adi-adi 6 · 1 markatu a itsatsia duten hitzak. premia gauza frantsesa lapitza tontakeria egia...
Post on 30-Aug-2019
30 Views
Preview:
TRANSCRIPT
euskarariAdi-AdikoadernoaLehen hiruhilekoa
LEHENHEZKUNTZA6
191383 _ 0001-0003.indd 1191383 _ 0001-0003.indd 1 28/7/09 16:08:4028/7/09 16:08:40
2
Aurkibidea
Irakurgaia: Onik atera nahi baduzu, adi egon!
Lexikoa: Hondamendien arlo lexikoa. Atzizkiak
Gramatika: Perpausa: motak
Ortografia: a itsatsidun hitzak
Idazketa-tailerra: Idazkiaren helburua
1 UNITATEA 4. or.
Irakurgaia: Ezin denetik jan!
Lexikoa: Atzizkiak. Sinonimoak. Esaera zaharrak
Gramatika: Perpaus bakuna I: Adierazpen- eta galde-perpausak
Ortografia: Puntuazio ikurrak. H letra
Idazketa-tailerra: Burmuinean arakatzen: galderak-egiten
2 UNITATEA 10. or.
3 UNITATEA 16. or.
Irakurgaia: Masaien gisan ibiltzea
Lexikoa: Sinonimoak. Antonimoak. Esapideak
Gramatika: Perpaus bakunak II: harridura- eta aginte-perpausak
Ortografia: Txistukariak: s, x, z
Idazketa-tailerra: Burmuinean arakatzen: gako-hitzak
191383 _ 0001-0003.indd 2191383 _ 0001-0003.indd 2 28/7/09 16:08:4028/7/09 16:08:40
3
Irakurgaia: Jaiotzeke zegoen haurraren elezaharra
Lexikoa: Atzizkiak. Esapideak. Esaera zaharrak
Gramatika: Perpaus elkartuak: definizioa eta motak Juntadura I: alborakuntza
Ortografia: Txistukariak: ts, tx, tz
Idazketa-tailerra: Planifikatzea: ideia eta pasarte hornigarriak
4 UNITATEA 22. or.
Irakurgaia: Hiru Erregeak magoak al ziren?
Lexikoa: Sinonimoak
Gramatika: Juntadura II: juntagailuak
Ortografia: Marratxoaren erabilera
Idazketa-tailerra: Idazki bat egiteko urratsak birpasatzea
5 UNITATEA 28. or.
34. or. Autoebaluazioa
36. or. Deklinabidea
38. or. Juntagailuak. Lokailuak
39. or. Menderagailuak
191383 _ 0001-0003.indd 3191383 _ 0001-0003.indd 3 28/7/09 16:08:4128/7/09 16:08:41
4
Onik atera nahi baduzu, adi egon!
1 Adierazi esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren.
• Animaliak gizakiak baino bizkorragoak dira arriskuak sumatzeko orduan.
• Japonian maskotak erabiltzen dituzte lurrikarak iragartzeko.
• Euskal Herrian Japonian beste lurrikara izaten dira.
• Armiarmak, besteak beste, lurrikara noiz datorren aldez aurretik jakiteko gai dira.
• Lurrikarak iragartzeko erabiltzen diren armiarmei armialarma deritze.
2 Bilatu hiztegian irakurgaiko hitz eta esapide hauen esanahiak eta eman definizioak.
• Hondamendi:
• Sen:
• Zentzumen:
• Tsunami:
• Onik atera:
1
Animaliek hondamendiak sumatzeko sen berezia dute. Sen berezi hori aspaldidanik ezagutzen da, gainera. Izan ere, gizakioi ezer berezirik gertatzen ez dela iruditzen zaigun arren, animaliek arriskua datorrela
igarri eta beren burua salbu jartzen dute. Gizakiok ez, ordea. Lurrikara badator, tsunamia kostaldera heltzen bada edo etxe alboko sumendiak eztanda egiten badu, bete-betean harrapatu eta gureak egin du.
Animaliek sena dutela esaten da, baina zientziaren ikuspegitik, sena baino gehiago, zentzumenak dituzte animaliek gizakiok baino garatuago. Guk sumatu ere ezin ditugun soinuak, usainak, bibrazio txikiak eta aldaketa ikusezinak hautematen dituzte. Horretaz oharturik, lurrikara-
alarma gisa erabiltzen hasi dira jadanik, eta ez bestelako teknologiarik ez duten lurraldeetan bakarrik. Pentsa, Japonian, munduko herrialderik aurreratuenetako batean, fidagarri deritzote animalien erantzunei begiratzeari; Tokioko zooko animalien jarrerari beha egoten dira lurrikarak iragartzeko.
Euskal Herria ez da Japonia, eta hemen ez da hainbeste lurrikara izaten, jakina. Gainera, etxea ez da leku aproposa elefanteak, lehoinabarrak eta ñuak hazteko. Baina ondo legoke katuen zein txakurren erreakzioei adi egotea, badaezpada ere. Eta gurasoek etxean maskotarik edukitzen uzten ez badizute, izan behintzat armiarmaren bat-edo zure logelako zokoren batean kokatuta. Halako batean zure armialarma urduri jartzen dela ikusiz gero, abisatu gertu dituzun guztiei eta, onik atera nahi baduzu, bilatu babeslekua lehenbailehen.
Zerbaitetan edo norbaiti gertaturiko erabateko kaltea.Pertsona baten berezko ezaugarria, ahalmena edo zerbaitetarako berezko joera.
Organismoak kanpo-estimuluak hautemateko dituen ahalmenetako bakoitza.Itsas azpiko lurrikara edo sumendi batek eratutako olatu erraldoia.
Bizirik, kalterik gabe atera.
E
GE
GG
191383 _ 0004-0009.indd 4191383 _ 0004-0009.indd 4 28/7/09 16:05:4328/7/09 16:05:43
5
HONDAMENDIAK
•
•
•
•
•
•
•
•
sutea uholdea
txingorra lainoa
urakana lehortea
ur-jauzia elur-jausia
n! 3 Aukeratu hitz hauetatik hondamendiak direnak eta bilatu testuan aipatzen direnak. Idatzi guztiak zerrendan.
4 Idatzi atzizki hauek dituzten launa hitz.
• -te: sute, , , ,
• -tza: , , ,
• -ti/-di: , , ,
5 Osatu esaldietako hutsuneak, laukiko hitzak erabiliz.
• Kazkabarrak handia eragin du herrian: autoak apurtu ditu eta uzta osoa galdu da.
• Mendira zoazenean, gorde gero zaborretara botatzeko.
• Dakigunok ez hitz egitea, horixe izango da euskararen .
• Gizakiok gara naturaren benetako .
6 Markatu aditz hauetako bakoitzaren esanahi zuzena.
• hondatu ondoa jo alferrik galdu hondoarena egin
• apurtu hauts egin hondoa jo alferrik galdu
• xahutu txiki-txiki egin ondasunak jan hauts egin
hondakin hondatzaile
hondabide hondamen
Urakana Uholdea Elur-jausia Sutea Lurrikara TsunamiaSumendiak eztanda egitea
elurte
hondamen
hondakinak
hondabideahondatzaileak
haizete eurite
pagadi harizti amezti sagasti elurtza belartza hondartza artzaintza
lehorte
191383 _ 0004-0009.indd 5191383 _ 0004-0009.indd 5 28/7/09 16:05:4528/7/09 16:05:45
6
Gramatika1 Irakurri testua, eta azpimarratu perpaus bakunak urdinez eta elkartuak gorriz.
PAKO BELEAZuhaitz handi baten adarrean jaio zen gure bele-kumea. Hasieran ez zeukan izenik. Hori geroago jarriko zion bera aurkitu zuen gizonak. Habia epel batean egon zen bizitzako lehen egunetan, beste lau belekumerekin batera. Bera zen txikiena eta ahulena. Lau belekume handienak hegan ikasten hasi zirenean, bera oraindik habian geratzen zen.Goiz batean, beste belekumeak beren ibilaldiak egitera joan ziren basora. Hilabeteko belekume txi-kiak inbidia sentitu zuen, eta hark ere erakutsi nahi izan zuen bere trebetasuna. Hegan hasi zen, baina zuhatzetatik behera erori eta hego bat puskatu zuen. Goiz hartantxe aldatu zen belekume gizara-joaren bizimodua.
IÑAKI ZUBELDIA, Pako belea
2 Perpaus hauek ez dira bakunak. Bilakatu bakun, adibidean bezala.
• Nik ohea egin dut, baina zuk ez.
Nik ohea egin dut. Zuk, berriz, ez duzu egin.
• Belekumeari izena jarri zion bera aurkitu zuen gizonak.
•
• Pako belea ez zen habiako belerik handiena, baizik eta txikiena.
•
• Lau belekume handienak hegan ikasten hasi zirenean, bera oraindik habian geratzen zen.
•
3 Ordenatu hitzak eta idatzi perpausak.
• katuak/ beltza / saiatu / bele / uxatzen / zen
•
• gregoriok / zuen / eta / sendatu / merkromina / belea / kotoi / batekin / puska
•
• pako / ekintzak / belearen / bihurtu / eta / ausartagoak / gero / ziren
•
4 Bihurtu aurreko ariketako baiezko perpausak ezezko perpaus.
•
•
•
Gizonak belekumea aurkitu zuen. Gizonak izena jarri zion belekumeari.
Pako belea ez zen habiako belerik handiena. Pako belea txikiena zen.
Katuak bele beltza uxatzen saiatu zen.
Gregoriok merkromina eta kotoi puska batekin belea sendatu zuen.
Pako belearen ekintzak gero eta ausartagoak bihurtu ziren.
Katua ez zen saiatu bele beltza uxatzen.Gregoriok ez zuen belea sendatu merkromina eta kotoi puska batekin.Pako belearen ekintzak ez ziren gero eta ausartagoak bihurtu.
Lau belekume handienak hegan ikasten hasi ziren. Pako belea oraindik habian geratzen zen.
191383 _ 0004-0009.indd 6191383 _ 0004-0009.indd 6 28/7/09 16:05:4628/7/09 16:05:46
7
1
5 Adierazi perpaus hauek lokabeak (L) ala mendekoak (M) diren.
• Sendatu zenean hasi ziren Pako belearen gaiztakeriak.
• Herriko balkoi batean katu potolo bat aurkitu zuen.
• Ez dakigu noren ogitartekoa jango duen Pakok.
• Katuak atzaparra bota zion hegaztiari.
6 Berridatzi perpausak aditz jokatugabeak erabiliz.
• Gehiegi jan dugu. Ez da ona.
• Hegan egin dute. Lortu dute!
• Saiatzen naiz erretzen uzten. Asko kostatzen zait.
• Amaiarekin egon nahi dut. Horrela asko ikasten dut.
• Atsekabe handia hartzen dugu futbol partidetan. Ez du merezi.
1 Markatu a itsatsia duten hitzak.
premia gauza frantsesa
lapitza tontakeria egia
arnasa autobusa kirola
habia bilera trena
zaborra hondartza kaia
2 Jarri eskatutako deklinabide-markak aurreko ariketako hitzei.
• NON: arnas , kirol , tren
• NORA: frantses , egi , biler
• NONDIK: kai , tontakeri , habi
• NONGO: hondartz , autobus , lapitz
• ZERIK: gauz , premi , zabor
Ortografia
M
ML
L
Ez da ona gehiegi jatea.
Hegan egitea lortu dute.
Asko kostatzen zait erretzeari uztea.
Amaiarekin egon nahi dut asko ikasteko.
Ez du merezi atsekabe handia hartzea futbol partidetan.
eanera
tikako
arik arik rikeko eko
atik atikara ara
ean ean
191383 _ 0004-0009.indd 7191383 _ 0004-0009.indd 7 28/7/09 16:05:4728/7/09 16:05:47
8
1 Irakurri laukiko informazioa.
2 Begiratu eta irakurri iragarkia. Ondoren, erantzun galderei markatuz.
• Nori zuzenduta dago iragarki hori?
haurrei
adin batetik aurrerako gizonei
emakume haurdunei
• Zer helburu du iragarkiak?
istorio bat kontatzea
burusoilak salatzea
produktuaren berri ematea
• Zer-nolako hizkuntza erabiltzen da?
argia eta zuzena
poetikoa
lagunartekoa
• Zer azaltzen du iragarkiak?
burusoilak oso jatorrak direla
edonork gal dezakeela ilea
ilearen galerak konponbidea duela
3 Irakurri kontakizun laburra.
SINESTUNA
Iluntzean, bi ezezagunek elkar topatu zuten arte-galeria bateko korridore ilunetan.
Batek hotzikara sentituta esan zuen:–Leku iluna da hau. Mamuengan sinesten al
duzu?–Nik ez –erantzun zuen besteak–. Eta zuk?–Nik bai –esan zuen lehenengoak, eta
desagertu egin zen.
George Loring Frost (moldatua)
Idazketa-tailerra
IDAZKIAREN HELBURUA
Edozein testu idazten hasi orduko, helburua edo xedea oso argi eduki behar dugu: zein den aditzera eman nahi dugun mezua, nork irakurriko duen eta zer lortu nahi dugun gure testuaren bidez.
UGARIXIL HT69TR
ILEA GALTZEAREN KONTRAKO TRATAMENDUASeigarren astetik aurrera, zure ilea sendoagoa izango da. Galtzea %77 geldituko du.
Tabakoa, estresa, adina... ilearen etsaiak dira.
191383 _ 0004-0009.indd 8191383 _ 0004-0009.indd 8 28/7/09 16:05:4728/7/09 16:05:47
9
1
4 Erantzun aurreko testuari buruzko galderei.
• Nor da testuaren egilea?
• Nori zuzentzen dio?
• Zer helburu du?
• Zer hizkuntza mota erabiltzen du?
5 Irakurri egoera.
Demagun arte-galeriako zaintzailea zarela eta gertatutakoaren berri eman nahi diozula zuzendaritzari. Planifikatu zer eta nola esango duzun, kasu bakoitzean zuzenena iruditzen zaizun aukera markatuz.
• HARTZAILEA: nori idatziko diozun. • FORMA: hizkuntza.
mamua argia eta egokia
museoko zuzendaria poetikoa
polizia lagunartekoa eta bizia
• HELBURUA: zure helburua. • EDUKIA: zer idatziko duzun.
txiste bat kontatzea gertakariak azaldu
gertatutakoaren berri ematea zure esperientziak beste mamu batzuekin
arazo bat konpontzea museoari buruz hitz egin
6 Idatzi idazkia, aurreko ariketako erantzunak kontuan hartuz.
Idazki honen bidez
Lehengo egunean, zaintzaile-lana egiten ari nintzela,
Besterik gabe,
Gaueko zaintzailea
George Lorin Frost
Mamuengan sinisten ez dutenei
Haiengan zalantza sortzea
Literarioa baina zehatza eta argia
Zuzendari jauna:pasa den egunean arte-galeriako
korridoreetan gertatukoa kontatu nahi dizut.
arte-galerian bizitako pasadizo arraro
Adeitasunez,hau kontatu nahi nizun, jakinaren gainean egon zaitezen.
batzuk entzun nituen eta urrunetik bi pertsona hitz egiten
zeudela iruditu zitzaidan.
ahots
Hurbildu nintzenean, pertsona bakarra zegoen.
Erantzun eredua.
191383 _ 0004-0009.indd 9191383 _ 0004-0009.indd 9 28/7/09 16:05:4828/7/09 16:05:48
10
Ezin denetik jan!
1 Adierazi esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren.
• Fruitu lehorrek, fruta freskoak, arrainak eta itsaskiek alergia eragiten diete haurrei.
• Alergiaren sintomak, askotan, azalean, ahoan eta digestio-aparatuan azaltzen dira.
• Umea lehenengo hilabeteetan bularra hartzeak ez du alergietatik babesten.
• Alergiek sor ditzaketen arazoak saihesteko, hobe da elikagai horiek ez hartzea.
• Janariek dituzten kontserbatzaileek alergiak eragin ditzakete.
2 Bilatu hiztegian irakurgaiko hitz hauen definizioak.
• alergeno:
• elikagai:
• gehigarri:
• ontziratu:
2
«Denetik jan behar da», askotan entzundako aholkua dugu. Pertsona batzuei, ordea, hainbat janarik alergia eragiten diete. Haurren-gan, kasu gehienak arrau-tzak, esneak, arrainak eta fruitu lehorrek eragindakoak dira, eta fruitu lehorrek, fruta freskoak, arrainak eta itsaskiek helduengan. Gehienetan, sintomak aza-lean, ahoan eta digestio-aparatuan azaltzen dira, eta gutxiago-tan izaten dira arnastutako alergenoek eragiten dituzten ohiko sintomak, asma eta errinokonjuntibitisa, alegia.Ohikoa da esnearen proteinei, arrainari, itsaskiei, arrautzei, zenbait fruituri eta fruitu lehorrei alergia izatea. Batzuetan, umetako alergia desagertu egi-ten da denborarekin. Horretan
eragina duten faktore batzuk ezagutzen dira: lehenengo hilabeteetan bu-larra hartzeak babestu egiten du haurra, baita alergia eragin dezaketen elikagai horiek umearen dietan ohi baino beranduago sartzeak ere.Alergiek eragindako arazoak saihesteko, elikagai horiek ez hartzea go-mendatzen dute. Horrek alergikoen eguneroko jatorduak baldintzatzen ditu; gainera, ontziratutako janarien etiketak kontu handiz irakurtzera behartzen du. Izan ere, esnearen proteinak, adibidez, elikagai askotan erabiltzen dira, eta baita botika batzuetan ere. Bestalde, janariek dituzten gehigarriek, kontserbatzaileek eta koloragarriek ere eragin ditzakete erreakzio alergikoak, esaterako, tartrazinak, sulfitoek, nitritoek, glutama-toak, etab.ek.
«ePhegtlaltsOzut
kotan gu.
uitu
GE
EE
G
alergia sor dezakeen zerbait.elikatzeko baliagarri den edozein substantzia.zerbaiti, oinarrizko denari, gehitzen zaiona.zerbait ontzi baten barruan sartu.
191383 _ 0010-0015.indd 10191383 _ 0010-0015.indd 10 28/7/09 16:10:3828/7/09 16:10:38
11
3 Sailkatu hitz hauek alboko taulan.
otarrainxka, esnegain
intxaur, hur, mami,
lanperna, gurin,
arbendol, txirla
4 Idatzi hitz zuzenak, elikatu hitzari atzizki egokiak erantsiz.
-bide -gai -garri -pen -gaitz -di -(t/d)ura
• •
• •
• •
5 Bilatu hitz hauen sinonimoak testuan.
• ekiditu: • sortu:
• jaki: • gomendioa:
• eranskin: • zaindu:
6 Bilatu letra-zopan arnas-aparatuarekin zerikusia duten zazpi hitz.
B I R I K A K E L E
O A K F O E R R I G
K D E A S K J R A U
N I T E G A T I B A
D Z I G A R P N X H
A S I N O T M I H O
R S U I P T A T O A
R N M R E G H I B E
U A K A B U D S F T
D T L L E X Z A E P
U B R O N K I O A K
S E F O G I S E D H
7 Ordenatu hitzak eta osatu bi esaera zahar.
•
•
■ Azaldu zure hitzez esaera bakoitzaren esanahia.
•
•
janaria munduko gaitzen baratxuria
Osasuna zazpi kontrako ondasuna
ITSASKIAK FRUITU LEHORRAK ESNEKIAK
otarrainxkalanpernatxirla
intxaurhurarbendol
esnegaingurinmami
elikagaielikaduraelikagarri
saihestu eraginelikagai aholkua
gehigarri
Baratxuria zazpi gaitzen kontrako janaria.
Baratxuria oso ona omen da osasunerako.
Osasuna, munduko ondasuna.
Osasuna munduan dagoen gauzarik garrantzitsuena da.
babestu
elikabideelikapen
191383 _ 0010-0015.indd 11191383 _ 0010-0015.indd 11 28/7/09 16:10:4028/7/09 16:10:40
12
Gramatika1 Irakurri testua eta azpimarratu perpaus bakunak.
ASTO-BAHITZAILEAKErabakita zuten lehenbizi alkatearen astoak harrapatuko zituztela.
Bidezkoena zirudien. Gainera, bera zen herrian asto gehien zeuzkana. Beraz, aldapa igo eta isilean alkatearen etxera hurbildu ziren. Amanda olibondo baten atzean ezkutatuko zen, zerbait gertatuz gero, abisua emateko. Besteak etxe ostera joan ziren. Ukuiluko ate zaharra zurezko haga astun batez itxita zegoen. Horrek nahikoa lan eman zien. Zaratarik ez ateratzeko, atea poliki-poliki ireki behar izan zuten. Gero, banan-banan astoak atera zituzten. Astoek ez zuten irteteko inolako asmorik. Beraz, elkarren artean lotu behar izan zituzten. Ondoren, olibadira eraman zituzten.
Gerald Durrell, Asto-bahitzaileak (moldatua)
2 Perpaus hauek ez dira bakunak. Bilakatu bakun, adibidean bezala.
• Nik lana bukatu dut, baina zuk ez.
Nik lana bukatu dut. Zuk, berriz, ez duzu bukatu.
• Kerman eta Aimar menditik etorri dira.
• Goizean ikusi duzun astoa ez da gurea.
• Ama ez dago etxean, bulegoan baizik.
3 Ordenatu hitzak eta idatzi perpausak.
• honetan/oinetako/daude/merkeak/denda
• planetan/gehiago/ziren/animalia/antzina/bizi
• gustatzen/ez/dokumentalak/zaizkigu/guri/animalien
• arraroak/genituen/ganbaran/bart/hots/entzun
4 Bihurtu aurreko ariketako baiezko perpausak ezezko, eta alderantziz.
•
•
•
Kerman menditik etorri da. Aimar menditik etorri da.
Goizean astoa ikusi duzu. Astoa ez da gurea.
Ama ez dago etxean. Ama bulegoan dago.
Denda honetan oinetako merkeak daude.
Antzina planetan animalia gehiago bizi ziren.
Guri ez zaizkigu animalien dokumentalak gustatzen.
Bart ganbaran hots arraroak entzun genituen.
Denda honetan ez dago oinetako merkerik.Antzina planetan ez ziren animalia asko bizi.Guri animalien dokumentalak gustatzen zaizkigu.Bart ganbaran ez genuen hots arrarorik entzun.
191383 _ 0010-0015.indd 12191383 _ 0010-0015.indd 12 28/7/09 16:10:4128/7/09 16:10:41
13
2
5 Osatu elkarrizketa, erantzunei galderak jarriz.
DEN-DENA JAKIN NAHI
– Bai txakur polita! Nork
– Osaba-izebek ekarri didate.
–
–Txakurtegitik, uste dut.
–
– Bi urte baino ez ditu.
–
– Emea da.
–
– Ez, oraindik ez dut erabaki zein izen jarri.
6 Sailkatu aurreko ariketan asmatu dituzun galderak motaren arabera.
• ZATI-GALDERAK:
• AUKERA-GALDERAK:
• BAI/EZ ERAKO GALDERAK:
1 Idatzi hutsuneetan falta den puntuazio-ikurra: koma, puntua, harridura-ikurra edo galdera-ikurra.
- Olatz egun on - Egun on Nondik zatoz horren berandu - Mikelekin Anderrekin eta Iratxerekin ibili naiz - Eta non egon zarete - Parkean Anderren etxe ondokoan aritu gara biharko planak egiten - Biharko planak Zer egin behar duzue, bada, bihar - Zabuetara joan, eta bazkaldu ere bertan bazkalduko dugu - Zein ondo Joan al naiteke zuekin - Jakina Zenbat eta gehiago hobe
2 Hitz hauen sinonimoak h dute. Osa itzazu.
• estu • eh
• zikin • h
• lotsagabe • h k g b
• aski • h k
• hitzontzi • h b o
• txapelketa • h a e a
• sobera • h e i
Ortografia
ekarri dizu?
Nondik ekarri dizute?
Zenbat urte ditu?
Zer da, arra ala emea?
Erabaki al duzu zein izen jarri?
Nork ekarri dizu? / Nondik ekarri dizu? / Zenbat urte ditu?Zer da, arra ala emea?
Erabaki al duzu zein izen jarri?
m
!
!! !
?
??
?
,
,
, ,?
.
.
.
!
a
a
g
l
n
l
eo
a i o
e i k t
a l e a e
o e r
e i g
i
191383 _ 0010-0015.indd 13191383 _ 0010-0015.indd 13 28/7/09 16:10:4128/7/09 16:10:41
14
1 Irakurri laukiko informazioa.
2 Irakurri galderak eta ezabatu gaiarekin zerikusirik ez dutenak.
GAIA: lo-ibiltariak
• Zer dira lo-ibiltariak?
• Zer egiten dute?
• Nor izan daiteke lo-ibiltaria?
• Nesken ala mutilen kontua al da?
• Poltsa barruan gordeta egoten da?
• Ni lo-ibiltaria al naiz?
• Arriskutsua al da lo-ibiltariak itzartzea?
• Besoak aurrera luzaturik eramaten al dituzte?
• Zer urtarotan ateratzen zaizkie adar berriak?
• Gogoratzen al dira hurrengo egunean?
3 Sortu emandako gaiaren galdera-zerrenda. Saiatu 8-10 galdera lortzen.
GAIA: tuaregak
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Idazketa-tailerra
BURMUINEAN ARAKATZEN: GALDERA-ZERRENDA ETA GALDERA-IZARRA
Idazteko gai bat proposatzen digutenean, askotan uste izaten dugu gai horretaz ez daukagula zer esanik. Oker gaude, ordea; galderen bidez gaiari buruzko mamia ateratzen joan baikaitezke. Lehenengo teknika gaiari buruzko galdera-zerrenda egitean datza. Bigarrenak izar bateko puntetan ageri diren galderei erantzutea proposatzen digu.
Zer dira tuaregak?
Zer egiten dute?
Non bizi dira?
Arriskutsuak al dira?
Maila berean al daude gizonezkoak
eta emakumezkoak?
Nolakoa da tuaregen gizartea?
Gizarte-maila desberdinak al daude?
Zein da emakumezkoen rola?
Erantzun eredua.
191383 _ 0010-0015.indd 14191383 _ 0010-0015.indd 14 28/7/09 16:10:4128/7/09 16:10:41
15
2
4 Begiratu adi galdera-izarraren teknikari eta irakurri.
■ Bete hutsuneak, galdetzaileak erabiliz.
5 Irakurri gaia eta osatu galdera-izarra galdetzaile egokiekin. Ondoren, idatzi galderak osorik.
GAIA: presako janaria
6 Eman aurreko ariketako galderen erantzun laburrak.
•
•
•
•
•
•
•
■ Erantzun. Galderaren baten erantzuna ez duzu jakin? Non bilatuko zenuke erantzuna?
Nolakoa?
Nori?
Nola?
Non?
Zer? Nork?
Zergatik?
Zenbat?
Noiz?Izarra
Zer?
• Zer da presako janaria?
•
•
•
•
•
•
??
????
Ondoan galdetzaile erabilienak dituzu. Beti ez dira guztiak erabili behar, baizik
eta gaiaren arabera egokienak iruditzen zaizkizunak.
Zergatik jaten da presako janaria?Zenbat gastatzen da presako janarian?Noiz jaten da presako janaria?Nori gustatzen zaio?Nork erosten du presako janaria?Noiztik jaten da presako janaria?Non jaten da presako janaria?
Nondik? Nongo?
Zergatik?
Zenbat? Non?
Noiz?
Nork?
Noiztik?
Nori?
Interneten.
Denbora faltagatik janari azkarra egitea.Diru asko gastatzen da.Janaria prestatzeko denborarik ez dugunean.Gazteei gehienbat.Gazteek edo haien gurasoek.Lanorduak aldatu direnetik.Etxean edo merkatal-zentroetan.
Erantzun eredua.
Erantzun eredua.
Erantzun eredua.
191383 _ 0010-0015.indd 15191383 _ 0010-0015.indd 15 28/7/09 16:10:4228/7/09 16:10:42
16
Masaien gisan ibiltzea
1 Aukeratu zuzena kasu bakoitzean.
• Suitzar ingeniari batek
• Oinetakoak
• Oinetakoekin
• Oinetakoak
2 Bilatu testuan hitz hauen sinonimoak.
• bitxitasun: • mesedegarri:
• derrigortu: • entzutetsu:
• oski: • zakar:
3
Bizkarreko minaren aurkako oinetako bereziak salgai daude jada Euskal Herrian
Masaiak Afrikako leinu ezagunetariko bat dira, eta haien be-rezitasunen artean bada bat geuk ikasi beharrekoa. Agidanez, ez dute bizkarreko minik inoiz izaten, eta beren ibileragatik bide da hori. Masaiak bezala ibiltzen ikastea erraza ez delakoan, Karl Müller izeneko suitzar ingeniari batek masaien gisan ibiltzeko oinetako batzuk asmatu ditu duela hamar bat urte. Itxuraz orto-pedikoak diruditen oinetako hauen sekretua zolan datza. Forma ganbila dutenez gero, kulunka egiten dute; hala, oinaren ohiz kanpoko alde batekin zapaltzera behartzen gaituzte, eta bide batez, gorputza guztiz tente dugula ibiltzera. Era horretara, gure bizkarrak jarrera egokia hartzen du.
Oinetako horiek egiteko sei urte luze behar izan zituen Mü-llerrek, baina bete-betean asmatu zuen antza, miraritsuak baiti-ra ia-ia; zerbikaletako mina saihesten dute, lunbagoari aurrea hartzeko apartak dira eta zirkulazioa hobetzen dute, besteak beste.
Horixe da, hain zuzen, merkatuan izan duten arrakastaren gakoa. Hori eta Britainia Handiko kazetari ospetsu batek eman zien bultzada, oinetakoen ekarpen onuragarriez liluraturik artikulu bat idatzi baitzuen haiek goraipatuz. Harrezkeroztik, mundu osoko aktore, abeslari eta bestelako pertsona famatuek oinetako hauen miresle direla aitortu dute. Nahiz eta prezioz garestiak eta itxu-raz trauskilak izan, punta-puntako bihurtu dira jadanik.
masaientzako oinetako bereziak asmatu ditu.
masaiak bezala ibiltzeko oinetakoak asmatu ditu.
duela sei urte egin zituen, hamar urtez masaien ibilera aztertu ostean.
duela hamar urte asmatu zituen eta sei behar izan zituen sortzeko.
oinak jarrera zuzena hartzen du beti eta ez da inoiz okertzen.
oinak ezohiko eran zapaltzen du.
oso famatuak dira punta-puntako diseinu ederra dutelako.
oso arrakastatsuak dira osasunerako onuragarriak direlako.
berezitasun onuragarribehartu ospetsu
oinetako trauskil
191383 _ 0016-0021.indd 16191383 _ 0016-0021.indd 16 28/7/09 16:08:4528/7/09 16:08:45
17
konpondu
bete sendatu
burutu
H I T Z A K A N T O N I M O A K S I N O N I M O A K
3 Bilatu testuan definizio hauei dagozkien hitzak.
• Oinazea, atsekabea edo ondoeza eragiten duen sentsazioa ➜
• Gerriko giharretako min bizia ➜
• Anatomiaz ari garela, lepoan kokatzen dena ➜
• Hezur eta giharren deformazioak zuzentzeko tresnei deritze ➜
■ Hitz horietatik guztietatik, zein dira maileguak?
4 Jarri osatu aditzaren ordez antzeko esanahia duena.
• Hartu kamamila eta (osatutakoan) joango zara kalera.
• Izena emateko orria (osatu) zuen bere datuekin.
• Loreontzia (osatzeko) , lekeda beharko dugu.
• Zirkuitua bi ordu eta zazpi minutuan (osatu) zuen.
5 Lotu hitzak antonimoekin. Ondoren, aukeratu eta idatzi sinonimoak.
indartsu • • koldar •
koloretsu • • indarge •
adoretsu • • gaixo •
osasuntsu • • kolorge •
6 Markatu esaera zahar honen esanahia eta inguratu noiz erabili.
Bost xentimoko pupua eta hamar xentimoko trapua.
Batzuetan neurrigabeko erantzuna ematen zaie arazo txikiei.
Kexatzen ez denak ez du ezer lortzen.
a) Ikastetxeko zuzendariarekin elkartu eta jolastokia konpon zezaten lortu genuen, erori eta min hartzeko arriskurik ez izateko.
b) Jolastokian hartu nuen kolpea ez zen hainbesterako izan; hala ere, igeltsua jarri zidaten.
eri beldurti zurbil makal
minalunbagoa
zerbikala
sendatutakoanbete
konpontzeko
burutu
beldurti
makal
zurbil
eri
ortopedia
lunbagoa, zerbikala eta ortopedia.
191383 _ 0016-0021.indd 17191383 _ 0016-0021.indd 17 28/7/09 16:08:4628/7/09 16:08:46
18
Zer demontre! Zertan zabiltzate, baina? Zuek zarete alferrak zuek! Mugi zaitezte, kontxo! Maider,
zu eseri hemen! Saioa, har ezazu Maiderren lekua! Eta gainerakook, mugitu ipurdia! Zelako lotsa! Ez al duzue ikusten barregarri geratzen ari garela? Makaleko egurra
emango digute. Zoazte kanpora eta jokatu taxuz!
Haserre bizian
Gramatika1 Azpimarratu kolore batez harridura-perpausak eta beste batez aginte-perpausak.
2 Eman aginte-perpaus hauek beste modu batzuetara.
• Joan kanpora, neskok!
Joan zaitezte kanpora, neskok! / Zoazte kanpora, neskok!
• Egin hori oraintxe bertan, zuek biok!
• Etorri etxera lehenbailehen, umeok!
• Egon isilik behingoz, berritsua halakoa!
• Mikel, aspaldiko! Ekarri bostekoa!
3 Eman ezezka aurreko ariketako esaldiak, behar diren hitzak aldatuz.
• Ez joan kanpora, neskok!
Ez zaitezte kanpora joan, neskok!
•
•
•
Egin ezazue hori oraintxe bertan!
Etor zaitezte etxera lehenbailehen! / Zatozte etxera lehenbailehen!
Egon zaitez isilik behingoz, berritsua halakoa! / Zaude isilik behingoz, berritsua halakoa!
Mikel, aspaldiko! Ekar ezazu bostekoa!
Ez etorri etxera lehenbailehen, umeok!
Ez zaitezte etor etxera lehenbailehen, umeok!
Ez egon isilik, lotsati halakoa!
Ez zaitez isilik egon, lotsati halakoa!
Ez ekarri bostekoa Mikel!
Ez ezazu bostekoa ekar, Mikel!
191383 _ 0016-0021.indd 18191383 _ 0016-0021.indd 18 28/7/09 16:08:4828/7/09 16:08:48
19
3
4 Osatu elkarrizketa, aginterako aditz laguntzaileak hutsuneetan jarriz.
–Mugi hortik, Nahia! Entrenatzaileak ikusten bazaitu, goxo-goxo jarriko da.
–Egon lasai, neskok! Eta ekar ura hona, nekatuta nago-eta!
–Hara bestea! Har zeuk, nahi baduzu.
–Zertan zaudete hor berriketan? Has lasterka oraintxe bertan!
–Ez haserre, gizona! Atseden hartzen ari ginen...
– Atseden hartu nahi baduzue, har zeuon trasteak
eta joan etxera, baina ez pentsa
taldean berriro onartuko zaituztedanik. Horixe baino ez genuen behar!
5 Eman adierazpen-perpaus hauek harridura-perpaus gisa.
• Entrenatzailea ipurterre hutsa da. ➜
• Ez dut inoiz halako tontakeriarik entzun. ➜
• Oso gose naiz. ➜
• Jende mordoa dago igerian. ➜
6 Idatzi harridura-esapide bakoitza hutsune egokian.
• Hori zuk egin duzula? Eta nik bi halako!
• Kanpora hemendik! Ez zaitut berriz ikusi nahi!
• Aupa, neskok, Onenak zarete-eta!
• Hau da kiratsa hau! Nork bota du puzkerra?
• Horrelako perretxiko ederrak gutxitan ikusten dira,
1 Lotu hitzak sinonimoekin eta bilatu letra-zopan.
ezerez • • ezdeus
zikoitz • • xelebre
apaiz • • itsusi
xukadera • • zeken
txantxa • • eskuzapi
zatar • • gaixo
gastatu • • iseka
gizajo • • xahutu
bitxi • • elizgizon
Ortografia
F I Z O I S U S T I
A I S E K A X T O Z
M A O Z K L A I R G
I L K D N E P R I O
L G R E E M N I P O
X A H U T U M H A L
U I P S E O K U Z I
S X E L E B R E U S
N O B I T A D R K O
P U S K I O N A S U
N O Z I G Z I L E D
utikan!
afa!
alajaina!
eutsi goiari!
bai zera!
zaitezzaitezte ezazue
ezazu
zaitezzaitezte
itzazueezazue
Bai zera!Utikan!
eutsi goiari!Afa!
alajaina!
A ze ipurterrea den entrenatzailea!Hori bai tontakeria galanta!
Goseak akabatzen nago!Makina bat jende dago igerian!
zaitezte
Erantzun eredua.
191383 _ 0016-0021.indd 19191383 _ 0016-0021.indd 19 28/7/09 16:08:4828/7/09 16:08:48
20
1 Irakurri laukiko informazioa.
2 Irakurri testu zati hau eta erantzun galderei.
Nire ama botikagintza-enpresa bateko zuzendaria da. Lana erakargarria bezain nekagarria da.
• Ulertu al duzu testu zatia?
• Ulertzen al dituzu esaldietako hitz guztiak?
• Zer egiten da botikagintza-enpresa batean?
• Zergatik izan daiteke zuzendari-lana erakargarria eta nekagarria? Pentsatu bakarrik, ez erantzun eta joan hurrengo ariketara.
3 Lotu gezi bidez gako-hitzak eta azalpenak.
■ Irakurri nola geratzen den testua luzapena egin ondoren eta aztertu aurreko ariketan bete-betean asmatu duzun.
Idazketa-tailerra
BURMUINEAN ARAKATZEN: GAKO-HITZAK
Edozein testu idazterakoan, pentsatu behar dugu irakurleak ez dakiela ezer idazten ari garen gai horri buruz.
Horrelakorik ez gertatzeko, gako-hitzen bila jo behar dugu; izan ere, haien atzean azaldu gabeko informazio asko dago.
• Asteburu batzuetan ere lan egin behar du.
• Bidaia asko egiten ditu.
• Diru asko irabazten du.
• Bere lana berak baino ezin du egin.
• Ez dauka aisialdirik.
• Jende interesgarria ezagutzen du.
• Lan-ordutegi malgua dauka.
• Jende askorekin egon behar du, beti aurpegi onarekin eta aldarte onean.
Nekagarria:
Erakargarria:
Botikagintza-enpresa bateko zuzendaria da. Berez, oso lan erakargarria da: bidaia asko egiten ditu, ez du ordutegi finkorik, soldata ona irabazten du eta jende inte-resgarria ezagutzen du. Baina neka-neka eginda amaitzen du: ez dauka ezertarako astirik (asteburuetan ere lan egin behar du), lan hori berak baino ezin du egin, eta gainera, jende askorekin egon behar du beti aurpegi onarekin eta aldarte onean.
Erantzun askea
Erantzun askea
Botikak egiten dira.
191383 _ 0016-0021.indd 20191383 _ 0016-0021.indd 20 28/7/09 16:08:4928/7/09 16:08:49
21
3
4 Irakurri egoera eta inguratu gako-hitzak.
Demagun beheko testua zure ikaskidebatek idatzi duela eta zuri egokitu zaizula zuzenketa egitea. Informazioaren aldetik puntu ilun batzuk ditu.
BASAMORTUKO ANIMALIAK
Basamortua da bizitzeko lekurik gogorrena, eta izaki bizidun gutxi molda daitezke basamortuko bal-dintzetara.
Esaterako, gamelua basamortuan bizi den anima-lia da, pertsonak eta salgaiak garraiatzeko erabiltzen da eta nahiko ondo moldatzen da hango kliman.
Basamortuan narrasti asko bizi dira. Animalia ho-riek aldean dituzten ezkatek gorputzeko ura ez gal-tzen laguntzen diete...
5 Idatzi gako-hitzak hutsuneetan eta saiatu zeresana luzatzen.
6 Berridatzi 5. ariketako testua, gako-hitzetatik ateratako informazioa gehituz.
BASAMORTUKO ANIMALIAK
GAKO-HITZA:
Gako-hitzik
topatzen ez baduzu,
egin proba galderak eginez:
Zergatik da basamortua leku
gogorra? Zer du gameluak...
GAKO-HITZA:
LAGUNTZA
Basamortuko baldintzetara ohitzea oso zaila da.Izaki bizidun gutxi molda daitezke.
Baldintzak
Ezkatak
Ezkatek gorputzeko ura ez galtzen laguntzen diete narrastiei.
Basamortuan bizitzea oso zaila da. Izaki
bizidun gutxi molda daitezke hango baldintzetara.
Adibidez, gameluak eta narrastiak ondo
moldatzen dira basamortuko klimara. Izan ere,
narrastiei, dituzten ezkatek gorputzeko ura ez
galtzen laguntzen diete.
Erantzun eredua.
Erantzun eredua.
191383 _ 0016-0021.indd 21191383 _ 0016-0021.indd 21 28/7/09 16:08:4928/7/09 16:08:49
22
Jaiotzeke zegoen haurraren elezaharra
1 Ordenatu kezkak zenbaki bidez, kontakizuneko haurtxoari sortu zitzaizkion ahala.
Nola komunikatuko naiz? Nola esango diot nire aingeruari?
Nola moldatuko naiz? Nork mantenduko nau?
Nork emango dit babesa?
2 Asmatu galdera honen erantzuna, aingeruak haurrari nola lagunduko dion azalduz.
• Nork lagunduko dit beldur naizenean?
3 Aukeratu erantzun egokia. Zer esan nahi du elezahar hitzak?
Antzinako gertaera historikoetan oinarritzen den alegiazko kontakizuna.
Ustez aspaldi gertatutako zerbaiti buruzko alegiazko kontakizuna.
4
Aspaldiko elezahar batek dioenez, jaiotzeke zegoen haurtxo batek hauxe galdetu zion gauza guztien egileari:
–Lurrera bidaliko nauzula esan didate, baina nola biziko naiz han hain txikia eta babesgabea izanik?
Eta gauza guztien egileak esan zion:–Ez izan beldur, aingeru guztien artean bat aukeratu dut
zuretzat, eta zain daukazu dagoeneko.Eta haurtxoak galdezka segitu zuen:–Nork elikatuko nau?–Esan dizudan aingeruak berak –erantzun zion gauza guztien
egileak–. Eta irribarre ere eragingo dizu, mina kenduko dizu, lotan zaudela zaindu egingo zaitu eta bizitzan gidatuko zaitu hazi arte.
–Eta gizakien hizkuntza arraroa jakin gabe, nola ulertuko dut esaten didatena?
–Zure aingeruak hitz goxo eta xamurrenak esango dizkizu, eta pazientzia eta maitasun handiz irakatsiko dizu hizketan.
–Lurrean gizaki gaiztoak daudela entzun dut. Nork babestuko nau?–Zure aingeruak babestuko zaitu munduko gaiztakeria orotik, egunez eta gauez zainduko zaitu
eta ez dio inori utziko zuri min ematen; gaixotzen bazara, sendabideak bilatuko ditu zuretzat; bizia ere emango du zugatik behar izanez gero.
Une horretan bakea zen nagusi zeruan, baina lurreko ahotsak aditzen hasi ziren. Haurtxoak bizkor-bizkor galdetu zion gauza guztien egileari:
–Joateko unea heldu bada, esadazu, nola du izena nire aingeruak?–Ez dizut haren izena esango, ez baita beharrezkoa, baina zuk AMA esango diozu.
b
h
z
ez
Zure aingeruak lagunduko dizu beldurguztiak uxatzen.
13 5
24
Erantzun eredua.
191383 _ 0022-0027.indd 22191383 _ 0022-0027.indd 22 28/7/09 16:13:4828/7/09 16:13:48
23
Gorrotoa adierazteko
Maitasuna adierazteko
4 Bilatu irakurgaian hitz hauen sinonimoak eta lotu antonimoekin.
H I T Z A K S I N O N I M O A K A N T O N I M O A K
irri • • • • ontasun
txera • • • • egonezin
zitalkeria • • • • ezinikusi
eroapen • • • • lantu
5 Idatzi atzizki hauek dituzten launa hitz. Begiratu hiztegian ongi dauden.
• -zale: bakezale, , ,
• -gintza: , , ,
• -keria: , , ,
• -tasun: , , ,
■ Atzizki horietako bik elkarren kontrako esanahia dute. Zeinek?
6 Sailkatu esapide hauek zerrenda egokian.
• begiko makarra baino gutxiago ikusi nahi • begiko izan
• bihotzeko azukre koxkorra izan • begitan eduki
• kuttun eduki • higuin izan
• •
• •
• •
7 Ordenatu hitzak eta osatu bi esaera zahar.
1.
2.
■ Azaldu zure hitzez esaera bakoitzaren esanahia.
1.
2.
gaiztoa da
abere Gorrotoa
Maitasun berriak
zaharraahaztu
irribarre
maitasun
gaiztakeria
pazientzia
futbolzale irakurzale musikazalehirigintza etxegintza altzarigintza burdingintza
sorginkeria maltzurkeria astakeria lelokeriaamatasun maitasun gaixotasun fideltasun
-tasun, -keria.
bihotzeko azukre koxkorra izan
kuttun eduki
begiko izan
Maitasun berriak ahaztu zaharra.
Gorrotoa abere gaiztoa da.
Maitasun berria duzunean, zaharra ahazten duzu.Gorrotoak ez dakar ezer onik.
begiko makarra baino
gutxiago ikusi nahi
begitan edukihiguin izan
a.
Erantzun eredua.
191383 _ 0022-0027.indd 23191383 _ 0022-0027.indd 23 28/7/09 16:13:4828/7/09 16:13:48
24
Gramatika1 Irakurri testua eta azpimarratu aditz bat baino gehiago duten perpausak.
OIHANEUrtziri zirrara ikaragarri batek zeharkatu
zion gorputz osoa. Ehun kilometrora erenabari zezakeen irudi gozo hura; Oihanerena,
alegia. Karmelerekin zetorren, biak pipitakjanez. Urtzi urduri baino urduriago
zegoen. Oihanek pipitak eskaini zizkion.Urtzik eskuak luzatu zituen; pipitak robot
baten antzera hartu zituen. Hiru pipita eskuanzituen eta hamaika lurrera erori zitzaizkion.Barkamena eskatu zion Oihaneri. Urtzik ez zekien ez non zegoen, ez zertan zebilen ere.
Oihanek irribarre egin zion eta ez ziola inporta erantzun zuen. Urtziren atzetik, Eiderrek eta
Garazik barretxoak egin zituzten.
Joanes Urkixo Bihotz ausarta (moldatua)
2 Kopiatu azpimarratutakoen artean alborakuntzaz elkartutakoak.
•
•
3 Lotu bi zatiak, perpaus egokiak sortzeko.
Zaude lasai, neska; • • sukar handia du.
Jon ohean dago; • • min emango dizute.
Ezin naiz lagunekin irten; • • ondo egongo naiz zu gabe.
Ez kezkatu nigatik; • • zigortuta nago.
Ez fidatu mutilez; • • ongi egingo duzu.
4 Lotu alborakuntza bidezko perpausak egiteko egitura egokiak.
nahiz
bata
zein hala
ez ezik
ere
nola
bestea
zein
nahiz
Urtzik eskuak luzatu zituen; pipitak robot baten antzera hartu zituen.
Urtzik ez zekien ez non zegoen, ez zertan zebilen ere.
191383 _ 0022-0027.indd 24191383 _ 0022-0027.indd 24 28/7/09 16:13:4928/7/09 16:13:49
25
4
5 Erantzun galderei, adierazitako egiturak erabiliz.
• Zein dira gehien gustatzen zaizkizun musika-taldeak?
–Bai
• Zein dira zure bi zaletasun nagusiak?
–Hala
• Zer egiten duzue lagunekin ondo pasatzeko?
–Nahiz
• Zein dira, zure ustez, jaiegunen alde onak?
–Alde batetik,
• Zer egin behar da lagun berriak ezagutzeko?
–Edo
6 Emandako perpaus bakunetan oinarrituz, osatu alborakuntza bidezko perpausak.
• Berak ez du egingo. Niri ere ez dit egiten uzten.
• Agian irabazi egingo du. Agian galdu egingo du. Nolanahi ere, saria jasoko du.
• Bi lagun dauzkat. Bata oso jatorra da. Bestea ipurterre hutsa da.
• Guztiok goaz pozik eskolara. Batzuk oinez joaten dira. Batzuk autobusez joaten dira. Batzuk autoz joaten dira.
1 Idatzi ts, tz edo tx hutsuneetan.
• harrabo a • kira a • per enta • pi adura
• ego i • un ia • a imurka • ada a
• i aropen ua • on ia • a aparka • el ei ua
• al oa • urra a • an arra • i ura
2 Bete esaldietako hutsuneak aurreko ariketako hitzetako batzuekin.
• Amak bere hartu zuen umea, eta umeak laztandu zion amari.
• Berak egin zidan aurpegian; nik egin nion besoan. Hori ikusita,
maisuak egin gintuen ikasgelatik.
• Neska ikusi nuenean, iruditu zitzaidan, onekoa.
• Halako batean, entzun genuen eta horma izoztuan egin zela
ohartu ginen.
Ortografia
Oskorri, bai Benito Lertxundi gustatzen zaizkit.
dantzatzea, nola futbolean aritzea gustuko dut.
zinera, nahiz mendira joan.
lanik eza eta, bestetik, atseden hartzeko astia.
leku askotara joan, edo Internet bidez ezagutu.
Berak egin ez ezik, niri ere ez dit egiten uzten.
Nahiz irabazi, nahiz galdu, saria jasoko du.
Bi lagun dauzkat. Bata oso jatorra, bestea ipurterre hutsa.
Guztiok goaz pozik eskolara, oinez, zein autobusez, zein autoz.
ts
tsts
tsts
ts tztz
tz
altzoan adatsaatximurkaatzaparka
egotzipertxenta itxura
pitzaduraharrabotsa
tztztz
txtxtx
txtx tx tx
Erantzun eredua.
191383 _ 0022-0027.indd 25191383 _ 0022-0027.indd 25 28/7/09 16:13:4928/7/09 16:13:49
26
1 Irakurri laukiko informazioa.
2 Irakurri testua eta erantzun.
KIROL OLINPIKOAK
Olinpiadetan oso arruntak ez diren kirolak ikus ditzakegu. Gehienak oso zaharrak dira eta Antzinako Greziatik gaur egun arte iraun dute: arku-tiroa, xabalina-jaurtiketa, pertika-jauzia, disko-jaurtiketa...
Jakin badakigu, azken hori K.a. v. mendean jada praktikatzen zela, Miron eskultoreak data horretan zizelkatu baitzuen Diskobolo (disko-jaurtitzaile) deritzon eskultura. Kirol hori ez da erraza, indarra eta zehaztasuna behar baitira.
Hala ere, gauza harrigarria gertatu zen 1896. urteko olinpiadetan: Robert Garret pisu-jaurtitzaileak disko-jaurtiketan urrezko domina lortu zuen, eta hori aurreko arratsaldean minutu batzuk entrenatuta.
■ Zer da azpimarratuta dagoen pasartea? aipua pasadizoa
3 Irakurri testu zati hauek eta azpimarratu ideia hornigarriak.
Idazketa-tailerra
PLANIFIKATZEA: IDEIA ETA PASARTE HORNIGARRIAK
Gure testua idazteko oinarrizko ideiak bildu ondoren, bada egin daitekeen beste urrats bat ere: pasarte hornigarriak erabiltzea.
Ideia eta pasarte hornigarriak dira harira datozen esaera zaharrak, kontakizunak edo pasadizoak, berriak edo albiste zatiak, aipuak, adibideak...
BIRAKALurrak Eguzkiaren inguruan birak egiten dituela gauza jakina da. Baina orain mende batzuk, uste zuten Lurra ez zela mugitzen; eta kontrakoa esaten
zutenek gorriak ikusten zituzten. Adibidez, Inkisizioak Giordano Bruno atxilotu zuen, hark ideia hori aldezten baitzuen.
MARRAZOA, HILTZAILEA OTE?
Zinemak sinetsarazi nahi izan digu marrazo
zuria animalia odolzalea eta arriskugarria dela;
eta esaerak dioenez «fama txarra, kentzen zaila».
Baina egiaren alde esan beharra dago azken urtean
erleek marrazoek baino
eraso gehiago egin dituztela.
AISIA Gazteoi leporatzen digute ez dakigula dibertitzen, ez dugula aisialdia aprobetxatzen... Gaur bertan egunkarian irakurri dut «11 eta 17 urte bitarteko gazteen erdiak aspertu egiten dira».
Beharbada horrela izango da, baina zer egiten dute Gazteria Saileko arduradunek? Ez al da haien lana guretzat aukerak eta irtenbideak ematea?
191383 _ 0022-0027.indd 26191383 _ 0022-0027.indd 26 28/7/09 16:13:4928/7/09 16:13:49
27
4
4 Irakurri pasarte hornigarriak eta adierazi zein motatakoa den bakoitza zenbaki bidez.
1. aipua 2. pasadizoa 3. albiste zatia 4. adibidea 5. esaera zaharra
5 Bildu proposatutako gaiari buruzko oinarrizko ideiak, nahi duzun teknika erabiliz.
GAIA: irakurzaleak alairakurle behartuak?
6 Aukeratu 4. ariketako ideia hornigarriren bat eta lotu zuk idatzitako oinarrizko ideiaren batekin; ondoren, garatu testutxo bat ondoko orrialdeko adibideetan bezala.
Letrarik gabeko aisia, asperdura bizia. Esaterako, gurasoek irakurtzen ez badute, eta etxean libururik ez badago, gazteak
nekez zaletuko dira.
INCEk 11.000 umeen (12 urtekoak) artean egindako inkestaren arabera, % 76ri asko
gustatzen zaio irakurtzea. (EL PAIS)
Aurreko batean, dekorazio-denda batean egon nintzen, eta bertan azala besterik ez duten liburu hutsak eros daitezke. Horrela, bakoitzak bere egongelako hormen kolorea-
ren arabera aukera ditzake liburuak.
IZENBURUA:
OINARRIZKO IDEIAK •
•
•
•
•
•
•
•
•
Mundua inork irakurtzen ez dituen liburu ederrez beterik dago.
(UMBERTO ECCO)
2
4
1
5
3
Erantzun eredua.
Erantzun askea.
Gazteoi irakurtzea gustatzen zaigu.Liburuak geuk aukeratzea gustatzen zaigu.Ez daukagu irakurtzeko denborarik.Irakurri nahi dugunean, lagunen gomendioak jarraitzen ditugu…
191383 _ 0022-0027.indd 27191383 _ 0022-0027.indd 27 28/7/09 16:13:5028/7/09 16:13:50
28
1 Erantzun galderei.
• Zergatik esaten da Hiru Erregeak magoak zirela?
• Noizkoa da guk ezagutzen dugun kondaira?
• Noren ordezkariak ziren kondairako Hiru Erregeak?
• Zeren adierazgarri dira opariak?
• Noiz ibiltzen dira Hiru Erregeak herriko kaleetan? Noiz da Errege-eguna?
2 Bilatu hiztegian testuko hitz hauek eta idatzi bakoitzaren definizioa.
• kronikari:
• astronomia:
• ordezkari:
• sekretu:
5
1
Galdera interesgarria zurea, Xalbat, eta erantzun korapilatsua duena, alajaina!
Egia esan, Erregeak nor ziren, nondik zetozen eta nola heldu ziren azaltzeko teoria asko daude. Nolanahi ere, nahiko segurua da kronikariek mago hitza erabiltzen zutela astronomian adituak ziren jakintsuak izendatzeko, eta ez kapelatik untxia
ateratzeko gai ziren prestidigitadoreak izendatzeko.
Bestalde, esan beharra daukat iturrien arabera ez dagoela argi Erregeak hiru edo gehiago izan ote ziren, zenbait kronikariren esanetan hamabi baitziren (dozena osoa).
Guk ezagutzen ditugun Hiru Errege Magoen kondaira K.o. vi. mendean sortu zen. Kondaira horrek dioenez, ekialdetik abiatu ziren Betleemerantz izar argitsu bati jarraika. Meltxorrek, europarren ordezkariak, urrea eskaini zion haur jaioberriari, errege batentzat opari aproposena zelakoan. Gasparrek, berriz, Asiako semiten ordezkariak, intsentsua eskaini zion, haren jainkotasunaren seinale. Azkenik, Baltasarrek, afrikarren ordezkariak, mirra eman zion, nagusitan jasango zuen nekaldiaren eta pizkundearen irudi gisa.
Ez dakit erantzunak ase zaituen. Dena den, sekretutxo bat kontatuko dizut, Xalbat. Urtarrilaren 5ean zure herriko kalean ikusten dituzun errege horiek ez dira benetakoak, Errege Magoak ez baitira existitzen.
Xalbat Goñi,Mendaro
G ld i i
magoamagoakX lb
a ziren?al ziren?
Olentzero
Hiru ErregeakHiru Erregeak
Astronomian adituak zirelako.
K.o. VI.mendekoa.
Europarren, Asiako semiten eta Afrikarren ordezkariak.
Erregetasunaren, jainkotasunaren eta nekaldiaren eta pizkundearen adierazgarri.
Urtarrilaren 5ean. Urtarrilaren 6an.
gertakari-sail bat era kronologikoan eskaintzen duen idazlea edo kontalaria.astroen posizio erlatiboa, higidura, egitura eta bilakaera aztertzen duen zientzia.
talde, erakunde edo pertsona baten izenean ari den pertsona.jakinarazi nahi ez den gauza, berri edo informazioa.
191383 _ 0028-0033.indd 28191383 _ 0028-0033.indd 28 28/7/09 16:11:2128/7/09 16:11:21
29
3 Lotu testuak eta irudiak.
Euskal Herrian Euskaraz •
gelditu •
lanean •
elurra •
hondartza garbia •
ura •
konforme •
a bildua •
4 Idatzi definizioen ondoan. Zein da seinalea, eta zein, ikurra?
• Zerbaiten adierazgarri den irudia, gizakia edo gauza:
• Zerbait adierazteko erabiltzen den ikusizko zein entzunezko abisua:
■ Erantzuna aintzat hartuta, sailkatu aurreko ariketako testuak.
• •
• •
• •
• •
5 Idatzi hitz bakoitza hutsune egokian.
• Bakearen uso zuria da.
• Istripurik ez izateko, errespeta itzazu bide- .
• Matematikan, zenbakiek positiboa edo negatiboa izan dezakete.
6 Jarri seinale hitzaren ordez antzeko esanahia duena.
• Tori opari hau nire maitasunaren (seinale)
• Sartzeko (seinalea) egin zien eskuarekin.
• Lokatzetan ikusi genituen zure oinaren (seinaleak)
• Bekokian geratu zaio erori zenean egindako zauriaren (seinalea)
zeinu
•
seinaleikur
Seinaleak Ikurrak
•
•
•
• •
•
lorratzorbanadierazgarri
keinu
•
.
lanean
gelditu
konforme
elurra
a bildua
Euskal Herrian Euskaraz
H2O
hondartza garbia
ikurra
seinaleak
zeinu
adierazgarrikeinua
lorratzakorbana
ikurraseinalea
191383 _ 0028-0033.indd 29191383 _ 0028-0033.indd 29 28/7/09 16:11:2328/7/09 16:11:23
30
–Erregeak diskmana ekarri didate, nik mp3-a
eskatu nien. Zuri zer ekarri dizute, eskatutakoa
beste zerbait? –galdetu dio lagun batek
besteari.
–Niri minikatea ekarri didate –erantzun dio besteak.
–Zergatik hitz egiten duzu horrela?
–Lepoa estutzen didalako!
ERREGEEN OPARIAK
–Betleemen bizi direnak betleemdarrak Betleemekoak dira.–Betleemeko biztanleak ez dira betleemdarrak, iruditxoak .
BETLEEMEKO BIZTANLEAK
Gramatika1 Azpimarratu juntagailuak dituzten perpausak.
SUAREN JAIAGaur egun, Gabonetan Jesus haurraren jaiotza ospatzen dugu, baina antzi-na urteko azken egunetan neguko jaiak ospatzen zituzten. Neguaren eto-rrera zela-eta, festak eta oturuntzak egiteko ohitura zegoen. Egunak labur-tu egiten zirenez, sute handiak egiten zituzten, suak eguzkiari berotasuna eta argia berreskuratzeko indarra emango ziolakoan.Euskal Herrian, Gabon-usadioen artean suarekin zerikusia duten ohitura asko gorde dira. Izan ere, zenbait tokitan, negurako egurra prestatzerakoan, enbor handiena bereizi eta Gabon-gauean erre-tzen zuten. Enbor horrek Urteberri-eguna edo Errege-eguna heldu arte iraun behar zuen pizturik.Ohitura horri izen asko eman zaizkio herrien arabera; hala nola, Olentzero-enborra, Gabon-subila edo Gabon-zuzia, besteak beste.
2 Sailkatu perpausak, juntagailuen arabera.
• EMENDIOZKOAK:
• HAUTAKARIAK:
• AURKARIAK:
3 Egin perpaus elkartuak, proposatutako juntagailuak erabiliz.
• Gosaltzeko edozer hartzen du: kafea, kakaoa, tea... (nahiz)
• Berandu da. Logura naiz. Ohera noa. Bihar arte! (eta)
• Oparituko dut? Gorde egingo dut? Ez dakit zer egin. (ala)
• Partida ez dute zuriek irabazi. Partida beltzek irabazi dute. (baino)
• Oso haserre nago. Maite zaitut eta barkatuko dizut. (baina)
4 Idatzi hutsune bakoitzean juntagailu egokia.
festak eta oturuntzak / berotasuna eta argia. /
Gosaltzeko edozer hartzen du: kafea nahiz kakaoa, nahiz tea.
Berandu da eta logura naiz. Ohera noa. Bihar arte!
Oparitu ala gorde egingo dut? Ez dakit zer egin.
Partida ez dute zuriek irabazi, beltzek baino.
Oso haserre nago baina maite zaitut eta barkatuko dizut.
Urteberri-eguna edo Errege-eguna / Gabon-subila edo Gabon-zuzia.gabonetan Jesusen jaiotza ospatzen dugu, baina antzina urteko azken egunetan neguko jaiak ospatzen zituzten.
baina
ala
edo
baizik
enbor handiena bereizi eta Gabon-gauean…
191383 _ 0028-0033.indd 30191383 _ 0028-0033.indd 30 28/7/09 16:11:2428/7/09 16:11:24
31
5
k
5 Esan nolakoak diren perpaus elkartu hauek: alborakuntza bidezkoak (A) ala juntagailu bidezkoak (J).
6 Bilatu akatsak perpaus hauetan eta eman euskara jatorrean.
• Tarta egiteko, irina eta esnea behar dugu.
• Ez da eskuineko bidea hartu behar, baizik ezkerrekoa.
• Lagunekin kalean ibiltzea eta jolastea gustatzen zaizkit.
1 Lotu zakuetako bikoteak eta idatzi.
• •
• •
• •
• •
• •
2 Idatzi onomatopeia bakoitza dagokion tokian.
• murmurioa: • eztula:
• tripa-zorria: • jatea:
Ortografia
Bi zoro mendira joan dira Gabonetako zuhaitzaren bila.
Lau orduz bila ibili ondoren batek dio:
–Edozein pinu hartu eta eraman egingo dugu, bolak izan
............... ez izan.
Gabonetako parkera nahiz zinemara joango gara bihar.
Nahiz Gabonetako parkera, nahiz zinemara joatea, biak dira plan apartak!
osaba ozta
gazi
txutxutxipli
joanirrati
ezkertiriki
errege
taukierreginak
txapla
eskuin
geza
telebistaetorriakoztaizebak
mutxu
G A B O N E T A K O Z U H A I T Z A
mauka-mauka mar-mar gur-gurtuju-tuju
ala
J
A
Tarta egiteko, irina eta esnea behar ditugu.
Ez da eskuineko bidea hartu behar, ezkerrekoa baizik.
Lagunekin kalean ibiltzea eta jolastea gustatzen zait.
gazi-geza
errege-erreginak
osaba-izebak
ozta-ozta
txipli-txapla
mar-margur-gur
tuju-tujumauka-mauka
txutxu-mutxu
irrati-telebista
joan-etorriak
tiriki-tauki
ezker-eskuin
191383 _ 0028-0033.indd 31191383 _ 0028-0033.indd 31 28/7/09 16:11:2428/7/09 16:11:24
32
1 Irakurri laukiko informazioa.
2 Irakurri testuak eta erantzun galderei.
• Zein dira zure ustez aurreko mezuen hartzaileak? Lotu testu bakoitza dagokion hartzailearekin.
a) Zure bihotzeko azukre koxkorra. c) Etxekoak.b) Maiz ikusten duzun lagun bat. d) Oso noizean behin idazten diozun laguna.
• Zer helburu dute mezu horiek?
Gabon zoriontsuak opatzea.
Gabonetako gehiegikeriak salatzea.
Ingurukoekin ondo geratzea.
Idazketa-tailerra
IDAZKI BAT EGITEKO URRATSAK BIRPASATZEA
Idazkiaren helburua argi izatea.1. Galdera-zerrenda egitea gaiari buruzko mamia ateratzeko eta 2. galdera-izarraren bidez galderei erantzutea.Gako-hitzak erabiltzea irakurleak testua ulertzeko.3. Pasarte hornigarriak erabiltzea testu erakargarriagoak eta uler-4. garriagoak lortzeko.
Kaixo, familia!Zuekin egoteko paradarik ez eta gutxienez postal elektroniko bat bidaltzea bururatu zait. Ez ahal dituzue turroi guztiak jango! Astebete barru izango nauzue hor eta… mesedez, gutxi batzuk gorde niretzat!Gabon gauean nire bihotzean izango zaituztet, zaudete ziur, baina bitartean, ondo pasatu jai hauetan.
Ander maitea:Elkarrengandik urruti pasako ditugun lehenengo Gabonak dira hauek eta ez dakizu zein gogorrak ari zaizkidan gertatzen! Uneoro, etengabe, zaitut nire pentsamenduan… irribarreak ikusten ditut jendearen aurpegietan, iragarkietan eta nik, berriz, izugarrizko pena dut bihotzean. Gabon gau ederra igaro dezazula, niregandik urrun bazaude ere.
a
c
191383 _ 0028-0033.indd 32191383 _ 0028-0033.indd 32 28/7/09 16:11:2528/7/09 16:11:25
33
5
3 Irakurri gaia eta osatu galdera-izarra. Ondoren, idatzi galderak osorik.
4 Irakurri testua eta biribildu hitz-gakoak eta azpimarratu datu hornigarriak.
GABONAK MEXIKON: POSADAK ETA GAUERDIKO MEZAK
Mexikon abenduaren 16an hasi ohi dira Egube-rrietako ospakizunak Posadas izenekoekin (San Josek eta Ama Birjinak Belenerako bidaian ostatua aurkitzeko izan zituzten arazoak gogorarazteko antzezpenak). Bederatzi egunetan zehar, Gabon-gauera arte, eguberrietako ohiturak gorde zale diren familiek beren etxean egiten dute txandaka ostatua. Antzezpenaren ondoren, jaiari ekiten zaio: umeek, adibidez, Satanas irudikatzen duen gozo-eltzea apurtzen dute. Eguberri-gauean mezaren ondoren egiten da afaria. Egun horretan etxea erratzez garbitzeko ohitura dago, zortea garbi sar dadin.
5 Erantzun galderei.
• Zer motatako datu hornigarriak ageri dira testuan?
• Ulertu al dituzu testuko hitz guztiak? Zenbat hitz-gako biribildu dituzu?
• Zertan datza Posadas ospakizuna?
• Noiz abesten dira gabon-kantak?
•
•
•
•
•
•
•
•
Zergatik? Noiz?
GAIA: GABON-KANTAK
Zenbat? Nork?
Non? Zergatik?
Zer? Nola?
Nork abesten ditu gabon-kantak?Zenbat gabon-kanta abesten dira?Noiztik abesten dira gabon-kantak?Non abesten dira?Zergatik dago gabon-kantak abesteko ohitura?Noiz abesten dira gabon-kantak?Zer eskatzen dute abeslariek trukean?Nola antolatzen dira abesbatzak?
Azalpenak eta adibideak
Erantzun askea / Goiko kasuan, bost.
San Josek eta Ama Birjinak Belenerako bidaian ostatua aurkitzekoizan zituzten arazoak gogorarazteko antzezpenak.
Erantzun eredua.
Erantzun eredua.
191383 _ 0028-0033.indd 33191383 _ 0028-0033.indd 33 28/7/09 16:11:2528/7/09 16:11:25
34
• Ikasi duzuna zuk zeuk neurtu ahal izango duzu. Markatu laukitxoak esaldiarekin ados zaudenean.
GR
AM
ATI
KA
OR
TOG
RA
FIA
IDA
ZKET
A-T
AIL
ERR
A1. UNITATEA 2. UNITATEA
• Gauza naiz perpaus motak bereizteko: bakunak/ elkartuak, lokabeak/mendekoak.
• Badakit hitzak ordenatuz perpausak osatzen.
• Gai naiz perpaus bakunak bereizteko.
• Badakit zein diren adierazpen- eta galde-perpausak.
• Ikasi dut a itsatsia duten hainbat hitz.
• Gauza naiz a itsatsidunzenbait hitz zuzen deklinatzeko.
• Ikasi dut puntuazio-ikurrakzuzen erabiltzen.
• Gauza naiz h letrazidazten diren hitzakbereizteko.
• Ulertu dut idatzi aurretikhelburua argi eduki behar dela.
• Badakit testua, irakurlea eta helburua kontuan hartuz idatzi behar dela.
• Badakit idatzi aurretikinformazioa bildu behar dela.
• Gauza naiz galdera-zerrendaeta galdera-izarra zuzen erabiltzeko.
Autoebaluazioa
191383 _ 0034-0040.indd 34191383 _ 0034-0040.indd 34 28/7/09 16:15:4728/7/09 16:15:47
35
Adi-Adi Euskarari 6.1 koadernoa
3. UNITATEA 4. UNITATEA 5. UNITATEA
• Badakit zer diren harridura perpausak.
• Ulertu dut aginte-perpausak aginduak emateko direla eta zenbait forma dituztela.
• Ikasi ditut s, x eta z letrak dituzten zenbait hitz.
• Gauza naiz s, x eta z letrak dituzten zenbait hitz bereizteko.
• Badakit zertan den gako-hitzen teknika.
• Gauza naiz gako-hitzak topatzeko eta haietatik tiratuta zeresana luzatzeko.
• Ikasi dut perpaus elkartuak zer diren.
• Badakit perpausak juntadura bidez elkar daitezkeela.
• Gauza naiz alborakuntza hutsa eta errepikapen bidezko alborakuntza bereizteko.
• Ikasi ditut ts, tx eta tz letrak dituzten zenbait hitz.
• Gauza naiz ts, tx eta tz dituzten hainbat hitz zuzen idazteko.
• Badakit zer diren pasarte hornigarriak.
• Gauza naiz nire testuetan ideia hornigarriak txertatzeko.
• Badakit juntagailuak zer diren.
• Gauza naiz juntagailu hautakariak, aurkariak eta emendiozkoak bereizteko.
• Ikasi dut marratxoz idazten diren hainbat hitz.
• Badakit idazki bat egiteko helburua argi izatea beharrezkoa dela.
• Gauza naiz testu ulergarri eta erakargarri bat sortzeko.
191383 _ 0034-0040.indd 35191383 _ 0034-0040.indd 35 28/7/09 16:15:4728/7/09 16:15:47
36
Deklinabidea
bide
oin
borda
bidea
oina
borda
bideak
oinak
bordak
Ane
Ibon
Larraul
bidek
oinek
bordak
bideak
oinak
bordak
bideek
oinek
bordek
Anek
Ibonek
Larraulek
bideri
oini
bordari
bideari
oinari
bordari
bideei
oinei
bordei
Aneri
Iboni
Larrauli
bideren
oinen
bordaren
bidearen
oinaren
bordaren
bideen
oinen
borden
Aneren
Ibonen
Larraulen
bidetako
oinetako
bordatako
bideko
oineko
bordako
bideetako
oinetako
bordetako
————
————
Larrauleko/go
biderekin
oinekin
bordarekin
bidearekin
oinarekin
bordarekin
bideekin
oinekin
bordekin
Anerekin
Ibonekin
Larraulekin
biderengatik
oinengatik
bordarengatik
bidearengatik
oinarengatik
bordarengatik
bideengatik
oinengatik
bordengatik
Anerengatik
Ibonengatik
Larraulengatik
NOR
NORK
NORI
NOREN
NONGO
NOREKIN
NORENGATIK
NORENTZAT
biderentzat
oinentzat
bordarentzat
bidearentzat
oinarentzat
bordarentzat
bideentzat
oinentzat
bordentzat
Anerentzat
Ibonentzat
Larraulentzat
mugagabeasingularra plurala
mugagabeamugatua
IZEN ARRUNTAK IZEN BEREZIAK
191383 _ 0034-0040.indd 36191383 _ 0034-0040.indd 36 28/7/09 16:15:4828/7/09 16:15:48
37
IZEN ARRUNTAK ETA IZEN BEREZIAK
bidetan
oinetan
bordatan
amarengan
bidean
oinean
bordan
amarengan
bideetan
oinetan
bordetan
amengan
Anerengan
Ibonengan
Larraulen
bidetatik
oinetatik
bordatatik
amarengandik
bidetik
oinetik
bordatik
amarengandik
bideetatik
oinetatik
bordetatik
amengandik
Anerengandik
Ibonengandik
Larrauletik/dik
bidetara
oinetara
bordatara
amarengana
bidera
oinera
bordara
amarengana
bideetara
oinetara
bordetara
amengana
Anerengana
Ibonengana
Larraulera
bidetarantz
oinetarantz
bordatarantz
amarenganantz
biderantz
oinerantz
bordarantz
amarenganantz
bideetarantz
oinetarantz
bordetarantz
amenganantz
Anerenganantz
Ibonenganantz
Larraulerantz
bidetaraino
oinetaraino
bordataraino
amarenganaino
bideraino
oineraino
bordaraino
amarenganaino
bideetaraino
oinetaraino
bordetaraino
amenganaino
Anerenganaino
Ibonenganaino
Larrauleraino
biderik
oinik
bordarik
amarik
————
————
————
————
————
————
Anerik
Ibonik
Larraulik
bidetzat
ointzat
bordatzat
amatzat
————
————
————
————
————
————
Anetzat
Ibontzat
Larraultzat
NON/NORENGAN
NONDIK/NORENGANDIK
NORA/NORENGANA
NORANTZ/NORENGANANTZ
NORAINO/NORENGANAINO
ZERIK
ZERTZAT/NORTZAT
ZEREZ
bidez
oinez
bordaz
amaz
bideaz
oinaz
bordaz
amaz
bideez
oinez
bordez
amez
Anez
Ibonez
Larraulez
mugagabeasingularra plurala
mugagabeamugatua
IZEN ARRUNTAK IZEN BEREZIAK
191383 _ 0034-0040.indd 37191383 _ 0034-0040.indd 37 28/7/09 16:15:4828/7/09 16:15:48
38
JuntagailuakJuntagailuak hitz solteak dira eta maila bereko osagaiak (izenak, aditzak, izenondoak, etab.) elkartze-ko erabili ohi dira. Hiru mota daude:
• ETA Zuzendaria eta ikasketa-burua etorri zitzaizkidan bisitan ospitalera.
• EDO Urtebetetzeko tarta txokolatez edo marrubiz egin nezake.• ALA Oraindik ez du erabaki makinaz ala eskuz egingo duen.• NAHIZ Denda horretan larruzko nahiz gomazko abarkak saltzen dituzte. •ZEIN Igeriketa-ikastarora astelehenez zein asteazkenez joan gaitezke.
• BAINA Ezetz esan didate orain arte; baina, azkenean, onartu dute nire proposamena.• BAINO Ez da Saturraran hondartzara joaten, Karraspiora baino.• BAIZIK Atzo ez zuten Ane ordezkari aukeratu, Nerea baizik.• BAIZIK ETA Ez dit galdetu nora joango garen, baizik eta ea gurekin etor daitekeen.
EMENDIOZKO JUNTAGAILUAK
JUNTAGAILU HAUTAKARIAK
JUNTAGAILU AURKARIAK
Lokailuak perpausen arteko lotura semantikoa sortzen duten hitzak dira. Zenbait motatako lokailuak daude:
•ERE Julenek amaitu ditu ikasketak; Xabik ere amaitu ditu.•ERE BAI / ERE EZ Julenek amaitu ditu ikasketak; Xabik ere bai.•GAINERA Oso berandu da margotzen hasteko; gainera, nekatuta zaude.•BEHINTZAT Zuk egin nahi duzuna; nik, behintzat, ez dut agertzeko asmorik.• GUTXIENEZ Flana egiteko, gutxienez, litro eta erdi esne behar dut.
• BESTELA Ez diot gertatutakoa kontatuko; bestela, asko ikaratuko da.•OSTERANTZEAN Azkar amaitu; osterantzean, berandu egingo zaizu.
•ORDEA Nik badakit makinaz josten; zuk, ordea, eskuz josten duzu.• OSTERA Txakurrek zaunka egiten dute; katuek, ostera, miau.• BERRIZ Etxean zeharo aspertzen da; ikastolan, berriz, primeran pasatzen du.• ALDIZ Pilotari hori oso trebea da; bestea, aldiz, indartsuagoa.• HALA ERE Guztiz ziur ez nago; hala ere, zure esana beteko dut.• DENA DELA Ez da oso mutil ederra; dena dela, azkar-azkarra da.
• BERAZ Atzo partida irabazi zuten; gaur, beraz, poz-pozik etorriko dira.• ORDUAN Kalera irten nahi duzula? Orduan, ez zaude hain gaixorik.
•IZAN ERE Askotan joaten naiz herrira; izan ere, lagun asko ditut han.• ZEREN Sarritan jaten du txerrikia, zeren asko gustatzen zaio.
EMENDIOZKO LOKAILUAK
LOKAILU HAUTAKARIAK
AURKARITZAKO LOKAILUAK
ONDORIOZKO LOKAILUAK
KAUSAZKO LOKAILUAK
Lokailuak
191383 _ 0034-0040.indd 38191383 _ 0034-0040.indd 38 28/7/09 16:15:4828/7/09 16:15:48
39
MenderagailuakMenderagailuak gehienetan mendeko perpausaren aditzari eransten zaizkion formak dira. Hauek dira ohikoenak:
• -(E)LA Mendian otso ikaragarri bat ikusi duela kontatu digu.•-(E)NIK Zure arrebak ez du uste munduko mutilik aratzena zarenik.• -T(Z)EKO Umeari ur asko emateko esan zigun.• (EA) …-(E)N Monitoreak galdetu dit gutariko nork dakien eskiatzen.• -(E)N ALA EZ Ez zuen esan haragia gustatzen zaion ala ez.
• -(E)N Hondartzan topatu genuen maskorra nire logelan utzi dut.• -TAKO/-(R)IKO Historialariak emandako hitzaldian gauza asko ikasi genituen.
•BEZAIN Gure etxea zuena bezain handia da.• BESTE/ADINA Mikelek zuk adina liburu erosi zuen liburu-azokan.• BAINO... -AGO Amaiaren umea Izaskunena baino makalagoa da.•BAINO... GUTXIAGO/GEHIAGO Amonak aitonak baino urte gutxiago dauzka.
• -(E)NEAN Amonak iloba ikusten duenean, min guztiak joaten zaizkio.• -(E)LA Bizikletan aldapan behera zihoala ziztatu zuen erleak.• -T(Z)EAN Ehun kiloko harria jasotzean, oihu ikaragarria bota zuen.• -(E)N BEZAIN LASTER Gosaldu bezain laster hasiko naiz azterketa prestatzen.• ETA BEREHALA Etxea amaitu eta berehala joan ziren bertara bizitzera.•BAINO LEHEN Beti egiten du otoitz lotara joan baino lehen. •AURRETIK Eskolatik irten aurretik, bizkar-zorroa goitik behera aztertzen du.•ONDOREN/OSTEAN Mendira igo ondoren, oso erlaxaturik sentitzen da.•ETA GERO Eskolak amaitu eta gero, gure urtebetetzea ospatzera joango gara.•-(E)NETIK Zinema-izarra denetik, ez du kalean inor agurtzen.• ARTE Kanpaiak jotzen hasi arte ezin da mahats alerik jan.• -(E)N BITARTEAN Arropak lisatzen dituen bitartean, musika entzuten du.
•BA- Nire etxera etortzen bazara, txakurkume jaioberria erakutsiko dizut.• -(E)Z GERO Loteria egokituz gero, munduari bira osoa egingo lioke.• -T(Z)EKOTAN Bat aukeratzekotan, gorria hartuko dut.• EZ BA- Euririk egiten ez badu, ur-murrizketak izango ditugu.•EZIK/EZEAN Ziur egon ezik, ez da ezer esan behar.
•NAHIZ ETA (-(E)N) Nahiz eta eguzkia irten (den), hotz handia egiten du kanpoan.• (-(E)N) ARREN Auzo honetan luzaroan bizi izan (naizen) arren, ez dut ia inor ezagutzen.
• -(E)LAKO Gogoa izan dudalako egin dut.• BAIT- Ez da sarritan etortzen, ez baitu ez autorik, ez motorrik.• -ETA Ez da komeni baxera hori askotan erabiltzea, oso hauskorra da-eta.• -(E)NEZ GERO Oihanera joanez gero, landare mota asko ikusiko dituzu.• -T(Z)EAGATIK/-T(Z)EARREN Ausardia handia izateagatik eman ziguten saria.
•-T(Z)EKO Everesten gailurrera igotzeko, sasoi onean eta ondo prestaturik egon behar da.•-T(Z)ERA Musika-eskolara joan naiz datorren urterako matrikula egitera.•-T(Z)EKO ASMOTAN / -T(Z)EKOTAN Lana uztekotan ibili da aspaldian.• -T(Z)EAGATIK/-T(Z)EARREN Neska horren laguna izatearren edozer emango nuke.
MENDERAGAILU OSAGARRIAK
MENDERAGAILU ERLATIBOAK
KONPARAZIOZKO MENDERAGAILUAK
DENBORAZKO MENDERAGAILUAK
BALDINTZAZKO MENDERAGAILUAK
KONTZESIOZKO MENDERAGAILUAK
KAUSAZKO MENDERAGAILUAK
HELBURUZKO MENDERAGAILUAK
191383 _ 0034-0040.indd 39191383 _ 0034-0040.indd 39 28/7/09 16:15:4828/7/09 16:15:48
Lan hau edozein modutan erreproduzitzeko, banatzeko, jendaurrean erakusteko edo aldatzeko, nahitaezkoa da beraren jabeen baimena izatea, legeak aurreikusitako kasuetan izan ezik. Lan honen zatiren bat fotokopiatu edo eskanerretik pasatu nahi izanez gero, jo CEDROra (Centro Español de Derechos Reprográficos / Erreprografia Eskubideetarako Espainiako Zentroa, www.cedro.org).
© 2009 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.Legizamon poligonoaGipuzkoa kalea, 3148450 Etxebarri (Bizkaia)Inprimatzailea:
EK: 191383Lege-gordailua:
Lehen Hezkuntzako seigarren mailarako Adi-Adi euskarari 6 Euskara eta Literaturarako koadernoa, lehen hiruhilekoari dagokiona, Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana Educación, S.L.ren Lehen Hezkuntzako Sailean JOSEBA SANTXO URIARTEren eta JOSÉ TOMAS HENAOren zuzendaritzapean sortu, taxatu eta gauzaturiko talde-lana da.
Testua: Nerea Ziaurritz, Idoia Aranberri eta Kristina Bilbao Irudiak: Daniel Gibert eta Alex OrbeEdizioa: Ainhoa Basterretxea
Arte-zuzendaritza: José CrespoProiektu grafikoa: Azala: Rosa Marín Barrualdea: Miren PellejeroAzaleko irudia: Emilio Urberuaga
Proiektu-burua: Rosa MarínIrudien koordinazioa: Miren PellejeroProiektuaren garapenerako arduraduna: Javier TejedaGarapen grafikoa: Miren Pellejero, José Luis García, Raúl de Andrés eta Rosa Barriga
Zuzendaritza teknikoa: Ángel GarcíaKoordinazio teknikoa: Miren Pellejero eta José Luis VerdascoKonposaketa eta muntaketa: Maitane Barrena eta Miren RodrigoArgazkien aukeraketa eta dokumentazioa: Miren Pellejero eta Mercedes Barcenilla
Argazkiak: J. Jaime; J. Lucas; CORDON PRESS/CORBIS/Bettmann; EFE/Ángel Sahn; GETTY IMAGES SALES SPAIN/Hugh Sitton; HIGHRES PRESS STOCK/ AbleStock.com; SERIDEC PHOTOIMAGENES CD; SANTILLANAREN ARTXIBOA
Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia: 2009-05-04
191383 _ 0034-0040.indd 40191383 _ 0034-0040.indd 40 28/7/09 16:15:4828/7/09 16:15:48
top related