanbersamaatapependymaluntukmembentuktelachoroidea.
Telachoroideaselanjutnyaakanberdiferensiasimenjadiplexuschoroideus. Apperturamediana& laterale,dibentukmelaluievaginasidanrupturepadadearahdisekitar
ventriculusquartus.TELENCEPHALON!
Diawalidenganpembentukanvesikel telencephalic,yangkemudianakanmenjadihemispherecerebri.Dancavitasdaritelencephalonakanmembentukventrikel lateral.Selamaperkembangandari
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
35
hemispherecerebri,akanterjadipenghimpitanmesenkimdiantara2hemispherecerebri(padafissurelongitudinaliscerebri),selanjutnyamesenkiminiakanmembentukfalxcerebri.
Padamingguke6,terjadiperkembangandarilantaihemispherecerebrimembentukcorpusstriatum.
DIENCEPHALON!
Terjadipembengkakanpadadindinglateralventriculustertius,yangmembentukepithalamus,thalamus&hypothalamus.
o Hypothalamusterbentukmelaluiproliferasineuroblastdarizonaintermediateo Epithalamusterbentukmelaluidindinglateraldiencephalon.
Adhesioninthalamicao Merupakan fusi dari bagian tengah substansia grisea pada thalamus, akan
membentuksepertijembatan.o Terbentukpada70%populasi.
Corpus mammilaris terbentuk melalui pembengkakan dari permukaan ventralhypothalamus.
Hipofisiso Adenohipofisisterbentukdarioralectodermo Neurohipofisisterbentukdarineuroectoderm
MESENCEPHALON!
Canalisneuralisakanmengalamipenyempitan,danakanmenjadiaqueductuscerebri. Neuroblastdarialarplate,bermigrasimenujutectummesencephalydanmembentukcolliculus
superiordaninferior. Neuroblastdaribasalplate,akanmenujutegmentummesencephalydanmembentuknucleus
dari:o Nucleusredo NucleusCNIII&IVo Nukleusreticular
Neuroblast dari basal plate juga membentuk substansia nigra. Namun ada juga yangmengatakansubstansianigradibentukolehneuroblastdarialarplateyangbermigrasikearahventral.
METENCEPHALON
Perkembangan dinding metencephalon akan membentuk pons dan cerebellum, sedangkancavitasmetencephalonakanmenjadiventriculusquartus.Dimana:
Neuroblastdarilempengbasalakanmenjadinucleusmotorik Cerebellumterbentukmelaluipenebalandaridindingdorsallempengalar
o Neuroblast pada zona intermediate akan bermigrasi menuju zona marginal, untukberdiferensiasimenjadicortexcerebellar.
o Neuroblast juga mengalami diferensiasi menjadi nucleus dentate, nucleus pontine,nucleuskoklear&vestibular&nucleustrigeminus.
Pons terbentukmelalui adanya hubungan serabut syaraf di daerah ventralmetencephalon,daricerebrum&cerebellumdenganmedullaspinalis.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
36
MYELENCEPHALON!Perkembangan myelencephalon memiliki proses yang sama seperti perkembangan medulla spinalis,yaitu:
Alarplate(lempengyangterbentukdibagiandorsal)o Terdapatneuroblast,yangakanmembentukzonamarginalo Neurooblastjugaakanmenyusunnucleuscuneatus&nucleusgracilisdibagiandorsal,
danakanmenyusunnucleusolivariusdibagianventralo NeuroblastdarialarplateakanbersifatGVA,SVA,GSA,SSA(sensorik)
Basalplate(lempengyangterbentukdibagianventral)o Akanmembentukpyramid(mengandungtractuscorticospinal)o NeuroblastdaribasalplateakanbersifatGSE,SVE,GVE(motorik)
NERVUSCRANIALESSecaraembriologiN.Cranialesdibagidalam3kelompok,yaitu:
Collumnasomaticefferent(derivatelempengbasal)HomologdenganN.Spinalisradixventral
o N.III1stpreoticmyotomeo N.IVmidbrainparsposterioro N.VIlempengbasalmetencephalono N.XIIfusiradixventralis3atau4N.Occipital
Nervusarcuspharyngeuso N.Vberasaldariarcuspharyngeus1sto N.VIIberasaldariarcuspharyngeus2ndo N.IXberasaldariarcuspharyngeus3rdo N.Xberasaldarifusiarcuspharyngeus4th(N.Laryngeussuperior)&6th(N.Laryngeus
rekuren)o N.XIberasaldari2lokasi,yaitu:
CranialrootekstensiN.X SpinalrootSegmenMS5&6
Nervussensorisspecialo Iberasaldariselepitelpelapisprimordialnasalsaco IIberasaldarineuroblastprimordialretina&evaginasidindingtelencephalono VIII
N.Vestibularisdariductussemicircularis N.Cochlearisdariductuscochlearis
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
37
OVERVIEWEMBRIOLOGISISTEMSYARAFSISTEMSYARAF Ectoderm Neural plate Crista neuralis &
PlicaneuralisTubaneuralis.OTAK Dindingtubaneuralisdiatassomit4MEDULLASPINALIS Penebalandinding lateral tubaneuralisdibawah
somit4SISTEMVENTRIKULAR Lumentubaneuralisdiatassomit4CANALISCENTRALISMEDULLASPINALIS Pengecilanlumentubaneuralisdibawahsomit4PNS (nervus craniales, nervus spinales, nervusotonomik, ganglion spinale, sel chromaffin,medullasuprarenal,melanoblast)
Cristaneuralis
MYELINISASI Terjadipadamidfetalataulatefetalhinggausia1tahunpostnatal
NERVUSCRANIALES Collumna somatic efferent (derivate lempengbasal)N.III,IV,VI,XII.NervusarcuspharyngeusN.V,VII,IX,X,XINervussensorisspecialN.I,II,VIII
BAGIANMEDULLASPINALISZONAVENTRICULAR
Neuroblast Axon & Zona intermediate Glioblast makroglia
Neuroepitel
ZONAINTERMEDIATE NeuroblastZONAMARGINALIS(substansiaalba) BagianluarneuroepitelMENINGESPRIMORDIAL(spinalmeninges)&MENINGES MesenkimmedullaspinalisCORNUPOSTERIOR AlarplateCORNUANTERIOR BasalplatePemendekanmedullaspinalis Usiakehamilan6bulan,ujungMSpadaVS1
Usianeonatus,ujungMSpadaVL23Usiadewasa,ujungMSpadaVL1
BAGIANOTAKVESIKELOTAKPRIMER VESIKELOTAKSEKUNDER LUMENTUBANEURALIS
Telencephalon(hemispherecerebri)
VentriculuslateralisProsencephalon
Diencephalon(thalamus) Ventriculustertius
Mesencephalon Mesencephalon AqueductuscerebriMetencephalon(pons&cerebellum)
Ventriculus quartus parssuperior
Rhombencephalon
Myelencephalon(medullaoblongata)
Ventriculus quartus parsinferior
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
38
HEMISPHERECEREBRI VesikeltelencephalicVENTRIKELLATERAL Cavitas telencephalon (tuba neuralis bagian
telencephalon)FALXCEREBRI Penghimpitan mesenkim diantara 2 hemisphere
cerebriCORPUSSTRIATUM PerkembangandarilantaihemispherecerebriEPITHALAMUS Terbentukmelaluidindinglateralventriculustertius.HYPOTHALAMUS Terbentuk melalui proliferasi neuroblast dari zona
intermediateADHESIONINTERTHALAMICA Fusi pada bagian tengah substansia grisea dari
thalamus.CORPUSMAMMILARIS Terbentuk melalui pembengkakan dari permukaan
ventralhypothalamus.HIPOFISIS Adenohipofisisterbentukdarioralectoderm
NeurohipofisisterbentukdarineuroectodermAQUEDUCTUSCEREBRI PenyempitancanalisneuralispadamesencephalonCOLLICULUSSUPERIOR&INFERIOR NeuroblastdarialarplatemesencephalonNUKLEUSPADAMESENCEPHALON(N.III&IV) NeuroblastdaribasalplatemesencephalonSUBSTANSIANIGRA Neuroblast dari alar plate & basal plate
mesencephalon.PONS Terbentukmelaluihubunganserabutsyarafdidaerah
ventralmetencephalonCEREBELLUM Perkembangan dinding metencephalon, pada
cerebellumdikhususkanpadalempengalarCORTEXCEREBELLAR NeuroblastyangbermigrasimenujuzonamarginalNUKLEUSDISEKITARPONS&CEREBELLUM(nucleus dentate, nucleus pontine, nucleuskoklear&vestibular&nucleustrigeminus)
Neuroblastpadametencephalon
VENTRICULUSQUARTUS TubaneuralisbagianrhombencephalonPYRAMISMEDULLAOBLONGATA BasalplatemyelencephalonNUKLEUSCUNEATUS,GRACILIS&OLIVARIUS NeuroblastdarialarplatemyelencephalonPLEXUSCHOROIDEUS TelachoroideaAPPERTURAMEDIANA&LATERAL Evaginasi dan rupture pada daerah disekitar
ventrikulusquartus
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
39
GANGGUANKLINISSISTEMSYARAF
FRAKTURCRANIUM&BRAININJURYFRAKTURCALVARIA Diklasifikasikanmenjadi:
Depressed fracture (tulang calvaria mengalami depresikedalam,sehinggadapatmencederaiotak)
Linearfracture(tipepalingsering,biasanyaterjadipadasatutitik lokasi, namun garis fraktur menyebabkan kerusakandari2arah)
Comminute fracture (fraktur dengan tulang yang hancurmenjadibeberapabagian)
Frakturbasilar(frakturpadadaerahdasarcalvaria,ditandaidenganwheelhematomaatauracooneye)
FRAKTURPTERION Terjadiakibathentakanpadasisilateralkepala.
Sangat berbahaya, dapat menyebabkan kematian! Hal inikarena didaerah pterion dilalui oleh A.Meningealmedia,Rr.Anterior.Sehinggadapatmenyebabkanrupture&hematoma.
FRAKTURBASSISCRANII Frakturbassiscraniadapatmenyobekduramater,sehingga
terjadikebocoranCSF. DapatmencederaiA.Carotisinternamenyebabkanfistula
arteriovenosus dengan sinus. Sehingga darah arteri akanmengumpul dalam sinus cavernosus, menyebabkanpelebaran sinus dan memicu aliran retrograde padaV.Ophthalmica. Memberikan manifestasi sebagaiexophthalmus&chemosis(edemakonjunctiva).
Dapat terjadi fenomena pulsating exophthalmus, hal inikarenadenyutdaribolamata (exophthalmus)akan sinkronterhadapdenyutpadaA.Radialis.
Dapat mencederai CN IIIVI (kecuali V3), karena lokasinyayangterletakdekatdengansisilateralsinuscavernosus.
Dapatterdapatbattlesign Meningkatkanresikomeningitis
FRAKTURFOSSACRANIAMEDIA Menyebabkan kebocoran CSF melalui meatus accusticusexternus(CSFotorrhea)
FRAKTURFOSSACRANIAANTERIOR Dapatmengenailaminacribriformis
Menyebabkan kebocoran CSF melalui cavum nasi (CSFrhinorrhea)
SCALPINJURY Cedera SCALP dapatmelebar apabila arah lukamengikuti
bidang koronal,hal ini karena epicranial aponeurosis yang
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
40
bertugas mencegah pelebaran luka terletak dalam arahsesuaibidangsagittal.
CEPHALHEMATOMA Etiologi:persalinanyangsusah(traumapersalinan)
Ditandai dengan rupture pembuluh darah periosteal danmenyebabkanperdarahandiantarapericranium&calvaria,biasanyapadasatutulangparietal.
KOMPRESIMEDULLASPINALIS Pada prinsipnya, terjadi pembesaran serabut syaraf dari
superiorhingga inferior (bagian lumbal).Dandiikutidenganpengecilan diameter foramina intervertebral. Sehinggadaerah medulla spinalis segmen L5 merupakan segmenpaling besar & Foramina intervertebralis VL5 merupakanforamina paling kecil sebagai tempat predileksi kompresipalingsering.
KompresiterjadiakibatHNP(HerniaNucleusPulposus)
CEREBRALCONCUSSION Kondisicederakepalayangmenyebabkankehilangankesadaransejenak(810detikhinggajam) Apabila kesadaran kembali 6 jam Prognosis jangka
panjangburuk.
PUNCHDRUNKSYNDROME/CHRONICTRAUMATICENCEPHALOPATHY
Kondisi cedera otak akibat gaya akselerasi dan deselerasikepala mendadak, sehingga menyebabkan robeknya axon.Biasadialamiolehpetinju.
CEREBRALCONTUSION Kondisi trauma dimana pia mater robek akibat cedera padaotak,sehinggadarahmasukkedalamspasiumsubarachnoid.
CEREBRALLACERATION Kondisi sobeknya otak, biasanya akibat depressed fracturecranium atau luka tembak. Dapat menyebabkan ekstravasasidarah menuju spasium subarachnoid dan menyebabkanpeningkatantekananintracranial&kompresiotak.
CEREBRALCOMPRESSION Kompresipadaotakyangbiasanyadisebabkanakibat, Akumulasidarahintracranial ObstruksiCSF Tumorintracranial/abscess Edemaotak
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
41
GANGGUANOTAK&SEKITARINFEKSISCALP Lokasi paling berbahaya pada infeksi SCALP adalah pada lapisan
jaringan areolar longgar (lapisan ke4) karena darah& pus dapatmenyebardenganmudahpadabagianini.
Infeksi SCALP dapat menyebar ke meninges melalui V.EmissariaParietalis
CRANIUMBIFIDUM Anomaly congenital pada otak biasanya disebabkan akibat kegagalan
penutupandarineuroporuscraniales. Gangguan pada pembentukan cranium biasanya pada lempeng
mediacalvaria Biasa terjadi pada pars skuamosa os occipital & pars posterior
foramenmagnum
CRANIALMENINGOCELE(Craniumbifidumdengan
meningocele)
Gangguan pembentukan cranium yang kecil, sehingga terjadi herniasimeninges
MENINGOENCEPHALOCELE Gangguan pembentukan cranium yang besar, sehingga terjadi herniasiotakdanmeninges
MENINGOHYDROENCEPHALOCELE
Gangguan pembentukan cranium, dimana terjadi herniasi otak,meningesdansistemventricular.
EXENCEPHALY Kegagalan penutupan dari neuroporus craniales, ditandai denganotakyangterpapardankeluardaricranium.
Akibat kerusakan strukturdan vaskularisasi,menyebabkan jaringansyarafmengalamidegenerasi.
MEROANENCEPHALY Kegagalanpenutupandarineuroporuscraniales,denganrudimenter
brainstemdanjaringansyaraffungsional. Biasaterjadipadaperempuandanlethal Berkaitan dengan rachischisis kegagalan penutupan tuba
neuralisyangluas.
MICROCEPHALY Pengecilanukurancalvariadanotak,namunukuranwajahnormal. Microcephaly terjadi akibatmicroencephaly, karena perkembangan
calvariaterjadiakibatadanyadesakandariotak.
AGENESISCORPUSCALLOSUM
Tidakterbentuknyacorpuscallosumsecarasempurnaataupartial Ditandaidenganseizure&retardasimental
HYDROCEPHALUS Pembesaran kepala akibat ketidakseimbangan produksi denganabsorbsiCSF
Terdapatduatipehydrocephalus,yaitu:o Communicating hydrocephalus obliterasi cysterna sub
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
42
arachnoid atau gangguan dari villi arachnoid, sehinggaabsorbsiCSFterganggu.
o Noncommunicating hydrocephalus adanya obstruksidari sistem ventricular, menyebabkan pembesaran sistemventricular.
HOLOPROSENCEPHALY Gangguan perkembangan telencephalon, ditandai dengan ukuran
cortexcerebrumyangkecil&fusiventrikellateral.
HYDRAENCEPHALY Tidak terdapat hemisphere cerebri, atau terdapat kantongmembranosadengansisadaricortexcerebri.
TerjadiakumulasiCSF,menyebabkankepalamembesarpostnatal.
GLANDULAPINEALIS Pada orang tua, glandula pinealis akan mengalami kalsifikasi, danmemberikangambaranbintikputihdidaerahepithalamus.
COMA LesiformatioreticularisATAXIASENSORIS Akibatkerusakandarituberculumgracile&cuneatus(yangmemiliki
perandalamproprioseptiksadar). Rombergtest:ujiproprioseptikuntukmendiagnosisataxiasensoris.
Pasiendiinstruksikanuntukberdiridanmemejamkanmata,apabilapasienterjatuhmakaAtaxiasensoris(+)
HERNIASITENTORIAL Disebabkan akibat tumor pada kompartemen supratentorial,
sehingga menyebabkan peningkatan tekanan intracranial danmenyebabkan bagian dari lobus temporal mengalami herniasi kedalamincisuratentorial.
Pada saat herniasi. Lobus temporal dapatmengalami laserasi olehtentorium cerebellar & N.Oculomotorius dapat meregang /terkompresi,sehinggamenyebabkanparalisisototekstrinsikmata.
LEPTOMENINGITIS Inflamasi pada leptomeninges terjadi akibat infeksi bakteri yang
memasuki spasium subarachnoid melalui septicemia ataupenyebarandarijantung,paru,dll.Ataubisajugamelaluibagiandarifrakturcraniumataufraktursinusnasal.
GANGGUANVASKULAROTAKTHROMBOSISSINUSCAVERNOSUS Biasanya disebabkan oleh The Danger Triangle yaitu
infeksiorbital,sinusnasal&aspeksuperiorwajah.
THROMBOPHLEBITISSINUSCAVERNOSUS
DapatdisebabkanakibatthrombophlebitisV.Facialis Biasanya menyerang 1 sinus cavernosus, namun dapat
menyebar ke sinus cavernosus kontralateral melalui sinusintercavernosus.
DapatmencederaiN.Abducent.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
43
EPIDURALHAEMORRHAGE TerjadiakibatruptureA.Meningealmedial Menyebabkanepiduralhematoma Ditandaidenganunilateralmydriasis
SUBDURALHAEMORRHAGE Terjadi akibat hentakan pada kepala yang menyebabkancederapadaotak,danbiasanyamenyebabkanruptureSinusSagittalisSuperior.
Menyebabkansubduralhematoma
SUBARACHNOIDHAEMORRHAGE Ekstravasasidaraharterikedalamspasiumsubarachnoid Etiologi: rupture aneurysm A.Carotis interna, fraktur
cranium,laserasicerebrum Dapatmenyebabkan iritasimeningeal,pusing, leherkaku&
kehilangankesadaran.
PERDARAHANINTRAVENTRIKULAR Perdarahan dimana terjadi akumulasi darah pada sistemventricular(biasanyapadaventrikuluslateralis)
Ditandaidengandelirium
PLAKATHEROMATOSA Biasanya terjadi pada percabanganpercabangan arteri,daerahdaerahyangmelengkung,
Biasanyapadasirkulasicarotiso A.Carotisinternadenganasalnyao A.CerebriAnteriordengancorpuscallosum
RUPTURA.LENTICULOSTRIATAE(DipercabangkanolehA.Cerebri
media)
Padahipertensiseringmengalamirupture Apabilamengalamioklusi,menyebabkanlacunarinfarct. Biasanya terlokalisasi pada putamen & nucleus caudatus,
fatalapabilaterkenacapsulainterna
RUPTURPEMBULUHDARAHPADAPONS(BRAINSTEM)
Dapatmerusaktractuscorticospinal&formationreticularis Dikenalsebagaipontinelacunarinfarct
RUPTURPEMBULUHDARAHCEREBELLUM
Perdarahan disekitar nucleus dentate, juga dapat merusakventrikulusquartus(brainstem)
MenyebabkanataxiaBERRYANEURYSM Bentuk saccularaneurysmpaling seringakibatperlemahan
bagian dinding arteri, dan biasanya terjadi pada A.CerebriposteriordenganA.Basillaris.
Dapatmengalamiruptur
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
44
GANGGUANMEDULLASPINALISISKEMIKMEDULLASPINALIS Kondisidefisiensisuplaidarahpadamedullaspinalis,yang
dapat menyebabkan kehilangan sensasi, kelemahan otot,paralisis¶plegia.
Biasanyaakibat:o Fraktur&dislokasio Obstruksi pada A.Medullaris segmentalis &
A.Medullaris segmentalis anterior magna(Adamkiewicz).
TRANSEKSIMEDULLASPINALIS CederasegmenC13:pasientidakmemilikifungsitubuhpada
daerahdibawahkepala CederasegmenC45:pasienmengalamiquadriplegia,namun
pasiendapatbernafas Cedera segmen C68: pasien mengalami gangguan fungsi
ekstremitassuperior CederasegmenT19:pasienmengalamiparaplegia (paralisis
ekstremitasinferior) Cedera segmenT10 L1:pasienmemiliki sedikit fungsiotot
paha, sehingga masih dapat berjalan dengan long legbraces
Cedera segmen L2 L3:pasienmemilikibanyak fungsiototkaki, sehingga masih dapat berjalan dengan short legbraces
SPINA BIFIDA Kegagalan fusi dari arcus vertebrae dan kegagalan neuroporus caudalis untukmenutup. Spina bifida merupakan salah satu manifestasi dari NTD (Neural Tube Defect), biasanyadisebabkanakibatdefisiensiasamfolat,konsumsiasamvalproic,hipotermia,vitaminA.NTDdidiagnosismelaluiAFPatauUSGpadamingguke2hingga12.
SPINABIFIDAOCCULTA Terjadidengangejalaminortanpagejalaklinik,kulittampakditumbuhiolehrambutlebat.
Biasaterjadipadavertebralumbal5dansacral1.SPINABIFIDACYSTICA Klasifikasi:
o Protrusi medulla spinalis & meninges(meningomyelocele)
o Protrusimeningessaja(meningocele) Manifestasiklinik:
o Kehilangansensasidermatomeo Paralisissphincter(apabilaterjadimyelomeningocele
padaregionlumbosacral) Meningomyelocele lebih sering terjadi dibanding
meningocele
MYELOSCHISIS Kondisi ketika medulla spinalis tidak terlapisi kulit, akibatterjadikegagalanfusidariplicaneuralis.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
45
GANGGUANCEREBELLUMHERNIASITONSILLACEREBELLI Pada kondisi peningkatan tekanan intracranial, akan
menyebabkanherniasitonsillamenujuforamenmagnum. Tonsilla dapatmendesakmedulla oblongata (pusat cardio
respirasi),sehinggadapatmenyebabkandepresipernafasandanjantung.
ARNOLDCHIARIMALFORMATION Kongenital anomali pada cerebellum, ditandai denganprojeksimedulladanherniasikeluardariforamenmagnumdarivermiscerebellummenujucanalisvertebralis
Dapatmenyebabkanhydrocephalustipecommunicating Berkaitan dengan spina bifida dengan meningomyelocele,
myeloschisisdanhydrocephaly.
GANGGUANNERVUSCRANIALES
N.Olfaktorius(I) AnosmiaPenurunanketajamanpenciuman Kehilangan serabut olfaktorius, biasanya akibat penuaan, fraktur
laminacribriformis,tumoratauabsesyangmenekanN.I Uji anosmia:Denganmemberikan bau khas pada salah satu lubang
hidung(lubanghidungkontralateraldanmataditutup).OlfactoryhallucinationPersepsiyangsalahterhadapsuatubau Biasanya terdapat lesi lobus temporal,yangdapatmencederaiaspek
lateraldariareaolfactorius(padauncus)N.Opticus(II) Opticneuritis
Lesi pada N.Opticus yang menyebabkan penurunan ketajamanpenglihatan.
Biasanya diakibatkan oleh penyakit inflamasi, degenerative,demyelinisasi,toxic.
PenyakitdemyelinisasiCNS N.OpticusmerupakanbagiandariCNS,sehinggamyelindariN.Opticus
diproduksidariseloligodendrosit. Padapenyakitmultiple sclerosis (penyakitdemyelinisasiCNS), dapat
merusakN.Opticus.Defeklapangpandangvisual/Anopsia Gangguanpadalapangpandangpenglihatan.Manifestasitergantung
darilokasilesipadajalurpenglihatan. Manifestasi:
o NervusopticusKebutaan1mata(monocularblindness)o Lesi sagittal chiasma opticus Kebutaan lapang pandang
temporalbilateral(Bitemporalhemianopsia)o LesicoronalchiasmaopticusButatotalo Tractus opticus Kebutaan lapang pandang temporal
(kontralateral)& lapangpandangnasal (ipsilateral).BiasadisebutsebagaiKontralateralHomonymousHemianopsia,danbiasanyadisebabkanolehstroke.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
46
N.Oculomotorius(III) CederaN.Oculomotorius Menyebabkan ipsilateral oculomotor palsy (dilatasi pupil &
penurunanresponpupilterhadapcahaya) Biasanya akibat peningkatan tekanan intracranial (extradural
hematoma), sehingga menekan N.III terhadap Os temporal parspetrosa.
BisajugaakibataneurysmA.Cerebralposterior&A.Cerebellarsuperior,atauinfeksipadasinuscavernosus.
N.Throclearis(IV) CederaN.Trochlearis
MenyebabkanparalisisM.Obliquussuperior Ditandai dengan diplopia (double vision) akibat ketidakmampuan
matauntukmelihatinferomedial.N.Trigeminus(V) Neuralgiatrigerminal(TicDouloreux)
Gangguan sensoris, wajah terasa mati rasa dan tebal. TerkadangterasanyeriyangterbataspadaareayangdiinervasiolehN.Maxillaris&N.Mandibularis.
LokasianastesidalamprosedurtindakangigiN.Alveolarisinferior(V3)N.Abduscent(VI) Strabismus
CederaN.Abduscent Menyebabkan paralisis M.Rectus Lateralis pada mata, sehingga
menyebabkan deviasimedial (adduksi) darimata yang terkena danjugadiplopia.
N.Facialis(VII) Bellspalsy(Hemiparesisfacialisipsilateral) GangguanLMNN.VIILesiN.VIIdidekatgangliongeniculata Ditandai dengan gangguan motorik superior & inferior ipsilateral
wajah Gangguanpengecapan GangguanfungsiotonomLesiN.VIIcentral(CNS)/Hemiparesisfacialiskontralateral GangguanUMN,biasanyapadapasienstroke Ditandaidenganparalisisototinferiorkontralateral.
N.Vestibulocochlearis(VIII)
Lesi central (CNS) dapat menyebabkan kerusakan N.Vestibularis danN.Cochlearis,ditandaidengantinnitus,vertigodantuli.
N.Vestibularis Vertigo BerkaitandenganlesiN.Vestibularisperifer Halusinasi pergerakan berputar dari subjek ataupun dari lingkungan
disekitarsubjek.AccousticNeuroma TumorselSchwannn.vestibularisdidalammeatusaccusticusinterna. Ditandaidengantuli,dysequillibriumdantinnitus.
N.Cochlearis Tuli Tuli konduktif (akibat gangguan telinga luar atau tengah, contoh
padaotitismedia) Tulisensorineural(akibatkerusakanN.Cochlearis)
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
47
N.Glossopharyngeus(IX) DysphagiakesulitandalammenelanGlossopharyngealneuralgia(glossopharyngealtic) Terjadisensasinyeriterbakarataupuntersayatyangparoxysmal. Biasanya terjadi pada saat berbicara, makan, menjulurkan lidah,
memegangtonsilpalatine.N.Vagus(X) Dysphagiakesulitandalammenelan
AkibatkesiN.LaryngealsuperiorDysphoniakesulitandalamberbicara Akibat lesi N.Laryngeus rekuren unilateral, menyebabkan paralisis
plicavocalis.Aphoniakehilangansuara AkibatlesiN.Laryngeusrekurenbilateral,menyebabkanparalisisplica
vocalis.Suarastridorinspirasisuararespirasihighpitch AkibatlesiN.Laryngeusrekurenbilateral.
N.Accesorius(XI) ParalisisM.SternocleidomastoideusN.Hypoglossus(XII) Dysarthriakesulitandalamberbicara
ParalisisM.Genioglossus Ketikalidahdiprotrusikan,apexlinguaakanmengalamideviasisearah
bagianlidahyangmengalamiparalisis(paralisisipsilateral).KerusakanN.VII,IX,X AgeusiaKehilangansensasiindrapengecapanKerusakanN.IX,X,XI Foramenjugularsyndrome(biasanyaakibattumor)
GANGGUANTERKAIT DEFINISI LOKASILESI
AGNOSIA Ketidakmampuan seseorang dalammenginterpretasisesuatu. Suara (auditory) Kesulitan dalam
membedakansuarabicara&suaranonbicara
Bentuk / visual (appercetive) tidakdapatmenirugambar
Associative agnosia pasien dapatmenirugambar,tapimasihsusahdalammembedakansuatuobjek.
Trauma occipitotemporal(kerusakan sistem ventral /whatpathway)
ASTEREOGNOSIS Ketidakmampuan dalam mengidentifikasibendamelaluisentuhan
Lesi lobus parietalis (kerusakansistem Columna PosteriorLemniscusMedialis)
AUTOTOPAGNOSIA Kesulitandalamorientasibagiantubuh Lesi pada bagian parietalradiationthalamicposterior
AGRAPHIA Tidakmampumenulis& gangguanmotorikhalus
Trauma kepala (gangguaninteraksi 2 sistem, yaitumenerjemahkandanmenulis)
AKINESIA Tidakmampumenginisiasipergerakan Penurunan aktivitas seldopaminergic
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
48
BRADYKINESIA Gerakanlambat Kerusakangangliabasal(sistemextrapyramidal)
ALEXIA/VISUALAPHASIA
Tidakmampumembaca Kerusakan hemisphere cerebrisinistra, junction occipitotemporal, atau lobus frontalisinferior.
ANESTHESIA Tidakmampumerasakansensasi Lesi syaraf perifer atau syarafpusat
ANESTHESIADOLOROSA
(phantompain)
Sensasinyeriyangterasasecarafisikbukanpadabagiantubuh(biasapadaamputasi)
Avulsi syaraf atau cederamedullaspinalis
ANOREXIA Gangguan makan, menyebabkan pasiensangatkurus
Gangguansistemserotoninpadaamygdale
ANOSMIA GangguandalampenciumanHYPOSMIA Penurunankemampuandalampenciuman
KerusakanN.Olfactorius
ANTEGRADEAMNESIA
Gangguanmemorisetelahterjadinyatrauma
RETROGRADEAMNESIA
Gangguanmemori tentang ingatansebelumterjadinyatrauma
Traumaotak
APHASIA Gangguanbicara&pemahamanpercakapan LesiareaBrocaAPRAXIA Tidakmampumelakukangerakanbertujuan
IDEOMOTORAPRAXIA
Ketidakmampuanmotorikmelakukan suatuperintah
Lesicorpuscallosumanterior
ASYNERGY Kegagalan koordinasi organ / bagian tubuh(gerakan tidak harmoni), menyebabkangerakankaku
Gangguancerebellum
ATAXIACEREBELLAR Kehilangankoordinasigerakanotot Gangguanpadaarchicerebellum(lobus flocculonodularis &nucleusfastigii)
ATHETOSIS Gerakan menggeliat yang lambat daritanganataukaki
Nucleus caudatus (sirkuitextrapiramidalII)
BALLISMUS Gerakan involunteer dari ekstremitasproximal,sepertitersentak.
HEMIBALLISMUS Gerakan involunteer UNILATERAL dariekstremitasproximal,sepertitersentak
Nucleus subthalamicus (sirkuitextrapiramidalIII)
CHOREA Gerakan involunteeryang cepatdarikaki&tangansepertimenariataubermainpiano
Nucleus caudatus (sirkuitextrapiramidalII)
CORTICALDEMENTIA Gangguankognisi(memoridanbahasa)MENTALCONFUSION Kehilangan orientasi waktu, lokasi,
identitas,ingatan
Lesicortexcerebri
DIABETESINSIPIDUS Kondisipolyuriadenganurinyangencer Defisiensi ADH akibat lesinucleus supraopticushypothalamus
DYSARTHRIA Gangguandalamartikulasi LesiCerebellumDYSDIADOKOKINESIS Tidak mampu melakukan gerakan cepat
simultanLesilobusposteriorcerebellum
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
49
DYSMETRIA Kondisi pasien tidak dapat menyentuhhidung sendiri / organ spesifik lain yangdapatditunjuk
Lesicerebellum
HEMIPARESIS Kelemahantubuhunilateral LesitractuscorticospinalHEMIPLEGIA Paralisistubuhunilateral Cedera hemisphere cerebri atau
medullaspinalisHOMONYMOUSHEMIANOPSIA
Kehilangan lapang pandang yang samapadakeduamata
Kerusakan salah satu tractusopticus
BINASALHEMIANOPSIA
Kehilangan lapang pandang kedua matapadalapangpandangnasal
Kerusakan serabut temporalretinabilateral.
BITEMPORALHEMIANOPSIA
Kehilangan lapang pandang kedua matapadalapangpandangtemporal
Robek dengan arah sagittalpadachiasmaopticum
HYPOTONIACEREBELLAR
Penurunan tonus otot, menyebabkanpenurunankekuatanotot
Lesicerebellum
PARKINSONISM Suatu kondisi penyakit yang ditandaidengan: Tremor(resting) Rigidity Akinesia Posturalinstability
Substansia nigra (sirkuitextrapiramidalI)
RIGIDITY Peningkatantonusotot,yangmenyebabkanresistensigerakanpasif
TREMORINTENSIONAL
Tremoryangterjadisaatterdapataktivitas Lesicerebellum
DYSMETRIA Ketidakmampuan dalam mengaturkecepatandankekuatanfungsiotot
Lesicerebellum
TIC Gerakan mendadak, repetitive, nonritmik,stereotipikatauvokalisasipada sekelompokotot
Lesi pada jalur corticalstriatalthalamocortical
TINDAKAN!
Craniectomyoperasipadafraktur,denganpengambilancranium Craniotomyoperasipadafraktur,denganpengambilancraniumdankembalimemasang. Ventriculoperitoneal shunt penyambungan selang pada sistem ventricular otak menuju
peritoneumuntukmengurangicairanserebrospinalakibathydrocephalus.
-
yudaherdantoproductionwww.yudaherdanto.com
50
top related