خەونە یاخییەکان - کەشکۆڵی یەکەم - ڤێرژنی ئۆنلاین
Post on 10-Jan-2017
146 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢ -
��������� ن��و �م��������
������ �ر ������������ وەر&%$دراو"و!�دە�
��ژ)'
٢٠١٤یەر � �.�-�,��� �م،*
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣ -
Anton Chekhov Çêxov û Şano و���������ڤ�
Namekan ��"! �ن
وه روا�,>�+>% رود:�789,*وم�و�,!��6زم��3ش�"1د�/.�-% �")�(% ,+*و()،�&%
bnûsin, ke min serudlligîr bûm û benyazm paş mirdnîş herwa bmênmewe
�LMN1,�O:�P7Q, Bêrtolld Brêşt
!+69Tك��ڕ!P!W�!��<Xد ���YZ*W� Dîmane letek Regine Lutiz
Dîmane letek Ekkehard Schall دP!W�!��<X!ك���a`!_�رد���ڵ
Bêrtolld Brêşt wek Derhêner ' دەر_�+!ر�' ,�LMN1,�O:�P7Qوەك��
8W�g) Brêşt û Stalînن��,�LMN1و�
hi Dawerîyر ەداو
Nan û gull ��ن�و�j*ڵ
Mezheb, Huner û Markisîzm "!ز_!ب،�_*�!ر�و�"�رk8lmم�
%a ــــ� دهrژ�W�tOt�aــ�ت�و�v, Edebîat û Aaydyolojîa
%�yXڕا��liرz ر Larissa Reisner
96a Ignazio Silone+�ز|��(6}��!�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤ -
Klaus Bergmayr &�وس�,X�<�7Q!ر
Klaus der Geiger &�وس�د�9X�j�1!ر
ـــــyار� ـــ P Tzarـ
��M1وودی�-�و�) Srûdî Hawpiştî
Nazm bo mirdît ��زم�,��"1دی؟
Nurcehan -�ن �*ر�% ?
Mallawa Cwanê "�:��وا��*ا��
%- %��g) وه Hestanewe
Bihêne pêşçaw �����3و ,��+%
her derrom ")�_!ر�دەڕۆم
Rêjenabestim ڕ�Tە��,!(O6� �gی
Srûdî Ceng (1وودی��!��
Dllopey Hoş �_�ش�د:��!ی
�h"y��(" min Xizmî her Mrovêkim_!ر�"1ۆ��`�
Rabûn ڕا,*ون
�a Azadîزادی
���)!�:!_"��Tyو��������) Vanzetti û Sacco
(Xدە�+¡)دە!W�¢6_ Hîç ledestnadeyn
ا��¦�¦�دە"�+>!وە�و��Pش�ز|+Oا�!و )"�"�(�g(")�وەك�£7Q �ر
min wek Fêrkarêk demênmewe û toş wek Zîndanewan
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥ -
���و?��������� ،!�زاد�<�از@����������و?�،���� ��� @����������
�"!g)دە� �ªgM/X!9�P� �(!روەر|6!وە�!را�!,!�3»!وا�!ی ��aزاد,*و��6��X"�h*ون“ ،ی ��/��M!ی
�. ی�&!(���hدX`!*ون�W!�ژ1Tدە(�hi!g(!روەر �ڕز�jر®� �P�hك�و��hZ!6/�����P,دەروو�_�ش�و�
X�)�!W!ی�زا:±��و���`!وP!,*و��h,78&1د�!وە�و�QP°وا���ª6(!روەرا�Oا،�" �6��X*ون"_!ر�!�Oە�
� h !X�P²6واP!96� از*�Xزاد�a� �X� �(!ردە"! ��Oا �_!"*و !W� �,!³م �1M�!��3اوە، hو��6ن�ا*,� ن
����Xر®*ون��!,*وە���،!X!_وەی�!W6��Xزاد�,`!ن،��´ن�و�(!روەرە��a�h !X!9:!"� ��,و�,��9!واز��
.�,Oەن�h�O��M �ت�و�,!�Oە �ن��Pو�_!و¶��µ`!نژی�_!"*و���رە�(g!"! �ن��!,�Pد
Qوەر��!W�!6/g|1,�،L¡)ی�,!ردە!P!,�,�!:!"� م�!a�،ا·Q_ری�!+T*را�و�����h�P!,�,�!:!"� �hا�°
&1د�!و ،�,!&!�W!�"�وەی��3زدە�(�¶�µڕا,*ردوودا��ر،� ەی�&!W�¦�¹�W!�3!رP*و&���!ی�_6*ای�3
Xا، *ردO 7اونQ9"ردی�وەر* �h��"و�. �,��(!ر�ز�ºر�!)�hNزار�و���وەڕ*»)��*)�!g)!,!"م�!a��,
.�a*ەی�د:�lز�و����!و�Lliدە&!م ڕا(g`1د�!وە�و�ڕە�+!ی
Azadîxwaz, yaxîye ta katêk ke bûnî heye, bûnî heye ta katîk ke yaxîye
Bepêçewaney têgeyîştinî destemogeraney serwerîyewe, “yaxîbûn" nîşaney azadbûnî
hoş û derûnî tak û têkoşanîyetî bo rizgarbûn le jêrdesteyî serwerî kesanî dîke .
Herçende "yaxîbûn" le sayey zallîy û cêkewtebûnî bîrkirdnewe û têrrwanînî
serweranda, watayekî nîgetîvî pêbexişrawe, bellam le hemû serdemekanda ya
azadîxwazan bûnyan nebuwe ya naçarbûn, lewey heye û serwere yaxîbbin û
bangewaz bo komellgeyekî azad bken, djî hemû core stemekan xebatbken û hewllî
têşkandinî kot û bendekan bden.
Xwênerî hêja, em komelle babetey berdestit, brîtîye le wergêrranî komelle babetêkî
cora û cor, ke le mawey pazde sallî raburdûda, behîway pirrkirdnewey kelênêk le
pertûkxaney kurdîda, bo ser zmanî kurdî wermigêrawn. Bo em mebeste supasguzar û
çawerrêy sernic û rastkirdnewe û rexney êwey dillsoz û xoşewîst dekem.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧ -
� -�<�ڤو�� *+�����>8°و�6¢�دا�»
�¦�P� 'ڤ����'%-�،�¿Àم��� %Á�Pردوو&>�ن� %"� �h���|ژ�µ¶ %X³ %Wو�!aو®*و|)؛�*,�hZ a�% �6ت� ده,
%W�./+"�،اO+/)ره رو �ر"�ن�,% ردوو&>�ن�(% -%. �,*اری�����دا و��*و�� %�*-� %ÁTو،�-! وه ر*,
%m %Á�3� ه وهO6T1�� (Xدا .%a وه %mی� !W�`|y��h !Xه�O %+Xدژوار|6% وه &1د�، %m�،ك�,*و %W� �µÃرودۆ�,�
%a� �����ی hiا،و ڕ(*اOP���%®ڕوو� � �O6&!P!Wا �m% %دژوار|6… ڕوو®*و|) �-% �W% ك ردوو"�ن� zی
دووی�وڵ�و�W! م�-% �O"�Åا�W��P %a %a%�. ڕ8Tن دا�,9% ��ره دوای�ڕ9T% �,% &1دm�(X% ,*و،�����ر|Oه -%
. د��Xت ,% ی�ÆÇ'����ی�����ڤ��X«*ت� ك�ده ی�وه'ری�"�(�� ����ی�-*�% ' ڕا�% ر�% (% ��ره
%W � ��3 �دا(m %X�) %6/P %6/��g%��*ان �و �����ڤ h�� %)و*�� hوا���!: %a� �دX`!ی hاو را�OP����،
�,% ��6واز|%6 h %W� �و �-% ده ,% دهڕا ر��و ����� وه a%. ,*و ر ��3:!وا�%ی �,� !`Xد� h��)�6ن� �*و��
�ده ,% �,% li*�3¡�6ن �و hره زا���� �,! l���X¡+% �ده و ���*ه_ڕوو، ¢6 %X %W� ���h "% ر-% �,% ك
�,%'����ڤ �. وm (P% ده ر��و�% دا h�3:!وا���%m� �(�ده ����ڤ h��) � %Wو�� �,*ون hi�)�aی� ,�ره �و�
%g� %66¹6Pڕۆژا�% �ڕۆ�h��|ژ�h�� ن�وه ژ|+9%. دوان �ده وه�X ك���|�ن�(�ده �Èو �و�*,�É|1,زەرق�و� .
%X�¢6- %Wك� %m� %X�) %6/P %6/��g)دا� �%Wو�!a�h�� ه��* %)�hی��3:!وا�� %mو�و�,% ر*Pو �%W�1Pا��*P
%m ده� hi�)�a� h��) %ده ر� %m �_روە!_� �دW� %Xz !`X% وت، h وه %W� ��!�X78,� �µ¶�Xن �و ��!ون
ا�% ,% � �m% وه �3»!وا�% ,%. وه &1ده ده ��% رزە£ %m� �,*ون، �ڕووP*ڕە��ڵ h��) %)ا,*و� ر�-% �*وO6:و
%P %��� %gات؛����% ��1ا3% ت�ڕەو�O���M/�6ن ���6ن��/g)��6% رXO6"� ��_وە�a� %m�،را,*وO��M/�� �
�ڕووه"1 ¦�O�!_� !W� �W% وه ۆڤ �j�a��� وه�� %W� %,� %�"را %-� � ر|�ن %,� م� ,%. &1د �دهداری (�ز (��
.ڕ�Tا ��*ازه�����ڤ��6¹M�3ری�ژ|���7Ë��,�hی�داده
%9Å�, %W� %" %9g�� %<Xد� µÇ %� %� � %W� �����ڤ "% ر-% ,% �ن h�� '%-� �m% روه دا ��X�) %6/P �h% ك
�«�hو|}��ª ده' ،�' �«O�, hه' ،� ' و�µÃ�, %Pژا �و�و�mz%' ،�' و �% ی�"��9%و �%',*ون؛� ,���راÌ.�و�(�ده
%W دوور�'� � *و�Oه �6*ه' ، h� %3 %W� � �% 3*و �gli*�3% وه OP .%a…و' ودا �T1P*»,%a ی ،L وه %X %m� �
%W� |�ر�W% "��% -6»�م ,� %) %Wردراو�و� %, %a� �P� ��j�aدار®��ڕادەو ر��و�78او��86ن، ("� �ڤ�����،ی
���*ه_,! ¢6 %X %W� ��j�aی ��*ا�/��6% ك �m% ��% م � ,*و، �,% (% �د:W %Í!وا�!X!���ن ���h "% ر-% �Oی
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨ -
�-% �*ا��7Ëو�د:�1P789ده �ده ر�!�Oه �ت، h»دڕدۆ�� �È!,� � LT1ا�*PT1P*»,�h�� !"������� hا�*�� L
�P� �زۆر�X %3% ڕاده ����ڤ h ه*X %,� �(�ده �Oی �(� �ر|6% و �m%� ���6�3*اX .¦�O+�-%X% �-% وه �و
%W� �����Pوه "% ر-% �,% ����ڤ ���*ه ، ��O6ا �P� %X ,دا� ��*ێ h ��،LT�T �دا, ��*�Tری ��Xن L�+�
%Í�, ده رده� %m�،��ÐX %a� %��" وه. �,!_!:!دا�*ون�.iو!a %-ه ك�O�P�!`Xد�h�)ر������*و ����
%PاO,� ¦:!�� �و hi��� �دÑÒ*ازی �و ���ك hوه وه ره �ده �3:!وا����P� ، ,� �و� m% "% ر-% % * �,�ش ی
%Í:ه (% د*��� �و�,!_¢6 L�,O� %X %W� ��% و�,�وه ك �m%, ڕەدا �W% *و، �,% ���ڕ��¦ �و�ڕT �����دا ���ت
�,OاP% ر-% ,% �m% وه ره ده "���¦ ، %m� �ª6)و*�� �-% �P!W!ك ��gM/�6ن ���6وازی !`Xد� h��) �،L�,
%, %X�Pو �ره وا�-��¿Ó�3�!`Xد�h %PاO,ی�!`Xد�h�� وه …
(�L�+���/gو� ده �X*ازLT،�,% ی�ده m% "% رده ی�����ی�(% وه �a% �,*و،�m% وه وی�����ڤ�a%زو �aره
%W %,� %-ا�وه "% رO6�� هO"³ وه ره %aو�دا�*از|6% ی� L�,� .%W وه م�ڕووه %,�h:!�� و���ره %m� �%Wی����
�ڕۆژا�% h��|ده ژ� ��/O���Mات دا ،LXOX .!,_%)� �زۆ��، ��1ا، h��+� ده "�وه� �(6«�ر،� ر، ،���63� h»�
%�� ��aواز، ��yم، ���(�6و، �,1ا، � را,�*ارد�% �*�¦، �-% وه �ورده و �W%� زاران !`Xد� hiر�
.دا ر"*j*ڕ|�ن�,!� �رە ���hده �+��و��%_ ��O6ا،�ژ|��P!&�h*ار|�6ن�O`�3ە "% ر-% ,%
�%Wڕوا�9% ����ڤ� %�X�Pی� %|���hZ وه %m��,� %X�) %6/P ده�h�� و�-6¢� �ت���hده %ڕوا� %m %P�1 وTژ�
%m� hiرا� !`Xد� h��) :%,� �د&�gران، �, %�X�P %a� �m% وا�% ت �ده ر"���% �£% ی �,*ون� ری hZ!:و
�ڕ78�yTا�% h�¹6وا�°QP %-� �Á�*� %m%. ,*و ی ��y"% �6�3*ا,*و ��!:9P %Á% �د&�gر ���ر� ,%. ری ³م
.iده ��ر� �%mی���راوه ,/+8ن�*X13(! د� ڕyTه�واP% �,% و�د&�gره ر�a% -% دا،�واO��M/���¿Õ %Pه m% ی
�,%'���²6aڤ' �ده ی ¦�P� �yTده ورو®% ر� ���ڵ ���ی �ده ری ،L�¹6, � L�:"%,� ��3ره (% ���&� ی� ر،
%g�k8� %m %���¿Óiی��� %P�،��6(% دا� %M�aر %X ! "
%,� �و�% ����ڤ �W%"�دە"� X% م ¦ %m� �,% X�) %6/P% �ڕو��lری h %m� ،yTوی� ڕ*,O��Ø:*�� ���ی
�"� ڕاده %Wو�� L�: %6/|����� hi�P� %m %3ر�!+/,� �,% دا �m% �ده وه ی �,% �a% ,�ت، !6/P!X�)!&� ڕ�yTو� م%"y� %9P ره %"� � ���W%، :9% ی �,�7Úخ، ¦�O�!�� %ر�و�����, %ÛÜ,و�� L)وه ر*,� L) .%, ك�!P!W� ³م
%a وه %a� �O� %ÁMiy3ا �,% م hە �"1ۆ��yTڕ %,� ���ره ، �m% و � �X% ی %W� ¦�& %m %X�) /P%6 �h��
ه����²6a�hÈ��!� %Wڤ،�ور�a�hj*ه":�O`�� �Lا�O6�3ه دP� %m �%W� %<X%_ر (% ,% 3� �%mو����yTڕ� !"
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩ -
%- %m� ¦�P� � �-�وارده �X% روە_� !`Xد� h�& � �W%" �ت ����²6aف، hÈ��!� %, %-� "*وان� ر��وی
.ودا�-�و®P!W�L�,�78!ك�a! رÚ6,���¦Tن،�m% ت�,/+% ���% �P%". !�ڕ(*ا�و�,Og�3 %m���: �L|y�°Qه
� %W %6/|���� � �O6X�)�aا h j!,%W� ���ره *"�ن �,% &m� %a� %g%،دا ���% �دX>% م �W! ر O�*Pی
_%XاOو�*�Ò! ده� ، %,� ��!O�W!Ð3ان h»� رزده %g�, وه .%, � %W� �,% ³م h�Oڤ ر-% �*ا������ h"'�¦Tڕ� دا
ر®�LT19و� �وه �,yووا�% م���ره W%ك���P*ا���L(*ود� X% 6¢���*ه_ر�,! &a� %g% وه، هو ی�a% �3»!وا�% ,%%) %+/,�µßر ر� �, L�M�`,ی�ڕا��.
…%Wڤ �����|/6% ,��ڕۆ:�/+8ن������h�� 'دا %gli*�3 %a� %g& ا-% رهO�Pن��X!`Xد�h�¡ن��� �،L�,
%a وه %mی� %a� %g& ر�ده %m�L�, %-و��L�,�hi�)�a���¦�" %�*-���) !`Xد�h�¡���¿Ó/|رL�,�.
%W و�ده %" %m� ���ر�����|/X��,� %m %6% دا �دە م �����ڤ h�� _%+P� %)� %a� �£1ه ره &g% ر�����، � �ن
�-% (% ڕۆ��78�¹و�,% �,*ون، %Ø6W %aر� %a� � z��� %X��,� %m ��% ره &g% م hiر�������� �Xن�'���²6aڤ'م
دار� �ڕMi% وP+% رm% م�(% ر�ڕا(a�،LT*,�L/g% ³م��% ,%. … (�Ûà+� ده و��ªP,% رm% ر������و�(% (% ,1ده
%� %W�hiر�دا�% ر�,/+% (% ,*و�و� �را %W�،�� %, %aوه ر %aوان�ده وه ی�!a�!&ی� %XاO��X %+/,� ی�'ر،�����ڤ
�وا�% �% �W% �ده ,*و، �����ڤ "% ر-% �,% ر&�6ن h�� ،%m� ڕاده�P� %X %Wزۆر�� h %P ن��|��� µ¶�X!�� ك
%g�"�a ده� ¦:!�� h��M/�� �����|/W %��6%. دا �,*و، �,/+ م ���g� %m% و ر�a% ر�-% %دا � ی %W� �����
6/X�)�a% %a� h�� ده� � �OPا �,% و ،LXد XهدO %)� �¿Õ�"*á� ،hi�)�a� �د�Xری �m% &1د؛ �ڕە��، � وز
%��M/� 9% ی�دارودره��"� h و،�ڕوو��*,�L� %� 1د،�ژووره وی�ده`g) ن�� zار*�� … .%+/, �âªTر�دو
%- %a� �و�(�% وا�% "*و �دX¡�*و �W% ی .�+X %6/|����� ده� �دX`!دا h Xg�¹6,�% وه … .%+/, ��¿Õر���
�,%_O��6�Wە ���ره �ت، �m% و �a% ��*و(/+% ی �����ڤ h�� hرز�� %�X�P %-� ��Q·ی� �6Pن �و ,*و
�,% رده �W*ه �a% �1ت، �واP% وه ³م �,*و، �����ڤ �����ی �,*و ��1�� �,/+% ی h��+�-ن� �ڕا�"!_� !Wر�
وا���Lو�دX>%�ڕوا��L،�,���6 هر�!ر����hد �����ڤ�,��دو���6و�وه �m% وه ڕوا�%9 � ن�و�و�! �ن�,
%P %a�h�O1ازی��*ا�"�a��6� %"و� %, %g) ن.
hi������ª6)���²6ف� ' دوو�(�ڵ��3ش��*وa 'ڤ������،h�Oان �!�9%'و��*ا�*:'%Xو�دا��¿Àی��*و �
%P %������" %X � �) ����|!ك(ك %m %W� |�ر�,*و , gT1`,��)�"�% وه .%W� ��/6%، ,�ش ��!:¦� �m% ,78م
�W!و �M�3*از|�6ن �P% �����|/6% ��ن �ده �&1د، �6� %a� �O� %mه وه P*ا�� ،��Ð,� %)� %mوە ر� h�¹Pی�_و�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠ -
�W%_(¡+! ده ,% ،�+� %"78, %6/Xرا� � %m� ���6واز|W� %) %6% ك hو�*,� ،�+Xدا� ���*ان� ر�") h1اوا�£� h
� %m����� �m %m% و��*ا��O% �*دی �,*و، �ڕۆ:O��6ه ره &�Í<g) .%a %g`1د -% ی �,�ش �,% �ن ³م� �Q°ا،
%lá %-�،و�&1دار|�ن�وە_��دە ���6ن�L)_�%+P� %, %m�،ر��و %W� ار|6!وە*P!&�h��|دوو�,*ون �ژ�.
…%mو�3% زۆر�� ���zك �¿À ده� �+T*�&و*Pر %m� �a% ��(8ن، �3% وه �P!W!ك �,% X*ه ی �دو��6ی� ��6XOن
%aو�� �,kQار�" �P% ��*و�% �W%,!³م �_!,*و، وه ,% ده "*ز|¦ �و�,% . ,*ون������% را��h ,% ڕT*ه -��1ان
%a� �,% وا�% ���� �ن �,�X %m� %ÛÜن h��) هOو�دڕ�� L) �+�_ودە��� �. �و�,kQەوق %W %وا�!a� �-6¢� ڕا(¡O6ا
%�� �و� �Pوا��`�6ن �,j!,%ÛÜ,*و ��% *"�ن ./áەوkQ,و�� L) %,� �,�و�وه ,*ون، �����ی ی� وه ره O"³ه ³م
g)ا*�% %�� �"% ���6ن �ä3و�� ��%. ,*ون ده (¡+% ,*و �-% ر��!X�P% �%. ,*و �!�6��Pن ./& �،L�®و*,
%Wوا�!a %a� ی������,*وه�g) .%, 1د�% م�ده`��M/+¡) %Pر* � %"� %) %W %X %gك�د� %M�3� وه :
�,�/+�g% �,/+% �ڕوو،�gT1�,�� %m%_ر�وە P*ا���X�a %�*-�LT1ده �6Pوه� ر���ی� �*-�hو��1ۆ���% �%Wری�
%,� �&!P*ار|O6ا h��|ژ %,� �؟ �,% واX�P% د��Xت !`Xد� h ڕاده %X %-�aو�-�و� ¦|y������� �,% ك �� �h��|ژ�
�%m�،L�+/�,ی��� %W %,وە�!aر (% ,78,�ت�_%P� %W� %) ر�����.
®*و،��*�X�،������ªTن�19 ؟��µåڕT ,*و��µå,`1اX% دا�ده و�,*اره W%وP*و�hi ر�g)%)�h��+� %m ده ,��,%
�a% �*ه� ��*ا�Oن؟ �13(! ی � X% "�وه ، ��9�1% م �,*و �W% ك ¦Tزۆر� �ª6وا�°QP %mو� %��) %m� �W% ی،
%P %������" � هO��|ا� �رO� %,وەی���ره��!ر|` ��وه &1د�!aری�&1د (% `1د,*و،�����ڤ� …
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١ -
Çêxov û Şano
Nemirovich-Danchenko *
Katêk 'çêxov'mi nasî, herdûkman têkellî jyanêkî komellayetî bûbûyn; ew le edebyat û
nûsînda, mnîş le bwarî şanoda. Herdûkman serukarman be core hunerêkewe hebû,
ke pêkewe grêydedayn. Ewey ke le yekî nzîkdekridînewe, dijwarîyek bû, ke le
barudoxî riswayî şanoy ew katda, letekîda rûberrûbûyn … dijwarîyek ke lelay
herdûman hebû, naçarîdekridîn ke bedway rêgeçareda bgerrêyn. Ta le encamda em
hewll û ledûy çaresergerrane ' şanoy hunerî mosko 'î wek deyangut 'şanoy çêxov 'î lê
bedîhat .
Lenêwan kesayetîye dastanîyekanî çêxov û pallewananî nûseranî dîkey ew katda,
cyawazîyekî berçaw û lerradebeder hebû. Ewey şanonûsanî dîke bo
pallewanekanyan bepêwîstyan dezanî û bew core deyanxistnerrû, behîç şêweyek le
berhemekanî 'çêxov'da berçawnedekewtin. Pallewananî çêxov kesanî sade û asayî
bûn û le barey şte rotînîyekanî jyanî rojanewe dedwan. Jîngeyan wek xoyan sade û
bê zerq û brîq bû. Hîç yek le kesayetîye dastanîyekanî ew le şêwey pallewanêkî
serkewtû û betwanatir le kesanî asayî dernedekewt, herweha lelayekî dîkewe bîryan
le xewn û xeyallî berzefrrane nedekirdewe. Bepêçewanewe kesanî rûturrecall bûn, ke
nûser hewllîdabû tenanet rewişte xrapekanyan nîşanbdat; xopersitîyan aweha
komîdîyane nîşandrabû, ke mrov le hendêk ruwewe naaga lexowe le beramberyan
hestî be sozdarî dekrid. Bem şêwaze çêxov pêşnyarî jyanêkî baştirî daderrêja.
Bêcge leme şitgelî dîmenenekan le berhemekanî 'çêxov'da herwek kesayetîyekanî
bêarayş û sadebûn; ' şewî mangeşew' , ' baxî jakaw û lakewte' , ' bêdengî' , ' dengî
wîlnî le dûr', ' şîwenî kûndepepû le şewda ' û…tid. Ewey pêwîste bgutrêt, eweye ke
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢ -
hîçkam lemane birryar leserdraw û leberçawgîraw nîyn, ta ew radey min agadarbim,
çêxov behîç şêweyek agay lem cwanîyane nebû, ke çon lewaneye dillpesendî
berhemekanî cwantir û dillgîrtir dekat, herçende bebê dirrdongî detwanrêt bgutrêt
cwanî şanonamekanî çêxov ta radeyekî zor peywendî bew sade û sakarîyewe heye.
Hêndêk pêyanwaye ke çêxov le berhemekanîda têkoşawe, ta şêweyekî nwê
dabhênêt yan nwêkarî dabrrêjêt, bêperde deyllêm, ke emane behelledaçûn. Ewîş wek
her şanonûsêkî dîke têdekoşa pallewananî çak û dllixwazî xoyî û xellk bdate derewe,
taweku berhemekey baş û dillpesendibêt û behîç şêweyek lew bawerreda nebû, ke
şorrşêk le şanoda berrêbxat û berhemanêk bdatederewe, ke letek nûsînî kesanî dîke
cyawazî giştîyan hebêt, bewatayekî dîke pêşî hawkarekanî dîkey bdatewe…
Arezûy çêxov ewe bû, ke ewey şanoy serdemekey deyixwazêt, bedestîbhênêt û le
berhemekanîda wellamderewey ew daxwazîye bêt. Lem ruwewe xellkî bew core ke
xoy le jyanî rojaneda deydît, nîşanbdat. Behênanî çra, zopa, semawer, dengî pyano,
sîgar, xuşk, bra, nasyaw, xzim, awaz, şerabixwardnewe û hezaran wirdekarîy dîke le
berhemekanîda, jyanî ketwarîyan pêkdehêna û germugurryan be karekanî deda.
Çêxov le rwangey taybetî xoyewe bo kesayetîyekanî derrwanî û
Hîç kat nedekewte jêr karayî kesanî dîke: bo diktoran, betaybet ewaney ke
fermanberî dewlletî bûn têrrwanînêkî rêzgîraney hebû. Çunke pêywabû ke diktor
xizmetgerî xellke. Bellam car carîş debînîn ke dîwî şarawey pirsekeşî nîşandeda, wate
her ew diktore berrêze wate ' îvanov 'î berêz katêk dewruberî xoy çoll debînêt, dellêt "
xakim beser, parey vîzêtekey xoyşî neda, tenya serêşeye" !
Çêxov bem wşeye demamk le ruxsarî kesayetîyekî berrêz, ke xoy xullqandibûy
rademallêt û le kotayî şanoyîyekeda bîner pey bewe debat, ke em kesayetîye berrêz û
xizmetgerey komellge, çendêk bênrix, nalebar û xopersit û bêhest buwe. Bellam letek
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣ -
eweşda em pzîşke mrovêkî berrêze, bew corey ke yekêk le kesayetîyekanî
beserhateke le dîmenêkda pêydellêt "cenabî îvanov, wirgî êwe prre le rêz û çake" !
Herweha katêk ke yekêkî dîke hawardekat "cenabî îvanof, leberçawî hemuwan
pêtdellêm ke riswa û bêrrêzît ! ". Tenanet bînerêk nabînin, ke letek ewda hawbîr bêt.
Le şanoyîyekî asayîda bêguman lem core dîmenaneda, ke ekter betundî le
hellçûndaye, dengî çepllelêdan berizdebêtewe. Bellam le nwandinî berhemî
'çêxov'da rêk bepêçewaney ewewe, ekter behîç şêweyek natwanêt sûd lem core
bzuwane werbigrêt û sernicî bîner bo xoy rabkêşêt.
…bo rollbînîn le şanoyîyekanî 'çêxov'da pêwîste ekterekan ştêkî dîkeyan têdahebêt,
ewey ke ekter debêt kemêk naasayî bêt û hestî hunerîyşî ştêkî dîke bêt.
Lew demeda ke bo yekem car şanoyîyekanî çêxov dehatne ser şano, ekterekan fre
roşnibîr û beselîqe bûn, her em ektere çalakane bo yekem car şanoyî 'îvanov'yan
birdeser şano û serkewtinî bedestihêna … . Bellam ger rastît bwêt, em serkewtne
rîşedar nebû û karayî leser bîner danena, leberewey ewey ke ewan deyandaye bîner,
'çêxov'î nebû, wane derkyan le berhemekanî çêxov, ke tarradeyekî zor letek xeyallî
xoyan amête bû, nîşanî xellk deda. Lem şanoyîyaneda bîner her ew ştaney ke le şano
asayîyekanî ew katda dedît, bedîdekrid; dîkorî asayî, qumaşî sewz reng, ke nîşaney
darudrext bû, rûnakî mangeşewî destkird, jûre çwarlakan … . Bîner dwênê hemû
ewaney dîtbû û sbeynêş le şanoyîyekî dîkeda deyabînêtewe … . Bîner xoşî
lêyandehat, bew corey ke nûsînekanî çêxov erizşêkî taybetyan hebû û çêjî
lêwerdegrit, bellam ewey gring bû şanoy çêxov bû, wate rahênanî bîner le heman
rwangewe ke çêxov bo dunya û werçerxanî derrwanêt, bo cîhan birrwanêt û dîmen û
wşe tenya amrazî nwandinî ew mebesten.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤ -
Dû sall paş nûsînî şanoyî ' îvanof ' û nwandinî, çêxov 'cengellwan'î nûsî û daye
temaşaxaneyek (şanoyek) ke birryar bû le mosko bikrêtewe. Baş lebîrm nîye, ke xellk
çon pêşwazîyan lew şanoyîye kird, tenya detwanim ewende bllêm, ke serkewtinêkî
wehay bedestnehêna, lebîrme karayîyek ke leser min dayna, bûnî cyawazîyekî
frawanî nêwan xudî şanoke û nwandnekey bû, ke hestimpêkrid. Ekterekan baş
rollyandegêrra, bellam qsekanyan, hest û kirdaryan weha dehatne berçaw, ke le jyanî
ketwarîyewe dû bûn.
…zor kesî çalak û pertûkxiwênim denasîn, ke letek ewey peywendîyan be dunyay
muzîk û edebewe hebû, bellam le çûne temaşaxane bêzar bûn. Hogran û
berrêweberanî şanokan ewaneyan be kesanî bêhest û drrinde û bêzewq nawdehêna.
Le rastîda ewane hîç tawanêkyan nebû û bêguman bêhest û bêzewqîş nebûn, bellam
şanoy baw wellamderewey xwastekanyan nebû û pêy mestnedebûn. Xetaşyan nebû.
Ger xetayekîş hebûbêt, ewa le estoy şano buwe. Bem destinîşankirdne kurte
meseleyek dête pêşewe:
Aya detwanrêt huner weha bixrête rû, ke bîner xoy tya bbînêtewe û xroşanî hunerî le
jyanî ketwarîyda bedîbkat ? Bewatayekî dîke berradeyek şano nzîk û hawaheng be
jyanî xoy bbînêt, ke lebîrbkat ewe beserhate leser şano.
Bo bedestihênanî serkewtûîy lew bwareda debû çî bikraye? Çî rêgribû, şwênî şano,
yan şêwey nwandin? Em pirse gringe, maweyek bû têrrwanînî zorêk lew kesaney, ke
le temaşaxanekanda karyandekrid bexowe xerîkkirdbû, çêxov ewey çareserî kird…
**************
*nêmîrruvîç dançinko [berrêweberî şanoy hunerî mosko[
Wergêrranî le rusyewe : şahîn sirkîsyan
1P��P�íî£ .�)µ¶�38. م �دووهX k��g)و�ز�h ١٩٩٩ -٩٨ Wergîraw le:
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦ -
�X�a١٨٩٨ری�١٢
،��g��a¢6��{��3ن و����µ¶ �gli% -�وه
%W� �(�ت O�!� %" %®ر���"% و %X ر��� �,�ت �&�gl�aو�_!ر�� �,% %���" د ��Pم ��% ده ی L) LMï .م��,
��*ا�m� h�O%،وت رm% ده hZ!:�"� '� �X��'�3+�ده� �a% "�ن �؟ �����|/6% ی �و���LM ���ره �W% م �ن
�ده ��%6 �W% ر_�7Úاوه ك µå�,� ���ده ، �ده LX؟ �"�(��"�:!ت ���ك �a %m!وەش � ' زا��، �X�� '
%Xz 1ه£� �-% �19ی ��*و(6*ه وه X% ,�ره W%' د�a�lð 'و�' ��ر �ڤ ' ��h �ڕۆژ��"% X .%W% ی � W��P%. �زۆر|�ن
%3� µå %P� �X�a� �؟ h��MNر %W� ���ده ��6 �,% �"�(��"�:!ت �LX %m؟ ¦Tر�� � %W� %®ره زۆر��� �ن� ی
%P %��� %,� ��*ا�Oوو|��% ت �"�:!ت �È .%a %� �3+�ده� h»�1���P6+/6%،ی ر�ñ�P� � �,��,+*و(% �& ��¿À�,و�
،%Á, %m� %6/6%ر��*ا (% �,% � �رت��/�O� ده ,%. وه�L/g)³م�ڕا %��+�P�،LTو å�,م�µ%Xا*g�3� %W� ��)�"�
�")�د:+�L/��6؟�P*� ر�W��P% �% "%. ن ����P�h")�ڕاز|+�m% :9% *ر�hZ,% ؟�,% ��L�7Úر® ��P*ا��LT1ده
%Wزوو�� � �*ا ��j�aدارم ���ت hردا��| ,�,%Á %W� ���ت hڕاز|�*و�� ،��Ð,�7Ë��,� ��Xن �a% �وه ، h"³ م�
%"�� X% �,ده. �,+*و(%)" دا� �%W�78,�L�, نËgره�,`!"!وەداڕ��X3% �و�د�h�� رده %Xی� %m ه�و مO,� %"
. �X+% _!"*وان�,9!؟�(òوم�,!� روو�/����L% ,�ری�ده. درو(g`1دن
�Q �Pوه
R�UV$وS�Tدا���W
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧ -
12ayarî 1898
Hawellî xoşewîstim Antwan Pavlovîç ,
Çend sat lemewber nameyekim bot nard û her êsta namey tom bedest gebşit. Bom
derkewt, ke molletî nwandinî ' çayka 'man pênadey ? Em şanoyîye le şarekan û gişt
cêyek derhênrawe, boçî le mosko mollet nadeyt? Eweş çak dezanim, ke ' çayka '
layengirî frey heye. Le rojnamekanî 'xarkov' û 'odêsa' lebareyewe zoryan nûsîwe. To
le çî perêşanî ? Aya tenya le mosko mollet nadeyt? Becorêk ke le zorbey şarekan
tenanet bebê mollet nwandûyane. Eger to gringî pênadey, têbînîyekim bo bnûse û
basî bke, ke kart nîye beser nwandinîyewe. Bellam rastît dewêt, tênagem boçî
pêtwaye le mosko natwanrêt derbihênrêt ? Bekurtî bellgekanî to min razînaken.
Meger to le min dillnyanît ? Tu xwa zû le birryardanî xot agadarm bke, yan baştir
bllêm, razîbûnî xot le wellamî em nameyeda bo min bnûse. Debêt bîr le darrişttin
bkemewe û dîkorekanî perdey yekem û bdeme drustkirdin. Barî derûnît çone?
Sllawm be hemuwan bgeyêne.
Hawellt
Nêmîrruvîç Dançênko
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨ -
١٨٩٨!���ری٣١
،��g��a¢6��{��3ن و����µ¶ ��gli% -�وه
�LMÌ .%9�P ی����P% دوا��ر���"% � ' �a %m��gMÌوا �X�� 'ردە_�+8ن�"�وه ده %X %<د��!`Xد�h تz� .
z*�� h"!_ەy��3� �زووW�1P%3. ( ڕێ و"% و�"�(��,Á% ره �,% یدا"+�,*و �m% وه 1ۆ�! �ن |�ر ی ®*و،��,
�ده ,% ("� �È 1دووه`�ó��6¡) (.%,� ، �gl�a� �داواP`1دووه �m%³م �P� �1دهPزوو� ، %m %"وه. ڕێ و�P �*
��*zی h"!_وه "% �% �ده دە��� �,% zت، �Tڕ .%W %9T1ا3% و®��% �ڕ�� %-� ،�)1P��� �، �,*وه���ن ر �ن
ڕ��T �% و�,!دوای���*ازی��*OTا�ده وه� �*T+>% ده' ����X' وام� رده ,%. رێ وO+Tه ��X %a+>% �% ��م�ده
%,��P %mدوور %+Pوه و %W� �lN6% �ڕ/|���� %�� � %aا���*g,�،ی� وه �ن�%W %6/|���� %m اوه�69دا�ڕەO %P وه �،
%9, %<+�X %+/,� %,�،ران %m�¦Tڕەزا"% ��ر��ä�� %,و��L�,وان�!aی�O� L����6:د.
%m�gM�-� ¦:!� � ��% �% وا�% W%( ���زا�) � �ت �ژ1T �را�hi وm %gT% �ده "/m� %-� %M%،)زا�) �-¢6
�a% ده. �ت �درو(¡O6ه m% ��*ا�m� %�O%،,�رودۆ��¦ L�, �`�3� �,�رودۆ�% �W% ده. ��L�7Úم L�, م�
%9Tڕ %X 8ن����Pدا�.
��ات���hك
R�UV$وS�Tدا���W
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩ -
31 ayarî 1898
Hawellî xoşewîstim Antwan Pavlovîç,
Dwacar namey to geyişt. Awa têgeyiştim ke ' çayka ' derdehênîn maweyekî dîke
dême lat. Damnabû panzehemî culay berew mosko bkewmerrê. ( Provekan zûtir
lewey ke birryarbû, bebê min destyanpêkirduwe.), bellam êsta ke to dawatkirduwe,
zûtir dekewmerrê. Taweku dehemî culay degeme lat, çawerrêm be. Le rêgewbane
xrapekan natrism, her çon buwe, xom degeyênme ewênderê. Berdewam ' çayka '
dexwênmewe û bedway şêwazî nwêda degerrêm ta bedûrkewtnewe le rêsa şanoyîye
konekan, bitwanim ewey le şanoyîyekeda rengîdawetewe, bgeyênme bîneran,
becorêk ke cêy rezamendî ewan bêt û bedillyanbêt.
Xellk hêştake nazanin ( lewaneşe hîç kat nezanin), ke hemîşe dekewête jêrkarayî
barudoxêk, ke nwandneke drustîdekat. Debêt em barudoxe pêkbihênrêt. Debêt lem
rêgeyeda têbkoşîn.
Xwat letek
Nêmîrruvîç Dançênko
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠ -
٥mn��T� ١٨٩٨ری ی
،و����µ¶ Lli% ���3}��6¢�-�وه�g��aن
%"����,� �,��% m% �ره. ت m% زۆر�(*��س �ڕ "�ن �ده، L/g)ا %,� ���ك LTو %ÁTوه ڕ*Pڕۆژ��"% و� �ن� ،
%- %,� � راو_*ر|��Xن �ده ڕgl�T*وه �ده ,%. ر"�ن �(% �% m% و�-7Qش �,Á% ³م µå� hا�*P LX …ر� ��ر��
%Wزۆر�� �ده ر�,�M% ده ,% دهڕا �!:¦ �… ڕوو �!�% ر"�66ن hi���� '� و�h�¹P رyP '%) %mار�£��6دۆر
�,% ر(*وڕ-�+% (% �,% �-%. (�Ûà+�وه ده ری � ���وه وه ����aرا"66% "*وان hڕوا�'�X�� 'ده %m ن .%a م�
�دO<��ÑÒه �-% M�3*از|%6 �و�-% م �ده �ت �����|/L�¹�)7Ë" .%, %6 م �P� �m %,� %m% ³م �È ڕی�* *"
�L�°Q9Xو� (�hl��l/��gده' 1Pی�j*ر|)�' �µ¶ڕۆ . ر���� �m (X،X����%+/+� %)% ی��*ا�Oن��% �a"�ده
%a %g& �µ¶ڕی'"����' ری�ڕۆ�jم� .%m�gM�- %mزا���چ���� �µ¶ن ' (*ر|)'و�' دورن'(���¦�ڕۆ°Q9, .�%W
�����hi. ت�-�ت ���"% ���g% ��%وP*و|L،�زۆر�1P(�م،��� ���m� %�� %Á%، وه دا��*O+T"% ڕۆژ��"%
'%a (�� �ڕەوا�% ,%' ��� �,�ت hiده زوو %m و(%. م*+,� �,�م �m% ,!وردی �ده ، µå� %m LX�6زت��� �X�aو��
%- %X %-� %Wر� ' %<T1& '%g/+�<, ن�,% وه�X� %ده م�زووا�� %� %g/T؟�-% وه ڕ� %aم�,��,+*و(% "��% "*و� .
R�oUVوS�Tدا���W
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١ -
5î novemberî 1898
Antwan Pavlovîç hawellî xoşewîst ,
Zor supas bo nameket. Karekeman başe, rastît dewêt çak berrêkewtuwe, rojnamekan
herawhuryayan berrêxistuwe û hêrş dekene serman. Bellam detwanî çî bkeyt… car
car xellk zor lerradebeder bêşermîyan dexenerrwu … şanoyî ' tzar fîodor '
serkewtinêkî sersûrrhênerî bedestihênawe. Hemuwan be naaramîyewe çawerrwanî '
çayka ' deken. Em pêşwazîye hem dillxoşimdekat û hem demtirsênêt. Bellam ta
şanoyîyeke bebê kemukurrî amadey nwandin nekeyn, nayhênîne serşano. Rolî ' trî
gurîn ' stanîslavsikî deygêrrêt û ekterî rollî ' maşa 'mi gorrî. Hêştake nazanim çi
kesanêk rollî ' durn ' û ' surîn ' bgêrrn. Le rojnameda xwêndmewe, ke nexoşkewtûyt,
zor tirsam, xoşbextane namet hat. Şanoyî ' entî gin ' bezûîy bot rewanedekem.
Bewridî bom bnûse, ke çî dekeyt û aya nyazt heye her le ' krême ' bmênîtewe yan
bem zuwane degerrêytewe ? Hemû emanem bo bnûse.
Nêmîruvîç Dançênko
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢ -
m� m�وی mq �?r�ا�� '����-' mh mt m�Pی��ر ر����t���
�دlð%ژ دوا��ر�-% h"!_دە %�" � �. �,!رۆ �-�P%١٨٩٨ری !W_%m!:� %,� �وا h�`:!�� . ون ر��و��m% دا
� �����ڤ�-�:!m%`!ی����|6 k8"- placing on stage / Mise-en-scèneا�l)�' . &1دووه %ی�3
'%3� �X% رده ی �,*و m% ی �O�Pا �زۆر��*�Tری ��*و(/+% ,%. م �ä3 %m %)و*�� �,% X% ر�ڕ9T% ی ڕا(��� ��وه ك%P هO�P� �����دا ��� %3 %)� � �|% ڕی، %W� �P% ك hi�P� %g� %m � hi�P� � �ڕ9T%دا !, %m ە_�+�،�د
%W %, %�"را %)� �m %3% * ر �-% X% رده دا � ' �Á�� %m% �دa %" %<X%. :*ا(1ا,*و ك �O�Pا�' ��8g��glن ی
ر� �-% W%. ون m% ر��وده و�,% �% ر|��!�و�"��9% �ده،درz� LTده X% رده م�m�¦�P� %a� %3%. وm LT% رده ده
�ده ����|% �,�ودا h وه�P� ،(�7Ú,دا� �¿Àر* � �W% ره &a�* %g% ,*و �,% (% �ن ،(M/دا�� ��a>% ر|�ن � ³م
%��h !X!£!�!á وره %Wن��"�Tو�در� %M�3� دا��,*و &!دای����� وه� .%W h�!ی��zوه����� %+,� �¦Tدار
%m ده� � �دا�/W %) L�M%' "���',*و �و�m%،ری �a% �دا�1ا,*و �دX`! و�1Pz *ر(/%6 "�¦ h .%W %) ر�
�m %M�3% *ر(/%6 �����m% وه ی �a% ی ، %aو� %g& %ی را�،%m� ا �ده*�� �����m%,*و h�O� %)� %Á®1X �،ن
%W�LMø ن ر�داده ��!"�وهËM/�.
%W %, %a9% وه ر��"� �3% و�W% �% ی LMø� رده %)� �(% m� %X% ی ، %Á|ر�Pو�-% -% . ر������� h|ر�P� م� م
%m %m�¦���) %W� %) %6|ارkQ,�،ون*�¡M/1ه ر������دا�£�h %,ی� Ll�Tڕ .%g:�j هO�3ن��X %,و��(X1د& �
%"�W� �و ºا�*P %, %�� داده� �,% "�ە�Xن ،(X�� %W� �m� %m% وzوه ³م ¦���) %6/|����� %m وه� ك� �Xن
%m�¦Tار*P!& %W� ا�ڕوودهO6X�)�a�h��|دات�ده ژ %W�،�ª6, %6/g)ن�وه م�ڕا�X·Q�� رده %a�،وه �1ت %<�aی� �
�,% ده Lli*��" ده �+�Ûù�6¡) .%a و�(�ده� hiر� �)� �ڕۆ:�/+8ن ���*ازەی �,% م hi %-ە رO"_�+�.%a� %" �
%- %m�،و*,�Lن���" %<�a� ده� Lli*��" .%9��"وه و�����ی�ڕۆ�+`1ده �% ���3ن� .%a %" %m� �h��
%�X�P %�� hZ %+|و�-� hTده و� �a% ,% ی ،�¿Ó� %g& ده ره� �-�*اش �زۆر �W% �ڕT*ه �*و�% �ن � �hZ �و
%lá !,ا�OM/1د�&_%W1د ده ��%|�ن��� 6¢���رێ�زۆر|�ن�& .%W %) دوان،� ر���ده%W %, %aی������ وه ر
�,*و ��aرام �O�Pا h��|ده. ژ %g�� �ª| �,�Oه ر® hZ� و�-� �و �-�*اش �,*و �ن h»� .%a هO�,� � ���669% م
. &1ان واوده درا�و�O�Pا�P% �ن�در�Tە�Xن�O�3ه واوه ���P% �+��و�ڕ(g%_دOXە رX�)�a�hT/�6ن�,% ورو®% ده
%, %X�Pو�وا %-� �m% ی ��) %X�) %6/P %m� ���P%ر ده �,% �ن �ª| ® %+P�_واو�دە %)� %W� �O69ا� �,�Oه رز"�ن
. وه yT*jراX% ران�ده &1د،�,��,/+% (O�Í/gه ر�-% &a� %g% ی�m% و���ره �ت�و�,%_ �X�P/�6ن�دە
|6% ره �,% ره ر�����,% (% �� %�X�P�h %,�hZ 1ت �ده ��وه� .%m�¦�:�� 3% �ده�L�, �،�M�`,ی�,��ڕا!Å�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣ -
%a وه %X %m %g�� وهz� %66& %W� ��669�1% �ن �-% �����دا �زۆر|�ن h %X .%و�*<���, ' ���" '�h��"دەر
� �6��3*ه) �6ú% ا(_!:Oە"�ی �¿Õڕە� h ���3� �و�! ، �lá% وه �P% �ده �دوو®�ره ، �(�ده ، h�� ، %,� ³م�
وا�Pن�و� 3 …%a�LM� %��" %Wر�ده �,/+% �وا� %m %m�،ور|� �,%� نi%,و��LT1ێ�ڕاد�*j�h م���*ه �È!,��
%a ده ی�,% وه�،Lا��y,ی��� %m %gTو %<Xد�hi1 �راTژ� %� %m .ورده ورده� %a� وه %mی� �!W�_%Xدا�����µ¶� �
%W 1 ,78ده< .وا�د�a�%,�!g �%mر��و� %� %��h»� %láوی�-�و|)�و� %Pه ی���O�,دوو|�ن� واو�و����،h»�
��W .%m`1دووه ¦�P� %W� ده� %m� �ª| �-% X�) %6/P% ر® � ��Oا، L)%, راوه ده��� hو� �ده رد�� LT1&
%lá %+/,�،L�O�3�6ن�/X�P� ه �ن�*| .�������� �P %P% ر�واá*وڕ"�و���وی�,
%W %) %Pر� %<�aی��������� %m�،اO|وه ��¡�¦�ڕوو�"� %X ره�a������h1د زوو|�ن�ده ك�,*و�-��1ا�& :
� h���|ژiار*P!&%��h hi����� ��a>% ,%. ك hو�*��,� %,� (X7Ë&�+)1P� ،ش� hا�°Q9:ڕۆ� '� �+/� '�%W� ,*و
ر� ,% ،�W% �دا�/gM*وه �m% ر�(% (% W%: �ڕۆ:�m� �L�°Q9% ر�(% (% ,*و�a %W!و�ده. "Oا m% ی�X% رده %3
%9��"�hi�+ودا�ڕۆ�*وه �% ڕۆ� %láو�� %,�h�� ن� م���ره:
�؟ X% �راX/�6ن�-%… ران� ,% ���6}%… :� �ن� -%… "1ۆ�! �ن� … -
%m�¦�P� %a� م��%W�!6|��� 7(��رگ�Ë3وە��*� %) %a�،م�,% ر����� %� %+/,� %gl��hرا� %Á�3� 8ن� .
%, %�� ���"*j� ("� �W% ³م �m% وه ,*و �,% �a% ی � �% م ��*ا�% �_��!را�% �m% �,% ،و ¦Tاز*��� %W� �
�h وه؛�-6¢� �راL��,�L�, %g�� %M�3 %6/X،�ده ی�&!�ده و���ره �ر"�ن�-�+�,*و،�,% �/O��Mا�O6ا�,%
%g:�j ن�وه�Xڕی��� �%W��±)ردا�درو(¡+� �ت ,/+% ڕ.
� � *ڕەm%د���3j�W�Xن �و ¦Xدا� ���*ان h %m� � %W� �O�*Pو8P·ه �داده ,/+% �زۆر hiرا� � �و� ردا L��
(���¦� m�h��6��hi³*á% ��ر����h»� %, �%Wر O�,�hZه �Xر"% م���*ازه�,% X %a�h*روژL�+T،� �"% ده
%m � !W�_%m!:� %و®*و�*®� � �&+% وه دا �ده ، ��y|`66% ی �و�a!وان �W% &1د �زۆر1P|�ن h و�� ���|�ن ��*ان
%<Xد %� %m %-� �m%_وە. &1د (O�ógه دا �,*و، � %+/,� %3� ���ڕەزاX% ر �و h��MN6% ر/P %W� h�� ا�O|��
.&1د دOXه ,%
%m�¦�P� ' ���" '%W �����hi�P� �!&ر� �,% وه �ڕاز�و�ژا�% �,%دا�g&ت�'دورن'�د*jی�:
�ده �O,� ،%aه�X �6Pر"%" ¦Tر� � �+6� %m %m� � �3% م LT1«Í,� �ژ|��� hZ "%,1|��% ده و��� ��y|¦� وه م !W�
.ی�دا�1ت �Ò*ون�-�:!�W�3 %m¦�-% زەوی،��%ر� �(% ,�g% رده �,% m%، *ر(/%6
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤ -
�ڕوو|- وه �دادراX% دهر %3 ¦Tڕووداو�%m� �ده �-% Oا,*و، �X% ر �W% �(�ڵ ���ر �����دا� ك �دو��6ی
.دات ڕووده
���3%W� �(�6% رده �3% ن ��% وه "% ی �-% �وە_� �و hiاOX %,� �m%� ر�-�:!�Ò %) %m*و��¦ �زا:�*و، دا
%aر����(XO�!� %g& ره %+P�-ن�� %)� 3%. ر�����hi�P� ی�(�6% رده �3ش� %X�¢6-�،م %Wران� �,/+% ك�
� !W_%m!:� %�� %وه ره �ده �*و� %-� �وه ، �ده "*و �و�-*را�Xن ،� �*اردووه"واو���g) �M�& … %P 78,*ون
%a %"م��� %X %m� %,� %-�h��X ده��ªX 1دووه`�Í<g) %m�gl�a�، %m� %دوو�� %" %X %P��6ا�*P� %Á,م واوی� .
.ی�,g*ا���,�!وم وه ر�1ت،�,��a% �*ار�ڕۆژ�"�:!��Pوه
%a� LM� %g& ه رهO��6:ڕۆ� �,�ش �P% �ن � �Q°ا، �د:m %�789% ,�ره' ��/+'��6 �a% ی ��!�Pی� وه ,*و، ش
�l/��g)%Á�*�� �,*و، hl� %,� 1د,*و&� ��Q·ی �وه ره (%. ڕا(�� �6�3«*ت �P �hNدz� h�·8&� ك
م� ر�7Ë��,� …%W %, %aه��,LT19 ��وه ی�(� �ر�,% �*وم�و���P*j,�ر�hT_��!را�%")�P*ڕ- … ڕۆ:�Q9°ێ
…��8·�,*و®*و� -�|%
�-�m�gM%'دورن' .Ì %�� %Pوە*� %m� %m� µ¶و %X�) %,� hZ %) ر_%P� %m .%a � �,% (% m%م hو� �"1ۆ��� رز
زۆر�) "�&�6ژ. ( �a�h(�ن��/a�hZ%6!و� �رX�) T% �ڕۆ:Q9°ا�m�h% وه م�ڕووه W%… �و���mz% واره �*O+Tه
.��P*و _ر �زۆر�,�ش�ده �����hi�P� %m|/6%. �*و ,��
%+/, %,� �,�Oه X% ڕاده ران �ده ك �,*ون، �� %m� � P«*ت !W� ��/m!:� %6%_س �a% وه �O9ا�% ده. دا �م ی
�دا�P1*وه �(% ����|/%6 �"�(�ی �W% ��وه. را�3ی ،(<+T*�� �P/+*وی !`Xد� h�� ����� h� ا�O6¡)ڕار�د���ÑÒ،� ده ,% ڕاده ")�L�+�" …%W ��!ر���ت�,��ª6ñ6واgá*ڕده �P*وه،_ر ��ده_ت�وە m% "% ر-% ,%
%W وه �دووره �%W� ت�دهkQ"�a 1م�.
%m ی� '%Wz ��6ده' �وا� LX7Q�.
�oUVوS�TداR���W
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥ -
Şewî yekemî nwandinî ' çayka ' leser şanoy hunerîy mosko
Dwacar hejdehemî dêsemberî 1898 hate bero. Le hollekeda xellkêkî wa
berçawnakewn. Şanoyîkey çêxov hollekey pirrnekirduwe. ' mîzansin - placing on
stage / Mise-en-sicène 'î perdey yekem zor nwêkarî têda bû. Bepêy nûsînekey nûser
rêgeyek benawerrastî textî şanoda têdeperrî, sekoyek le kotayî textekeda kotayî be
rêgeke dehêna, leberamber sekukeda perdeyek hellwasrabû. Eme dîmenêke ke '
konistantîn 'î têda derdekewêt. Katêk ke em perdeye ladedrêt, deryaçe û mangeşew
berçawdekewn. Le her şanoyekî bawda debû kursî dabnirên, taweku ekterekan
leseryan danîşn, bellam ême qenefeyekî gewre û drêjman le pêşewey şanokeda
danabû. Lelay çepî şanowe bnedarêk ke debû ' maşa ' leserî danîşêt, danrabû û
kemêk ewlatir kursîyekî dîke. Leser kursîyekey pêşewey şanoke, ew ekteraney, ke
debû nwandinî şanoke seyirbken, pişt le cemawer dadenîştin.
Leberewey mangeşew le pişt perdey sekokeye, ser şano tarîke. Hem tarîkî û hem
kesanêk ke leser şano danîştibûn, bêzarîyekî frey berrêxsit. Gallteyan pêdekridîn û be
twanc û lome be gemjeyan dadenayn, bellam lewlawe kesanêk ke şanoyîyekeyan
wek ketwarêk ke lejyanî asayîda rûdedat debînî, lem rastîye çêjyan werdegrit, ewey
ême demanuyist bedestyanhêna. Em şêwazey rollbînîn sakarîy û sadeyî
berhemdehêna. Eme heman şit bû, ke ême demanuyist. Paşan mangeşew şanoy
roşinkirdewe. Eme keşêkî taybetî şewêkî hawîney debexşî, ekterekan zor hêwaş
deçûne rêwe û le katî qsekirdnîşda behîç corê zoryan le xoyan nedekrid. Leserxo
dedwan, leberewey şano jyanî têda aram bû. Derbrrînî ştekan hêwaş û hawkatî
bêdengî bû. Em bêdengîyane dewruberêkî asayîyan bedîdehêna û riste
natewawekan drêjeyan pêdedra û têda tewawdekran. Bew watayey hestî
kesayetîyekan ke bederbrrînî natewaw dehatne serizman le bêdengîda kotayîyan
dehat û bew corey ke ekter hestîpêdekrid, bo bîneran degwêzrayewe.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦ -
Serşano bere bere çrrîyekî taybetî bexowe degrit. Xallêk ke Debêt pencey bo
rabkêşm, eweye ke şte lawekîyekan le şanoda gringîyekî zoryan heye. Bo nmûne '
maşa ' dermanî helldemjî (anifye), poşakî reşî poşîwe, wşe dûbare dekatewe, qsekanî
sade, bellam pirrwatan û … gişt emane wa le bîner deken, ke be wiryayî gwê radêrêt û
bem şêwe bebê ewey bexoy bzanêt, dekewête jêrkarayî dîmeneke. Wirde wirde ewey
ke le hollî şanodaye lebîrdekrêt. Awa dête berçaw ke şengî şewî hawîn û qsey
natewaw û bêdengî, cadûyan lêkirduwe. Katêk ke le derbrrînî kesayetîyekanda, hest
bederdêkî şarawe dekrêt û qsekan kotayîyan pêdêt, bîner waqûrrmaw çawî brrîwete
textî şano.
Leser textî şanoy ême ştêk rûyda, ke maweyek bû hogranî şano arezûyan dekrid:
jyanêkî ketwarîy nek şanoyî. Be boçûnî ême trisnaktirîn beş, rollgêrranî ' nîna ' bû le
perdey yekemda. Ew debû leser sekoke rollbigêrrêt : leser sekoke danîştuwe, leber
roşnayî mangeşewda roçuwe û qsekanî bem coren :
- … mrovekan … hellokan … gyanleberan … karayîyan heye ?
Katêk ke em şanoyye le pitrisborg çuwe ser şano, em beşe bîneranî xiste pêkenîn.
Bellam min gumanim nebû lewey ke em beşe honerane û cwane, be şêwazêk ke le
nîşandanîda bekarman hênabû, bew corey ke debêt bbêt, deçête pêşewe; hîç
karayîyekî galltecarrî yan werrsîy le bînerda drustnakat.
Paşan giftugoy nêwan dayk û kurreke ke zor tundutîje le bînerda karayî dadenêt û
deyurujênêt, komekî em şêwaze beyarmetî bêdengî car be car le qullayî gyanî
kesanêk ke le hollekeda kobûbûnewe, kney dekrid û ewan nzîkîyekî zortiryan
lenêwan xoyan û dîmenekeda hestipêdekrid. Weha bû, ke bîner perêşanî û
narrezayetîyekanî lexoyda bedîdekrid.
Katêk ke ' maşa ' le kotayî şanokeda be raz û janewe be diktor 'durn 'î gut :
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧ -
" yarmetîm bde, egîna karêk dekem ke petî jyanim bipçrêt " û bedem giryanewe le
nzîk kursîyeke, berdebête ser zewî, şepolêk hellçûn hollekey dagrit.
Perde dadrayewe - rûdawêk rûydabû, ke her de sall yek car le dunyay şanoda
rûdedat.
Paşan le perdey sêyemewe weha şeydayî û hellçûnêk beser hollekeda zallbû, ke
çendîn car ekterekan hatne serşano. Paş kotayî perdey sêyem, hîç yek le bîneran le
holleke neçûne derewe, hemû westabûn û hurayan dekêşa … tewaw gîrmixwarduwe,
em nameye ke beyanî heynî destimpêkirduwe, êstake ke dûşemeye twanîm tewawî
bkem. Çwar roj molletim wergirt, bo ewey bitwanim bxewm.
Gişt ekterekan baş rollyandegêrra, tenya ' nîna ' barekey dillgîrnebû, eweş xetay
stanîslavsikî bû, çunke berrastî gêjî kirdbû. Sereta pêygut wek kîjêkî ladêy rollbigêrrê
… min turrhibûm û gutim barêkî honeraney sakar bexowe bigrêt baştre … leber em
hoye gî ◌ji bûbû …
' durn 'îş hêştake neçuwete kewllî kesayetî beserhateke. Em kese mrovêkî berz û
xwêndeware û çalake… lem ruwewe rollgêrranî kesayetî ew karêkî asan nîye.
(Makyaj) zor başbû. Kotayî şanoyîyeke zor baş derhatbû.
Bîneran berradeyek bêdeng bûn, detgut kes le hollekeda nîye. Dengdanewey em
şanoyîye serapay moskoy dagirtuwe. Xawenî şanokanî dîke tînûy xwênmin, le rastîda
berhemeket weha derhatuwe, ger xot bîbînî waqturrdemênêt… min lerradebeder
dillxoşm, le dûrewe le amêzt degrim.
Key ' lale Wanya ' denêrît.
Nêmîruvîç Dançênko
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨ -
'���x���!�y�� 'mh m�Pی� ری���t ��tر��
%m�gl�a %-� هO:ده و %��+�-� �"Q·وو�!ی � (% م ��a:*®�:*'ر����ی µÃ�, '%W ' ری� �-*�%����ی
�)�"'%"°Q9,��,ن��P وه .�µ¶�)١٩٠٣%<�aی������ %W� ده ,% ڕاده %,���li*�3ێ�,*و ر�*��hi����� .
�P �¦�¡���6%. ڕ�¡�*و &>�ن�دا�% X% ر��"% �hدا-�P*و�-6¢�,%رزی��*ا��O �,��وه �,*و�-�m�gM%�ر _,!
%m %W� %"78, %W� %a� µåر�"� hi�P� � � �,1|�ر"��Oا �(�:!دا �' و �(yار �,�� P% :�% -%. دا,+Qن' ژول
�وەر (% -�+��% �����|6%_����ی �زۆر�m% �"�وه,ك � �,*و �,��13ۆ�% �a%. م � وه P!W!ك �رە&!"�ن��Oا
.دە(�óg`1د
%,� �����|/6% ����ڤ �دا,*و �ª�: L�)و*+,� ��*ێ h .ی����,� �����ڤ ��Pزەی �����*و(±�
%,�, %)�h�P ا&�.�,*و Åر� .%Wار�" ر� (% �ر&1دن�y)ێ�,��-%. ��3. �*وه ده �%" ژول�*��hi���� ر�
%6/|���� %gli*�3� �,/+%,!Á�*� j%. ك �£1ه *"�ن hه را��OM�&1ه �ڕا£� ¦:!�� �و �1P �ت
L�,ەO�����6�3 .%W� �£1ه ر�����|/6% (% �ر&1دن ¦6)�&� h � �,% و�ده �دژواره L�, �hZ� و�� hi�|ور�
%P وه واوه %g�«,� %,و�� �,/+% ڕاده ��3. Lli*�3� ��/6 ی �,% gli*�3%. %ری �m%دا,��¹ وه �ددان ، ��,�
%{3�hi�����h:!� %)�â¿À7ه دوو�و�ËM�&ا Åوه ر��P� %,�* %-ن�و�&�(6¦ ر� �h�".
%W ڕووه� �,% ��a>% وه م �,% ,% �%" ژول�(yار� " �-6*ا"�ن �W% (¡�*و، ¦�¡�� LM�� ی� �,�ره :*��3.
�,% �m% وه "�Á% ر-% ,% �ده �����ڤ �,78"�ن �دا,*و، �ª�: &وه 1ده .%W� �ª|و�-� �X� %W% ����ڤ � �
%��glN* ده� �)�"� ¦|y�� h�� 1ده, %) � %W� �و �����|/6% ر �,*و m% ,78ی ���|Oا وا¶�µ -%. ی
م��zو� �W% ��ره ��ر… j*وت ده �-��µ�6% وه م�,�ره ����ڤ���ی�LMÌ .%W �% ��راو��ر"�ن�O�3ه
%W وهzن�,% و��<g��¦�O+�-� ێ�ده*jر %m وت.
�و� "% رده و�(% �hÈو�����a�hi% ده و� �ت�و�,�ری�a% ی�,�رودۆa�µÃ% �,�ره "�¦�W% دا�7QW�L %mهوT "% ده
%6��� %-�hZ �TوO,ده. (�������ڤ� %" �%mڕوو�/�`!"!وە��LTو �%Wرا"�% ,% ��ن�����ڤ� %aو� ر�
و� دوا��ر،�a%�ژ|�����hi�����hن�,*و،� وه ی�a!وە ڕوا�9% دا�و�W%� ی��/O��Mه وه ,�رودۆ�!دا� �ردا�%
.،��µå,*ون',��a�µÃ:*®�:*�'�-�ی��*و(��ª6 ی�,*و�% %-� �را�
%- %�: %P %-� �,% X% �,�ی ��/6% �,!_!:!دا,»�، ���"*j� ��*�Á% ³م �ده ، �,�ش ��a>% �����ڤ ،�)�� �
%- %M/" %Á�3� ڕاده و�,% وه� %X %W�./& %X ردا�,*و|) ورو®% ك�ده.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٩ -
%6/�� �وه �7QWه �1اپ �m% وه ,78,�+>% دا ، %Áرۆ���� h��|ژ� �h �� �����ڤ h��|ژ� %W� �7 ��رهË����3� �ن
%9Å�,� �W� %" %a% ,*و، h��M/�� ره��� � �(�ده �m% �ژ|����% م %W� �(% 1Pن � ����دا ا&�7ËMه Åو�,�� ر�
³م� ڕوون،�,% �ڕوو®% ی�ڕۆژا�%&!P*ار ر�a�µå!وان�P!W!ك�ژ|���a�1P .%Á�*� %a� %� �hرا"% ران�£1ه ,/+%
.�,�|�ن ����3و�و��Pزەg�X���hi %X% ژا�%�hi�)�aو�ڕۆ
� %W � �ª6)و*�� hZ� '� *:�®*:�a� µÃ�,'%m� �,�وەڕەدا,*و �W!و �����ڤ � دا، %W� %����� ا�O+"� ی
�,% ده ،L�7Ú��®ر %a� �P!W!ك �a% وه ³م � �ت ¢6-� �,+% �O� %MðOا ��� ی hZڕە%Wره ی��,� %,�,� � وه P %m% ی
78,!W%� و��% ده� �ڕۆ &1ده OXه &1د h��®ر*á�%a� �����ڤ �����|/W %6%. ران &Q9: %g°ی � h�� '%lá� � دا
%W %) %"!³م���*ه ،�,% ر�� %a�hا�O��M/ك�����|/6% م��!"% ی��!P!W� دا�£1ه!`Xد�h�� �6وازه���
…
� %W %"78, %m� � %W� %X � %W� � � hi����� ��*��ن'��رۆ�`! ��Oا â¿À 'ده ��,� ��*وم ("� �*O+Tرا،
%P ی���" .%X %m !و�� �وە ر������ده (% �m %W% ره &m� %a� %g% "8ن ��!"�وه_ر|´°ی � %m� ری� �,/+% ر®*و،
� ,kQار�ده �X %a% "�وه… &1د ��3ش �-�+��a� %-� %X>% وه ك �����|6>�ن �-*�% �(% "�ن ری� ر�����ی
%+/,� ،�)�" %,� �3 رده ران �O� %m %3هوام �و �,% �8ن ��!"�وه �Xن µ¶ڕۆ� hراوه ر ,*و���� ��LMø ی ی
%Á�3 %+/� ده� � -*�%. ,1د �ن �W%ری � "% ����ڤ %Xدا � �ڕۆ�+�hi (��%'و �و �a!و،� ر-% ,%' ر h"
%�X�P %<P %|ی���O� hZ .%, %<Xد�hدا��� %Wم�!� 3�h�� %g&*�3ڵ�� %X هO�!��h وه�a %6XO|1اژP�،ردا �h
%,� � ,/+%. "Oە_�+�L ر-% �!"�وی %W� �دX>% را"�% ,% ر �� ر hi����� hڤ�����'%m� �*ا��h �,% دا،
°Q9:بڕۆ� hi %W� ���ی ،LT1& 78ده, %g�� � �a% وه �دX>% وه و !W� �,/+*و|% m% �% ی �,�ر�و� دا �P!W!ك hZ
���h "% ر-% "1ی�,% �%. وه "�+�g% ر�ده ر�,/+% (% �m %W% �را��hi*ا�L�+�Å�*»X …%�O روو����hی�ده ده
%W� ��*�Á% داX% "% ����ڤ ، %mزۆر� %+T*�� �,/+% م ��Xن ¦Tر %,� ¦Tڤ ر-% ر����� h"'و�ی� L�ñgXد�
%W %g�®وه ,78ی��*و .
%,�� %6/��Æ� %m�،��Ð,ر�!�� Wڤ������% ��ª6)و*��hZ� �'*:�®*:�a�µÃ�,'ڕۆژ��"% �(% دا�£1ه�µßر� �h��
���*ه ده ¢6_!,� �و ��% X% دا �,% OXه ك h�¹T*�*Tڕ� Lliو %g)!ر� ،%m� %,� و،� ده*,�+�Û�g)
%W ات دهO�/g) .%W ڕووه� �,% �O�Pه وه م ��»m %Á% "% ر-% ��� �m% ی (|1P %�� �O6Pا م� L�, .%a "* *ڕی
%6/X�|ور %W� وه ره ده ,% ڕاده*,� %aوه �-�ی� %mی� ' *:�®*:�a�µÃ�, '%g��, %Wازی� ��� �ری�����ڤ�*���
%�X�P��ªgا داڕ�O|���hZ .
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣٠ -
�دا-��P*و �. ز(�gن hi����'ارy)� �,1د,*وه'ژول � �(% م ���وه ر�����و�,% h"را�a�� %6/|����� hNڕ �
. ی�����ڤ�,*و|) ە�P%mز
���رد m% دوا��ر�����|/%6 � ڕۆژT¦. ی �a% -�و(%[ ' ر &�+/P��'%Í*و �����ڤ، �����ی� &g% ری ری
%�*- �)�"� �,��9`1ده ]ری �ª" ژووره� %m!:��� %X� �P!W!ك �و�W!وOTا hi��� �,% ی �a% ك، �È ی� وه
%m %6/|�����،اتO�`�¡��<�W�¦�) %mزە�P� هO+T*��hi�P� ��Pوه "�ن� .
a% ه وهO� "78,!W6%ی�/|�����L�� %m %6/Xرا� � %Wوای��a�h %) %ر�دا� (X�� .%W %,دا�����ڤ� "% ر-% م�
%W %ا��O|وه ���*ازی���*�¡MÌ ،%ÁPو*W� ه*��� %mی� %X�) %6/P %,�h�� %) ر_%P� %m %P� %,��6� �O�!�
%+Tو�1ا,*ون -�M�&� .%, %Á�3وە وه ³م��h�¡��_%,ده �"�ن� !+¡)_�+�…
%m�¦�P� %X��,� %m �hi8ن���ر�����" '��X��'%Á�3ه وه "�ن�O+T*�� وه %W��7% "% ،�,�ر"�ن�Ë��,� �،و*,
%m� �,% "% ر-% �,% �W% ����ڤ �O6�� %mا �¿Àڕو� %X�) %6/P وه*�¡l�� h�� 1ه£� �دژوار�,*و� �����3و،
�a!وا�% �دا1��Pاوی �و�,�³ی ��*�Á% ده �,% ,!ژن ،L/+���¡) %,� %X و�� �دوو �a!وا��h ره ÁX% 3% !ك ی
X�6)7% ر�a %� %W%. ڕوو �l¡�*وه,�L/Mi�� ت� �ده*»X:-%-و��¡�`���*و(6*ه �")�*" !
�L£1,!�ر&`1د�a�h!وا�/.� ³م�ده �P)،�,%_:`>�ن�دە P*j،(%m� %,� %m ی�ده �Oێ�ڕ(g% �-% ��ر��ره
�m% ,���>*و�%. ,*ون �% ¦�P� � ده� Lli*��" '%Wz � (�hl��l/��g' ر����� %�( ر|+% ,%' �وا��6
%W ر� ,�ره�g&د�µ¶7وڤ�' ی�ڕۆËl�a'وه �*از|�ری�ڕوو�`1ده وه �%Wا� وه �,*و،�����ڤ�O"³j�hZ* :- و�!a
%Á6£ هO�W� دات�.
%�� �دX`!ی µ�6- ت*j .%Wو�� ¦�P� � �Á6£% چ �"�وه �O�Wه � *OTا ��3ش �(X �hl��l/��g% دات؟ ك
%9�P %m�LMÌ %"� %, %66ڤ���������) ] .P%6/+ñ� �hl��l/��g)�h�� [
%m� ��a>% �3>��*ا,*و �����ی ��6P� %,� ده� �,�ری �و ���وەڕۆك h دەر� �¿Õ�, %a� �و (| ��MðO� �h% ر®
³م�a�h�� L�, .%, %W!و�-% "% ر-% �,% �h�¹gMÌڕا(g>�ن�P %W*ا�8ن�9�P% و�ده "�ن�&1دووه�'����ڤ
'*:�®*:�a� µÃ�,'هO��"�,� �m% رm% دا ��78و� وت، �ڕوو®%�P!W!ك ��Pزه ��*ێ� �X %6XO*ه 3%. ڕوو|) ��£1 h
%W %ا�ده ��*ان��3:!وا�O�� %9+T*��،7اÚ6, %,ر-% ی� %" %m %P� ن واو���6واز�,*و،�دهÚ6ا�y,وە�!aو�*,،�%m�
%Wدا�چ�ده "% ر-% م�,% ����ڤ� �:L%"66% ,% �و�����) .
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣١ -
� %W %X %m %�O+T*�� � وه "8ن ��a:*®�:*'دا µÃ�,'%)� ر�د� �+%_(*ور%g %, ر��و .%W� �ن� �% �دX>% -6»�م
!,_ kQ%W� �-6»�"�6ن �و �3% �8ن hi�P� � ده رده� ¦�¡�� LT دا �����|/P %��� %6%. ر��, hi�P� � � m% ت
… وه "�+�g% �ده "�:!وه ��X78, %,�، %P �%W��6ن�&1دووه m �%m� %W% �783ه �Pره �y"% : ره ر(*وڕ-�+% (%
%P�-ره ����ڤ��g&د�،�)�"� � �m%� �ن a!و�. ر (% رgT% �(��,%�" ز(�gن��6P!:�" %Wن�O�3ا,*و،
�,�O Lهزۆر��!ز| �13ۆ�! �ن ���ود�1ی ���ی ���"%. &1د �ڕ9T!ی !Wو�!a� �ªP�-� �وP*و�T"�ن� وه �3.
و�Lliڕۆ¶OX �µه �a!و��% ��>*و�%,� . ,*و ���6واز|>�ن�-% وه ڕۆ:! ��% �W�¦�O%� ی�-% ,�ره &1د�و�W%� ده
'�X�l²6و� 'ڕا�*P��'&%Í/+� ی�-�و(%'ر L�°Q96,ری� .�%W %aا�O`�P� %® و���P*و�!� a���l�3% م�ڕۆ:3�%
. �ن�ژ1T| داX% ده �����h% ����� ,*ون،�m% ش�-%��hد��O�!�!`X¡. ,*و
%m��Z� %P�-ڤ������ %Wده �"�(��و��"�a� . 1PkQ®*ون_�,! �£1ه م��� �&��66% ,*و،�a% �13ۆ�! ��Oا
���ر�ژ"�ره -% ¦�O� %X W� �,% ره &a� %g% %ك h�� %�� �و ده ,�ش �و����6�3+!,*ون hر��رهزا���� %W� � ش
� ,�ره �ده ���ڕەزاX% ەوه'"k8ا�l)ی hZ ی رده �6�3*ا,*و -%. , ./P� � �،�Oێ %m� 6% ده/|����� µ %m ن��"
ۆە ��% ��!g�X! }�`1د،�m%دوا��ر��j …��"�Pڕ|*ه . وه �3
%m�gl�a %m� �دەزا��، �-% �a!وە �,*وهردو ��!�Pی �,% وه Á�*� %W� %Xz� %m%. وz"�ن ��ä3 �����ڤ
%W� Lli*�3 %�*-ره � �ر�و��������� ��% ری hiو زا*, .%+�W� �W% وه &1د,*وه ,78ی ¦�g£178و��� ر� (% �چ
%��hNن�,% ڕËMÌ %XاOÅ��"�a� .ارە*P!& %m %,ی� %���ªده ڕۆ� LXد.
��a�h�� )��X!و� �����hZ|/6% �*ازه�P*ا�6*|%م�� ر�,% �-% م�����|% �a% و��P�Lli«�ت،�OX %mه a!و��%
%Wz� ��*��ن ، â¿À� ،� �m%) �وا��6 �,��+��a %gوە_� hو�*�¡Xد� �a!وەی�. ر���� �(% ���ی a!و
%m�،وا�/.�,% دەر&+!دە&1د!a� %-� %Í�Pا�O«ڕ®*ون�و�(% زار��3»�و�� &!P!W6>�ن�g���6 و�M�&ا�Oە�،
.�P*ون_ر �ده X% و���*ه *�,% �Pوه
%a %MðO� %-� �و �����ڤ �m% ی ¦Tز�)� �و L) ده� ��*:O��Ø,*وی، �a� %a!و ��3ش �m% وه ,*و � ی
%a %g& دەر&��6`1دن،�-% �ن�,% ره��¿Õ�, هO:ار��*ه و*���P1د��6ن�,% �,��,% ن�`g)!ن،� ده ر�Ú���¡)
�و�ز|+Oوو®) (% *��P %Wوه hiار*P!&� µو��ره ,%. [ ر������"1ۆ� %m� �W% ی �����ڤ ��*ا�O�Oا� ��*د
�����|/6% �,%]دX¡�*وی � �ری �زۆر®% ڕا(�� �P!W!ك �����ڤ h�� %,� �دX`!� �����|/6% "% ر-% ی h��
.���6وازه £1ه
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣٢ -
%W %Xz !`Xد� h وه %<�a� %-� �W% �دا,% W%: &1د :!"��Oه ش �ڕۆ:! �ن h1د�`� %a� �و� ره &g% ��*ان ��Oا
%m� ¦�¡� � %W� *,� �و ��7Ë9�1,*و ��Mو®*وه� � �,�ری �����ڤ hو��*و�� . ,*و ' k(lا�"8'�-�ی
'(lا�k8"'%<�a�h�� ە %Xz� �Tی��7QPو��6��Pن�O�Pا� �h,*و،�m% ره ��ده ,*و،�X% ��6ن�-% �دوو �ڕە�9
�و�ده ده �(% ,*وه ,7Ú6ا �,/+% �-�ی h��M�&ا Å� %a� ���وه ر، �دX*ی !`XO|ه وه وO:و!_� !m� �,*و، درا� ی
%- %�X�P���) %m� hZ %X�) %6/P %gTyT*»,ڤ������h�� ر، �,��,/+% وه%a� ی� �ره م�ڕووه %m %3� ه*X ی�O�
��P * %mوه. ,*و �-% وه روو�+�(/6% �ده ,% ¦�P� � %a� %Xz� �دوو �"k8ا�l) �% م �W%ی �6�� %X� ی�O&
�,% m% رده ده h�¡�� ،(Pو %g)!ر� %,� �6P� �,% ده دX+% ی �a% &1ا، �m% وه ³م �X% ی �ده �P!W!ك � ,*و�% ك
.�ت_ردە ری�"�(��ده %،�,��X7Ë)��*ا������h�Oی�-*� :Oووا�% �aوه
%m� ¦�P� ده� � hi����� Lli*��" '%� 1ه£ � ���ر��!ر|` �(% �+/+%,�' ت O�!�� �P!W!ك�ر����، �*و
�Pرا� ده. �O`�3ادان g%,*و،� �ر�,`��M ده 13ۆ�! ��Oا��a"�ده �O��a�O6��6W�T '%m �%Wر 'ی� m% ره �*و(%
� و�ده ���X"%g�X«*ت �����|% �O6a %aی �,% "م �,��ڕۆژی ، �ده … وه �P%_�دوا�1Pدە³م L��a %+|و� وه ,*و�
� �,���a>% م�ڕووداوه L�, .%a و"�ن�ده ��h %g3£1ه :66% �ڕۆژی��*ا�O�Oا�-�وه �W،%m� %W!وە�د:+�6,*و|)
ە"�ن�-% a�.Ì%',*و،�P!W!ك����78ف �Pزه��% "*gM"ه م�O|و�-�وار!a�،ر�% &1د�و�ده ,*و %m �O�*Pی�
ی� �و�دۆ(¡��hد:�lزی������% وه ,*وه �P!W!&>�ن�Og��aه م�دوو®�ره³ ڕۆLMi،�,% دا�و�ده ده �3*ه
%<�a و*,� .
%a %��gو�� ،%P� %a��6� %ك�����دا�(% وا�!P!Wرو �ر|�ن�-% ی� ،%X هO��6�P� %� ن.
…%lá %Wر ر�و�ده ��*و(% و®�س�_%+� %Wدا�£1ه م�ڕۆژا�% ر� %X�,� %3�µÃ ا&1دووهOX .ن������ده دهQ: �L�,
%a و�,% ر��*و(6*|% ی��*و(% وه*"�hZ 6,و�*"��%g�+� %) %Pر� %g� …%, %g)ڕا��X�a³م� %Á,������ %+X �
�دا-�+% ك X% وه yT*jەره ��������ی �m% ����|% . ره ؟ �,78ه �,6% ك LTوه و %W� �,% ری ،���L�Ð�ñ ��ی
%|���� %mازی�-% ك�*��� �%X و�ب %X %6/|�����LT6¢��+��ر® ��*ازی���ی�ده �ن�,% و-�L�,���،L
.ر®LT19 �وه �¡�¦� *1Tا�%
%, %W� � ,�ره ³م ��a>% وه'����ڤی ��*�Á% �����ی �m%_�وە ��Pوا���ر�,*و، � ¡li*�3��hا�*�� �*و،
�����ڤ "% ر-% ,% h�� '%,� �,%'ڕ|�k8Wم'. �+�,*و _(¡+! ده "�ن �����ڤ �,! X% ڕاده ی � �kQ،%mه_ك
�,% ده LT1ا�*P %و�*<�� L�7Ú,دا� ���راوی �و hا�*�� ��a>%ی ، %,� �و � (g% ده �دەر&>��+!&1د,*و
.ردا,*و (g>��¡�*ه ��>�ن�ده ز®1ه
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣٣ -
�«O��,�6,�hا� �O�,�!Wه �m% ���(1اوەی �9% و�ده دا�،�m �h"'*:�®*:�a�µÃ�,'%a% ی�X% رده �W� %3% �>*و�%,��
�,% ده ،L�7Ël/, ره��� �m% و ��% ی �دەر&g��"(X!`�6*ا�/ �li*�3¡�*و، �,% ده .�*و h»� %m� � رد�¦
�,��a%… وه ���³وÁT% وm %gT% ده ���ی �"% ����ڤ ���ر��*وه (g% ,% م O�!�� وه����� ��Mø� و��
�-% … وه 6á�P`1ده .iو�دوا��ر� �,*و 8T*j°ا�1ت �,%… ر���ڕازی ر�دا-�+���h را"�% ��ر��ر�����ڤ
%a %g& ره !,� �و �,*و ���ڕازی ���*ه �ن ¢6_ %X وڕا�-� �a!وان �P!W!ك ��>*و�%. *و , �%ك �, %W� ی� ,�ره
� (lا�k8"'%,� �m% ی hl��l/��g)� h»��®ده �ده �,% ��و� �g) %W>�ڵ �3را(L،� �ده �"�M*وW% "*��وی
� �*�¹T¦�ڕوو|Oاوه، �m �%W% �*و(��ڕووداوه "Oا�ده X"%W� %6/|����� %m«*ت� �,*و�و�دهی O�*Pی�دژ ,%
%m %W� %+, %Wو*M�"� ��/6% ڕەOPا �gli*�3 %m%… ی ،��Ð,� �زۆر�a� 3!وە ���ره %�����ڤ �¿Õرۆ ��¿Àو*�
%a %6/|ده �,*و�و�ده م��������Ð,ا���*P �)1P.
%- %mروا� �%W� %M�3 وه %Wو�و�-% وه ی� �ره ,�ره �,�(>��`1د،�����ڤ�*,�O�*Pزۆر�� %M/" %Xڕزا��� �hZ
� ده �¿À1P� �و Oا�*�%W وه %-� %m� �(% m% "% ر-% �,% ,*و، �P% �%وP*و رm% ی ،L�, %��� %W� ���Õ¿�� ت
�P%,* د:+%��6 �a!و و، �¿Õ�ÑÒد� �6�،%��<g"� %,� �,*و ��a>% �-% ی �¿Ó�� و�� �P� %m. وڵ ¦� %W� %) ر�
��a"�ده ��a>% ده �% 13ۆ�! �ن �a% ,*و، LM�� �د ره &P!W� %g!ك ��*�Á% �*و|+% ه �ن �a!و، µ¶�"� �
.دوا ��ی�ده �_!ر�,% ر�!�Oه ,�L�,��Ò،�-% ری�á!ره ورو®% &1د�ده Oه�!ز|
��� h"!_ەO�!�� �ڕۆژی �واP% 6¹*هدوا��ر � X� %m% ری، hi����� h�Oا�*�� �ڕۆژی ��a:*®�:*'م µÃ�, '
%P�- %M�3 ده. وه� �و ��% ,�ر �,�ش �����ڤ hروو� %-� �,�ی �"�وه ,*و، �,� �"�(�� X% ,*و �زۆر h
|�ر"��Oا�a% وه م�,��% ,%. �X/+� ك��% �L�Ð����� %Xو�"�وه ,% . !X)ت�ڕT`�� ��!ژ���X�P�h% وه و��% �,
.�-�ت ر�داوای��a>% (% ³م�دوا��ر�W% �����،�,% م�,�m %g% وی�X% &1د،��% ده +%����ڤ���ی��!ز|
%W ره�, %aو(1ان� وه ��و®��9% �,% وه و��% ی�*��Lزۆر��� ]%gدا��X �hl��l/��g)�h�� [، ك�!P!W
%a ا�ده وهO� %m�،��Ð,�L�, %a� %ڕا(����% �,% وه و�� %�X�P�hTت�,*و و.
%W %د ���داره وه و��%�*-� LM�� ������,% ر"% ا hا�O� %�"و����% را� �(�ز وgli/�6ن� ر�����ڤ
� رده ده ی , …%, %)� µ¶��� �a% ³م ("��,� .ñ&ا Åر� !Xوە %m� ، %W� �X�a� 6% �ده/|����� h��+�_ر %m دا�
%) %mر ��� ��Xن �,*و|) �ده �"%. وP*و ¦�: %m� �����|/Q: %a� %6ن �W� %�� %X% م *� ��Pوه وه "% m% وی
%m�gl�a %)� %mوه ر*,� �,% وP*و ، %6/g)ڕا� ��aوا�/m %6% ³م �,*و،� رm% (%. ی �����ڤ ��*دی وP*و
%6/|���� %m %,� و���ره %mده ی�� %)�،L��,ا&�.��% ,*و� Åو ر�*, .�%W %� %Xوی� %m %" وه �hi�P� ��P�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣٤ -
�����|/m� %a� %6%،,!_�ر �W� %) %a% م �P!W!ك �,*و، �m% وه ر����� � ی (X7Ë��,وه ��� ��و،رزی
mV�!"z{ۆ�}~{��� mhڕادەی�� mt m�وه دا�n��P���t�!ری��ی�� . وه ��اره
%, �1Pڵ�دوا�)�O�!³م��'*:�®*:�a�µÃ�, ',%,�*���h�Oا�*��(X7Ë�� %"ی�-*�%'ی� ر������ iرh��)�"� '
�-�,8W7Qن-�� �66% -�3رT*+, ] .Yi+8ن' ,��a�µÃ:*®�:*',*و� ڕۆ8gMiن،�ده �hدو���6ده %ر���6 ,��-%. ,*و
."*وان��*از|�ری�,*ون� -%] ��6|�رك
'�X�� '�%9�3 %<�aی�������ªT*�*Tو�و�`ی��3 و�ڕ*,�+�� '*:�®*:�a�µÃ�, '%)و��(X7Ë��, %m1|)� رPو*Pو
%<�a� �W%'����ڤ ی ���*ه �m%،�,*و �ری ��a>% ی ��gl% �����ی �ده دا µ¶دوود� �È!,� P*ا��� ڕوو،
%m�،��Ð, X7Ë��,�%)و��( %mر �hا�°Q9:1|)�ڕۆPو*Pو'*:�®*:�a�µÃ�, '%W %<�aدا�,*و �����ی�.
�,% ده �ددان L�, وەش %m� ،��¹,� � دا %W� %) ره %W� � �ر&1دن ��� �ره ر��P %) %aی �,!_6¢� ر|6%، �%�-* م
�ده X% ��*ه �W% روه -%. &1ا,*و +%ر& ك ���ن � ره �(% ك LT1ا�*P��� �����دا � �ری ���P �Lی زۆر
LT1ا�y,…
S�TوoUV���W�R دا
****************************************************
]ری�"�(� ری�����ی�-*�% ,% ڕT*ه ,%[��>8°و�6¢�دا�»+��*
��-8ن�(�6l/&1ن : وه ڕو(6% ر�Q°ا�W�h%� وه
١٩٩٩ -�k8X�3٩٨و�ز(�h��g. م (�¶�µدووه. £1P��P�íî: ر�78او�W% وه
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣٥ -
' Baxî Alluballu' leser Şanoy hunerîy Mosko
Êstake hewilldedem mêjûçey hênaneserşanoy 'baxî alluballu' le 'şanoy hunerî
mosko'tan bo bgêrrmewe. Sallî 1903 şanoy ême lerradebeder pêwîstî be şanoyî nwê
bû. Behar bû hêştake bo 'werzî nwandin'î dahatû hîç bernameyekman danerriştbû.
Tenya ştêk ke lebîrme le kotayî marçî ew salleda biryarmanda ' jul szar ' dabnên.
Hellbete bo hênaneserşanoy weha şanoyyek, mawe bo prove zor kem bû. Letek
eweşda karekeman destipêkrid.
Çêxov bellênî dabû şanoyîyekî nwê bnûsêt. Şanonûsîy tazey çêxov boxoy babetêkî
sernicrrakêş bû. Karkirdin leser " jul szar " nedeçuwe pêş. Şanoyî nwê bo her
şanoyîyek pêwîste. Çunke bêguman bîneranêkî fre rakêşdekat û xellk fretir
pêyanxoşdebêt. Karkirdin leser şanoyîyekî klasîk fre dijware û debêt be wiryayî û katî
tewawewe bçête pêş û berradey pêwîst bînerî nîye. Pêwîste ddan bewedabnêm, ke
bo xellkî şanoyî pledû û sê sernicrrakêştre taweku berhemêkî kon û klasîk.
Lem ruwewe ême hîwaman be " jul szar " nebestibû, bellku pêş gişt ştêk le barey
berhemêkewe ke çêxov bellênî dabû, bîrman dekirdewe. Çêxov hawînî le yekê le
kwêstanekanî nzîk mosko debirdeser û le bîrî şanoyîyekey xoyda bû. Hewallî
corawcorman pêdegeyişt. Çêxov xoy lem barewe hîçî nedegût … car care lem la û lew
lawe hêndêk şitman bergiwê dekewt.
Demewêt lêreda kemêk le barey barudoxî ew kat û barî edebî û şanoyî ew serdeme û
çonyetî hestî çêxov bidwêm. Demewêt rûnîbkemewe ke çon çêxov le beramber ew
barudoxeda kardanewey nîşandeda û le rwangey ewewe jyanî şanoyî çon bû,
dwacar, ew hokaraney bûne hoy nûsînî 'baxî alluballu ', çî bûn.
Hellbete boy heye behelledabçim, bellam gumanim nîye, çunke çêxov baş denasm,
ême hemîşe pêkewe û berradeyekîş leyek dewruberda bûyn.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣٦ -
Xrap nîye lêreda webîrbênmewe, ke çêxov jyanî şaroçkekanî le jyanî şarekan pêbaştir
bû, bêcge leme nîşanî em core jyanane ke sadetrin le şanoda sernicrrakêştre û bo
bîneran fretir arame. Çunke eger çî ewan letek jyanî ketwarî rojane rûberrûn, bellam
asayî û rojaneyî nayêtepêşçaw û tazeye boyan.
Le katî nûsînî ' baxî alluballu 'da, çêxov lew bawerredabû ke le şanogey minda
derbihênrêt, bellam letek eweşda hîç kat endêşey bnerretî xoy le barey babetekewe
lebîrnedekrid û neydekirde qurbanî rollgêrrî ekteran. Le şanoyîyekanî ' çêxov'da qse
leser xeme, bellam şêwey nîşandanî em xeme letek şanoyîyekanî dîkeda fre cyawaze
…
Le bîrme ke le yekê le şaroçkekanda şanoyî ' sê xuşkan ' denwêndra, min çûm bo
temaşay. Yekemîn wşe ke ektereke leser şano derîbrrî weha xemawerbû, ke bînerî
bêzar dekrid … maweyek paş ewe ême heman şanoyîman hênaye ser şanoy hunerî
mosko, bîneran berdewam pêdekenîn û peyan bebûnî rollî xemawerî şarawey pişt
pêkenînekan debrid. Hunerî çêxov lemedaye û 'sêber û roşnayî' berhemî ew,
taybetmendî xoyetî. Bedananî dîmenêkî pirrxem lepall nukteyekî xendeawerda,
trajîdîyekî xemawî berhemdehênêt. Bîner le beramber dîmenêkî şanoyî 'çêxov'da, ke
becwanî rollgêrrîy bikrêt, xoy lebîrdeçêtewe û ewey le dîmenekeda bînûyetî letek bar
û derûnî xoy deyguncênêt … karayî nwandneke leser bîner demênêtewe. Nemrî
berhemekanî çêxov lemedaye, çunke zorkem xwênerêk yan bînerêk berhemî 'çêxov'î
dîtbêt û lebîrî çûbêtewe.
Nabecê nîye ger bllêm, ke çêxov le katî nûsînî ' baxî alluballu'da fre sernicî
rojnamekanî deda û behîç şêweyek neydewîst rêwşiwênêkî berceste, ke
bedestîhênabû, ledestîbdat. Lem ruwewe têdekoşa berhemekey giçketrîn kemukurrî
tîda nebêt. Em wiryayîye lerradebedere buwe hoy ewey ke ' baxî alluballu ' bbête
şakarî çêxov le şêwazî darriştnî taybetî xoyda.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣٧ -
Zistan dahatbû. Şanoyî ' jul szar 'mi birdbuwe serşano û be naaramî çawerrêy
şanoyîye tazekey çêxov bûyn.
Dwacar şanoyîyekey nard. Rojêk xatû ' kênîper ' [ hawserî çêxov, ekterî şanoy hunerî
mosko] mnî bangkirde jûre çollekey xoyî û lewêda letek yek, bebê ewey kesêk
lêmantêkbdat, şanoyîye tazekeman ta kotayî xwêndewe.
Ewendey lebîrmibêt şanoyîyeke karayîyekî away leser danenayn. Lem berhemeda
çêxov le şêwazî xoyda geyiştbuwe lûtke, şêwey kesayetîyekanî beserhateke tenya
beçend hêll wêne kêşrabûn. Bellam pêkewe ştêkî wehaman bedestnehêna…
Katêk ke bo yekemîn car şanoyî ' çayka 'man pêkewe xwêndewe, barman leme baştir
nebû, çêxov ke le berhemekanîda be rusî kesayetîyekanî xistbuwe pêşçaw, fre dijwar
bû bejn û ballay dataşrawî ewane bedestibhênît, çunke beyek dû wşe peykerey
ewanî xistbuwerrû. Eger lexoyşît bpirsyaye deygut :- min hemû ştêkim nûsîwe !
Carcare hendê ristey degutin, ke bekellkman dehatin, bellam derkkirdnî ewanîş
bêgrift nebûn. Bo nmûne katêk ke demanuyist ' lale wanya ' berîne serşano '
stanîslavsikî lebarey rollî diktor ' êstruv 'we xwazyarî rûnkirdewe bû, çêxov le
wellamda gutî : - ew fîke lêdedat .
Hîçî dîkey negut. Çi katêk û le kwêda fîke lêdedat? Paş maweyek stanîslavsikî
têgeyişt ke mebestî çêxov çîye. [Têbnîyekanî stanîslavsikî ]
Pêmanwabû ke tîpî şanoy ême bebaşî derkî nawerrok û barî derbrrîn û endêşekanî
'çêxov'man kirduwe û detwanîn têgeyiştnêkî rastman le berhemekanî ew hebêt.
Bellam le 'baxî alluballu'da bomanderkewt, ke letek gîrugriftî taze rûberrûyn.
Peywendîyekî nwê lenêwan pallewanekanda debînra, şwêngey berhemeke tewaw
cyawaz bû, debû ewe bzanînin, ke çêxov lem berhemeda çi dellêt û mebestî çîye.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣٨ -
Le yekemîn xwêndneweda 'baxî alluballu' sesûrhêner dêteberçaw. Hîçkam le
dîmenekan behêznîn û hîçkamyan le kotayî perdeda ştêk dernabrrêt. Tenanet kotayî
şanoyîyeke sersûrrhênere : xizmetkare pîreke ke lebîryan kirduwe, betenya le
mallewe demênêtewe …
Çêxov hate mosko, diktorekan molletyan pêdabû, ke zistan le mosko berêteser. Ew
zor hezîdekrid xoy çawdêrî provekan bêt. Pêş hatnî ew le rêgey namewe wtuwêjman
dekrid û le barey hendêk le rollekanewe cyawazîman hebû. Bo nmûne ew neydewîst
rollî 'ranîviskaya' xatû 'kênîper'î hawserî bîgêrrêt. Le katêkda em rolle pirrbepêstî ew
xatûne bû. Çend ştêkî dîkeş hebûn, ke şano şanî nededaye jêryan.
Katê ke çêxov hate mosko û le provekanda amadebû, em nakokîyane fre
behêztirbûn. Hendêk car jmareyek le ekterekanî bebaş nedezanî û pêyxoşnebûn û
carcareş le barey ' mîzansin'ewe narrezayetî derdebrrî. Hendê katîş pêywabû, ke deqî
şanoyîyekeman gorrîwe … dwacar tkamanlêkrid, ke neyête prroekanewe.
Êstake ewe dezanim, ke xetay herdûlaman buwe. Çunke le layekewe çêxov bepêy
pêwîst le kar û hunerî şano şarezayî nebû. Bîrî lênekirdbuwewe çi gîrugriftêk leser rêy
geyiştin be amancdaye. Ketwarekey berroşnî nededît.
Ew neydewîst têbgat, ke em şanoye her bem şêwaze twanîwyetî şanoyîyekanî ew
(çayka , lale wanya , sê xuşkan) aweha ke xoy dîtbûnî bhênête serşano. Ew ewey
derknedekrid, ke ewanîş be hezar pêçawpêçda têperrbûn û sextîman letekyanda
kêşawe, taweku bew şêweye derhatûn.
Endêşey çêxov û hest û sozêk ke ew xullqandibûy, debû paş ewey ke ekterekan
bebaşî derkyankirdin, hewillden ta çwarçêwe bo bercestkirdinyan bedestibhênin,
taweku leser şano mrovî ketwarîy û zîndûbin. [ Bewcorey ke xud çêxov le nwandinda
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٣٩ -
dîtbûy] berrastî karî şanoyîyekanî çêxov letek zorbey berheme şanoyîyekanî dîke fre
cyawaze.
Lelayekî dîkewe êmeş hellemandekrid: le dabeşkirdnî rollekan lenêwan ekterekanda
û ştêk ke le giştî gringtirbû û bûbuwe hoy winbûnî çêxov barî 'mîzansin' bû.
'mîzansin'ekanî ême dû layenyan hebû, yekê derekî bû, ke rengrrêjî têr û toxyan têda
debînra û debuwe hoy sencirrakêşanî bîner, ewîdîke dîwî nawewey bû, ke
hewilldedra hestî taybetî kesayetîyekanî çêxov bigwêzêtewe bo bîner, em ruwey
kareke peywendî be derûnnasîyewe hebû. Taweku katêk ke em dû layeney
'mîzansin' cya le yekdî derdekewtin, ştêkî bercestey tya bedînedekra, bellam ewey ke
letek yek debûne awellduwane, baştirîn nwandinî şanoy hunerî mosko derdehat.
Katêk ke demanuyist şanoyî ' nefret ' bhênîne serşano, çend car xerîkbû letek
nûserekey ' lyonîd andirêv ' ke le provekanda amadedebû, kar bkêşête pêkdadan.
Detora û deygut "îdî nayête em şanoye", bellam bo rojî dwatir dehatewe … aşt
debûynewe û lewe dillnyabûyn, ke le rojî nwandinda hawellîyekî fre ptewman debêt.
Em rûdawe bo ême taze nebû, letek 'çîrêkof'îş em miştumrreman hebû, ew
hawarîdekrid û dergekey tund pêwededa û derroyişt, bellam dûbare letekman
aştdebuwewe û dostêkî dillsozî şanogey ême bû.
Ew ştane, tenya ewaney letek şanoda serukaryan heye, têyandegen.
… qsewbas le nûser û derhêner lem rojaneda fre bayexî peydakirduwe. Dellên şano
debêt ewey nûser nûsîwyetî mû be mû bîhênêteser texte … bellam aya raste şano
bkeyne gwêzereweyek ? Şano xoy dahênere. Şanoyek ke byewêt bîrewerî lexoy
becêbêllêt, şanoyek ke şêwazî heye û byewêt şanoyîyekan beşêwazî xoy derbihênêt,
nabêt hîç ştêk kwêrane werbigrêt.
Bellam lebarey 'çêxov 'we şanoy ême tawanbar bû, çunke weha ke pêwîstibû, cwanî
berhemekanî 'çêxov'man bedestnehênabû. 'ryalîzm'î çêxov berradeyek behêze, ke
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤٠ -
detwanrêt be nmûney cwanî û xarawî dabnirêt, ême derkmannekirdbû û be deste
zibrekanman destmantêwerdabû.
Bo nmûne le perdey yekemî ' baxî alluballu 'da , ew denge nasrawey ke le bêdengî
byabanda debîstirêt, bew corey ke pêwîstibû, nemantwanîbû derkîbkeyn. Dengî
berdêk ke dekewête çallawêkewe … çêxov xoy bo em mebeste çend car çuwe piştî
şanowe û taqîkirdewe … gwêyrragrit û dwacarîş her narrazî bû… carcar çêxov
beramber dahênanî ekterekan narrazî bû û behîç şêweyek letek ewan hawrranebû.
Bo nmûne lebarey 'mîzansin 'î benawbangî stanîslavsikî ke be destmall demuçawî le
mêşûle deparast, betundî djî bû û deygut " le şanoyîyekemda denûsim rûdaweke le
şwênêk rûydawe, ke lebnerretda mêşûley nîye … pêwîste ewe bllêm, ke çêxov zor
peroşî çarenûsî em şanoyîye bû û detwanim bllêm detirsa.
Herwa ke le pêşewe basmankird, çêxov lebarey karewe zor tund bû û hemîşe
narrzayetî denwand û tirsî lewe hebû, ke berhemekey serkewtûnebêt, tenanet le xoşî
dillnyanebû, tenya dillxoşî ew, mitmaney bû be hewll û koşşî ême. Katêk ke leser
provekan amadenedebû, ême letek gişt ekterekan deçûyne mallî ew, çunke
hezîdekrid dewruberî qereballx bêt, herçende her bexoy dedwa.
Dwacar rojî hevdehemî cênîwerî, wate yekem rojî nwandinî şanoyî ' baxî alluballu '
hatepêşewe. Bar û derûnî çêxov baş nebû, boy hebû bo maweyekî zor mosko
becêbhêllêt û maweyek neybînim. Bem bonewe birryarmanda ew şewe cejnêkî
taybet rêkbxeyn. Çêxov xoy hezînedekrid, şewî yekem bête şano, bellam dwacar leser
daway ême hat.
Lebarey ew şewe benawbangewe zor şit nûsran [ yadaştekanî stanîslavsikî ], letek
eweşda debêt bllêm, ke ew şewe berrastî şewêkî taybet bû.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤١ -
Lew şewe şkodareda gişt hunermendanî şano beramber çêxov soz û xoşewîstîyan
derdebrrî … bellam xallî sernicrrakbşi bo min eweye, ke aya le derhênanî
şanoyîyekeda serkewtû bûyn yan na. Komellêk dellên ke em şanoyîye le şewî
yekemewe taweku êstake serkewtû buwe, bellam rastîyekey awanîye. Serkewtû xudî
çêxov bû, şanoyîyeke bew corey ke debû bbêt, sernicrrakêş nebû. Le şewî yekemewe
ta kotayî behar, ke em şanoyîye leser şano bû, letek ewey ke baştirîn werzî şano bû,
tîktifroştinî ême berradey le seda pencay barî asayî hatbuwe xwarewe.
Bellam çend sall dwatir 'baxî alluballu' baştirîn nwandinî nêw bernamey 'şanoy
hunerîy mosko ' bû. Bo her cêyekî dunya derroyiştîn, debû ' baxî alluballu ' binwênîn.
[ Parîs- vîyena- bêrlîn- nyoyork] hemuwan xwazyarî bûn .
' çayka ' pêge û rêwşiwênî şanoy êmey pêkhênabû û ' baxî alluballu ' baştirîn û
serkewtûtrîn karî ême bû, ke şêwey 'çêxov'î le şanoy êmeda xisterrû, bebê dûdllî
detwanim bllêm, ke baştirîn û serkewtûtrîn rollgêrranî 'baxî alluballu' le şanoy êmeda
bû.
Debêt ddan beweşda bnêm, ke le seretay karkirdin leser em şakare hunerîye, behîç
şêweyek derknekrabû. Herwek çon le seretay karî şanoda natwanrêt zor şit bzanrêt…
Nêmîruvîç dançênko
********************************************************
* Nêmîrruvîç Dançinko [ Berrêweberî şanoy hunerîy Mosko]
Wergêrranî le rusyewe : Şahîn Sirkîsyan
Wergîraw le: 1P��P�íî£� .دووه�µ¶�) م .�h��g)و�ز�k8X�3١٩٩٩ -٩٨
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤٢ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤٣ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤٤ -
"m ،'tو�W� mt'� زم�� "وه روا�mVW�V ��ش�{د��mPرود��oU��ومو��
Q��}� rh��o%� *١٠١mh �m و � m�tڵ mh mوا�ه١٠ر��o��� ی دا١٨٩٨رى
mh وه�nدا�� m� ، m�� �m م ده وه ����Vا?� m @�.�tو� ' روزدار. . ـ'��
mh �{دووه� !���ده و ��و {اوه'آرش'&��Tرى m� mh دا ���tۆژى وه، ��دى
mh m!�?و�nدا�� رەم�W��mدا�P mوه ر��دا mt��o%�xر رردىز��?�� .
�£�´t7*ه١٠ � ى �W% ده �(%،١٩٩٨رى ۆژى :�)� �,LMN1 "8ن O:�P7Q,� �t� �%W%،داt`�*و�� ¦�&
��*و(% وره �% (r1P را�� %) ده %gl�,ى� %" .%, %��,� ��a:>���6 م %W� �gl�a� �a% وه �P %t� %W% و�,*وه ، � �
%,�, %P %9�1�� 3`1اوه�,% ����ڕ���LM��،و&1اوه ��"%� �ن،�ڕۆژ ,��9% ��و ۆژò,ر�و����jر-% �£% و� ��»�
�زۆر�W% و�ڕا"�vر|%6 �و�Pرى ،�6��<:�a� �a% ,�ره ��� �,òوده/ �� "% ر-% و�و�,% ى ى� �O ��وه. وه �% &% 6!وە
�,% وه ,òو&1د�% � "% ر-% ى � (*ر ( ��� �"� – Surkamp(%"� � ، � hN*�� ��:)٣٠(%,� �W% ى �jر �
�ڕوو�`1د�% "% ر-% ,% %&� ���3`1دووه، �W% وه ��� �دوورودر�rى � ى �P1��� :%P*وه �¶��� %W ����ry£
)3sat( � �,% ر��"% ,% &% �P%�_�ر|�ری ��� ��% £�P� %W %6/��ryڕە ،�6��<:�a� �1lا� ���*)� �و �l"
��a"�دە -�و®% ,% �¿Õده � h !X78ەÅز�� %W� ،LT1&)ده ��± ,%) ٦٠� �(% دا، %g�� � �O��)�� %aر �و� �� و
و� �ره� ى�ژ�rن ,�ره ��()،�Õ�,� %W¿��ده ����,% "% ر-% �و�,% �,LMN1 زا���t¦�&% ��ره. ��� ������"%
%�*- %6rر � ��� %a� ��� �را �ده �*و() �و�Pر�ده،و و �-*�% ر®�ره و � �ره � ��� ر|6% ى %W� وه� زۆر�ڕووه ،
�lá% &% ده �-% و و�% ���وه ر��% ,�س �ڕو �Oه ���vوازن ا���%9 �ªvñ��Ûو����. %, %W� �,�,% t% ³م OPا� ك
�-�و,� �-% ,% �*و�� �. �v� %tن %W� LMN1, %a ده �a� �Z�v, ��<:�6� � �و���O��Ûا �»�1�� �,��. �78اوهڕۆ¶
�و� �®*و�% � �ڕ ���+�WyTه ڕO`Tڕ� �(% ���% T1� .%P) وه � ت �6��<:�a� �-�lZ7Qك(رۆ&�"�رى ) ڕۆ"�ن
%, %W� ���ی �� �"% �Oارىv)ده �(%را %W� ۆژى :�)� �,LMN1 "8ن �' داt`�*و�� %&� �a% دا، %W ��� �د�
O��tن� ز�! ���hڕا�% ده) �٦٠و�٥٠( ���� -% ده ³م��LT1& %� %t L�� .%, �%Wڕاده ر��ده ر8Wن�,% رى�,% -*�%
� â¿À³و و�ڕا"�6را���%a����"y��<:�a��Z �6ی��<:�a� ��%ورو����؛ �a!و� ���راوا، �P!W!ك �و�(*�1lا �l"
�ڕه t% ه* �� ,% !`Xد� � ��rر�g£هO 1د& .%&� LMN1, � ���زى، �W��l% ز��"% �% ڕه ��v��<:�aى وه،� �O,*وه ى
�� ى�a%١٢م،�وا����Û����»� �%Pدووه (�ڵ�دواى��%) ٥(P*ا��� r13وى� ى��% ��"% ز �% �ڕه١٩٥٠�l"
,�� واز�rن� ا�,����a%9`1 م��â¿Àوy��<:�a�%P³"��%�,%� و� �a��Z% ڕا"�6را���L�+vÛ!g) .%a ده ,����ی�,%
��ر�,�LMN1 دوا و،�&%�-�1PkQ,* وازه� ��P¦�,% و�,��a %9% و�دەر&1د�و� ����P�t�, %a`1د���������"%
� %W �Zz!_ر��� �و�a %gM��� �P³:>���6ی ����*و، %&� ¦ %W� ������v¹M�3 %rرى �,�� P*ا��دا,*و�� �
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤٥ -
�(�:�و� ����a% �ره ��6¹M�3%Wر&1د,*و، ،LMN1,1د���"� ��3ش ¦ ٤!aى�� � r13١٩٥٧ %W�3ر� "���� دا
6��<:�aراوا��� �ده %�v¡Mø*ا�/+ى ,�ره ��hi%Wی hiدارا� �W% و:% &1د�� � و���Í�P% ت %&� �h ����"! ���� ى
دا����vWرى� و®�(% م�lá% و®�س�W% ر�lá% وP%�,% ����،�&%ر (% ��a� �-%+¹:>����6دهى وه ره ده �a�%W!و
��aى وه ره ده �-�M�3� :."7Út*وى �6��<� ���g¹T1,� ���� �1اوه-� ) Heinrich von Brentano(�£�ن
LMN1,'%-ك�!P!Wى� %�: %g) �L)ر�-�Ll#|رى���ز!��_���� –�l���-�O6W�)Horst-Wessel-Lied (%, ت دهراورد� .%a� � وه P!W!ك %Í�P� ������ ���t %&z>��% �-�و�% ����|O� %6ا، ���
. ����,O��v¡) %W�¦�O�%"������� LMN1اt%��*ا����O-% �ن،�ده ,»*و&%
�gl�a� �-�P*وه �% �&% ���P* � �(�رد � ڕى ��l�W�v��)� ��Tڕژ� �و�ڕو��و �و ���3!"!�/6! �ن ه،
�,% �O��t% ڕا�% �W!,�ر|�ن ��Pزەی h�:!_� �6��<:�a� ��Pوه�(Ûà ده ��� ���� "% ر-% و�,% *�,LMN1 +�وه،
�_!��,� !`Xد� �Tن ,`%��ڕ .%W� LMN1,� O:�P7Q, اO��Ûوه���� %)� �درا"��*و(�� � ر&% ك و�وP*و
� ��و ,% ���(1اوه، ���,�a %a� �v��<: %W� �&1دە وى �,% ره ده��ی �W% ��*ەt% وه، را�%� �و�O`�Pهر ,% *�� ��W% �+% هڕ �. و��1ت ى �gl�a�a %��<: %,� �(% �%,*ۆ �ن ��tدى �W% ده ى ۆژى :�)� وه،� داt`�*و�/6% "8ن
%W و�,% ,�رە ���� �رو ى� ,�ره �ªg)%3� %3و��hك�-�و �را�!P!W�6ر���<t ه*t %6XO� ارO+6�!a%6| و!a���� ،�
�lá% &% ده �-% و و�% �د��1(ى� £g!��"% ,�س í»vó�der Spiegel ( ژ"�ر� �,%١٩٨٨ى�١ه LMN1,� وه� ،
�*و(1اون،� وه��% ن���O� %W���� %tz %rێ�W!�������"% �-% وره�W% �����% ,% ،�&%��ت ده�Pوا���ر
%, %W�*: %W� �-�و �را�/P!&� %tz %v*اردا �&% ن ��*و(1اون، رو �ر�rن� و�(% �a!و�-�ر|�رى� �P!W!ك وه
�a% ,*وه -% �a% �و ��*و(�+��% و � م �,% وهى ���(��Oووه ر-% ك ���ی �a% *ه��. "� ���a`1اى م� ڕۆ �
%- %W� %t�rوه راو-*ر %tدا %a� %&� �W%م ، �ژ���� ��P!"�P� %tzر&1د���% ��/6% `%ن � وه %&� ، �)%: �%t�-
� �W% "1دوون � �ت ¢v-� ��% و ��aوا�tن ��¡�� � �gl*ه �ژO��v��rا ن� P *:!,%W� %tz!ڕوو،
%�Pره "78ا %��v�� وه %&� م���P!"�P%� �دا_��hZ,!ر_!"! ��W�¦�� %a�،h% ر�v- %,��ªP1*اى�وه �,% X!وە،
� -�+�L،�&% ��¦�ده(� �,���LMN1وى�&% ن،�&% و�3!روەر�Oە�-% :9%� ³م�,% ,%. �%��3ڵ�,LMN1 ده ده
�%W %,��ªv)ر-% �*و ��rا�-�ر|�رO`�"%a�،1دووه` %Wدەرا"% وان�� %&�¦�P ,و�!aر_!"��!وە��,!_�ی�!
�-�و®% ده ,% ،L�Og) ه�O ت� .%,� � �"% �رى %W� �,78&1د�% �t�P %<P O� %6t% ڵ �دW�t% وه ��� � ى �vP و�
�,*و ��*ه LMN1,� � �رى �a% ,%. ى ���ره � وه م %&� ���ی� �دهو a% ى ���g)دۆ� �P!W!ك ،�¿Àو*+t
%W %, %�"ا�ده راO6¡Mر�,78وڕاى�� %+¡l�t %,� !6Tو�ڕ!W��P�،ر�,�س%��hو�*��,�%Wدار وە��j�a�hرا��tL�® �
�a% وه P% 1دووه& ����13 "* *ڕى��*و(�+% و�&% �,! وه ��tن %&� �P%P *���� .ى��jڕr*ه &% ر|6% �% واوی
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤٦ -
� �-�vP>�ن k8Wا P��'%a*و L�, '%t ¦�&%W� %`ry�� ��% �-�و �ره ،��� %W� �W!"!و®!ر، �(�ڵ O� ى� ,�ره
�,LMN1 ��*ه � ە' �رى �Zو� �_!رەوەز|X!��6! ���*ە ,LMN1''وه hی%-� �ªv)و*�� �a% � �ری و� ,*و،
ۆ����* yt %aا���&%� ده "1وڤ�زا��vرى�زۆر�و� P*ا��LT1,+*و(�P� ��v� �%&�،LT1¦�ده ك�P% ر|%6 �% "
واوى� ,��Lو�Og) %Pا رده ,% � �ره�W%و ���Z� %aزۆر�Ó¿��, �و�,�,% (g% ره و�&% ان�����j£1او �و�,�زر £1اوان
%a و%t� �&% ا�% �,% ك ��6�Wن Lا��*P��� �,�وه L�,O�"، %a "% -1ه س %" %a� �&% a%. و�,*و ڕى ۆ " %W� م� س
��/6% ,�ره h��"*j� � وه %&� ، %t� LMN1, %`�& � %W� %� وره � �درا"��*و(�ن (r1P %��-� � ره و &%�را��¦،
%W�6ن�tرا� �(r1Pزۆر %) %)وەوا����3ش���ی�دا�� ره ر��*و .%"��*��� %a���� ك����� و�وه %"�� ����
%W� ،78Íl`� %W�1P�rز� ��*وە�% ر-% �,% �وk8��<:�a����P³"�ن !`Xدرا"��*و(����د��" %)� %P ر ���� .
ى������و� ,�ره �����PرW�¦T%و��*و(ªv ���� ��"% وه�,19ه�������P �-��1اوه ����,W�LMN1% "% ر-% ,%
%a ت� ده�v, ��,رى��v"ن�وه �ز"��%ى زۆر®% و�ڕا�Û������ 7دراونQر� .�%W�LMN1, %) رده %-� وراز�و� "3�%
*�M�� �ژO6��rا، ��� !6|%"� %,� ��a£1 ر-% :% ��"%&� ،Oا� %-� �O�� %W� ��� �ره �v` %`P*Wن ���� ى
%a ده %áا�O��Û����Z�v, وه*P19��|رار .O�!_�!W�¦� %, %-و� "% ر!a���� )وهzد�!X�63و�(،� ) ��� ر�و�"+�:% دا
وM�3 ��ªP`%(،�)"1ۆ���,�ش�(Ty»*ان(،�)ر��a �¿${£�â¿À���T%(،�)�63و���l&!X!�,!��63و/ �63وە_!ر�
��وه �¦�-��1اوه،� �"!:)"� �,+% ��وازە�و(،�)�a*ى �aرP*رۆ Ç!ر��Pك� ى���راو��ر،�و)%W��iدژوار�º+�3 �
�ڕا( �ªv)ا�*وO6¡ (� �W%(و ¦vg`�W�t8ن ده) �����دا د+�,� ���و �,P .�O:�P7Q*ا�8ن �زۆرەوە hدا��!,
�%W�LMN1, ١٤ڕۆژى����l��a8ن ١٩٥٦ى�gM��6��!,دا�.
****************************************************************************
�وەر "!��,)* !:!_� !,� �£�"6}66!&!ی �(!ر ���وە !Pدراوە°Q�!,و�� � *ردی h��"زۆری �ز " LMN1, "
Eugen Bertholdدرو(P�،!g!واوی���وە&!ی�,!م���رەLMN1, "�!X"دە�*و()،�&!�W!�ڕا(¡O6ا�Friedrich Brecht .��X� �k8{»+/aی !,� h�� !"!_ر!,� ��l/W� �و �ژ|��+�"! �دەP*ا�) �6W+`!دا W!م
: ز"��! ���hد¹T*�,�!`X+!وە
http://en.wikipedia.org/wiki/Bertolt_Brecht#Works
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤٧ -
" bnûsin, ke min serudlligîr bûm û benyazm paş mirdnîş herwa bmênmewe"
Bertold Brecht* 101 sall lemewber wate le 10î fêbrîwerî 1898da
ledaykbuwe, bem bonewe bebaşimzanî deqî nûsînêk ke ' k. . Ruzdar'
amadeykirduwe û le guvarî 'آriş'da bllawkrawetewe, le yadî sallrrojî
ledaykbûnî em dahênere hunerîyeda werbigêrme ser zmanî kurdî.
10î fêbrîwerî 1998, sedemîn sallrrojî ledaykbûnî bêrtolld brêşt, yekêk le gewretrîn
nûseranî sedey bîsteme. Bem bonewe êsta le allmanya, ew buwete yekê le babete
gringekanî roj, gişt çapkrawe benawbangekan, rojname û govar û bllawkrawe
ferhengî û ramyarîyekanî allmanya, wtarî zor lebarey ew û berhemekanîyewe
bllawdekenewe. Nawendî bllawkirdnewey berhemekanî (surkamp – Surkamp),
komellêkî nwêy (30)î bergî le berhemekanî çapkirduwe, ke rûnkirdnewey dûrudrîjî
lexogirtuwe : kanallî telefzyonî (3sat) ke bernamekanî be harîkarî torre
telefzyonîyekanî allmanya, nemsa û suyisra behawbeşî amadedekrêt, le zincîreyekî
(60) beşîyda, deçête ser nasandinî ew û şanonamekanî. Şarezayanêk ke brêşt û
berhemekanî be başî denasn, lebarey jyan û kare hunerîyekanî û karayî ew, wtar
denûsin û derbarey kare hunerîyekanî, le zor ruwewe dekewne qsewbas her çende
xawenî rwange û cîhanbînî cyawazn. Bellam leyek babetda boçûnî hawbeşyan heye.
Brêşt le edebyatî allmanya û cîhanda rollî gringî gîrawe. Bo rêzlênanî korr û
kobûnewe rêkdexrên. Tenanet serokkomarî allmanya (roman hêrtsok) beşdarî xoy le
merasîmî sedemîn sallrrojî ledaykbûnî 'brêşt'da, ke le ekadêmî hunerî berlîn
berpadekrêt radegeyenêt. Bellam le dehekanî (50 û 60) dezgekanî rageyandin û
ramyaranî sê wllatî allmanizmanî ewrupayî; allmanyay xorawa, nemsa û suyisra letek
ew beşêweyekî dîke reftaryandekrid. Brêşt ke allmanyay nazî, regeznamey
lyêsendbuwewe, twanî (5) sall dway cengî cîhanî duwem, wate 12î eprîlî 1950
regeznamey nemsawî bo xoy bedestibhînît. Ramyaranî ew katî em sê wllate
allmanizmane be aşkra bangewazyan bo baykotkirdnî şanonamekanî ew derkird û
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤٨ -
ew bangewaze katêk behêztir bû, ke dwacar brêşt le allmanyay xorhelatî nîştecêbû,
wllatêk ke pêşnyarî letwanadabûnî şanoyekî bo karekanî ew pêşnyarkirdbû, sallêk
paş mirdnî brêşt, le 4î eprîlî 1957da parlemanî allmanyay xorawayî lebarey
piştîwanînekirdnî darayî dewllet lew tîpaney ke şanonamekanî ew le derewey
allmanya dehênne serşano, kewte ber qsewbas lem qsewbaseda şalyarî derewey
pêşûy allmanya hayinrîş fon brêntano (Heinrich von Brentano) honrawekanî 'brêşt'î
letek hellbestekanî honerî nazîyist horsit – vêsll - lîd (Horsit-Wessel-Lied)
berawirddekat. Letek eweşda, tîpe şanoyye hawpeymane çalakekanî şano bçûkekan,
destyandaye nwandinî hendêk le şanonamekanî brêşt.
Êsta ke şerrî sard kutayî hatuwe û rjêmî soşyalîstî ruxawe, çapemenîyekan û
rageyandnekanî allmanya hellêkî tazey lebaryan bedestihênawe, taweku brêşt û
berhemekanî carrêkî dîke bêbehabken. Bêrtolld brêşt le cîhanda wek dramanûsêkî
serkewtû û benawbang nasrawe, allmanya ewî lexoy kirdederewe, beşêweyekî
lenêwber û têkderane rexney lew girt. Êsta allmanekan bebwoney yadî sedemîn
sallrrojî ledaykbûnîyewe, lebarey karubarekanî û bestinî peymanîkar letek hawkaranî
û peywendîye evîndarîyekanî ew, dekewne qsewbas heftenamey (dêr şpîgil der
Spiegel) jmare 1î 1988, brêşt bewe tawanbardekat, ke beşêkî gewre le hendê le
şanonamekanî lelayen xoyewe nenûsrawn, bellku le ketwarda lelayen
hawkaranîyewe nûsrawn, ke letek ew harîkarî û serukaryan hebuwe û ew em
nûsînaney wek berhemî xoy nasanduwe. Nêwerrokî aşkray em herawhuryaye
lewedaye, ke em tometbarkirdnane lelayen jnanêkewe nîye, ke sallehaye mirdûn û
hîç kat le jyanyanda ştêkî awayan nexistweterrû, bellku lelayen
mîratberekanyaneweyewe, ke behîway wergirtnî beşêk le dahatî berhemekanî, em
tometane dedene pall brêşt. Bellam bellge û perwerinde hen, ke brêşt nawî kesanêk
dehênêt, ke le nûsînî berhemêkda harîkaryankirduwe, ewan le derametêk ke behoy
ew berhemanewe bedestidêt, hawbeşdekat. Karî bekomell le taybetmendîyekanî
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٤٩ -
bîrkirdnewey dyaletîkî û şêwey karî brêşt bû. Bem core ewey ke ew deynûsî, letek
dostanî xoy leberamber bîrurray giştîda deyixistne ber bas, ta lew rêyewe le boçûnî
neyaranî agadarbêt û kemukurrî nûsînekanî pirkirduwetewe yan eweta ke betewawî
şanugerîyekey gorrîwe. Xatû 'elîzabêt hatîman' yekêk le hawkare nzîkekanî, çend sall
lemewber, lebarey şêwekarî 'brêşt'ewe wtî ''brêşt şêweyekî herewezîyaney karî nûsînî
hebû, ew deyzanî ke emrro şanugerîyek tenya katêk detwanrêt bnûsrêt, ke mruv
zanyarî zor û frawan û bazirganî frawan û kereste û babetî zorîşî bo ew kare
leberdestdabêt û tewawî ewane yek kes natwanêt lêyan behremendibêt, eme
bawerrî ew bû. Emrro kes lem barewe gumanî nîye, ke brêşt yekêke le gewretrîn
dramanûsan û honereranêk, ke zortirîn karayyan leser nûserewanî paş xoy danawe.
Şanunamekanî ew wek şanonamekanî şkispîr, le wllatanî allmanîzman zyatir le
berhemî dramanûsanî dîke çuwenete serşano. Berhemekanî brêşt le honrawewe
bigre ta şanonamekanî û nûsînî tîorêk lebarey şano û edebyat û ramyarî bo zorbey
zmanekanî cîhan wergêrdrawn. Brêşt le serdeme pirr hewraz û nşêwîyekanî jyanîda,
komelle berhemêkî afrand, ke hendêkyan le lutkey şakarekanî edebyatî cîhanda
qeraryangirtuwe. Hendêk le berhemekanî ew (daye dlawer û mnallekanî), (pyaw her
pyawe / pyaw yeksane be pyaw), (operêtî sê filsî), (mrovî baş szêçwan), (pêşkewtinî
arturo uy), (nawaze û bnema), komellêk honrawey corawcor, wtargelî wek (pênc
dijwarîy le nûsînî rastîda) û (dyalêktîk le şanoda) detwanîn naw bênîn. Bedaxêkî
zorewe 'bêrtolld brêşt' le rojî 14î ogsitî 1956da becêyhêştîn.
****************************************************************************
* mexabin nawe famîlîyekey be helle wergêrrdrawete ser zmanî kurdî û bezorî " brêxt "
denûsin, ke le rastîda "brêşt " druste, tewawî nawekey bem coreye "Eugen Berthold Friedrich
Brechit". Lem lînkeda detwanin jyanname û lîstî berhemekanî be îngilîzî ya zmanekanî dîke
bixwênnewe:
http://en.wikipedia.org/wiki/Bertolt_Brecht#Works
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥٠ -
Q��}�r���o%�
Genevieve Serreauژ�7Q)��6²6و�
%a� %,�,� � �"% � *رP`1اوه P% م �,�,% ی ��*و(% :% h�P %m� ،!|����� �دەر&!وP!ی hرا� %W� %Xz ن�
� "8ن���ر�X��,� %m %W% رP*وm% م�a %3%. وه P% �3رò,�Yiو&1اوه L Arche '�%W 'ی� وه �Oی�,òو&1د�% ��*ه
�µ¶�)١٩٥٤%Xو&1اò,وه دا� .�%W %M�3 %66& %mا�O& �µ¶�)7و�Q)��6²�¹T3%�١٩٦٠ژ��,� %mو*Pر %m ی�
�-�P*وه �*و(6*ه ��aوا ، " � � �%�*ا��3Oش ��6P� h�� )%+6W7Q, � í�<�kÚ�a� ) Berliner Ensembleر
� h�� !:�)٥٤� �£ �W%�١٩٥٧و�٥٥، ،Yiره %��3ر %l� 3% �زۆر�دره� �� � %,� �X %W% ی 1P|)� وره ��% &�¦
�(% �*و(% �����ی hرده را� %m� ���ی h" LMN1,� O:�P7Q,� �,1دە'� ، .%"������ %-� LMN1,� h�� ر�
%m�gl�a %W� %P� ده� �دو��6دا �-% ەھرد واوی ،(�7Ú� %aوه "% ر�*,� �a%_ ش �m% وه �ی �P% ��% ی ���6 ك
. OXا�,�ت �1ا�/.�3% ش�دوژ")�و�ڕە�+% ���رهو ر�,% :*�-% ڵ،�,% X%وان�و����1دا�1T*j�hا 1Xه %3
. �Xن���(��LMN1,�' O (���¦�,*ون،�m% "8ن�X %m %m%) Jean- Marieژان�"�ر��i(ژ7Q)��6²�¹Tو�و�
%a %+6:��Wوه م� %X %m� %W� �µ¶�)دا��*و(1اوه١٩٥٤ %-�، %+|�T*Pن�و�O��)���µ¶ان�و� ر-% ی�(% وه وO:
%� %+¡MÌ %ÁP*W %,� ��6`1د�% "% ر-% ی ،LMN1,� h�� � ���W:6+% وه �-*�% وه و h"!�� �و� ی hiر%,� �Xz% "% ر-% �*ا�/+�(±� h�O��)��� ،h�� %� راو��ره��� %�*-� h�� %m� ��*ێ، �-���gM ری
%, %P %دات ده ��(1اون واوی��.
%Pر* %X %Wك� LMN1,�O:�P7Q,�h��|ژ�:
"%W�،LMN1,�O:�P7Q,�،(" %9�!�� %د�� وه ��% :%�ڕە��
%m�¦�P� �،�`Xدا %W�("� ،ز&��6,*وم�
%P�- ن :%�ڕە�% ر"�ی��!�9% (%: ���ر�
%)��P ا�ده_!ر�رگ� "% رهO<�P âª�"".
� µ¶�)� LMN1,� O:�P7Q,١٨٩٨%W� � �) �a�) Augsburgو�y®*رگ %W %9�!�� h:!�� h�`Xدا �%:
�,�وه ڕە�% h�&و�,� �و �-�P% �ن hi�|وه,�و . �دو��6وه ر��� h %ر���� � h� و�� � ��!زدرو(g`1دن ی
%) %X�"و ر*,� L��glZ13ۆ� hT7&1دن. دارQ£� �a %3!و �درو( رده روه �و h1د��&%P� �و L �,� � واوی
%m1ددا,/+ ی� *ڕە` .%X�7% ��ردQ£� %)ره ی� �hi�P ده�"�a�1Pوه و�دوا�h"�{ÍXد��P�hi ر�1ت %Wو�� %P� %" �h�
��*وه ژده -% �"O6:�)� 6�*6ا � -��Pوه�زا��ی %W�* L�+T*�,� �O6`Miy3ا � W%. ,*اری µ¶�)دا،��١٩١٨
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥١ -
�وه LMN1,�1Pدوا� �(�ڵ �W% دوو ¢�ó+|1,� �,% ��.��Ñ% ��% ك LMø� ��1اX% ره ی ��!�� ت� ��y"% ی
���g6ر� ���ی�,% ��h�� .%m!���,*ون "8ن��jرا�/�6��X�h�� !6*و�a�h!و�,��,O+|1اره X %m%. ر®�زی (%
. P*»X) ده
�(�7QÍ(ر،� ی�-��%)Becherر� ,��h�� )%M :% �-�وه �"m�¦�¹T*��،-6�*6% وه ڕاa�% %X!و��3ش��!���
%ÛÜ� رCasper Neher(%mی ی��6«�ر&�.�و�!`Xد�h��) …ا���(8نO�P .%X %m 8ن�-��1اوه" %Wوا�% ی�
'%a %��l£ %)ر®�زی�"1دوو ی� '%m *P�-�_%W�hTوار� %"� %���X دا�,%'"6*�6-'ی���ری� %W�،Ll�Tم� ڕ
�,��١٩٢٢(�¶�µ. ی��*وÀ¿� )�í/!,Baal("8ن�����O66:�)�Ll/, %m �hiا�W %X%�. وه دا�-��/6% ��ره
�hi���� '%P �%Wن�� !Ð3 %��µ¶ودا� د '%m %6�)� �hZ³!��،و�,*و!a�hi8ن�����")�LlÌ�&Kleist(ی�
ی� ��*و(1اوه ر�P1)�W% (*ودوه %, m%�' م ژ|��O�a�hواردی�دووه' دوو(�ڵ�دوا�hi�����،1P. ر�1ت وه
'�Wر�" '%W ) �í6ó�7Q"� Kammmerspiel(%X�+�-�-6�*"ی� %) ر����� .%a %X!"������� "8ن� X� %m% م
�a!وه ده h��+�_ر .%a� � وه �3ش �,%'"*�6-'���ری �W% ی �و LM�ÛÜ� %gM/�� م� W%. ���*و �,8W7Qن
�ڕ��Tز�و���*ه "% رده (% �,*و �a!��ر&/ دا �m%)١ Cynique (6¹6¦(�و���l �ری X �h% وه ��*و�³% ی
%Wو�ڕووی���+�ÛÜWم��� ,�وی��3ش��!���,*و،�وازk8l&ر�"�.
� hi����'%1ۆ�"� ��*وÀ¿�'"1ۆڤ �. (ی í/!,Baal( %X�+�-� � (% ی �P!W!ك �و ����� �رد��ڕاX+(ر
Reinhardt (|و �ر�-� � �Pوه. `1د6و�P�l/3*ر µ¶�)�* ١٩٣٣ ] %a %m� � ��`1د��h و�(�:!ی |�ری ,�
. �+�ن�ر| �ده�6��������6وازە ���X ��<:�a�hن���ی�W% �زۆر®% ��hi*و(8ن،�m%����� �*ارده] O�Pا�دا
�دا�% O�!� %X %W� �ده &�6ن �6��<:�a� %ا�O9� وه %X 1ه£� h %3� ��X %Wن �W% وه رOX %, %aا&1د؛ ���وی ��*� ی
%gl/W %ڕە�� %m %6|ز��� �و�3% � ی �����ر�ڕەو|`1د �,*و، ��*وه ´7ده��O� Xا ����3ن � �(*1liا، Yiو���3ر
%Wو��OT*)و��(���+�� هO� O��+6£ن�و� .�µ¶�)١٩٣٧%W� �hi�����Yi�3ر� '%<Xد�O�!� %W�h� �h��|ژ�
��3ش�١٩٤١(�¶�µ. ر���� �(% �ز"���h��<:�a�h,1د�% ی�,%'� �ڕاڕ ��P*و ��úP %9� �h%' و�' �ن� ��ز|%6
�X %W% وه "��% � *رت h وه*�� ،�)�"� %W� �و �|1"!a� %-� �6ر��ú6W� � ��Tر%gM/�� و�� ���*و
%W هO+Tو � %W� ¦Tزۆر� �د�a� %+¡X:>��/6% ڕۆ�78�¹ه رێ h�� ڕە�%. وه� �X�|1"!a/�6ن� ز��"% -�+�O`�6ن ی
�,% وه �و �X %X% ��*ه ر��P1*و h ره�Å& %W� h +TهوO %gM/�� �,!. ���*و®*ون رێ LMN1,داوان�!:!_
ی�دوو�����Á|y�� �hi% �(��³%،دا�a!و و�"�وە W%. ی m% �وP³% وه ڕgT% ر��Pوە *�,9% (% �!وت�(�¶�µ,1ده
�m% ����|/6%. �*و(8ن ده h�� %W� 7Ë" %) %M/3� ����� �ده X/6% ر �(% �ن �زۆر �و وP*و� رO+T*� %mران
ر�78ا,*و� �(*ودی��W*ه ەوه'���g�z�yWن 'ن� W� %Xz% ش�m% ' ژ|��6W�j�h}%' ت�����P %��� �hi%. ,*ون �%
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥٢ -
�,*و �ª6,اO�P� µ¶و�ڕۆ .%P %,� � و وڵ �-% ��6 ¦X7Qa� �¿Ó�� )� µ g¹�,Eric Bentley(،%m� �(XO�!��
�وه �a!و hi���� %W� �و �ده ر�Q°درا,*ون �زا�� ��Oا �W%�ر| �����ی h1ا���-� LMN1,� ��*� �+�,*ون،
�z� h�� %3وه ڕۆ�78�¹ه �. دە �تOXا �a!"!ر|�دا µ¶�)١٩٤٧W�% %W� � �"Xz %g6% �وا��g¹ن ی� ن
'%66&z�� %a7(/+% ەوه' �ن "1|`66% �دژه�6W ا�ده وهO&!P!Wی� LT1& .%W %lðا� ری�-% "�% �دO:�)ن��"
%,� �a %W!"!ر|� ���"� O�!�� �و Æ0�O�� وه��� %,� hده ڕوا� g)و�!وە�*�� hZ!:�"� h��+� ��<:�a��6�
%W %Xz %m78دا�� �-kQه �. ,�ت ر�ده (% �زور|-�,% �W% وه ��% ���ر�aواX/6% ره ن %W�1P9% دواTڕ � � وه'1اگ3'ی
�3`!وە�دا�١٩٤٩(�¶W� �µ% ك�O L�,.%6���، %mه�� ����ª6W7Q, %gM/��hZ³ر-% �,8W7Qن�و�g�� �%W% ده
' ر��<�kÚ�a 6P '%+6W7Q,�������ی�) í»X���Helene Weigel -�}6+%(ی� m% ره &a� %g% ره �-�و(%P!W!ك
رT)�و�دوا�1P(�¶�µز "% داده ) Deutsches Teater ����ی�W��P )h��<:�a% ره �(% Í/P %m%. زرÚTن "% داده
١٩٥٤%W� ) Schiffbauerdamm ( %gM/� ه��O (,.
،١٩٤٩' دا3Puntila (�،'¦X*�¡���(،�' ر �دzوه دا783ه'�����ر �(% ,��h�� %Pده ,���LMN1ی�����|/%6
")� � �úP %9%' ،١٩٥١ )W* *WLukullus*س h�� � �١٩٥٢ ' �ڕاڕ��P*و ��% ,�ز�%'، ��Ø£!áزی ی �ª6� '
�-% � �"%P!W!ك. ١٩٥٤ h�: %W1دراو��·´: %m� %X�) %6/P %�*-� �،ر(�زان�Xو�د� �و�"*ز|`yان hiر
%- %3� µ¶رده روه و %a� h1د�& %g& ده� �و �ده ر_�+% ران �zوی hرا� %m� �-�+ دا، h�Oا�*��O%W� ¦� �
%6/|���� !a� %,� h�� ده� �W% ��و®��O9ه. (�Íرد وان LMN1,� hو�(% ر&1د�� �6��<:�a� %)�Pدو��6دا� ر� ری
�£1ه OX %) O� .%Wه ره %3 � �Pو %W� �واز-�+�ن �و �Mø*ودان |�ری ,� ،hiر� %W� ¦T �W% � �ره , h�� %وا� �
�ده ده hi����� h��+�_وه ر�P� �P دا، �,���*و(8ن ���ی hZ� � Lا��*g,�* % ١٠. ��تر������)*j�a� ی
١٩٥٦���6Pك�!P!W8ن���ر�X6+%'�,��دواW7Q, �<�kÚ�a6}%' 13ۆ�!ی�' ر�W�j�h��|ده ' ژ m% ڕۆژ�. ن�O�!�
�%W�،1P١٤وی� �% دوا���)*j�a١٩٥٦ی�LMN1,ده دا� LT1".
X) �درو(Ág% وه :Q9°ا�% ���¦���6وی��j*:�aڕ�و�-6��%
"%X %W�� %6/��� %)�h�� رده %<�a�h" %-� %9�P�âو���*" %+¡MÌ
%, %mرێ��� %,�hZ!:�"� |ارOه�O�3دا `1د�>�ن�" .
%Wڵ��)�(XO�!� %" *j��¿Õو®*و�%و��.،���ڕò,وە�-�ی�*,�z�<6Pوه ا %+Tی�و %Wری� ك����j�Yi�3ر
� � �m� %X%دا)Paris Martch("�رچ %W� ¦�& %) %,� (X7ËM�&ا Å9% ر�: %"�� %a� h�� ڕووداوه� � م
. ر�دو��6ی�W�!X %) %<�a% وا-O6ا��X %�� %+T*�,�h% ��"% :9% م�,% a%. �,*و �ڕا"�6ر|6% ره �+%_ر(*ور (%
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥٣ -
%a��X�a %+Tم�و X% %a� %6/Xا��*g�,�h"�Å� %ÁTڕ�h %��Pو %X ن���ره�X� �ª6دۆزە��hiزا %+Tو �¦T1�… 6¢� ؟-
�W% ر"*j*ڕ|%6 �% ��/6% ك �وT+!دا �: م %W �°Q9ڕ���� ¦Ty|ڕ� O+Ð,� hTار*Xد� و� ا�`1او�W*j�%W!,�ر -�3.
%P�) %mدا �,% دا�zده %m ون� -%W� %+Tو� %m %)دا� %W*jدوا��¦Tر®�ز %,� %W*jی�!g)!�� %ÁTوه ,�را�`1او، �
%m %m�gM�-� %,� 6¡l:!_هرO ده� �a% وه �L�� .%W %M�3 �ت، �دX>% ی �m% �% م ��!ر|�h دا !`Xد� h��)
%,� ��Xن � �ر&1د�) �¿$Ì�®دەر� �È )%P� �(*ور،� (%) : واو®*وه �ر|�ن µå��� h�«�ó+|1,� ر®�زان،
%+Tو � %W� �و ¦T1� %��6M�3 وه %m� %m� ¦�M/� %3� �(% W %X% �زۆر �و hZ ر�%W� µß %) %3� رP*و �h ر� m% دX*ارهر� (% W%) ن� m% ڕO6Tه ���وه م� �را�% ��ªدT*��%a��,�!`X *"�ن��O+T %m %X �hZ )j!,%W%و1Tد�*
��`Oادان �% 3� h�W�31اوەM�&�،%)� �دX*اره ر�P(% �(% را�% ر�OÅه ����aرام �دا6��3*ه m% ری ؛� �Xن
.��>�وان ران�و�,% ,/+%
%a %+Tم�و %X !وی��,���ی���")Tragique ( %6/� .%+Tو %X %Í�,�h رده �%X %,���li*�3ن��/6% �ده و� . ر®
%a %+Tم�و %X %a� |6%و �ت��!"�و %m�، ��ª"�-1| �(%-�-�و�!رخ�XهO %m م .�%m�¦�P� %3 ه*X ی�")�و�O�
%+Tو %m %)� %-ه رO: دات .%m� ¦�P� و�,! (¡�% �ده� Æ�_%P� �(�ده را�% ��Oه kQی �و�ڕوو� ی hi%W� ،h �
%mی�kQ-ا�O+" ر|`1دن�و�ده (����داوه�Xازا�!� ری�و�د*�Xزاد�a��ª| .دات :Oه ر-% و�,�Oڕدۆ�«�h(% ر®
)� �+6W786£� ���aAnna Fierling ( وه�á� ،LMN1, �*)� µå%6/X� � h�� 'وه دا783هzد� h�� !:و' ر�و�ڕۆ
%a�LM� %mو� %��) %mو|�ن�ده ی�!a� �1و �(�ت�£1ه �(�ت�,% داوه، ورهP1ه£� %W�1P %m�:ە·Q�� �h»�!ی��
� واP%. �8ن ) Tragique(�P1*و� ژاره وا�/.��3:!وا���3�h% �)؛�a% �(�:!دا�ڕۆده)٣٠ (ی�À¿� و���% �%
!W %66&� ��� ك،%m� %W� %XاO��6���� %,دار��8ن؛��j�a� ا�دهO6&!P!W�*: (Tژ .%a %" ��ª"ە،]ر ,/+%[� �ری��
%m %a� %66&� م��� %W� %"ۆزO,ا�Oوه� وا� %Wزادی�و�(% و��a� و"% (���و�,��% ®%رO� �%Wدا����µر� را"�% ,% ر�
.م ی�a!وان�,�% ی���راوه ژاره �&!P*اری�ڕە�Å!ڕۆ�hiو�3% ی�,% a!وا�Oا،�%3
%, %W� �وT+% ده ,% ڕاده راوردی ���*ان �X %m% ری ��1P1او، h %�X�P� %<P %3� �,��ڕX %ÁT*ه �Oی hو�*,O� وت�
�رT¦�. ڕا(��L/6% ] ر|6% � �رm %�*-�hT% [ �ڕT`�1اوه *ا��h��Oز|+Oوو،�P!W�%m!ك�� وه ڕgT% �% ده
%m � %W� %) وه ره�P %W� hi�P� � �P� %6/|����� h��+�-دا� %m 19ه وه,� %���Oا�*�� h��+�-دا� �P� ی���� ی
%3�3 Oی�%a� ده وه� %m� ،L�¹6, %+/,� � !W� �W% را"�% ,%ران hi����� hTزادا ر� �ر�a� h�¹T*�*Tڕ�� و� �%
.دا,+�L] ی�دوا�W� �(X*ه Og) ]%mا� ر®% (%
%<�a %W� %,� %� �� %a�hڕوودا��!W1ی�Pدوا�h ڕ�j*:�aی�دا-�+�ن� هم�kQ-ر&1دی� و����6% ی�� �hZ
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥٤ -
%Xz %�*-�h� �%m�،ری %W�1Pدوا %Xz ن��*دی�'LMN1,'را وه ە�Tوه �:6+%،�دە�داڕ .
%, %m�gl�a³م� %a��,� %P6+% م�á ر �,% وه%X1ا`��aو�و��� %+Tو�-% ی�ڕووداوه ی�و�z�<6Pا*j�h�� روە_��
�_ر ده h��+�'وه دا783هzر� �د '%W %Xz ��6P� �W%'ر��<�kÚ�a 6W7Q,+%' ن �m% "�ن ،L�,78, %W� %,� %�"ا� راO|ر
%+/, %,� �داوه ره ران �(% و � ر®% ری %��g) و"% ,��% وO� راونO��-� �ده W%. رج hZ� ر_� h��+�'دا783ه �
zزۆر®%'ر وهد� �ڕە�+% دا �£% ی h1ا�� %a� �P!W!ك �m% وه ڕە�$¿�، �W% ,�ره �(% ی ��*ێ h��+�-دا� !,� � ت
�ڕا�! �����دا ��%_دو��6ی ��P� %W*ون، hا�*g��X� %, -ه �ر*��� h��+� را�% �,�وه!:��W� h�� � �ڕە�+% و� ی
�واوه ڕە�+% ۆن �1ی ,�1P .ده %,� L�, %+,� hTر�� %m!)13��,�7Ë6Pڕە � ،LT1وا� �m% و���ره ,%�, � ی
� O�³ڕۆ)� YZر�,Roland Barthes (%W %,� � �و�PرO`Tا �,+»6+%'��وی £1ا�hi '%W ) �Y ����ی
1|�P��1Ty®�aFrance- observateur( %W� ��*٨z �ڕۆژی دا � ی �3% �,%١٩٥٤ی �ªڕۆ� ��,� �Å!ی
�Xz% " ڕا&��Mوه ���ره دوو �و �ڕT`!وت h� %W� �����|/6% �*وس �(% م �و �,/+% ر®% دا �Xz �h%ر� (��
."دات� �����ی�,�LMN1ده �,% ��ڕ�Q9°ا�%
�ده �&%!& رده وا LTو %P� %��� %W� � ���ر-% ت ./P³ )%" %, )L%W� 6��<:�aر-%�ی���� �hZ³
���h "% ر-% ر�,% را"�% ,% W%�] �ڕۆ�Úن� �Oێ�-��m% ر�-% ,% W%[ �1ا��h��<:�a�h ڕە�+%) وەر�M�3 .°Q*وه
LMN1,'%-� �,% دا L) )�a��� �ده *وده���رێ hi %m ن .%W %, %aوه ر %+/,� �a!وان �a% ی hرا� %mی� وڕۆ
%,��6��<:�a زده���h �� %m %m�¦���:!ه�(% ن؛��y|ەوی�ڕ Tڕ��Tدوورودر�h��³�)� %+/+`Møر®�زی�و� �
�و���ده hi��*) %+¡lر� %)� %{g6-� h��6/|ر®�ز %X� *)� hiر %m� ��3`1دوون؛ hZ %m� ¦���) %P� ��6�
%)� �-% �%ر �aرەزوو"!�Oی �و h"ر %W� (P��: %W� �و �,*ون ��aزادی� وه a%ر ,% �&!P*ار �,� �-��1|�6ن
�و�,�زار�,*و�%. ®*وهzواز � �³ن h��<:�a وه %)� h� اوه*�M�Wر �h�3ر�!,*و�� ��3ر�% �و���و�`1دووە،
�m% ر|6% وه ,78ه ،h�� %�� �ä�� �و�-�+�O`�6ن ��������äز|) a �h!و������/6%. زاری ر"% �-�+�O`�6ن
�m% �,% �و�-�m�gM% هدgX*و ،Lزا����� �¿Õ�, %,� �-�P*وه (% ���ن �,�|% ری � ������a� %g�� %m!و�ده ،
��Pوه �ڕا(8�Ð,�7Ëن، ��Xن ���P %m«�ت؛ �QÐ�/�3ن * %W�78,� �,�P%_ر (% �,% ���ن h�� ڕازە� �و ،� وه �ت
%, %) %�)� �و�ڕازی �ä+Tدو� hZ�_ر �ä+X .%Pو���ڕوا!a %m������ %)� %®ر %��g) و�ده� �و� ���6ن hروو�
%a %MðO� %+ڕە�� �(% �1ا�% ی �,% ,�ره ی �و�ڕازا�%_ر (% و�,% ت �W%� ڕە�+%. ,�ت رده روه �3% �ت ¦T1�
)Taegliche Rundschau( � L�)و*�� �" دا %W %9ا�% ڕوا�°Q9ڕ���� h"k8W�|ڕ� �,% وه ی ���h "% ر-% ،
%m� LMN1, � �دا�`�+!را�! �W%. ����3و د�+%) ا���2�34!("�¦ �O�óg) %mه ه�د وT*ه دا��ن � �ت،
%W %) %W� �"1وڤ hiا��*g�,و�� �O�3اده را"�% �,% ر�دۆ�Oا"�ن �W% وه ر�78�L .%W %, %a ر�"Q·ووە&!ی، � ی،
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥٥ -
� hi����' 783وه هداzر �د'%W� LMN1,� �(% دا، �,!_!"*و ��!�� hا�O��M/�� %aر %"�Å� �
%+�)1P وه ��/6% ره %)� %mده ر� � وP*و L�,…%,� ، %a� �m% (��% و�m% ³م ��!�m!9% "% (*وP% ی h� ن،�
%9Å�, %W� %و���®% ی وه � �ردا�� � �ردا�% (1و��� ��/X !6% وه ��، �د�X!`Xن h .%W� �ڕووی� -6»�ت
."��ه�,�3�h� LT19ز�X %,��6¡Tن�Xz% وه *� �ردا�% :+�(Ëن��Pوه � �رT¦�-% �,% وه :9% ,+�س�و�,%
�W%_روە -% � � ��*ێ �Neue Zeitung( %a(�ڕۆژ��"!ی �P�- %m� " %P*وه "% دا LMN1, %,� � د,/+��% ��6
وا�8ن �و�-��>�ن�ده ��P %9�!��h/6% �"%_(�ت�و��! ری� �ره ,/+% . "دات،��aوا�,�ی�,
)�5:��Wolff( %+ڕە�� � ی %W� .i1� �j�W�Xوه د�a� h !P!W� �ده³دا hدا�19ا�� LMN1,� �m% ك ی، ر®
� دا783ه'a �Lli*X!و�ده. ردا����j� %) L�Xڕا��h,% ،�-6¢���ره �����hi�P� ��P %m|/6%' ر� �دzوه دا783ه'
� ی�,% ،�3% وه P� %P*وÕ¿��,*و®*ون،�-*��6ر�و�ور|�,*واX% ی�g� %m/��6% و�(% �W %a� %a�h"�Å%' ر دzوه
���6&1د�% hiا��*P وه � hi�P� � �,´7داX%ی �+�� ��W´°اوا�% X% *ه�� �و�,% -��و�-� �ری h %W� %,� %�"ر� را
%-� � �!�O9ا ��lN*:وه %X�P19®ر %W� �ڕز�jر�,`1داX% � �|}% �و���ی ��!�� hZ .%a %� وه ر�دا783هzر� �د
�O� %Wه روه %3 h»�!�� �و ���ی ��6¹M�3ر�,`1داX% (% ی �-% ر����� .�3� ، %,� ¦�¡�� �وا�Pی� "*و
%W� �دە,*و (W�+�-3% واز� %-� �و �,/+% X´7دن hارد�·´: %W� �واز-�+�ن �,m� �LMN1%،ك �P*ا��X/6% ر؛
��ی�ی� (��g% ر®% :´·ارد�O [%- %)�hا ��6 ز|+% �د:g% ر�ڕووداوه را"�% ,% �m �%W%[ ر� م�,/+% رده ,% ��,*و|%
.,�ت
� ��:�5ده L�: "ده� �_ر �3ش h��+�'وه دا783هzده ,/+%' ر �د� h��<:�a� hرا� %� %+Tو�,% �"�:!وه وه ڕ� %X �7Ë&
P*ا��دا� �W��äW%���دور�P1) .. `1اوه�3.�د�Xر| �*وس�و�W% ��!��� �ری���ره ¶�Æڕا(Q: "%, %gن� ده
%6/� … T1ا�*P��%,� L L�789��3� �ده �3% و�دوو®�ره… " ری �� %P�, و������وه �,% وه� �,% ر�����ری � ڕی
."�*وÀ¿����ی ��ره
%+/, %m� ¦Tر %W� �,% (% �-*��6ری ��!_�"% د,% ر �و ��� %6/P %W� h�� %,� ��/6% وzوه ���O�"*aی 1P ؛�
%+/, %m� ¦Tده ���وه ر� hNڕ *g) ر"��% ر�و�£%و %W� �m% ؛ �و�(% �-% �a!و�,% �O`�Pا (��� ر®% :´·اردن
�hزۆر�د����W�Xڕ3�3�LMN1,� %,�O� ��ªgl�`T% ری�X� %+/,� %m�،h��<:�a%_ن؛��aوە �O� %mده زوو"% �aره
.�P!W!ك�a!ودا دژواره
' ����i�h�MN1,�'�%W� Á�3�%P� %Wا�O6¡Mوی�����ی�&�(6¦�ی�,� �و��*ار��*ه ���*ه ی��
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥٦ -
���*ه داده �,!_!"�ن ،LT , %m� %W� ر �ده_%W� (P� و���% ���*ه 3� �����ی �و�درو�>Oه �Oه ی hi %را� �
ی���ی� 6á+% ڕی�ڕا(g% ر��k8,�وه �-% �,���!,�ت��a� %m"1ازLT1� .'�MN1,�hi�����'%ÁT ��ی�دوورده
%, %P�,��� �درو�� �زۆری �و �,/+% �O�Wان hM�"� ده. ر� �a"1ازی �X%ر® �ª| %l& � �و� ره hi�6+:د� و
�-*�% -*��6را�% hT1از"�a� �W% ر|%6 ، �دو�X�6% ��*ار��*ه ، �-% ی h ،اO|ار*P!&1او�و�`�óg) و�� �Pوا
%-�h"!� %X .%X�6دو� %mده ك�� LTڕدر�»,�L�, .%a %-ڕان�و��jا�% م�°Q9: وه %X %6|و�����ر�Lli*�3� .
%X�6دو� %m� �P� %W% ك �ده ��6 ��j*:�aڕەدا �-%& م LT1 LT1`��Í/g) .%, %m� ¦�¡�� h���� ���ن � ³م
%m� ¦�¡�� �m% ��*و(�و�و��!(O+�Íراوه وه ��X�� %��<�3/+8ن، ¦�¡�� �a!و� رژەوه �و�,% �,��% ، �Oی
��(LT1، �*و(1او�O��<�3ه ���ره ك��¡��h(1و����و��kQا�±���Xن��¡��hددا�1��6óاو�و�W% روه -%
,��L,«�ر|)�؟ ده
"%- �%W�k8ن� دا��% ر�ڕووداوی�ڕۆژا�% %ا"�ر ,% ر�Q::%6/g1و�)� … %a�, ك����789و� ی�-6¢��¡�¦�وه وه
%� LT1&!ژ"�ر�!_� ��aوە"�jڕ ،_%X� � (T*+Tڕ� �' �QP°وا�±� �و�,+!"� W� �����i�h% ر��aوا�% -%. '��وازە
LMN1,'%,� �و�ددا��% دا، hi1��� %-و�� �-%و:* ��دا�1ی �¿Ó�� %M/" اره*�W� hi � h�� 'aو�� hi�)�
�-%' وی ,� �&!P*ار �¿Õه ڕوو��O: %+Tدر � �W% وه �,% ,% و �و �واá*وڕ"�و �-% ر��وی �و hiارO� �hارد�·´:
���g) %<�a% ر®% (% �. �T1) �داده ی �Verfremdung(%m ��"�®*ون( واژەی ، %<�a� %W� %£� %lڕە� �
� ك�X %W% ¢���*ه6_دوLT،�,! �ده وه X% ,�ره وام�,W�LMN1% رده �و�,% ر"��Q9°اوه ی���راو��ر�وه ��*ه ,%
ازا�% ر_�+�ن�و�دX>% ده � :*��¡�Á% ،�,% ی�����ی���h��<:�a/6% ر�ڕ�lNی�,�و�و� ��% را"�% �,% �W% وه �
.ڕL/T ی�,O6¡MN1,�h %9ا�,��ڕەj*ڕ�i%Miدا-�+��W�L�, �����h% ده
%"� %9: %X %mك� %P� %��� %W6% ت�/g|1,�،اO6Mi����ä&ڕ�»+T*و���(Pووy,� %W� %"� � �:و��h � ���¦
%W %a� %,�hا� ز"*و�7Ú�)���hاو� �a% ك�X %W% ك�ز�78Åه روه وام�P!W!ك���|Oا،�-% رده �O&!X!W�h"�Åا,
%m�،�3>�ن �%W� %aت�و�,*اری�,% دژی�!:�"��¿Ói���hار|`1دن�ده ز"*و�O� ده. دات %a��ä��L�, م�
%X� %X %W� ر �ده_%W� � و�واX�P% ,%. ر��و®789درO��+� %, LTا %m� � ده ی ��*ا�O�Oا �P!W!ك L�," دووری "
%a� ،LT789در, %� %<�a� �و���6زی L)ر��*ا %W� %, %a� �ªP166% ر��و�&� ��� �و� م L�,� %a !)13� ك� ��% م
%P �%W��6� ا،�,%_ر دهO��+� ده�*: %W�L�, %m!+/)و*�� %Wا�O� %, L�789®ر�و� ی���*ان��*و(% "�وه. ر��و
� ك،�X %m% ز�% ی�ده "*�% ك�,61*�و�(% روه -%( ی� ��Xن� �X%،�دووری وه �Q°درgT% �ده �m�¦�P%_ر (% ,%
%X� � �-% ,*اری �,%) �X %Xن �a%_ر (% ��*ان �و �g& %m% �ت ¦Tەڕەوه �,% ر°Q�� �دوان �و (Pووy, %a� و� ی
�ده P� %X%_ر (% ,% ���*ان �دووری �و�,/+% ، �m% ر_�+�ن ¦Tه �وه رO|ر LT1� .%Wدوا��ر� %a� LM� %��" �
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥٧ -
m� ¦Tاز*��� ،7Ë9�1�%� %+/, ر�ڕووداوه %,� h�� %) -ر%P� %m � %W� %,� �����|O6ا h�Oه �*ا�*�� %X �h
�وه ���zك �و �,% رده ز|+Oوو �ڕووداوی ،LT1� %) ر_%m� ¦�P� %3� ه*X %g)ڕا� �P!W!ك� �Oی و��ی
. �Oی���*ان�"1ۆ�! ��! X*ه �Oی�"1ۆ�hiو�X %3*ه ر�lá� %W� %) %3% ی�m% وه رX %W�، %, %a% را�Oا�-% ,/+%
1,� %�� LMN %m� ��Q·ی �و �¿Õ��� �ده ,� ���ی �±) %�� ،L�)و*� %a�,� 3% وه� �,% ی ¦�"�X ��6دو�
�و ,%9 L�¹�X � %�� %a� �-% وه ��6زی �m% ی ،%X %"� � � %W� ¦�: � %W� h��|y� %, %-ره "% ر��� �a!و h��
�783ۆز %3" h�&و*Pو�,��,/+%. ���`!ن" ر!a ده� ¦Tر L�)و*�،%m� %W� %3� ه*X XاO:�PوO�*P� h�O�% �
�m� %P� ��6%،(�� ر®% :´·اردن�و�(% �Oی�-% �a�* %3�3!و�,«��P�، %Pوه a!وداP!W %X!ك�a!و�و�À13¿�� �ری
%��l" %mر %aڕ�و�-% ری��j*:�aا�% م�°Q9: وه %a� %� %6|ر %Xی�دو��6دا .
**************************************************************************** )١ (mt�©�t�ª�� رده ن،� �� m��{�}� mh m& m ��m ����ر�� m��t{و�Qو»�}�{دm وه ڕا m�¬ � �oUۆmq"و �
m��{�& mW�RW�ون�� m��{ڕەو� m�� ���m زا����?�� .
¯rرا�rh'زاrP: وه ����mرە? ر&%$mh وه
.١٩٩٨ی�Pو�z"٦ ژ��ره) �±²��T�&)}��°ری: ر&oUاوmh وه
*m! م��Vد�m� mh m� ڕ��و��'m {دoU� وه mh m� m!اوه' وه ر}���- mq، mh m� ه��mh وه)��رو (ی وه rی��و {دm ن
���t)١٩٩٨(m� m دا�� mt mh ده ی ���tۆژی �{��U� Qن o%hه وه �m ��و {اوه ەوه'دا���nو?� وه ، ر&%$ا?� دا
mh@µrW�P و��Vد�m� m¶�·� دهش mq '�.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥٨ -
Bêrtolld Brêşt
Jnîvîv sêru Genevieve Serreau
em babete kurtikrawey komelle babetêkî nûseranî derkewtey şanoye, ke lelayen
nêwendî bllawkirdnewey ' Li Arche ' le parîs bllawkrawetewe. Em pertûke bo
yekemîn car le sallî 1954da bllawkrayewe. Le pêşekîyekda ke jênêvîv sêru sallî 1960
bo pertûkekey nûsîwe, awa hatuwe " paş nwandnekanî tîpî (bêrlîner ênzêmbil
Berliner Ensemble) sallekanî 54, 55 û 1957 le parîs, ferense zor dreng pey be yekêk le
gewretrîn nûseranî şanoy serdemî xoy ke ' bêrtolld brêşt'e, bird. Şanonamekanî brêşt
her êstake le tewawî dunyada derdehênrên, her emeş buwe hoy ewey ke nek tenya
peyrewan û şagirdanî gwêrayell, bellku her bew coreş dujmin û rexnegranîş peyda
bkat. Jênêvîv sêru û (jan maryê Jean- Marie) yekemîn kesanêk bûn, ke 'brêşt'yan
nasand. Em lêkollîneweye ke lesallî 1954da nûsrawe, hewllî nasandin û twêjînewey
serhelldan û geyiştne lutkey berhemekanî brêşt, şîkirdnewe û lêkollînewey çemkî
hunerîy û cwanînasîy berhemekanî, nasandinî layene corawcorekanî hunerî nwê, ke
hêşta betewawî nenasrawn dedat.
Kurteyek le jyanî bêrtolld brêşt:
" min, bêrtolld brêşt, le cengelle reşekanewe dêm
Daykim, katêk ke min le zikya bûm,
Hate şar: sermay cengelle reşekan
Ta seremerg her têmda demênê."
Bêrtolld brêşt sallî 1898 le awgizburg ( Augisburg) le daykêkî xellkî cengelle reşekan
û bawkêkî baweryayî hate dunyawe. Bawkî xawenî karxaney kaxezdrustkirdin û
sermayedarêkî protistant bû. Ew fêrkirdin û perwerdekirdnêkî drust û tewawî bo
kurrekey dabînkird. Nardye fêrgey seretayî û dwatir amadeyî ta dîplomî wergirt û le
temenî hejde sallîda çuwe zankoy mîwnîx taweku le bwarî pzîşkîda bixwênêt. Le sallî
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٥٩ -
1918da, dû sall dwatir brêşt wek brînpêç le nexoşxaney pişt berey ceng xraye xizmet
serbazî. Yekemîn goranîyekanî yaxîbûnî ew bo brîndarekanî ceng bûn. Ke xoy be
gîtar deygutin.
Paş ceng ew gerrayewe mîwnîx, şwênêk ke hawellekanî ( bêşer Becher)î honer,
(kaspêr nêherCasper Neher)î nîgarkêş û kesanî dîkey… têda nasîn. Yekemîn
honrawey lewane 'efsaney serbazî mirdû' ke hatuhawarêkî le meyxaney şarî
'mîwnîx'da berrêxsit, lem şareda honîyewe. Le bîst sallîyda yekemîn şanoyî (be'li Baal
)î nûsî. Sallî 1922 bo şanoyî ' tepllekan le dllî şewda ' ke sêyemîn şanoyî ew bû, xellatî
(klayist Kleist)î wergirt. Dûsall dwatir, şanoyî ' jyanî êdwardî duwem' ke
besûdwergirtin le nûsrawey ' marlo' le (kamêrşipîl Kamimmerispiel)î munîx
hênayeser şano. Em şanonameye yekemîn derhênanî ewe. Paş ewe şarî 'munîx'î
becêhêşt û le bêrlîn nîştecêbû. Lem serdemeda bû rêbaz û şêwekarî enarkîstî û (sînîk
Ciynique 1)î ke cûllaneweyekî bawî paş ceng bû, wazlêhêna û rûy le markisîzm na.
Şanoyî ' mrov mrove 'î nûsî. (Be'li Baal )î hênayeser şano û letek (rayinhard
Reinhardit) û pîskatur hawkarîykird. Taweku sallî 1933 [ ew salley ke birryarî
koçkirdnî têda da] çwarde şanoyî nûsîn, ke zorbeyan xoy le şano cyawazekanî
allmanya derîhênan. Çend daneyekyan le allmanya dengdaneweyekî freyan
peydakrid; leberewey nawî lenêw lîste reşekey nazîyekanda bû, naçar rewîkrid û
penaybirde suyisra, paşan çuwe parîs û kopinhagin û swêd û lenden û fînland. Sallî
1937 le parîs şanoyî ' çend dîmenî le jyanî nazîyekan ' û ' tfengekanî dapîre karrirxan'î
be zmanî allmanî birdne serşano. Sallî 1941 paş maneweyekî kurt le mosko, çuwe
emrîka û le herêmî kalîfornya nîştecêbû û lewênderê zorêk le roşnibîre allmanîyekanî
dîtnewe. Hêndêkyan regeznamey emrîkayîyan wergirtbû û beşêweyekî yekcarekî
lewênderê nîştecêbûbûn. Brêşt behelledawan hewt sallî birdeser taweku bgerrêtewe
wllatekey. Lew maweda ew, sallane nzîkey dû şanoyî denûsîn. Şanoyîyekanî kemtir
leser şano pîşeyîyekan denwêndran û zor serkewtû nebûn. Tenanet şanoyî ' jyanî
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦٠ -
galîle 'şi ke lelayen 'çalz lavton'ewe sûdî lêwergîrabû û rollî têdabînî bû. Tenya be
hewll û koşşî êrîk (bêntilî Eric Bentley), ke çendîn şanoyî ew wergêrrdrabûn û le
şanoy zankokanda derîhênabûn, brêşt hogranî lenêw roşnibîre lawekanî emerîkada
peydadekat. Sallî 1947 le waşinton lelayen komîtey ' çalakîye dje emrîkîyekan 'ewe
lîprisînewey letekda dekrêt. Le dêsemberî heman sallda emerîka becêdêllê û çend
mang le çawerrwanî bedestihênanî molletî çûnewe allmanya lelayen hêze dagîrkere
xorawayîyekanewe le zurîx beser debat. Dwatir le rêgey 'prag'we deçête bêrlîn û le
bêrlînî xorhellatî nîştecêdebêt., cêyek ke lesallî 1949da pêkewe letek hawsere
ekterekey (hêlîne vaygilHelene Weigel) tîpî şanoy ' bêrlîner ênzêmbill' dademezrênin.
Tîpeke sereta le (şanoy allmanî Deutisches Teater ) dademezrên û dwatir sallî 1954 le
(Sichififbauerdamim ) nîştecêdebin.
Brêşt xoy şanoyîyekanî debate serşano ' dapîre dlawer ' , (puntêla Puntila ) , ' dayk '
1949, " )lukulus Lukullus) 1951, ' tfengekanî xatû karrarr ' 1952, ' bazney geçînî
qefqazî ' 1954. Letek komellêkî hellbijêrdraw le kesayetîye hunerîy û muzîkzan û
dîkorsazan, hewllî perwerdekirdnî ekteran û derhêneranî lawî deda, ke nwandinî
hêndêk le şanoyîyekanî be ewan despard. Nawbangderkirdnî brêşt le allmanya û
sertaserî dunyada pereydesend. Letaw frekarîy, birryarî pşûdan û wazhênan le brrêk
le karekanî lewane derhênanî şanoyî deda, taweku bitwanêt katî xoy bo nûsîn
terxanbkat. 10î ogustî 1956 bo dwayîn car letek tîpî 'bêrlîner ênzêmbill' provey ' jyanî
galîle ' deken. Çend roj dwatir, le şewî 14î ogustî 1956da brêşt demrêt.
Cîhanêk şyawî allugorr û hellgêrranewe drustkeyn
" yekê lexoşîyekanî serdemî ême hemû ştê têgeyiştne
Becorê ke molletî beşdarîkirdinman pêdeda. "
Çendîn sall lemewpêş, şorrşî gwatîmala buwe hoy bllawbûnewey wênek le govarî
parîs març (Paris Martich)da ke yekêk le sernicrrakêştirîn bellgenamekanî em rûdawe
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦١ -
sersûrhênere ramyarîye bû. Em bellgenameye gewahîdanêkî bêwêneye leser dunyay
ême. Aya em wêneye encamî bêtwanayîyekî rêkewtaneye yan şarezayî dozexînî
wênegrêk … ? Hîç germugurrîyek lem wêneda nîye: le pêş dîwarêkî bllind rîzêk
şorrşigêrr - gulebarankraw lew sateda ke beladadekewn - le wênekeda serbazêk dwa
gule be cestey gule barankrawêkewe, ke hêştake berhellsitîdekat, denêt. Le pêşewey
em dîmeneda kesanî dîke xerîkî karkirdnin yan bebê derbaysî ( karyan tewawbuwe) :
serbazan, brînpêçêkî xaçî sûr, wênegrêk û le pêşyanewe keşîşêk ke zor peleyetî û
sernicî leser pertûkî wêrdixwêndnekeyetî ( bêguman le şwênî dîke bo em karane
çawerrêydeken ) leser dîwareke şepolêkî pirrpêkdadan kêşrawe, naaram
serincderane sertaserî dîwarekeyan dapoşîwe; bîneran û becêmawan.
Em wêneye boxoy xemawî (Tragique ) nîye. Wêneyekî bêperdeye û pêwîstî be
derbirrin nîye. Em wêneye ewkat xemawîye, ke mnî - hawçerx - seyrîdekem. Katêk ke
peywendî min û wêneke serhelldedat. Katêk ke destbecê û behêzî tekanderaney
sadeyî û rûnî, le minda hêzî kesêtî dawerî û dyarîkirdin û derbrrînî azadîxwazane û
bêdirrdongî serhelldedat.
(ana fîyirlîng Anna Fierling ) brêşt, qaweçî supayîyekanî 'dapîre dlawer û rollekanî ' û
gişt ew kesaney ke ewyan dewredawe, sat be sat fretir û fretir le gêjellokey cengî
gewcaney sî (30) salleda rodeçin; ewanîş pallewananî pejaregritû (Tragique ) nîn.
Wate le nakokîyek, ke le naxyandaye agadar nîn; bellku letekîda dejên. Eme karî mnî
[bîner]e, ke em nakokîye lewanda bdozmewe û le azadî û serbestî û bêbendumercî
xoda le beramber ewanda, pey be ketwarî rencerroyî û pejarey şarawey ewan bbem.
Berawridî lerradebederî nêwan wêneyekî girtraw, ke taybetmendî peywendibûnî bo
rêkewt degerrêtewe letek nwandinêkî zîndû, ke rêkixrawe [ ke karêkî hunerîye ] rast
nîye. Karêk ke le seretawe ta kotayî le dahênanî şanoyîyekewe bigre ta dahênanî
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦٢ -
nwandnaney xoy papendî ewe debînêt, ke bîneran le beramber karêkî şanoyî le
rêwşiwênêkî azadane û serbestda [ ke lêwey dwayn ] dabnêt.
Ême le beşekanî dwatrî le rûdanî em allugorrey hêzî dahênan û çonyetî karkirdî
layenî hunerî, ke dwatir lelayen xudî 'brêşt'ewe darrêjra, dekollînewe.
Bellam êstake ba em teqînewe berçaw û aşkrayey wêney rûdawekanî gwatîmala û
herweha derhênanî 'dapîre dlawer ' lelayen tîpî ' bêrlîner ênzêmbill 'man lebîrbêt, ke
le beramberîda bîneran berew dawerî serbestane û bêbendumerc handrawn. Le katî
derhênanî ' dapîre dlawer 'da zorbey rexnegranî ferrensî, letek ewey ke sebaret be
dahênanî nwê le dunyay şanoda ranehatbûn, neyantwanî le bekarhênanî şêwe
bawekanî lêkolleraney rexne û rexnegrî wawetir brron. Debêt becorêkî bnerretîtir bo
pirseke birrwanrêt, bew corey ke rolland (bartis Roland Barthes) le wtarêkda benawî '
şanoy binçîneyî ' le (franis obzêrvatoyirFrance- observateur )da le rojî 8î culaî 1954
berroşnî pencey bo rakêşawe " dû layenî rêkewt û çarenûs lem şanoyîyeda û serbestî
bîner layenî şorrşigêrrane be şanoy brêşt dedat ."
Wa derdekewêt ke tenanet le xorhellatîş ( mebest le allmanyay xorhellatî
pêşuwe.wergêrr) rexnegranî allmanî [ leber hendê ho ke roşnin ] le beramber
berhemekanî 'brêşt 'da hest be corê naasûdeyî deken. Leberewey ewan bîneranî
ewrrokey allmanya beçakî nazdeken; xellkanêk ke sallanêkî dûrudrêj rêrrewî rîze
serbazî û pişknîne supayî û xoderxistne serbazîyîkanî hîtlerîy sukayetî pêkridûn;
kesanêk ke tenya arezûmendî sergermî û hellhatin le ketwar bûn û leberewe
hogrîyan bo azadî lawazbuwe. Allmanî kollan û bazar bûneweêkî serlêşêwawe û
xowinkirduwe, parçe parçebûnî bîrewerîyekanî, ke hêndêkyan cêy şanazîn û
hêndêkyan cêy şermezarî. Ew naxoşîyekî dîtuwe û hêştake bebaşî nazanêt, ke çon
beserî hatuwe, boye ew deçête şano ke têbgat; yan rastir bllêyn, taweku pêybllên ke
çon bîr le beserhat û razekanî bkatewe, beserhatî dwênêy û razî sbeynêy. Ew
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦٣ -
narrwate şano ke serbestane gyan û derûnî û endêşey rexnegraney sebaret bew
beserhat û razane perwerdebkat. Rexnegrêk le (Taegliche Rundischau )da nûsêt " le
rwangey ryalîzmî şorrşigêrranewe, berhemekanî brêşt kemêk daşkênerane
(anhgagane) dênepêşçaw. Daşkan lewêwe destipêdekat, ke leser doşdaman û
bêtwanayî mruv le beramber mêjuwekey, pêdadegîrêt. Leberewey, le şanoyî ' dapîre
dlawer 'da, brêşt le nîşandanî ceng behemû serencame tirsênerekanîyewe serkewtû
debêt …, bellam ew kesaney ke sûtemenî cengeken, bêcge le kardanewey sruştî û
xobexo, kardaneweyekî dîkeyan nîye. Hîçkat le rûy bnos û bellgewe be karêk
hellnastin taweku kardaneweyan layenî pozêtîv bexoe bigrêt."
Herweha le rojnamey nwê (Neue Zeitung )da eme hatuwe ke "brêşt tenya bedbînane
bînerî karesat û nehametîyekanî cenge û hanman dedat, awa boy birrwanîn. "
(Vollf Wolfif )î rexnegrîş le giftugoyekî awellada letek brêşt daxgranî derbrrî, ke '
dapîre dlawer ' ta kotayî şanoyîyeke, hîç core gorranî beserda nayêt. Ew deyuyist
'dapîre dlawer' le encamî ew sextîyaney ke tûşî bûbûn, huşyar û wiryabuwayetewe,
pey be twanayî cyakirdnewey kotayî ho û hokarî cing bbirdaye û beşêweyekî
lêbrrawane le beramber cengda hellwêstî werbgirtaye û xoy le koyletî ceng rizgar
bkirdaye. Eger dapîre dlawer perwendey xoy û cengî leser şano pêşnyar bkirdaye, pêş
hemû ştêk be watay wazhênaln debû le peybirdin û hellbjardinî bîner; wazhênan le
twanayîyek, ke brêşt nabûyeberdem bîner [ ke le beramber rûdawe dilltezînekanîda]
hellbjardinî serbestaney xoy bkat.
Vollf dellêt " paş derhênanî ' dapîre dlawer ' bîneranî allmanî degerrênewe mallewe û
beyektir dellên " bellê raste ceng karî çarenûs û lepêş dyarîkrawe .. Xo durgirtin lêy
letwanada nîye … natwanrêt berî pêbgîrêt" … û dûbare pena debatewe ber naçarî û
xoşbawerrî be çarenûsî xoy."
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦٤ -
Bînerêk ke huşyarî leser bedbextî û nehametîyekanî le naumêdî bewlawetir nîye;
bînerêk ke çawerrêy destûr û fermane; le katêkda ke ew be hellbjardin û serbestî
arezûmend deken; awehaye bînerî allmanî, ke brêşt papend be rêkxistinî giftugoyekî
zor dijware letek ewda.
Şanoy 'brêşt'î le pêkhatey giştîda le şêwe û çwarçêwey bawî şanoy klasîk dadebrrêt,
beheman şêwe ke le derhatin le şêwey şanoy prrupagendeyî û druşimderane xoy
dûrdegrêt. Şanoy 'brêşt'î amrazêke bo xebat ke hergîz bawerrî rasteqîney xoy be
lêdan û zorî druşm nabate mêşkî bîner. Amrazî derbrrînî yeksere û dillnyayî û
huşyarane, amrazêkî hunerîye, le çwarçêwey dunyayekî hestipêkraw û ketwarîda,
wata û çemkî heye. Dunyayek ke debêt bgorrdirêt. Em gorran û hellgêrraneweye
pêwîst û naçarîye. Dunyayek ke tenya lem allugorreda dekrêt hestîpêbkirêt. Bellam
çon çonî ştêk ke naybînîn, ştêk ke pêmanewe nûsaw û çespêndrawe, ştêk ke başe û
berjewendî ew herwek ştêkî sruştî û xêzanîy yan ştêkî ddanpyanraw û le çarenûsraw
pêmandenasrêt, debêt bgorîn ?
" hergîz le beramber rûdawî rojaneda nellên : sruştîye … boewey hîç ştêk wek cêgîr û
negorr hejmarnekrêt", awehaye têrrwanîy rênwên ' nawaze û bnema '. Her awaşe le
şanoy 'brêşt 'da, bexogrîy û ddanbexodagrî û hewllukoşşî hemîşeyî lêwarekanî ' asayî
û bawî ' rûpoşî ketwar helldedrênewe û leberçawî waqûrrmaw û beşdarîy û
hellbjardinî serbestaney ême dadenrên. Wajey ( namobûn Verifremdung), ke ême le
ferrense beşêwey corawcor wermangêrrawe û berdewam 'brêşt' lebareyewe dedwêt,
behîç şêweyek le derhênan û dîmenrrazanewe le beramber rêsay baw û koney şanoy
allmanî nîye, bellku ştêke debêt le dahênanî şanoy 'brêşt'îda bo regurrîşey bgerrêyt.
Komellgeyek ke tenanet le bzûtin û şwêngorrkêy xoyşîda, brîtîye le komellêk nakokî
û le encamî leyekdabrranî berdewam letek xoyda, herwek zincîreyek le ezmûnî
nasênraw pêman, ke le djî ezmûnî xoyşî mollet û bwarî beşdarîkirdin dedat. Debêt
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦٥ -
cêy em kayeye le derhênanda leberçawbigîrdirêt. Bew watayey ke debêt letek
nwandinda "dûrî" bgîrdirêt, eger xwast û nyazî ême leberçawgirtnî em nakokîye bêt û
em pirse nek tenya le derhênanda, bellku debêt le nûsînekeşda leberçawbigîrêt.
Mawey nêwan nûser û beserhatêk ke degêrrdirêtewe, dûrî yan kayey ( herwek birxu
û semuney dezgeyek, ke bwarî kayeyan heye) nêwan beserhat û ekterêk ke bebzûtin
û dwan gêrrerrewey ew beserhateye, dûrî nêwan derhênan û bînerêk ke werîdegrêt.
Dwacar legşit emane gringtir, şêwazêk ke bîner rûdawekanî beserhateke le nwandinî
şanoyîda beşêweyekî zîndû û çalak werdegrêt, rûdawî beserhatêk ke peywendî
rastewxoy letek bîneranda heye, leberewey ke qse leser peywendî mroyî û peywendî
nêwan mrovekane.
Brêşt ne bo xoşî û çêjî kesîy xoy denûsêt, ne boewey Peyamêk bedunya bgeyênêt û
ne nyazî ewey heye, ke komellêk le nzîkanî le berhemekanî ew core "pertûkêkî pîroz"
çêbken. Ew bo bînerêk denûsêt, ke le peywendêkî tundutolldaye letek ew û pirsî karî
ewdaye, taweku ew bgate papendî hellbjardin û serbestî, ke tenya msogerkerî em
allugorr û hellgêrranewe egerîyey dunyadaye.
**************************************************************************** (1) fîlosofî serdemî kon, brîtîye le gerranewe bo sruşt û piştgirdne birryarname komellayetîy û
bîroke giştîyekan û binçîne rewşitîye zallekanî nêw kumellge.
Wergêrr le ferensîyewe: êdraldîn zahd
Wergîraw le: govarî (fêl tatir) jmare 6î hawînî 1998 .
* em giftugoye le perrtûkî ' bîrkirdnewe gorrane 'da çapkrawe, ke lelayen nêwendî
bllawkirdnewey (maru)we le sallî (1998)da beboney sedemîn sallrrojî ledaykbûnî 'brêşt'ewe
bllawkrawetewe, lêreda wergêrranî hêndêk lew giftugoye pêşkeş dekeyn.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦٦ -
��Vد�ك���h '� '�%r���o��x'Q��}رەیدەر ' Regine Lutzº»�h ��Wڕ)
ن���*ە�ــــــOی� tzــــــ% �Wــــــ% ،�&ــــــ% �ــــــ�3`1اوه" وه aــــــ%ر ,ــــــ% Wــــــ% ، وه ,78&1د�ــــــ%" ڕPــــــ*و �h �3ــــــ% �Wــــــ% tــــــ%دX>��!م� aــــــ%
ۆژی�Wـــــ% -ـــــ% ده ی�(ـــــ% ,��ـــــ% دا�,ـــــ%)١٩٩٨((ـــــ�¶W� �µـــــ% وه'"ـــــ�رو�' ی� وه ,òو&1د�ـــــ% داt`�ـــــ*و�h "ـــــ8ن�(ـــــ�:
LMN1,'و&1اوه وه ەò,� %P 7ه وهQW�، دا�وه %W�¦�O+�-�hا�°Qو� ر�!��<Xد%t %`M�3� ش�ده %& �(t...
ر�ªP1ــ��دÍt}ــ�م،� ،�3ــ�ش�وه �ــ*وهداi*) `tــ1lا�Wــ%/ �,ــ�زڵ �Wــ%١٩٢٨ی�ر "�ــ% ی�دðــl%٢٢ �Wــ*YZ ڕv9T+ــ%
�µ¶ــ%١٩٤٧(ـ�W� ــ-�وهrـ¡�% ك��ــ��1د�¦�ده ��ــ���ی�زور) �h� ــ�ر®*وە�و�,ــ���*ا�ــ�h�O(ــ!ر��hN*�!Wــ���
م� ــ�ر&1د�W�hــ%. واز�&ــ1ا دا�,ــ��ڕۆ:��+ــ8ن�v�PــOا�,��9ــ%١٩٤٨(ــ�¶W� �µــ% "�"ــ���v hZو� �r}ــ%ر�3ــ*�¡ روه (ــ%"
ـ*�(ــ�¶�µ (ــ�Í/g`1د�و�Pـ�وه ك�,N1ـ�LMده Pـ% Wــ%' ر��kÚ�a>�ـvW7Q, í+ـ%'�_�و ـ�P�v¹,�hZ+ـ����hــ���ی� وه (ـ�:%
gـــــ%�²X: دا��Qـــــ°اوه',N1ـــــLM ـــــ���h �ـــــ�����"! ¶ـــــ���µراو�ـــــ�ری�Wـــــ%��ڕۆ ڕv9T+ـــــ%. ی�&�ـــــ�M �درTـــــ�ه١٩٦٠
)Yvette( %ــW �h�،�'�"ـــ�hZ ر�3ــ*�¡��vو� �r}ــ% روه )ــ%' Wــ% ²�a�،)Eva (ــ��' ــ��h وه ر�و��ــ% �دzوه دا83ــ7ه'��ــ���
��ــ����N1,�hــLM. دا'aـ��7Qای�Àــ¿�â/ـ��!W 'hiــ% ) Polly(،�3ـ��µÇ 'ژrـ��vW�j�h}ــ%' Wــ%) v¹v�7Q�)Verginiaـ��
ر-�+ــ��و�ڕۆ¶ــ�g`v��µرrــ�ی� ر�a!و�ده ,ــ% �Wــ%ی' Pauken und Trompeten ــ�ن� ــ�ن�و�1Pۆ"g�Íــ% Ð3ــ% Pــ%':�ــ�L دا�ده م��ــ���v/r% وە�Wــ%' ڕv9T+ـ%'ی�ڕۆ¶ــ�µ ,ــ�ره Wــ% )Q-)Ihring Herbertــ7,!رت�r1Û�a+ــ��. �a!و داtـ%
�ڕۆ¶ـــــW� �µـــــ% دt¡�ـــــ*و،�&ـــــ% �ڕۆ:Q9°ا�ـــــOا��ـــــ% �و�زr+ـــــOوو�Wـــــ% م�aـــــ�وا��a(ـــــ*وده)�Wـــــ*YZ ڕv9T+ـــــ%(-v»ـــــ�ت�"
g )Rodolfــ%�ڕۆدۆ:ــ���5و:ك� Pــ% ,ــ�� ــ�ر&1دن�Wــ%' �Wــ*YZ %ڕv9T+ــ '١٩٦٠(ــ�¶�µ". دا�دtــ�g`v�'�gرrــ�'
Noulte ( 8ن�و���3ـــ�ن�وه �ـــ*وهW7ـــQ,� %ـــaـــ% ك�g& %ـــWـــ*ان�v"ـــ�ڵ،� ری�P7Q�*��،(<T1ـــ,�،-v�*ـــ"�h�� ـــ�����
رáـــ�¶��ry£ �µ/ـــOMا�(ـــ% ��P}ـــ% ر|6ـــOا�Wـــ% 3ـــ�ڵ� ـــ�ری��ـــ����% �Wـــ% ڕv9T+ـــ%. ـــ�ر&1د (ـــg/�% �(ـــ،�زورrـــ-�ده
r1£Friedrich DurrenmattـOر�.�دt*ر�>ـ�ت�'�zی� ـ�ر&1دن��ـ*وه�,ـ��١٩٦٨(�¶�µ. ڕۆ:Q9°ان�,*و
`ــ1د�و�6ر| �P!W!ك�د&�gرTــ¦�-�و(ــ%١٩٧٠(ــ�¶�µ. �,ــ�زڵ �Wــ%' Werner Duggelinر�دوj}ــ8ن� ��7Qــ%'و�'
3ـــ�ش�"1د�ـــ�h. &ـــ1د ی�ده &ـــ% ره ـــ�ری�-�و(ـــ%ر|(ـــ���د&gـــ�ر�-� رده ك�,ـــ% ر|ـــOا�وه 3ـــ�ڵ� ـــ�ری��ـــ����% Wـــ%
�ز�8Åــــــ7ی� ری�و�ڕۆ:��+ــــــ8ن�Wـــــ% رáـــــ�¶�µ ــــــ�ری��ـــــ����% �(ــــــ% دا�دوو®ـــــ�ره١٩٨٣(ــــــ�¶�µ ی�Wـــــ% &ــــــ% ره -�و(ـــــ%
%{�P ا�,ـ*وهO6ـ��ry£ وه .�µ¶ـ% �3ـ%١٩٩٣(ـ�,�h�&ـ*وPـ%"�ـ�وی� رa %ـg& %M�3ـ�(t7Ëـ*ا���،hـiر " schonste
Beruf Schauspieler der"و&ــ1دهò,� ،ــ% ,ــ% �"ــ% �&ــ% وهaــ% (ــ���-�ر|ــ�ری�g& وه رهz� ــ%�. ــ�ن�,ــ*وW �µ¶ــ�)
�'�BayeriscenTheaterakademieـــــ���ی�,ـــــ�7Qtن�'ی��a ـــــ�د�7Q£ �hv<tـــــ% ر�Wـــــ%� ك�£�7Qــــ% دا�وه١٩٩٥
. وه�&1د �وP+% �وا�% (���,! ده
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦٧ -
-�%W� �µ¶�)دا�&%�١٩٤٧ %��LMN1, %tرو��،� وه ڕا�a��P %W و*,�+��a�LMN1,ك�!P!W1ا�l�*)�L| .%ـW و�
"1ۆ�ـ�µ'،�' ـ��h وه و��ـ%ر� �دzوه دا83ـ7ه'���h ـ 6%م��ـ�ر��ـ���r &ـ% �LMN1,��È,ـ��tـ% O6tا�,% ی��aواره (�%�³
،�|ــــLرTــــz�hو�,*و &gــــ% و� ــــ�ت�aــــ% �aــــ%Pــــ� ر-�Úــــ7ان،� �زورrــــ-�ده ،�Wــــ% ' ژrــــ��vW�j�h}ــــ%' ،�' ,ــــ�ش�(ــــTy»*ان
%t %& %,ن�,*و؟ "8ن����LMN1,ك�!P!Wر�*ردت�
!+69Tڕ YZ*ـW� : �%ـW ـ�ری�t�aـ%١٩٤٨a�،ـ%� و� ـ�ت�&ـ%� داW�(�7ـ% "ـQ£ %ـaـ% ی�g& -ـrر®*وم،�� ری�زور� Oـ+T*
� ,*و،�,ــــ%�ــــO&1د (ــــ% 3ــــ%�ڕۆ:�ªv¹vــــ��"ªــــ�� &ــــOا�دt¡�ــــ*و�و��ـــ�*ه �*ا�ــــ��h�Oــــ�����"!N1, %tـــª"�LMــــ��Wــــ%�
�zی�a!و،� "ـــ)��*و"ـــ%. ,�Lك�"+ـــOا���aـــ+� Pـــ% وTـــW�Lـــ% Û7ـــ% �Lده�,N1ـــM £ـــ*ن�j�aـــ�دار�&ـــ1ام،�&ـــ% �P}ـــ%
�,N1ـــــــــLM. رێ�,ـــــــــ*ون وT+ـــــــــOه Wـــــــــ% ' Kurt Hirschfeld - ـــــــــ*رت�-�78ـــــــــ�O{�ú ' �ـــــــــ����*وس,N1ـــــــــ�LMو�
,ــــــ*و�"ــــــ)� �و�ده�دا�"ـــــ) ,! ــــــ�hدرTـــــ�ی��PــــــOا��*و(ــــــ1ا,*و،� tــــــ% �-ـــــ��1اوه �&ــــــ%،�ــــــ¦ زTــــــP�hـــــ% ��ــــــ% ڕه 3ـــــ%
واو�,ــ*و،� م�Pــ% &ــ% وه ��*�O+Tــ% ،� ــ���Z&ـ% وه �ــ*ا�T*�v,�h+>ــ% �,ــ% �&ـ%،و:>ــOا �-ــ% "ــ)�£ــ1ه. وه ,T*�v+>ـ%
را3ـــ�ی� �(ـــ% �Wـــ% �&ـــ% وه، (ـــ�¦�,�*g�+Tـــ% ك�&ـــ% �وه "ـــ% P*ا��ـــa�Lـــ% ده" T1tـــ�h&ـــ1دم�و�وZـــN1, �hـــ�LM(ـــ%
و��ـــــــ�زا��� ك��/vــــــ%� �زrـــــــ1ه �&ــــــ%،(ـــــــ�¦ ك�&ــــــ% وه �ـــــــÆ (ــــــ¡�% ،�"ـــــــ)�ده" د�ñgtــــــL ی��ـــــــ% ژ6��rــــــOا�-ــــــ��1اوه
. �ــ*و�,ــ�م�g �ـOێ�(ــ% واو&ــ1د،�-ــ% م�Pـ% &ــ% وه ³م�Pـ� *��*�O+Tــ% ,ــ%. ��Å"ــOا م�aـ% &ــ% � ــ�ره وه، ,�*g�+Tـ%
%)�LMN1, �hـZـ�دا�و�و,�hTـ% ده. ",��ـ%" رa�Lـ��،�&ـ% وه ,�ـÐ,و�,ـ% ش�!a� %ـ�O+T*وه �ـ�ی�� �h�¡ی��ـ
ر�ßـــــ�µ ��ـــــ*اڕی،�"ـــــ)�(ـــــ%ªـــــ��W!�" را�ـــــ% ا&�ـــــM%ر�t Åـــــ�1و�(ـــــ% a!و�زۆر�(ـــــ%. ��3ـــــO (ـــــ% ر"+ـــــOا��ـــــ% (ـــــ% ,ـــــ%��Pــــــــ1او�و� �-�وr+ــــــــOا���3ــــــــ��*وی�و�ڕ�ــــــــÓ¿���ــــــــ% �Wــــــــ% �&ــــــــ%،ی &ــــــــ% ر�ــــــــ�� *رPــــــــ% ��ــــــــ� �hو�ده �úv�*aر"ــــــــ%
�"ـ)� &1د،�&ـ% a!و� �ر�a�hTوای��%. �و�P�- ���3% ر�ده �aوه �Oه "*و��¡�¦��% دا،�-% ��tده &% (v«�ره
،�"ـــ)� وه aـــ%ر ,ـــ% ر�Wـــ% -ـــ%. (ـــ�gوم X!دا�ڕاوه هد م�(ـــ% ی�aـــ% وPـــ% :`ـــ% ر�"1ۆ��ـــ�h-ـــ% را"�ـــ% ,ـــ% �3>*ا,�ـــW�Lـــ%
%W %, %�"را %+<Ð)�¢v-ودا�!aوه &1ده ده ر� .
-%t!"��7ــــ�����ËM�3ــــ�LMــــN1,� ده�hــــ% ر-�+ــــ�،�&ــــ% ــــ)� µــــßــــ� ر�P%ی�ڕا�ــــ �Mا� �ده،&�ــــ*PLــــ%/ــــa� %�1 "ــــPــــ�rز�
�؟ وه %!�gX`ڕۆ�¹
"ــــ�دام�' �ڕۆ¶ــــª" �µــــ��jــــ*ت�&ــــ% &ــــ1د،�,ــــ% ده ی�13ۆ�ــــ%' ــــ���h �"ــــ*ن ڕۆژه '١٩٤٨(ــــ�¶W� : �µــــ*YZ ڕ69Tــــ+!
�Lـ�,� -Madame Cabet ' 3ـ% ده�hـ°ی،�ژ��ـQ� %:ـ��(ـ�Å� .%3ـ�(ـ�*ام،�-ـ% "ـ� gـ)%"� ـ� وه�P³م� ,ـ%: و�و
%a ژ�%�783ە� و !%a�LMN1, %3�¦Tو� �ت�ڕ %:�)��Å� ،ه وه ر"% �% �,%�,*وy,� %t hZ1ك��.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦٨ -
ی ـــm وه Pـــ�ی!ــm ،½ــ��ــ�وه�ـــ��Qو �{�ـــ�Qڕاز�Wــm �ـــ�&ــ�¼"hــm �ــm �ـــ��ه �ــm �ــ�وه ره tـــ mhــ�mــ� -
m�ی� mt r ����ن�·�.��رەm�� Q�R�و{�m ' mW�ho%� ±nVµ¾¿�!؟' ر
� "�ــM% �-ــ% وه "ــv:�+"�h>ــ% هرد �(ــ% ,ــ*و،�Wــ% "ــOا��ــ% رده ,ــ% :´·ارد��ــ�hدXــ`!م�Wــ% "ــ)�-ــ% : �Wــ*YZ ڕ69Tــ+!
��ــ���ی�زورrــ-�,ــ��"ــ)��ــ*ا�t7Ë)�و�,��ــ���ªt7Ëــ��� �ن� وه ری��ــ����,ــ�،�3ــ�ش�aــ% &gــ% �aــ% و�ــgl*و"%
واوی� ��9ـــــ�h,»ـــــ*و �h,ـــــ��Pــــــ% Pــــــ��ڕه""ªـــــ��وت� (ـــــ�¦�,ـــــ%� �&ــــــ%،دا١٩٤٩ری� �£�´t7ـــــ*ه ³م�Wـــــ% ,ـــــ%. ,ـــــ*و
%r���� %��h ه وره�*�Wودت�*)�.�� وهە',N1ـLM' &ـ��Wـ%� tـ% ڕۆژTـ¦���"ـ%ی� وه ،�Pـ��aـ%" ر����78ـL و�زۆر
%9�3 %&�،LM" %9��,� %Wوازی�&1د,*وم�,�� �ر&1دن� ' %+vW7Q, í�<�kÚ�aـ%. 'ر�{�P�.ـ1ا£��,ـ��&ـ1د،� "+ـ��
.�")�ڕاز��rو�د�� &%
- m� m �Áرا��نU� 'mW�ho%� ±nVµ¾¿�!ر 'mh mt ؟ ��رو���½
�ڕۆ¶ــ�µ (ــ% &ــ% ر �-ــ% دا�,�+ــ8ن�&ــ%'ر �دzوه دا83ــ7ه'ی� 13ۆ�ـ% م�Wــ%� &ــ% �ــOا"��Í�P�hــ% "ــ)�aــ% : �Wــ*YZ ڕ69Tـ+!
. &ـــــ1د ��Õـــــ¿��ده (ـــــg>�ن�,ـــــ% ��ـــــP!W�LM!ك�X!&ـــــOی�-ـــــ% �a>ـــــ%. �Qـــــ°ا ری�ده را"�ـــــ% ی�,ـــــ% &ـــــ% ره &gـــــ% aـــــ%
� دا83ـــ7ه'ر-�+ـــ���h �ده Wـــ%' ���t«ـــv{�- í+ـــ%'�,N1ـــ�LMو� �ـــ.�&ـــ% ,ـــ% و�¹Pـــ�hوره ر&ـــ% ت�3ـــ�ش�(ـــ% �t�Pـــ% ,ـــ%
�P!W!ك� "yا�ــ�h&ــ% "ــ)�ده. (ــ¡�Ûù�v+� ده ,ــ%) �Theater Deutsche:>ــ����hــ���ی�l )a!ر�Wــدا�'ر دzوه
%& %,�h���) ه ³م��% م،�,% &% ��و®���� �ردهO" %&�hزا� %<�a� ووی������ده·Q"8ن �% �دوا��ر�+�M�.
- �� mh ' mt روه mـªÂ� چ، �%ـ$اوه�%ـUhoنڕۆ�} زورÂـÅو���ـ�نhـm �ـ�hـm ره دا،tـm'�ـ�«� ر�ـ�Ã�Äو
mواز����* mhك m!ان��m مدووده �W�Pر داmP ؟��و
!+69Tڕ YZ*W� : ـ�وازی�v��("��,%ـ% ,ـ*و،�,ـ% �ـW�(ا،�وزه ³م�"ـ°Qە�Oـ`!�ڕۆ:>ـXد�hT8ن��ـ�رW7ـQ,� %ـt ـ&��
ی� وه :Q9°ا�ــ% ی�-ـ% �ــ�*ه�ـQ,� ���Mــ8W7ن�,ـ% ر-�+ـ�ن�Wـ% &ــ1دم،�ده ده �ـ% ڕNـÇ�hــÆ س��ـ�وه �&ــ% �PـOا,*و،�&ـ%
Qaــ�a�."7+«ــ�í'��ــ*ان� Wــ%. دران ��Å"+ــ% aــ%' ر ه�دzو دا83ــ7ه' ــ���h ك�13ۆ�ــ% ــ�ن�وه �13ۆ�ــ%.�ــ1ت �ــ�وه ,ــ%
Erich Engel ' و�LMـــN1,‘%9ـــ�g&!t!Wن��ـــ% دا�ËMـــ% ,ـــ*و،�,ـــ% "ـــ�t�P %ـــWـــ% ت�) %v/rـــ�����h ـــ% ر���3ـــ�& .
�ــa�Llــ% �ده &ــ1د،��*�`ــ% �ڕا(ــ¡O6ه وه ��ــ% ی���3ــ�&% ,ــ�ره ,N1ــW�LMــ%*t %��gــ% ی�&ــ% و��ــW� �-ا��O6ــ�
.�������� ر�L�¹�)�+��v,� %)� %Pو�,g�+�Ûù�v%،,*ون
��?���É" *�اm ��ره �@ mh���Der Hofmeister ( m� mروەرد�Èر/ �%��oر(ر�W�P?� ده -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٦٩ -
mW�ho%� اوه}t�±nVµ¾¿�!ر mn������Ä�چ، mhده تم m�W�Pر mPو؟ دا��
ا&�ـــv/M �(ـــ% &�ـــ¦�Wـــ% tـــ% : �Wـــ*YZ ڕ69Tـــ+! Åـــ% ـــ�ن�&ـــ% %ر�W� %v/rـــ% دا�-ـــ% م��ـــ���<�aوی�z�،ـــ*و� ,ـــ*و,�
&ــOا� Pـ% � ــ�ری�Wـ% وه ورد,ªvـ��و�3ـ�رyTه ،�,ــ% &ـ% Pــ�ی��ـ���v/r% ره �ری�(ـ%,N1ــP!W�LM!ك��3ـv¹M. �ـ��M ,ـ%
,ــ1د،� رده (ــ% �ــtO)� ــ�P� �1T�P>ــ�ن�,ــ% ��ــ% وه م�,ــ�ره و�Wــ% وه� &1ا�ــ% ــ���hڕوو�ــOه �ــ% �ــ�LM,ــ%. &ــ1دt) ده
�åــــ�µ م�ڕۆ:ـــ% ی�aــــ% وه &ــــ1د،�aـــ% م� �ر"ـــOه &ـــ% %ر�ڕۆ:ــــ (ـــ% �ـــtO)� ـــ�W�1T�Pــــ% ��ــــ% وه %"�:ـــ رواش�"ـــ)�Wــــ% -ـــ%
م� ���hی�,ـ%lá! ���1،� �+% ی�ڕه)Or1£Friedrich Luftر�.��L£*W. (�ڕوو ��P% �*ازێ�و��µåده ده
.رواش�,*و -%" واو�,*و� �¡��óg) " :%P�h`1د� �ده ��ره
- ��m{ ت-�ن��z"؟'�{��Qری ��را
وPـــ)� ر&ـــ% (ـــ�h��+�Ûà(ـــ% ده ی�,ـــ��,ـــ% ر"+�&v6ـــ% م��ـــ% ,ـــ*و،�Wـــ% ر"ـــ) (ـــ���hـــ% a!و�&ـــ% : Wـــ*YZ ڕ69Tـــ+!
. &1د,ــ� ی��ــ% �áــv& %lــOا�ڕۆ�ــ�78ا�% Pــ% (ــ�¦�Wــ% ر�&ــ% �ــ% �aــ%،,ــ*و دÑÒــ�ش�ده زۆر. �ــ1ت رده (ــ*ودی�وه
� "ــ% aــ%. �ــ8ن &ــ% �زۆر��3ــOه وه م�,ــ�ره ش�Wــ% دوا�و��a>ـ% �ده وه �ــ¡�`% ر ی�-ــ% ,ــ�ره �Wــ% وه -��v|1ــ% �,ــ% a!و�£ـ1ه
.&1د ی����ڕ��ªT*+Tده ��a>% ك،�&% lW %£ %t% واوی�£% ��h %P*ێ�,*و�t�P �%W% ره ك�(% ,��a!و�وه
- m��h یQ��}�'دهن�� د،} �Pو�ـ�را?�دە ـ{د،���hكژـ�ن�ـ{اپ ·ـ"ÊËhـP m{ه !�و�m&�ا��
ــm وه *�و¬�ــm ده"zــ�tو�hــm �ــ�، وه ــ{ده �ــ�وده وه �ــ�ی��Âــt mــ�?�د�ــ��ی�ــm ،��-ــ�ونو
m�Â� وه mh m� Q��}�ه'كrر���دا Q {د،�hم��رەوە��-�وm��- ؟
Wــــ% ' k8{�aHauptmann Elisabethا,�ــــ�L-�و�g>ــــ�ن�' �و� و�ژ���ــــ% �درۆن�،�aــــ% "��ــــ% aــــ% : �Wــــ*YZ ڕ69Tــــ+!
%vX78�¹ــ% وه ڕووی�ڕۆ�ـW� %gــ)�aــ% ,ـ*ون،�&ــ% دا��ــ% و�W�Lا��ــ*g,�LMــN1,� %وه وا�ـ L7,��ــQ£�¦�¡ــ%. ��ــa %ــ" �
س� Wـــ�ری�,ـــ*و�و�-ـــv¢�&ـــ% ری��ـــ% ڕا(ـــ¡O6ا�a!و�دا-�+ـــ% Wـــ%�. و�ڕا(ـــv/��Lـــ% "ـــËMن��/vـــ%� �ـــ�vوی�9�Pـــ%
�,ـ�و،�a!و� Wـ�ری�,��gـ% �ـ%��a:>ـ�ن� ی�Wـ% وه ك�3ـ�.�aـ% tـ% -ـ% ده �,ـOات، م�&!Pـ*ارە و��í"�Ll,ـ% Otه �%
: " t«ـ*ت� �ده "�ـa %M!و�-ـ%. �1ت�و�دە&1د دهو�M�3+�ری،� �+%� دا�ڕه � �13�hZۆ�% �Í`1د,*و،�g)%W/ ده
%lـــá %ـــ% "ن ن،� ـــ�ر�,`ـــ% &ـــ% �"ـــa %ـــ*ه ی�3ـــ% ��ـــ�*ه "ـــt %ی�-ـــOـــ� %Mو�,ـــ*و "�ـــ!a�hـــ�� ��ـــ¡�¦�&ـــ% �3>*اtـــ%.
�ـــ�Ll �رTـــ¦�aـــ% �,ـــ*و،�a!وان�ده وه دا�aـــ% ـــ��a�hـــ�زار�ده ژ�ـــ%*��t هOـــ�"�Å� %ـــ�ن��3/+ـــ% �,ـــ�وه ن،�&ـــrـــ*و،� ڕ,
%W�hNڕ�LMN1, %1ت �ده و� �را��.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧٠ -
- �� m! m{ rه �� ����و�{��QQ� }&�Pر)��´و��و ��Í .دا
' �"ـــ)�Wـــ% ـــ���Z&ـــ%. "ـــ.',Qـــ8W7ن ' روا�Wـــ% ن�,ـــ*و،�-ـــ% "ـــ% Pـــ% �زورrـــ-�v3ـــ�و�hT,ـــ% a!و�Wـــ% : �Wـــ*YZ ڕ69Tـــ+!
م� aــــ%. ش�(1و�ــــ���,ــــ*و "ــــ% وت،�aــــ% ر&ــــ% �,ــــ��"ــــ)�ده�h-ــــ��ªv,،i1ــــ� Oهدا�ڕۆ:>ــــ'�3!روەردjــــ�ر�/£7Q ــــ�ر
��ــ�ر�hTدXــ`!ش� gtــ*ا��h,ــ% �ده �ــOه ر�ــ% -ــ%. ,ــ*و وام�-ــ% رده ر�ــ*رد�,ــ% "�ــ¦�,ــ% !P!ك�&ــ%�v6: Wــ% -ــ�وه
Lــــــ%. ,�ـــــ, %glـــــ� �Wــــــ% :±ـــــ���a>ــــــ% -ــــــ�وه. ,ـــــ*و س��ــــــ% �3ـــــ�&t7Ë)�&ــــــ% "�ــــــa� %M!و�-ـــــ% �g�3ــــــ������Ð&ــــــ% ³م��3*
دا�'(ــTy»*ان�ش�"ــ1ۆی�,ــ'��ــ����W �hــ%. �زۆر� ــ�ر"`1دك�a!و Pــ% ی� �ر&1د�ــOا�,ــ*و،�"ــ)�Wــ% �*ار��ــ*ه
� دا83ـــ7ه ' درا،�Wـــ% +ـــ%�a� "�Åـــ% ـــQ9,�hـــ°م،�&ـــ% ره ۆ¶ـــ�µ(ـــ%دا�ڕ )Hannover-ـــ����7Q'ڕۆ¶ـــ�µ ,ـــ*و�"ـــ)�Wـــ%� ده
zوهد .�ر�ـ�و� ,ـ% "W��ªـ%' ر �دzوه دا783ه' �,��ڕۆ¶�P*j :%& �µ &1د�و�a!و�O6�3ه Oه� �ر"�� وه ر��3`% دا�-%'ر
ك�XO&!XــOا� Pــ% �Wــ% �a>ــ%. ر��ــ����,Q9ــ°م (ــ% �Wــ% و�ڕۆ:ــ% ی�"ــ)�aــ% وه �-ــ�ی�aــ% ,ــ*وه ��ــ% "ــ% ³م�aــ% ,ــ%. ,ــ*وه
دا،� ����vــO��Mه|�-ــ��1 `ــ%دX(ــ��h �,ــ��&ــ% �"ــ)�Wــ% ,ــ*و،� ��Pــ¦�&ــ% ــ�hزۆر��ry`>ــ�ن�-ــ% �vXOــ% tــ*ه 3ــ%
ی� ر�ـ% �ده ��رێ�W% ��ر�v`Tن�a!و�,%. ,1د �ده78aەhiك�zوO+T*��hT �ر� &1د�و�وه £�gری�ده دڕه a!و�,%
. وه �*اره وP+% �ن�&% %& ��g��LM*"% ژووری����jڕ��ªrدا،�&%
- �������وÎـÊ"،�ــ�چڕاده �ــ��ـ��ــ� �{�ـ�Q�ــ� mـ� كــی� �mــ� mـt و��rــ .mـ! �Á�' وÁــ��ــ�
.��و ' ��Turandotراrۆت
� ـــــ�ری� وه، ��3ــــ�ن�,78"`ـــــ1ده. ���aـــــ+�,*وم و��ــــ���v/r% �,ـــــ% وهە'ر �ـــــ�h'%{{vڕNــــ �"ــــ)�Wـــــ% : �Wـــــ*YZ ڕ69Tــــ+!
%á�P�LMN1, %+�&و°P .P� %&�¦� و��(ـ%'�"ـ+v{�- íـ»t��� '%ـ+rـ% �*و®*و�� %��Ñـ% ��.ـ)و� �,ـ��!a�hردا�ـ
%a %" %-�،ن��3«*ت�" %�: %P %&و�!a� �hZ*jده: "�¦�,!وە�د:19ا��*و�و� %W�!`Xد�hTر���L�, %ـ% (ـaو� ر�
دا� tـ% هد م�(ـ% Wـ%: 6�3ـ*t�� '�P«ـv{�- í+ـ%�'،� وه ره ده �-��P+ـ% ��.ـ��Ñ% �ـ% �Wـ%� �Pـ¦�&ـ% �. م � �ر®`% á% ده
؟� 7و&�+ــ%á�P� Pــ% :��ــL،�&ــ% +*و(ــ�P�،Lــ�ش�دهن�,N1ــ��LMــ����v/rن�,ــ��, وه ��aواPــ% واوی�ژ�ــ�ن�,ــ% Pــ%
°و&�ªــ��ده �á�Pــ% �,ــ% ³م�"ــ)�-�ــ�gM&% ,ــ%P %ا�ــO�Pــ°اوه زا�ــ��و�ڕۆ:ــ��Q� .%ــa %ش� ��و®��9ــ% �,ــ% "ــ% ر-ــ% م�,ــ
. ��LMN1,�h "% ر-% �,% &�¦�t� %W% ,*وه �%
- �� "ÊÎ��'W�ª�Pm ±Ð��T'دت} .mhو�! m& m� ری��یQ��}�'mرا�����چدا mP�� ؟و��
!+69Tڕ YZ*W� : %ـ% -ـWـ�وه ره �(ـ% ر�P ' %ـ+v{�- íـ»t��� 'ـ*و،�"ـ)��3>*ا,ـ*و�,�(t78M¹ـT*��hـ��"ـ)�"1ۆ��ـ,
�a!و�ـــ.� Pـــ% :�ـــ% ،�-ـــ% øـــgM% ی�Wـــ%'���t«ـــv{�- í+ـــ%'�و� tـــ% وره ,N1ـــ�LM"�"�(ـــ�gی�"ـــ)�و�v3ـــ�و��hTـــ% &ـــ%�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧١ -
ۆ�ـــ% ده +ـــ% ـــ��N1,�hـــ�LMڕۆ:QP 6°وا��+ـــä3%ـــ�� Pـــ��,ـــ% هر (ــ% � -�}v+ـــ%' ،�&ـــ%�'داtـــ¦' ی��ـــ����Q� �hـــ°ا،�"ـــ)�3
í»t�� 'µ¶ا�دهڕۆOv�P� %,�،و*�v¹v,7ا�Q� %��,وه م� %tـ% ��3>*اW� ـ% ��ـ*ان��ـ�*ازی�v|ا�دوورOـ��vر&1د�� �hـ
� وه م�,ـ�ره �Wـ% وه /v%زا� �£1ه ر�,%�زۆ ,*و،�QP��ä3 %<�a°وا�a� %" %,� %��LMN1,��ªv% ,*و،��*�`% £1اوان�-%
ك� �وه �,ـــ*و،�,ــــ���a>ــــ% وره ــــ��hــــ% v/Pـــ% (ــــ�t% &ـــ%' ���t«ــــv{�- í+ــــ%'ڕا(ـــ¡O6ا� ³م�Wــــ% ,ــــ%. &ـــ1د Oه"��ــــ gW�jـــ%
.ر��Lوا,*و ر�% (%
�%ـ$اوهڕۆ�}' Ð��Tـ± W�ª�Pـm'ك �ــ mhـmزۆری �ـm �ـ� - mـ�ـm �~ــm' �ـ���Á hـm ،�ــ��Vوڕا�ــ�ڕ �ـ���و�ـ�?�
Gewehre der Frau Carrar Die'ـــ� ،دا� Qڕۆ���ــmـــP mــ ÁـــQ� � وده�ـــ��Qو Òhـــ"ڕاز�Wــm �ـــ�و،
mW�ho%� m�±nVµ¾¿�!ر Ó�ÔÕ*Q�mh، m� mnرا� m!ر m� mrا؟ �m وه دا�{��Qچ��ردا��Í��
!+69Tڕ YZ*W� : %ـ)�ده ,ـ"�،Æـ% ¶ـa�Llـ�ا�چ��óvPـ��hـ���O6r زا�ـW�hـ% "ـOه ��ـ% �ÛÜـ��Ð،��*�`ـ% �,ـ% وێ "*
�Wــ% Pــ�1ڕۆ:�Q9ــ°م،��3ــ�a�7ËM>ــ% �,ــ���a:>ــ�����hراaــ�وا�P�hــ��£ــ1ه وه ڕT>ــ% "*�ــ�Ll,9ــ% "ــ)�ده. م &ــ% ــ�رده
'%+vW7Q, í�<�kÚ�aر� '%r�����µ¶�) ن�ده�<& %��("�،Oا�*� %a��gl�³م� ��Ð�ÛÜ،�,ـ% رێ�,% وO+Tه ���Oر�و
%- %Wر� %"�"�!+Tوه و .%W�LMN1,ن��v`Tر�� %) %aم�,�,% ر� %P %ـW� %ـP ا�,ـ*وهOا� (ـ% رای�و�,ـ% �-ـ% ك�"+ـOر"ـ
zی�a!و�£QـــW� �7ـــ% ی�&ـــ% و��ـــ��g% �-ـــv¢��ـــ*�h�¹TدXـــ`!�aـــ% وTـــËن،�"ـــ)�Wـــ% �"ـــ)��v>ـــOه `1د،�&ـــ%-ـــ�وار|
³م� ,ــ%. ك��ــ��1د�¦�دە,ــ� ــ�hدXــ`!دا�وه ر��ــ���r% -ــ% -ــ��Wــ% روه (ــ¡���+��و�-ــ% ده ��ــ�P*ا���,ــ%،,ــ� ده
%+P�-�7Ë��,�h� .*ومرۆ�و�")�ڕاز|� �,% ���3ن�����
- mh mT{ۆ�دوا �?�� 'mª�h�È�?�Âژ ' �m كmh �m ���ه���Qا ��و،ده شڕۆ�QmP ��دا�- �»
m! ره��م m>� m �·×�Öو��ن؟
!+69Tڕ YZ*W� : %<�a ڕۆژا�%� %P� %13ۆ�� 1T�P� � �دوو �v� ��"هO %a� ��% "% &1د، h��)�a� %<�a� � ,*و،
%- %M�" ده �دره� �O�3ە_�+�,*وr �رده (¡�% �� � �vt�P>�ن �زوو �و �ده. ) .�3� ¦Tڕۆژ �h1د�`�óg)
ر�&z�h�·8و،��tن� ك�-% ,LX°Q9،�وه' ��v¹v�7Q'و���LTن�ڕۆ¶P �µ% ده"�&+��و�a� ��¿À13!و�-�P% ،13ۆ�%
%W� � ��ت �ä�'�v¹v�7Q� ' ی°Q9,� �£1ه �&% "%�Xد W% ". ؟ ڕۆڵ ("� W� �وه ,�ره %���ك � وه "% &% ³"% ی
��� �Q°م،�a!و�,�Oه ده' �h�) �O� '%{vW�j-��>% &% ك�&8·ی وه. ڕۆ¶�v¹v�7Q��µ: و�و�P وه� `1ده,78"
"�7Ë �&% ,*و،��*�`% t`1ۆ£����h-%�ر-�+����Oا�" �*��ªTده ی� �ر�,*و،�a!و�W% ,*و،�-�vك�و�P*وڕه
ۆ�%. &1د � �ر"��Oه وه ��3`% وه �ورv/t�r% �زۆر�,% �a>%. �������� ر�P�- %)� %P% ده ��hی�" دوا�3�����(
'%{vW�j� h��rژ ' %� %,� � :*�W% ,*و، h���% �ز�%,' ����� �á% ی �ªv� زی�Ø£'<:ڕۆ� دوا8tن�. ,O �ªvهدا
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧٢ -
%, %W� �,P LMN1% ر�*ردم �ده'ك �وه دا �,% وه ,�+>%,P 78*ا�� �a!و ، "��%W� �ª"� ������ (% t`1ۆ£�ن ر
�و���OW*Wان��� �ت،� وه زا�%ڕا ,% �3*�Ll: و،�a!و�z��,� hZ*jی�a% وه ��*اره ,��9`1د�و�")��*و"%
. ر��وLr ,% �و��h ���3� %Wڕۆ:�O+v¹vا�ڕازاوه ی��3*�W�Ll% ڕاده ر®�Úن،�,% ���vڕۆ¶�P���µن�ده ��a %P*ه
%a %" واژه� �ده �دوا8tن �,��") را�% ر-�+% ی �a!و�,*و �&% W%. ی �وP*و�Tدا �W% �,% دوا �"+Oا� P% ��ی ك
%P1دی،�زۆر�& %g:و�د��v� %P�-��� ،����3وم%W� ده��gl�� وه ³م���م�&�X�M% م،�,% (���"��`% �13و
.�دوا�دOtار�,*و "% �)،�a% ")���3`% وا��hدX`!�,% و�O" %a�Llه ی��% وه رW�، %, %a% دواوه
- mh ره�� m�وه ی�!�Èه وه رoU�چوه mر�� mPQ m� ؟
!+69Tڕ YZ*W� : %ڕۆژ��3ش�13ۆ��â¿Àی��% ,�ز�%'ی� دوو� %á��ªv� زی�Ø£ '%,�("�،زه ,*و�P�h��t %W� %و� �ـ
&ـ1د،���3ـ�ن� ڕ"+ـ% Pـ��,ـ�وه ره ی�,ـ��-�+ـ�م،�(ـ% وا:ـ% م�-ـ% ��>ـ�ن�aـ% �-�و ـ�ره &�ـ¦�Wـ% �t% ڕا,*و®*وم،�&%
Pـ��" &�6�3�LMN1,�µـ*��P' ,�ر®�را�' ���r1م،� �,*ون،�")�£1ه وT+% "*وان�í�<�kÚ�a'%&�، %-� %W ' �*و"%
(ــOgا,*و،� ده "ــ��Wــ% "ــ)�"�"�(ــt" .%&�gــ) ���3ــOه "ــ�ن�درTــ�ه &ــ% ره,�ــ�L ــ� �ده �,r19ــ�a�،L>ــ% ,ــ�ت��/vــ%
%t�gـــ¿��وه ك�&ـــ% "�"�(ــÀ!&ا���*Pــ�ت��ـــ�«v-ی�Oـــva� %و�3ـــ!a�hا�,`ــ% ــOـــt %ك�. وه "ـــ!P!W�1ـــPدوا�µ¶ـــ�)
و� %³م�-ــv¢� ــ�ت�aــ �ڕا-ــ�8Pن،�,ــ% وه ��ــ�ك��3`ــ% ــ�ر"`1د،�&ــ%' r1£ــOر�.�دt*ر�>ــ�ت'�����*و(ــ�`Oا�
.&1د Otا"+% ك�a!ودا�P %3% "�*و�W% دا�-%',LMN1ك� %W� P% ی�&% �t %vXO*ه %3
- m @�Ä�'�oØ�}& mh Q��}�'و وه ە��o%�Q�،و؟���½
� وه، :�>ـــ% ـــ�����ده ��*T+ـــO �ره �,ـــ% وه ��.ـــv6:�9% �"ـــ)�,ـــ% ی�&ـــ% و��ـــ��g% واوی�aـــ% Pـــ% : �Wـــ*YZ ڕ69Tـــ+!
,�ـ+��چ� &ـ1د،�ده ری�ڕ6¹T*+TـOه &gـ% ���v¹M�3� %a�hره ���ن�,% ی�&% وه ،�a% ە',LMN1ر-�+���h �ده ��*ه
%v/tرا� %W�h %) ر ر��X7Q£%r %-���� �%t هO�3ه ن�و�ده &% و� �ری�O�3�h��+�-ر %m ن .
****************************************************************************
.��L رده ز"���h£�رÀ¿��ده �,%� ،�m%١٩٩٩-�yt�3١٩٩٨و�ز���j)1P��P�íî£( �h��g)ری� ر�78او�W% وه
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧٣ -
Dîmane letek ' Regine Lutiz ' derbarey ' Bertolld Brecht ' Em dîmaneye le perrtûkî " bîrkirdnewe leber ewe" çapkrawe, ke lelayen nêwendî
bllawkirdnewey 'ـMaru'we lesallî (1998)da beboney sedehemîn sallrrojî ledaykbûnî
Brêşt'ewe bllawkrawetewe, lêreda wergêrranî hêndêk lew dîmaneye pêşkeş dekey..
Regine Lutiz 22î dêsemberî 1928 le bazll/ suyisra ledaykbuwe, paş wergirtnî dîplom,
sallî 1947 le şanoy zurîx wek şagridêk destbekarbuwe û bo nwandinî serlenwêy
şanoyî "serwer puntîla û koyle matî" lesallî 1948da bo rollbînîn têyda bangewaz kra.
Karkirdnî lem sallewe hawkatî binyatnanî şanoy 'bêrlîner ênzêmbil' letek Brêşt
destîpêkrid û taweku sallî 1960 drêjey kêşa. Rêgîne rollî corawcorî le şanonamekanî
Brêşt'da gêrrawe : îvête (Yvette ) le şanoyî 'dapîre dlawer û newekanî', êva (Eva ) le
'serwer puntîla û koyle matî', vêrgînya (Verginia ) le 'jyanî galîle', polî (Polly ) le
'opêray sê 'aneyî'da. Brêşt şanoyî 'tepllekan û trompêtekan Pauken und Trompeten 'î
leber ew derhêna û rollî vîktoryay daye ew. Hêrbert îhrîng (Ihring Herbert) lebarey
rollî 'rêgîne'we lem şanoyîyeda dellêt "hîçkat (rêgîne lutis)mi awa asûde û zîndû le
rollgêrranda nedîtbû, ke le rollî 'vîktorya'da dîtim". Sallî 1960 'rêgîne lutis' bo
karkirdin letek rodollf nowillte (Rodolf Noulte ) çuwe bêrlîn û paşan wek ekterî
mîwan le şanokanî munîx, brêmin, vupêrtall, kasll, zurîx destîbekarkird. Rêgîne lepall
karî şanogerîyda le têlefzyonîşda serqallî rollgêrran bû. Sallî 1968 bo karkirdin çuwe
lay 'frîdrîş dîwrinmat Friedrich Durrenmatt ' û 'vêrner duglîn Werner Duggelin ' le
bazll. Sallî 1970 letek diktorêk hawserîykird û lepall karî şanogerîda wek berdestî
diktor harîkarî hawserekey dekrid. Paş mirdnî hawserekey lesallî 1983da dûbare
serqallî karî şanogerî û rollbînîn le zincîrî têlefzyonîda buwewe. Sallî 1993 pertûkêkî
benawî "ekterîy, cwantirîn pîşe " sichoniste Beruf Sichauspieler der" bllawkirdewe, ke
mebestî harîkarî ektere lawekan bû. Le sallî 1995da wek fêrger le fêrgey akadîmîkî
'şanoy bayêrn BayeriscenTheaterakademie' destî be wane witnewe kird.
- Le sallî 1947da ke Brêşt gerrayewe orupa, to le suyisra letek Brêşt aşnabûît. Lew
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧٤ -
sallaney awareyîda bebê Brêşt bo yekem car şanoyyekanî 'dapîre dlawer û newekanî'
, ' mrovî baş szêçwan' , ' jyanî galîle' , le zurîx derhênran, to ew kat ekterêkî law bûît,
yekemîn berxurdt letek Brêşt çon bû?
Regine Lutiz : le ayarî 1948da, ew kat ke min le fêrgey ekterî zurîx xwêndkarbûm,
Brêşt mnî le nwandinî şanonameyekda dîtbû û şêwe rollbînînî mnî pesendkirdbû, be
têlefun agadar kram, ke Brêşt deyhewêt letek minda aşnabêt. Min çûme lay ew, Brêşt
û şanonûs ' kurt hîrşifêld - Kurt Hiriscihfeld ' lewênderê bûn. Brêşt perrekaxezêkî
tenk, ke honraweyekî drêjî têda nûsrabû, be min da û debû min bîxwênmewe. Min
fre hewllimda, ke becwanî bîxwênmewe, katê ke xwêndnewekem tewaw bû, Brêşt
seyrêkî kirdim û wtî " detwanît eme wek kesêk bixwênîtewe, ke le serapay jyanîda
honrawey nedîtbêt" , min destbecê wek kesêk, ke zîrek nîye û nazanê bixwênêtewe,
karekem encamda. Bellam taku xwêndnewekem tewawkird, hendê sextibû bom.
Brêşt serêkî bada û wtî " başe". Debêt eweş bllêm, ke ew bexoy xwêndnewey ştêkî
beserminda nesepand. Ew zor seyr û sernicrrakêşerane le mnî nwarrî, min sernicî
unîforme xakî û derpê kurtekey, ke le hawînda poşîbûy û rîşî netaşraw û sîgarekeym
deda, hemû ştêk xendeawer dehate pêşçaw. Ew karêkî away nekrid, ke min
pêmwabêt leberamber mrovêkî hellkewtey em sedeyeda rawestawm. Her leberewe,
min leberamber ewda hîç sllimnedekirdewe.
- Brêşt pêştir şanonameyekî derhêna, ke sernicî toy ranekêşa, detwanît eme
zyatir roşinbkeytewe ?
Regine Lutiz : sallî 1948 'rojekanî komun'î provedekrid, bemnî gut ke rollî ' madam
kabêt -Madame Cabet ' degêrrî, jnêkî penca salle. Min peşêwam, hestamewe û wtim:
bellam ew pîre jne ! Brêşt ew kat rêk penca salle bû, beşermewe bzeyek girtî.
- to le seretawe beşêweyekî giştî le Brêşt razînebît, çî buwe hoy ewey ke paşan
pêşnyarekey pesendibkeyt û biçîte 'Bêrlîne Ênzêmbil ' ?
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧٥ -
Regine Lutiz : min hellbjardinêkî dîkem leberdemda nebû, le serdemî mnallîmewe
hemîşe wîstûme ekterî şano bim, paş ewe şanoy zurîx bo min cwantirîn û baştirînî
şanokan bû. Bellam le fêbrîwerî 1949da, kesêk be mnî wit "to rengêkî bçûkî bo
tewawî şanoyekî gewre û zorîş sûdit lêwernagîrêt" , ta ewey rojêk nameyekim le
'Brêşt'ewe pêgeyişt, ke bangewazî kirdbûm bo karkirdin le ' Bêrlîne Ênzêmbil'. Mnîş
têlegrafm bo kird, ke min razîm û dêm.
- yekemîn karayî ' Bêrlîne Ênzêmbil ' leser to çî bû ?
Regine Lutiz : min endamanî tîpekem le provey 'dapîre dlawer'da bînîn ke her kese
rollî ekterekey beramberî degêrra. Ême gişt letek yekdî hestman bexoşî dekrid.
Betaybet paş serkewtinêkî wrebexiş ke Brêşt û 'hêlîne vaygil' le derhênanî 'dapîre
dlawer'da lihser ( şanoy allmanî Theater Deutische) bedestyanhêna. Min demzanî ke
letek kesanêkî benawbang kardekem, bellam nemdezanî ke ême dwacar mêjûy şano
denexşênîn.
- to le ' serwer puntîla û kuyle matî'da, sereta le zurîx û paşan le Bêrlîn
rolltgêrrawe, çi cyawazîyek hebû le nêwan em dû derhênaneda ?
Regine Lutiz : bo min cyawazî nebû, bellam min le Bêrlîn corêkî dîke rollimdegêrra,
wzeyekim têdabû, ke kes çawerrêy lê nedekirdim, derhênan le Bêrlîn begşitî şêwey
hellgêrranewey bexowegrit. Provekan wek provekanî ' dapîre dlawer' encamnedran.
Lenêwan 'êrîş êngil Erich Engel ' û Brêşt’da leyektêgeyiştin nebû, betaybet leser
poşakî şanoyîyeke. Brêşt lebarey poşakekanewe rastîdekrid, çunke deyuyist ew
ştaney ke le hoşîda bûn, byannasênêt û byanhênête sertextî şano.
- derhênanî (fêrkar / perwerdgar Der Hofmeister ) be yekêk le kare cwanekanî
Tîpî Bêrlîne Ênzêmbil nasrawe, çi ştêkî taybet lem derhênaneda hebû?
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧٦ -
Regine Lutiz : yekêk le sernicrrakêşîyekan ke lem şanoyîyeda hebû, lawî ême bû
begşitî. Brêşt letek pêşnyarî seretay şanoyîyeke, bewirdbînî û parêzewe karî letekda
dekridîn. Gişt beşekanî rûndekranewe û lem barewe çendîn katjêr katman
beserdebrid, herwaş min lemallewe çendîn katjêr leser rollekem karimdekrid, ewey
em rolle çî dexwazê û çî dexate rû. (Frîdrîş luft Friedrich Luft)î rexnegir, qsekanî xoy
bem core destipêkrid : " ştêkî tewaw bû " herwaş bû.
- to karakterî Brêşt't çon bînî ?
Regine Lutiz : ew kesêkî şermin bû, lem şerimnokîyey bo bedestihênanî serkewtin
sûdî werdegrit. Zor dillxoş debû, eger kesêk letekîda roşbîrane qsey nekirdba. Ew fre
behogrîyewe lebarey her ştêkewe dedwa û êmeş lem barewe zor pêdekenîn. Eme bo
ew wek seretayekî nwê bû le tewawî felsefeyek, ke êmey pê rênwênî dekrid.
- lomey Brêşt'yan dekrid, ke ew behrekêşî le hawkaranî dekrid, letek jnan xrap
decûllayewe, boçûn û nûsînî kesanî dîkey benêwî xoyewe bllawdekirdewe, to le
nzîkewe letek Brêşt'da kartdekrid, lem barewe boçûnt çîye?
Regine Lutiz : emane dron , ew jnane û ' êlîzabêt hawpitman Hauptmanin Elisabeth '
le rûy roşnibîrîyewe lew asteda nebûn, ke Brêşt bitwanêt lewanewe ştêk fêrbibêt.
Eme şyawî têgeyiştin nîye û rast nîye. Le rastîda ew dahênerî gelkarî bû û hîç kes
neydewîst mil bem ketware bdat, deheyek pêş ewey le allman gelkarî bbête baw, ew
destîpêkirdbû, le katî proveda rexne û pêşnarî, degrit û dekrid. Ew hemîşe deygut : "
qse meken, kar bken" eme şêwey peywendî hemîşeyî ew bû. Pêmwaye ştêk ke
jnekanî azar deda ewe bû, ewan deyanuyist karêk encambden, ke bawerryan
pêynebû, Brêşt rêy lew karane degrit.
- to ekterêkî law bûît û Brêşt hogrîy bo to nîşandeda.
Regine Lutiz : ew le zurîx pyawêkî betemen bû, herwa le 'Bêrlîn'îş. Katê ke min le '
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧٧ -
fêrkar/ perwerdgar 'da rollimdebînî, hogrîy bo min derkewt, emeş sruştî bû. Em
hawellîye letek kemêk berxurd berdewam hebû. Herçende deytwanî be corêkî dîkeş
bêt. Bellam pêwîste pêtanbllêm ke ew hemîşe paktirîn kes nebû. Hawellîy ême le
çwarçêwey karkirdinda bû, min letek ew zor karimkird. Le şanoyî 'mroy baş
szêçwan'da debû min le rollî 'hanovêrHannover )da rollî serekî bgêrrm, ke
encamnedra, le 'dapîre dlawerîş'da her pêkewe karmandekrid û ew pêydegutim: ke
bo rollî ' dapîre dlawer' mnî leberçaw buwe. Bellam eme nebuwe hoy ewey min ew
rolle leser şano bgêrrm. Ême letek yekdîda peywendîyekî zor nzîkman hebû, katêk ke
min le bo kesêkî dîke hogrîym nîşandeda, ew bedrreftarî dekrid û wek lawêkî
xwêndkar îreyî debrid. Carêkyan ew becorê le dergey jûrî xogorrînî da, ke gişt
ştumekekan kewtnexwarewe.
- Brêşt şanonameyekî bo to nûsî, ta çi radeyek lelat pesendibû. Ewîş şanoyî '
turandot Turandot ' bû.
Regine Lutiz : min le rêy 'şîller'ewe bew şanoyîye aşnabûm. Paşan bîrimkirdewe, karî
Brêşt taqetpirrukêne. Katêk ke min û 'hêlîne vaygil' çûbûyne nexoşxane bo serdanî
ew ememan pêgut, hellbete ew kemêk bewe dillgranbû û gutî : debêt carêkî dîke
leser ew deqe karbkem. Katêk ke le nexoşxane hatînederewe, 'hêlîne vaygil' pêyutim:
lem sedeyeda tewawî jnan be awatewen Brêşt şanoyîyan bo bnûsêt, toş dellêyt, ke
taqetprukêne? Bellam min hêştake be taqetpirrukênî dezanim û rollm
têdanegêrrawe. Em berheme benawbangeş nebuwe yekêk le berhemekanî Brêşt.
- to basî 'Hêlîne Vaygil' t kird. Ew le geşey karî Brêşt'da çi karayîyekî hebû ?
Regine Lutiz : her le seretawe 'hêlîne vaygil' bo min mrovêkî xwênşîrîn bû, min
pêmwabû ke Brêşt mamostay min û pyawêkî gewreye û 'hêlîne vaygil'î lepişte,
hellbete ewîş sereta bepêy têrrwanînekanî Brêşt rollînedegêrra, min prrovey şanoyî '
dayk', ke 'hêlîne vaygil' rollî têyda degêra bînîbû, bem bonewe pêmwaye lenêwan
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧٨ -
şêwazî karkirdinyanda dûrîyekî frawan hebû, çunke eme bepêy têrrwanînî Brêşt
nebû, ême zor be frezanîyewe lem barewe galtemandekrid. Bellam le rastîda 'hêlîne
vaygil' kesayetîyekî gewre bû, bo ême wek serperşit wabû.
- to bezorî letek 'Hêlîne Vaygil' rolltgêrrawe, bo nmûne le şanoyî ' tfengekanî
xatû karrarr Gewehre der Frau Carrar Die'da. To rollêkt hebû, ke lêy razînebûît
û detanuyist Bêrlîne Ênzêmbil becêhêllît, le beramber emeda Brêşt çi
kardaneweyekî nîşanda?
Regine Lutiz : bellê, min demuyist ewê becêhêllm, çunke nemdezanî le çi tîpêkî
şanoyîda kardekem. Min demuyist bgerrêmewe bo allmanî xoraawayî ta fretir
rollbigêrrm, pêştir ême le 'Bêrlîne Ênzêmbil' sallî şanoyekman denwand, min çendcar
wîstim ewênderê becêhêllm, bellam her lewêne mamewe. Carêkyan Brêşt leser em
babete letek minda buwe heray û beserimda hawarîkrid, ke min çîmdewêtin, min le
hîç şwênêkî dîke ew ştaney ke lelay ew fêr debim, natwanim bedestibhênim û
herweha leher şanoyekî dîkeda wek şagridêk debim. Bellam paşan şanoyî baştir
hatne bero û min razîbûm.
- le dwa provekanî ' jyanî galîle 'da toş rollt hebû, detwanît şêweyek le çonyetî
em kare bxene pêşçawman ?
Regine Lutiz : ême rojane tenya dû katjêr provemandekrid, eme asayî nebû, ême
hemîşe dreng destbekardebûyn û zû kotayîman pêdehêna. Rojêk pêş destipêkirdnî
prove, ew hate knim û pirsî "detewêt çon rollî 'vêrgînya' bgêrrît, wek her kîjêkî law,
yan xot lecêy 'vêrgînya' roll bgêrrî ? ". Leyadme ke min fre çak lebarey
wellamekemewe bîrimkirdewe û wtim: rollî vêrgînya. Wek kîjî kesêkî hoşmend ' galîle' degêrrm, ew bêdeng bû, hîlak û tûrrey kar bû, ew leşwênî derhênananda
maykrofonêkî hebû, çunke kemtir dehate ser textî şano. Ême zor be wiryayîyewe pêkewe
karmandekrid. Dwa prrovey min şanoyî ' jyanî galîle ' nebû, bellku le şanoyî ' bazney
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٧٩ -
geçînî qefqazî'da rollimdebînî. Dwayîn berxurdim letek Brêşt'da detwanim
webîrbênmewe, ew be maykrofon mnî leser şano bangkird û min çûme xwarewe bo lay
ew, ew gutî: pêwîst berrazanewe û xoluldan nakat, to tenya rollî xotan derbênin,
berradey pêwîst le poşakî rollbînînda razawe û leberçawît. Eme dwayîn wajey
derhêneraney ew bû bo min. Ledwa wtuwêjda ke bexoy letek minda kirdî, zor tenya û
dillteng hatepêşçawm, lepir wîstim destî maçkem, bellam xom kêşayewe dwawe,
leberewey nemdewîst ewanî dîke bemin pêbkenin, eme dwa dîdar bû.
- le barey mergî ewewe çi bîrewerîyekt heye?
Regine Lutiz : dû sê roj paş provey 'bazney geçînî qefqazî' bû, min beyanî taze lexew
rabûbûm, ke yekêk le hawkarekanman em hewalley bo hênam, sereta bawerrimnekrid,
paşan çûme 'Ênzêmbil', ke hemuwan lewêne bûn, min fre giryam, ' barbara ' kçî Brêşt
pêyutim " to bot nîye bigrît, ême debêt karekeman drêje pêbdeyn". Min mamostakemim
ledestdabû, mamostayek ke îdî hîçkat natwanim kesî wekî ew peyda bkemewe. Sallî
dwatir letek şanonûsêkda 'frîdrîş dîwrinmat' karimkird, ke çak pêkewe rahatîn, bellam hîç
kat ew peywendîyey ke letek Brêşt'da hembû letek ewda peydamnekrid.
- gringitrîn ştêk ke le Brêşt'ewe fêrbûît, çî bû ?
Regine Lutiz : tewawî ew ştaney ke min bexoşhallîyewe be xwêndkarekanmî dellêmewe,
şêwe derhênanî Brêşt'e, ewey ke çon be pêşnyarekanî ekterî rênwênîdekrid, debînim çi
karayîyekî leser fêryaryekanim heye û karî pêdeken û derhênanî pêdeken.
********************************************************************************************
Wergîraw le Govarî (Fêl Teater) payz û Zistanî 1998-1999, ke be zmanî Farsî derdeçêt.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨٠ -
��Vد�ك���h 'رد�� 'r���o��Q��}% 'دەر�xرەی ' Ekkehard Schall��ڵ!���
!Á�a_ڵ��� � ' �W%١٩٣٠ی��X�aری�٢٩ �W%�،�رد ���XO��"Magdeburg'%Wرگ �6��<:�aوه� ی�*�`Xو� دا
%- %Wه ر�O+Tو و*,������h�O+T*��h|ەرێ��!ر .%X m% %Wو�!aرت�'�����ی���ری� "8ن� �ری��ú`1ا�£
a!و�. ,*و ' Neue Buhne Berlin ����ی��*8W7Q,�hNن'و�' �a�Stadttheater Frankfurter -Oderدەر�-
%W ری��X�a�١٩٥٢%Wدا� %Xz ن�LMN1,‘وه ە %X7اÚ�-� ���6P�*���'%+6W7Q, �í�<�kÚ�aر�Berliner Ensemble '
%W�1Pدوا�h�³�)ه ���19ی�,%١٩٨٩ -١٩٧٧ ,�� �ر&1دن�و�*Tڕ %, %Í/Pری� %m ك�!P!Wو�و�-�و �ت�*,�
�W% �����|/6% �ره h�� %m� �X%. ن�ڕۆ:�/+8 وOM/<{6£� %Pا �a %W!و ¦�& �(X7Ë�� � �و (X7Ë9�1��
%a %g& و ره*,� LMN1,� h�� .'ڵ��� �و�-% ر�Á�a'%W� %, %W!_�رد ��X�P% %وÁ: P% ,�ری hi ¶ڕۆ� hZو�� ��1�� µ
%Wراو��ری��� LMN1,�h�� �����'ا°Qدا��%m�، �6¹ن�X7Ë9+|1��'زێ���Jose '%W �hi����'%úP %9� �h��
� �' اڕ �ڕ ��P*و ،'� � Coriolan '%W �ر|�zن hi�����'نz�|ر� � �' 1Pاژ|Oی µ¶�)١٩٦١� ،'���¡�*3
Puntila '%W �hi�����'%) و� �|}%ر�3*�¡��6 روه hZ�"� 'زداك�' ،�١٩٧٥�aAzdak' %W �hi���� '%ی� �3ز�
�í/!,** '%W �hi����'í<ï'،�١٩٧٨ ' ژ|��6W�j ' %W �hi����'%{6W�j�h}%' ،�١٩٧٦' ��Ø£!á��ª6زی �%
Baal ' وه�,��زۆر®%،ڵ�,��ڕۆ:�/+8ن��. ١٩٨٧*�� %a�،hiرو���a�h��P³�6،� ���دا�و� ی�وW7اË)*a�،�|1"
� í6a1اl/a %W� �(% ,% و �ڕە�+% رm% ر hZ³!�� hiو*Pو %-� �و ��!P³%_روە �1ان �و���� � hi��*
�وه ��/�6�%6 h�� � �P!W!ك �a!و �,LMN1'ر�1ت، �-�}6+%' ,�ر®�را µ�&� ، �،LMN1,� �و í»X���
. `1دووه6ر| -�و(%
- m� �(ڵ،ڕ��رد���¶�! �� mh m�ر!�¿¾ßnVµ �{�m " mW�ho%��P وه ك�!�m� m����t ����ڕاده �m ڕ)
؟ وه m¶n {�mز���{����نڕوو وه م��ره ��Q�mhا ،ده وهە"
���hم�دا�*ازi ،�")�,% وه ����� ���hد�h�) %g�«,� %`Xدm�،!`X% ر�m% ك�-% وه: Á�a!_�رد���ڵ�
�a% �ر&1د �دا، �و �� hi����� �13ۆ�!ی LMN1,� � �úP %9!'� �ت h�� � �-�}6+%'ڕا �ڕ ��P*و �P!W!ك � ی
� ¦l/��M��� �8�7Qaن �و í»X��)Erwin Geschonesk (ك� ده!P!W�7ËM�3� LMN1,� (�óg`1د,*و،
%a %g& � µ¶ڕۆ� ،!`Xد� hزێ'را���' z� ���ڕاز|ی �و��6�Wن �&1د,*و ۆ�! 3� �a!و�W%وی ��h�ó6P �*و، دووی
رێ،�,O �LMN1ه�a!وT+ م�,/l¡�*و،����13ڕە�`1د�و��*و"% "% ڕا،�")�a% �% ۆ"���hده�X�h��Íl/aن�ڕ
%W %lá� ¢6-� �OM�3 X%+ %mا �د�Xر|`1د، ۆ�!ی 3� hTڕۆژ� �6�!P� �"+Oا� &1د، �P!W!ك ¦�¡�� �W!وOMNا
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨١ -
ۆ�! 3� ��3ش,�ت، hZ*j� �,% m%: ��*ار�ڕۆژان �ª"� و�ده� �a% د:% �, P*ا�� �,Q9°م، �")� %و�ڕۆ:% ³م
. وه ��1P:� ���13��¿Õ%g(�م�ڕە ده
- ��}�mhن�-Q mhنUW�nڕۆ� �����'@���!'m�"¼�«ده �� دا m� Qt .m�·�.��ری�و�! ��
{د دهm ، mر���°�� W(�>��?��{�m ؟ وه
���ڵ �ڕ(Á�a : %g!_�رد O�!و��!a %X %W� �,% �P/��ر|6% ك h�� %<�a� ده� � %mو�� �7ËM�3 زۆر®% دا ��X�%Wن
� ���3`1ا,*ون )Sinn und Form �و���*ه��*ەڕۆك/وا���j )�Pری � دوا9Å�,�1P%. دا %W� �O�!�
%m %m� h���) %W� �و�m% �(��³*وه م �a!و� �ر|�ن� �-�وده �m%،(���¦ �ن �و�P!W!ك �a!و�,*ون h"
%m�¢6-�،1د,*و& %Wس� %+�Pو�!aری���/P� %� LMÌ.
- mh �����'~�m m� mh'mqmW�ª�P ±Ð��T'&%$او ڕۆ����ز��´وتده ��دا'اڕ��ڕ ����و ��?�
�à� mmh دا�Mutter Courage ( m(ردا د´وه ڕۆ��دا�oUه}&mڕۆ� mP�?�� ڕۆ��'ڕا��ڕ '��و،ی
ده !m وه ��&%$ا، ´و }m ك ! mmq،ر)�� } m���hك m� وه�و ر)�� �Ð�x mW�ª�P Ð��T± ك
؟درو�nÄtو �Q¶�Ät�h،چP&%$ا rهڕۆ�}
���ڵ �Á�a : %, %a!_�رد í»X��� ،ƶ %g& %�� hTو�,% وره ر!a� �دX>% ر�P% (% ,*و، �زا:�*و،� m% �% واوی دا
%m� ¦�P� � %W� %<Xد %� %m وه� h�¡�� ده،�1ت رده� hو�-% �£1اوا�� �W% &1د h�¡�� ر������ (% "*و
���ی �gl% ده hi1 �راTژ� .%, %a� �,`1د ر�-% �% ³م ��)%Xا، � %m� %a %g& %ÁXد� hTر %W� %<Xد� %� %m دا�
%- %X ی�ده���، %X�M�& وه %m� وه،دا ��ر�و�,*اری�ده�P� %a�* %aو� %g& ات رهO���M/ی�����.
- mh ��ۆ�Tی �»��'m��~� �?�� mh'ڕا��ڕ ����و و دا Q��}� ��ان'mW�ª�P ±Ð��T'��� � دا
mP ،و���� mh ره��وه وه مQ��Ä� m{µدoU� ؟ وه
� ���ڵ �: Á�a!_�رد hۆ�!&1د� 3� hZ� '%úP %9� � h�� � � -�}6+%' ڕ�ا �ڕ ��P*و %,� í»X��� %, رده �!W� h"وا
%X�Xدا���)!- %,�("و�و�*,�*�Wاو*�Wو�ژ������hZ %P %-واوی� %,��g) داوای� ,%. &1د �ده وه�LMN1,³م�
�,% O�Wه �Á�P% &1د، �È %-� h1د�`: %m!:ڕۆ� �P!W!ك L) ڕ� �O6�3ه، �و L�+/�,� � ۆڵ j"%, ��È*ت
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨٢ -
%W %, %a� �ªP1ر��و� %,�,� �P، %-��P� %a% م hا�*P���k8ر� %g& رL/® ."%a %+�,� ��*ان� �X %-� %M/" %W% ره و®% م
. �LMN1,� Lli*Xده ی��Å� %m"% رa% و�(% ���í»X��� %gMÌ %a% �-�}6+% ی�m% وه �a��P%،,*و a!وا�Oا�-%
%a %" %X� %m �P�("9%"8ن���ر�,*و� �gMÌ،%m� %W�¦6¡�W�Xی��66% �د�Pدا�وا����� .
- mPی��Q���� ����رو�xری���؟ �áر��r� mه !�����ر«�
.!ر�Á�a : -k8!_�رد���ڵ
- m� }µد}��Pڕۆ��م¬)Hoerder ( mq �� mh m�{tز�Ð�*����� ) Winterschlacht( دا
�%$ا� ده،mq mو� m� mWڕە�و� رr {ا؟ ��mª وه ����hر&âU mوmhی��������
���ڵ �Á�a : %X!_�رد � m% �3ش hi����� h�Oا�*�� �ز(��g!'"8ن h»�!�'%ا�O�W!Ð3!�� �ن،� �و��3ش
%W� LMN1, %6/+6ñ�P� ����jڕ|+Oا �دا��,*وم �ژووری �,� h ،� %m� � ��*و(/�*وی ��¶O6�P "�µا
%��� ،Lliر�,�م�-% �% و %gli*�3�L�, %m�gl�a�("�،��Ð,� %)�7و�Ë��,�1زۆر��O|�- �7ËM�&ا Åر�
�,%". ,/+� ده �ڕۆ:�6¹6+% ") �زۆر�ڕاز|�*وم م �ڵ دوا�3�1Pو . م í�O����)Paul Wandel ( �6ری�W��
�,% رده روه %3 �£7Q&1دن �P %m% �و hZ*j� �و �&1د �ª"� �داوای �a!و ��6 �����|/z!W�%6ی ، %m زۆر��
%) M�&ا Åوا ³م���ن�ده ،�,% �*وهر��a�¦�¡l/��£دژه��L�,�%W� %6/|�����hi�P� %m %�� �+)1Pدا� �
LT1<, وه�("اوه ؟�O<"³ %m�، %<�a� ڕ"�ن�وە_��,*وه �,�وه .%)و�!a ره %aڕای� %" LMi1,ك�!P!W�'ا�OMÌ
%lá 1د`X .%W�(" ا�,% �دووهO�Oم��*ا� %a��È وه L�,دار��j�a�LMN1,ی�،%a� %,م�ڕۆ:!م� �!`Xد�hTر��
%�Oا،��3ش��*ا�°Q� %m %3�LMN1,� ا*�� %P�-ڕ|+% و��j���(T*�� %m م�و�-�وار|`1د،%m� " %a چ� وه�
%m�،و*,�¦�P�-ۆ P %"او°Q��("�" .%- روە_�hZ*j�� "%6/+6ñ�P %m هO��3��"وه ره ی���" .%W�(" ی� ,�ره
%mە�Tو*P3% وه "% و� ����6Wری � روه P!W!ك �lá% رده �£7Q&1دن �&1د و �,� �,%. م LMN1, %) ا�O"ر
�a!و� م�,% ")�Á66/+6ñ�P%". �ڕاد��L|1 ی�a!وا�% j� %lá*ێ�W%� "�ا�% P*ا�/�Lوا��% ��ن�ده" -�وار|`1د
%� %Xوه� دا %m�gM�-و� �%W� م�"�وه "�:!وهz!W� .
- m� mt m رmq ر-�و�{�'�� �� وه �m و��و �ی�� "É�� �� 'mW�ho%� ±nVµ¾¿�! ' ر mh �?�����t
.��و ��ر�º ك�����ã���انmh وه دا١٩٥٥و١٩٥٤
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨٣ -
ش�'ن،�"�(� �Oه �W�*: %W% ��3رW��6� %,�،Yi% ك�P% ��% ر��وه وP+!�,% رm% م�(% Á�a : %a!_�رد���ڵ
O6aی�" �1ێ��3ش��*ا�Oن��hZ*j ڕە�+%. واو��*ێ�و�-�و£�رم�,*ون ��M¡�6ن� �رP�hT% وا�% a%. ,*و
%6/�� Lli*�3 %Pوا ,� �����،%Á�*�� %,� ه*�� %X %P� h %,� ���6+�و (¡ ده واو �a% ه . ز"*و�6`1دووه و
%W %, ر%a ڕە�+% وه� �a% ی �P� hم وده �1ا�،%|����� � �ت �_��!را�% �m%،ك �-¢6 ��!�X:�6ن �و 78,� �
%g�¹�, و ��%،��ش*�¡Xد.
- m!Q��}��� mtم mqر mوه و��و��� mوا���چان������ã��ك mP�� ؟و��
�،"8ن��*ا�Oن�داوا��X}�`1د m% �ڕاز|�*و،��3ش�X% ی�£1ه �h"�Å� %m �ره هر �(% a!و�Á�a :%W!_�رد���ڵ�
� %m %W %-� ���ی �ªT*� %g�g) � ��3>*اX% �,*ه �3*ه و�,% وه ("� ،L�g) %Wو�!a� ره�,� �زۆر�د�ÑÒش� وه م
.,*®*®*و
- mhQ��Ä�چ m��tنUدوا� m{µدQ�� ��د؟ وه ��Q���hك�{
���ڵ �,% Á�a : %m!_�رد ��% س �ده �m%،�ت_دە ,OX78ا �,! a� "LT1 .%� %6/��� %m!و _!:%� ی
�,! ده �و ���ره (¡+/��M`1او �a% (% _!:!ش �وه �W% "% ر&1ا,*و، �ده �3ش µ¶د� h��g) %m6¢. وت ر-
ی� و�&»!m%ر� &1د،�-�و(% ��زده وم ")�a%. درا �a� %+"�Å% وه رa�hj!وه ی�"% ,��% ك�,% *ر|�X%_راو -%
%, %" %g:و�د!a� hjوه. �*ون�9 ر� ("��, %W� �Og)%mا ده ك (X7Ë`|y�� h� %m� �,*و، �."+�(8ن �ده (���¦
%W� LMN1, %9��"� � �دواO6Xا h�� '%{6W�j� h��|ۆ��' ژ 3� � Oهی µ¶ڕۆ� ("� |�روا,*و �و�, �' &1د ' O��aرێ
%m� �Z� � �( وت ���a� %Á!و��% ,Q9°م، í»+�a� .Ì7QaErich Engel (%) %ر� %m!13ۆ�� �&1د،� ر��� ی
%m� ¦�P� %� %6/��� %m %P� LMN1,� �و�(%X �% �% ی �ده رa% `1د í»+�a� .Ì7Qa� �"1د، �+���h_ر ��Åم
%W %a 1ت���g) .ده�"�a�(" %�� %,�í"وم�*, *:�aڕا�!یو��j%m� %W�í»+�a� ره� � %m ه دا�دهO,1دن�`X �،م
%W %a� %,ا�O"�Å� %W�hiزوو %"�M&وه �ر .
- �� m� mh@� m! m{ «� m��tmq و��Qmروە��زاوای!�و��و ��?��{��QوmP ر-�وه �m ره
m�P و���W��!و�!�� ���t-�ن��و؟ �{��Qmq ����-�و?� ،�Q�mر��وڕا���ر
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨٤ -
���ڵ �zوان �وه Á�a : %<�a!_�رد �X %m% �"�وه �m%،ك h %)� .�3� �(��6 رده م h"م�-�لk8W��*6)��
�,%داW `X%) ��ز|yم( ���"�ن � �*و®*و|)، �ده)£�7Q*از(����1د LMN1,� ��a>% ی ،hوەی��, زا�!�� �
�(*ود"% �"1ۆ�% �,� � �m%، �ن �Oه 8M�3ن، %W� واره�a %�� hi %داده وه، ڕا,*و�� ")�. �� �ڕyT"�ن
�O" %Wه �% Lliه و*��� %m� �3% ی �-% X*ه (�¡O6ا �a!ودا �P!W!ك �XO� %<�a� ،L�, %W� زۆر� وه �ڕووهم�
%W %X %m وه `|y��%+ (|ده. ,*و� (" %W� Lli*" وه وه %a� %��gی و�،%m� ڕا� �,*ون،��,��") �و����1 L)
%a %��gو�� %m1ۆڤ�ده ی�"� %W�hا�*gX %ا��O|��� %� اتO��3ن��X،%9��P7,���و�Q£� ر�")� ³م��% ,%. م
�a!و�ڕوو� ,>% � �را&g!ری LTو%Á� %" وه %a� ، %gli*�3� �,��,Q9°"%_ر (% �,% وا � *ر�gPن h�P� %m� � وه،
� ,*و|)،�W%' ڕا �ڕ ��P*و� ��úP �h!�9%'ڕۆژT¦��!ر|13�hۆ�!ی������hi: �����3و"% وام�W% رده ,%
`1د،�ر"Oا�-�وار| (% �1ت،�a!و�,% �LMNڕا�%ی�,1 وه �ڕوو�`1د�% �")���ر13�hZ� ،%W��T*j�¦Tۆ�!دا
%, � ¦Tو،��ر*, ¡�� (X7Ë������،¦�%m� %W� و وه ,78ه*,!_� *�P«6�3 �����3وم، وه �-�+�X%،ر|O<6ا
"%a %g& %�� �6X�)z ری ��3:!وا وه ره Á%زان، �ی �zو'�! ��3ش" ' ز|OT1ú9ی (" %+| �"�&�6ژەm% وه ( �،م ی
�(��% m% ڕاڕەوه ��LM�ÛÜو�W% ����م�,% ��Pدوا��ر�زۆر�" *�LMN1,�»�P,*و،�m� 6�3%،رT`��دLX دا
��,�L|و�-%". �*و!a هO�!ڕه�ده ر�*Pر"% ,*و،�,% �زوو��Xز�و��l:ه ³م�دO6P ر�,*و.
**************************************************************************** ��m ر&%$mh وه�V��! وه :m� �È}�وش
.١٩٩٨�Pو�z"٦ �²±�°��{ژ��ره: ر&oUاوmh وه
*m! م��Vد�m� mh m� ڕ��و�� 'm {دoU� وه ، mh m� رm! اوه ' وه}���- mq، mh m� ه�� وه)��رو (ی وه rی��و {دm ن
mh ���t)١٩٩٨(m� m دا�� mt mh ده ی ���tۆژی �Uن o%hه وه �m ��و {اوه ەوه'�{��Q'دا���nو?� وه ، ر&%$ا?� دا
mh@µrW�P و��Vد�m� m¶�·� دهش mq '�.
**±äåבעל����روە،Qµرد����روەر�tوارr������و�����t��(و�����اوەrا��دە&��{)Qو�وی
�V .��ای��رانو��و
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨٥ -
Dîmane letek ' Ekkehard Schall' derbarey 'Bêrtolld Brêşt' Ekkehard Sichall, le 29î ayarî 1930 le 'magdîborg Magdeburg'î allmanya ledaykbuwe
û her lewênderê xerîkî xwêndinî şano buwe. Yekemîn karî ew le şanoy şarî 'frankfort
- oder Stadtitheater Frankfurter -Oder' û 'şanoy nwêy bêrlîn Neue Buhne Berlin' bû.
Ew le ayarî 1952da lelayen brêşt’ewe hênraye nêw tîpî 'bêrlîner ênzêmbil Berliner
Ensemble ' bo karkirdin û sallanî dwatir le 1977- 1989 cêgrî berrêweberî tîpeke bû û
hawkat letek kare şanoyîyekanî le fîlmîşda kewte rollbînîn. Ew yekêk le gringitrîn û
kontirîn ekterekanî brêşt bû. 'êkehard şall' leber lebarî û hellkewteyî taybetî rollî gring
û corawcorî le şanokanî brêşt'da gêrra, ke grîngitrînyan 'xozê Jose' leşanoyî
'tfengekanî xatû karrarr' , 'koryolan Coriolan' le şanoyî 'trajîdî koryolan' sallî 1961,
'puntêla Puntila' le şanoyî 'serwer puntîla û koyle matî' 1975, ' azdak Azdak ' leşanoyî
' pazney geçînî qefqazî' 1976, ' galîle' leşanoyî 'jyanî galîle' 1978, 'be'li **' le şanoyî
'b'li Baal ' 1987. Şall bo rollbînîn, çuwe bo zorbey wllatanî orupayî, emrîka, ustralya,
kanada û îsraîl û leber serkewtûîy xellatî rexnegran û herweha xellate nêwxoyî û
cîhanîyekanî wergirt, ew letek 'barbara brêşt' , kçî hêlîne vaygil û brêşt,
hawserîykirduwe.
- berrêz Schall, to le rrêgeyekî ta radeyek naasayîyewe hatîte ‘ Bêrlîne Ênzêmbil
‘ewe, detwanît lem barewe zyatir boman rûnibkenewe ?
Ekkehard Sichall : wek her kesêkî dîke, ke bçête şanokanî dîkewe, min bexom
daxwazîy karkirdnim da, ew kat brêşt provey şanoyî 'tfengekanî xatû karrarr'î letek
hêlîne vaygil û êrvîn gêşonîsk (Erwin Geschonesk) destipêkirdbû, brêşt pêştir letek
ekteranî dîke, rollî 'xozê'î lawî prrove kirdbû û lêyan narrazîbû, ew ledûy tîpêkî îspanî
yan romanî degerra, min emem bîstibû, pirçim reşkird û çûme ewênderê, brêşt
lepêşda hîç qseynekrid, tenya rojêkî prrovey dyarîkrid, ke lewêşda ştêk letek minda
prrovebkat, dway çwar rojan gutî : ke mnî bedlle û detwanim ew rolle
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨٦ -
bgêrrm, bellam min detirsam reşî pirçim kallbêtewe.
- Brêşt çon le rollbînîn le şanoyî 'apîk'da piştî be to debest. Ew pêşnyarî be to
dekrid, ke tîorîyekanî bixwênnewe?
Ekkehard Sichall : ew çend risteyek le tîorîyekanî be ême deda û ke zorbeyan pêştir le
govarî (wata/nêwerrok û şêwe Sinin und Form )da çapkrabûn. Dwatir bêcge le çend
kesanêkî kem le sallaçuwekan û kesanêk, ke hawdemî ew bûn û letek ew karyan
kirdbû, hîç kes le tîorî ew tênegeyişt.
- le şanoyî 'tfengekanî xatû karrarr'da to rollî xozêy lawt degêrra û 'hêlîne
vaygil' ke le rollî dapîre dlawerda (Mutter Courage ) da yekê le rolle gringekanî
hebû, rollî 'karrarr'î degêrra, to wek ekterêkî law, ke letek ekterêkî benawbangî
wek hêlîne vaygil rolltdegêrra, çi hestêkt lela drustibû ?
Ekkehard Sichall : bellê, vaygil ekterêkî gewrebû, ew beser tewawî dîmenekeda
zallbû, katêk ke le dîmeneke ştêkî werdegrit, frawanî dekrid û hemû ştêkî leser şano
dexiste jêrkarayî xoy. Bellam eger hestî bkirdaye, ke ekterêkî dîke le dîmenekeda
heye, xoy dekêşayewe kenar û bwarî deda, taweku ew ektere xoy nîşanbdat.
- le katî prrovey 'tfengekanî xatû karrarr'da le nêwan Brêşt û 'Hêlîne Vaygil'da
nakokî hebû, to lem barewe ştêkt webîrdêtewe ?
Ekkehard Sichall : katî prrovekirdnî 'tfengekanî xatû karrarr ' hêlîne vaygil be
berdewamî le hestî daykayetî û jnêtî lêwawlêw bû û min betewawî hestim bewe
dekrid. Bellam Brêşt daway lêdekrid, bebê têkellkirdnî hest letek rolleke, roll bbînêt û
pêydegut "bebê leberçawgirtnî em babete, to hergîz natwanî ekterbît". Em
bênewbereye hemîşe lenêwan ewanda hebû, ta ewey ke hêlîne vaygil geyişte ew
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨٧ -
serencamey ke Brêşt deyuyist. Eme yekemîn car bû min têgeyiştim, ke dyalêtîk le
şanoda watay çîye.
- aya partî komonîst xoy helldequrtane nêw karubarî şano ?
Ekkehard Sichall : hergîz.
- bellam rollî hoyirdêr (Hoerder) ke to le şanoyî cengî zistane (Winteriscihlachit)da
detgêrra, kewteber rexney tundutîj û le şalyargewe têlefonêkîş kra ?
Ekkehard Sichall : paş yekemîn nwandinî şanoyî 'cengî zistane' û paş
çepllelêdanekan, Brêşt le jûrî xogorrînda têbînîyekî bo danabûm, ke têyda nûsîbûy "
şallî xoşewîst, ger bom hebêt pêwîste bllêm, min êstake hoydêr zor baştir û
sernicrrakêştir debînim". Min bem rollbînînem zor razîbûm. Dwatir pawll vandêl
(Paul Wandel ) şalyarî perwerde û fêrkirdin betenya daway mnî kird û gutî ke lelay
ew, şanoyîyeke zor sernicrrakêşbuwe, bellam çon debêt dje faşîstêk awa le kotayî
şanoyîyekeda trisnokane bimrêt ? Min wellamimdawe, ke ême bawerrman weha
buwe. Ew sererray eme letek brîşt'îşda qseykird. Min le duwem nwandinda bebê
ewey Brêşt agadar bêt, em rollem becorêkî dîke gêrra, paş nwandneke Brêşt peşêwa û
hate şwên xogorrînekem û hawarîkrid, ke " ewe çi trrohatêk bû, ke min gêrrawme".
Herweha gutî " têbînîyekey xomim pêbderewe". Min lebarey wtuwêjekemewe letek
şalyarî perwerde û fêrkirdin qsem bo kird. Brêşt beserimda hawarîkrid "çon detwanît
wa gemjane gwê le qsey ewane radêrît ". Min têbînîyîkem be ew nedayewe û hêştake
le mallewe lelam mawe.
- berçawtirîn serkewtûîy nêwneteweyî tîpî şanoy ' Bêrlîne Ênzêmbil ' le
sallekanî 1954û 1955da wek tîpêkî mîwan le parîs bû.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨٨ -
Ekkehard Sichall : em serkewtne berçawe nek tenya le parîs, bellku le lenden,
mosko'şi bû. Ewane giştyan karêkî tewaw nwê û hawform bûn. Rexnegrê paş
nwandin gutî " îdî pêwîst nîye birrwate şano, çunke beşêweyekî tewaw
bedestîhênawe û ezmûnîkirduwe. Leberewey rexnegranî ta ewdem, hîç kat şanoyek,
ke bîr û xeyallyan honerane bênêtecoş, nedîtbû.
- bo Brêşt em serkewtûîyye wek tîpêkî mîwan çi watayekî hebû ?
Ekkehard Sichall : ew le serencamî karekey fre razîbû, paş yekemîn nwandin
dawayanlêkrid, ke leşwênî xoy hestêtewe û bepêwe bwestêt, min pêmwaye ew lem
barewe zor dillxoş bububû.
- çi ştêkt le dwayîn satekant letek brîşt dêteweyad ?
Ekkehard Sichall : kes bebîrîda nedehat, ke ew demrêt. Nexoşîyekey be helle
destinîşankraw û be helleş çareserkrabû, eme lepaş westanî dllî derkewt. Hîç
herawhuryayek beboney mergî ewewe encamnedra. Min ewm nazdekrid, hawser û
kçekey bemergî ew dilltengibûn. Bo min wek ledestdanî nzîktirîn kesanêk bû, ke
demnasîn. Brêşt le mangekanî dwayîda 'jyanî galîle'î prrovhdekrid û birryarwabû min
rollî ' andirê ' bgêrrm, katê ke ew nexoşkewt (êrîş êngil Erich Engel) serperşitî
provekey kird, katêk ke nexoşîyekey Brêşt teşeneykird û serencam mird, êrîş êngil
derhênanî leesto girt. Min amade nebûm mil bew allugorraney ke êngil le karekeda
deykirdin bdem, le encamda bezûîy lekarkişamewe.
- to yekêk le ektere berçawekanî Brêşt û herweha zaway ew bûît û be kesayetî
hunerîy û ramyarîy ew aşnabûît, be boçûnî to Brêşt kesêkî çon bû ?
Ekkehard Sichall : ême wek lawan, ke maweyekî kem pêş serdemî soşyal-
nasîwnalîzm (nazîzm) ledaykbûbûyn, xoman be şagrid (fêrixwaz)î Brêşt dezanî, ême
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٨٩ -
bo newey pêşîn, bo mrove sûdmendekan, ke le awareyî gerrabûnewe, rêzman
dadena. Min nemdewîst le şêwey kesêtîda peywendîm letek ewda hebêt, ême lem
ruwewe zor leyekewe nzîknebûyn. Min demuyist lewewe ewiştaney, ke bo min rast û
gring bûn, ew ştaney ke mrov deytwanî le xoyda geşeyan pêbdat, fêrbbim û têbgem.
Bellam ger min bmewêt karakterî ew rûnibkemewe, ewa pêwîste beserhatêkî kurttan
bo bgêrrmewe, ke berdewam le pêşçawme : rojêk xerîkî provey şanoyî 'tfengekanî
xatû karrarr' bûyn, le katî proveda, min carêk gwêm le rûnkirdnewey Brêşt ranegrit,
ew beserimda hawarîkrid, becorêk bû, naxoştirîn ştêk, ke lebîrewerîyimda hebû,
hênayewe pêşçawm, pêygutim "ekterî nezan, lasayîkerewey pallewane 'zîgfirêdî law'
" min paş srrînewey makyajekem, şanom becêhêşt û lerrarrewekeda sêberêkim dît,
ke Brêşt bû, pêygutim " to dwacar zor başbûyt ". Ew herçende zû turre debû, bellam
dillsoz û yarmetîder bû.
******************************** Wergêrr le آllmanîyewe: Mewş Birgî
Wergîraw le : Fêsl Teater jmare 6 hawînî 1998 .
* em dîmaneye le perrtûkî ' bîrkirdnewe, leberewe ' çapkrawe, ke lelayen nêwendî
bllawkirdnewey (maru)we le sallî (1998)da beboney sedemîn sallrrojî ledaykbûnî 'Brêşt'ewe
bllawkrawetewe, lêreda wergêrranî hêndêk lew dîmaneye pêşkeş dekeyn.
** b'li בעל nawêkî samîye û bo mullkdar û serwer bekardêt, herweha be xwawendanîş degutrêt
û nawî xway baran û şewinme.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩٠ -
Q��}�r���o%ر 'وەك��W�� 'دەر
Carl Weber �رل����!ر�
,!��¦�. وە��*و(1اون ‘,W�LMN1!,�رەی�)وP1�!X�!P³*وە ��a�h!"1|�( ا�وP³!د �,�,!�hZزۆر�W!م�
�k8{»+/aی� h��"ز� !,� h�� !6/|����� �زۆر®!ی �و �وەر�Q°دراون �a!و h�� !6|ر��/P� ��*و(/+! !W
�_��!ر�و��*و(!ر�ò, .Wو&1او�!P!وە �6�!P� LMN1,� !&� �O�Pە�!ن، ��aو_� !<�a� h:!�� ،!gM�� !م
�. ,*وە hدەر&`1د���,� �,!³م ،!g)درو� !6X789"�Å�!a� �a!م µåر!�'LMN1,'د� ������*وس ە,��Lی
�������ر� h�)!&� �وەك LMN1,'دەر_�+!ر 'LT1)�+,. �h"ردە!)� �W!(!ر�����ی LMN1,� hiرا�
�,��a!و �دە�!ڕgT!وە �,+!ڕەOPا !W� �W!(!ر���ی �����|/O6�� !6ا h��+�_دەر� !W� !&� �دا_�+����!ی،
� �' ����ی í�<�kÚ�a� � �رە�اد' 6W7Q,Berliner Ensemble+!ر �a!و !&� � �P!وە �W!و ��X+�ن؛
��ª6W7Q,� !W� �زاO6¹6Xا ��Å�!3ی �دە_!ی ���*ەڕا(�� �و �Pرە!)� h�� !:�)� !W� h�� !6/X!و�*<�
!,� hڕا��j� ��M�!,� �6��<:�a� �����ی ،Oا�*�� hZ³!_6+!ر�. (!ردا_�ت��رW7Q,� !W� h�� ر� �رە!�!a
� µ¶�)� í�<�kÚ�a١٩٥٦� !W� ��!(Ogا �دە_!ی !W�1Pو�دوا� '� ��*hN �!�*ا�OاW '،!X*زن �,yووP+!وەی
��6��g|1,ڕۆ|�ل� �رت�' ����ی�The Royal Court '�، 'ر�,1وك�!g/3 'ر�_�ل' و�!g/3 '�، 'ی��P�Y�+�&
��!� ' Q� Keneeth Tynanن ���و�,!(�*واa!X!�!ر�وە,78_�+��!وەی O،�1Pزۆر���6واز� !X!وا�!W�
!X!_� !&� �W!وەی ،!X��7}!ر�' . ,*واË)��6�6ر��Giorgio Strehler 'و�� �6W�g/a� !W '��M��3� ڕۆژە
Roger Planchon ' 8ن�W7Q,�!W� LMN1,� �a!وەی hZ!6و����� �W�7Ë:*á!وە h !Xە*��!,� !lرە�!£� !W
�+��Xوەر�1ت،دا� �,!در�Tاhi. � �راX/�6ن LMN1,� µåدا��!ر����� �P!W!ك �,!ردەوام h�!"!P�
�!W� �(!ر�Å�!aم �,!³م ������*وس، �وەك �ڕە�+!��1و����3ن �وەك �Pرە!)� �_!,*و، (!رو �ری
�µ¶�)و دا١٩٤٩!a�!&�،؛� ,*وL�+���¡)دە!,�h�� !6|ز"*و�9!ر!a��,�hi!M/"!_�h�¹T*��hا�*P
�a!و �دە(�� !W� !&� ،¦���<g��)�1Pو�دوا� hi����� h�ó6P a� !,� �,´ن �P*ا��6ن �,��دا ³�,� �"1ازی
�و� �6W��W+!وە �,� ¦�¹T*�� �,*و، �a!ز"*و�9! !&� �����|!ك ،h�� !+/وا�°QP� �l¡+!ڕووی
. �6`1د�!وە�و�,�h��+P�6¹"�د��íو��>*و�! �ن
�,�3�LMN1ش��/gM!���*و�W�h!�(!ردە"O9�!��hا�a�!W!"1|�،��3ش��!����!ڕاX!وە��aرو��،�
�g)ار|��6 �ر®!دەO6*ا�"�hZ³!_����6ر��<:�a�h�`�hi�����!W�¦��Oوە *��*ا��P�،وەر'1دzدا783ە�د '
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩١ -
� h و(!رە�_� �,!�Oاری !,'í»X��� ���ر��3ش�'_�}6+� �,��X!&!م �دەر®��+�L؛ �(!رە&O6ا µ¶ڕۆ� !W�
�a!و�P/��ر|��!ی�&!�,!در�Tاh�!"!P�hi،�چ��a�!W:>����6و�چ�W!�،(�ڵ�a!و�_!�µÇ,��ڕە��l,*و ەد�3ز
�h��P ���=�Pو³ �W!�3+�و|��Oا ،!`Xد�� �,!ر��وان,*و، !P��, .� µ¶�)� !6/|����� �W!(!ر�a١٩٤٩!م
M�3`!�`1ا�و�,*وە���¶�µوەر�!ر��ن�Q"�!W·ووی� 8W7Q,�!Wن' ����h��<:�a Deutsche Theatreی�'
�h"ردە!)�!W6!وە�/X�6�:دا�و�,!د!Xم�(!دە!W�!X!وا�!W�،�6دا��<:�aی�����)Reinhardt (وە ,!مz .
!Xە*��!,� �زۆر®!�Xن !&� ��ڕە�+!�1ا��¦، h�� رە� � ��*�6!ك h'LMN1,' �.�3� h�³�)� !W� �Xن
١٩٣٣�P� ���و�و�دەر_�وادا �W*و�6Pن �P!W!ك���ر&1د,*و، �ڕوو +��!&! ��!ورە h�¹Pڕوو�(!ر&!و!®
�W!�زا��ی���ری�_�7Q�WOXگ�,��,a��ª6¹6!م��*ا��O!��*وم؛�،")�&!�a!و� �ت�zوT¦�,*وم. ,*و
��� hز"*و�!a� (|1Pورە!�� �وەك !&�gM�_� !�Oا�*�� �"�وەP!وەa!م �"+Oا h��|ژ� !W� hi�� .
ڕوو�`1د�!وەی�a!وەی�&!�چ��¡�¦�وە_��,�*T+!ی�&1د,*و،��gl�a&!ش�,�م�دژوارە،�,�W�µå!و�
� µ¶�)� !W� �دوو®�رە�*ا��O!وەی �و �����|!دا �W!و �ڕۆ:�/+8ن !,� ("� �,!دواوە !P� دا،�١٩٥٤
")�&!(! ����a�،L����78,!W!وەX�!&�!X!&!م���ر�,*و،��¡�¦�m!�-!ر��k8,!³م�. �*و"P19*وە
&� �دە,/+8ن، ����� �_!:l*&!وW��6P!(!ر hi�)�a� µ1ۆ�"� �وەك !�¦�:�áز�P� �P!���!ت Oە&1د؛
. ی�O�Pا�!,*و،�_!ر�!�P��6�W�O*و�h6+&!P�hiو��*ا��h_!ر�(�h�P،�(!ر�1Åا&��M*و 'ڕۆ:�/+8ن'
����� �دX`!ی h�� !g)و�&!رە� �د�Xر �و�,!(*ودی hiدە�) ¦�)!&��,،�P� !&���6�!P� �a!و� �ت
�����ی �و �[�3}!دوو �ªX7Ë��,� ���ر ¦�O+�_� !P!�:!_ [�6��<:�a� h�� !6/|�����،و*�¡Xد� �Xن
*áر ڕر"�+(!ر(*ور_�+!ر�و�وا!��,� ¦M�"!زۆر�و�&1د�� �È!,� hi����� �,78ی h���� ���ن !&� ®*و،
�دەyT*jراX!وە �و���ودارە ���h. ,/+!ران í»X��� �ª6¹6�:ڕۆ� ��*ان !W�1PO+Ð,�7و�Ë��,� �P!���!ت !"!a
,�!&!Í/Pی�!`Xو د*.
� �P!W!ك �,*وە، �_!ر��ن !&� |�ر"Oا، ,� � �ر®`!م ',W�LMN1!,!رa!وە �(�¶�µ. دا �P� |�رە ,� �a!م ,!³م
١٩٥٢ªT*�� h�6*و�:��� �P��� !Wدەر_�+!ر�� hTو �ر�_�'><�kÚ�a' ی�. ���!��+!&1اz� ��*و"! ("
وا&1دن�و�����hZ!6 �ردا) g/3g�·8)Peter Palitych!ر�W�¦�&!X :�3!������*و(! ��Í/P�h!&!�,!��وی
� !W 1,LMN'�¿À7�W� �. م hZ*j� �وەO"³ا !W"�¿Õ��� LMN1,داوا&!ران� �ªPو��`!و��� !W� و�� L�X��
!Xوە!aر�� � (X7Ë��,،�h"��� hو�,��*و�� �,+*و(� í�<�l¹�a� h�� !�Oا�*�� �,�رەی !W� ¦�P!,�,� !&�
�دەر �g&!a!رە �ن�. ´°م®O�Pا �a!وەی h1د�`)�,� �و �ڕوو�`1د�!وە �6�!P� *:!,� �ڕە�+!، �!ك
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩٢ -
T¦��*وم�,��د���O�!��hi������ªgXر . ,��a�µåوا�و�a!وەی���X�a �را�X�!X!_�hiن��!. ËنO:!�6�3ە(
'�6¡��3' .LMN1,��,و���ردم���¿Àو*���`�P!,�,�!�Oو��*ا�!a�h�!<Xك�. دەر®�رەی�دوو�د!X�3ش�"�وە
�P*j1د�و�&�LMN1,19ە&!ی�����,����£!{�P :�!3ە��1اO+6_�!&!P!,�,��Pوە!aن��X�،��,ا���*Pدە
`!X)�®"!�!ر�P!W*ا��دا�_!a�!X!و�����ر " �a!"!�,*و،�&!،وە³"!&!ی�a!و�,��") ¦���L�X؟,!&!:
�,�*g�+T!وە ���رa ."hT!و�زۆر����*g�+T!وە. �¡�¦ !&� �ڕاز|`1د، �X!&19ە��� ("� �دX`!� ,!³م
L�M�`,ڕا� ��*و(/+!&! �,� LMN1,� µßر�!)� �دوو®�رە�._!و:�Oات !g£!_� �دوو ��3ش
<��£!{�P� �و���19ە&! �`1دەوە hZ*j "و�`1دووە� ��*و(/+!&!"�ن ،��Ð6,� �,!د,!�O6gا� ".��ن !W
. `1دەوە!OXا���X*و�a!وان�3,!³م�,��. �!"�,*و دە(¡+*و(!&!م
�_!£X!g!ك â¿À� hTر��� �و �Í�P� <��£!{�P!ری !`X1دەد`�hZ*j� �(`7QP1ە&!ی ���رە �a!م �و وە
"L�+6ñg,� LTو!Xدە� �و ��*O+Tوو|!P/6!وە LMN1, ."6!&!ی/��X!,� 1Pدوا� �&òوە�ڕۆژی !,�
�,*و ,!��و®��9 �W!وO+Tەرێ ��!ر">. !&!X!وە �a!و�") �,!³م �و�`1د,*و، �"��� �ä�*g)و�دە� Oە&1د
!���!P �7,*وË+"ر!��("�!Wت� .�hZ*jو�!a"ە�*�a�،ƶ!, …وە�!"O+T*��("�،ƶ!,�،… "�h !669ە�O�,
�"��ªس�(!1Xی ,! ")��!"Oەزا����Ð,�µå�hو�a!وO��< ..iا�&���M-!ردووmدرX���T!ن�,�¶�µ,!(!ر
ۆن�,���*و(/+9!ی�"(!رە��Åم�_���j!Pو��hZ*j. دە&1د ۆ�!،��a*ە�دەP*ا�)�, ۆم�,��3 ,�L�,دە
� �و�P!W!ك � �رە&!�Pن' ��í»X',!ڕT*ە,1دن �ڕT`!و¹P+�"!ی !,� �,`!ن (!,�رەت !lá "وە�!a� �3ش
.�*وە�دەرەوە
��!W"13(�6ر�hZ!Xە,!را*T13ۆ�! �ن�,�*و(/+9!ی�,!ڕ�!X!_م��,��X�a�،ن��`1د�X��+/ا�O"³وە�!W�،!
_!ر&!س�,!ڕا(���_��1ی�a!وە�,�L،�دەP*ا��13�Lۆ�! �ن�,�/+�L،�"!�!ر�a!وەی�&!�"�6P*jن�
!W�،LMN1, L�,6�3*ا� �د�Xر|`1اودا �ªT*�� ¦�O�!_،� � �P!دا �W!م !&� ،!Xڕە*Pزۆر�� ¦Tر!g&!aو��!a
,�LMN1". (!1Xدە&T1) دX`!�&1اوەن�و دە �ت،�,!³م�13ۆ�! ��P!W��6�!,�h!ك�a!و�g&!a!رە� �ر
�(!رە�Pی� !W� �P*ا�� �ä3!,� �و ��3`!�8ن �,`!و�! �ڕا,Qن، �,/+!ردا �P!W!ك �g&!a!رە �ن Lli*Xدە
(|19�XOە�*X!3� !&!:�_� *��� hدە,*وا��"�a� �P!W!ك �13ۆ�!وە h1د�`�óg)دە .�!&!Í/P� � �ت a!و
� hi����'� L)ر£�و*aUrfaust '!13ۆ�� �. دە&1د�Xن !6/|����� �,/a'!P�j 'Ll!م !W ا� وO6:�)� º+�3
��!��*و(/ !Pوا� ��*وی، h7ژ�Q�� �دوا �a!وەی .�3� �دە_! (XO'L)و�£ 'L�)ر�. ,+*و!,!W� LMN1,
��_� O�!�'L)ر£�و*a' 9�1ی�� �_��1اوە. �*و �,!zوە �,!��*ەی !�Oا�*�� �a!م h��"ڕی ز��!g:�j� / ی
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩٣ -
@Çy-�1<� Knittelverse (و�� !X!_� �����789ی h�M�&� ��Xن !6/�� �¿Ó/&� !&� �ز"���¦ �*و(1اوە،
!,� ��Xن !6/�� �¿Õروا!)LT1وەردە�� �و�. �زۆر�(!روا �£�رس h�� !6XO6"� � !�Oا�*�� !W� �ز"��! a!م
�و� �,! �ر_�7Úاوە Y��l/+Tڕ� �(!رە�Pی �و L)وەڕا��� h�� دە!)� hi�P� � h�� !6/,!_ز!"� !�Oا�*�
:*Tو� !66W!�� ��*ا�Oە �X�6��<:�a!_!روەك h�� !6/X! .� h�Oا�*�'L)و�£'�h�"!_ر!,� �_!ر�!�Oە ،
� �"78د�`! �783ە hi����� ،!�1�!,Wوە���� � �"!:9!دا !X!78ا��!��j� hو��*��,� h�،!X�6�!Pو�� !
� �' �aر£�و(L',!³م �ªPووy,� !W� !&!6/Xرا� '� hiوڕە*P� �و ,!�' �PStrum und Drang£�ن
!�òر�!)� hا "�"!:!&1د��O���6�� �P!W!ك ��*ا��O!دا،�. �و�,���ك �W!م �a!و|) �¿À�®ر!)� �*و�!
&�،!`|yوە��!&!Xە*���!W�.�&ا Åر�!)�h !Xە*��!,�h�� !6/|�����!W�LMN1,�!'í<ï- Baal ' و�
.,! �ر|��+�وە' �aوازی�P!3}! �ن�W!�د¶��µ!ودا�'
,W�LMN1!(!ر�. ")��*و"!���*�_�:!&!�و�د�Xر®*و،�&!�_!"*وان� �Mø�hZ*ودا��6ن�,!(!ردە,1د
�دا�/ � *ر(/6!ك ،�M�&دە� hi³!�� �و�(6«�ری �'M¡�*و ¦��"� ,!ڕT*ە,!ری� '6aEgon Monk«�ن
و�دوو��X�â¿Àر"!O6Pەر�a�(&�!W!و�دا�/M¡�*ون،�_!�g&!a�!W�¦�O!رە �ن�W!(!ر����!��`1دن�
� h�O�!_و�� � �����,*ون �دەورو®!ری !W� !`XدLMN1,و�� �دە�7QاX!وە ��*و&�X!gن �ڕاوە(�g,*ون،
�����و��¡��3�hش�a!وە�g&!a!رT¦��*وە�(!ر . �8ن�*�³!وەی��!�Oە�aوەر|�ن�دە&1د�و�O�3ە&!
!)!W� ���6وازی ���*ەی â¿À� !WاO"�Å�!a� �دەر®�رەی�. ر"kQ&!وP+!�*ارەوەی ¦�"!&� _!"*وان
�h�!<X1®��!�&�}!ر�'دTو�a�!WAuerbache Keler'�،ی�����|6!&!�دەدوان]�،*gl/ú"�!&�¦��!<Xد
'L)د�£ ' *�� !,� �(!ر��ش hرا�� O+T*�� �W!وOTا !&� �"6*ا����!X!ك !g�+و�د�� �¿$`�)� &g!ی
��6:��� �(�دە �]). Oە&1د�aوازی hTر!g&!a � !`Xر د!�� h=|و�� �6á�P`1دەوە �"kQی �W!(!ر (Pو!&
�� !6X789"�Å�!aراورددە&1د!,�hری�£1ە!)!+¡lزۆر�و�(!ر��h�¹6�!`�3!,م�ی؛�!a�،6!وەXO&!X�
�در�Tە h !|و*Mø� !&� �,78&1دەوە، ��aوام �و�") �دە�*ارد µ�|وO��)� ¦�)!&� ،�M�`Xە�Tدر� . ,!ز"!
P!_وەڕێ�"�"!وە����،�gM/وەی�&!�"��¦�ڕا�!ر"+��!�دا�!a�3ش����O��X!9X"وا� �ر"�ن�!a�،دەی
�"�:!وە ۆ|+! ,� �,� �13ۆ ". P!واو®*وە، !��"!a� LM�� !&� ،�gMÌ!9�P� ("� �Å+/a� �a!م��! �و، ,*ون
�,! �ر|Oە,1د LMN1,� !&� �,*و، ��aزاد �و �&1اوە h !Xە*��� ��>*و�!ی !X!13ۆ� .�،!X!13ۆ�� a!م
hiز"*و�9!ر!a� �&! ,!ر�*ردی ��aوە_� h !6|ر�W!و�و��!aí�<�kÚ�a� �ڕا_��P*و،��P!W! �����ی h
��M/ەدا�O .ە&1دەوە�و�O6á�P13ۆ�!&!وە��*���!P!X�+��,ا�O|ك���!P!W�!&�¦ر�,��*و��!_�LMN1,
!gl�Xدە h�¡وە�و��z ە&1دەوەO66á�Pی�!`Xەی���6واز�. �د*���í��!,�¦��!<Xر�د���¦�O+�_
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩٤ -
���*ە �دوو !,� .iر��� ¦�O+�_� ��*و®*وە. O6á�Pە&1اX!وە، !&!6/|����� �a!وەی ��3ش �P!���!ت
�و� �دە&1د h�� !�!,� !W� ¦�O�!_� �دە(�gری �دوو®�رە �W!(!ر��*و(1ا,*و، (!ر�����و�ڕە�+!ی
g&!a!رە ��/.�,!ر�*رد�a�h!ز"*و�9!ر|�6ن�. ی�دە�jڕی)"k8ا�O)(lە&1دەوە�و�1ۆ�!Xدوو®�رە�3
دە&1د�و�P!W!ك�a!وەی�&!�9T!ی�O"�Å�!aا���h¡�`�6ن��6¹M�3ر P!W!ك� �رە&!دا�_!,*و،�a!وان�ڕ
�,!ڕ �,�(�¦�دە(¡�6ن ¢6_� !W� �j*ێ �13ۆ�!دا hZ� !W� �ڕاOXە�!�Xن LMN1,� �دە&1د، وو�`1د�!وە
LT1وە. ڕا���!gT1`�6á�P�L�,دە .!X1ا`��a،�!X!+6«+,م�!aر�!)!Wو�!a�h�� !+/8°وا�Pواوی�!P�!&�
وە(�g,*ون،�&!����6ن���6وی��jڕا�!�و�"1ۆ�/.�W!م�����6!دا�دە�jڕێ؛�_!ر�ڕ9T!��رەX!ك�
.*و�,��ڕ9T!��رە�7ËT*��h !Xو�,���µ¶����6�!P7Ëدە(�óg`1دن�,
"!,!(���(!رە a�LMN1,�h!وە�,*و،�. _!:�!a�!P!م��W�!gM!,!ر��!OXاa�hi!ز"*و�9!ری��!,*و
��,� L�,� ¦�P�_ر!)!,� ��Q°ا�!وەی �(!ر�!ر"`!ر، �و ��*ان �ڕوون، h !Xە*��!,� hi����� !&
�دەر_�+���`O. ,/+!ران !Wر�!�!aو�!aو� ���ڕۆ�) h��!,� �دەO��P1ØX ا ،!X�6+/�,� _6¢�. وەڕ(`!ری
�h�� !�!,� �و �,´°ێ ���ی h�� !áدە� !��6/Xزە!��,� ��aوا LMN1,� �وەك ��!,6¹6*ە �`�)!&� �ت
,�W�LMN1*ە��وە�h !6/XدO�P��¿Õ!`Xا,*و؛�a!�!ر�_!£X!g!ك�W!(!ر�دX>!��¦� �ری�. P!ر&��ت
�,X�gl�6!,`1دا �_!£X!g!ك �,�1Pدوا� �و !X� � �(!ر�z!Pوە، �دە�!ڕاX!وە !&� ¦�P�،!�!<Xد� a!و
|1X!)� �وە_� hا�*gXوەدە*gXOX!��7ËM�3��äÐ,� �وەك !&� �وە,�78د�+>. ��ت، ��>*و�!X!ك !وە،�7QWەدا
� h"!6�)� �3!ردەی !W� ¦��!<Xد'� ��Ø£!áزی �ª6�!�� �',�ز�!ی !&� �a!و� �P!ی ، '� !ك�P!W' �1و��
�hدە"l!رە"!رگ،�&!��1و�������ر�د�+!�"�:!��*�6Pرz' Tرن�O+"'º6Pا:!�دۆزراوە&!ی�و�,1ا&!ی�
�_�و(!ر �,�تi,*و®*و �O&!P!Wا h . و*,� !g£!_� â¿À� !�!<Xد� �W!(!ر��!&1ا,*و ،a!م . �13ۆ�!ی
���LMN1,�!&�¦�P!ڕاX!وە�(!ر�a!م�د�M�` .�،!�!<Xی�a!م�����|/6!��!وت�"����در�Tە13Xۆ�!
ڕاوە(Ëن�"وار|`1د��&!W�µå!�� �و�,�LMN1_�،!�دX>!�!&!�زۆر®�ش�دە��M�3�!g!وە�3>��*ا,*و�&
"!.� !Wو�!a�� µ¶ڕۆ� �W!و�دX>!�!دا !&� ¦Tر!g&!a'º6P� �(!ر�و�a!و�(!ری�'zرن �و�a!م �ª6,دە� ی
�a>!�_!"*و"�ن�وەO��<"³اX!وە،�. Oەدات,��a!و��*�³!وەÀ13 :"�Å�!a�!X¿��ژوورە&!ی�دە&1د،�
�W!و( L�,دە� �دوا1Pی، �ڕ(g!&!ی �ª| �a!و�,��دەڕ® �_!X!؛ �,!:9!ی �,��a!وە !ری�W!,!رa!وەی
L�,� � .ژوورە&!دا !"!a '� (lا�k8"'!��P��� �ڕەP`1دەو ,LMN1. ی �a!"!ی و�hZ. ە�,!P*وڕەX/6!وە
"!Wو�!a� �,���*و�³!وە&!ی ��/X!9:!,!6!ك ��a� ."jرادا !<�a3� �ڕ(g!ی �,!³م ���7Ëوە_��*P>�ن
LTو�_�وار|`1د�. �¡�¦�دە�*از!a" ك�؟�چ�ڕ!X!g)" ی W!�وەO"³ا�. ،�g&!a!رە&!�ڕ(g!&!ی�دەر®
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩٥ -
j�hZ*"�L�,�("��ª6)و*��LT1&���!X!g)م�ڕ!a�" !.و�(XەO���M/��!&!áر®*و|)،�&!�دە�����!<�a�
hZ!|��� µA� !&!g)ڕ� !&� �P*وڕە,/�B!l+8ن، !<�aو��P!W� a!و�دX>!�!&!ی�. ,*و �و�a!و�,!ڕا(��
`!��*و(a�LMN1,����ñ6!م�دX>!�!ی��aوا�دX¡�*و،�_!روەك�,�h�)!&��äÐدX. /6!وەدوو®�رە��*و(
,� �_!و�X!3*ە�Oی �������"!X!&!وە !L�,L�ñgl/,!�� �W!,�رەX!وە h�¡و��!a� !&� a!و�وەك�. ،
.,/+!رO6:!_�¦Tە(!�«���Oو�دە��ª6ñX&!�د�h��!<X(!ر&!وP*و��/6!
�"�a�h�� !66&!M�3:�)ا��6*ەO6X�)�aری��,!W6!ك�/|�����hدە&1د�O��Xدا�. �`�6ن�دە��!Xو�"�وە!W
� �,!ر®�س !Pدە&!و� �و�� ����|/6!&! �دە&!وP!,!ر���W:6+!وەو�O�Wودوان ،!Xوا*,� . !ر�وەر�Q°ان
hi!+Tەی��>*و�!ی�و*���!Wر� ��!ز�و����3ن�!)!W��Pرە!)�!&!�!<Xری�د�Xدە د�"�aم�. دە&1ا!a
� �W!,�رەی !P!,�,m���3 و*,� �_!روا �M/ .3!وە LMN1,� !&� ¦�P� � ،!����á� �a!م 1ۆ�!ی��3ش
� hر|`1د��Xد� ��*ار ' "k8ا�l)'دە(O�ógە&1د، �P� â¿À� �دە��XzO��X!�6`!م h»��"� .'(lا�k8"'ە �ن�
ەی����Møدەر_�+�������h|6!؛�. (�L*اوردە �ری�زۆر|�ن�دە ® ,�(lا�k8"�!&�،6�3*ا,*و�LMN1,
(lا�k8"� !&� ��Q°ا�!وەی�a!و�W!و�,�وەڕەدا,*و، �P*ا��ی �6�!P!,� !gli*�3� ��*ازراو|Oا، �W!,�ری ،
L�,!_� �����|/6!&!ی hZ�_و. ,!(!ر!, � !W� ¦�)!&� �a!�!ر !&� �دX*ار���hTرەی LMø
�a!وەی �È!,و�� �,�ت !&!�Oا�*�� �(!1Xی �,g*ا��X!��� �L/6!وە ،L�,� ./&!X!g)ڕ� !W� hN*j
���P«�ت ���*ی h�� ر�*ردە!,� �و !&!P�_ر!)!,� h�� !66&رە!)� !<�*P .��_وە� h��+��g)دە!,
'(lا�k8"'P� � ���a`1ا، �و �ڕۆ�) h�!&رە!�� �£1ەی �£1ەی h� .�¡ر�!_� ���6وی�a!و ¦
!Xوا*,� �و�،�l¡+!����3و ��}*®!رگ �P!W!ك �13ۆ�!دا !W� ¦��!<Xد� �a!�!ر �و �O6á�Pە&1دەوە
.د�Xردا��!X�،!X�Å�*j!&!"8ن��¡�¦�"k8ا�l)�,*و،�&!��jڕا��h,!(!ردا�دە_�ت
�hر|`1د��X�3ش�د'(lا�k8"'h رە!)ر�وردە �ری�ڕۆ:�/+8ن،�دە(¡�! �ردە,*و|)،ی�!)!W�!<�a� .��P
�دەر�`1د,*و�و�دەg��X*ا��h��)�a�!,�hڕۆ:�6ن�a!م� �g&!a�!P!رە �ن�ڕ(���h�� !g|�ن�,!P!واوی
�,Q9°ن ����. O&!P!Wا �,� �(!ر��6Åن (|1Pزۆر� �زۆر��*ا�! �ن، !6/X!g)!�� �,�رە �و �*و�³!وە
�M�&وە�. ڕادە!`Tر!g&!a� �Xz!W!ن ¦�¡�� �ªP19:!_� hZ!6���� �,� ¦T1T�P� � ���ر ¦�O�!_
�P .�P!ر���Oە&1ا µßو³ (!ر�*�� h�� !6|وردە �ر� !Xدەدرا� ��*�P1+! �ن،��!وەی�X!ت ��!(hi!g؛
��*ا�! �£1ە !6/X!g)!�� �,�رە �و�P!���!ت �,!ر�*ردە �ن �"1ۆڤڕا_�P+! �ن، h�� �hZ!X�)!&� !&� ،
!&!6/g)ڕا� !"!aو�� L�¹��_ەO`�3و�!a، زۆر!,� !&�T*»gMø� �����دا !W� ��!�O .�Oە�LT1ی LMN1,
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩٦ -
hT1T�P� وەوە�دە,1دە(!ر!,�L�+/�,�!&�،'!{6W�j ',�¦T*�)ن��X�¦���l&!{�Pوە���ن�!g)دە!
LT1وە،�('�1و���' . دە�!P� ا:�¦�,!رزدەO+"ن��Xو��a�!ÐP*,و،���ن�!:!áو�ی�z6}56'!ر®�زی�a '
� �و���� �دە�*اP!وە ���ی ��!�1ا:`!ی �W!(!ر�"kQی h���� ��6«�ر�و�. دX`! ��ن � �ت زۆر®!ی
hZ�_ر!)!,� h"ردە!)� �و � �ت hi!+Tو� �,�رە� ,!:9!ی �و !Wو*�� �,��*�O+T!وەی !&!6/|����
!6/X!g)!13ۆ�! �ن��*��� !X7اÚ�_دە� �. �ن h��M�&6«�ر�� LMN1,� ' ,*ش'و�' ,1ۆ1mO�!)!3'íjاوی
�. ,*ون �a!وان �±M�&ن'�6«�ر� !P�_ژ|�ن',!(!ر� �P!W!ك �&!(�P!X/6! ���6ن �دە�Q°ا�!وە، �و� �Xن
�&!�,�LMN1دX¡�*و��h,!زۆری�، �راa�hi!و�وT+��!ی. M/3!�و�,�وەڕ�و��Pوا�! ���6ن�g�"�a!�,*و®*ون
� �رە �� !Wو�� �&!(�P!X/6! �ن �_!روا �و (lا�k8"� !W� ��X�P!ت hZ�)� �,!دOXە&1ان، �a!ودا h
!<Xوە�د!��+Tو��6«�ر�و�و!W�،و �! �ن*�P19��Xر��وە!).
�دەورو®!ری� !W� !&� � �را�!ی �a!و �و !&!P�_ر!)!,� h�� !ر�!"� ،hZ!X�)!&� h�� !ر�!"
�ڕوو|��Oەدا ��W_!ر�(�ت،&!(�O�� !6/P!Xا �و��6`1د�!وە ���W:6+!وە �,`�LT1دە,*و . !,�رە��X!وە
�µ¶��� !&� ¦�����á� �د�Xر|`1او، h�����á� !+¡MÌ!دە�� �وردە �ر|��6! �a!م �_!"*و !&� ¦�P�
P!واو®*ون��/�µÃ���á�*:!,�،!6&!"�*و�!وەی�P*ا��X/6!���راو��رە �ن�,*و،�,X�LMN1!&!"8ن�
�دە(O�ógە&1د ��*ا��O!&!ی �P!واوی ��3ش�. 13ۆ�!ی ���"� ��!ش hا�*gXدە� !����á� a!م
�,�Lدە(¡� !&!6/|����� �W!(!ر �g&!a!رە �ن hر�. ! �ر&1د�!)!W� � �ر&1دن ���"� �!ش
'(lا�k8"'نە� !�!<Xد� ���W!ی �¿Õ!,� �و �6��6�� hZ�)� ���LM. �ن، �13ۆ�!ی X!&!"8ن
�,*و � �رە(�ت �,!زۆری !&!6/|���� .�¦�¡�� �_!"*و hi7اQ�!,� �وە_� !&� ��!دەW*ا ,��g&!a!رە �ن
��O�T1ەن �W!(!ر�. �3`!وە ���ی LMN1,� �,!³م !P!,�,� �و�. O�3ا�O|1ە1mدa!م �دووەم �13ۆ�!ی !W
!W6!&!دا،�(�6!م�/|�����LMر�����!)!Wو�_!�³!ی!aواوی�!Pو��Llی�دەردە����¦�M�&،�
(Pدەردە&!و� �ªڕۆ�!,� ��!,7Ú6ا,*ون، �a!و �ت ��Pوە * !& .� hTواوی� ��ر!P� LMN1,� !`Xد
�و�_!ر� �دا,!�Oە&1د �,»*وك �,»*وك �¿Õ!,و�� � *رت hZ�)� !,� �&!�����|/6!&!ی �3ر�!X!ك
�دە&1دەوە �W!(!ر � �ری ،!Xوا*,!�� ���6&1اوە �ن،�. (!ر&!وP*و !�!,� �W!(!ر � �ر&1دن �3ش
�دە(O�Í/gە&1د �13ۆ�! µÃ���áوە،�. دوا!P1دە�� �����|/6!&!ی �P!واوی h�� !13ۆ�� !����á� a!م
�W!(!ر�وردە � � �ر&1د�!وە �دوو®�رە !M/"!_� �13ۆ���!ش �a!م ���6وازە ���h,!³م !�!<Xو�د� ری
O&!P!Wە&1ا. ,*و اOر���!P� �P!&+6`66! �ن � �رە �13ۆ�!ی �,� !g£!_� �دوو ���ر�. X!ك ¦�O�!_
�ڕۆژ� º+�3� !&!6/|����� !,� �و�در�TەXڕو��&O6ان ��*و:! h��+�_دەر��,� �"�وەدا �W!م !&� ،�M�&ەO
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩٧ -
'(lا�y"'رە�!g&!a� ��Pوە * �وەردە�78ا، �ز|�دە �ن �g&!a!رە !W� �(*ود ،!&!6/|����� h�� ە
��� �وزەی �و � �ت �,!£78ۆ�!دەن(!رە&66! �ن �,!�}*®!ر�!وە،�. |�ن �13ۆ�! �ن hiا�Tدر!,
�زۆر®!ی� ��j*:�aڕا�! �a!م �و���&�7Ëدە,*ون، �,!(!ردادە_�ت ��jڕا��6ن !M/"!_� وردە �ر|6! �ن
�دە�P1!وە �¿Õ!&!6/|����� µ �و�دە (lا�k8"� �P!���!ت ��!وە �. �ت �X!&!"8ن !W� !&� ��X!W�hد"!
� �ª6ñ�P� !Pر* � �g&!a!رە �ن �دەدۆز|6!وە،��Xن ',�LMN1*ا�O�Oا، ����jڕ|+Oا �ژووری �W!(!ر�"kQی
ای��aرەزووی�(!ر&!وP)�W!��*ا��O!&!دا�داواO�{Xە&1دن،�&!�,� T6+/��6!دا�وñ�Pم�!W �!W�!و�*<�
j� |�ری ,� LMN1,� !&� �ڕ(X!g!ی �a!و �ä�� !W� �دO�!<Xا ��Pزە�£��! �ڕ(g!ی !W� �دا,*و، �ª|ڕ�
��!�!را(*ود !W� �,/+!ران � �ردا�!وەی �W!,!رa!وەی �a!وی�وەر®19ن، �,!�}*®!ر�!وە �13ۆ�!دا ڵ
.�/O��Mاوە،�&!�ڕ(g!ی�����|/a�!&!6!و� �راX/6!ی�&!�,�LMN1وgli*و|!�X!��،hZ*وە
�!,� !&� �دە_�+�X� !X!وە، h !X!13ۆ�� !M/"!_� LMN1,� ��}*®!ر�!وە، !,� �13ۆ�! ��!�!راڵ �3ش
،�,!��È_!وڵ�Oە,1د؛�دە,*و�g&!a!رە �ن�W!(!ر�������و|'' _�>�دا��ن" �Xن�" _�Ó�`п�" �!ی�13ۆ
��ªg)ا،�,!³م�,!��3راO7ا�Q9:ڕۆ�!Wh»�!)ن�و-�و� !��g)ن،� �و�وەOا�*��hjر!®*{���È!,و��!`XO6_
�!&!áو�دە� �O�"�Å�!aەن hi�P� � �P� �(!رە�Pوە !W� hi7اQ�!,� �������"!&!�Xن ��*�³!وەی LM�
ن �دەر® hi7اQ�!, .!<{6£� �وەك ۆ�!X!ی 3� �a!م ،!Xوا*,� �_�:!&!دا �W!و�(!ری �a!�!ر�&!(�¦
���راو��ری� �,�ری �و �دە�*و:�+!وە hi7اQ�!,� �&!(! �ن !&� �ª6ñXدە� �دە,�ª6؛ ,�Oە�9! �ن
���رە� ¢6_� ��Xن �و â�l/�,� �و�! �ن hا�*PەOX!�� �,!³م ��/O��Mەدەن، �W!��|�ن hi!g)!�
L�+/�,1ا �ن�`��a�!g)!_�!W�!9Å�,�¦�¡)!_ .�،زۆر�,!(*ودی�_!,*و�h !6/Xرا� �!X!م�13ۆ�!a
�و� hiودە*)�a� �_�ی �g&!a!ردە,*وە ��a .hXk8£زادی h !6|ر�وردە �ر!_� !&� �O�3ە&1د h !"�
�hZ!6����7Ë��,و��L�,78,!Wh»�!)و�-L�+��¡)دە!,�!&!�Oا�*��.
� !&!�Oا�*�� h"!&!X� ��!وی ��a"�دە,*و��h[(!ر�Å�!aم !,� �,*و ¦��Oا�*+M�3� �W!ڕا(¡O6ا !&
�دە_�ت] ران,/+! hZ� .!13ۆ�� �a!وە �,�3ش �W!(!ر ��j*:�aڕ ��Pوە * � �ردا�!وەی�دە&1ا، +!"�ی
LT1`,� �����|/6!&!دا !W� � .,/+!ران L�!_� �P� º+�3� ��!وی�'M�3+*ا�Oن'�3ش !W� !&!6/|����� ی
�£!ر"±�� h�Oا�*�� �"6*ا�! �ن، �و �,òو&1اوە �و �ڕۆژ��"! ��*T+!ری hدە,*و��"�a� !,� O"!&!Xا
�. دە(O�ógە&1د �M�3+*ا��O!ی �a!م �6��g|1,و�� �|1"!a� !W� ���ی h�� !ز"*و�!a� �ä3!,� LMN1,�!W
��a:>���6دا � ����ی �,!³م�. ,�و&1دە �,*ون، � �رە �a!م �دژی �,!O�*Pی h��<:�a� hڕە�+!�1ا�� �Pرە!)
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩٨ -
� h�� ����� !&�gl�a دە��1!,!ر� LMN1,� ���*ەی �£!ر"�h. دX`!ش h1د�`�óg)دە� �3ش
�g)ر�����|/6!&!��!دەوە!)!Wر&1دن�� �./�� !�Oدەر_�+!ر�. �*ا� ]�hەرا�O6P!"ر�X�!W�¦�&!Xن��X
�و�!وا�!] a!و �(!1Xدە&1د ��j*:�aڕ _!ر ��*ا��X!&!�Oن !&� � �ر&1د�!وە�Xن� �ت �دوو®�رە �Xن
،!Xا�1اy,�Lli*�3!,�¦��!,ر�!)!W ۆ�!دە(¡�6ن .دە&1د�,!�3
�(!����و�"��Oوو®*ون�,�g!����3و،�&!��P *�ڕادەX!ك�_!ر 3�hTڕۆژ�!,�!X!وا�!Wم�_!"*وە�!a
�,*و �aو �. اش �و ��aرام h��!&� !W� ¦�¡�� �_!"*و ��aزاد,!³م �و �a!ز"*و�`1دن� �a(*ودە �,� دا
�. ,!ر��دە&1ا �,6W7Q+!ر�í�<�kÚ�a) دەر_�+!را��¦(g&!a!رە �ن �_��P*و�! h زە�P� �£1ە�،&! �,!زۆری
�و�_!و:O��6ەدا �و��Ð!ژا,*ون �&!�،P*وڕە �,!و���رەی �,!دە(¡���Úن، ¦�"�Å�!a� Æ�!�¡)دە� !&�
� L�,دە� ،!X!_� �13ۆ�!&1دن µÇ!_� �_!£X!g!ك O�!�� �6�!P� �,�LMN1. وا,�a�aL!�!ر ,!³م
� (P*jەO6�3"LT1`,� !W!3� h"�Å�!a� �P!"���ی �,!j*"��!وە L�,دە� !M/"!_ .9!��رە�Tڕ� X!&!"8ن
�ڕ9T!��رە �,��,!زۆری h !X!6/+ .ر�!,1اوە� !,� �W!,�رە��X!وە Lli*�3� �,78&1د�!وەی . W!,!رa!وەی
".,!�X�P!ت�,��دەر_�+!ر وەك�(1و����ڕ96¹T*+T!رj�hT*"���و|6!،
hزۆری�_!,*و �,!,��*و��h !669�1���¿Ó�&6«�ر��LMN1,� .��¿Ó�&6«�ر��h��+�_ر� !,�h�� و���*ە!a
� �_�وە:!&!ی �و�P!W!ك ' ����7QÍ)� Kasper Neher!ر�' P!W!ك �دە(`!و�h�P ,�(`1د,*و a!ودا
�,!دە(��g+�,*و � �. *�6Tن !&� ¦�P� 'ر!��� 'LMN1,� hi����� �¿Ó�&6«�ر�� hZ7(1اوە�W'ی
�_!,� �Pرە!)� ���g)!a!W�h�� !9�1دە�1ت، !+T*�� !&� �دە(O�Í/gە&1د، ���W! �ن }�ر|6!
_!��O¦���ر�a!و�P!واوی�,!(!ر_�P!&!ی�W!���*ەی� �ر|��Pری�. ,!(!ر_��X!&!Pن��/O��Mەدا
�M�&�6ن�. ڕوو�`1اوە�دەP!�X�P��ªT*���ä3!,�h�� !+Tە&1د�و�وO�Í/g)6! ��!وە�دە/P!X�)!&�!Wو�!a
!Xە*��� �,!م ،�M�&دە '(lا�k8"'¿Ó�&!+Tو� �,LMN1،�ی �و �a!و !&� ¦�P� � �دە&1د، �
�و�,�� ,��,LMN1. �6«�ر&�M/6! ���6ن�O�!)!3,`1داX!،�دە(¡�! �ری�&��h��MدX>!�! �ن�دە,*ون
' von Appen£�ن�Q3�aن�'و�' ��P�aOtto'دا،�_!روە_��,�� '�hZ� �.Ì �ر&1د�P!W�h!ك�,LMN1'���!ر'
ر�&!��¦�,*و،�&!�W!وOTا�g&!a!ر�دا� �ر|��Oە&1د،�دW�!&LMN1,' �X!�دە_!ی��Å�!3دا�P!W!ك�
�دە�Q°اX!وە �,/+!ران �,� ��6P!�X�Pن h�P�_و�. ,!(!ر� �&!ش !&� �,*و، �a!وە �_!�«�و X!&!"8ن
� !g)رە�ڕۆ�!ر &!رە�Xد� !&� �دواa�1P!وە,*و، �_!�«�وی �g&!a!ر�,�T1+!,!ردە(��؛ h�� !gli*�3� ە
Lli*�3� �,!ڕادەی ���ی �و��� �&66! � دا_�7Úاوە&! !&!6/|����� hZ�_ر!)!,�h"ردە!)� ،µÃ��� h�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٩٩ -
�,/+!ر !g�¹�X!9,� !`XO6_و�� � �"!P!X³/6! �ن !6XOە�*X!3� ،hiوو·Q" .�!&� �,*و، دوا_!�«�و�a!وە
.,!�*ا��h,¹��6+!دی
�MN1,�h��+�_وەی�&!�,!�دەر!a�hدە&1د��"�a�µÃ���áدوا�!W�!M/"!_�!&و�*,�¦�¡��،LT1,ودە����
�,!دە(Ogە_�ت �,!,78ۆ&!X!. ����|/6!&!دا � �ت ¢6_� LMN1,رەی��,!W� �7ËM�3داڕ�Tراوەوە h
�دە, !&� �a!وەی �وەك h رە!)� h�¡�� �P!���!ت �دە(�Í/g+!دە&1د، �دەر_�+�ن ����L*ەی
� � ,�P�� 'L*را��l/W'دەر_�+��!&! ��X�P!ت'�Xن hiوو·Q"� h�"ر�' (!ردە!_� ��Xن LTرO���M/�
�������"! �ن� �W!(!ر �,!زۆری �����|/6! �ن !+Pو!`Tڕ� �و �lNڕ� !&� ��!و���!ی h !Xە*��
ÌندەÚ�3!l .و�!aو�� �&!(! �ن �±P!X³!"� � ��a:�ز �وی �X!3*ە�Oی µ¶*á� h !Xورد,*و�!وە� a!و�,!
�دە,*و �,! �ر L)دە� �دە�1ن، �(!ر��وە �W!وەوە !&� �دەروو�+�(l:!_ .��ª6*&!و��P!ی a!و
3� �,+!"�ی �W!(!ر *:!,� ،Llدە�!�� �gMø«*ێ h�� !6/P!X�)!&6! �ن�/P!X³!"� � !6XOە�*X!
X!�!ەدا�O�ó .�LMN1,�¦�P� ر�!)!W1دە&1د�و�X!)�h��6�� !6|ر�Ð�_�،ە&1دO�óg)دە�h�� !13ۆ�
� �ر|Oە&1د h�� !دوو . ,��*و� �µß+و���g£!�� �W!(!دا !&� �دgX*وە، �a!وەم �,!��م ("� ��ر
�و �درو(g`1اوە �,!P!واوی ¦Tر�X����3[ د� �a!و�د�Xرە �دوراو�و��Å�*jو�P!W!ك h [دوا� �3ش
� �P!W!ك �وە1�zاون 13ۆ�! �. O�� !m���3ا �,!³م�P!W!ك �,*ون، ��*ا�/. �_!ر�!�Oە !&� a!وەی
� �و LMN1,� !&� �Q3�aن'a!وەی ��!O��Xە�!O��X' £�ن Lli*��Xم�. دە!a� µر�!�� O�!,زە� h !X�3رە
!,� �,!³م �دە&1ا، ��!دە�*و ,!aj!ز"*و���! �,!£78ۆ ���O�!)!Íە ���h. *"�ن �O�!3ە !W� ¦�&!X
� LMN1, وە,*و!a " ارد*�� �و�Q·ی �د�Xر|Oە&�P 1م ��*ار�!&! �ªP·Q�!,� �LT"،�!"!aن !M/"!_�
.W!,�رەی� �ری�����a�hi!وەوە�ڕا(¡�*و
���l/,دە_!ی��!Wدەی�ڕا,*ردووەوە!)MN1,�!&�،ری����!W�L'-6�*" '�،hi�����h��+�_دەر�!Pو!&
L�,� �Ò�,رە!á� �دەورو®!ری �دەر_�+��Oا hZ� !W� �����6�3*و � ��Pی، �P .�!&� ¦�)!&� _!ر
�دە&1د h�� !13ۆ�� �,��gM��9!ی ،!Xوا*,� �دە �:66!وە��>g>��!ی h�� !Åر�!)� !W� . �و�,!ردەوام
W!�دە_!ی�. a!و�,!�W!,!ر��و���ªP1 �ردا�!وەی�a!و�&!(��!،�(!ر�!ر���� �رە&!ی���ی�دە&1د
�Å�!3دا�دەر_�+��! ���LMN1,�hوەك�_!"/M!�,!ر_!"�W!��hری�,*ون�و�a!و�,!ردەوام�(*ودی�
�_!,*و، �(!رو �ر|�ن �دەر_�+��Oا �P!W!ك !&� ¦���)!&� �P!واوی !Wو�� �_�Ð6ران �_�ر|�ران،
.�وەردە�1ت،�a"�دە&!ران�و��aوازدا�!ران
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠٠ -
a� h�� !6|ر!�*_� 7(1اوە�W� !W� LMN1, از|�ر*�� í�<�kÚ�� !,� �13ۆ�! �ن !&� �,Ú6ñن،�m���3!®*و، وە
L�®دار�j�a� �a!وا�/. µßر�!)� !W� Lا��*g,� �دوا13ۆ�!ی. �Pوە * !&� ��Xد"! !W '�(,19اlZ�
Katzgraben ']78ۆ&+*وس��h !6/|و�����������hZ³!_ر���h��<:�a�µÃو�!ر�_� �¿À8�7ن�' *وQa
� �(�¶P�<gX7Ë�Erwin Stritmatter' µ!ر !W� LMN1,� �(!ر����١٩٥٣&! !X�+�_� ,�LMN1] دا
�hوا�zزە�P�!W�h�:!"� اردە�*���P1د,*و �(�:!ی)١٤ -١٠(دە�&!gMð!9��,1&1دن�X!)��, .�3ش�
�a!و �13ۆ�!&!، hواو®*و�!P،� hZ� واو�!P� � �1T�Pی ��دوو �a!وان �,yا��P!WL!ك �P� �&!�,!(!ر®1د،
�و �gMÌ!9�P*ون !&!6/|����� !W� µå� �و�,�a µå!وان �gMÌ!�!+�P*ون µå .� �&�X�M!�دa!��<X!م !X
LT1`®ن� �ر� !�!<Xد�!W�¦�O�!_ر�!)!W��gM�_�!&وەی�!a�* وە�Pو����<gMوە�و���!+�ñ+�1ڕۆ�P!
'!&!P�_ر!)!,� �_!,�Q� 'L°ا�!وەی �,��7Ëی h !6/P!6��� . ,� LMN1,��ªgXد� !,� �P!واوی وای
�_!,*و �"+Oا³ن hi78ە"�ر�O�,� �و !���!X��, .�!را�!��_� �و �(� �ر �,78&1د�!وەی !W� !Pوا
.,!_1ە"!�O,*ون،�,78&1د�!وەX!ك�&!�,6�3�LMN1*ا,*و�,�������زۆر��9�1!
|�ر| ,�LMN1,�3`!وە� �ری�دەر_�+�ن�,`!ن�í�<�kÚ�a�!Wو�z�hا،�&!�دەر_�+!را�O .��P!_ن��Xدوو�
&�â¿À 19ن®�g)!a!Wدەر_�+!ر��µ¶ن�و�_�و®!ش�ڕۆ�l&!X�h !Xوان�,!��*ە!a�!Wم� �رە�. !س�!a
�_!,*و ��*ازراوی h�"�Å�!a .�،8�3°از|�*ون� �_!"*وان !&� hZڕە!+,� h�`"!�� دەر_�+!ران
�,!13ۆ�! �دە(¡�6ن 1Pدوا� �و �در�Tەی1mد�O��6ە,!دە(¡O��6ە_�+� !W� �,!³م 13ۆ�! ��Oا� &1د،
�و��*وداMðO�!a�hi!���6وازە ��Oا،�&!�W!(!ر�,�,!�h�P_�و®!ش����h�W!9g*ان�W!�,!ر�*رد
�دەر_�+!را�!�. �دە_��j!+Pڕێ، �ر|��Oە&1د �W!م �_!ر|!&! !&� �W!وەی 7Ë��,� ڕ9T!��رەیi�6 �ر�!P!,hg)دە!,�Lا��*g,� وت�دە,*و!`g)دە�،L�+���/ .6¡)ڕا�!W�h�� !��+�_دەر�!W�¦Tا�زۆرO
�hj�3ش�"!ر�h�� !��+�_7ان�3.�و�زۆر®!ی�دەرÚ�_م���رە�دەر!,�،LMN1,.
ۆ�!�"�:!وە�a!م� �رە��Xن� ,�(P*jو��3/+!دە!a�،ر������1!,*و!g&!aە �ری�*���k8ر�!_�LMN1,��,
�,`!ن �و�����!"*��ر �����وە ��Mø� ۆ�! ,� ��Xن �,`!ن، �,!(!ر�"a .�h"k8��6!و� �رە a!و� �ری
h"�Å�!a� !W� �,78ی �6�!P�*:!,� ��!,*و، �g&!a!رەوە �,�LMN1(*ود�W*ەر�78اوی �دە&1دەوە، � �رە&!
�و� �دە�*وX³!وە �a!وان �P!W!ك �زۆر�ز|�دەوە h !6Xودە*)�a� !,� �دە�1ت، �g&!a!رە �ن !W� ڕyTی
�,! �ردە_�+� hوا�!a� h�� �6¹رەM�3� �W!�. زۆر®!ی hN*j� �P!���!ت �a!و �Mø*ودا�Oا، hZ� � !W
X!رە �ن�ڕادە�1ت�و��!g&!aی�!`Xد�h�� !)�®و!láود*)�aا���O6&!P!Wوان�!a�LliەوOو�. ,)ە!a
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠١ -
L�ñg)ن�درو�Xz!Wوان�,�وەڕ®!��®*ون�!a�،ر��ن�,*وە!_�!&�Lli*Xدە .�!,�L��,�hا�*gXو�دە!a
�a!و|�ن� ،h"ر�!ر!)� �و 1X!)� �,� �,!س �g&!a!رە �ن ���ر ¦�O+�_� �P���W*و؛ hT96!ر���
�_!(L�g،����ردە&1د ¦Tر� !,� ��!دە&1د،�. �&! ���ی �6X�)z`1د�!وەی �����ر�,! a!و�g&!a!ری
ەی�a!و�دەg&!a�Lli*X!رە �ن�Oە&1د،��Pوە *�a!و |g)!6!وە�W! �ری���|Oا�ز|�دەڕەو ,!:*�,!"!,
|1X!)6`1د�!وەی�X�)z��ä&دو��ری�د:!ڕاو�k8ن،�,!³م�_!ر�!`� hو� *�6`1د�،(,!��.
j!,ەدە*��� !W� ("� �a!وەی ،L�,دە� �(!ر�1Åا&�. �Xz!W!ن�*"�ن !&� �ڕۆ:��¹6¹6¦، h��+�_ر
LMN1, ' z!W� �و�a!وەی �دgX*و"! �ەوە �_�و(!ری �£�9��²gMi!ر�' X!ن ��6WLion Feuchtwangerن
�ڕا�!O+�Xر ' �دەر_�+!رە �a!م h��+�_دەر� hز"*و�!a� �X!&!"8ن !,� !&� �O&!Xا�ەوە، �P!W!ك اوە،
دە�«Ð3!P�h! �ن�W!�د¶�µ'��*ار�(�:!�,*و،�����a�hi!و�و �X!`, .Ll/,�LMN1,�!&�¦�P),!راورد
���|/6!&!�,!(!ر(*ڕ"���P�h!واوەوە�دە,W�،L�¹6!�"6*�6-�13ۆ�!دە&1ا،�دەر_�+!ری��' �!ودا�
�,!(!ر�g&!a!رە ��Oا� �و LT17ادە�Q3� �و� �رە&!ی Lد�� �13ۆ�!&!دا hZ� � !Wو�z� ��*و(!ری !&
��/O��Mەدات �_!ر�¡�`�6ن hا�O"�Å�!a� hZ!6و����� �,�LMN1. _�واردە �ت � *رOPا، h !Xوە�"� !W
,!&1دەوە�دە,�P!,�h [�!g!"!ن�,*و &!��63وP ]T!واوی�����|/6!&!�دە���g)!a�!gT1و�دەر_�+!ر�
LMN1,� �a!و. _�ر|�ری �����ی !W� !&� �13ۆ�! �ن ,!و���رەی �"�وەی �,�و�,*و، ��a:>���6دا hZ� �
Pدوا *ر� !W� �,*و، !g£!_� â¿À� ��y|`!ی � �*و، �g&!a!رە �ن �a!وان�[ _!£g!دا، !W� ¦�O�!_� !&
� �,!P*ا����*ون �زۆر �a!وەی] g&!a!ری �P!_� �_!و:O��6ەدا، �6�Wزۆر LMN1,��،از|�ر®*و*���
6"�Å�!aەنO� .ەداO6:و!_� LMN1,� �,+!ڕەOPا !W،وەی��,� �و�3}!�*از|6! �ز|�دەڕەوی �a!و���رە !&�
P� و!a�6ی���<:�a��|و�����ر�L�+�&!Pدا�ÆÇ�6ن�h�� !g)ك�ڕ!P!Wار|�6ن�*P!&�hت،�&!�,!ر�*د����
L�,!_ا�O��|�� .�hZو�ڕا�3ر*P���h'9!ر����LMi�£ '�!M�&1اÅر�!)"�Pو��63وە�!a�!W�!&وەی�zزەOە&1د،�a!وەی�a!و�g&!a!را�!��X�h!&!"8ن�����|/OX!&!6ا��a"�دەدە,*و،�,!ردەوام�_�وار|13ۆ�! �
�. �,��!�!دەÚ�X!9Xن ("� ¦�P� LMN1,' O6:�)� �Å�!3� h�!"!P� !W� �W!وا�!X!�م �,!(!ر&1دەوە، ا
7Ë"را�a� �و ����� ���!P� ���وT+`1د�!وەی µ¶�áر!)� h"ر!�!,� !&�gM�_� �a!و ،L�®و*,'LM��
�' _*�!رە �ن !W "ن� !+X78�� ���(��ª6" درۆ|! �P*ا��ی �"1ۆڤ !&� �a!وەی �_�ی �دە,*و�! !&� ,*و،
L�,!��،!X!_�!&و���رەی�!,�h���6�".
�,�LMN1_!و:O6ەدا،�&!�W!�����ی���|Oا�ڕو��lری�&!P*ار��6��hiن�,��P!ڕوو،��!ك�وT+!ی�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠٢ -
�&!رو �,�Í!ردەی �وT+!ی �و �درۆ|+! h�3:!وا�� �(!ر�!ر"MN،�h`9!لg:�a!W*��و_!:`�1Mاوی !&�
��*و�P*و�) h|ەر�و��!رkQ�� hارد�*� .�h�� 1دە`g)ادە*�� !W� �j*"�ن ،LMN1,� W!(!ر�����ی
_� !Wو�� �"1ۆڤ h�� 7اوەÚ�_دا� �)�X� !W� �j*"�ن �,!(!ر�"1ۆ�"1ۆڤ، Æ "زۆرە!,� !&� Oا�!ر��¡�¦
.(!7Ú�3اوە،�ڕادە�!O+�Xرا
�و�_ �وەردە�1ت ���ی �����&!ی !W� �(*ودی �X!96á�P!ك �وەك LMN1,�،1ۆ�! �ن"� hZو!&*l:!
� hi����� �ڕ9T!ی !W� h�� !1ۆ�"� �و�zوازی �"1ۆ�! �ن �دە�*ا�O ڕوا�9!ی W!م�. و�g&!a!رە ��!وە
�(!ر�Å�!aم� �P� �دە�T*PراX!وە ¦�¡�� �و�_!"*و اX!وە �دە �: ¦�¡�� �_!"*و !W� a!ز"*و�X!9!دا
�و� �ڕوون �زۆر !+Tو�a� �W!م �����(8ن �,� � �ت �زۆر®!ی !&� ¦�:!"� � ��/O��Mەدرا، ,! �"!ڵ
|P!&��ª*ار|��6!ی. W!ڕادە,!دەر�ڕوو�!دا،��a"�دە�!دە,*ون �&!�,�LMN1 "�"!:!�و�دەر® ڕ(g! �ن،
!W� �ªPدەر&!و� �(!رە�Pی !W�3� ،hi�P� �* وە�P� �����دا �W!(!ر�دە1mدنOا�1 �,*اری hi�h�¡�� ،
������,*و h�� ڕز|*ە� �lNڕ� !,� hi����� hT�63و� hZ!Xڕەزا��� !W�1Pو�. واوە� ������_��Ðری ,��a!و،
�á ��6ن�,*و��!W�¦��: .6�6�P�L�,و"�ن�دە*"!_�!<�a�!&�¦ا����O (|�,.
*****************************************************************************
* � �lá!&1د�!&!ی µ �دە �و�Pرە ����!ر' a!م �زا��ی ' �رل !W� � ە µ¶�)� �W!�_!ر . 8W*P١٩٦٧ن وە_�
.�,òو&1اوەP!وەò TDRو&1اوەیی�,',LMN1ژ"�رەی��X�P!ت�,!�
** �!W )-و|�ە��!{Å"1P��P�7Ú'£î1P��P�í 'وەر�78اوە�١٩٩٨،١٩٩٩(�ل�دوم��٦�،٧>�رە��
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠٣ -
Bêrtolld Brêşt wek 'Derhêner'
Carl Weber
babetî zor lem wllateda ( wllate yegirtuwekanî emrîka) lebarey brêşt’we nûsrawn.
Beşêk le nûsîne tîorîyekanî ew wergêrrdrawn û zorbey şanoyîyekanî be zmanî îngilîzî
bllawkrawnetewe. Lem gişte, xellkî ême awha têdegen, ke brêşt tenya honer û nûser
buwe. Gerçî em encamgîrîye druste, bellam bo derkkirdnî 'brêşt'î şanonûs debêt brêşt
wek kesêkî şanokar 'derhêner' bnasrêt. Karayî brêşt leser şanoy serdemî xoy le
bnerretda degerrêtewe bo ew dahênananey, ke le derhênanî şanoyîyekanîda leser
şanoy ' bêrlîner ênzêmbil Berliner Ensemble' dayhênan; lew katewe ke ew kare
nmûneyîyekanî le sallekanî sereta û nêwerrastî dehey pencay zayînîda le bêrlînî
xorhellatî nwand, şanoy allmanya begşitî gorranî beserdahat. Eger karekanî le
bêrlîner ênzêmbil sallî 1956 û dwatir le dehey şestda le ' luzn ' nenwandaye,
bzûtnewey nwêy şanoy brîtanya ' royal kort The Royal Court' , ' pîter bruk ' û ' pîter
hal' , ' kênês tay nên Keneeth Tiynan ' eger webîrhênanewey çend naw besbuwaye,
lewaneye zor cyawaztir buwaye, lewey ke heye. ' gyorgyo sitrêhler Giorgio Sitrehler'
le îtalya û ' roje planşo Roger Planchon ' le ferense beşêweyekî qulltir lewe û çonyetî
ewey brêşt le bêrlîn dayhêna, karayîyan wergirt. Gerçî brêşt bedrêjayî temenî
berdewam letek şanoda serukarî hebû, sereta wek rexnegir û paşan wek şanonûs,
bellam serencam le sallî 1949da bû, ke ew twanî şwênêkî hemîşeyî bo
ezmûngerîyekanî bedestibhênêt; tîpêkî şanoyî û dwatir saxtmanêk, ke le destî ewda
twanyan bbin be amrazî balla bo xistnerrûy têrrwanînekanî, şanoyek ke ezmûnge bû,
şwênêk bo lêkolînewe û şîkirdnewe û binyatnanî modêl û nmûnekan.
Brêşt paş nîştecêbûnî le serdemî cengda le emrîka, paş ceng gerrayewe orupa,
karbedestanî allmanya xorhellatî mîwandarîyankird, taweku nwandinêk le şanoyî
'dapîre dlawer' be beşdarî hawserekî 'hêlîna vaygil' le rollî serekîda derbihênêt; bo
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠٤ -
yekem car paş pazde sall ew helî bo rexsabû, ew tîoryaney ke bedrêjayî temenî, çi le
allmanya û çi le wllatanî dîke, lepênawyanda têkoşabû, bxate berçawan. Em şanoyîye
sallî 1949 leser 'şanoy allmanî Deutische Theatre' le bêrlîn pêşkeşkra û buwe xallî
werçerxan le mêjûy şanoy allmanyada, lewaneye lem sedeyeda û bedillbyayîyewe le
serdemî (Reinhardit) bem lawe.
Rexnegranêk, ke zorbeyan beşêweyekî çunyek karekanî 'brêşt'yan le sallanî pêş
1933da tawanbarkirdbû, lûtyan şkaw û derhênaneke letek serkewtinêkî gewre
rûberrû bû. Min ke ew kat lawêk bûm, le zankoy şarî haydilbêrg bo bînînî em
nwandne çûm; em nwandne hêştake wek gewretrîn ezmûnî şanoyî le jyanî minda
mawetewe. Rûnkirdnewey ewey ke çi ştêk weha bêwêney kirdbû, êstakeş bom
dijware, boçî lew kate bedwawe min be rollbînîn lew şanoyeda û
dûbarenwandnewey le sallî 1954da, xûmgirtuwe. Bellam ştêk ke hergîz lebîrnaçêt,
eweye ke yekem car bû, min kesekanim leser şano debînîn, ke wek mrovî asayî
hellsukewtyandekrid; tenanet tozqallêk 'rollbînîn'î têdanebû, herçend lêyhatûîy
teknîkî û cwanî her satêkî, serincrakêşbû. Sadeyî û besûdî dîkor û kerestekanî dîkey
şano bo kesêk, ke ta ew kat tenya şanoy pledû û [hellbete hêndêk car baştirînî ]
şanoyîyekanî allmanyayan dîtbû, sersûrhêner û waqurrrimênerbû, ke çon çonî bîrî
şanoyî bebê zor û kirdnemêşk bo bîneran degwêzrayewe. Eme tenanet baştir û
bllindtir le cwan rollbînînî vaygil û nawdarekanî dîkey tîpeke bû.
leberewe birryarimda, ke herçon buwe, letek brêşt'da karbkem. Bellam em birryare
ta sallî 1952 ta xallîbûnî şwênî hawkarêkî derhêner le 'ênzêmb' cêbecênekra. Min
çûme lay yekêk le şanonûsekanî tîpeke benawî pîter palltîj (Peter Palitiych) û çonyetî
kardawakirdin le brêşt'mi lêprisî. Le wellamda gutî "brêşt xoşî le çawpêkewtinî
dawakeran nayêt û baştirîn kar eweye, ke babetêk le barey nwandnekanî ênsêmbil
bnûsim û boçûnî xomî têda derbibrrim. Nek rexne, bellku tenya rûnkirdnewe û
baskirdnî ewey ekterekan pêyhelldestin. Boçî awa û ewey aya karayî heye yan ne.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠٥ -
Çend carêk çûm bo dîtnî şanoyî 'pontîla'. Derbarey dû dîmenî ew nwandne
babetêkim nûsî û nardim bo brêşt. Paş maweyek têlefonim bo cêgrekey brêşt kird û
gutim: detwanim bêm, yan eweta babeteke hînde xrape bekellk nayêt? Wellamekey
ew bo min, eme bû, ke " meger letwanada heye ew naçarbkeyn ştêk bixwênêtewe.
Ew zor naxwênêtewe". Bellam min cêgrekeym razîkrid, ke carêkî dîke hewillbdat
sernicî brêşt bo nûsîneke rabkêşêt. Paş dû hefte dûbare têlefonimkirdewe û cêgreke
gutî " çon bîllêm, nûsînekeman winkirduwe". Le bedbextîda destinûsekem nemabû.
Bellam başbû ewan peydayankirdewe.
Sê hefteyek têperî û carêkî dîke têlefonimkirdewe û em care skirtêrekey gutî "brêşt
xwêndûyetîyewe û deyewêt bitbînêt". Rojî dwatir beyanîyekey be kllawe
benawbangekeyewe lewênderê bû. Min şermimdekrid û destupêy xomim winkirdbû,
bellam ew tenanet le min şermintir bû. Ew gutî "bellê, êwe … , bellê, min xwêndmewe
…" bêdengîyekî drêjxayen ballî beser herdûkmanda kêşa. Min nemdezanî çî bllêm û
ewîş bes seyrî mnî dekrid. Serencam hatego û gutî "debêt brrom bo prrove, êwe
detwanin brron bo nûsîngey berrêwebirdin û letek 'vaygil' sebaret be rêkewtinnamey
kareketan qse bken" paş ewe çuwe derewe.
Le nûsîngey berrêweberayetî pirsyarimkird, aya bom heye provekan bbînim yan ne,
le wellamda gutyan "herkes berrastî hogrî ewe bêt, detwanêt provekan bbînêt, meger
ewey ke brêşt, le hendêk şwênî dyarîkrawda pêywabêt, ekterêk zor turreye, ke lem
kateda ew becya letek ew ektere kardekat, bellam provekanî dîke krawen û
seyirdekrên". Brêşt deyuyist ekterekan letek bînerda rabên, bkewne pêkenîn û bepêy
twana le seretay destipêkirdnî provewe letek amadebuwanî nêw holleke
peywendîbgirîn. Ew kat tîpeke şanoyî 'urfawsit Urfaust' yan provedekrid. Em
şanoyîye 'gote' le bîst û pênc sallîda nûsîbûy, wate çendîn dehe pêş ewey dwa vêrjinî
'fawsit' bnûsêt. Brêşt leber çend ho 'urfawsit'î belawe gringibû. Zmanî em nwandne
beşêwey honrawey galltecarrî/ ş'ri hizlî Knittelverse ) nûsrawe, zmanêk ke kîşî nîye
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠٦ -
yan kêşêkî nacêgîrî heye û serwaşî nîye yan be zor serwa werdegrêt. Em zmane le
nwandne komîdîyekanî fars û nwandne mezhebîyekanî kotayî sedekanî nawerrast û
seretay rênîsanis bekarhênrawe û herwek nwande gelîye wêwlleyîyekanî
allmanyaye. Nwandinî 'fawsit', herçende berhemêkî benirxe, şanoyî pîre mîrdêke le
komellgeda xawenî boçûnêkî goşegîraneye û tenyaye, bellam 'orfawsit' karayîyeke le
bzûtnî ' tofan û tûrreyî Sitrum und Drang' be mamellekirdnêkî serçillane û bêbak
letek cîhanda. Çûne serbasî ewîn lem nwandneda, beşêweyekî sernicrrakêş le
şêweyekewe nzîke, ke brêşt le şanoyîyekanî 'b'l- Baal ' û 'awazî teplekan le dllî şewda '
bekarîhênawe.
Min çûme nêw holleke û dyarbû, ke hemuwan katî pşûdanyan beserdebrid. Brêşt
leser kursîyek danîştibû û sîgarî gellayî dekêşa, 'îgon monk Egon Monk' berrêweberî
cêbecêkirdin û dû sê yarmetîder le kin ew danîştibûn, hendêk le ekterekan leser şano
bûn û hendêkî dîke le dewruberî brêşt rawestabûn, nûkteyan degêrayewe û
cullanewey xendeaweryan dekrid û pêdekenîn. Paş ewe ekterêk çuwe serşano û ştêkî
le sê şêwey cyawazî lesermêzkewtnexwarewey encamda. Hemuwan kemêk derbarey
dîmenî 'le awêrbaxe kêler Auerbache Keler'î şanoyyeke dedwan, [dîmenêk ke mfîstu,
'fadsit' dênête mîwanxaneyek ke lewêda xwêndkaranî serxoş be nuktey sêksî û awazî
sade hallyandekrid]). Ekterêkî dîke xerîkî kewtin leser mêzî taqîkirdewe û
encamgîrîyekanî berawirddekrid; bepêkenînêkî zor û serxistneserî frey yekdîyewe,
em bezme drêjeykêşa, kesêk sanduyçî dexward û min awam bîrkirdewe, ke pşûyekî
drêje. Şerimnane danîştim, çawerrê mamewe heta paş ewey ke monk raygeyand
"dey, ewa karman tewawbuwe, ba brroyne mallewe". Înca min têgeyiştim, ke gişt
emane prove bûn û, em proveye nmûney şêweyekî krawe û azad bû, ke brêşt
bekarîdebrid. Em proveye, berxurdî ezmûngerîy ew û gelkarîyekî aweha ke şanoy
ênzêmbil letekî rahatbû, nîşandeda. Brêşt her boçûnêk ke letek xoyda bhênayete nêw
provekewe taqîdekirdewe û deyixiste lawe û ştêkî dîkey taqîydekirdewe. Hêndêk
car dîmenêk be çil şêwey cyawaz taqîdekrayewe, hêndêk carîş be dû şêwe. Tenanet
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠٧ -
paş ewey şanoyîyeke çûbuwe serşano û rexney leser nûsrabû, dûbare destkarî
hendêk le beşekanî dekrid û dûbare proveydekirdewe û (mîzansin)î degorrî.
Ekterekanîş berxurdêkî ezmûngerîyan letek karekeda hebû, ewan rêgey encamdanî
ştêkyan pêşnyardekrid û letek ewey ke destyan berrûnkirdnewe dekrid, brêşt
raydegeyan lekatî proveda gwê le hîç basêk ranagrêt. Debêt taqîbkirêtewe. Aşkraye,
ke tewawî tîrrwanînekanî ew leser em binçîneye westabûn, ke cîhan şyawî gorrane û
mrovîş lem cîhaneda degorrê; her rêgeçareyek tenya xallî destipêkirdin bû bo
rêgeçareyekî nwêtir û baştir.
Hellbete em gişte leber şeydayî ezmûngerî nebû. Mebestî serekî brêşt ewe bû, ke
şanoyî beşêweyekî rûn, cwan û sergerimker, gêrranewey beserhatêk bêt bo bîneran.
Ew eger le derhênanêkda beşêkî narroşn û werriskerî bbînyaye, deyqirtand. Hîç kat
kesêkim nebînîwe wek brêşt awa bêbezeyîyane deqekanî xoy bibrrê û beşekanî
terkibkat. Brêşt lêweşaweyîyekî dîkeşî têdabû; eger hefteyek leser dîmenêk karî
bkirdaye û dwatir bo hefteyek bîxistayetelawe, katêk ke degerrayewe ser ew dîmene,
deytwanî weha seyrîbkat, ke wek bllêy pêştir neydîtuwe. Lêreda nmûneyek webîr
dênmewe, dîmenêk le perdey sêyemî 'bazney geçînî qefqazî ', ew katey ke ' gruşa '
letek mindalle dozrawekey û brakey 'larn tîc' dêne malle cutyarêkî demseremerg, ke
gruşa naçar bûbû hawserîy letekda bkat. Em dîmene sê hefte bû, provey leser
nekrabû. Provey em şanoyîye hewt mang drêjeykêşa. Katêk ke brêşt gerrayewe ser
em dîmene, pêmanwabû ke dîmeneke zorbaş deçête pêşewe, keçî lenakaw brêşt
hawarîkrid "rawestin !". Ew le ekterêk ke lew dîmeneda rollî 'larn tîc'î debînî û em ser
û ew serî jûrekey dekrid, pirsî : bo ew cullaneweye encamdedat. Ême hemûman
wellammandayewe, leberewey bo ewe bellgey heye; ew bo derrbrrînî ristekey dwatrî,
debêt lewserî jûrekeda bêt. Eme ' mîzansin 'î xotane. Brêşt betûrreyîyewe emey
retkirdewe. Wtî "bellgeyek bo cûllanewekey ew le arada nîye". Ême gutman bellam
ristey paştir weha ştêk dexwazêt. Ew hawarîkrid "çi risteyek ? ", Ektereke ristekey
derbrrî. Le wellamda gutî " em risteye nakrêt nûsînî min bêt ! ". Ême naçarbûyn, ke
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠٨ -
deqeke nîşanbdeyn û bîselmênîn, ke risteke hî xoyetî û ew berrastî letaw ême
tûrrebû. Ew dîmenekey dûbare nûsîyewe. Brêşt em dîmeney awa dîtbû, herwek bllêy
kesêkî dîke nûsîbêtî û peywendî be şanonameyekewe hebêt, ke ew ştêkî lebareyewe
nebîstibêt. Ew wek bînerêk hellîdesengand û deybînî ke dîmenêkî serkewtû nîye.
Pêşekîyekanî amadekirdnî şanoyîyek lebarî asayîda nîwesallêkyan dexayand. Lew
maweyeda şanoyîyeke dekewte berbas û lêdudwan û ger wergêrran buwaye,
dekewteber lêkollînewe. Dîkorî dîmeneke sereta leser kaxez û paşan le şêwey
nmûney wêneyî amadedekra. Em babete lebarey poşakîşewe herwa bû. Paş em
qonaxe, katêk ke brêşt provey destipêdekrid, dyarîkirdnî 'mîzansin' layenîkem sê ta
çwar mangî dexayand. 'mîzansin'ekan wirdekarî zoryan dexwast. Brêşt pêywabû, ke
mîzansin birrbrrey piştî derhênanî şanoyye; ew lew bawerredabû, ke mîzansin, lebarî
xwazrawîda, pêwîste betenya twanay gêrranewey beserhatî şanoyîyekey hebêt. Bew
corey ke eger kesêk le pişt dîwarêkî şoşeyîyewe seyrî nwandneke bkat û bebê ewey
gwêy le risteyekîş bêt, bitwanêt tuxme serekîyekanî beserhateke û berxurdekanî
nêwî têbgat. Bedestihênanî weha 'mîzansin'êkî roşn û aşkra, katêkî frey frey gereke.
Ew herşitêk şyawî xistnepêşçaw buwaye, taqîdekirdewe û eger dîmenêk le proveda
letek cluberg û dîkorda neguncaye, yekemîn ştêk mîzansin bû, ke gorranî beserda
dehat.
Paş dyarîkirdnî 'mîzansin'î serekî, ême leser wirdekarî rollbînîn, destbekardebûyn. Ta
em kate ekterekan ristekanî xoyan betewawî derixkirdbû û deyantwanî be asanî
rollyan letekda bgêrrn. Cûllanewe û bare cesteyîye zor cwanekan, zortirîn serincyan
bo xo radekêşa. Hendêk car katjêrêk bo çonyetî hellgirtnî ştêk lelayen ekterêkewe
terxandekra. Sernicî taybet dedraye wirdekarîyekanî cûllanewey cesteyî; xugirtnekan,
rahatnekan, berxurdekan û tenanet bare cesteyîye fre cwanekanî mrov, ke kesayetî
ew pêkdehêênêt û eme rastîyeke, ke bezorî le şanoda piştigwêdexrêt. Brêşt çend
katjêrêkî bewewe debirdeser, ke bbînêt 'galîle' çon têlekiskopêk yan sêwêk
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٠٩ -
bedestewe degrêt. ' gruşa 'î qellew, çon butlle aw yan mindallêk berizdekatewe,
serbazî law 'îlîf' çon çonî leser mêzî cenrallkey xoy dexwatewe û ştî dîke. Zorbey kat
nîgar û bellgey wêneyî kat û serdemî beserhatî şanoyîyeke boxwêndnewey cûle û
bare cesteyîyekan dehênraye nêw provekan. Nîgarkêşanî pesendikrawî brêşt 'brogil'
û 'buş' bûn. Nîgarkêşîy ewan 'beserhatekan'yan degêrranewe, kesayetîyekanyan
letek jyan û pîşe û bawerr û tawanekanyan amête bûbûn. Karayî ew wênaney, ke
brêşt dîtbûnî bezorî le karekanî ewda bedîdekran, satî taybet le mîzansin û herwa
kesayetîyekan û dîmenekan, lew nîgar û wênanewe serçaweyangirtbû.
Mercekanî kesayetî, mercekanî beserhateke û ew karaney ke le dewruberî
kesayetîyekanda rûyandeda, her sat debû lêkollînewe û şîkirdnewe lebareyanewe
bikrêt. Katêk ke hemû em wirdekarîyane degeyiştne qonaxêkî dyarîkraw, qonaxêk ke
xallî tewawbûn nîye, bellku qonaxî kembûnewey twanayîye corawcorekan bû, brêşt
yekemîn provey tewawî nwandnekey destipêdekrid. Em qonaxe deytwanî şeş mang
paş destbekarkirdnî ekterekan leser şanoyîyeke bêt. Şeş mang karkirdin leser
'mîzansin'ekan, satî cyacya û beşî çkoley dîmenekan. Yekemîn provey gişt şanoyîyeke
bezorî karesat bû. Bo ekterekan nedelwa ke weha bexêrayî hemû ştêk pêkewe
grêbden. Bellam brêşt xoy leser em babete pêdagrîdekrid. Le provey duwem û sêyem
le gişt şanoyîyekeda, leserxo kêşêk xoy derdexsit û tewawî ew hellaney, ke taweku
ewkat nebînrabûn, berroşnî derdekewtin. Carêkî dîke brêşt tewawî şanoyîyekey be
satî kurt û beşî bçûk bçûk dabeşdekrid û her parçeyek ke serkewtû nebuwaye, karî
leser dekirdewe. Paş karkirdin leser beşe cyakrawekan, dwaqonaxî prove
destîpêdekrid. Em qonaxe provekanî tewawî şanoyîyekey degirtewe, bellam em
provaneş hemîşe dûbare karkirdnewe leser wirdekarî û dîmene cyawazekanî
letekdabû. Yek dû hefte bo provey kare teknîkîyekan terxandekra. Hendêk car
runakîdan be şanoyîyeke pênc roj drêjeydekêşa, ke lem maweda bo derhênanî cûlle
û 'mzansin'ekanî şanoyîyeke, sûd le ektere zyadekan werdegîra, taweku ektere
serekîyekan kat û wzey xoyan befîroneden. Bedrêjayî provekan beclubergewe,
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١٠ -
wirdekarîyekan hemîşe gorranyan beserdadehat û çaktir debûn, em allugorrane
zorbey kat tenanet mîzansin û deqî şanoyîyekeşî degirtewe. Leyadme ke le yekemîn
şewekanî nwandinda, ekterekan kurte têbînî brêşt'yan leser mêzî jûrî xogorrînda
dedozîyewe, lem têbînîyaneda wêrray arezûy serkewtin le nwandnekeda
dawaylêdekirdin, ke bo nmûne le flane dîmenda le cêy ew risteyey ke brêşt birryarî
gorrînî dabû, le ristey taze sûdwerbigrin, leberewey kardanewey bîneran le cenerall
proveda beclubergewe ewî nîşandawe, ke ristey şanoyîyeke ew karayîyey ke brêşt
wîstûyetî, neybuwe.
Paş cenerall prove be clubergewe, brêşt hemîşe proveyekî dehênayekayewe, ke be
provey " hêllkêşî" yan " hêmadanan'' nawîdebrid; debû ekterekan leser şano, bebê
hewll le rollgêranda, bellam be parastinî hawsengî û westanekan û hîdîke û bebê
clubergî nwandin, gişt cullanewey şanonamekeyan bexêrayî le seretawe ta kotayî
encambden û deqeke bexêrayî derbirrin. Eger kesêk lew serî hollekeda buwaye, em
prroveyey wek fîlme bêdengekan debînî; deybînî ke kesekan bexêrayî decûllênewe û
barî corawcorî cesteyî lexoyan nîşandeden, bellam neydetwanî wşekan bbîstê û yan
hîç core hestêk bêcge le heste aşkrakan bbînêt. Em proveye karayîyekî zor besûdî
hebû, debuwe hoy asûdeyî û azadî ekter. Komekî pêdekrid ke her wirdekarîyekî fîzîkî
lebîrbêt û baştir çonyetî hawsengî nwandneke bedestibhnêt.
Serencam şewî yekemî nwandneke [ke lerrastîda pêşinwandinêk bû be amadebûnî
bîneran] katî dehat. Paş ewe provedekra, taweku allugorr leser bnemay kardanewey
bîneran le şanoyîyekeda bikrêt. Paş pênc ta heşt 'pêşinwandin'î şanoyîyeke le şewî
yekemda be amadebûnî nwênerî rojname û bllawkrawe û mîwanekan, nwandinî
fermîy destipêdekrid. Brêşt bepêy ezmûnekanî xoy le emrîka û brîtanya em
pêşinwandney le şanoy allmanyada kirde baw. Sereta rexnegranî allmanî betundî djî
em kare bûn, bellam êstake şanokanî dîkeş şêwey brêşt degirneber. Paş destipêkirdnî
fermî nwandnekanîş karkirdin leser şanoyîyeke nedewesta. Derhêner [ yan yekêk le
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١١ -
yarmetîderanî ew] şewane nwandnekeyan seyirdekrid û her kat ke allugorr yan
dûbare karkirdneweyan leser beşêk bepêwîst bzanraye, destyan be prrovedekrid.
Em hemuwe lewaneye be rojêkî pirr sextî û mandûbûn bêtepêşçaw, ke taku radeyek
her waaş bû. Bellam hemû ştêk le keşêkî aram û asûde û azadda bo ezmûnkirdin
berpadekra. Ekterekan (derhêneranêk) ke tazekî hatbûne bêrlîner ênzêmbil, bezorî
fre tûrre û şllejabûn û hewllyandeda, ke destbecê encamêk bedestibhênin, bew corey
ke eger tenya çend hefteyek helî provekirdin heye, debêt awabêt. Bellam brêşt
pêydegutin "hemîşe debêt begumanewe temaşay encamî pele bikrêt. Yekemîn
rêgeçare bezorî rêgeçareyekî başnîye. Leberewey bîrkirdnewey pêwîst lebareyanewe
bekarnebrawe. Wek sruştî rênwênîgerêkî gumanawîye, betaybet bo derhêner".
beboçûnî brêşt nîgarkêşî gringîyekî zorî hebû. Ew şêwekanî bekarhênanî nîgarkêşî
letek hawellekey ' kaspêr nêher Kasper Neher ' baskirdbû û letek ewda deskewtêkî
nwêyan bedestihênabû. Katêk ke 'nêher' lêprisrawetî nîgarkêşî şanoyî brêşt'î
leestodegrit, sereta behêlkarîye çkolekan destîpêdekrid, ke şwêne gringekanî
beserhatekeyan nîşandeda. Hendêk car ew tewawî beserhatekey le şêwey karîkatorî
rûnikrawe dekêşa. Ew le kesayetîyekanewe destîpêdekrid û wênekanî bepêy şwênî
taybetyan dekêşa, bem şêweye 'mîzansin'î wênekêşî dekrid, katêk ke ew û brêşt,
nîgarkêşîyekanyan pesendibkirdaye, destbekarî kêşanî dîmenekan debûn. Bo brêşt û
bo 'nêher'îş katî karkirdnî letek brêşt'da, herweha bo 'oto Otto' û 'fon apên von
Appen' ke le dehey pencada letek brêşt'da karyandekrid, dîkor keşêk bû, ke lewêda
ekter beserhatêkî taybetyan bo bîneran degêrrayewe. Yekemîn hengaw ewe bû, ke
keş û kereste ronere pêwîstekanî ekter bixrêneberdestî; hengawî dwatir ewebû, ke
dîkore dahênraweke xoy berradey pêwîst beserhatî şanoyîyeke û nakokîyekanî naxî,
serdemî mêjûîy, peywendîye komellayetîyekan û hîdîke bgeyênête bîner.
Dwahengaw ewe bû, ke becwanî bîhênnedî.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١٢ -
Ewey ke be derhênanî brêştî nawdebrêt, ştêk bû ke hemîşe ledwa qonaxî
amadekirdnî şanoyîyekeda bedestdehat. Brêşt hîç kat bebîrokeyekî
pêştirdarrêjrawewe lebarey şêwey derhênan destîpênedekrid, tenanet ştêkî serekî
wek ewey ke debêt derhênaneke 'naturalîstî' bêt yan 'serdemêkî mêjûîy taybet'
nîşanbidrêt yan her şêweyekî gewcaney ke rêsa û rêkewtne şanoyîyekan bezorî leser
şanonamekan deysepênin. Ew be wirdbûneweyekî qullî peywendî allozkawî
komellayetîy kesekan û ew hellsukewtaney ke lewewe serçawe degrin, dest bekar
debû. Ew derûnnasînî kesayetîyekanî piştigwê nedexsit, bellku leser bnemay
peywendîye komellayetîyekan geşeypêdeda. Katêk brêşt provekanî destipêdekrid,
hêllkarîyekanyanî seyirdekrid û leser boçûnekanî karîdekrid. Dû car min bexom
ewem dîtuwe, ke leseda heftawpêncî dîkorêk betewawî drustikrawe û [ poşakî duraw
û guncaw letek ew dîkore ] paş dwa prove letek poşakekanda welanrawn. Letek
ewey ke herçende cwanîş bûn, bellam ewey ke brêşt û 'fon apên' deyanuyist
neyandegeyand. Pareyekî zebend xercî em ezmûnane dekra, bellam bebêguman
befîro nedeçû. Yekêk le pende cêpesendekanî brêşt ewebû " tam wçêjî xwardin
beçêjtinî xwarneke dyarîdekrêt", hemîşe eme lebarey karî şanoyî ewewe rastibû.
Le dehey bîstî sedey raburduwewe, ke brêşt le şarî 'munîx' kewte derhênanî şanoyî, ta
kotay, pêyxoşbû lekatî derhênanda dewruberî qereballx bêt. Her kesêk ke
cêmtmaney buwaye, bangihêştey provekanî dekrid û berdewam le serincekanî
dekollîyewe. Ew be leberçawgirtnî kardanewey ew kesane, serperşitî karekey xoy
dekrid. Le dehey pencada derhênanekanî brêşt wek hemîşe berhemî gelkarî bûn û ew
berdewam sûdî le tewawî kesanêk ke letek derhênanda serukaryan hebû, harîkaran,
hîllkaran û amadekeran û awazdaneran, werdegrit.
Brêşt le lêprisrawe hunerîyekanî ênzêmbil xwazyarbû, ke provekan be poşakewe
bbînin, taweku bitwanêt le sernicî ewanîş agadarbêt. Le yadme ke dwaprovey
'katisgrabin Katizgraben' [şanoyîyekî çîroknûs û şanonûsî hawçerxî allmanî
xorhellatî' êrvîn şitrîtmater Erwin Sitritmatter ' ke brêşt le sallî1953da hênaye
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١٣ -
serşano] brêşt komellêkî le tazelawanî de ta çwarde (10- 14) salley bo seyirkirdin
bangeêştekirdbû. Paş tewawbûnî proveke, ew, dû katjêrî tewaw katî letek ewan
beserbird, ta bzanêt ke ewan çî le şanoyîyeke têgeyiştûn û çî tênegeyiştûn û boçî. Em
dîmaneye kêşaye ewey ke hêşta leser hendêk le dîmenekan karbikrêt û taweku
zêdetir roşinbibnewe û 'gêrranewey beserhateke' çonyetîyekî baştirî hebêt. Brêşt
birrway tewawî be dîtnî bêlayenane û bêdemargîrîy mindallan hebû. Wate le
bîrkirdnewey sakar û honerane behremendibûn, bîrkirdneweyek ke brêşt pêywabû
bo şano zor gringe.
Brêşt birryarîda, ke derhêneranî law le ênzêmbil pêkewe karî derhênan bken. Dû yan
heta sê kes le ewan beşêweyekî yeksan û hawbeş rollî derhêner leestobgrin. Em kare
encamêkî xwazrawî hebû. Derhêneran çemkêkî bnerretî ke hemuwan pêyrrazîbûn,
bedestyandehêna û dwatir destyan beprovekirdinyandekrid, bellam le drêjey
provekanda şitgelêkî cwan le berxurd û cûdayî endêşe cyawazekanda, ke leser
babetêkî hawbeş karyandekrid, dehatnegorrê. Rêgeçarey baştir lewey ke heryeke lem
derhênerane betenyakarîy bitwanêt bedestîbhênêt, destkewt debû. Le rastîda zorêk
le derhênanekanî pêş û zorbey derhênanekanî paş mergî brêşt, bem core derhênran.
Bo brêşt hergîz şêwekarî ekter gring nebû, ew pêynedegutin brrone mallewe em kare
yan ew kare bken, yan brrone piştî şanowe û xo cemucor bken. Ew karî beser
mîkanîzmî sûdlêwergîrawî ekterewe nebû, bellku tenya bîrî le encamî kareke
dekirdewe, brêşt rêzî le ekterekan degrit, be asûdeyyekî zor zyadewe letek ewan
decûllayewe û zorbey pêşnyarekanî ewanî bekardehêna. Le katî pşûdanda, ew
tenanet gwêy le qsewbasekanî dîkey ekterekan radegrit û neydewîst ewan letekîda
naasûdebin. Ew deyuyist ke herçon buwe, ewan bawerrbexobûn lelayan drustibêt.
Ew deytwanî bbêt be şoxîgerêkî lêhatû; hêndêk car ekterekan bes bo seyr û sergermî,
ewyan naçardekrid, ke bekarêk hestêt. Ew ekterî naçar be lasayîkirdnewey xoy
nedekrid, bellku bemebestewe lekarî xoyda zyaderrewîydekrid, taweku ewey ew
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١٤ -
deyuyist ekterekan seyrîbken, bellam hergîz duçarî dllerrawkêy lasayîkirdnewey û
kupîkirdnî, nebin.
Bêguman serincrakêş debêt, ewey min le şêwederhênanî rollbînînêk, ke lelayen
brêşt'ewe dîtûme û ewey lelayen hawserî ' lîon foyiştvanger Lion Feuchitwanger
'ewe, ke be yekemîn ezmûnî derhênanî em derhênere rageyêndrawe, letek yekda
berawirdibkeyn. Katêk ke brêşt bîst û çwar salle bû, şanoyî ew 'dengî tepllekan le dllî
şewda ' le mîwnîx provedekra, derhênerî şanoyîyeke besersurrmanêkî tewawewe
debînêt, ke nûserî law le katî provekeda dêt û karekey pêradegrêt û beser
ekterekanda hawardekat û çonyetî encamdanî herşitêkyan nîşandedat. Le maweyekî
kurtda, brêşt tewawî şanoyîyeke degrête esto û derhêner [ ke pyawêkî betemen bû]
bekirdewe debête harîkarî brêşt. Bew corey ke le şanoy ew katî allmanyada baw bû,
mawey provekan kurtibû, nzîkey sê hefte bû, le dwa hefteda, ekterekan [ ke hendêk
le ewan ekterî zor betwanaşbûn ] zor hewllyandeda, heta ewey brêşt
lêyanixwazyarbû, encamîbden. Le bnerretda brêşt hewllîdeda, ke ew core zyaderrewî
û plexwazîye bawey allmanyay ewkatyan lê datekênêt û naçaryanbkat, ke berxudêkî
ketwarîyan letek ristekanî xoyanda hebêt. Raportî xanmî 'foyişt vanger' serincrakêşe
"ew pyawe tazelawey ke le provekanî yekemîn şanoyîyekeyda amadedebû,
berdewam hawarîdekrid, ewey ew ekterane deygeyênin bogene. Katêk min brêşt'mi
le temenî penca sallîda beserkirdewe, lewaneye aramtirbûbêt, ew hêştake begermî
serqallî xawênkirdnewey textî şano û 'gişt hunerekan' le " droye şîrînekan" bû, ke
debûne hoy ewey ke mrov twanay nasînî cîhanî bew corey ke heye, nebêt".
Brêşt hewllîdeda, ke le şanoy xoyda ruxsarî ketwarîy cîhan bxaterrû, nek wêney
lealltunawhellkêşrawî pallewanî droyne û wêney bêperdey kerwêşkgel, ke sergermî
xwardinî gêzer û xerîkî cûtbûnin. Leser şanoy brêşt, guman le xwadestkirdekanî
mrov, guman le yasa dahênrawekanî mrov û le her ştêk ke bezoremlê beser mrovda
sepênrawe, radegeyêndra.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١٥ -
Brêşt wek taqîgeyek sûdî le şanokey xoy werdegrit û hellsukewtî mrovekan, rwangey
mrovekan û lawazî mrovekanî le rêgey şanoyî û ekterekanewe denwand. Lem
ezmûngeyeda le hemû ştêk dekollrrayewe û hemû ştêk detwêjrayewe ta serencam
bekomell nîşandedra, komellêk ke zorbey kat bo xonasîn lem awêne zor rûn û
lerradebeder rûneda, amadenedebûn. Mamelle û derbrrînî ketwarîyaney ristekan, ke
brêşt le seretay derkewtinî le bwarî şanoda taweku kotayî, pêdagrîy leser dekirdin,
ştêkî wawetir le narrezayetî pyawêkî şanoyî be rêsa rzîwekanî şano bû. Bo ew, şano
hêllkarî û qallbêk le cîhan bû. Cîhanêk ke ême hemûman debêt têyda bjîn.
**************************************************************************** * em wtare deqî qsekirdnekey ' karl vêber'e le zankoy tulîn sallî 1967. Herweha le jmarey taybet
be brêşt'î bllawkrawey TDiR bllawkrawetewe.
** le ( micle wîje hnir tatir'fêl tatir' şmare 6, 7 sal dum 1998,1999 wergîrawe
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١٦ -
�{��Qوt}�Uhن
%W�LMN1,�O:�P7Q, %9��"ا،��*ار�-��1اوه دوا�O6��rژ�h�� وه�"��P�%&�،8ن��*و(8نW�g)ی�دژی� %t �h
دا�&%�"��LMN1,�h وه 1ú�* %"*Å� *v��h� %� %Pاa��¿À%",*وە،�W%� س�W!,�رە��X!وە��j�aدار�% �&% زۆر
�µ¶�))١٩٧٩ (%W %a� %,��r1" 7Ë)���Mا،�,78وڕای�� %W�â¿Àداری��j�a و�-��1اوا�%�,*و.
%t� ���ر &% ,� �-��1اوه واو �P% "8ن �&% ی h�� %W� � �و �ژO6��rا h"1د��.��3ش�(!ردە"�
.وه و&1ا�%�a�%W� ò:>����6, �-��1اوه :% دوو���"% ,%�) ١٩٨٢(وه،�(�¶�µ &1ا,*و�% ,�و�%
� µ¶�))١٩٨٣ (%W� �vW*ن µÇy<v� %W� � �1ژr �و�PرO`Tا �وP%"��وی (tدوا� �و�(8W�gن، LMN1, %��-� ،�"ر ی
�,��*و�% hڕا��j %W� LMN1,� h�� 8ن ,�رهW�g)� �داt%'ی � ,% وه �&% ر�,�س ��*ار� وه �OÁ�Wا�% وP% و ی
.ی� &% -��1اوه
%a وه %Wده وه �*اره ی�� %+�+T*�t وه�وه %Pر* �h7ا��Qره ر��Pی�و %& %t ) .و .�¿Àر�£(
رده� دا�و�%3)١٩٥٦(�(�¶�µ ت��3�h" %6��)����m %WرX���l/�*"���hZ% ی�,�gl% ه(19�����ªg �3ش�,%%- %+6:�<: %W� ��1ۆ�*ڤ h�� 8ن ,�رهW�g)� �W%'ی LMN1,� ��h��6 ەوە، �O�*Pی hا��O�W� � ژ�M£�1Tری
%W %3� �-% م �&% :>�:6+% رده �-% وه، �دوو®�ره %Pو %l: %a� h�O��»� %M"O� %W� ���ی h�� ی� ,�ره
�&% �,%وه، ە'(8W�gن ¦Tر�� %W� %,� �W% وە � ��*���"% دواوه، �دۆ(O6��gا، µ¶'8نW�g)' � %,� zدی� �%"ی
%glÌ�� %1د ��*ده" ل ی��, .
%W� LMN1, %:�)� � h�� ١٩٥٥و� ١٩٣٢،�١٩٣٥،١٩٤١%)� �X% دا h1د ردا�&� hZ!6��)� ���m .%a و�
%) %W�%��v/�3زه ردا��h�(��ªg ت�8W� %��� %,�.�3ن،�P%ی��*دی�(g ,�ره ³م��v²vP .%, %Wن�دا�� ودا� �را
��>��h��t ی�,%'ی�(8W�gن وه �و�P!W!ك�a% ,�ون 3��v� %��ÉvP*زه ��P�h% م،�,��*و�% ی�,�gl% ���19ه
ر� �,% داt% زa��ªP19W!وی�ده 8W�g)�hZن�و���®% (�Ó�&� %t¿��&% ³م زا�h،�,% �ن�ده و(�وه -v*ای��%
. �+% ڕه
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١٧ -
,��. دLT1`�X �دەP*ا��LT1,% دا ' ���LMN1,�h "% ر-% ,% W�%��+�� %- �¦�O� �%W% م�ڕه ی�a% وه �O9ا�% ڕه
%W�%و�*<� %{�* �%Pی� *ر"�%W�(P1�yrر'ne.en '8ن�W�g)"%3�%W�، %��g)دا�h و*P���6 ر"�h�� )me-ti
��hـ�8aن��' رەدان،�&%� �W�¦�O!و�,�وه -%"و8W�g)��¿Ó� :'hZ�h" '�hZن���LMN1,��,�، �%9�1(*ود,%)
��h=�OدX`!� �زۆر��9�1%،�-% وا�% a��,�%P% م�,�,% (*وده،�O� %aێ� �ردا�"1و�8W�g) '%-�%W %,�µن�
%a�%&�،%tا*��v�3 %+r*�,�hو�"1ۆ�� %t %�� 1ۆ�%،�وه وره"�(r1P %tا*��* ".
�م�,� &% m�،L�,� %,�,� %t�hZ% و��v69�1% ك�a% م،�وه ی�دووه (P %g%�,��ده م�,�,% a�%t% وا�% �W% _!روە_�
�g) %t% ده �-% &% ی �t hZ .%a %3% م �-��1اوا�% ��% �t %tO*ه م h %`�3� �t .%W% �-% وه �løوە�tن LMN1, م�
�دڕ�Oه -��1اوا�% � دا h� %&� �¿Ó�&و� %t�) %,و�� hZ %3}% وه رز&1د�� �P� �(8W�gن �وه ی ��*اوە�Oی ر� ,% ی
��¿Õ7Q- ی�ده �+% ڕه���h�� دات.
%a %tz� � و �P� �(8W�gن h19ا�� �)�a� � ��*اره -�+�g% ده" ر(¡�vران %3"� �W% وه �ڕۆ:�vن �,�اره و دا� م
%9v� ده��vP L�¹v,.
: و�rن�دا,*ون� ,%" را�O: hه �W"%-�v3¦،�&%� ��ز��و�و���و��9��M% و� �ت� راووردده (8W�gن�,%�yPار�,%
��Û���hن وره ری��% £z"�،"%�7Qن ��ری��%""�،"%<��- O� "8ن"و�+vW1دی���� "�!Pو�دەدا�!��Pر�!,
ºا�*P .
�-��1اوه %W دووه� � ی ���O��Mه" �ن �a"78ه""Oا %&� ، %M�3� �(��6!ت وه (�ز|/�*و�% ری hZ³و� �و� ە'ی
%" %, �%W�L)" %) %&دره ر��ªPر&% (%" و��وه و %,�%+Pم (% وk8��£دا' ر�.
� روه -% �- %a وه %&� �ده �-% ی %,� � (`% ردوو&�vن �زا�1 وت �(8W�gن �,%�. اوونو��P!"y«*زاری LMN1,
%�¡Mø %3� %,� ����19ه :>�:6+% ردە-% (Ëن h�� %gl�,� �a% ی �,% م، ��y"% م �ژ�1T �ده ��P% ��و %P��
ك� �% ی� ��hو�O�*Pو8P· �و�دڕ�Oه O��3ن (% دا،��1ۆ��ڤ،�(8W�gن�,% م����19ه �*�`%�W%. وه �v)13ره
%P %19ی��Tڕ��v� ڕا,% وره�hNر�ڕ!)!W� %ا���kQWی��% ری� X�h»�% 6!ت��)����m' %,�،19ی� دا�,*وTڕ�*:
�M�3`% وره �% ���"% ی �ªPو %t³ � hZ %M�3و� � � (�زی �,*و .�P³و� hiور*,�aو� .%W %,� %t� �¿Õ %& �h"
����P��,�– Lyssnkoری�زا��ی��O" %Å� ��+l�W�hZ!6��)�hv¡+6ا،�,3�LMN1% ی��*اره -��1اوه
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١٨ -
�,% ڕاده !&� ،L�M�& %a� �ªvوا�°QP� �ä3 %-� � ده و:Oه و ���و %W� � ن ��% (�رده ��و�% ،�t78��)� h�� ���
. "���Úن ر-% ,%
���ر7QW hTه �,�,% دا !`Xد� %W� %&� �دÛàt«�ڕێ، �دوو®�ره h�P %t 1اوه��-� %W� �M�3*وO|1Pا� &�¦ h��
%, � �-% رده روه 3%"��وی hر"ن رز &1د��v¹M�3�7ËM�3� ، %Wو�� �ڕW�yT% &1ا,*و LMN1,� ���h و:% �-% وOTا
. �l�W LT1+��ده
%-� �+l�W هO6:و %P� �vW��W+% دا، � وه واوی %W� ���ی h�� ¦v¡+6�� �W%',*اری �,��*و�%� دا P!ك
%P %66¹v�9� 8نW�g)� h�� ‘%W� �زا�gl% ,�ره دا �&% ی ،L�+�Å�*»,� �ڕووه �W% وه �vW��W+% م ���h وه وه
� %W� ��v¡+6¦ (��6!ت �ده',*اری �دوا&% دا �(�ڵ �-��. و�t (Pن ¦�P� � LMN1,� �t�aاره 1اوه*�� م� ی
%W �µ¶�))١٩٥٦(دا�ده %g���- �%Wوه� %P واو %aدار®*و؟�,% ی��j�a�!��)13ا� -% م�OTو!W��+l�Wر���ڵ�
%+T*� %t� µÇ*�<6)ر�و� %W� ¦�& %&� � %) %`{" %� %�� .%W� LMN1, 1اوه��-� �(% م �,��a% دا، م� ر�Å>�ن
زا�h��t ر�و���ره :*�W�=�W% ،�,% وه ره =�W%ك�P %t��v� �W% ک� &�L�M،�&%�,� �ر�a�hTوا،��% ��:%�ڕاده
و� ��3*��Ll,%�-�ر|�ری� �h %9: %t ��l�W�v��)�hد���h��+P�v¹,��,�،!`X"% واt�P% ,%. زۆر��3*�Ëlن
%�� h !"� ه "�وه�r*Pو�� ��8ن hiر %�� h�� %-ل� %t .روه!_ %,� %W� �دووه _� �¿Õ %a� h" 1اوه��-� دا،� م
%" %, %,� %W� LMN1,� �واژه �ر-� (�� h��+ � �,% �a "%�¡Mø"�ر"ی %+¡) %Pو� �&%� t% و ��1و.�*ف ی
�ده � (8W�gن �ده ,!t "%P«*ت h��v� %-� Lا��*P ره�r1,� � "*و �,Oات h�� %Pو� %,� ��l�*�3� �v� ر�78ان��"�a
%- %t."
%a�LMN1, %Pم�و %t %,8ن�W�g)م���ره�ده ی� �%Pدا%, �%&�،ºا�*Pر� %aه و�,% ,%�دژی��*دی�O|ت�و� �ر�,
� �% ڕاOXه %&� ،L�¹�t "%& %) %t�)� 1Tژ� h�� %,ڕا� �6�z`% ی �,% ری، �,*و��vن ��a"�ره م وه� -�ی
". ,�+OرT) و�ده &O�óg) �LT1ه -%
�µå�L�, T1`,�%,�،L وه،�&%�ده �,�رەی�a!وە :`!،�&%�W% ری��% "�وه ��% وه W%�ڕا(¡O6ا�a% _!روە_��
�rر�,Oات��% �«�و�% �«�و��ن��tن�-% -% ,�،E��� %tس�,% ك�&% ك� %P �v� .
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١١٩ -
Brêşt û Stalîn
Bêrtolld brêşt ledwa mangekanî jyanîda, çwar honrawey djî stalîn nûsîn, ke ta
maweyekî zor kes lebareyanewe agadarnebuwe, le "kunifrasî encumenî nîwneteweyî
brêşt "da ke sallî (1979) le emrîka bestra, bîrurray giştî agadarî sê lew honrawane bû.
Bo yekemîn car tewawî honrawekanî ke le serdemî jyanîda û dway mirdnîş
blawnekrabûnewe, sallî (1982) be dû komelle honrawe le allmanya bllawkranewe.
Sallî (1983) cîmzilî lîwn le wtarêkda lejîr nawî "brêşt û stalîn, dwayn wtey honer",
gorranî boçûnekanî brêşt lebarey stalîn'we dayeber bas û kewte lêkdanewey çwar
honrawekey.
Ewey lexwarewe deyixwênînewe wergêranêkî kurtey wtarekeye. ( Û. Farsî)
Paş bestinî kongrey bîstemî partî komunîstî yekêtî sovyet le sallî (1956)da û perde
hellmallînekanî xroşuv lebarey stalîn'ewe, brêşt lejêr fşarî lêdanêkî tundî gyanî lem
perde hellmallînewe, kewte dûbare hellsengandinî endîşekanî xoy lebarey stalîn'ewe,
becorêk ke lewe bedwawe, lenêw komellî dostanîda 'stalîn'î be "celadî şayistey gel"
nêwdebrid .
Brêşt le sallekanî 1932 ,1935,1941û 1955da serdanî yekêtî sovyetî kird. Ew
serdanîyane lewda karayî pozetîvyan dana. Bellam lebarey xudî stalîn, tenanet pêş
bestinî kongrey bîstem, boçûnekanî tenya puzetîq nebown û letek ewey stalîn'î be
nmayanî hîway çewsawekan dezanî, bellam kêşî kesayetî stalîn û xobezilgirtnî ewî
dedaye ber rexne.
Rengdanewey em rexnane le hendêk le berhemekanî brêşt 'da detwanrêt bedîbkirêt.
Bo nmûne lekurte kupley "rîzgirtin le 'ne.en' stalîn ", le pertûkî dastanekanî mîtî (me-ti
), bo brêşt sûdbexşî stalîn gringe : 'mî tî' wtî "hendêk lew baweredan, ke ' nî în stalîn '
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢٠ -
le hendê karda mruvî besûde, em babete bo ewane zor gringe, hendêkî dîke
pêyanwaye, ke ew mrovêkî bêwîneye gewretrîn mrove, weku xwaye".
Herweha lewaneye em babete bo destey duwem, wek ew gringîye bêt, ke babetî
yekem bo destey yekem heyetî. Em honrawane peywendyekî nepsaweyan pêkewe
heye. Brêşt lem honrawaneda drrindeyî û kêşî kesayetî û berizkirdnewey stalîn ta
pley xwawendî weber hêrşî rexnekanî xoy dedat.
Ew layengranî stalîn ta astî "peristyaran" dehênîte xwarewe û rollyan lem boareda
nîgetîv debînêt.
Stalîn be tzar berawurddekat û naznaw û nawnîşangelêk, ke "pyahellderanî" bewyan
dabûn : "xorî gelan", "fêrgerî gewreyî cîhan", "hoşmend" û "şagridî lînîn" dedate ber
tane û twanc .
Le honrawey duwemda "amîrekan", ke nîşanderî pîşesazîybûnewey wllatî sovyet'e û
mebest le "serkewtinî drewşawe" serkewtne beser faşîzm'da.
Herweha ewey ke herdûkyan be deskewt û xizmetguzarî stalîn zanrawun. Brêşt be
piştbestin be perdehellmallînekanî kongrey bîstem, em benaw xizmetane dexate jêr
pirsyarewe. Çunke lem kongreda, xroşov, stalîn besepandin û drrindeyî û tundutîjî
nek tenya rêgrî gewre leser rêy raberî lêzananey cengî yekêtî sovyet'da bû, bellku
rêgrî gewrey pêşkewtinî komellayetî û pîşesazî û abûrîy wllatîş bû . Le beşî yekemî
honrawey çwaremda, brêşt pence bo tîorî zanay cîntîkî sovyetî lîsinko – Lyisisnko
radekêşêt, ke bepêy têrrwanînî ew hewilldeden le naw nawçe sardekanî sîbîrya,
genim berhembihênin .
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢١ -
Lêreda carêkî dîke babetêkî dûbare dîthgorrê, ke leyekêk le honrawekanî pêşûtrîda
benawî "perwerdekirdnî herzin", pêştir pêşnyarkrabû û lewêda brêşt rêz le
hewllekanî lîsinko degrêt .
Lîsinko hewllîdeda, tewawî lêkolînewekanî xoy le bwarî cîntîk'da letek boçûne
tengibînîyekanî stalîn’da lebarey zanistewe bguncênêt, ke lem ruwewe
lêkolînewekanî sovyet le bwarî cîntîk'da deyan sall dwakewtin. Aya brêşt katêk
honrawey çwarem lesallî (1956)da dehonêtewe le tewawî em pirsane agadarbû?
Beher hall lîsinko lewêda nwêner û sîmbulî yekêk le kese milkeçekane. Brêşt lem
honraweda, serincman bo em xalle radekêşêt, ke bokarêkî awa, nek tenya yek
lêkolerewe, bellku lêkoler û şarezayanî zor pêwîstin. Bewatayekî dîke, bo binyatnanî
komellgeyekî soşyalîstî pêwîst be harîkarî û komekî cemawerîy çîn û tuyjekanî gel
heye. Herweha le beşî duwemî em honraweda, mebestî brêşt le bekarhênanî wajey
"amar" piştbestne bew wteyey xruşçuf ke stalîn deygut " betenyayî detwanêt hemû
biryarekanî bdat û tenya pêwîstî beamargîran heye."
Brêşt em wteyey stalîn bem core dedate ber twanc, ke be djî xudî ew bekarîdebat û
raydegeyênêt, ke " kesekanî jêr sayey raberî, lanîkem bûnyan behoy amarewe
hestipêdekrêt û debîndirên."
Herweha le rastîda ewe cemawerî xellke, ke le barey ewewe, ke debêt çî bikrêt, be
hengawnan yan hengawnenanî, birryar bdat nek yek kes betenya .
**************************************************************************** Lêreda mebest le hellsengandinî mîjûîy stalîn nîye û behoy winbûnî faktekanewe, natwanrêt
bem kare hestîn. Bellam debêt oturîtey ew bexatrî qerebûkirdnî zyanekanî olgubûnî ew,
lenêwbibrêt. (w. Farsî : k. Ruzdar)
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢٢ -
�� داوەر
��وت�؟: داد�!ر�
�LMN1, :(ن�دەزا��P��!,��»�!a
.دەزا��،�,!³م�دە��È,!��ت�,L/�Ð6: داد�!ر�
�LMN1, :ر�!,!W�("�!��,"LMN ,�O:�P7Q,"ە&!نO6X!ون�داد�*, .���Ð,وم����L�,دە�µå�,ی�O6a
؟
ای�a!وەش،�_!ر�دە,����Lوت�,L��Ð: داد�!ر� Tوت�؟. و��
�LMN1, :�!&�،�P*j�(""LMN1,"م.
_�و(!ر|/g`1دووە�؟: داد�!ر�
�LMN1, : رێ!a
P!W!ك� ��؟: داد�!ر�
�LMN1, :¦ك�ژ��!P!W
�a��ª6�!`�3"�دە,*وان
�j��»�!aرP!�,!�داد�!ی�دە&!ن�؟: داد�!ر�
�LMN1, :!6/وا���a�،!�.
a!ی�,��µåدە:�/P!W�L!ك�ژ��¦�_�و(!ر|g`1دووە�؟: داد�!ر�
�LMN1, :!Wك�ژ��¦�_�و(!ر|6`>1دووە�!P!W���)وەی�&!�,!ڕا!aر!,!
&!(�LدgX*وە�P!W!ك��63وT¦�_�و(!ر|/��ت�؟: داد�!ر�
�LMN1, :رێ�!a!
��؟: داد�!ر�
�LMN1, :("رە&!ی�!)و(!ر|6`1دووە. _�و�_�¦Tك��63و!P!Wو�!a.
�a��ª6�!`�3"�دە,*وان
,QP7 �WO 1,�NLM
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢٣ -
Dawerîy
Dadger : Nawt ?
Brêşt : engo bexotan dezanin
Dadger : dezanim, bellam debê bexot bîllêyt .
Brêşt : başe min leber "Bêrtolld Brrêşt"bûn dadgeyîdeken. Îdî boçî debêt Nawm bllêm
?
Dadger : wêrray eweş, her debêt Nawt bllêêt. Nawt ?
Brêşt : min gutim, ke "Brêşt"m .
Dadger : hawserîytkirduwe ?
Brêşt : erê
Dadger : letek kê?
Brêşt : letek Jnêk
Pêkenînî Amadebuwan
Dadger : engo garte be Dadgey deken ?
Brêşt : ne, awa nîye.
Dadger : ey boçî dellêyt letek Jnêk hawserîtkirduwe?
Brêşt : leberewey ke her berrastî letek Jnêk hawserîykmirduwe!
Dadger : Kest dîtuwe letek Pyawêk hawserîybkat?
Brêşt : erê!
Dadger : kê?
Brêşt : Hawserekey min. Ew letek Pyawêk hawserîykirduwe.
Pêkenînî Amadebuwan
Bêrtold brêşt
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢٤ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢٥ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢٦ -
"ÊÎو��وازە*�é'h�!�W�tر��، @�t� ��o%�mqوو��روەردەیز�rWان،
V{ڕ�ت����"z��xدەر��� {د?�ڕۆژا�á�?��� وان�tو�-m� د}xر�ê
Q&Ken Loachن��Wچ�
� ى���rـــOا�Wـــ% &ـــ% �"�:ـــ% ن�Wــ% ـــ��درt���Tـــ% ���ـــ/v% 3ــ�ش��ـــ%ر�و��(���W�6ـــLl،� *و(ـــ%��W)،��aـــ�ــ��
' 6P - Perditionـ��*ون' �ـ�وى� و�,ـ% ـ��aـ% �ـ���v/r%. �(ـ�:O6ا�"ـ1د�٧٢ـ�� "ـ% �W�، %P%ر gl%»"����رى�
Royal Court ' ��ــــ���ی �,ــــ� وه ��ــــ% ��ز6rــــ%X!_*ود6X! ــــ�ن�Xz!W!ن�i�h ــــ*ژ �ــــ% ى�ڕه �,ــــ�ره �Wــــ% &ـــ%
Theatre 'ــــ%�و�ڕا� �*و(ــــ1اوهWــــ��ªP1 ���ڕا�ــــZ �(P1ــــ��و��دوا�ــــ�ر�Wــــ% زاtــــ% �-ــــ�ى��ــــ�ڕه دا�,ــــ*وه�١٩٩٧(ــــ�¶
�%Wر�درا��r &�ـ¦� �tـ% وP+% ر&% م�(% a%. ر����� �(% ن�,�O� %gه �Gate Theatre' %W %W 'ڕز�jرى�,*و��و��,
%W %v/��ÑÒد� %P�)و�,*و ����دوا!a����rژ���� .
³م� ,ــ%. ى��*وÀــ¿�)ry£) Corronation Streetــ���� �P}ــ%ى� ز�8Åــ7ە(ــOgا� ى��ــ% -ــ% �ده و�Wــ% Pــ��aــ% ره (ــ%
�Lر��ـــ�jـــ����P��3ـــ�ن�Tony Garnet%ـــ1د�,ـــ���ـــ���ى�ڕۆژى��*ار�ـــ`�Wـــ% �داواى�<" Wednesday�
Lـ% �&ــ%،,+*و(ـ�{�P�h !6G8ــ7ە��ــ���Åــ���� �ز�ry£BBC ـ%. �,ــ*و{vP���� &ــ% ' Ð - Lumpــ�" £ryــ���� �ــ���
��Wــ% �وهJack Goldن���ــ¦��j:ـtz �Oـ% �,�+�(ــ�زى�,ـ*و��و��Wـ%را�ـ� �ر�ـ%) ى وه و(ــ���O% �ـ%( ى� �,ـ�ره Wـ%
�µ¶ـــ7ا دا�ده١٩٦٧ (ــ�Ú�-ــ%�و رt� %و� ر&ــ% "ــ8ن�(ـــ% &ـــ!aـــ��,ـــ��ªPــ� ,!و+��Gد . '%lـــ�Ð, %وره ى��ــ -The Big
Flame "%& %,� %aر�% (% �,%،ودا�-�ت �دواى�� ��Z�-را��¦�,*و ر،%&� %W� %9� %²ـ%' ���� ر�vW ـ�ن�'ر�ـ*لt
.١٩٦٨ ���� ,��ڕووداوه�!�>��!X!ك� ,*وهa!و����X!66&zن�و�� *و ,&1ددا�78
ر-ـــ�À��Zـــ¿�â (ـــ% �,ـــ% �&ـــ%،م�£ـــv}� �ـــ*اره: ى�,ـــ*و و�ڕۆژا�ـــ% "ـــ��aـــ% ر-ـــ% ��Ë9�1ـــt7)�,ـــ%'ڕۆژا�ـــ��-vـــ*ادارى ' %& %Wوه وه وره �«���% ��% س�,*و��P� ���M���ªP19��"�* ١٩٢٦ .%a %,�,و� %��P %&ى� %W�� %دا� "ـ% ر-ـ% م�,ـ
ر،� روه وا"ـ���ªvـ��(ــ% رده r1£* ـ�رى�,ـ%: ,ــ*ون�a!و�را3ـ�ى�ژrـ���� ى�(ـ% :ـ% .ــÑ% �"ـ%،ر�,ـ�س �,ـ% وP+ـ% &ـ%
,ــــ���Z ��ــــ% رى�و��واز-�+��vــــ�ن�Wــــ% راZــــ�� �ر�ــــ% ت�tــــ�رr`1د���ڕا,ــــ% ر�دوو�3ــــ% (ــــ% t�aــــz��"k8W�tOوان،�Wــــ%
.ران �ر�%
�،ر®ـــ�ز�,ـــ*و �(ـــ% ¦�&ـــ% ��Pـــ. �ـــ*وهداt` ر�Wـــ%!gl»ـــ���ـــ��ªvM"ر ى� �ر�ـــ% � *�Û�Wر(ـــL،���و�ـــ% Wـــ%�ـــ��6
O (rه6ــP زاtــ% �ــ�ڕه -ــ�ى ,ــ% ى� رده روه زr+ــOان�3ــ%. `1ا�زr+ــOا��، ــ���óvــOlا tــ% ى�£1ۆ�ــ9% هو ره �ده �Wــ%ر®ــ
�aـــ�W)� وه �Pــ% و Wــ%. وه Oا�Pــ��,�*g�+Tــ%رP*و&�ــ¦���aـــ+�&1د�و��-���ــ �3ــ% ,ــ%ی�a!و ك� -�وزO+rا�#vــ%. &ــ1د
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢٧ -
��ـــ*� �Wـــ% �&ــ%،�Pـــ����&ـــ1د�&�ــ���M, �&�ـــM>% ن�,ـــ%t´ــ7د و��3ـــ%رك� ر�ـــ����ده �ژrـــ�����ـــ�ى�Pــ%ی واو Pــ%,!
. �aراداO���*� %tا�W% ران�و��دژه و(�+% ران�و���% �ر�%
��ـــ�� �ژrـــ����(ـــ% و�Wـــ% aـــ%. `1د ��ـــOا� ـــ�رG � ��ـــ% ��ـــOا�و��Wـــ% �ـــ%ر �9ـــ% �Wـــ% � ـــ�رى�,�+�(ـــ�زOrا،�Wـــ% و�Wـــ% aـــ%
�ڕا"6ـ�رhiى� �£�7Qـ% �Wـ% �¦���a+��,*و�&ـ%(�� �&%P!W!كو� a%. �,*و ڕا"�6ر7Q£�hiى� وه رزvG% را���وه �ر�%
�3ـــ�رZ ��Zـــ��Wـــ% �Oا"ـــ% و�aـــ% aـــ%. ®ـــ*ون�ـــ��£7Q,*و ك��ـــ�ى�,ـــ% روه ��و��-ـــ%دا��*T+ـــO,*و�rن ��ڕ�ـــQ9°ا�%
�&!وP!� ��ــــOا �3ــــ�ر��Z �"���ــــvW�g)���l+�ــــgl% �و��Wــــ% وه P`ــــ1ده ��ــــOا�ڕه vW´ــــ7اڵ�(��ــــ�vل�دt>*&1اPــــ%
h zـــ��و��-ـــ% ـــ�����ـــ% -ـــ% ده . �ـــ�g£ %ـــ)��gـــ�����دژوار�,ـــ*ون دهر �ـــ") .��� ى�a!و�Wـــ% £v}>+�"ـــ%) ٤ ��ـــ�¶
ڕووrـــOا� ى�,ـــ% ر�ـــ% �,v��gr1ـــ�ش�ده ت��a+�ـــ��Z*g�l£ـــW��{vـــ% ���ـــ% Pـــ%. &ـــ1د �ـــ��Oـــ% (ـــ% �3ـــ% �ـــOه ى�W7Qaـــ% ,ـــ�ره
Llدا� .%W %و(% دا�"% م�ڕۆژا��-��jو��% &% ره ر!a���Mø�،ه ى�،�&�راO��" وه .
��� ـ�ن� ��زvGـ%P!W!ك� :�ـ¦�زا���tـgl% �"ـ%ی�١٩٤٤(ـ�¶��وªPـ�� ر-ـ���ZڕT`ـ% (ـ% ,ـ%" ��6P*ون" ����
(ـــ8gن� Wـــ% و��£ـــ% ره �ـــ1ن�و��,ـــ% رده ت�وه -ـــ*دى�"�:ـــ% ك�tـــ% tـــ% �ژ"ـــ�ره وP+ـــ% �ڕT`ـــ%و ä3ـــ��aـــ% ,ـــ%. �«�رrـــ� �-ـــ% Wـــ%
�,ـــــ��X!_*د6Xـــــ����hدXـــــ`!&1د�ـــــ�� وا�ـــــ% �ڕه�a(ــــL ـــــ�ن�Wـــــ% زا���tـــــW%gl!�,!را"ـــــ�!ر�a!وەدا�:ـــــ�O)،� -ــــ%
.ن &% �ده�O�, %9ه��ودە�*وÚ�áن�و� رگ ����"% �aردو�%
ۆ ـــــــ�ن�Wــــــ% �زا���tـــــــgl% �&ــــــ%،,*و��ـــــــ¦ �Pـــــــ*وره راورد�,ــــــ% �,ـــــــ% ـــــــ�����3ــــــM*وW�1Pـــــــ% -�7Qــــــ% 3��Zى� %�ـــــــ ـــــــ�
%v#r���� %& ـ% دا�ده��¢vـ��´°ى�-ـrـ%. ,ـ*ون ر,�(Wـ�a %ـvGارkQ,� ـ����,ـ% �وه وه�z %ـ% "ـ% ر-ـaـ��و��ªv,م� ـ�ره ـ�� �
%3 %: %t ڕه�� %,��¿Õ رى��lڕوو��)Royal Court (وه LM�ÛÜ��.
"ـــــ)�. a!وی�,!�ـــــ�وە,�ª6 ����,!ر�!(ــــg! "ـــــ% ر-ـــــ% �,ــــ%](ـــــ!دەی�ڕا,ـــــ*ردوو [د وه ى��ــــ% -ـــــ% دهدوا�ــــ�ر�
Raining - |),ــــ�ر رد �,ـــ%"و�� " -ª�Ûù�Hidden Agendaــــ��,!ر�ـــ�"!ی " ,!�ــــ�وی م�a!و �(ـــ/+�ر|� ��
Stones "ـــ�����دژوارrـــ�,}�ى�ژP، ـــ%,!³مW�*ـــ�Wاو*�W� 9%(ـــ�زی+�Mت��و��" -ـــ�� روه �-ـــ%،��ـــ�ي ى ��ـــIو
��،(ــــــ����h �v��Í*�ــــــ�ى�Jــــــ�!�«ــــــ. �£ــــــv}� %�ــــــ&1د�و�نر-�+ــــــ� دهم� "a- Land and freedomــــــ�زادى
�ــa� �Llــ�W)�ده "���ــ¦�,ــ*و�&ــ% رده (ــ%*thــ�� !�!Xzم ��ــ%_!"*وk8ڕوو�ــ��دژى�£��ــ!Pــ��,��،��ªPــ�_
� (��ـk8W�vم�Wـ%_ ـ�ن� رvGـ% �ر�ـ% :ـ% زى�و�� �"ـ% وه ره Çـ�،�-ـ% ،�(ـ*��ى��ـ% وه !³Pو زۆر� ران�W%�!�«�وە
�ـ1اڵ� وان��ـ% aـ%W!,!رa!وەی�&!� ـ�ن،� 1اPـ%�ـ*���(ـ8W�gن�و��(��ـ�vل�دt>*& دژهدوا�ـ�ر�. 13ا&O`vgا
P*ا�T1ـــ�L ده. ®*و 3�z�!W!(ــ!�1PO ،ران Zــ�� �ر�ــ% و:ـــ% ر ــ�رى�ده (ــ% رى�-�P+ــ% �ــ% ر�aـــ% ,ــ% tــ�ن�Wــ%'£1ا�ــ�'
%a %" %W� &� *��� هو �و��,78&1د�% &% و(�+%ۆ (W�aد دا�,%'ى�XLT1`� .
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢٨ -
�*و(ــــــــ!رە�"ــــــــ�� ر-ــــــــ% �,ــــــــ% �&ــــــــ%،روو�ــــــــ8ن ــــــــ��ده ,��ــــــــt7Ë)�,ــــــــ�ردا�داراى�P*ا��vtــــــــ% ــــــــ����Wــــــــ% �*و(ــــــــ�+%
�ـــــ���P`ـــــO��M،��ـــــ% aـــــ%. ن &ـــــOا�,`ـــــ% Pـــــ% ر&�vـــــ�ن�Wـــــ% را"�ـــــ% ـــــ�����ـــــ�P*ا�)�,ـــــ% ر�ـــــ% -�و�ـــــ%grـــــ� و�ڕtڵ�،
%g:�j %ز"����-% پ�و��ده و���ªr rه ى�,% ر�ڕۆژه ر*��� %t وو�Oـ+rـ%. -�+ـ� �ر ,ـ% ��زa ��T "*gMـ*ا���"ـPو�
iــــ%ڕا"6ــــ�رW�� ى��ــــ% ��ــــ�*ه �� ,ــــ*و��و�� -Qــــkى�-ــــ% (ــــ¡����ــــ*ان�و��,ــــ% �ــــ��v-ــــ%. ڕوو Pــــ%��,,ــــ�����Pــــ
�" ��و��Wـ%"�و���aزادىو³ت" و�a %W%. )�*و(� �دهو|6!وە�yا �و��P% را�% �P� %��� %+�M*ا��á�� !%,�� %t ده
�ـ�O م��ـ% �aـ%TـL&1 ده. ر�P1ـ*وه وه " W Moris -م�"ـ�ر��Y وvWـ%" ـ��Wـ% tـ% �ـ�O ��}ـ% دا��ـ%"vـOا �ر�£
%, %gt %W� %�� %+T1Pا�,*وOrوه ,*و����� :
وه �t %,�(,�L) %�� %`�9*ه %3
��O�Pا����ڕو��Ã"1ۆ &%Æ
ێ "1 �و��ده�È ون�a�%a!و� ��O&% ر�% -%
. وP*وه ر&% �(%م رده -%و�-���gMى� �&1ده,!³م
و� aــــــــ%. دا�"ـــــــ1د١٩٩٩ى��ـــــــ*���٢٤ �و��Wـــــــ% داt`�ـــــــ*وه دا�Wــــــــ%١٩٢٦رى� ى��g&�a®ـــــــ% ٧ �ـــــــa��vـــــــ�W�(Wـــــــ%
&ـQن�. دارا�Oا�,*و ر"����l�W� %)��¿Õ %tڕه a!و�W%*ی���� �&%،ر�,*و ر�Ll�W�v��)��Tو��ڕT`�% �ر�%
م� ــ����aــ% (ــ/+�ر|���ــ������و�� ر�ــ�و�Wــ% �ــ���,ــ% ��و®��ــ�،�,ــ% رى�(���W�vــ�Llو��,ــ% ر-�+ــ% Wــ�چ،�ده
" ( وره ى��ــ% ,�ÐــW�،" %l!وا�!�ر-�+ــ�ون ك�£ــv}��ده ر��ــ����tــ�ن�وه �(ــ% ى�,1دۆPــ% tــ% وره ��ــ% ره �*و(ــ%
ڕۆژا�ـــــ��" ،�١٩٧١" �3ـــــ}!�و�3!روەر�ـــــOە"،�) ر-�Úـــــ7اوه دا�ده١٩٦٩ �و��Wـــــ% دا��*و(ـــــ1اوه�١٩٦٧(ـــــ�¶�� Wـــــ%
�ـ������. ١٩٩٥" ت��و��aـ�زادى³ و " ،�١٩٩١" r),ـ�ر رد ,%" ،�١٩٩٠" �ª�Ûù,!ر��"!ی�" ،�١٩٧٥" -v*ا
ر-�+ـ����&ــQن� �ده �,ـ%،�&!zى��ـ� ى���rـOا�وه ر��"ـ% �,ـ% �Wــ%)Royal Court(��ـ���ى� ��&ـ%، "6Pـ��*ون" %Wچ��W 13�1ۆTو. دا�,*و %�ژ!a %W %r�j*gú�� ا�دهOـ& �Lـ�: " :Lر�ـ�jـ����P،%ـ��,ـª"� %+و(ـ�*�� ��vـ�����ـ
���ــــ�ى��i ــــ�ر و و��tــــ�دى�-�" ,ــــ*و �-ــــ%"ــــ) ــــ��دوور�و�دڕP�Tــــ1ى�Wــــ% �ڕا,*وردووrــــ% �&ــــ%،aــــ���a�(Wــــ+��&ــــ1د
. وه �P% �ژOv��rا�ده �.�t78����" %W)�و��(*ود,% رده ك�(% دا�وه ره م��*و(% �P!W%a!ك
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٢٩ -
Jim Alen sînaryonûsî nawaze, fêrbû û perwerdey Zîndan , kesêk ke
rîtmekanî qsekirdnî rojane bo derbrrînî xebat çewsawan bekarbird
Ken Loach
Cêm aln, nûser û soşyalîst, paş nexoşîyekî drêjxayen le mallekey xoyda le şarî
mançister, le temenî 72 sallîda mird. Şanoyîyekî ew benawî ' tyaçûn - Perdition ' ke le
barey reşekujîy yehûdîyekan lelayen nazîyekanewe bo şanoy ' Royal Court Theatre'
nûsrawe û ragirtnî le sallî 1997da buwe hoy narrezayetî û dwacar le ragirtin rizgarî
bû û birryar dra le ' Gate Theatre ' le lenden bête serşano . Em serkewtne yekêk le
dillxoşîyekanî dwasatekanî jyanî ew bû.
Sereta ew le dehey şestda zincîrey têlefzyonî ( Corronation Sitreet)î nûsî. Bellam
paşan tonî garnêt Toniy Garnet daway lêkrid bo şanoy rojî çwarşemme Wednesday
bnûsêt, ke zincîre şanoyyekî têlefzyonî BiBC bû. Şanoyî tîlefzyonî " kllo- Lump ' ke le
barey ( çewsandnewey) kargeranî bînasazî bû û lelayen cêk golld Jack Gold we le
sallî 1967da derhênra û yekemîn serkewtinî bo ew bedîhêna. ' bllêsey gewre -The Big
Flame" ke be dway ewda hat, beserhatî kargeranêk bû, ke lengergekanî 'lîverpul'yan
dagîrkirdbû û ew çalakîyeyan buwe çexmaxeyek bo rûdawekanî 1968.
' rojanî hîwadarî' gringitrîn berhemî ew rojaney bû: çwarem fîlm, ke beserhatî sê kes
bû le cengî gewrewe taweku mangirtnî giştî 1926. Ew babetaney ke lem berhemeda
kewtne ber bas, meşxelley serapay jyanî ew bûn : frîwkarî berdewamî çînî serwer,
aydyalîzmî lawan, leser dû pet yarîkirdnî raberatî kargerî û wazhênanyan le xebatî
kargeran.
Cîm le kulîhorsit, nawçey kargerinşînî mançister ledaykbuwe. Katêk ke serbaz bû,
behoy narrezayetîderbrrîn le derewey froşgeyekî çîpisda, zîndanîkra. Zîndan
perwerdey kird. Hawzîndanîyek ewî be pertûkêk aşnakrid û hanîda ta bixwênêtewe.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣٠ -
Lew katewe aln betewawî jyanî xoy terxanî derk û peybirdin be kêşmekêşêkî
bêkotayî kird, ke lenêw kargeran û çewsêneran û djexunanda learadaye.
Ew le karî bînasazîda, le lengergekanda û le kanekanda karîkrid. Ew le jyanî sextî
kargeranî werzîyewe fêrî ramyarîy bû. Ew letek kesanêk aşna bû ke le fêrgey ramyarîy
şorrşigêrraneda xwêndibûyan û herwek xoy bexo fêrbûbûn. Ew endametî le partî
lîbrall soşyal dîmukratekanda retkirdewe û le partî komonîstî stalînîstekanda kewte
çalakî . Dehekanî hefta û heşta serdemanêkî dijwar bûn. (Kanallî 4) fîlimnamey ew le
barey êrlende pesend nekrid. Tenanet ênîsîtutî fîlm le brîtanyaş dergey berrûyda
daxsit. Lem rojaneda mergî hawserekey , klara, piştî ew çemandewe.
Şanoyî " tyaçûn" beserhatî rêkewtinî sallî 1944î komellêk zayonîste letek nazîyekan le
hengarya. Bepêy ew rêkewtne jmareyek yehudî mollet werdegrin û berew felestîn
helldên, le beramber eweda zayonîstekan le ast rewanekirdnî yehudîyanêkî dîke bo
ordugekanî merg çawdenûqênin û bêdenge deken.
Hêrşekanî pêşûtir le berawrid be tûrebûnêk, ke zayonîstekan lekatî prrovey
şanoyîyekeda deryanbrrî hîç nebûn. Aln be bêzarîyewe welananî berhemekî bînî û
em kare pelleyekî reşî be rûxsarî (Royal Court) we cêhêşt.
Dwacar dehey newed [sedey raburdû] berheme bercestekanî ewî bexowebînî. Min
sînaryokanî ewm benawî " bernamey nhênî Hidden Agenda- " û " berd barîn -
Raining Stones" tabloy jyanêkî dijwar, bellam lêwawlêw le sozî nşîngey xoy, herweha
" wllat û azadî- Land and freedom "mi derhênan û kirdne fîlm. Cengî nêwxoy
îspanya, serdemanêk bû ke aln deyuyist hemûlayenekanî ceng djî faşîzm bxaterrû,
hatnî cengaweran le zor wllatewe, supay gelî, herewezî û komelle kargerîyekan _
soşyalîzm le praktîkda. Dwacar djexunî stalîn û soşyal dîmukratekan, leberewey ke
ewan cenrall 'franko'yan leber egerî hatneserkarî dewlletî kargeran, le la pesendtirbû.
Detwanrêt eme le krrokî nûsîneke û bîrkirdnewey aln'da bedîbkirêt.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣١ -
Nûsînekanî lebaştirîn barda daray twanayyekî derûnîn, ke berhemî nûsere
hawçerxekanî natwanin beramberkêyan letekda bken. Ew rîtmî têkişkand, xeyall,
galltewgep û derîrrînî zmanî her rojey be şêweyekî zîndû bekarhêna. Ew twanî
miştumrrêkî ramyarîy le şêwey xebatêkî çirr bxaterrû. Cîm hestêkî cwan û behêzî
hebû û deqekanî be twanayekî nexşênerane û tenzawîyewe denûsîn. Ew le " wllat û
azadî" û le " fîdakar "da çend kopleyekî le " wilyem morîs - Wi Moris " wergirtuwe.
Dekrêt em çend beyte le nebûnî xoyda bûtrênewe :
Peywest bin be cengêkewe
Ke mrovî têda narruxê
Herçend ke ew win ebê û demrê
Bellam kirdey hêşta û herdem serkewtuwe.
Cîm aln le 7 î oktoberî 1926da ledaykbuwe û le 24î cunî 1999da mird. Ew kargerêkî
soşyalîst û rêkxer bû, ke nêwî ew le lîstî reşî sermayedaranda bû. Kên loç, derhênerî
soşyalîst û benawbang, beşêkî berçaw le şanoyî û sînaryokanî em nûsere gewreyey
birdote ser şano yan wek fîlm derhênawn, lewane "bllêsey gewre " ( le sallî 1967da
nûsrawe û le 1969da derhênrawe), " ple û perwerinde " (1971), " rojanî hîwa"
(1975), " bernamey nhênî" ( 1990), " berd barîn" ( 1991), " wllat û azadî" (1995).
Şanoyî " tyaçûn ", ke şanoy (Royal Court) le bernamey xoyda welay na, ke be
derhênanî kên loç lejêr proveda bû. Ew le giftugoyekda dellêt : " tonî garnit, mnî be
nûsînekanî cîm aln aşna kird, ke rabûrdûyekî dûr û drrêjtirî le min hebû" û yadî
hawkarîy xoy letek em nûsereda wek serdemêkî şîrîn û sûdbexiş le jyanîda
dekatewe.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣٢ -
�نو&�ڵ
�ـ��Pــ�زه{v£ ــ�چ،�,ـ% رى��ــ% ر-�+ـ% دهى�Wن�Qــ* " ی و �ــ� پ�&ـjـ%. ە"ڵ��ـ�ن�و��W %ـ<{v£�*ــ�� *M1ی ــ�����3ــPو�
���,%PLT*ا�a 1!ودا�ده{v£� ��»��®*��" زادى�³ و�aت��و�� "%W ى� ,�ره»�!�aـ��/ـ����*�ـ�ى��{v£�،�v��Íl
Socialistى� و&ـــ1اوهò ,. و®�+8ن��ـــ" Cathy come home �"ـــ�ڵ Qـــ7ەوە&�ـــ$¿��, " ێ ��ـــ* وی دا-�Úـــ7ا
worker%ـــــWه ،�ـــــ����Oـــــ%ن، �ـــــW� ـــــ��� �-ـــــ% �ژ"ـــــ�ره��h»ـــــ*ه��¹"ـــــ��v ـــــ% دا�زۆر�,ـــــ%'رىa��Zـــــ% � ـــــ*ر<{v£ى� م�
�ــــ��Pــــ�زه" دا�&ــــQن�Wــــ�چ��13(ــــ�vر��T"ــــ�ر8Pن�(ــــ>��Lv م���(ــــ��W %�Oــــ%. ��(ــــ��Oووه{v£ %ــــWــــ�ن�P ى� ,ــــ�ره
%v�� وه %t ؟� "%& %W� و!a� وا�وه �&1دووهی�a�، ³"6اوهO %P وه :
� �&ـ%،�Wـ�س�aـ��Å}�س �Wـ% ەX!ەو ر �و�� ��ـ%ێ &ـ1 م را�ـ��&ـ% � �ر�ـ% ��¦�W%ى��1و ,�ره �W%"��ن��و��j*ڵ�"
���3`��+ــ���� ده ,ــ��,ــ%Kــ�"����+�Ûàــ)�XO�!ه (ــOــ�P� ــ)�� . z3ــ�ول�Qــ��Z7Paul Laverty%رى� ،��*و(ــ
� و�Wـ%وە�دا�ژrـ� &ـ% ��ـ�ره �(ـ�:�¦�Wـ%،ى�ڕا,ـ*ودوودا ده دى�(ـ% وه ى��ـ% -ـ% Pـ�ى�ده ره (% ،�W% &% (/+�ر|�
� وه �aــ%،ر�ßــ��"ªــ��ڕا&�ــ�M �(ــ% ى�&ــ% وه aــ%. �ــOار�,ــ*و %,ــ" وا�ــ�ن� ر�ــ% ى�,ــ��دهر روه داد3ــ%" ªtــ�� "Íــ% &ــ%
��aراداtـــ% Wــ%�Å}ـــ�Y!ى�-�vWـــ*ود��و��Wــ�س�a �,ــ�ره �Wـــ% %�&ــ،ژوو ــ��aـــ�وه tـــ% �وT+ــ% &ـــ% ر-�Pــ% (ـــ% �,ــ% ،,ــ*و
.وەردە�g�°Q!وە
�و�"+ـــ�.� �ـــ% وrــ% (ـــg% ,ـــ����Pده ��ــ% Oا,*وه(ـــ¡O ��vا�ده�*ە�ـــOی�دڕ�ــOە�hiو�,��!زە6Xـــ�� ران�Wـــ% �ر�ــ%
�a�Ll% ده*" %" *+,��+T .%را��¦�&% �ر� %,� aزۆرى�/���Ílن�,*ون�"y،%,� ه �وه*�������z %�� � ـ����
��ªglـــــ�`Tڕ�XO�!ـــــ1اوه (ـــــ�`Tـــــ�ن��3`��+ـــــ� ،�ڕrـــــ% &ـــــ%. ى���Í" ـــــaـــــ��ªt% %9ـــــ% � �"ـــــ% زۆرى�,ـــــ% وان�,ـــــ: �
¡Mـــــø%� ور�*gر�ـــــ%. ,ــــــ*و (ــــــ� ��ªglــــــ�`Tى�ز"ــــــ����(ــــــ% �زۆر®ــــــ% &ــــــ%،�ر را�ــــــ�� ��ــــــ% ڕk8ــــــ{»+�aـــــ�ن�t ــــــ�� هر
� 1P(ـOvا�,ـ*ون،��*�`ـ% �"ـ% �Wـ% t+ـ% "Íـ% م�&ـ% *ا���aـ%�ـ�W زۆرTـ¦�Wـ%. ,*و +%,*و،����a ��)�aو�v¹Pن��%
%, "%�� ���)�t7دران �ده"رى���Q"ره م ,%. ژ�� %a� %وان�� ��vP�,%)ر&% `1د�و�� (Pو.
**************************************************************************** ٢٠٠٠،!�&�"¼t���t�ê'ر&{ا�{وز' ی��وq{اوەی�h٦٤ژ��رە،و$اUوەر&*
**�!�áدەر-�وەی�tی�q���¾UªÐW
2guardianobituaries/25/jun/1999/news/com.theguardian.www://http
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣٣ -
Nan û gull
Fîlmî tazey derhênerî çep kên loç, benawî " nan û gull "e. Lenêw fîlmekanî pêşûtrî
ewda detwanrêt fîlmî benêwbangî "wllat û azadî " lebarey cengî nêwxoy îspanya,
fîlmî dahênrawî nwê " kêsî bêrewe mall Cathiy come home" nawbênîn. Bllawkrawey
Socialist worker,çapî lenden, le jmare heştî mangî cênîwerî'da zor be kurtî em fîlmey
nasanduwe. Lem nasandneda kên loç pirsyarêkî martîn smît " fîlmî tazetan lebarey
çîyeweye? " Ke le ewî kirduwe, awa wellamîdawetewe:
"nan û gull " lebarey grupêk le kargeranî kem krê û koçereweye le los anclos, ke bo
bedestihênanî mafî pêkhênanî sendîka têdekoşn. Pawl lavêrtîPaul Lavertiy, nûserî
sînaryoke, le seretay dehey newedî sedey rabûdûda, sallêk le şarekeda jyawe û le
kempeynî " dadperwerî bo dergewanan " beşdar bû. Ewey ke sernicî mnî rakêşa, ewe
bû, beserhateke wêneyekî awejû, ke le barey holîwud û los enclis le aradaye
werdegêrrêtewe.
Kargeran le nêwendî drrindeyî û bêbezeyîda destyandabuwe xebatêkî destewyexe û
mnîş demuyist eme binwênim. Kargeranêk ke bezorî îspanîzman bûn, be welananî
şêwe konekanî rêkxistinî sendîka, rêkixrawey xoyan pêkhêna. Kempeynî ewan bezorî
be komellge piştestûr bû. Rêkxistinî kargeranî koçer, ke zorbeyan îngilîzî zmanî serekî
axawtinyan nebû, asannebû. Zorêk le çalkwanî em kempeyne le metrisîda bûn,
çunke be "koçerî nayasayî" dejmêrdran. Bem core ewan xebatyankird û serkewtin.
**************************************************************************** * wergîrraw, le jmare 64î bllawkrawey ' kargir amruz ', ogustî sallî 2000
** serçawey deqe îngilîzîyekey
http://www.theguardian.com/news/1999/jun/25/guardianobituaries2
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣٤ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣٥ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣٦ -
rە !��¶�h ڤ� ر��&rا
!a ەO��lÁ6W !aر� h=l²+6W�"�¢6رۆ�O��lÁ6W ا��ڤO��, Alexander Aleksandrovich Bogdanov�
� !W)١٠� ��)*j�a� ��! !W) ١٨٧٣ی h=ا��kQ� !m� �W! ش �(�وا �a! .�*وەداO6) ÁXا ��" �دووەیم�
و�دوا��1P*وە� ر (! ,1دە) ���z*P)Tulaری� ���hiی�W! "�دەو��a ا¶�Oµڕۆژا��h"+�,*و،ی kQ� !mا�!
!�7Q£ی�=)�"� �زا�=�ی h=Miy3�. � !W� � �) Vladimir Bazarov ڤ,�زارۆ .ڤ(زا�=� . �²6نa(و
)�g��Í� �Ivan Stepanov(!m �ڤ �¿À��� �a! ر_! ,! ی h" �،وz� hرا���O+T*�� �,� �وP*و�Tا�!، م
ی�k8W���3م��ڕووی�W!� وە 1ÁPد�! �ڕەP!W!ك ١٨٩٦(�¶�µ. ��ن�,*و ��درۆ�QP!Á6°وا���ª6ی� وە 1ÁPد�! ڕە
��� �¿À1اm*<X�6ل�د��) .!W !ڕۆژا�� �W! م �,���z*Pدوور�1اX!'"�(=� ' دا � وە ڕا�! �!. وە وە �,��a!و ی
z*P!a�، !,وی� !X �m¦!W� 1Pرا� �!m�(| !X�) !6/P 1دm�+��aی����h��|ژ*���h؛���!a� !,ر�! وی��� Tر¦
&!W�! !ی��! �ر��� &iز�lh �z*P |ە�رO &O��)1د���) .a6}���(�²6ن�ـ��Ivan Saveliev(ر� �ر�! ی�
!W �1Tژ � hiر �راy_��l/W�6��)� ��XO و�(! ی �,*و، ���*'��ڤ,��Oا�O6¡l/Wا �,1دە را��h �ر�! ی
�وەر|6! �ر�! :!� �"! م� �,!,��Oا��ڤ�X�h" &��ªgl! ر_! ,!. z*P ی �lز & ی��! �ر���! _*��6ری�
�,*و L�� �,! !& X!: دوو � م، ��W وە �®*�! دوای h��!+�:� و وە� � �Pرەو hا��ڤ��O��,'رەی��,!W� دا
� �,! �ر�! ،وە 6X!ڕا"�a�6,*وری �ڕۆ �+! ڕە ران h��|ژ� ���|�ن ژا�!ی W!�. 1د&,!�Oار|O��6ە �O��X�6Pای
µ¶�)١٨٩٧!Xر_! 8ن�,!" !& دا� !a�h" !,و� �h��M/وا�!�( ��و� !Pوری *ر*,�a���lزا��h��( 3���`1ا،
&� !!,� ��W !� 3+8ن h"ر�W� �!ر�ßو�( 1د`�M*ازی µ� � *ە�� W!��ی �دەTو�Pر ی h دا!�����g)،!W�
� �,òو )٤(ژ"�رە � 1اوە&ی �W!)"78,*زÕ¿�(ی �دا µ¶�)�١٨٩٨�¿Àر��*و!)!W� �دووە. دا µ¶��� W!: م ,!³م
� h��|ا��ڤژO��,' � �دا�� دا �زۆر1Pی hi؛�را!W� � 1Tدە ژ� hiرا� !g) � �,! �ر�! ی �و z*P� hرا� !�X�P ت�
!�X�P !<P !6XO� � h��&! )���' a� �'�6}���(ـ�²6ن �O��,!�� !aا��ڤ، !gMÌ و!Xوا �& ی�, ران� �ر�! !!,� �_*�g)��6 دە P*ا��ی h��+� �_! X³! �"! �ری � P !X/�6ن �a!P!و�ڕز�jری �,! وان ���|�ن� دە ��6 ��)
�L�, .!a !a دە"!lÌ!ر �M�3*و1Pی h"�Å� � �QP°وا�/+! � ,�وەم �,!,��Oا��ڤڕی ��P`:!�`�h��M �,*و
�(! م k8l&"�ر � �XO�k8W و � ,! !&م �W!و �a !��3!(ر ��1ا"/a �¿Ó!( و) ك� ��gن �6��g�(�!,�
h��M�`:!�`�P ' h"k8��"�hiن�63'��*را�X`! وە��.
� ��! P!W!ك �,��"�( وە ڕا�! دوو®�رە �,!ی ���X z! ��*ە �، hك *Xد� �(���6ل �,�ز�!ی !W�&!Pدا�'�ن 1ا
&! z���!Pو h !aو� !a�h"�Å� م��T*Pو:!�ڕۆژا�! و�_! و X��6!،!X� &! !,ر_! "8ن� �h"K�)�{6£�µو�!a) �_ رە��
!+6«+, !6/X �¹67وا�QP�h��)�!W�hiوو·Q"�hL1و� ( و*,، &!W�! µ¶�) ١٨٩٨�¿Àدا��*و.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣٧ -
!Pك�!P!W واو&Miy3�µÇ*��hر (! (¡�! �دوو®�رە�دە،��ی�"�(�زا��±`1د�&!Xش�"���� �!. وە 1ا
!W )�"� â¿À�� � !W� �ڕۆژا�! W��' .!W«���'(�ڵ ��W م � وە �:6+!دا hو���!a و� !"� �:¦� !W�£�)�{6£�!
P� !"� !: !X �hK�)�{6£!W�µ*ا��6ن�،1د& !و|�ن�دە��haرiر|!�_�& ،�ن 1اP!&دz *<Xوە�(���6ل�
�9�P! وە OPا�! ڕە � ی !+¡MÌ£�)�{6£!66 �h1و��� h��£�)�{6£�Ll/W�XOX�a� �ڕوو(6W� �!6´7ا:!-! h��
��*T+!ر( h1و�� (!W � �7دQX�X,'وا�! �Nikolai Berdyaev '� ، '� ،�'Semyon Frank ¦£1ا�(6>�ن
.ن 9!��پ�,… �و'7Ë!� Peter Struveوg�3!ر�('
!a � � �"! م !:£�)�{6£!66، &!W� ! !Xz � ��a"�دە',��Oا��ڤن � �W!،,*و 1ا&وە ���وی 1Tژ) !M�3 �h
� ��6¹M�3£�)�{6£! !X !Wری ��l/W�|ڕ� h ژ|�ن (!Wµ¶�)� ١٩٠٢3��� "���� ژدە �_!�3ش. 1ا`دا
13¦6g&ا !a� �Miy3&ر ی � �*.W� !� !��Ñ!،�ن 66!`! ��"�(��+�(±و رو دەی ی�',��Oا��ڤ�
� دە �دP!W *<X!كروو�+�س �W! 1اP!&�(*��6ل � �ن ،�' �����Wh Anatoly Lunacharskyر(' وا�!
�)1l�h Mikhail Pokrovskyۆ &�3 ( �_6 و) ۆڤ,�زار (، !`XO …!X !W� �,*و � !+Tدا"!زر �hرا�
� 1اوە&,òو �X!). 13ا�Oا(ی µÇ*� &! 13ا� h"�� !W� � �P _!O١٩٠٣ا *� µ¶�)ا��ڤ ١٩٠٥O��,�
.ری�,*و ر�*و(! (!
�,�W� �� � 6�!MW!١٩٠٣ �(�¶k8X�µی 3 h¦� ڕ|yی� �O��,!Wا��ڤ, ��Oا !"!�M!�6`�و
`6�!MW�,! وە!X�"� �(*1liا �W!١٩٠٤ �(�¶µ,!_�ری . ��Oا ��*وە �,! ێ وO+Tەر و�W! ڕوو(6!وە
�¦�& �X!ك �وە,��Oا��ڤدا�' 1ات&دX>* �3ر�hZ(*��6ل'ی�٢٢ $¿���1úا� W!. �*و (¡ X*ە 3! وە ە'�W+8ن
�!W !a اO���h��"ە�* !MW�,�hی��1و�O� !66� !_م�,��! ,!. :´·�1درا �ن� !X !aوە� !Xو� &¦��!W�&!X!"8ن�
�� زرT+! دا"! hرا��!MW�,� �,*و *ە�Oی µ� .!W !ڕۆژا�� � م �و� !"!�M!�6`دا �ڕا(g!و�� �¿Õ7Q_� �ن
£�)�{6£!W� � �6ن �دژی �Georgi Plekhanov!W 3}����6ف. 1د`g)�ó دەa!و �(! �و ��7Ëg ر(! و
�a`{l 1 دۆ Pavel Axelrod � � ,!ـ ��*ازراوی � ە'a&Y*رP*دو '��وی �وە',��Oا��ڤوە �دری� ك�Xن
�,�MW! *ە�� �O� !66� !Wی �£!ۆ&ر�,78 ,! �ن ! !lW !66� � hوە��O�*P� �¿Õ7Q_8· ,!ر�Pداو��� �h ڕۆ *ە�،
!"� �¿Õ7Q_ !M� 6�`! !W� �,*و و�ڕووە �ن �& ،وە �"�ر ,��Oا��ڤ ! !W�&اوە �دا, � 1اوە&,òو . k8lم ' ی
a/l`1ا Iskra' �،&�!&! 1دەTوە�ژ*�P6`(��� و�!M�!"! !W�،ژ"�رە��! �ن !aی��g£ وò,دا� 1اوە&م�!X
!X!"�� !�X�P�h 78,�6ن�دژی�P&66!£6}�(�£!�ۆ �hا��ڤ��O��, وò,�&1دەوە .
!W !X!"�+P!�X�Pا��ڤدا� م�O��,�h"k8W�XOX�a�!,�K�)�{6£µ ا�! و�ڕەOP ی� وەµK�)�{6£ ر�"�&���l/l
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣٨ -
� ڕە . 1ا,*و &�ر �Pوا�� !W� �& ،��78ا,*و �W+8ن�+!ش ���ن � (g! دارودە و �,��Oا��ڤ! �W!و a!ی |�ن
.��Oا�ڕا�P1*وە �O� !66ی�,�MW! *ە��
�!W hi�P�µ¶�)� ا��ڤدا�١٩٠٥O��,!�� !Xە و�,! وە�ڕو(6! ڕا*�� !X z���hك!W� !, ��!���!6|��*
!MW�, !66� !W� �(��O�� 7ËÍا �'��رگ(��ری � !&دا !Pوz�� و�� h !W � � ووەڕ م �,*وە�وە (��7ËÍز®*رگ
Xڕاد!,� (X7Ë:� !MW�,� hZ�3ر� �¿Õ 6�¦.!,� ری�_µ¶�)� ١٩٠٥!W� !6�) � �W!� ��19ە "8ن ��3رOPا ی
!W ەO� ن،�Pڕا�3ر�!W� h !) ¡li*�3� �ڕTر hو�*�`!�� �ªgl� &!ارا�O �6¹رM�3� ��3رت م� W!. 1د&ی
�X !a! *�19ە �وە دا �X� &�¦!W� "!&!X�!a!ك و ��O 8ن h��"ا !g6"� � �,�MW!��*ە�Oی hZ�3ر� �¦�6 ی
���ªgl`ڕT �ن�W! !`�6 را��X78,�hرX� &�¦!W� !+T*� !MW�,�hi!ك و�وە دا�O� !aە X*ە W!م�3!. :´·�1درا _!
&iر�T17ز®�رگËÍ��)�h'دا�,��وە !��g) �!®6`وە�دژ�!M�!"! ��M/+¡)1ا`�ن�دە .
!W� 1P٢ دوا!lðد� � "�! ی �دە١٩٠٥ری �دوو®�رە � �,!،وە 1ا789g&!X ( دا ��aزاد !g"ر�,� !,� 1ا؛�&³م
!, �hزاد,*و��aو�!aدە !�¡) !W�Æ� �!,� �»W� 8ن+�W'ە وە�3! ە*X ¡) �6ن�63&�*و�و�_!ردوو`! !Wر� (! وە�
!MW�,� ��6¹M�3 6�`! !Wری �,�W� X!¦�& و�a !X!. ®*ون�ر (¡�! �دە'دو"� '�ن hەوا� M�3P1د��`�h
. *�P ی�دا �ڕ�W!Mi+8نو�و� K�)�{6£!a�µو�دوا�h�1Pڕا"�6ر�hi � *و���Oا�,�W!و�aT. م�,*و ی�(�6!'دو"�
!W ڕۆژا�!و� !X8·ی���*ان� دا�دژاPوO�*P�hZ8ن+�W ا���و�O��,!gl/ �Í/g)ر_! ,! 1د�و�`�ن�دە !a�h" م�
!X6!�3! دژا/P 1��hا,*و�OX�hوەو�!M���, Vpered ر(. ی�,*و�����Wh�، '�"&hjر�j��6l Maxim
Gorky 'و� !P !��� (|ت�,*��ر Nikolai Bukharin !W !Xz �hا��ڤ�19ا�O��,ون*,� .!W�µ¶�)دا��١٩٠٧
'ی 7Q 13ۆg6W'ی� 1اوە&را�ò,�hو ی��*و(! (O� !gا"���hدە �X� &�¦!a��â¿À�!W!ك و�وە ران �Oە �*وە�_!
)!MW�,�h��jر�a 6�`! ن� (ك!P!W 8ن+�W و�)ا+X *&�ª** (دە !�¡) ر®*و� .!W�µ¶�)66!�&� دا����١٩٠٩
iڕا"�6ر� h � � 66!£6}�(�£و �P!W!ك h8ن��+�W!�� Pو*W� !+¡MÌ`! . !W !)� � "! ردە م و� ,��Oا��ڤدا
'�O6��6W&1ا(8ن Leonid Krasin'وە 13ە ��!ك �وە !Wن�� Oە�*���hiZ�3رh !MW�, 6�¦ &!وە رە دە1ا� .
!Wµ¶�)�١٩١٠� ��3شدا � (! ��W!W+8ن��6¹M�3ری �ر|_�ر � !"!�P!W `6�!M!ك�ری ت� �X�P! ,!�ن
،�ڤ|�زا�� ڕ ،�د��O6²دۆ W�a{l` 1!� !�& ،)�ر ,��a�hZزادی� �����!& �1و�X�h! (!ی�3}���6*ف&�1و�!
�W+8ن P!W!ك '�13ی ' �O��,�!Wا��ڤ���P*و،�Ph، `�3/��ر|وا�1M �hە��3ك �وە'د,*ر|).�zی�م�6'
&! T "*gM"�!P8·وPوO�*P�h، &!,�! !aوە دوای� �!Wدا� !g6"� �./Pی��3ر&!Xوە رە دە 1ا .�)�µ¶١٩٠٩
�W!&ر �دە�3ش h1د� Oە�*��� ��3رت، �_�و�1و�!P!W!ك ,��Oا��ڤی � �_�وڕێ h��]� hوە�1و�!M���,[�
دا� م�£W�!`!a��ªgl� !��j7Q!�ڕ�6��W� .&T,و� �13ی ���h ر|6! �ر�! �O��6¡)`�!�7Q£��ªglاX!�ڕT دە
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٣٩ -
�و*�g�*Wی ،�1PhۆlZ. �*ونڤ���z&�و�,�زارۆ �ڤ�j�،hر1l���Í¡l�a�،hjۆ &� �����W3�،hر(
. �T1) م�£��j7Q!�دادە �19ا�Xz !a�h! �ن�W! !`�6 �درە�,�W� !MW!��دh!`X:� �"! و� …
!W !ڕۆژا�� � م h1و��� �' دا �,!&!X!",!ر�� ',���M!وە �ڕT !& ،وە 1دە&رز �6ن h»�1�� �O6�P`�!+¡lا
!6/P!6��) � h�� !ران �ر� � h��+6_ر�! و�ڕا� !W� ��3رµ0�_�!6/P ووی ر (! ران !Å��"�a� دا��,*و� . ��Oا
!W و !P� � �,��Oا��ڤوە ���ی h��|ژ�&� h��+�_ڕا� ��3+�وی �ڕا"�6ر1iدە hو� !"� !X³ � hZ !و�� ران �ر�
!, !P !W� �&,òو ��6 �دە'13ا�Oاو� �ن ر|6! �ر�! 1اوە � دا �ª6)و*�� !XاO6¡)j ر�P*!_� T+! ی ÑÒ ��,� را�!�W! وە !ڕا� �! �,!١٩١٤ �(�¶µ.ران �ر�! �ڕو(6! � �,� ��! رە ,! ی �وە ی وMiy3�`�¦ &! �!Pك ڕدا
�,�O� !MWە 13و���! � . 6�h ی 1Pكدوا!P!W� �¿Õوە���١٩١٧ڕ� �دا"!X!&!" ك دا را��h زرT+! 8ن
!a *)���l�6ی�زا�<Xد�!+Pووy,�!W���l/W�6� وە g6Wی�13ۆQا�دەO6X7 ت !&ر.
!W� µ¶�)�١٩٢٢!,� � £! دا h��"8نر+�W� ���z (! ��1اO��,!Xا��ڤ، �ªP1ڕا�� ��Xن ،h��|وە ر�دوور� h ك�
�,yووP+! ڕا,! �وە وە ری �13ۆ78g6Wی �_! ی �دوور�1ا�! �Xن hدە :´·ارد�� �,� �ڕو(6! وە رە وە �a!& ،ی و� !
!X &! !_� h��6" ارد·´: .!, z��� �ªP16&ڕا�h�� !6 و!a!W� !+Pووy, ا وەO|ر�g6W13ۆ� �ڕۆ�78�¹ی م� �a!،ی
!+Pووy, وە !W�1Pدوا� !Xµ¶�)� و ١٩٢٤��� �a!ە&!دا !,� ��jڕا � ی !glزا�� �و� �"��/gl/6! �دX>�6ی ��P �ن
� µ¶�)دا١٩٢٩،!W� !Xz 8نW�g)� � ە'ن �وە �W!! ڕM�&!Mi`1ا µ¶�)�١٩٢٣� �O��,!,� !M/3ا��ڤدا �ä3 �
Miy3`6دا"! �دە6!&!ی� !XاO6¡) !X� h�Oدا"! !& زرا�� �j*ا(¡+! زراوە "8ن �W!_!:19 و� وە ی (T*�� �ªP
�6á�P �دەa!و ١٩٢٨ �(�¶µ.دو��6دا !,� �زۆر�X !"�¸3! وە 1د�!`(�� h � �¿À1P&1د .� ���ی �ªT*ك�!P!W�
!�� �ªT*� ����!"� h hi�|رz، &! !" � hjو�ر!a!9�, !ڕ|! ڕا��j� �,*و، � !& �a !"�Å! �ووە وە �ی !,�h1د�"
�"! ,�رە W!. ®*و P!واو ,��Oا��ڤ � ی hjو ر!aا،وە ەO13ا�� !W� �'�,*��ر|) �زۆر�,!�P*Tر jدا h � . �*وkQ3�¿Àی
!, !)� �13(�6ری � رە ³م hj ر�P*ە &! !�� hڕۆ�78�¹ا�� �و �,*��ر|) �a! ی h� � �a!،�ت و �O"�Åا��h �_�ی
6á�P`!وە 1د� !"� �ر���وەر ی ��aوا �W!ی � Xz! ,*و �a!&. وە ە',��Oا��ڤن �زۆر®! ! !" !,� �i*ژ �� �Xن h و!a�
�W! �,�رەو W!. �*ا�O دە ��&�78ۆ وە، h!� µ¶�X-��lزا�) !a 7ەQg) ڕو(6! �(*ور�,!ی� h��<)�a وە (&�!
��O��,!Wا��ڤ µ¶�)و(/�*وی�١٩٠٨*�� �&��78ۆو �W!،دا �,! ��� ,��Oا��ڤ!دا �1PO|)� _*�>! *ژی
�دە �,� ���ڕە �a"1از �ª| � زاX! ر® !W� hZ !"� !9: دە� �(*�O6¡l/W�6ا |�*و ی �W !_ !3!. ر® دا� كرP*و "�ن
�,! وە �jڕ|+! !,� ،(T*�� �a! ی �(1و��� (|1Pز�) i1ۆ"� �ª|و,� h� ی��� م� O+T*�� .!Wرا,*و ،_�و��ری
.وە O�T!gر `i���hK�)�{6£�W�µ*ژ �� �,!a!و رP �hj*ا��LT1"! ەد�دوود¶�È!�µوە�, ڕووە
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤٠ -
Alexander Bogdanov
Elîksander elîksandrovîç malînviskî bagdanov lexander Aleksandrovich Bogdanov le
(10î ogustî 1873) le xêzanêkî şeş kesîda ledaykbuwe. Em saway duwemmî xêzanekey
bû, rojanî mindallî û amadeyî xoy le şarî tula (Tula) birdeser û dwatir çuwe fêrgey
pzîşkî zankoy mosko. Le zanko (v. Bazarov Vladimir Bazarov) û (îvan. Stêpanov Ivan
Stepanov)î nasî ke berhemî em wtuwêjane, bo xwêndkaranî law, retkirdnewey
têrrwanînî nadronîkekan bû. Sallî 1896 letek retkirdnewey popolîzm rûy le soşyal
dîmukrasî na. Lem rojaneda le 'mosko'we bo tula dûrixrayewe. Gerranewey ew bo
tula, ewî beyekêk le karatrîn kesayetîyekanî nêwjyanî xoy aşnakrid; ewî be kargerêk
ke le karxaney çeksazîy tula karîdekrid nasand. (Îvan savêlîv Ivan Saveliev)î karger
lejêr karayî hizrî soşyalîstî û sendîkalîstîda bû, bagdanov'î birde nêw kargeranî
huşyarî karxaney çeksazî tula. Berhemî yekxistinî bagdanov bem komelle
kargerîyewe dû şit bû: yekem, bedway kobunewekanî lêkollênewe û wtarekanî
bagdanov'da lebarey abûrî ramyayyewe, kargeran be rexney jyanî rojaney xoyan
tyayanda beşdarîyandekrid. Le sallî1897da yekemîn berhemî ew benawnîşanî ( wane
kurtekanî zansitî abûrî ) çapkra, ke lênîn begermî pêşwazî lêkrid û sernicî xoy le
şêwey wtarêkî destxoşaneda, le jmare (4)î bllawkrawey (mîrbuzşî)da le sallî 1898da
leser nûsî. Bellam xallî duwem: le jyanî bagdanov'da karayî zortirî dana; lejêr karayî
destey kargeranî tula û betaybet taybetmendîyekanî kesêtî 'îvan savêlîv', bagdanov
geyişte ew birrwayey ke kargeran twanay bedestihênanî huşyarî komellayetîyan
heye û rizgarî ewan tenya bedestî xoyan meyserdebêt. Encamî pêşûtrî em têrrwanîne
bawerrî bagdanov bû be têkhellkêşanî markisîzm û sendîkalîzm ke ber lew (enton
panekok) û (entonyo gramîşî) be têkhellkêşanî 'komonîzmî şurayî'yan pîkewena. Letek dûbare gerranewey bo mosko, beşêweyekî çalak le bazney soşyal dîwkratekan'da
kewte çalakî û encamî em witwêj û hewlle rojaneyyane, yekemîn berhemî fîlosofî ew
(hokare binçîneyîyekanî têrwanînêkî mêjûîy le sruşt) bû, ke le sallî 1898da nûsî.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤١ -
Letek tewawkirdnî xulî pzîşkîy zankoy mosko, dûbare destbeserkrayewe. Şeş mang le
mosko sê sall le 'volgava'. Lem rojaneda lêkollînewekanî ew û komellêk le fîlosofe
lawe soşyal dîmukratekan, ke harîkarîy ewyan dekrid, twanyan komelleyekî fîlosofî le
retdanewey têgeyiştne fîlosofîyekanî grupî fîlosofe aydyalîst - lîbrallekanî rûsye
(grupî nwêner) lewane 'bêrdyayv Nikolai Berdyaev' , ' sîmon frank Semyon Frank',
'pêter sitruve Peter Sitruve' û … çap bgen.
Em komelle fîlosofîye, ke lelayen bagdanov'we amadekrabû, lejêr nawî ( pêşekî
pêşnyarî fîlosofeyekî ryalîstî le jyan) le sallî 1902da çapkra. Dway hejde mang
praktîkî erke pzîşkîyekan, le nexuşxaney derûnnasîy mosko bagdanov'î derûnnas
letek suşyal dîmukratekan lewane ' lonaçarsikî Anatoly Lunachariskiy ', (pokrovsikî
Mikhail Pokroviskiy), (bazarov) û hîdîke … yekê bû ledamezrêneranî bllawkrawey
(pravda). Xulî yekemî pravda le 1903hetaku sallî 1905 bagdanov sernûserî bû.
Payîzî sallî 1903 le nakokî bolşevîk û menşevîkekanda, bagdanov le rîzî
bolşevîkekanda mayewe. Beharî sallî 1904 le rûsyewe çuwe suyisra û lewênderê be
lênîn'ewe peywestibû. Le konifransî 22î 'partî suşyaldîmukrat'da bagdanov wek
yekêk le endamanî nêwendî grupî bolşevîyekan hellbijêrdra. Bem boneyewe ew
yekêk le yekemîn damezrêneranî nêwendî bolşevî bû. Lem rojaneda menşevîkekan
hêrşî rastewxo û fîlosofyan le djî ew destipêkrid. Plîxanof Georgi Plekhanov û lew
sersexttir êksilrod Pavel Axelrod benawî xwazrawî 'urtudukis'ewe bagdanov'yan
wek kadrî nêwendî bolşevîyekan leber bîroke felsevîyekanî weber hêrşî tundiwtîj da,
nêwerrokî hêrşî menşevîkekan lew ruwewe bû, ke bagdanov le markisîzm dabrrawe.
Bllawkrawey ' îskra Iskra ', ke kewtbuwe jêrdestî menşevîkekan, le jmare heftay em
bllawkraweyeda nameyekî taybetyan djî bîroke fîlosofîyekanî bagdanov
bllawkirdewe.
Lem taybetnameyeda bagdanov be aydyalîzmî fîlosofî û retdanewey fîlosofî
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤٢ -
markisîstî tawanbarkrabû. Rexneş le lênîn gîrabû, ke çon bagdanov û darudestey
ewyan le nêwendî bolşevîyekanda ragirtuwe.
Le kotayî sallî 1905da bagdanov gerrayewe rusye û beşêweyekî çalak le beşe
nêwxoyye bolşevîyekanda le şarî sanpitrisborg'da kewte çalakî û lem ruwewe
sanpitrizburg buwe radîkalltirîn beşî partî bolşevîk. Beharî sallî 1905 le sêyemîn
kongrey partda le lenden, raportêkî leser pêwîstibûnî rêkxistinî çekdaraney part
pêşnyarkird. Lem kungreyeda ew wek yekêk le yekemîn endamanî komîtey nêwendî
partî bolşevîk hellbijêrdra. Lem peywendeda ew wek yekêk le nwêneranî bîryarîy
bolşevîkekan le rêkxistinî krêkarîy sanpitrizborg'da bo westanewe dijbe
menşevîkekan destinîşankra.
Dwatir le 2î dêsemberî 1905da dûbare destigîrkrayewe, bellam be barimte azad kra;
beazadbûnî ew destbecê le kolga be lênîn'ewe peywestibû û herdûkyan pîkewe leser
pêşnyarî bolşevîkekan le 'duma' destbekarbûn. Ew yekêk le pêşrrewanî baykotkirdnî
duma'î sêyem bû. A lewêda bû nakokî ramyarîy û dwatir fîlosofî ew û lênîn rîşey
dakuta. Lew rojaneda djayetî tundutîjî nêwan lênîn û bagdanovîstekan destîpêkrid û
berhemî em djayetîye peydabûnî grupî bopêşewe Vperedî bû. Lonaçarsikî, ' maksîm
gorgî Maxim Gorkiy' û tenanet buxarîn Nikolai Bukharin le layengranî bagdanov
bûn. Le sallî 1907da çuwe henderan û wek yekêk le sê endamanî destey nûseranî
bllawkrawey 'prolîtêrî' (organî bolşevîkekan) letek lênîn û (aynuknî*) destbekarbû. Le
sallî 1909da nakokîye ramyarîy û fîlosofîyekanî letek lênîn geyiştne lûtke. Lem
serdemeda bagdanov û 'lyonîd krasîn Leonid Krasin' wek çeprewekan le nêwendîy
partî bolşevîk kranederewe. Le sallî1910da paş pêşnyarî lênîn leser harîkarî letek
menşevîkekan betaybet grupekey plîxanuf (grupî yekêtî xebatî azadî kar), ke le
êksilrod, dêvîd ryazanov, 'nîkolay m.dburîn' wek pêşrewanî tîorîkî, pêkhatbû,
bagdanov le ' kaprî ' letek lênîn kewte miştumrrêkî tundutîj, ke bedway eweda le
komîtey partîş krayederewe. Sallî 1909 paş derkirdnî le nêwendî part, bagdanov letek
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤٣ -
hawrrê hawgrupekanî [grupî bopêşewe] destyandaye rêkxistinî fêrge kargerîyekanî kaprî
û bolonya. Ke le rêkxistinî em fêrganeda lonaçarsikî, pokrovsikî, gorgî, êstpanov û
bazarov çalakbûn. Trotsikî, kuluntay û … û komellêkî dîke le kadre bolşevîkekan
lelayengranî em fêrgane dadenrên.
Lem rojaneda grupî ' bopêşewe ' bernameyekyan berizkirdewe, ke têyda gringî rêkxistne
sovyetîyekanî kargeran û rahînanî kargeran le serûy hêllî amance partîyekanda danabû.
Lew katewe bagdanov jyanî xoy kirde pênawî rahênanî ramyarîy û komellayetî kargeran
û betenya le bllawkrawe kargerîyekan û pravda'da destîdaye nûsînî gutarî
hellixrrênerane bo kargeran. Sallî 1914 be gerranewey bo rusye le berey şerrda wek
pzîşkêk kewte prupagendey bolşevîkî. Dwatir letek şorrşî 1917da wek yekemîn
damezrêneranî ekadîmyay zansitî suşyalîstî le bzûtnewey prolîtêrîyda derket.
Le sallî 1922da be fermanî lênîn, bagdanov xraye ser dûryanî, yan ragirtnî çalakî wek
raberî bzûtnewey prolîtîrî weyan hellbjardinî dûrixranewe bo derewey rusye, ke ew
yekemyanî hellbjard. Berragirtnî çalakîyekanî ew le bzûtnewey roşnibîrî prolîtarîda, em
bzûtneweye dwatir le sallî 1924da nawekey gorra be ekadîmyay zaniste komonîstîyekan
û ta sallî 1929da, lelayen stalîn'ewe rîşekêşkra ! Le sallî 1923da bagdanov bepêy pîşe
pzîşkîyekey destîdaye damezrandinî yekemîn damezrawey gwastnewe û hellgirtnî xwên
le dunyada. Sallî 1928 ew destî be taqîkirdneweyekî zor pirr metrisî kird. Xwênî xoy letek
xwênî nexoşêkî melaryayî, ke mergî ew bêgerranewe bû, gorryewe û encamekey be
mirdnî bagdanov tewawbû. Le barey mergî ewewe, buxarîn le pravda'da gutarêkî zor
bepêzî nûsî. Bellam pirsyarî serekî gutarekey buxarîn û roşnibîranî çepî ew kat, hoy
encamdanî taqîkirdnewey mergawerî awa bû lelayen bagdanov'ewe. Ke zorbe emeyan
bexokujîy ew deçwand. Lew barewe, le çîrokêkî xeyallî-zansitî (estêrey sûr beasmanî
rusyewe) ke bagdanov le sallî 1908da nûsîbûy, lew çîrokeda bagdanov xokujî
behuşmenditrîn amraz bo derbrrînî narrezayetî le komellgey suşyalîstîda derbrrîbû. Le
heman pertûkda gorrînewey xwên, be besoztirîn sruştî ewînî mroyî bo hawcorî xoy,
çwêndrabû. Lem ruwewe bebê dûdllî detwanrêt mergî ew bexokujîy fîlosofî
lêkbidrêtewe.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤٤ -
�رو��رUq¾م��ز��ب،��*
!W� �دە& ،,*ون �_!�À13 ��1¿�ردا�دوو� OXا��h_*�! "! ,��13ۆ�g6Wر|� ���رە ! �À13¿� )؛T1`®ر (! ,*و
!X &! م :!)�h��+�_6!،�|�� ر®! دا&�! !Wە ی��� ,�رە _*��6ری�*���!Wو�دەورو®!ر� !Pوو� ی�O+|ز�h�
!_�aار _�و*,�،��!Wی�O�!<��_ا ر|6! ��*ەی�_*�! ی�,78و�O�� .
�¿À13دە ,!: م �دووە � h��+6�g)� �دە]ور* !W]&3!W!,�"�وە �,! �و (P19g) !) � �ر �a!� �!+6Å!و
�W!& ،!یر|��6 _*�! �دا_� ! �و ڕا,*وردوودا ��*ا�7Ú� !_ hاون LM�� h�O��Å�*j� �,� و� و:Oان
Mø6|و*P*! دە �,!،���6ن� �È !g) وە��� hڕۆ "�®*و�&� �O6�Pا�& ،ی !& و�£��6دا:66! ی ,�ر�*از ! � !
.وە O !Pاوە�69 ڕە
!�& ،X) دە و:Oە و��a>!�_! ,*وە �!روا��a(�ن� �_!،م !& �À13!X¿� ك وە"/.� �دووەÀ13¿�ری� (! ��رە
!Xz رە����,���M��h� !) !aۆز|+! م�,�,! ری�O,�!��P وە.
&�)!� hÈ!_ز!"� h& ور*)� !,� ��hرi و�وردە ®*ون! �,�وەڕP�T!واوەوە !Wh!`Xوە،� �دە�د!g�:�
�W!و�¦و�,�وەڕە��Xن�وەر���ªP1,!�� �.�&,!ردەوام���ی�دە��P!�,!ردەم�"!À1P¿��وەر�a��ªP1!و�
�W!& ی،,�وەڕا�! ! � !,� �"!ز_!,!وە �ڕوا�9!ی ��W!9¦�"!(646؛)ەژ"7Qدر�Tد]1ú&[وەر�jڕان
�را�hi �,!ر P!�!*و !و�X� &Pن*ە�"!ز_!���hÈ|�ن��jڕ|،وەی�"!ز_!�hÈ,*دا �:�W�!,�!!+6& ،_!,*ون
�,!�3»!وا�!�!وە �"!ز_!,: �Xن h"!gl/)� �دەP*ا�1ێ _!"�ن ./� Xz!W�&�)!�h!ن
��¦��Oا�P!���6(1وÕ¿����/78ا�!ی��!: P!واوی�"!ز_!,! !�gT1:�، &!W!وەMðO�!a!وە��a,��äWزاد
âª6,ز_!,!وە ( دە!"� �W!,�رەی �ڕا(�� �P!واوی !"!a،!6/��:!,���!Xz� �6�!P�*وە!gT1دە�� h(. م�!W
�,�رO`Tا، �وە_� �X�a�&�)!¦!"� �_!"�ن �W!,!ردەم �O�!aازە �O، &�Wا1P!X(�6,!_!"�ن !Tر!:��h
hZ!|ڕوو®!ڕوو�hÈ!_�7"!زQ�!��!P!�:!_؟� !�!X!وا�!Wو�!ahر��*ا�!,!W� X78د��X�µ¶*áوە 6!و�!��، &�!
� �"}�6ن ��M�،L���Wوە&�ڕا�ن��| �,��ن!(6&(!دان �¿Õ��� . دەر� � ك,!³م �ª6وا�°QP� �a!و و
!X!9ڕوا�!W ª6X�a��� �P!واو h� �6واز�� �دە�LT1و �(!ر��وە W!ڕادە,!دەری� ��دەو:!"!��O. ەوە
g)!_h ! و�،hiرy_ &"k8Xد*,� !W� !!X!_� �،Oا �و�,78ی � ،�ت OMە�&ڕا a!و�ز|��1Pدڵ �P&�)!�h
ª6X�a� �&«6_� �,!ر�1 ! !W� ���ی Lا��*P��� ��iت h&./ ��� �ª6X�aر�,ی،و��jڕز��!M/"!_و�� �ت
!�a!وەX!،�&13(!ڕا(���. دە,�Lو�دەر�78 !وە�دە,��gن�ڕوو®!ڕووی� !���"� ��ä+/X�a&او P!W!ك�د:!ڕ
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤٥ -
. ��a!WLرادا,��,*داª6X�a�hi(!ر� ���jڕان�,�ä&د:!ڕاو a!�!ری� ¦�a��,�!�MðO�!aزاد&
�,Oا8X�a�!Pن ،OاW�+/X�a!��*ار��*ەی�_!"�ن�!�دەP*ا��O:!�، &Lاوە�وە_��(!ر|a!و 1د�!وەی&,78
�W6+!وە,!ر�:� �,� !�O��Å�*j� �دە(g!,!ر �و�a!م ��MðO�!a¦!Wو��aزاد �ك"!(6646! .�ت®���ی
!X!9ڕوا� !W� �ڕە�+19ا�!وە hد� � ە�,*دyXم hi!+6«+,� ���6وازی �,!³م �a!W!�:+!وە، و� ��ر وان
i1�!+ڕە�� �زە"��h!+6*ەی �و��3*ەرە ، �ڕە�+!¦,�وەڕدارO��6��. TاX! �ن !M/"!_� �!W� ���ی h��
���و �و�_!(�� �دۆ�� �,!رP!(دەر|»!ی �_!و:�W!(!ر�a!�و �P!وە Oە`ە !X!+6«+,ەداتو�O، &�!
6W� hZ!,�,� ���&�:6+!وەW!,�رەی �a!و ���ی �&� !ی �&��66!ی !,� �X!3*ە��6XOن !�_!,
�_!X !X!)">+*ی ( �,��P!��/6!وە �& ¦��P . ڕوو، �,!دە(ag!و ! !"!a� hا�*P�L�+�ñا��ی�*P� �O6aی ،
. ��/O6�P�!!،!6اX&�و�,+!ڕە�hZ_��!را�!�h 1د��hڕا(g/6!&`دەر
!W /g)ن�,!م�ڕاËMÌ!��hZ�!X6!�,!��*ە ���h و���ی،��,!ك�!aو��Lی�دەڕوا���, �!X!P�)&!�
.Lد�" ��دا�!�دە(���دڕدۆ�«O6a �hZ�"hی�
� �a!وەی`دەر&a!و�P*ا��ی hم& ،1د�yXد*,� ! !W � �دو�X�6!&��*ەی h»�!_ر!£� ��دW! h!`X!3*ری
،LT19®و�وەر� ��*از|�ر �,!QP°وا��P�¦�¹6 ��!,*وە h اڕ*+,� !��Å�*j!�� �,��a!م �LTەوە �a!و�، a!وە
P�!!X &�! و!a 8ن�و�,�وەڕی���یX�a�!W�hوەدا�!g)دە!®��!,� Tە�!ڕO:!_وە!g .وەڕی����,��ªT*�*Tڕ
�X�_ .M�3!ەO�*Pڕەو��aو �,!³م`a!و��/O��Mەری ،(|1Pو*Pو! � ���li*�3,!�!ك �O�!a����)�aازەی
�,�ر�*ازی،&�!�! �_*��6ری hiر�& 1دوو!_� !W� !¹6X�a�`!P� و£�O�،íا £� �و ��!Í:�X!ر(�� �6�
L¹6,دە .!W6¡)ڕا�� �a!و . �,!وzوە6/��1P!¦�,�وەڕدارaT!و Oا �دژی !�& ،�وە(�gوە8X�aن�,!و�O�!aازە
�� �6�!P�W�µ¶ی���!Xت،�,!³م��!�,!و�ڕادە�&L�ñgMÌ!9�P��äW�! .و�!a��,8نX�a &و�� !W!3*ر��/6!
¦�O�!_� �دە,�PL!���!ت h»دڕدۆ�� �¿Õو*P� �,!(!ر|Oا� ر�O�!_¦���.i. ���ر !g)!_� a!م
L�,ەO:8ن!�& ،زاX�aW��6�!P�!Ð�£و �ت�3!ی�+�,�g!وە�,!³م�_O`«6ا�,!رÍ:�X!��)!P!رە(���و�£
.���,�ت13(!ی�a!م�&!P*ار ,!�
�¹T*�*Tڕ� !W!MðO�!aزاد�a� ���6وازدا �P!واو h&� �(!ردە"��a!ی (|1Pرز!,� ی �دەر® !<`!، &�!
.*وە*ازی�دە(���7Q3ا�!�hgMÌ,�ر� و�دەر _*��6ری
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤٦ -
� �a!و ڕوا�9!ی !,� �كوە 8X�aن�(!,�رەت h��+�_دا� h"!_را�!�,!ر!��_:!�� �,!و��a!و ¦ی !P!:�"�
�W!& ،دەدات ! �W� hZ!,�,� ���|Oا �,78ی �,!�È&�:6+!وە�*ار��*ەی !X78دە"�ر�� �و�,!��_¢6 6!ك
Tدەر ��ر� ��aزادا�! h&و ,��. �ت�!aدژوار�و���� �,���>* & ،��/6!ك� �_¢6 �£7Q,و ! !���،L &�!
�)�X h��� �ª6X�a�'h��" '!W!6/X�|ر�a� � ��*ان �_O+6ی h�� اO��، &�،وە*,!_� �زۆر�á*:�6ن hو�*��,� !
!X!{3!,ك!W�L6)!"� �ª6X�a�� µ�3� �ڕە(!ن �X� �_!:� !وP*و1Pە،`M_�و�!رخ �و�دەر �Xن �Å+� �hن
!aرگ�,!و���رەی�!"�!Wوان�&!W�! ��!,�h»�!_�a&اO��6رد��Íl،��_ر��ودە¦�13(�وە!,�<و!�،
.1P³�,�hدا�µL6)!"��ª6X�a!W� �¡)�a!X*ا�O6ا�W!��و� و�,!رزی�و �W!�ڕە(!���&!�
� �¿ÓðO�!aزاد�a�a!<، &!W� ! 19Tڕ� �و�_!(¡� ih_!ر���رە hª6X�aوە*,� �ڕز�jری ���P¦ و�_!ر �
78,&� �1ª6X�a!Wد�!وەی �ªڕۆ���� �_�ی !g��,� � 78,&� �,!zڕOTا a!و1د�!وەی �_�ی !g��,� ��Xن ,1د��hدا
�"1ۆ|/6! !g)ا*� � hو��!a، � ��l:!_ر!,� �,�رودۆ��دە �ت !W� �دە"�+�g!وە`و�_!روا �O، &�!Wا !
.!وە,+�L`��3د�h&h��)! !`X,!�1خ�,����ی�و�!W!3*ر8X�a &Tن
� �13ۆ�g6Wر|� � P!W!ك,!ر�*ردی LM�� �,!�gW* !�� ��M*ورە �£��6دا:O6ا، �چ �,�ر�*ازی �چ ��ن
�gW* !W*ور ،�ا�وT+�دە �ت���*ەی� *gW*وردW��6�!P! !13((!رە�Pدا�a!م� �ر�!ر،�X�&! . !W!كوە
�¡)�a6¡M�� h!6/ر��و��!,!W� �Xz!�!ی �a!م �,!³م �& ،Oا، ���*ەڕۆ ! hور*gW* �¡�6وازە���� h
.�وOX�+Tە �تa!و !�&W!وەی�
�!WµK�)�{6£ر�!_���lور �و�زا�*gW* T`L�,!_ی��!ورە�!:!_�!X!_ا�,�ی�O،رەرەی� �,!و��&�!
!W و� !:!_� (XO�!�� ��_*�!رOMiا !W�)ت�|*+<"( X� �و ��(��Oا hiدادوەر��!X!_ .�!��"!a� ,!³م
�W!9:��¦8ن��، &� !,� �X!3*ە��XOن �a!و���*ەڕۆ ! h ور*gW* !:!_� �6�!Pو�� L�,� �و� ەوە و�zدان
.�h��®`(T1دا_�P*و�á!رە,*و �*و�!P!W!ك�,!رەو���!�دەP*ا�X&(، &�LT1! *ڕی !"* &
� 1Pودوا!a دەردە� �& !وLT،&,�ی �a!م !iO�!<P!�X�P� �_!:19ی �و�,�ر�*ا gW* h*ورەش زی
�g)رۆ�a&وە*,�hZی��6+!�(!روەرە& ،1اOوی�,!رژەوە�!g3ی��_�!g�,ی� �ن، !�دە!��+P1و����!a
W�h! 6!�,!³م�a!و�_!روا�_6¢���رە�دوود:6!،&ە *gW*ور ,1د��h!�دە,+!�_�ی�,!zر|Oا&
.�/6!) یو�ڕوا�9!��*از�(ە� *gW*ور a�h!و���*ەڕۆ
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤٧ -
O�,� �!:���LM��h�O��Å�*jا�_!وڵ `��P دا��وە،�W!ەدا� *gW*ور a���)�a!و� وە_����ی�a !W!و
!²6Pو��3زۆ� � ,�ش hدڕدۆ�669!،دەدات��� !W� ��3ر�jyTرا�! �,!³م h &!' 1,ن�_>ا' �¦ � ,*دا�X 'hiن
'!Xك!W� 6646,!را"�!ر)!"�P!اO!,ن��X�!��X!_��3نO�!"1ە_!,��äW6!،»!وا�!وە�/��O�!"1ە_!,�.
�,a & 78!و ���*ەی �,!ر�*ردە`���6M&ڕا ە �ندوو �ڕا,*ر !و�_!(g 1د�!وە&! LMو��� ���h 1دووە
!W� �دەورو®!ری �دو��6ی � P!W!ك ���*ە �(!ر��وە ��! �!"l!ری ���!وە �,!�¦��P دە�1ن،
!�� �13ۆ7Qg6Wی hZ!X�+6�� �ڕوو ،Oاردە,�L&ڕوا�9!ی Æ�!�¡)ەرا�!ی� ®!ڕووی دەO��"ر!£� h»دە�
� hZ!X�+6�� �&,!رژەوە�Oی �دەدوaLT!و P!W!ك! �دە,�g!وەدا ، .� !W� �`��P ,!³م �_!"*و�&Oا !
�ڕ 13(! !,� ���وەڕوا� +/6!ۆ��ن h`و�� � �زۆر��a:�زە13(!1او��!,) �و�,!�X�P!ت �ژ|�ن h��¿À13��
1Pزە�P �!+ñP�_،ڕێ�j یO6a و!a ا��ی���رە(!ری�(!ر®!��ی*P� )13Ç!9�µ�a!6/ن. وای���X ود�*)�
!X9!��رەTڕ� !W �3� hدە�"�a�7ËM& ی��� �دەورو®!ری �,!رژ ��Xوەردە�LT1 1اوی �Pوە!a� ەوە�Oی�ن
!�&ی�a!و��aرا(��g!دوو� _!ر. �L�M&ڕادە �h,�«��!�,����ی �ڕوا�a،!X!9!و7Qg6Wی��13�hZ!X�+6ۆ
!W )�,� �،1ان`(!رەوە !W� ر�g£ڕە� �ª6�� hڕۆ�78�¹ا�� ��!�9!وە�T1ر &ی �W!,�رەی �a!ورو��دا ی
P*ا��ی�'Ì.�دh��)! !`X&!�& ،13(!م�(!ر�W�!a!¦_6¢���رە�(!ر��O�!_¦��È!,��Å. !وP)&دەر
�'h دەر �_!,*و a�!)13!م � " !& ،ە�Xن �ی"£1اوا��7Ë,!رژەوە�Oی �ª6�� ر�T1&!X� P19)�&��*از|�ری
�hدە,�g!���*�*و�"!ی�دە,��Lو��h&�!W,�783ان�و�(�"��! Oا�,���3ر�jyTری�W!���ز|,�ر�*ا P!W!ك
��P`M _�ی �ª6�� hر���T1& رەودوا و!,� ���ر(��g/6!ت LM�� � "�Q°ا�!وەی hZڕەو� ,!���|�ن
gM/�� µÇ�3!���< روەری!Íرد�Í)� ."ز!a� �a!م !X!را��"!g)و�� ��!ورە �*و�! �P!واو�&!P*ارەa!م ی
Llدەر�، &�P�!ر|��ڕوا�9! وە�g6Wوە +!ۆ�1¹د�!وەی���ی�ڕ &و���*ەی�,78 *�13ۆ!P�،¢6_� ت��
!�& ،ی�,!(!ر�*و��/gW* !6*ور ,!³م�a!وە�. |Oا��/gW* !6*ور !W!3*ری�&P*ا��ی�زا:�*و��h,!(!ر�
�����hی� �h"1ۆ�a�!Å��"�a��,�hi"1ازTك_!روە �و�3را(a L�ñg!وا�W!(!ر�زا:�*و����hی�_!رو
L��P1وەر��ÆÇودی�*).
ی� *gW*ور �±`!:`1د�!وەی�,�`�P!���6,!ڕەP،وە�,�وەڕ|��+�,�a!)13L!�!ر�13ۆ�g6Wر|��W!,�رەی�a!م�
!ڕ��ت�,!ر�*د��h(!رەڕۆ|��!�a� "!W!و،�ت�,¦!W!3*رT&وە_��a�µ¶��!W!�!ر��. ە�jت��!�د
����ä,���وەڕW!&T!3*ری��ª6X�a،���ی��gl*وە !Pەو �*P�h .ك,!³م�!P!Wو�!a� ��a�LM!"��!دا
�دە �ڕ�¹T*�*T !وP&!gT!���!ت ،7Ë31ا�� h�*�`� hوەڕا����,� �,� �P*ا��X!,�ر�*ا! ��,!�Èك�وە_�
�!W�hZ!X�+��a8نX�aوان�,!_�ی و �_!,*وە!a��, ور*gW* ih !`Xد،(,دە�.Ì &6¡Mø�!ن���3نË)!�ñ .
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤٨ -
³!,� �,�رودۆ��&�T1ر م !W�`!6/�� ��¡�Oا ،¦،L�+®ڕۆ� &! � hi�Pو�_� �_�ی !g��, ور*gW* ی�
O�!"!:رە&�و��!�!دەو!,� ��!�Xر1دووی �_!ر��¡�a!و . ی h��+�_دا� �P�!W*ا��ی hN*�� h ن��"!_
(!رO6��،!6/�� .�h"�Å�!aا�,�L دە(���دژ W!دژی���ی��دار��a���h"1ازg,�!T*ا��Og)�a، &Lا
� �. 1اX!`�زۆر���a¦13(�وە_� �ª6� ر�T1&!W� L�,ا �دەOX!3&!�!�� h1د�&�!W� �ڕوا�9! (|1P1دوو
�W*اودا ��)�a� (X7Ëدار& ،,!ر£1اوا�!X�3� ! !W�1Pو*P���Wور و�*gW* � �,�L، ی � �,!و�ن !�&��رەی
.!X�a/+�دو��6ی��h,!رز�a�MÌO�!a¦�¡)�a�!W�!W�1Pزادڕوا�9!ی�
1Tژ� !W ر��!"*W!_� �وە_� hiرا�`!XاO، & زا:�*و� �P*ا��ی !� �,!(!ر � *gW*ور ن ,!O�� ��Èا ی
�"!g)دە!X!_� hو�*®، &Lا��*g,� �ژ|���`�,��درو(�a�¦g"1ازTك�وە! hێ 1د�*�� h �ÆÇ� (*ودی
LTوەوەر®789در� �¦�&��!ك�و �دژی ��!,�ت �,� � µ¶!"� ن�، &� �a!م ��W*ەزاوە *gW*ور ! ەی
!, L�7Ú��®ر�.
�"�ر �_Q&�رڵ �,!(!ر �زا:�*ون �,� Yرە�X78,� � kە �دو��6ی h�� اOد��� ،�óg)وە_��`ە� !ری
!Xوە!+Pووy,و !�& ¦��ڕ��. �,*و ك!a���lاری�زا�*,�!W� و��hZ!X³!"�µK�)�{6£ /P!X³!"ا��O6
�Í/g)ڕا(¡16د`دە!W� ،� �a!م �دەر�!ری �Oا !g� و*,، &� �(!رەa، /X�P!و! �و� 6!��*ازە �ن
!"�Å�!a !X!9ڕوا�� !W� h�� h ە*T*�� ۆP، &X7Qg6W!واو 3� �ڕوا�9!ی �_!"�ن !!6 /glر��!,� !6
���h 6!ز|,�ر�*ازۆری�(*ودی�W!�(!ر��وە� ��h!ورە�,!��ڕۆ���Y,��وە_��&"�ر . �*و�!وەO�3ا
���a,*ور|كوە �`�(y&6ا�! �Mø ,�ر�*ا! hZڕا�3ر� �`�ن، hرا�!+�+ � �ڕە�+!ی� ��g|1,!6/�ر���! �ن،
�W�6��)h"k8ڕۆ�78�¹ا��hو�' 13ۆدۆن�' �و� '>���lO(/' (!ر"�X!داری�Xz!W!ن �W!*زی ,�ر�*اوردە
±:�X!��!W�Xد� ،&6g`!!gl/W�XOX�a��6��<:�a� h���� h"k8W�|1P�"� ،) ¡lزا�� ی�)+*و(�ن�"!:!ی
�£� �و �|7Q,�خ£!ڕە�$¿� !+6�� �P/��ری ، !6/P!X³!"� و�� �£!رە�$¿� h��)و*�� �"Q·وو �Xz!W!ن �ن
��¿Ó/X�g)�+6+±�دەروو��� �� hZ!Xا�yW�,� �كXz!W!ن �دÁX!وە،�و hوا�!a واوی . وەر�1ت!P
�,!رT زا��6ر|6! ��*ێ !�l¡+!وەX`�ن hT1از"�a� !,� �درو(�j�¦gڕان �,�`Tڕ� h1د�`!X1اوە� �h
ەوا�hi(!ر"�X! �دژی �,���!,�ت¦�&�!. 13ۆ7Qg6Wی .£!ر"��
�م��!�LM/X؟ ,!��a �(!ر(*ور_�+!رە���ن &!P*ارە,!³م�a!م�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٤٩ -
�&"�ر �a!م Y!)13�óg)دە� �وە_� �& ،1د`ی ! !X� !W� !9:!"�&6W� ���رە�`!م Oا�!وەOXا
T�¹`ڕgl�`!_ن�و !�,��,!ر�+�!"�)�X�LMی���"!+,�!"!a� و��!�!ی���*ە h�� hZ!X .�µ¶���!"!a
�óg)دە`� �,!ر_!"�6+!ری �ª6�� h1د� �óg)دە� µ¶��� �و hZ!X³!"�`W!�� hر|6!1د�� .�!,
�(*ود �W!م (P1وەر�!)ر �,��دە(¡�!13�"� ��*دی �Y �.�3&�ر®*ون ��lزا�� !W� (P1�!+ڕە�� !,
�Í/g)دە� �&و�,!g�*3! 1د`��ی h1د�&!g)و !رە� h���P�`:!�`M1د��Á� hك!P!W!و�*��,� �h��
�ز �,!د��X+���ی ÆÇ� ��lزا�� h"k8W�6��)� �_!"�ن ��Xن ۆ7Qg6Wی 3� ��lوە. ا�*,� !�& ،�aوە_�
g)دە`� !Pور !و*gW* |!6 ڕ�j� �ڕا,*وردوو h�� در��,� �!W!3*رT&اون hiار*P!m� �ª6���,� h ر�T1&و��
!Wوەش�!a T*ڕوا�9!ی¦1د�!وەی��!ز"�`��*ەی���!W� W!ر & ،,*و م���رە,! .�ر|6!وە��"�!&Y
�h �,!ر_!"�h(!رەa!و !�& ،!وت��!,*و `�P!���6ڕ13T(!و�a!م� 1د&�����hی� Å��"�a�!,�h! دەر
�*ار��*ەی�زا�gl! ە�W��6�!P!��*از a!م�. دە,1د��a�!W,*وری���و ك,!�ڕە�+!X! ی '(!ر"�X! ' ��ی
P!X³!"�/!6 وە��!X�)78�!�� � Oا �و *=:!,!W ��!Xz� LM�`وە!LMiو�Û�W!3ن���<g)!,!"� ،
.و�ڕە�+!��ªP19�W،�ڕە�+!ی�13ۆW! !6X7Qg6W!3*ری�M�3/+!&ی�,!دە(��g+�ن�و����h�O��Å�*j*از
�7QPوا��¹6 µ¶و!_� �gl/a!W�7Ë:*á� h !+ڕە�� �دەدەX) زە"6+!ی ���"�ن h�� .� �دە,*و �Pۆ &(!رە �h
QP� µ¶��� �ª67وا�"W!� ڕۆ�" �ری� � �"!O6/P!X³. !وە��g,�"�ن �13ۆ(!ی hا�O:!_ر!)� !Wا�
� LT1ا�*Pدەâ¿À خ���á ��M/+¡)دە�`(T1� LTو!��<,� �a!�!ر ��Xن ،� 1Pكورد!P!W� دا�a�!)13!م
: �â¿À�hZ!X³!"�!X!_�h�!Xz !�13ۆ(!ی�& �LT1,*وX!&،LT1P)�دە`,"�"!:!
١–!P�&6+h
��a,*وری –٢
٣– ��{XOX�a6h .
!P� h�!Xz!W&6+`� �W! 66!وە �(1وو�g,!ر_!: �"!:9! ��l �"!g)دە��,� !XاO&،h1د� Tڕ`��ªgl�
و� �ری ر|دو��6ی�دەرەوە�,��,!رژەوە�Oی�ژ|�ن�و��!�!O�3ا��a�h�!Xz!W�،h,*ور|6!وە�X!3*ە�Oی�_�
�"1ۆ�!`دا,!� �W!��*ان �ڕO�� Tا 1دن �`و �ªgl� را"�!ر!,� �,� . و�P!W 1)�L!ك � �"!:9!
�h�!Xz!W��{XOX�a�،ز"*و�! 66!وە!a�!9:!"� Tی�ڕ���h��`ە��تO،T1از"�a�!ز"*و���!aم�!W��P�¦�
،L�+��Xا�& ,!د*g,� !L�Tڕ� ���ی ��!�!ی �و �ژ|�ن �a!وەوە �_!ر� W �a!. ���ت`�,!_�ی �"Oا
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥٠ -
�Å��"�a¦!P�h�!Xz!W�&6+` ور*,�aن��X66!وە�iو��hر|6!وەy- �, �Å��"�aی���Tڕ�h`�L�,را�!�دە!�
: Tری�ڕ�`ªgl��� hZ!X³!"�.
�وەر���1ن �_!³و1Tی �و �,*ون ���رە �,!م �,!P!واوی !��X�)�X� �a .�!W` 1T¦!Å��"�a!م �,� �h��
Lا��*Pو��1ا3دە� �و�W�P!��*®1د �ری �W!,!ر��و�,LT19،`ن ��8نOان µß��"�a� �دوا !�`��*�.�,!³م
�!W`T1از"�a� ���ی 1`T*�� �,� !`Tڕ� �,!رژەوە��ªgl� �!6XO`1د�!وەی �a!و �W!�3+�و دو��6
/P!X³!"6!ی� &�!W�!`�3�1*ەی!g)ە*X!3�.
�O�!"رەی�_*�!ر�,!W`�،وە!m�P9!م��,�ی�_¦را�!a�!X!!)13 �a� ���hiو� �,�a!و !�&وT+�,=�ت،�وا
�, �hZ!|��&�¡��!¦L�+�_!aر�. �دا!�!aو ,!³م�!aت�ر® �,!ڕا(���,����ی��،�h��+�_و �دا!a��,�
� ¢6_&Åر�!)� �W!��ی !9Å�,� �X!3*ە�a XO!و. +�,�M�L&ا!س ���رە ¢6_� � 6!�ت hك!P!W
a!�!ر�. ���,�L),!³م��*ان( X!3�L*ە(*رت�و��� ,�W�!9Å!��!و�P�h!"!ن� Oا-yر|6ی� *gW*ور
!رە(g!�و�&�a�¦�!W!وەی�_6¢���رە�(*ود�,!L� �È،��وە�دا,��+ �O�&�¡��!¦!Wات�a!و�_!و:
O6aی�W!�ڕا(¡O6ا�a!و��،�����ی�,�/+�P!X³!"�L± +�ن�و�P*ا���hiدەورو®!ری��ر�و�دا_� �Xن���*ە
�دا�!_�+�وە�¡� h .� �P!واو�ڕW!�T=�ر ڕوا�9!ی �. �1اوەX/6!`ی ����ª6¦(�13 وە_� �W!,�رەی �_!روا
�درو(�T1&!gر �دەرە& ¦��رMi .!, T!وە �"�دەی ! !W� h � �,!�!W ��*ەی ���ی��³ �ری
Tە��ت�و `ڕO!Wدا_��"!:� ��*ەی� ���ی��hر �و�_�ر|و��!�«�وەر +!ر�!W�6/P!X�+6��hZ�,!ا���O
Tە��ت`ڕO .م�Å�!aز"*و�! (!ر!a !W� ���ی h��6|�6ر�*_� ����*ەی ���*ەی�P!W!كOا ���¡M��
� �و �ڕTدا-�+!ر �ری ژ|�ن ��O .�¹6ە��ت`ا�!ی ���ی & ¦,� hiوو·Q"� µß��"�a� LTو!Xدە� !، &�!
Tڕ`/P!X1ۆ��"�h��|واوی�ژ!P��ªgl�!6 !9Å�,،!"!W� Lا��*P���¡��h !`XدL�,�.
�gl�a!X�!وە�(!ر��>*و�!+/Tی���"�ن&!"!&�دوو®�رە�دە�!ڕ! .��X�a8نX�aا�*Pدە�L� &T3*ر!W!¦�
L�, �|ر�g6W13ۆ� �,، � !mPوە� � *�gl�aر �دژ!_� !, &�)!¦،!�� �6�!P�&�¦��,� �,*وە
� .�!(!ردا��ªP1دە(¡ �دەP*ا��a&L!م �(*ود�!W!3*رە � �hچ L�,!_ � � �ر�hT دەP*ا�LT1و چ
�3LTرO�"�Å�!؟�
13�h(��ڕ9T!��رەی�8X�aن. P�h!واو�ڕۆ�)�و��L�*3,!م�13(�6رە�دەداP!وە>!�وە�a�"³ڕە�+!ی�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥١ -
��{XOX�a!W�!6/X�6 Tر���Xد�h|9!ی�(!ر !�_!ر�_!"�ن�& ،�"!:9! 1اوی�`ر:!"��!X!9!را�P* .
�8X�a�3ن !,� !g)ە*X!3�`� �& ،!وە`�"!:� ��P!ی !,� !hiر �زۆرە"}���6!-�ر|=�ر!)� *9P!را�!� و
� �_�+g)!�¡Mø�O*ورە، �¦O6�Pا µ¶ڕۆ�� hiڕا,!رhوا�!a� �£!ر"���!ر �دÁX! و µ¶ڕۆ�hi ن°Qدە�� .
!X!9:!"ی�3 !& ك�Oە�*X! ردەر�| ���رە��!ر��hiو�£!ر"��, �زا:!،�a!م !�& ،��!�"!:« ,!(!ر|Oا
ï�,� ەواX!3!X*ە�Oی �£!ر"�� �O��X�6Pا �دەP*ا�z�lLT1را�! ،� !W� µ¶��6دا£� !9:!"� �3� ��P!�`و
�و� �,�رۆ �|}! ڕە��Å!ری !P!:دەو� �W�3/$¿�&�ن، !6/P1ا !X یOە�*X!3وڕۆ�و�!a� h�� !Xك &�*��!W� !
��*) "!a� h��+/�,� ،!X!_� ��»1P!Áی O( .!W �¡)�aرTۆدا h �3� �`دا hا�kQ�� �و�,�ر�*ا��P!ی hi
XOە�*X!3� �a!و �ڕT& ،6!ی(!ر�Å�!aم !X�"ر!)� ���ی `! �ªgl� !W ر!l"!�� �a!وەوە،�ی (!ر�
±�3!,�"!+,�� �hردان���| , LT�Tو�£!ر"���!ری�دادەڕ.
� !W ¦�:!"� وەڕ�,�Ç!�O�!)!3� µ<1ا�*Pدە� �(*ود�1او، �ڕ�Tچ h`� ,�� ؟,!دە(�L�7Ú�Û!g!را�!
Tڕ`� �ªgl� و�_&M�±!ز"*و�!a� � � h�� !X�6ە�!,� �a!و�P!W!ك !& ،ك�"!:9! �(!را�3ی
Tو`ڕ!,� ،L�®و�Å�*j� � �l¡+!دا �دە(g&��رەی !`� !Pور !و*gW* !6| ن�،�ن�|��� �,!��رەی
!W� ��! دەP*ا�) �و �ڕy�&�¦ T"!ت �,`��)!,!"!,� �g3!و �Ëlن �و �و�&�3را(Ëن ���*ە h1د�
�ڕT`£1اوا� �a!و h1د�`+¡l�!(,� !6/gM�� .� h1د�m�+Tوa� �W!&!وەی !��"!a� ���ن ! !Xە*�� �h
�ژ|�� (!ر ��!ز"�. �a(��! زۆر ،�1اون `�ڕOTا*9P!را�!ی �W!�(�دە�i,!¦وە_� hار��*ەی�*��
���و ¦1دارT&_!ر�. LT1&1د�!وەدا�"*P*ر®!�دە&�,a 78!ز"*ون�و �*Pن��X�hiر�چ�,!��*ەی�"1ۆ!_�
!Xردە�X�3كد� ی �دوو ��X!P!`�دەر® hەOە�*X!3� :!X&�¦ ا*�z��� ��) !��Tڕ� �و�a!وی Ëlن�`ی
!`Xد�����!�`h1د�!X!��|�"!g)واوی�دو���6وە. �دە!Pك�¡M�� ر!)�h !9!را�P* �،1اوەm�+Tو&�!
|�ردەری� �W!�ك�ز�78ÅەX!ك*9P!را�!�وە ��P!ی�(!ر `�i�3�hز �a:,!�,�³،��*ا،��Xن�W�!W*وOX!ÁPا�,
!g)!,وا� h7(1اوا��Wی � �ÁP*W&!�!Xz!وە، hە,1د�*Tڕ!,��,� ! h�� !`Xژ د� �_!:´·�1دراون ی �،|�ن
�,!. ,7ÚP�6¹اوە ���ن ��*ا��O!ش �a!م � P!واوی �(!ر P!W!ك��ن �ڕەو��� �و L)!_� !9!را�P*�
و"!�Oا�!X!�و�,!م���رەX!`�"}��63دا_!:«*وP)�و�كوە-!ر ,�a1س�Pو��µå!، &XOە�*X!3�!�W!9¦�
!W +/X�aا�_!,*وەO، &!�!,وە�!a�aواوی�!Pµ��W�aOX� !X ر!)�h !X!9!را�P*.
�,������h!,�Xزۆر �&��!!�Oە� كX! !�وە_��X!3*ە�Oی& ،1اX!`و�P( ��a!واو�ڕۆ� a!)13!م�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥٢ -
1دووە�و��*O¦�+��a�&��ªTا�"1ۆ��µ,!�وە_���!ز"��ڕا(¡8X�a!W�6ن. *9P!را�! �h(!ر �!ز"�hژ|���
!W �"!gl/)��_ی�`وەO�!,!{3��ä3!,� ،�7QÍlدراون !��3/&��!ی� 1د�a�h!و�a!ر `�!������,� a!و Oا
�,P .!W 78!وەڕۆ�+Oە�� �و L)!_&و� �a!ز"*ون �و �,!دەورو®!ری�!(�O6P!Xا& 1د�!وە �,!P!واوی
/P!X³!"*W7اوە`6!وە�Ú� !Xو�&! !X789 و���*ە�����hO�Pا�*ون�و���6وی�!gT1ی ،�دە���.
�دا_� �و ��a£!را�Oن ���*ەی h��+ª6X�a!W� � � �£1ە �زۆر|Oا �_!رە �¿Õ!,!را�!��_!X .�!:��� a!م
��aزاد �¿ÓðO�!a�a!,� !<W� �,! ،¡�gMÌ!9*وە��6درو(�� �3!ی µåر!�!a !)1366!&�(!رە&!، &�!
�8X�aن!�&�"!��h�� �،hZ!X³!�!ی� در�Tا����á�hi! ,!. !��!,1دووە���h P!X³!"�±��+/X�a*ەڕۆ
و�W! �,*وە1اوە&����6!ەوە�ر P/��ر�hiو� ڕووی W!-��1اوە�_��/+!وەی�,!ر�!(1m!gدووە،���ی�
!P�P1���¿Ó/وا�!a� ەوی���|Oا Tی ڕ��� .�a8نX �P�¦ & واوی�دەر!P�!ز"*و�!�"1ۆ|/ك!a6!�و� �h��
Tو�`ڕ!a�،وە*gl� 1و�!وە�)!W����!P8ن�)���!X!P�)&!W��6�!P�!LT1اوە�(!ر��وە�دە�*��( �!,
!Xو��� ��*ە!g)ڕا�h �_ن�!Xz!Wن��X Tر��h�=6Å��6"ا��ی�دەر ،رەوە*P�`&!X!_�h1د�.
�gl�aم�!a� ور*gW* ¹6ە�X�a66!�چ�&T3*ر!W!Wۆ 3��,�h؟��!X!_��|ر�g6&T3*ر!W!��11خ�و���!,�h .
&T3*ر!W!¦��، �P�¦,�`Tر�ڕە�+!ی�!و!,�!g ر�T1&و�،ان!a� ك�ت�_!روە!��&�¦!Wا��O��6¡)دە�
LT1ا�*Pر دە!)�!�!Xz� LM�� �ª6)����,� 9!رەP* !W� ��W*ەر®789در�LTن �(*ودی دو��6ی�. �ژ|��Oا
�ڕوو���!، (!ر !Wڕوو�� ���3>�وە*ت ��!"1دووە، �gM�_� �W! �,!³م ��a>!ی h�� !Xz� !وە�&_!"*و
�O�!_� �و �á�Ð,�a¦��a!داوە �زۆر �W!،1ا`���ر �,!زۆری ��,!³م h����3و� ��ر و ��را�
�P!�9!�!،1اودا&��وەڕوا�+! !P����"ی �دە��� �á�Ð,�a!ی h�� .� �,!(!ر�&,��(!ر W!,!رa!وە (Pو!
وە��a��6�!P!!&13(!!واgli*�3 .&�!P! زۆر ،P�h!واو ��*ە��a !X+�,*ون�O !,��ä3ا،`وە_��دوژ"+�
/�!6، &�P� !&!&�)!¦��!W� µ¶� 8نX�a,ت��.�*��`!W� ! � �`T,�ر وە_� !�& ¦�T1&Tر Oا
*�a!و� ��Pوە!و��ªPدە,�X!{3!,� M�3�7Ë��,�h`،L!،�,!_1ە"!�Oەڕە�+!�1ا�!ی��*ێ Wh!,!ر�*رد�
,�� 8X�aن1د��h`�:6}�!��`�*�. �ت �دە¦�.�و�,�وەڕT&_!ر���رە� �¶W�µ!!��&ی،�Ð�ú!,���وەڕە�,�
!�/��M!�&�دا_�7Úاوی�8X�aن!�&وەی�W��6�!P�!a!,!ر�O�3ا�W�(P1!(!ر�،>!�a!ی�&!��X/+,���وەڕە�,�
±M�m1ە_!,��,:!��!W��¦،!1دن�:��6ك��Á�!W�hZ!6� 8ن1دی�&�رX�a .�7Ë9�1و��*"!_�!W³م�!,
!Xوە!a، &� �,!ر�*رد !� ��P!W!ک �دەداW!¦،�Z!3*رT&وە_� �a!و�P*ا��X!"�ن ، & ò"!�� !�O���h
�hi!mو��"!:9!ی�a!وڕۆ ��9P* �h!رە ی�P*�>!�(!ر "!ڕ�واg�P>�ن�W!و(در
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥٣ -
.�_!,�6L!وە،�"!P!X³/ ��!�!ی�X!3�!W*ە��X!�!Xz!,�Oن�X!3*ە�Oی�دوو
� �_�8X�a!��&�`¡Mنa!�!ر �و (P1ڕا�� �,� !Tڕ� �(!ر `+!وەی �ªgl� !9!را�P* .وە�!a� �O6aی
د:+�hi�6و� ��/W�!9Å�,�!6!¦ان��¡��ر &8X�a��,�T1ن��Oا،� X!3*ە�Oی��O، &!W�! !+6ە,�g!وەۆ�+ڕ
�_!W*"!ر��&دە(g!,!ر h�1¦ا�O{"� �(!روەری �,� !,� �a!وان h!�� "!,!(��� �,!¦�&�و
�Ó¿��&�ن�,!�"!,!(���,!_1ە !��6+!�(!روەرە& ،ی"�ڕا�³!!و��!زم�و�1mO�!)!3دن�و�"}Oان�,
.��*از|�ر|��)،ان&�T1ر
+!�ۆ��,QÐ6ن،�زۆر�ڕ �ن�,��6!وLT ڕە�9! و ڕە�«�gl/W�6�*)�!�!66¹6X�a!�& ¦�¡� (!رەڕای�_!ر
�¦�¹| 8X�a �)13�h&/)!!6، �!9Å�,�!Wن!�& ،´·اردووە�ن�_!:��6 6!���6وازە|&�T1ر �3رP!� !&دەر®
. �/�µ�6-!6د8g)!�ñ�Í، �!ÁXن!�P���!<�a*ا�8ن�ih hZ�، &/gMøڕا"�6ر �h(�ز��
�gl�a&+ڕۆ�� �O6aی �X!3*ە�Oی& ،Oە,�g!وە! �چ ! !Xك� ��W!��*ان �_!X�a!X/+و�(*�� !�`��*�.Oا
�ڕT&_!ردوو �(!ر ��¹gl`�6ن h !+ڕۆ�� �و �وردە& *9P!را�!ن µå�,� �و� z�lرە�,�ï,�ر�*ا! �ن
��*�6Pر|/ �،�ن kQ�!6ا�! �_��1ی ��*ا و�8X�a �)�Xن�a!وە�Oە h��'/)1P!"و�� �دەP*ا��L& ك6!ن !�
��h*ێ� 6!6&ڕو��. �,�/+8ن،Oا�_!P!X³!"�6L��X/ !وW M�3`��ªP! �را9P* �!X!را�! !�(1 &ۆ &a!م�
!,!)/Pا�� 6!ر�ڕا,!رە��3رO�،!,"!7(1اوان�و���Wر�!)�h !,�µ¶7ۆË�� ر�!�,& ،�"!ڵ!)!!aاوا��O�
!،�,�:�M�Á6وە�ر�,1اوە ,!
�a!ز"*و�9!ری �و �_*�!ری �ز|�6Å�!��1P+!ی O�!6«�رە& ،¦�!: _!ر��� �و ��*و(8ن !W� ��Oا� !
،LTرyTر�Í, !, � ���ی �£1وا�7Ë ��رەی �_�ی !g�,دە_� h�6ر ,*و��*i� h 9�3!ی�� �و �"!P!X³/�6ن
�(!ر®!��دا_�+�� h، &{"� !`*�� µå! ��� �lNڕ� ��/6! !وP!`و a!�!ر�. �ت دەدە(g!,!ر ،�ن
��ª6��L�,دە��X�a�،!X�_وە�a ر�T1&ری�!�P3*ری�&�"78ا!W!ª6X�a؟�L�,ی�����
****************
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥٤ -
yT3!راو:
���Pو * د�¶�، �í������ rو-� ������ !�م �&�ڕ)}�وە،وەر&%$ا?� ����ن �?�ê�qۆoU� ���hك '� �x-�و?�
و rان��� ��!�و دە�{د، �� �م�� ���از)@ وەك �ڕۆژا !�و �q دە&�ڕ)}�وە، rەر)@�P �� �¶���
�{ا?��� ��WÄڕوویڕاt¼"ڕە��Wی�h����t}�!�زاد�<�ازە�êن��و�hدە����دی��ر�ê�{�qنو
�êرا �hو @�q�� ��UT��h¾��وە، ���&�ر�� وەر&%oا?� ��ر��¶{د، �� زۆم �í���ê �q �ی"�h �í»ۆ}�
" دوور�{او&� &��Tری �h �q ژ����ª' ��و، ���ر�P'�»���- rا?���� é����! ���� ��وq{ا��وە، دا
وە¬�rا�وەی �»��و-� @�T��h�� ��ر«� ����ی ���í(}qر �?��tز�î�!و ���í(}qر ��وو��Wوەی �»�qر�t
دە��¿ن، وەر&%$ا��rا �hم �Pروەك ��و، �qۆ?�}�ت وڕا��ڕ��ا?� �oØۆ&{اد �{��وی�� �í(}qرا?� �)�Wرا?�
��nونو' ��&rا�ڤ' و" ی�{ۆ�h}%oی وە ��وو�àï�� "�W��ردەو!��¶{ا' UW�hن' -�ن��دی�-�ر����rە
!واز�W�Pندە�êت
** واژەی دوای �� ��ر-�rە)"z �Wد)ا�ی� ���{tڕا ���rا���و، !�وا �í(و� ���ە��ك S�� �� &�ڕام، ا
وەر&%$ا?� !�وەrە ���tرx{دووە، !�UªÐW¾ی �� "ÊÎڕو ز��?� �� و�وە��ن واژە ��دۆز��Wوەی é��� !�وەrەی
�وە��ن. �������êن�����ن��{دووە"z�tو�����دا��وە�hوەر&%$ەرا?�ز��?���رÊÎ"و�ñرە��rا،��و��?�
�h ڕ)��وت �� �{��Vن�! ��&�ر ���hر!�وە �و�Wtوە،� "z��´ �� !�UªÐW¾ی �� �وە��ن ����ن، ز��?�Q·xر�� ��� �دا،�W�tو�"� �Pروە�P��دا��وەزۆر�xیوەر&%$ەرا?�. دۆز��Wوەی�وە��ن�hز��?��tرە
'�qرد وەر&%$ەرا?� �ی�{t�xدەر� ���ەی ���Pن �� �ò رەب�ñ و ��اری��رس و دە���)¿ن �وە�êن ،
و�·r���nە�qن دە&{ن �qرد ��)�Wری �h ���hرە���وە، ��ن �!�و�و�tرا �»���� �h}ز��� �وەیrW(��.
و ��وڕا���ر "�زا?} �ووواژە �?�دا �»�ê �h �qرد وەر&%$ەرا?� ��Pادارم دە���qوە، ��رەی r�- o%hەدا
�وو �Pو�rnەن rا،�ê�����t�ª��،ن%Wدا� ´��.����qی �tو�W(ڕ �� �� �q�áدە ��Wڕە«� ز��?� �� واژە�êن
Q(و�¶nÄtدەر،�tو��� .��وە�q���W(ری�qرددە"¼t���tرەداوید�¶����hڕ��دی�و�tرو�Pر
� ������"ÊÎر��ر-�وەی�t :رە�V�ی�V�VôQ�h��t�t}&} ١٩٧٧دی��ە٦٠?�{��ی
pdf.mazhab/1924/works/bogdanov/archive/farsi/org.marxists.www://http
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥٥ -
Mezheb, Huner û Markisîzm
Bo prolîtarya le meydanî hunerda dû pirsî gring hebûn, ke debû çareserbikrên; pirsî
yekem: dahênanî serbexoyye, ke huşyarî lebarey xo û dewruber le şêwey tenî zîndû
hawaheng, bwarî bîru hoşmendî le şêwey hunerîyekanda.
Pirsî duwem: bedestihînanî lebomawe [kelepûr] û destgirtin beser ew gencîne
hunerîyaney, ke le rabûrdûda dahênrawn û hewilldan bo guncandinî gişt cwanî û
pişkutûyyekanyan, bebê destemobûnî nawerroke borcwazî û fîodallîyekey, ke têyda
rengîdawetewe.
Çareserî pirsî duwemîş wek pirsî yekem, herwa asan nebuwe û ême hewilldedeyn, ke
layenî giştî bo çareserî em babetane bdozînewe.
Kesêkî mezhebî ke be sûrbûn û wirdekarîy tewawewe le bawerrêkî dîke dekollêtewe,
berdewam xoy dexate berdem metrisî wergirtnî ew kêş û bawerre yan wergirtnî
beşêk lew bawerraney, ke le rwangey mezhebewe be wergorran [kfir] dejmêrdirên;
mesîhîgelêk hebûn, ke be lêkollînewey mezhebî buda, mezhebî xoyan gorrîwe yan
kewtûnete berkarayî yan bepêçewaneşewe: heman sîstemî mezhebîş detwanrê
lelayen kesêkî azadendêşewe lêy bkollrêtewe, ke le tewawî mezhebekanda tenya
sruşî şa'îraney xellk debînê ( eme tewawî rastî lebarey mezhebewe nîye, bellku tenya
layenêkî degrêtewe). Lem barêkda, aya weha kesêk beheman endaze leberdem
heman metrisîdaye, ke lêkollerêkî mezhebî rûberrûyetî? Hellbete nexêr ! Lewaneye
ew leber cwanî û qullî yadgîrîyekanewe, ke sedan milyon kesyan bo xoyan rakêşawe,
xoşî lêbêt. Bellam derk û têrrwanînî ew lerrwangeyekî tewaw naayînî û cyawazewe
serçawe degrêt. Dewllemendêtî lerradebederî hestekî û hizrîy, ke le budîyizmda heye,
zyatir dill û bîrî ew rakêşdekat, ta kesêkî ayînî ke hîçkat natwanêt xoy le bergirîy kîş û
ayînî xoy, rizgar bkat û hemîşe letek dllerrawkêy ayîne namokan rûberrûy debêtewe
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥٦ -
û dergîrdebêt. Rastî pirseke eweye, ke bo azadendêşêk egerî dllerrawkêy gorran bo
ser ayînî budayî learadabêt.
Bîrkirdnewey ew weha serîhelldawe, ke detwanêt le çwarçêwey heman ayînda, ayîn
bdate ber lêkollînewe û em guncandne bo xoy desteberbkat. Mesîhîyek û
azadendêşêk le rwangeyekî rexingranewe le budîzm dekollnewe, bellam cyawazî
binçîneyî ewan le cor û şêwey rexnegrîy, zemînekan û pêwerekanyandaye.
Bawerrdarêk hemîşe rexnekanî xoy le derîçey dogim û hestî xowe berteskdekatewe û
leser ew binçîneye hewilldedat, ke lebarey babetî lîkollînewekey xoy ew nakokîyaney
ke peywendîyan be beha (m'nuy)yekanîyewe heye, bxaterrû. Katêk ke ew twanî eme
bedestibênêt, îdî twanay derkkirdnî rastîyekî honerane û bnerretî ke têydaye, nîye.
Lekatî geyiştin bem rastîye beşêweyekî nakok be xoy, boy derrwanêt û ew sateye ke
îdî katî "xodane destî dirrdongî" dêt.
Ew twanay derkkirdnî ewey, ke budîzm le şêwey kelepurî ferhengî dunyayekî dîke
werbigrêt, nebuwe û katêk betêrrwanînêkî xwazyarewe bo em neguncane binwarrêt,
ewe ew kateye ke ew bexobedestewedanî le ayîn û bawerrî xoy helldegerrêtewe.
Rêwşiwênî bêbawerrî tundirrew awehaye. Ew nîşanderî pêşkewtûtrîn, bellam nek be
endazey pêwîstî astî geşekridûîy huşyarî borcwazî, ke le her ayînêkda tenya
xeyallpersitî û frrufêl, debînt. Le rastîda ew bawerrdarêk bewlawetir nîye. Ew bew
endaze djî ayîn westawe, ke tenya nkollî lêbkat, bellam ne bew radeyey ke lêy
têgeyiştbêt. Bo ew ayîn kelepur nîye û tenanet hendêk car tûşî dirrdongî debêt.
Hendêk carîş em heste beserîda zalldebêt, ke ayîn tenya le xeyallperestî û frrufêllda
bertesknabêtewe bellam hîçkat pey be ketwarî em pirse nabat.
Le rêwşiwênêkî tewaw cyawazda azadendêşekey ême derbrrî beriztrîn serdemêke, ke
huşyarî û derkî borcwazî destî pêrageyiştuwe.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥٧ -
Rwangey ew sebaret be ayîn wek berhemî dahênanî honeraney xellk ew mollete bew
dedat, ke le çwarçêwey bîrî xoyda babetî lêkollîneweke bebê hîç demargîrîyek û be
corêkî azadane derkibkat. Bo ew hîç dijwar û nakok nîye, ke bo nmûne fêrbibêt, ke
yasakanî ayînî 'manî' lenêwan aryayîyekanî hîndî konda, ke boçûnî zor qullyan
hebuwe, bepleyek le ayînî mesîhî hawçerx ya resen pêşkewtûtre, yan hellhêncan û
derkî ewan le merg bew corey ke le ahengî bexakispardinyanda, weha pirsêk
berçawdekewêt, ke le resenêtî û berzî û cwanîda leçaw ayînî mesîhî le astêkî
ballatirdaye.
Azadendêşî ême, ke le her core rêgrîy û hestêkî ayînî rizgarî buwe û her katêk
bîrkirdnewey ayînî bbête hoy narroşnî le bîrkirdnewey ewda yan bbête hoy
belarrêdabirdnî xwaste mroyîyekanî ew, berhellsitî dekat û herwa le barudoxêkda
demênêtewe, ke le ayîn kelepurêkî benrix bo xoy û kesanîdîke pêkewebnêt.
Berxurdî prolîtarya letek gişt kultûre konekan çi borcwazî çi fîodallîda, begşitî wek
yeke. Karger, le seretada em pirse tenya le şêwey kultûrda wênadekat, kultûr le astêkî
giştîda, bellam em layeney leberçaw nîye, ke nêwerrokî kultûr ştêkî cyawaze lewey ke
ew wênaydekat.
Le fîlosofî û zansitî her kultûrêkda boy heye helley gewre hebêt, bew corerey ke le
hunerîşda çendîn helle û le (m'nuyat) û yasaşda nadadwerîy heye. Bellam emane
xallgelêk nîn, ke peywendyan be nêwerrokî ew kultûrewe bêt û tenya helle û ladan û
kemukurrîyekin, ke detwanrêt letek berewpêşçûnekanî dahatû qerebûbkirên.
Dwatir ew boy derdekewêt, ke em kultûreş hellgirî taybetmendîy borcwazî û
orostokratî buwe, ke debête hoy ptewî berjewendî çîne serwerekan, ew xogirtnaney
ke debne hoy belarîdabirdnî kultûreke, bellam ew herwa hîç core dûdllîyekî le
nêwerrokî ew kultûre (şêwaz û rwangey) nîye.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥٨ -
Ew weha xoy le astî ew kultûreda danawe, le katêkda hewll bo guncandinî gişt xalle
baş û pozotîvekanî dedat, bellam le dirrdongîyekî parêzgarane ke 'brahman 'êk yan '
budayî 'yek le beramber mesîhîyetda heyane yan bepêçewanewe lêy behremendin,
behremend nîye. Ew ke şêwey bîrkirdnewe û heste raburduwekan rakêşyankirduwe
û gişt berxurdekanî letek dunyay dewruberî le cemserî şêwe konekanewe
serçawedegrin, katêk be rwangey çînayetî prolîtêrî çekdardebêt, destbecê rûberrûy
dengî fermanderaney berjewendî çînayetî ke letek ewda dedwêt, debêtewe. Bellam le
katêkda ke hemû pirsekan be roşnîyekî çawerrwankraw nebin û pirse zor allozekanî
jyan û betaybet pirsî tazetir hatbne gorrê, îdî ew twanay çareserî serbexoy prisgelî
away nîye. Yan sûd le rêgeçareyekî pêştir amadekrawî dewruberî xoy werdegrêt yan
eweta berjewendî çînayetî prolîtêrî ew, rwangeyekî bêgane bo xoy radekêşêt. Her dû
ew arastaney ke le serewe baskran, le reftarî roşnibîranî çînî krêkarî ewrupada
lebarey cengewe derkewtin. Hendêk bebê hîç core sernicêk leser em pirse, ke kesanî
dîkeyş 'twanay derkî' em pirseyan hebuwe, ke " berjewendî frawantir "î çînî krêkar
xwazyarî yekgirtin letek borcwazîda bo parêzgarî le xakî bapîran û samanekey debêt
û le "nêwçûnî debête hoy têkişkanî çînî krêkar û berewdwagêrranewey gişt
şaristanîyet " rewtî xoyan be şepolî nîştmanperwerî spard. Em ezmûne gewre û
stemkaraneye em ketwarey tewaw derxist, ke taweku prolîtarya rwange û şêwey
bîrkirdnewey xoy roşinnekatewe, hîç kat twanay zallbûnî beser kelepurî kultûrîda
nîye. Bellam ewe kultûrî beserçû nîye, ke zallbûnî xoy herwa leser ew parastibêt û
herwek amrazêkî mroyî bo amancekanî xoy sûdî lê wergirtbêt.
Eger prolîtarya lebarey em pirsewe bawerrîhênabêt, tenya berretkirdnewey
bêkellkîy kultûrî kone degat. Eger nkollî le weha kelepurêk bkat, ew kat berxudêkî
sererroyane lemerr kelepurî ayînî, xoy xistuwete cêy bêbawerrêkî tunrrew. Bellam
letek gişt emaneda ew tenanet dekewête rêwşiwênêkî xraptir, çunke bo bêbawerranî
borcwa weha twanayek bebê aşnayetî le ayîn hebuwe û bo ewan behay kultûrîy
dîkeyş debin, ke piştyan pêbbestin. Bellam krêkar le barudoxêkda nîye, ştêk robnêt,
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٥٩ -
ke bbête hoy hawtayî kultûrî dewllemend û geşekridûy berey neyar. Ew twanay
dahênanî her ştêkî nwêy le heman astda, ke bitwanêt amrazêkî şkodar djî xoy le destî
dijkanîda bêt, nîye. Serencamî weha pirsêk zor aşkraye. Çînî krêkar debêt le
peydakirdnî geşekridûtrîn rwange le berifrawantirîn astî lwawda, ke payedar û
lêhatûtir lekultûrî kon bêt, bew corey ke rwangey azadendîşêk le astêkî beriztir le
dunyay ayîne.
Le jêrkarayî weha helumercêkdaye, ke twanay zallbûn beser kultûrî konda bebê
destemobûnî heye, ke bitwanêt wek amrazêk bo drustkirdnî jyanêkî nwê sûdî lê
werbigîrdirêt û wek çekêk bo xebat djî komellî kon, ke em kultûrey lêwezawe
bekarbihênrêt.
Karll markis bo zallbûn beser hêze bîryarekanî dunyay konda, destipêkerî weha
bzûtneweyek bû. Şorrşêk ke ew le bwarî zansitî komellayetî û fîlosofî komellayetîyda
destîpêkrid, lerrastîda derxerî em şte bû, ke ew, şêwaze seretayîyekan û encamekanî
le rwangeyekî tewaw nwêwe, ke heman rwangey prrolîtêrîye xistîye ber
pêdaçûnewe. Markis bo weha ronanêkî gewre be zorî sûdî le serçawe
borcwazîyekanî wek abûrîzane klasîke borcwakan, raportî pişknêneranî karxane
brîtanîyekan, rexney wirdeborcwazî* le sermayedarî lelayen ' sîsmond ' û ' prodon ' û
roşnibîranî soşyalîzmî xeyallîy, dyalektîke aydyalîstekanî allmanya, matiryalîzmî
(komelley zanistnûsan)î ferrensî û foyêrbax, tîorî çîne komellayetîyekan lelayen mêjû
nûsanî ferensî û ştayîşî derûnnasîy çînayetî lelayen balzak û ewanî dîkewe, wergirt.
Tewawî zanyarîyekan berêkxistneweyekî nwê gorran be amrazêk bo drustkirdnî
rêkixraweyekî prolîtêrî. Çekêk bo xebat djî fermanrrewayî sermaye.
Bellam em ketware sersûrhênere çon be akam geyîşt ?
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦٠ -
Markis em pirsey weha destipêkrid, ke komellge le yekem lîkdaneweyda core
rêkxistinêke bo berhemeênan û eme bnemay gişt yasa û geşey şêwekanîyetî. Eme
xallî destipêkirdnî çînî berhemhînerî komellayetî û xallî destipêkirdnî gelkarîye. Be
sûdwergirtin lem pirse bo destbekarbûn xudî markis be rexnegirtin le zansitî pêş xoy
destîpêkrid û bepuxtekirdnî kerestekanî û têkhellkêşkirdnî letek boçûnekanî xoy
zansitî prrolîtêrî yan heman soşyalîzmî zansitî lê bedîhêna. Aweha buwe, ke
destkewte kultûrîyekanî rabûrdû gorrdrawn bo kelepurêkî ketwarîy bo çînî krêkar û
eweş le şêwey nwêkirdnewey nezmêk le rwangey gelkarîyewe. Bem core bû, ke
markis derkî be amancekanî xoy kird û em pirse tenya rêkewt nebû, ke ew berhemî
serekî xoy ' sermaye 'î be rexneyek le abûrî nawdebrid. Em şêwaze tenya le
çwarçêwey zaniste komellayetîyekanda negîrsayewe û bellku le gişt layenêkewe
pelîhawîşt, mebestman şêwazî bedestihênan û guncandinî kelepurî pêşîne û rexne
lêgirtnî, rexney prolîtêrîye.
Îsta hewllî têrwanînêkî qulltir le zemîney rexnekanî xoman dedeyn. Sereta debû
krrokî xallî têrwanînî "gelkarî" boman roşbêtewe. Le serhelldanî prosey
komellayetîyda detwanrêt sê qonax destinîşanbikrên, yan eger bmanewêt wirdtir
letek em pirseda mamellebkeyn dekrêt bûtrêt, ke prosey komellayetî sê layenî heye :
1– teknîkî
2– abûrî
3– aydîlocîkî.
Lelayenî teknîkîyewe komellge le berhellsitî srûşitdaye bo destemokirdnî, rêkxistinî
dunyay derewe bo berjewendî jyan û geşepêdanî, lelayenî abûrîyewe peywendî
harîkarî û dabeşkirdin lenêwan mrovekanda û rêkxistinî komellge bo beramberkê
letek sruşt. Lelayenî aydîlocîyewe, komellge ezmûnekanî xoy rêkdexat, ta lem
ezmûnane amrazêk bedîbênêt, ke bitwanêt behoy ewewe jyan û geşey xoy rêkbxat.
Le akamda her amancêk lelayenî teknîkîyewe yan abûrîy û hizrîyewe bo xoy
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦١ -
amancêkî rêkxerane debêt : karî rêkxistinî komellayetî.
Em yasayane betewawî bem core bûn û hellawêrî wernagrin. Leşkirêk bo
amancekanî detwanêt xrapkarî û lenêwbirdin û têkdan leberçaw bigrêt, bellam dwa
amancî nîn. Çunke leşkir xoy amrazêke bo nwêkirdnewey rêkxistinî dunya lepênaw
ew berjewendîye komellayetîyey ke leşkir pêwey peyweste.
Lebarey hunermendêkewe, takgeraêk boy heye em pirse awa wênabkat, ke ew bo
xoyî û bo xoyetî ke ştêk daehênêt. Bellam eger ew berrastî bo xoy karbkat, dahênanî
ew bo hîç kes bêcge lexoy sernicrrakêşnabêt. Ew kat hîç core peywendîyekî letek
kultûrî hizrîyda bêcge le xewnî temen kurt û napeywest ( bellam cwan) nabêt. Eger
ew hewillbdat ke ştêk le xowe dabhênêt, bebê ewey hîç core sûdêk le kereste û yan
şêwekar û dahênan û twanayî dewruberî komellayetîy xoy bbînêt, îdî le rastîda ew
ştêkî danehênawe. Rwangey gelkarî tewaw rêkixraweyîye. Weha pirsêk herwa
lebarey çînî krêkarîşewe druste. Be corêk ke madey derekî le şêwey kalla begelkarî
xoy rêkdexat û xoy le şêwey komellêkî dahêner û cengawer û harîkar le xebatî
çînayetîyda rêkdexat. Serencam ezmûnekanî xoy le şêwey huşyarîyda letek giştêtî
şêwey jyan û karî dahêneraney rêkdexat. Bo çînêk ke deyewêt amancî mêjûîy xoy, ke
rêkxistinî tewawî jyanî mrovayetîye bêcge, leme natwanêt ştêkîdîke bêt.
Êsta dûbare degerrêynewe ser nmûne yekemekey xoman. Aya ayîn detwanêt
kelepurêk bêt bo prolîtarya, ke taweku êsta dij be her kesêk, tenya çekêk buwe bo
destbeserdagirtnî. Em kelepure detwanêt çi sûdêkî hebêt û detwanrêt çi karêkî
pêencambidrêt?
Rexney ême wellamêkî tewaw roşn û puxt bem pirsyare dedatewe. Ayîn rêgeçarey
pirsêkî aydîlocyayîye le corêkî dyarîkrawî komellge, ke her heman komellgey
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦٢ -
serkutgeraneye. Ayîn peyweste be pêkhatey komellêkewe, ke be harîkarîy
zoremlêyane û serkutgerane piştestûre, têyda hêndêk rollî raberîy û ewanî dîke rollî
fermanberîy degêrrn. Komellgeyek ke peywendî birryarder û fermanberîy beserîda
zalle, em core komellgane, ke peywendî babsalarane tyayanda fermanrrewaye,
detwanrêt le komellge fîodallî û pêkhate rencberî û koylekan, dewllete borokratîye
polîsîyekanî ewrro û peywendîyek ke lenêw supakanî emrroda heye, bbîndirên. Le
astêkî giçketrîda pêkhatey xêzanî borcwayî û serencam ew peywendîyey, ke sermaye
rêkxistinî xoy leser cemserî ewewe, bepêyî bnemakanî birryardan û fermanberî
daderrêjêt.
Le komellêk bawerrgelî pesendikraw, detwanrêt çi sûdêkî rêkxerane bedestibhênrêt?
Bo rêkxistinî hawkêşîy ezmûnekanî komellge beşyoeyek, ke letek serapay ew
rêkxistneda guncawbêt, bew corey ke destkewte kultûrîyekan, benorey xoyan
detwanin le xizmet û çekêk bo rêkxistin bemebestî parastin û ptewkirdnî şêwe û
frawankirdnî ew rêkxistne giştîye bin. Wênakirdnî ewey ke çon emane le şêweyekî
serkutgeraney jyanda rêkixrawn, zor asane. Weha nezmêk be sadeyî le çwarçêwey
ezmûn û bîrkirdneweda muturbe dekrêt. Her kirdarêk çi beşêwey mroyî yan tuxmî û
her dyardeyek derbrrî pêkhateyekî dû peywende: yekêk xwastî çalakaney rêkxistin û
ewî dîke cêbecêkirdnî destemoyaneye. Tewawî dunya wek giştêkî serkutgerane
wênakrawe, ke le lûtkeyda birryarderî balla, xwa, yan be alozî pêkhatey serkutgerane
wek zincîreyek le lêprisrawanî wabeste lutkewe, ke bo berrêwebirdnî layenekanî
dîkey jyan hellbijêrdrawn, binyatinrawe. Tewawî em nwandneş şan be şan letek hest
û rewşitî serkutgerane herwek pyadahellgûtin û milkeçî û tris abrrumendaneye û
bem coreye, ke peywendîgelêk le ayînda hebuwe, ke ewe be tewawî aydolocîyekî
serkutgeraneye.
Em pirse tewaw roşn û aşkraye, ke weha peywendîyek çende çekêkî zor nayabe bo
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦٣ -
nezmî jyanêkî serkutgerane. Ayîn le rastîda mrovî be weha nezmêk aşnakirduwe û
şwênî le weha sîstemêkda bepêy plebendî ew bo cêbecêkirdnî ew erkaney ke
pêyispêrdrawn, roşindekatewe. Le hest û bîrkirdnewe û ezmûn û kesayetîda
betewawî bedewruberî kumellayetîyewe lkênrawe û yeke û şêweyekî nacêgîr û
şyawî têdaçûn, degrêtexoy.
Şêwey aferandin û dahênanî ayînî le beşî here zorîda fre honeraneye. Em xalle
azadendêşî ême be drustî lêytêgeyiştuwe, egerçî pey be pirse serekîyeke, ke
nêwerrokî komellayetîy ayîne nebirduwe. Be drêjayî qonaxekanî geşey komellayetî,
ke ayîn xoy bercestekirduwe, honînewey honrawe le rûy tîorîy û karewe cyanekrawe
buwe û le rêrrewî xoyda ewanîşî girtote xoy. Ayîn katêk ke tewawî derk û ezmûne
mroyîyekanî rêkxistuwe, ew kateye nasîn tenha lesruşewe (ke tenya le xwawe
serçawe degrêt) be şêweyekî rastewxo yan lelayen hokarêkî myancîkarewe, twanay
derkkirdnî heye.
Êsta em kultûre ayînîye çi kelepurêkî bo prrolîtarya heye ? Kelepurêkî benrix û gring.
Kelepurêk, katêk bkewête ber rexney krêkaran, ew kat herwek çekêk le destyanda
detwanrêt bo nasînî gişt layene serkutgerekan le jyanda sûdî lêwerbigîrdirêt. Dunyay
serkut rû le rûxane, bellam hêşta nemirduwe, paşmawekanî êmey le hemû layekewe
ablloqedawe û hendêk car zor aşkra, bellam bezorî le poşakî corawcor û
çawerrwannekrawda, demanxate tengenekanî ablloqey xoy. Leberewe bo serkewtin
beser weha dujminêkda, aşnabûn pêy be şêweyekî tewaw, zor pêwîste. Kewate
pirseke tenya ewe nîye, ke takekesêk nkollî le ayîn bkat. Çunke le weha barêkda
krêkarêk ke leberxurdêkî rexnegraney nwê behremende, bepleyekî baştir pêşkewtinî
debêt, taweku ew bêbawerre bêfêlley, ke nkollî le her core kêş û bawerrêk dekat.
Çunke nkollîlêkirdnî ayîn bo bêbawerre bêayînekey ême, tenya leber pêdagirtin leser
ewey ke ayîn dahênrawî keşîşane bo behrekêşîy le xellk, nek nkollîkirdin le çyetî
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦٤ -
karkirdî ayîn. Bellam le hemû gringtir eweye, ke berxurd letek weha kelepurêk, ew
twanayeman dedatê, ke xemllandinêkî drustman lemerr watay tuxme serkutgerekanî
komellgey ewrrokeyî û peywendî dûlayeneyan le peywend be geşey
komellayetîyewe, hebêt.
Eger ayîn çekêke bo ragirtin û hêştnewey rêkxistinî serkutgerane. Îdî ewe
roşindebêtewe, ke le peywendî çînekanda, ayîn bo krêkaran ştêk nîye bêcge le
dillnyayî û desteberkirnî helumercêk bo mildanî ewan be serwerî û çekêk be mebestî
pesendkirdin û mildan bew nezm û morrallaney, ke çîne serwerekan be mebestî
behrekêşî krêkaran, xwazyaryanin.
Sererray her ştêk ke suşyalîste renga û renge ayînîyekan byanewêt bîllên, zor roşne
derbrrînêk ke parte krêkarîye cyawazekan hellyanbjarduwe, ke ayîn pirsêkî kesîye,
bêcge le sazşêkî ramyarîy katî, ke ême natwanîn piştîpêbbestîn, hîçî dîke nîye.
Êstake îdî roşindebêtewe, ke çi peywendîyek lenêwan supa û ayînda heye. Çunke
herdûkyan rêkxistinêkî serkutgeranen û roşne ke boçî wirdeborcwa babsalarekan û
xêzane cutyarîyyekan, ewende hogrî ayîn û yasakanî xwa'ni û metrisîyek ke detwanêt
em krroke sirkutgerane karaye le pêşkewtinî komellayetîyda heybêt, bbînîn.
Runakîyekî nwê beser rabere partîyekanda, beser lêprisrawan û çemkî kontrollî
bekomell, ke beser ewanda bekar brawe, ballîkêşawe !
Herçend zyatir gencîney hunerî û ezmûngerî xellk, ke le nûsîn û nîgarekanda
bparêzrêt, be norey xoy debête hoy firwantirbûnî huşyarîy komellayetîyan û pêgey
dahênanî serbexo, ke milkeçî xu û rêsa cêkewtekan nîye, desteberdekat. Eger
awehaye, aya debêt çînî krêkar mîratberî kelepurî ayînî xoy bêt ?
****************
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦٥ -
Perawêz: * wergêrranî em babete û çend babetêkî dîke, bo hawboçûnî min letek bîrokekanî nêwyan
nagerrêtewe, bellku bo handerêk degerrêtewe, ke ew rojane wek şêwazêk penam bo debrid,
ewîş nîşandan û xistnerrûy rastî rexney soşyalîste azadîxwazekan bû le demî xudî
markisîstekan û layengranî bolşevîzmewe, yekêk lew karaney ke katêkî zom bo terxankird,
wergêranî şanogerîy "trotsikî le dûrixrawge " bû, ke le govarî ' hunerîy jîlemo'da bllawkrayewe,
tenya amancim nîşandanî çonyetî serkutî bzûtnewey krêkarîy û opozsyonî krêkarîy nêwxoy
partî bolşevîk û çonyetî wellamdanewey nwêneranî krêkaranî mangirtûy pitrograd û
raperrîwanî krroniştat bû, herwek lem wergêrraneşda debînin, çon xudî ' lênîn ' bebê perde û
aşkra " bzûtnewey prolîtêrî " û ' bagdanov ' naçar be bêdengibûn û wazhênan dekat !
** herçende be dway wajey (aynuknî)da gerram, be hîç şêweyek nawêkî awa peydanebû,
rastîyekey ewendey katim bo dozînewey waje û nawekan be zmanî rusî ya îngilîzî
beserbirduwe, ewende wergêrranî babetekan katyan nebirduwe. Bedaxewe le wergêrreranî
zmanî farsî û 'erebîda, hawşanî nûsînî nawekan be zmanî xoyan, nawekan be îngilîzî ya latînî
nanûsnewe, leberewe meger ehrîmen ya rêkewt le dozînewey nawekan le zmanî serekîy
nûsînekeda, komekkerbêt. Herweha bedaxewe zorbey wergêrreranî kurd'îş be heman şêwey
naderbestaney wergêrreranî fars û 'ereb, nawekan deşêwênin û bwarî xwêndnewey zyatir le
babetî ew nûserane yan lebareyanewe, le xwênerî kurd degrin û bêbeşîdeken. Lêreda çend
barey dekemewe, hîwadarm wergêrreranî kurd le katî dananî naw û waje zansitîy û ramyarîy û
fîlosofîyekanda, hewillbden naw û wajekan be zmanî bnerretî deqeke ya be rênûse latînîyekey
dabnên, taweku xwênerî kurd destî be seredawî dîke lemerr xudî nûser û hizrîy nûser,
destibkewêt.
Serçawey farsî babeteke: nişryey kirgir susyalîst çmîmey şmare 60 dî mae 1977
pdf.mazhab/1924/works/bogdanov/archive/farsi/org.marxists.www://http
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦٦ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦٧ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦٨ -
m! ــــ� دهÂژ�h��r��!وــ�ت��
��ری �����ن
rرOr1£%a� ¦ %W� Y{»� %3� � �� �و £�1r®�خ v�Or*W¦' رP*و ��P� �)�{6£� ���<:�a� �v)�&� �K' �،دا
� µ¶�)ه6ۆ�¹ڕ ١٨١٨O %P� وه %&� ، %�*-� %Wزۆر�ده ر�� �و�ڕا"�6ری ��a,*وری ��1POو "% و:% �P/��ری
%- %" %tz 7ه�Ë .%&�%`�*� %,�7Ë" ی� ���*هµ��W�XOX�aده�!g�*3� !gT1� 7ه. ووڕQW i*�3� �وا�Pى� gl%دا
.���+8ن(¡ ده وه�,% ى�"�ر&k8l"% وا�9%ڕ �µ��W�XOX�a"%W" درو(���
µ��W�XOX�a%{3�%W� %tا،� �"% &% ى�O" �¦و�,��*و����lNز�(:%�ڕ��Tڕ /(t7Ë&دۆ (،%v/� %, *: Tى� 9%ڕ
. �ت Oه|O6Pا�د�tر ى���v �%W� �%" %9: %t�+vنڕۆ:�و� �ن ژ����r"1و�%
µ��W�XOX�a ،1خ�� ,� �, ��*ون�و ¦T�3(�و� � �"!P!X³±� (% �3%� �و ��ڕۆ¶ ن� � �"1و�% �O&1د��
�,% ده �زا��vر ��P!ڕوو، ���ره، �ڕا(i%gم h %W� %+vá 9! ,�ره:!"� � �-% ى �t% روه وه، ��LM،� ك ك
"���vv��W*tOX�a%� ر-% ،�,%]١"["8ن�و1Tان ر�زه (%"ى� وه�_��1اوە م�QP°وا�/+! W%. ,!ر�!(g!�� �ت
%a ��M��� �_��1اوە � هOم �ده `%،�"1ۆ�رى %&� %t ە*��� %,� LT9% وvP� ��3»!وا�!ى � ى �ªgM")%, �
� �"!:9!) ت %:ڕوا �ى درو(�� �دوا و���*ا�% a%[ ���ی %W� �3*چ وه O`�Wا�% ى�&% � �و�درۆز���% دا ] ن
%a� %,� �Pز"*و�% وا ��� %�,� L�M� .%- %�*-� �W% ره "*و �66��W�XOX�a! ��% �ن ��`" ��t� وه
ڕۆ �� ���*ه واوى�W% رP�%,�%&�¦T% -*�% .�1ن ده ر��وه وه��Û���%Wن،�(% ���v��W�tOt�a%رى وه -1ه ,%
��,�L،�3}�����ڤ¶���%��v�*W*tOt�a و�%Pا �%W�،�� %+, ا�,*و����/ رهOP%v. %"³م�!, %, %a���) �،Y{»�
%a ده� �3% �% وه %&� ،L�¹�t ه*t %�*-� �O� %Wى ��W�aز1Pه µ��W�XOX�aه و�3% ر�و�*t %vXO� ى %W� ��*ان� �&%
�ڕا"�6ر ����Piرى h � �"�ف �ڕا(g% وه �O9ا�% �ڕه &%(و �,% ى �(% وه رژه و��ى �ªv�� و�) وه ره �Oى
ر�و�����µ��W�XOX�a%؟� �Oى�-*�% t*ه �t %3%،�&% واa�%&!)13�%P!وه O6��W�XOX�a %&�،%tا�-%
%a %v/�� �(�ده �Tر�v)13� � ده. "% %,� LT1ا�*P ه*��� � دوو �13(�vره� ,% ³م �وهزr)، (+*ور®% ی م
%gTرO, وه :%t %& %aى�&%�-*�% وه م� %aت� ده ر�و��v, ¦�¡��%, �%W�%9Å�,� "1اوه��µ��W�XOX�a %Wڕوو� �
�-*�% ��*ه �*ار �,+% (% W%[ .زا�8ن �%" رOrا ى �a% ر �,% "�ى �QP°وا�/+!، �a% ر-% م �P% ده "� �È ��v�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٦٩ -
%+P1�!+Tوه و %)�µ��W�XOX�aا����و� "����"�ن رده ى�O+rو� "����"�ن� رده ى�(% " (���درۆز���% -%"ز
%Í�Pا��ى�*P ەى�*�Wن�,% و��% ر®*ون�ËM" g)�6ن��/6!/ڕا.[
%a %,� ���ره � م �a% ر-% ,%ر�*رده �ڕه "� �"�ر&gl�l/ و %+�%v %�� زا�� %� %,� %&� ،%t %-ر %a� ��È ده "�
�وه (% �ڕه را�3 �زا:% وه �O9ا�% ك %66��W�tOt�a� �W% ى �(!رە �1ن ده��و ر ,% �ن �P*ا��ى� �و ��Åم
�a% وه ڕۆ�+`1د�% ���:! ى �a% م µå�,� %&� ،!6/�� � ,�vت ده ى %W� وه &1ده %a� �W% دا، %gM�� ر� را"�% ,% م
�<r1� %� %)�h�� !66��W�XOX�a� وه ڕاده "����ى� رده L�g) .
��*ان��µ��W�XOX�aو� W% ك �Å�*jو|6! ر ���tن��% را"�% ڕى�,%�,% �,�وه t%�&% وه a%: م� ر�*ردى�دووه ,%
�,v`% ��*ەt%!�و�, t% -% ردا -*�% �,% ك %+t %W� ¦�� !)�+�3� %�*-� � �ڕوا�W %9% .ر ى �Ll�78a' ى
%M�£ ر'� � �W %3%[ دا �W% -*�%رP*و � ��vaد��W�t را"�% �,% ر �ڕه -*�% ] Oا6ر �ن (% رى �W% رده -%، � م
�، �ن &�P!&�*���%g�M*اره ده ر"�ن و�(% �ڕوات �1Pده "����ى�واوه رده �����µ��W�XOX�a(% (+*وره
.وه ��ر�X!<�a�!W�µ��W�XOX�a�%& %gTن�ده
�a% ر� -% �O`�Wا�% دوو �P% م ("� hو�*��,� %,� 6/3�7Q)*gW�a� Louis!ر �J*W' .ر����6!ن واو�(% وا�%
Pierre Althusser '%£رى��t78, 3% �$¿� ره� ��,% �Oى�-*�% t*ه ـ�*W*tOt�aه ر�و�*�� %t �7 ���*اË�]%- ر�
%� %P7وQPه�O� %) ���7ËW [%rو*gl� %,�%v/P وان� رO�W %+vW��Wوه و� . %a Gر�tهو�دO �%&�،ت� �LT1ا�*P��
%�*- � ��)�a� �P� �3% -*�%: زO+TرLT �دا,%µ��W�XOX�aر ��Pڕاده �t !6XO*ه ر � %t %�t�P� �P!W!ك� ك �Z
%-� �"%. O6��W�XOX�a %tا ،µ��W�XOX�a %��- %t ده� ���ڕۆ�) � ��%P � %&� �W%� %"1ۆ� ڕوو، �ن
�a% ر®+% (% � "�ى �[ وه � W% _!روە_� �Or*�� [%aا hiار*P!&� ���Û�� هOو -*�% .ن &% ز"*و�� .�-�� ە ر
%a %`M�3�¦ز"*و�� %<�a�%,ك�-% �ده ش�!P!W�،ت� %aه ،�-*�% وا�% "*و�O��M���1P�rر�ز %W�%��rرى�ژ
%- %"*W %�t�Pوه ر�����P� �a%. &% ر�% "% O� *Wى�-% (% ى��aوەز�% وه *�O`�Wا�% OPا، �Oا،� وه P!W!ك
%�*-� � �رى %Wا�% ڕه ر�O9� وه %-� �و�a% ى �وا �-% و���% ز"* و��Ò %a*و�� ¦�O� �1ده وهP ر -*�%. ڕوات �
%a� � وه P!W!ك %&� �a ��*ار��*ه O� %Wا �دهى �-% �OM/��W�tOtا ،L�Å�*j M/:هوO ��äW� %&� دات،
�v� %g�, و� وه�Wدوورى��LT19� %&�¦�:���%P�»,و� �%,�'%- L) '1او،� 'رك ده'و�`g)درو���*W*tOt�aى�
�,�ت �P*ا��دار"�ن �-*�% ,% .��ى �a!وە، �ä3 %a� �زا��vر|v% ر ��a>!ی� و !W� ���W�tOt�a� %&� ى
�,% ��رgT% ده %P����� � ده ر وه، %`�*�� � واg)'gW�a* 7Q) ' %P>�ن، �� " P� %,� "M¡+%� 9%�زا��vرى
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧٠ -
�-% &% ورده �"� ى، !6/glزا�� �ªv)��� �3%" ن %W� � ,���>*و�% �ده 'ر"�t% (%'رP*و � �ز1P�r دا LT1ا�*P
%W ه,�ر %)� �£7Q دار|6! ر"�t% ى L�� �دژوار ' *�W%وە��P،ن�8, وه ���rر-% ,%' ژ � �"'kÚ`tد�yWدا'��ر .
�ر�rن� رو %��vدا�( �v���Z ره�P!W!ك�,�,% م�دوو�a� �P*j% دا�/6!،�&% وه ر�و�زا��v� %W�Llوازى�-*�%
%- %,�،%t ¦Tن�ڕ�rواز�v��*: %W� وه %,�%&�،%tی���راو��ر���� ��*ه دا%W %,�,� ده�¦�P ن ده .�Llزا�
%W 1اوه ى�,�,% ,�ره`Gر�tد���P %وەز��a���¹vا�%� (% وه،�زا�O� %, !<�a� ر�ده دات،�,!³م�-*�% �ده �%g�,
%a� �a% وه -�ى %&� �,�,% ى �a% و %P %`ر ز"*و��!_� ،(t� �QP°وا�/+! W% وە-� �¶��� �-�و م ی� ��*ه وه
%t�v��W�tOt�a .%a� �,%� وه P!W!ك L����� �,% Oا، �,`% رP% وه �) %+t � �P*ا��t% ر�a% -*�%: وه "�ن� و
�&% ده ،�Zدا %a� �Xد ,% و�t�v��W�tOt�a% �(1و��� (X!`� %,ره و� %P� �ªv)واو و���Zە� ] � "�ن� -% &%
!6/glزا�� �ªv)�� [(|ۆ ,� �a% �-*�% %ى�& وه a% .,!رەو��. �a% ر���ن � �ره �O �!`�)13ه��Å" م دات،
�%& %t Q)*gW�aو®78ا����-�%W�¦�&�7)%v�3 ��"ر�Q 7ى PPiieerrrree MMaacchheerreeyy (%, %P واوى�,�|»*وه .%a %Wو� �
%3 � � �%' رP*و � %W� �a% ڕان ��O1ا�£�a� �'�È ده ���Pرى �١٩٦٦دا ��7Qۆك �a% ��*ان �a% وه و و ى
��وه�Ot�a وه ى�a% �ڕوا�W�%`�*� %9%[���L �داده]و_� [ڕhi �����وه ,%��W�t�ä3!,� ���¡��Ll�*�3
�,% ,�وه] �a!Xوا � . t% �-% !³و�hi1T- ڕى hiوەڕ�����]%a� %Pوا ��W�XOX�a� �ڕۆژا�%6ز"*و�� ى �
�(% t% "�ددە] !��ن"1ۆ� �&% ره � %t�P %)ه ��*و*�W� �(*ودى �,% رده ر �,!³م ،LT1� 1دن� �ر&
%W %) � �,% دهرى، LTڕ�»t %)و�� !`Xد� �v¡� �<v)� �-*� ر�و ،L/M�!,ەO�3� د�tر|`1د��� ر�,% %ى
,� ،µ��W�XOX�a!� � ��*ەO�3ا�� %W� ���v�� ��O��Å�*j� � و �ده �Pن ��78و&�`Oا، ��3ى �W%� و Lا��*P
�,��*و��� ,%. ������a`1ا,�ت (`66! رO"�Å� %Pا�(+*ور�و�,% a% �و�W%� وه و�µ��W�XOX�a %grدوور®`%
'�" �Q 7ى'%�*-� �ڕز�jر ، �,� ������وه ر �»+�� %W� � �ره� ,% ،��66��W�XOX�a% رhG ,*ون م
.دات O��<vPه �tر"%
�,�%, %aك�!P!W�("وه �ڕوو�`1د�% ى�&% وه �*و��� ���� '*gW�a 7Q) 'و�'��"Q 7ى '%W %- ڕووه�¦�O� وه �
%a�،نÚه و�3% ��ڕۆ�*t %��6XO� �%&ى� %a %Wان�-*�% وان�*�� W�XOX�aهر�و�O��|ر�v¹M�3ا�O6�� %& %P�،واو� ن
�,��-% .درو(Ëن µ��W�XOX�a ن�v&ردوو %W %"� � %: %t ون*��,� �����789ه ��,��M*ەی %+Tن،� �و�و�
��Pن t% ر� �"!:W�%W %-� !9% "%� م� a% .1هP واوه �و� ����Z %tى�-% روو����t�P% ز"��ده �و��% �و�O& �3ا
.ى�زا���v#gl% وه 6���Z`1د�% P*ا�g��,�LT1%�,�,% ده �&%�،وه !6X ز"%�ڕ�Tه م��% -�ى�,*و���a% ر�,% -%
�-% �+% ڕه %��6/glزا�� �,% و:Oه ى ��Pوە * �a% ر-% دات �W% ده "� �È %) %+,� �P��`�3%� ر "�ى
!66��W�XOX�a %& ى،%a� �,!ر�!(g!,*و�% �&% �"�Å� %�*- !6|ر %& %t %P��¹ڕۆ�� ،�Z وه .%a ره���� م
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧١ -
� � �OPا��X�v/��6% "�ن �-% ر�و�Õ %W�!66��W�tOt�a¿��-*�% ى�-�ى�-�و®% وه %دات�a و:Oه t%�-% �+% ڕه
%W %t ده!,� � �رO& L�+���¡) .%a %`Tی %" � %&� %W %� %و�*<�� O� %t ك %W� ڕه� (t7Ëا�*�� %+� �
%a 6!���,/ ده%aا�O راوهO"�Å� .
�دره t% وه �6`1د�% �,% و��وه � %W� ��W+8ن %&� �& "% ر-% ، ��glW�Pى ��� %r1دوو %W� ،�Z �%,� ڕا(¡O6ا
�,yووP+% �+% ڕه � وه ى �a%. ژ"7QدرLT ده' رى "��%'ى ��% وه P!W!ك �,% �Oا، �ڕه "ËMن ���ره ،� �+% م
%t�3 %aى�O� وه %,� %&� %t %-ر %a��" ده %-��È ڕوو®�+�ى���* روه� ��� ه ك]%+v�`�3� ] ر روو®�+�ى�£*رم
. وه و�vW��vW+% رO�Wوان� �,% O, %+tه
**************************************************************************** {اوە ]١[�� m�ى �Ð�xو� .ە���tرز��?���رÊÎ"ر&%$دراو وه " P{ز!���د" m�m" ا��hت.س ا. «�"
*mh ژ��رهى�����٦٠((mP����tدووه ى�ø��،ه م��o���،اوه. رى م} .ر&oUاوه وه' ر&{��QÍh��t�t 'ى �Ãو
�t :pdf.60zks/s_k/n/de.nashr.www://httpر-�وە��ک��دە�á��ر�q���tی
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧٢ -
Edebîat û Aaydyolojîa Terry Eagleton
Frîdrîk englis le pertûkî ' luydvîk foyirbax û kotayî fîlosofî klasîkî allmanî'da, sallî 1818
roşnîdekatewe, ke huner le tîorî abûrî û ramyarî zor dewllemendtir û hemelayentre.
Çunke kemtir be şêwey aydyolocî puxte dexrêterrû. Lêreda pêwîste watay drustî "
aydyolocî" le rwangey markisîzmewe bedestibhênîn.
Aydyolocî le pley yekemda, komelle rêsa û boçûnêk (rêbaz / doktirîn) nîye, bellku
rêgey jyanî mruvekan û rollyan le komellgey çînayetîda dyarîdekat.
Aydyolocî, nrix û boçûn û pasawêk bo pesendkirdnî rollî komellayetîy mruvekan
dexaterrû, bem core, zanyarîy rasteqîne lebarey komellgewe, herwek yek gişt,
bercestenakat. Lem têrrwanînewe honrawey "ser zemîn wêran"[1], berhemêkî
aydîwlocîye em honrawe nîşanderî mrovêke, ke deyewêt be şêwey pêçewaney
tîgeyiştnî (be rwallet) drustî komellgey xoy [ ew şêwaney ke le dwalêkdaneweda puç
û droznanen ] wata be ezmûnekanî bbexşêt. Hemû hunerekan le çemkêkî
aydyolocîyewe ya behrewerî aydyolocyanewe le cîhan, serçawedegrin. Hunerêk ke
be tewawî le nêwerrokî aydîwlucyane xallî bêt, plêxanov watenî, le bneretda bûnî
nîye. Bellam mebestî englis, ewe degeyênêt, ke peywendî huner û aydyolocî aloztre
lew peywendîyey ke lenêwan tîorî ramyarîy û maf (ke rengdanewey rastewxoy
berjewendî çînî serewe) û aydyolocîda heye, kewate pirseke eweye, ke peywendî
huner û aydyolocî çone ?
Eme pirsyarêkî sade nîye. Detwanrêt be dû şêwey snûrbezîn, wellam bem pirsyare
bidrêtewe : yekem ewey ke huner û edebyat be ştêk bêcge le " aydyolocî xrawerrû le
çwarçêwey hunerîda" nezanîn. [ Leser bnemay em têrrwanîne, berhemî edebî tenya
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧٣ -
wênegirtnewey aydyolocî serdemî xoman û zîndanî "hestî droznane"î serdemî
xoman û twanay tîperbûn lêwey û geyiştin berrastîyan nîye.[
Em core berxurde berhemî ew rexne markisîstîye nezananeye, ke berhemî edebî
serapa wek rengdanewey aydyolocîye zallekan leberçawdegrin û serencam twanay
roşinkirdnewey em xalley nîye, ke boçî edebyat le kirdeweda, em gişte le beramber
grîmane aydyolocîyekanî serdemî xoy radewestêt.
Berxurdî duwem : eweye ke bawerrî be beramberkê yan neguncawîyek lenêwan
aydyolocî û hunerda heye û beşêweyek bîkeyne beşêk le pênasey huner. Le rwangey
' îrnist fîşer'da [ le pertûkî huner le beramber yadyolocîda] hunerî resen, herdem le
snûrekanî aydyolocî serdemî xoy wawetir derrwat û serman dekêşête nêw
ketwarekan, ke aydyolocî le êmeyan deşarêtewe .
Her dû em lêkdanewane be boçûnî min tewaw serpêyanen. ' luî pîyer altusêr Louis
Pierre Althusser' bîryarî ferensî peywendî huner û aydîwlucî beşêweyekî cwantir [her
çende têruteseltir na] xistûyetîye berlêdwan û lêkolînewe. Ew dyarîdekat, ke
natwanrêt huner ta astî aydyolocî dabezêndirêt: huner peywendîyekî tarradeyek
taybetî letek aydyolocîda heye. Aydyolocî, mehaneyekî narroşn dexaterrû, ke
mrovekan le serbnemay ewe [ herweha lenêwîda ] cîhanî ketwarîy ezmûndeken.
Hunerîş ûeha ezmûnêk pêşkeş be ême dekat, letek hemû ewane, huner zyatir
nîşanderî jyane le helumercêkî taybetda, taweku lêkdanewey awezpesendî
helumerceke. Letek eweşda, karî huner le rengdanewey hellçûnî û ew ezmuwnane
hendêk wawetir derrwat. Huner letek eweşda ke le çwarçêwey aydyolocîşda
deguncêt, hewllîşdedat, ke lêy cyabêtewe û dûrî lêbgirêt û bgate xallêk ke be 'hest' û
'derk'î aydîwlucî drustikraw, xoy twanadarman bkat. Bepêy ewe, huner ew
zanyarîyey ke aydyolocî le êmey deşarêtewe, naxate berdestman, çunke 'altusêr'
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧٤ -
watenî " zanyarî be têgeyiştne wirdekey, heman nasînî zansitîye " bo nmûne le
pertûkî 'sermaye'da detwanrêt zyatir lebarey sermayedarîyewe şit fêrbibîn, taweku le
' jyanî dijwar' berhemî 'çarliz dîkniz'da. Cyawazî huner û zansit lewedanîye, ke em dû
gutare letek babetî cyacyada serukaryan heye, bellku cyawazyan rêk lewedaye, ke
beşêwey corawcor xo le babetêk deden. Zansit lebarey babetêkî dyarîkrawewe,
zanînêkî awezpesendane be ême dedat, bellam huner debête hoy ewey ke ew babete
ezmûnibkeyn, herweha lem xallî têrrwanînewe hawşêwey aydyolocyaye. Letek
eweşda, naêyt bewe berteskî bkeynewe : huner ew twanayeman dedatê, ke sruştî ew
aydyolocyaye bedîbkeyn û berew nasînî tewawetî [ ke heman nasînî zansitîye]
berewpêş brroyn. Ewey ke huner çon em kare encamdedat, pirsêke ke yekêk le
hawbîranî altusêr (pîyer maşêrî Pierre Macherey) betewawî boyçuwe. Ew le pertûkî '
gerran le tîorî afrandinî edebî'da 1966nêwan çêrok û ewey ew bexoşbawerrîy
[whim] dadenêt [çunke le rwangey ewewe aydyolocî bepêy pêwîst ştêkî awaye]
bawerrî be hellawêrîy heye. Xoşbawerrîy [wate ezmûnî aydyolocîkî rojaney
mrovekan] maddeyekî seretaye ke nûser sûdî lêwerdegrêt, bellam bekarkirdin leserî,
deygorrêt beştîkî dîke û ser û sîmaî pêdebexşît, huner bedyarîkirdnî aydyolocî,
beşêwepêdanî û guncandinî gyanî le tan û poy çîrukêkda, detwanêt le aydyolocî
dûribkewîtewe û le encamda snûr û berteskîyekanî aşkrabkat. Be boçûnî 'maşêrî',
huner bo rizgarbûn le çingî xoşbawerîy aydyolocîyane, bem kare yarmetîmandedat.
Be boçûnî min letek ewey ke rûnkirdnewekanî 'altusêr' û 'maşêrî' le hendêk ruwewe
narroşnin, ew peywendîyaney ke ewan lenêwan huner û aydyolocîda
pêşnyaryandeken, tewaw drustin. Aydyolocî bo herdûkyan le komelleyekî bêşêwey
boçûn û wêne nacêgîrekan, wawetre. Em komele le her komellgeyekda tan û po û
nezmî derûnî taybetî xoy heye û her behoy bûnî em nezme rêjeyyewe, ke detwanrêt
bbête babetî şîkirdnewey zansitîyane. Rexney zansitîyane hewilldedat taweku
berhemî edebî leser bnemay pêkhate aydyolocîyekey, ke encamî bercestebûne
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧٥ -
hunerîyekeyetî, roşinbkatewe. Em core rexneye hewilldedat ewey hoy hawbeşî
huner û aydyolocîye le heman katda cyayîyane leyekdî bedestibhênêt. Eme karêke ke
leçend nmûneyek le cwantirîn rexne edebîyekanda encamdrawe .
Şîkirdneweyekî drewşawe, ke lênîn le berhemekanî tolistoy kirdûyetî, lerrastîda be
rexney bzûtnewey 'maşerî' dejmêrdirêt. Letek eweşda, geyiştin bem core rexne,
payendî eweye ke berhemî edebî herwek rûbînay şêweyî [rûbînay furm pêkhîner]
bdeyne berlêdwan û lyêkolînewe .
****************************************************************************
]١ [ honrawey benawbangî " tî. As.alîwt " ke be "hirzabad" wergêrrdrawete ser zmanî farsî.
*le paşkuy jmare (60)î sallî nohem, xulî duwem, fîbrîwerî. Blawkrawey ' kargir susyalîst'
wergîrawe .
Serçaweyek bo deqe farsîyekey: http://www.nashr.de/n/k_s/zks60.pdf
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧٦ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧٧ -
mـــ��ـــWـــر��ڕا� ژ�ـــ� ر �m ی
%+lÌڕا� �liرz � �ژ��Larissa Reisner(h(ر ، %)� � ا&/. Åر� %,� �P% و �,*و، �a% ���% ر��و �,� و� ت
ا&�7ËMه �(% "% رده (% Åر� %&� �ده a% � ی �O�Pا �&%. ژ|� وی hژ�� %+T*" %&� "*j%X�"وه +�و� .��¿$�&
%Pر� 3*ر)Cathy purter (%+/)�� %��،�liرzری� %Pك� %a��6� و"�ن�وه %Xك� � %W� ره�lڕو�� %a� 6% ده/, �
� �,% و��وه درهزۆر �( ه-1 ,% � �و h�� % رده %®�g&�a� �¿Õڕ��� h" هO�3� �,% ��(�L�¹ ر �P!W!ك� ، *:
) ��°Q9ڕ���� h�¡l/W�6ه و�£% و�O��"ر %X � h )h"اk8� ( و*P���W %,و�وره �و�� �P %, %W*ا�� ڕی� ��% رز
. �ت Oهر��(Ogl/W��*6ا�g¹6 ��"�+��a%�دوا��ر�P!W!ك� �"��/a�h�¡l ودا،�_!روە_�� ��*�
���l� �hوه �ڕه "% رده ش�(% وا�% ،�W% رL�+T روه 3% وا������hی�ده �hZو�X�) %:�3% "�¦�&% رده ر�(% -%
%,� � "Q·وو، %W� � ��lوه �ڕه "% رده (% ³م �&% ژ"�ره_! ��Oا �,% وP*وه :`% �-% X�) %6/P% ی ��رT¦� �ن
,�Xه��O %®زۆر�،(, %aره ی��lوا�% :`% �-% و�ڕو�*Pو %,� %)ری� رده -�ی�-�و�lك�ڕو�!P!Wو��6ن�*�"
%- %`: %W�1Pو*Pڕووداوه ��% و�hZن و� %Wاره �و�*P!& وه�a� ا،���و|�ن ژووهO�� هOو� �L�,. %وازدا��a را�h�
.,*ون� +%� ی�"Q·وو�,��% "% م�(W� %g% ن،�&% �زۆر���(1اوا�% P% و�,�,% ر�µÃ"�زارت�W% -�و�%
P*ا��LT1P*,�LT1 �ده وه P% (�ره �% ,%. �,*و "��% رده �(% و���ره ر���h" %W�.iڕ�g&�a��¿Õ®% رده (%
%W %-� اره*,� �دا-�+��Oا "*و h�� ،%X1ۆ��"� �"Q·ووی � �ت �ده �-¢6 hZ %:و��% "% و� �a% وره �Oی hi م�
O��l`6Wرا� ڕوزا�l&�W*"�*رگ،�a%( ك� �����h(1اوە ���hوه ڕو��lره. دX*ه �% ��ه ی�,% "% رده (%
�W� 8ن`Pی�و�&�را�ز�g�(.Ì،%&و���liرz� وه�h��) %aك� %gl�1 و|�ن��Tژ�iدرەو��وە%��|���h وه .
�-�و �hZ رده (% �liرz� µ¶�+"� h" %)� رده %�� � h" %3 %a� �و �yPاری � �`% ر(�� %Å� زاری��a� و
%gl/W�6��) و*,� �و�دوور��a %+¡lواره. �ن hi ا�% وهkQ�� �W% &% ی �a% �وP³% ی h�� %a� و|�ن� ورو��دا
%"� � �و � �ڕ �ڕۆ P!W!ك µ¶%a� �(��k8W�6م �78�¹ی ،hiڕ ���و ورو���%g¹6a� �و ر��(k8W��*6م� ش
�وه ��a .%a+�&1د .iو %&� ¦��³�+"� LM�� � �"% W� %-� %"*W% ك µر� %X³ %6و�*�� hا�kQو��� �±P ا�O&
�&%&1ا ده رده روه %3 �£7Q,*و �ڕه�� ر®% �(% ن، ،L�® %+� %1ا�� %P�,78,� وه %�� �W% زه ر®% ، �و L�,� �
�h ره ر������h�� %)�µ¶�áو�7Q��aا،�(% Q"�،L�)1P·وو،�ڕا"�6ری،�زا�Ll،�-*:% ��% ر ��!&1دن (%
� ���و�W% ر®% ³م،�(% ,*و،�,% �(1و�¡���h*ا��h-% %ی�& وه P!W!ك�a. %a!و�,*ون "z�hو���T رده (%
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧٨ -
و� a% .,*و و �Oی��X�P�(X7Ë9�1��h %<P %a% ز|1ه. ��O,*و "% -1ه ر�,% ر(*ڕ-�+% ��®*و���h(% ڕ®% ,�وه
%�X�P� LM� %<P %"� � h !6XO� %9: %Pو�� hi78�¹ڕۆ�� �(��l/W�6 ���% ی �ت �±g)7(�*رگË3(�.�3� ی
.��ڕO�P��¿Õا,*و
و� �Lڕ£�+� دە �i،hو�_��!ر ,�6ت ده �a% ،�واP%���ی :8ن�-��hi1 وه �-% �z '%Wر�li '١٩١٧ری� £�´X7*ه
.�دواa�hi1��-�(X!و %�,ر®1د�و�,*و ,% �-�W��¿Õ% ر�,*و،�&% ��g&�a®%،��3ڵ���ڕش OXاP% ده
%W Ll/,� %W� �(�:O6ا �(% �"��9% ودوو h�� ره %®�g&�a� �¿Õڕ��� �,% �Pی � وه ��% �MW�,� %`6% ردا
� :8ن�ژ��¦�,*و،�&% وه �و�-%�ن��ڕ�- ڕی�دژه ��% دا��*وه��*�� ڕی� ی��% �"�وه �L) .%W,*و X*ه %3
%� %gMÌ %{3� ر�l/"� � �&% W%. �(!ر®�زhiی ی �O`�P� %W� %) %Pا ��% ر ��� %W %& %W� �¿Õ ر|�ی� �ده
(+/��M`1د��hدوژ"��ª ك�ده ر �hزۆر��h �+)1Pوه ردا,*و،�a% ,% رW�hi% �«�وه ر��hj% ردا��}*®% زه �%
%W %{3� ده� �-kQی � �"/�lری �,% ی �,�*�a�%X /P%6 %+Tزا ر|�O6Xا h وه %a� "�Åه�O %"� �,� �و وا��ن� W% دا
%a ده �و�-��1اوه ,�6ت ده� ���ڕ�Q9°ا�!ی �&% وه �-% W%. وه �Q°اX% ی �&% :8ن �,*و، �و� (���¦ �783ۆزی
� �ره �و Ll`� وره� �و ��3:% (�ت ��% /6%وا� �و h�� *��� ��P"�ر ڕی �ڕه a%. &1د ده��ی �X7Ë)� (% و
.ڕووداو�*وÀ¿����ڕش�,*و
%)� �-�و(% ر&% �3ش �P!W!ك ���ڕش، �ªPره و %& %&� �ده �W %a%[ ی ����6Wری �hZ و:% £«���glن
و� M%��ر�& (% �ڕا�3رW�hZ% وێ و�a %W%. ر®1د (% � �,*ل�,% �W%١٩٢٢ -٢١ ��P!6��) �h! �ن�,*و،�(�:%
%g£1� %a�hژ����h�� %��،h��»£ %ر|�*ازا��jڕز�hZ�, ی�-�زه %a�h�� و�_% £«�ن� %"*W %ر�� �µر� %Wران� �
ك� دا�وه�١٩٢٣(�¶W �µ%. ��رد �و�Pری�ده،ی���ڕ��h�� °Q9ڕو(�h�� %6 �,*ل�,��,òو&1اوه �ر���%
���ڕ�Oا�ڕا�3رت�,�� �Oار|`1د��P %,�* %,� %W�hوه >���a�:�،�6 ی�7Qg¹6"� ��ª�Ûùن��7QدراX O�%X*ه %3
%�*6� %P وه hi� Ll/��"� �) 7نQg¹6"� (ده�"�a ت�, .%W %:�)� �وه �دوا �ژ|��O6ا h�� %-� وا:+7Qی� ك
%�X�P � hZ '� �6¡l/�k8a ' �,LM��%Xz� %6)ڕو� h %)� 6هردا�O %W� �P� ����6% ,�ره &1د، �ژ|���h ی hZ
.,�ت� ��Oا�ڕا�3ڕت��a"�ده (�ز|M/3� %6% ���و�% ران�W% �ر�%
%,��liرz %,�hو��*و�*Pی��_ %�� %"��¿Õ�� %W��|رz %�� %W�،دا��*���h»� وازی� �دهz�L)
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٧٩ -
%W ده ده ,% ڕاده� ��aزاری ��!(g!ی � �£�´X7*ه دوا��ر��M�& .%W ری �W%١٩٢٦ری ��% دا hi�1 �راTژ ��¿Õ��
�"���Wواú6P(6X*س( �a% ,% .`1ددا h1د�"� %®�g&�a� �¿Õڕ��� �X% و �W% ر �و� :`% �-% �ژ�% &�¦ وP*و
%& %+T*" %W�h�� %P� %" �h�)٣٠ (%Wا�O6:�) ا دهOg).
!W%a� �&% وه P!ك �ز|���1P% ی �(�ڵ �¿À� %,� �W% ژ|�، ��º+�3 ��3>�وه �W% ,/6% ده �a% "% ر-% �,% ³م h��
%3 � �&% X% و�ژ"�ره رP*وك �زۆر�و�Pر، h %,� %زۆر®% وه دا�� %)��,� �وه �Xن �ز"���¦ �Q°دراون،� ر�% ر�-¢6
,��. �زۆر����X,) ر�ز"��k8{»+/a�hی�&% �(% P% ر�Q°دراو�% �ڕا,*وردا�وه رP*و W�h% ���6دوو�P %3%. 1ان��3`
�a!و�,% ژ|��+�"% � ی �¿À�3+*و'%P3*ر� �¿$l�& ر� '%- %W� L�,� ¦T3% �«�و� h�O��)��� %a� h و*Pژ�% ر� � م
%gl/W�6��) %3و��°Q9ڕ���� ، %Å� و�,%� ڕه� �P% ��% �&%،ی ��*ا�% -1ه 89ن �&1ده ك ���ی h��|ژ� �6� �
%X�6و�,��"1ۆ���� h���|و�ژ� �(��k8W�6م µß��"�a� �,% �3+�وی ،hZ %,�*: ڕووداوه� hر&1د��"�P� �h��
� ���1«��% م�ڕووداوه ی�a% وه ��O�3��,�µÃ1ا�*و�% �hزۆر�,% ���h�� %+6Å� %Xڕش،��% :8ن�(�:% وه -%
%P�gl� %,� رده %<�a���) .
ن�Ú69� %3�، %��M� %-�h�� %Wن ش�و�ڕه ���hزۆر��% "% ر-% �و�,% ی�و�Pر ��*ه و� �(�ز� ��O¦���ر�3
و�,�����hڕ��6ن� ن� �*و ��دو"�� م رده م�-%³ رن،�,% ده ��O¦���ر8P�.i·�و��3*ه (�����(¦،�-% -%
.د��W L*ه
���*ه ,% �_��!را�% X% م ���*ازی ، %P� ،hا�*�� ��6`1د�% واو&% �و �ڕا"�6ر|��6% وه ری �و� ی �و�¦ ی
%a�� ��6% ده/, %aی�ده و�(��³% ی� L�, .%Wا�و�چ رده �(% چ�O6��|ژ�h"%,�3ش��h�³�)�%W� %-ر %" �h��
%W %�� �و��*T+% "�وه ��*ان �زۆر�د:789,*ون �-% ردا �زۆر|�ن �a%. ,*و ری �-�وڕێ وه P!W!ك � ��63وه �Oا،
�وه ڕا"�6ره h�� %,� �- %�� �-% ر�*رد�`�6ن �و �,% ,*و ���ر ¦�O� %66:دوود� �و ت� ���% �P% وه �j*"�ن
وا�/6% �ده دوژ"+��% ��X %,� %-و "% ر!a� h�� . %W %وا� %X %W� %, %+/M�3ر� %£� �,�ر�*از|��6% ر-% ی h»� ی�
L�, !%W %ه �% وا�*��� � �ª6)و*�� �a% ز|��1P_��!را�%] ی وه -��/+%[ی �P� L�®وه �,*و %&� �P*ا�����ñ6 ی
L�,� ��l/l&ر�" !%, %&��,� �a% ³م ،!`Xد� h��) 6% �*و(% � ژ�%" و���)� hTر hZ"%&� ودا� �W% ,*و،
%P� ر®*وی��jڕز�hZ!X�)!& %)ان�و�-�وkQ��h�� ر|�ن�ده �ª6, .%gوا�د��a %,� وا�/+% �&%،ر��و°QP� �h��
%)13� �g)!_� %W!وەر|6! ,� �چ �ژ��ن h�� %"� � %9: %6��)� �a% ی hZ %W� �چ �و ��3ر�hZ و(� *��
�, %MW %,� � وا�% O`6� %«�3ا، �ڕوودا)��gی ��W(ی �W!دووی �X %W% �و��Pڕادهو ، �a% ك و� �ت� �&!P*اری
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨٠ -
L�®دوور�,*و .%- %"*W %9+/Mا�±��و��kQ��µر� %X %&ا��% ك�O6�P� ره �,*وه وره�Xد�، %&� %W� وه م�ڕووه �
%��hiوه ,��را*, %W� %) ری�.
%a %وو&1د�O+|ز� �P!W!ك ۆ، �,78ه وه " �a% وه ی �ڕو��lره ری �,yووg) %X %+P% ر�% �,% م �و� وه ی �ژ��ن ی
%-� .�3� �ده (��k8W�6م، ¦�¡�� �W% "*و L�, %+/)و*�� �و � وه �a!ودا ���ڕÕ¿�� ڕا(g«�|��%ی ی
%®�g&�a %9,8ن،���ڕ��¦�&% ردا�Tڕ %P� ی� واو���h��|ی�دا-�+�ن�و�ژ!gl�3+�وی���.
%P3*ر��¿$�& %a�.�3ی� "% ژ|��+� ، م� �ره ر�)%a �l`6W �W� را�O� �g�(6*ه)و*���¿Õ ، %,� �hژ����h�O��)��
��g&�a®% وه �% �¿Õڕ��� ��% ی � ر، ��P %"y%ك �6� %,� h�P %,� �و�(��k8W�6م� وه �,yووP+% ر��وی �ژ��ن ی
. ��(�L�¹ رMi>�ن�O�3ه :*�ڕو��lری�&!P*ار���hiڕ�g&�a��¿Õ®% �ت،�,% ده
**************************************************************************** "z�tو�:Cathy Porter Larissa Reisner A.biograph Virago Pionees,1988
)درد��عاز��ر U¾م(ی ��و {اوه ر&oUاوmh وه
�ر���٦·�oØ�hژ��رە* �� .دا��و {اوە��وە���t١٩٩٩دووەم،���t' ژ����ª'ی&��Tری
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨١ -
Jîannamey Larissa Reisner
larîsa rayisner (Larissa Reisner), jnêkî sernicrrakîş û berçaw bû, tenanet bo ew
serdeme sernicrrakêştrey ke ewî têda dejya. Jnêkî kemwêne ke gumnaw mayewe.
Kêsî purter (Cathiy purter) nasînerî larîsa, nek tenya ewman wek yekê le ruxsare
edebîye zor drewşawe û be behrekanî serdemî şorrşî oktober pêdenasênêt, bellku
letek sowşyalîstêkî şorrşigêrr û fermandeyekî (nîzamî) lêhatû û betwana û wreberz le
şerrî nêwxowda, herweha dwacar letek komonîstêkî înternasîwnalîstda
aşnamandekat.
Her serdemêk kesayetî û pallewananî xoy deperwerênêt, lewaneş serdeme
rexsawekanî mêjû, bellam le serdeme rexsawekanda hejmarey kesayetîye
hellkewtuwekan becorêk nayabdebin, zorbey ew ruxsare hellkewtuwane behoy
hawserdembûnyan letek ruxsarî hellkewtûtir le çewtî rûdawekan û le ketware
awejuwekanda, nawyan windebêt . Awazdaneranî hawçerxî mozart lew babete zor
nasrawanen, ke lem stemey mêjû bêbeşnebûn.
Serdemî şorrşî oktoberîş lew core serdemane bû. Becesaretewe detwanrêt butrêt le
hemû bwarekanî dahênanda, hîç kat mêjûy mrovayetî dewllemendî û gewreyî em
serdemey bexoenedîwe. Ruxsarekanî nasrawekanî wek ( ruza loksumburg,
elîksandra kolontay û klara zitkîn)îş, larîsa û kesanî wek ewyan xiste jêr drewşaweyî
xoyanewe .
Serdemî mnallî larîsa hawkatî serdemî konepersitî tzarî û eşkence û azarî
soşyalîstekan bû. Awareyî û dûrxistnewey xêzanekey le wllatekanî ewrupada ewyan
letek korr û komellî roşnibîrî ewrupayî, soşyalîzm û şorrş û înternasîwnalîzm
aşnakrid. Ewîş wek gişt mnallanêk ke le helumercî komellayetîy û xêzanî çûnyekda
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨٢ -
perwerdedekran, fêrbû ke serbexobêt, rexnegrane bîrbkatewe, cerbeze bêt û le
serkonekirdin netrisêt, mêjû, ramyarî, zansit, hullekanî şano û opêra, serqallî serekî
serdemî lawêtî ew bûn. Letek ewey ke sruştêkî cwanî hebû, bellam, serbexo û le
bawerrbexobûnêkî sersurrhêner behremend bû. Zîrekî gringitrîn taybetmendî ew bû.
Ew gişt taybetmendîyekî komellgey roşnibîrîy û tenanet soşyalîstîy (pitrisburg)î pêş
şorrşî têdabû.
Fêbrîwerî 1917 ' larîsa ' le hewellîn hogrîy xoy, wate edebyat û honerîy, derrfênêt û
deydate pall şorrş, oktober bû, ke hoşî leberbird û bû be dwayn hogrîy ew.
Le bîstiwdû sallîda le mangekanî seretay şorrşî oktoberda be bolşevîkekanewe
peywest bû. Le mawey şerrî nêwxoda çuwe şerrî dje-şorrşan û hewellîn jnêk bû, ke
geyişte pley komîsarî serbazîy. Lekatêkda ke leser textî gelekeşî le deryay xezerda
clubergî cengawerîy leberdabû, erkî zor trisnakî wek desnîşankirdnî dujminî le pley
komîsarî hêzî deryayîda be azayetîyekî bêwênewe encamdeda û bo melewanan
edebyat û honrawey şorrşigêrraney degêrrayewe. Le hewellîn kesanêk bû, ke pîrozî û
şkist û karesat û wre û pallewanîyekanî şerrî nêwxoy tomardekrid. Ew resentirîn
rûdawnûsî şorrş bû.
Paş serkewtinî şorrş, letek hawserekey ke [ le efganistan şalyarî dewlletî sovyetekan
bû, sallekanî 21- 1922 le kabul beserbird. Ew lewê raportî leser kêşe û griftekanî jnanî
efganî, xebatî rizgarîxwazaney hozekanî efgan û helumercî kargeran le karxanekanî
kabul bo bllawkrawekanî rusyey şorrşigêrr, wtarî denard. Le sallî 1923da wek
peywendî nhênî komîntêrn nêrdraye allmanya, taweku be beşdarîkirdnî le şorrişda
raport bo nîwneteweyî komonîst (komîntêrn) amadebkat. Le dwa sallekanî jyanîda
wek hewallnêrî taybetî ' îzvîstya ' bo gişt layekî rusye serdanîdekrid, ta lebarey
çonyetî jyanî kargeran le nawçe pîşesazîyekanda raporrt amadebkat.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨٣ -
Larîsa behoy tûşbûnî be nexoşî melarya le cengî nêwxoda, le dest lawazî
lerradebederî cestey azarî dekêşa. Dwacar le fêbrîwerî 1926da lejêr karayî nexoşî
(tîfus)da malawayîkrid. Be mirdnî ew şorrşî oktober yekêk le jne hellkewtû û
kemwênekanî le temenî (30) sallîda ledestda.
Letek ewey ke sî sall zyatir nejya, bellam le berheme edebîye le paşmawekanî pênc
pertûk û jmareyekî zor wtar, ke bedaxewe zorbeyan bo ser hîç zmanêk
wernegêrrdrawn, çapkran. Tenya dû pertûkî le rabûrda wergêrrdrawnete ser zmanî
îngilîzî ke zor nayabin. Ba jyannamey ew bepênûsî 'kêssî purter ' hengawêk bêt le
nasandinî pertûkî em jne soşyalîste, şorrşigêrr û pencerrengîn û behre cwaney, ke nek
tenya jyanî xoy kirde pênawî amancî soşyalîzm û jyanêkî şyaw bo mrovayetî, bellku
be tomarkirdnî rûdawekanî hewellîn sallekanî şorrş, gencîneyekî zor be nirxî bo
pêdaçûnewey em rûdawe gringane xistote berdestî ême.
Şêwey wtar û berhemekanî zor geş û rengînin, pexşanekanî hendêk car prrin le soz û
hestî nask, hendêk carîş tîj û pêwedern, bellam herdem şadumanbûn û bonî şorrşyan
lêwedêt.
Bem şêweye, şêwazî honerane û cwanî, tewawkerî şîkirdnewey ramyarîyaney wişk û
naedebîyaney ew sallaney debêt. Çi le serdemî jyanîda û çi le sallanî paş
berhemekanî lenêwan cemawerda zor dillgîrbûn û xwênerî zoryan hebû. Letek
eweşda, hawrrê pyawe ramyarekanî weha berxurdêkyan nebû û hendêk car be
guman û dûdllîyewe tenanet dujimnane deyanirrwanîye berhemekanî ew. Lewaneye
leber pêşîney ferhengî borcwazîyaney bêt! Lewaneşe şêwey nûsînî [honînewey]
zyatir honerane bûbêt ta ewey ke twanîbêtî markisîstî bêt! Bellam bo kesanî dîke, ew
" jne nûserêkî sovyetî"bû, ke lewda kesayetî rizgarbûy kotekanî xêzan û hawseryan
debînî. Awa dête berçaw, ke têrrwanînekanî bo pirse hestewerîyekanî jnan çi le
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨٤ -
komellgey sovyetî ewsa û çi lenêw partî bolşevîkda, bepêçewaney (kolontay), ledûy
rûdaw û tarradeyek le ketwarî ew kat dûr bûbêt. Helumercî xêzanîy û nşîngeyek ke
têyda gewre buwe, dyare ke lem ruwewe bêkarayî nebuwe leserî.
Emrro, letek zîndûkirdnewey bîrewerî em ruxsare bercesteyey bzûtnewey jnan û
soşyalîzm, pêş hemû ştêk debêt le ewda û nûsînewey rastgoyaney şorrşî oktoberda
bgerrêyn, şorrşêk ke tewawî dahênan û jyanî xoy xiste pênawî .
Kêsî purter pêş em kare, jyannamey (elîksandra kolonta)şî nûsîwe, benasandinî jnanî
newey şorrşî oktober, nek tenya xizmetêkî berçawî be bzûtnewey jnan û soşyalîzm
dekat, bellku ruxsarî ketwarîy şorrşî oktoberîşman pêdenasênêt.
*************************************************************************** Nûsînî: Cathiy Porter Larissa Reisner A.biograph Virago Pionees,1988
Wergîraw le bllawkrawey (dir dfa' az markisîzm)
*pêştir le jmare 6î govarî hunerîy 'jîlemo' sallî duwem, sallî 1999da bllawkrawetewe.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨٥ -
��ـ�ــ�مودژەt}ــ��h.�ــــ�م�دژە�ـ���داوەری�و�tر)
�*وە�و�`ی�W��6W�g/a!داO6¹6 '��+/lø'Xا�W!�زا96a Ignazio Silone '�µ¶�)�!W١٩٠٠X+�ز|��(6}��! '
�zو|Oا !W y,� �X!3*ە(¡,! �(�(gl/W�6/6!وە �,!دە(!��ªgMÌ!9P³ە�*و ووP+!وەی �P!W!ك ،
!gl/)�£ ��6W�g/a�h��]ی!&!<á�Pو��h��W�)�" [ر������µ¶�)وە�١٩٤٤_!:��ت�و�!Xدا�دوو®�رە��!ڕا
�و�,*و �6W�g/a,�� �ڕۆژ��"!ی �(!ر�*و(!ری ! '� �,!ر_!"! ' M���,Avanti!وە �زۆری �¿Õ!, و�!a� h��
�,��(!ر�k8��£م ��W´7اوا�! �¿Õ7Q_و�� �(*�k8W�6م !W�hi1ا�O�3� !,� (P!�X�P . '{6) �� !� '!X&�`�!W� !
�3`� hZ�3ر� hرا�!+�� !X� �و �6W�g/a� ��l/��"�&� �ڕا,!ری � !"8ن �,*و، ��l/��"�&�hZ!Xدژا� !W� !
� hZ�3ر� !W� �(k8+6W�gم، �P!W!ك � ,�»!�Oو�*و�O6ا Ll/��"�&� �دوور X�M!وە �3ش�. !وP!وە&و
!را�!ی�(!ردە"���hی،�`*�hZ!X�)! P(!ر &��6,*و�!وەی�W!��3ر���hZو®1او،�,��وە(��g!وە�دژی�
&� hZ�3ر� �و �ڕا(�� �دە(�� hZ!:دەو� �Xz!W!ن ��6W�g/aدا� ! �,!(!ر �(gl/+6W�g!وە ��l/��"�
��*ار��*ە7Ú�3!) !Xا,*و؛ !W !,� �در�Tەی ��Pزە1Pدا h iو(!ر*�h � �و .دا��ی µÇ!9"!_كە,!ر : '
� �١٩٣٣' £���g"�را ، '� �و��!راب �١٩٣٤' ��ن ، '� �W!ژ�1T,!£1دا �W!�١٩٤٣' دان !9Å�,� �a!و|�ن ،
O��X!�� ��O���6ا، �و �6W�g/a� !W� h»��®و��!,��X:!_� �±�Xد!a� �3}!ی ���l£!a!ی�`! �و !Pو!
!�&!(�¦�&a!م��*و(!رە��!,�9P!ر�و�"��Oوو�!��(!�ــ�' (6}��!�' دوا��ر،�. دە(¡QÍ°ا�!�!gMÌ*و
,� !Wرا"�!ر�! '� �'و�' k8��£م �دا�!�*ا�k8+6W�g)'Oم �(!ری �،دا !W�٢٢� �(gó6!"�!ری �W!١٩٧٨ی دا
�h !X!��Ñ.��!� '���!+��'�6W�g/a1د ی�".
* �h �����ی ٦٠ژ��رە (ی ��}�?��Q�h��t�t رۆ�W~- ر&{ و ��ÈrWن� وەر&oUاوە) {ان�و�þە
http://www.nashr.de/n/k_s/zks60.pdf
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨٦ -
Yadawerî Nûserêkî dje Faşîzm û dje Stalînîzm
' îgnazyo sîlone Ignazio Silone ' le sallî 1900zayînîda le ' psîna 'î îtalya ledaykbuwe û
le lawîda be bzûtnewey sosyalîstîyewe peywestbuwe, letek bedesellatgeyiştnî
fasîstekanî îtalya [mosolonî û taqmekey] naçar hellhat û sallî 1944da dûbare
gerrayewe îtalya û bû be sernûserî rojnamey ' bopêşewe Avanti ' beşî zorî
berhemekanî ew taybetin be pêdagrîy le suşyalîzm û hêrşî lêbrawane bo ser faşîzm. '
sîlone ' yekêke le pêkhêneranî partî komonîstî îtalya û yekemîn raberî komonîstî bû,
ke le djayetî bêçenduçûnîda letek stalînîzm, le partî komonîst kşayewe û
dûrkewtewe. Paş cyabûnewey le partî nawbraw, bo westanewe djî kesayetî
serkutkeraney serdemî xoy, ke lelayen dewlletî destî rastî û partî komonîstî
stalînîstewe beser îtalyada sepênrabû; le çwarçêweyekî tazetirda drêjey be nûserîy
xoy da. Berhemgelî wek: ' fontamara ' 1933, ' nan û şerab ' 1934, ' dan lejêr befirda '
1943, ewyan bêcge le benawbangî le îtalya û cîhanda, geyandyane pley edîbîy
hellkewte û efsaney destipêrranegeyiştû. Dwacar, ' sîlone ' em nûsere xebatger û
mandûnenase kesêk ke le beramber ' faşîzm ' û 'stalînîzm 'da serî danenwand, le 22î
sîptemberî 1978da le nexoşxaneyekî ' gêneva 'î îtalya mird.
* le paşkoy jmare 60î (nişrye kargir susyalîst - wîje nuyisnidgan û roşnifkran) wergîrawe:
http://www.nashr.de/n/k_s/zks60.pdf
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨٧ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨٨ -
Qòo%ر������ور�tو��ر��rی������hك�Vد�
Ãوس�%���V&oرKlaus Bergmayr
X�<�7Q,� �&�وس h�!"!P� ���ری�) ٥٢(!ر، !Wو�� !:�)
(M�*6"'� �و �W!داX`�*وە �6��<:�a� �W!�) ٣٥(ی !:�)
&�وس��*و(!ر�و� �ر|��LlÌ7QP. ��ری� �:)�دەژی
� �(!ر�*و(!ری �و �دە(�óg`!ر ڕۆژ��"!ی�'و
�'�z!وازان �,!��وی (:� � ���ری (!ر&�.�"ی
Querkopf" و*,�.
�£�ر( hرا�!+T*�� �a!وەی �,8�h��"yXرد* � �و k"�ن
� ����jری hiم�' ژ|}!"�'_*�!ر!a� ��y|`!وە !W
�ڕۆژ��"!&!دا� ��*و(/+9!ی !W� ،()�+,� _*�!ر"!�Oە
h !P!W� �دX>��!"�ن �و�اد�_*�!ر"!�aO!م �O"�Å�!aا
.�!�13�O(�6رT`>�ن��aرا(g!&1د�و�a!وi.�,!م���رە�وە�h"³داX!وە
���ª؟: ژ�Qو���ن��· �W(ووo%ر������ی}&�� -�ن
� ���(1اوە ���: &�وس �W!(!ر�ژ|����زۆر®!ی � �را�6Xن !&� �و�a!و�&!(��!ی ��� !`|yو��� ��yم ،
�,*ون LlÌ7QP�|ر� � �X� .�&7QP�|ر� � �ڕۆژ��"! �ن�. _!,*و، �,� ��*و(8ن !,� ���م �Pرە!)
�،(,�("�h�� !ا�!وەی�,��*و�O9ڕە��hا�*PەO��X!ن��� !+/)ر®*وم،�,!³م�زۆر���ر��*و� !�¡)دە
`Xد� h�¡���,� ��!3� �,*و، Lli*�3� �,!�W!,!رa!وە ("� �و�,78&1د�!وەی �,�,!P! �ن !&� �,!رم، !
.,��X7Ë)���*ە�ڕە�O��Í9اP!وە
�h !Xz!W� �_!روە_� �,*و، h"ر�!ر!)� �,����م �Xz!W!&!وە !&� �,*و، !gو��!a� �ر|��M�&7QPن
�����دە�!�O�!_�،O��XدX`!�!وە�ز"����h*و(/+! ���� !g)!,!"�7Ë��,�7و��Ëڕەوا����,�.iر���¦
&1د�!وەی��h�� !��jڕۆ / Wvon unge!�ژ1Tدە(��g!وە�/ W!��*ارەوە�" ژ��"!�وەك�ڕۆژ��"!ی�3
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٨٩ -
von unten "&دە��`�¡��hiەردە�*و _!روا�_�}�رO&وە������!Wو���M� .:!_6¢� �ت�_�("�!P!�
.وەك� �ر�(*ودم�W!م��g!�وەر�!�P1*وە،�,!:*�_!"/M!�وەك�(!ر�!ر"�hوا�Pی�,��")�_!,*وە
���ªژ� :�· o%ر������دەرەوەی�h؟�ن���-Q ��رو��ر��
� �P!���6: &�وس !,� �دە�*و(�، �,��ڕۆژ��"! ،�glÌ7QP�|ر� � �ڕۆژ��"!�*و(�، �_*�!ر"!�Oم، ("
� �"ڕۆژ��"!ی �,!�" Querkopf(!ر&�. �ڕۆژ��"!&! h�� !66:��� !+T*�� ،!"!aر!,!W� دەردە&!م،
دە&!"!وە 3�7QP�|ر� .
���ªژ� : �� Q����� �� ���ر�� ����z"داو 'ژ��T�&'���ªری àï�� � ����و،ە، �h
Q(}�xودوەر�t Qژ����ª. ��ر����%oە�� �� '&��Tری ����ش�� ����ر����%oە��?� ��}&.��
)٣٠ (Q��· �����hزۆرت���'���tو)�Wو��ر����%oدە����'��. ،��و�����،دە�·Q��ر
���! ��م،n·� @�Ä� Q��ر����%oە�� �%âووی �{ۆ�tی �h Q(دە��و !�ر�����Q��م
���hردەr{tا����؟
م�دا،�P��6�!P*ا�W��6!� �ر|�7QPە �����hم�و�a!و�,�,!��P!ی�&!�'ژ|}!"�'���jری�(!ر��µß: &�وس�
�!,�h��"وە،ز!<+T*�,9!م�و���P�،و(1ا,*ون*��h��<:�aƶ!,� �3>����*و�.
� �a!ر�²6!وە، �W!,�رەی �_!: &! ,������Ðرم ،!6/�� �_!,*و،a!ر��²6 �a!ر��²6 !P!��µ¶�)� �,!³م
�&!�ڕ�óT*ا�hڕ ¦�P� �،رو��ا,1دوو�a�) Euromarsch(�!&�،اO6�� !ا�*�óTواوی�ڕ!P�!W�("�،1ا�`Tڕ�
� !W� �,��ری �,!�Oار|(!ر�P(!رiدژی �ڕT`�1ان، �a!ورو��دا h<�!Wواو�!P� h»��"� �دوو !Pوا� `1د،
W!وا�!�دا�P!واوی�a!ر�²6!&!م�و�_!ر��¡�¦�&!�W!�"�:!وە�_!"�*و،�"�وە"�:!وە��!,*وم،�W!م�
�دزران.... �"P*6Í!ر�و� OP .�!W� �X!ك !,� �X!ك ،(��P!_� �و��a*ەش ("!_� ("� !&� a!و����g!ی
م�دە,�a�L!م�ڕووداوە�زۆر��aزار|Oام،�,!³م�����ر . ڕۆژ��"! ���hدX`!وە�دوو®�رە� �"`1دوو�!P!وە
�O�P*áەم �,!را"�!ر|Oا !W� ��و LT1ا�*P��LT1`,� ¢6_ .O�!_دوو®�رە��� ��aرەزووی ���ر ¦
... .!وەی�وT+!� ��! ����دە&!م،�,!³م�,!دا�!وە�(!1X&1د�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩٠ -
Q-�ن :���ªژ���� ؟��ر����دە ��Q��چ���از)@�oUۆ
ا�,78ۆ&! ����£�ر"�:!دە&!م،�")�O�� !"�á!��!Wا�دەژ|��و�OM/�� !"�á!��!W: &�وس�
�O�!_زۆر��!ورەم�دەدات�hZ!"ر�X�hi�)�aزۆر������.iر���¦.
���ªژ� :{�� �وە��-�ندو��دە��.�Q؟-�ن�oUدە
� �: &�وس �ڕە��6Åن�,! �&!"�P!X/6!وە �Xz!W!ن �(!ر�زەوی h�� !1ۆ�"� �زۆر®!ی ،("� hو�*��,
�!W� !&� �a!و����g!ی ،!6/�� �"�£�6ن �"1ۆ�! �ن �زۆر®!ی ،LT1&ەO�W� �و�,!_1ە&�M/�6ن LTدە�*ر
(T1اون،���6�3+�در)ر� ��!ز��*و!)!Wا�O+T*��¦�O�!_.
�د �O6�Pا !&� ¦�X!9:!"� �±M�&و�,!_1ە� h��l&!X��� !W� ە 3� � �"*�/gl! �ن�. ەژ|)، !Pڕەو� !W
دا�دە(�h�ógزۆر�,�ش�_!ن،�&!�در�Tە�Xن��3+!درا،�a!ز"*و�! �ن��/O��6��Mا،�] �"*��*ازە �ن[
.&!�"Q·وو�زۆر��!وت�,!رەو��M!وە��*و
���ª؟: ژ��½"ÊÎڕو��¾U��� !�ی�%âووی
�¡��hدM/X!9�P�!`X¡�*وم،��¡�¦�&!�W!�ڕو(6!�] �"*�!�*ازی [")�k8�*"� �!Wم�: &�وس�
"� �X!3*ە(¡+!,*و، hZ!|*6)و*�� Y&ر�"� � �رڵ �a!وەی !&� ¦�¡�� �P!W!ك �ڕوو|Oا Y&٣٦(�ر (
،�W!�(!را�3ی�"Q·ووی��3ش���ڕ�g&�a��¿Õ®!ر،� �را�63�hiدە&1د�X�¢6_�h!ك�3!رP*و ��h*و(6*ن
Ú6,و���!a�h�� !&و*P3!ر�!W�7L.
�دە �ڕا,*ردوو µ¶�)� �دە �¿Õ7Q_و�� Æ�,اO�P� ¦�"!gl/)� �وە_� !&� !gli*�3� ��!�Oە !&� ر|Oە��ت، . �"*�k8م��63دە,`LT1،�,!³م�a!"!ش�_!روا��a(�ن��/6!
���ª؟: ژ�Q�.دە��-�نو���� دا
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩١ -
� �&�T1ر�hi: &�وس hZ�,!�� ��8ن، âªX!�)� �¿Ó�!,6*ا_� �_!ن، !&� �a!و��1و���!ی ��gl�aدا !W
�`Tڕ� �Èڕا,!ر�و�� �È� ،!XاOر�1|`1د�!,� �&�T1ر|W�h�� !6!,�ری !6/g�&!X� ���&!X� �,���>*و�! � 1اوە،
��6��<:�a)DGB( ران�دە �ت�T1&�hZ!Xرا!+T*�� .ر!,!Wام�و�O�!aری�,��ر�وەك��T1&ن�_!" ,!³م��
.��(�L_��وەك�£!ر"���!ری� �"!:9!���
�hZ�,!�� �,!³م ��aرادا�/6!، !W� ���zك �ڕا,!ر�و ��l/�*"� � �ڕT`�1اوی �gl�aر�!_� � µåر�!�!a
��3دەو hدرا�� L�,دە� �د��a!gراوە، .i1او�`Tڕ� !&� ��/O6��Mا، �_!W*"!رج�M*و !`Xد� h�"ە
�W!�در ,«�ڕ �_!W*"!ر�!&! hi7اQ�!,� � �ت �a!و ،(Tوk´,� !`Xد� h�"!&� �&�T1ران !Pوا� ،LT
L�,دا�دە!<�aی�Oرژەوە�!,.
**************************************************************************** ور��!���Vدی: !���دە {د?�
��ژ)': وەر&%$ا?��h��ر���tوە
�ر��)٣(�·�oØ�h���Ê"��رÊÎ"ژ��رە* �� �ی�hژ��رە'ژ����ª'ی&��Tری�دا��و {اوە��وەودوا�{وەر&%oا
وەر&%$ی �ردی.����ن&��Tردا��و {اوە��وە) ٥(
] r���tا٦٤دا�h����?�٢٠١٠ی!� }��xری١٠ Ãوس�h،ر-�r@���t���hو���xدا�����{اوا��وە **
�دا��×�� �h "zو�� و ������و�' و�{د،��ش ��ر��دەوا�� �ش�{·! �� &��Tرە �ی ��¬م
rادە�~{ۆ�'�����á��وۆoØ���hن����îردی.�·�ر� وەر&%$ی
�ر� ***�� �ر����@�Vª���hڕ'�ی!�و �hم��t}�رەدادە��ا�Vد�ور���V&o%�وسà r�rو-�
���ن�واز)@�î·�ر�ڕ���h)وازان�(����V��!�?ز������ �ردی. و.���¿ن،��¬م��دا��وە��
hhttmmll..oobbddaacchhlloossiiggkkeeiitt--uubbeerr--bbeerrggmmaayyrr--kkllaauuss//22001133//0011//ccoomm..bbllooggssppoott..iitteennssttrraasssseennssee::////hhttttpp
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩٢ -
Dîmane letek hunermendî nûser û karîkatêrîst Klaus Bergmayr
Klaws bêrgmayer, temenî (52) salle û le şarî mîwnişn'î allmanya ledaykbuwe û (35)
salle le şarî kolln dejî. Klaws nûser û karîkatêrîst û destipêker û sernûserî 'rojnamey
lanewazan'î şarî kolln benawî "serkêş Querkopif" bû.
Bo ewey xwêneranî farsîzman û kurdîzmanî govarî hunerîy 'jîlemo' le nzîkewe em
hunermende bnasn, le nûsîngey rojnamekeda em dîmaneman letekî hunermendda
encamda û çend pirsyarêkman arastekrid û ewîş bem core wellamî dayewe.
Jîlemo : çon hogrî karîkatêr û wênekêşan bûyt ?
Klaws : zorbey nasrawekanim, xzim û nzîkekanim û ew kesaney ke karayyan leser
jyanim hebû, karîkatêrkêş ya karîkatêrîst bûn. Sereta xom be nûsîn bo rojnamekan
destbekarbûm, bellam zor car nûsînekan neyandetwanî rengdanewey boçûnekanî
min bin, leberewe pêwîst bû, pena bo ştêkî dîke berm, ke babetekan û bîrkirdnewey
min be baştirîn şêwe rengipêbdatewe.
Karîkatêrkêşan ew şte bû, ke lelayekewe bo xom sergermî bû, herweha lelayekî
dîkeşewe zmanî nûsînekanmî rewantir û baştir mebestekanmî degeyand, hendêk
carîş bo pirrkirdnewey goşekanî rojname wek rojnamey " le xwarewe / le
jêrdestanewe von unge / von unten" herwa hêlkarîy ştêkim dekêşa û le xowe
çakderdeçû. Hellbete min hîç kat wek kar sûdim lem şte wernegirtuwe, bellku hemîşe
wek sergermî watay bo min hebuwe.
Jîlemo : le derewey karîkatêrkêşan kar û fermant çîye ?
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩٣ -
Klaws : min hunermendim, rojnamenûsim, karîkatêrîstim, bo rojname denûsim, be
tenya rojnamey "serkêş Querkopif" derdekem, lebereme, şwêne xallîyekanî
rojnameke be karîkatêr pirrdekemewe.
Jîlemo : to mollett be govarî hunerîy 'jîlemo' dawe, ke bebê têbînî, le hemû
karîkatêrekant sûdwerbigrêt . Govarî jîlemo'şi hogrîy bo karîkatêrekanî to
heye. To (30) salle wêne û karîkatêr dekêşît, bew pêyye, debêt berhemgelêkî
zort hebin. Min bo xom demewêt le prosey mêjûy karîkatêrekant ştêk têbgem,
aya erşîvêkt leberdestda heye ?
Klaws : sernicî govarî 'jîlemo'mi da, tenya twanîm le karîkatêrekanî xom û ew
babetaney ke be zmanî allmanî nûsrabûn, têbgem û bixwênmewe, bellê pêmbaşbû.
Lebarey erşîvewe, naçarm bllêm ke erşîvim nîye, hellbete erşîvim hebû, bellam sallî
rabridû, katêk ke rêpêwanî orupa (Euromariscih) rêkixra, min le tewawî
rêpêwanekanîda, ke djî bêkarî le sertaserîy ewrupada rêkixran, beşdarîmkird, wate
dû mangî tewaw le mallewe nebûm, lem maweda tewawî erşîvekem û her ştêk ke le
mallewe hembû, lewane kompîwter û ....tid dizran. Ew ştaney ke min hemin û êweş
hetanin, yek be yek le rojnamekanî dîkewe dûbare komkirdûnetewe. Em rûdawe zor
azarîdam, bellam naçarm debêt qutbdem û le beramberîda natwanrêt hîç bikrêt.
Hendêk car arezûy dûbare seyirkirdnewey wêne konekanim dekem, bellam
bedaxewe ... .
Jîlemo : çon be çi şêwazêk bîrokekant formolle dekeyt ?
Klaws : min le şeqamekanda dejîm û le şeqamekanîşda bîrokekanim formolledekem,
hendêk carîş ştî zor asayî yarmetî zor gewrem dedat.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩٤ -
Jîlemo : çon bîrdekeytewe ya çon dunya debînît ?
Klaws : be boçûnî min, zorbey mrovekanî ser zewî lelayen kemayetîyewe rencyan
dexurêt û behrekêşîyan lêdekrêt, zorbey mrovekan mafyan nîye, ew ştaney ke le
hendêk şwênda leser kaxez nûsrawn, pêyannadrên.
Komellgeyêk ke têyda dejîn, prre le nayeksanî û behrekêşîy. Le rewte komunîstekan
[komunixwazekan]da destipêkî zor baş hen, ke drêjeyan pênedra, ezmûnekan
nîşanyanda, ke mêjû zor çewt berewpêşewe çû.
Jîlemo : ey mêjûy komunîzmî rusî çî ?
Klaws : min le komunîzm [komunexwazî] ştêkî dîke têgeyîştibûm, ştêk ke le rusye
rûyda letek ştêk ke ewey karll markis nûsîwyetî peywestnebû, markis (36) pertûkî
nûsîwn, le serapay mêjûy paş şorrşî oktober, karayî pyadekirdnî hîç yek le
pertûkekanî ew nabînrêt.
Hêrşî de sallî raburdû derîdexat, ke çende pêwîste ke weha sîstemêk têdabçê û
komunîzm pyadebkirêt, bellam emeş herwa asan nîye.
Jîlemo : dahatû çon debînît ?
Klaws : le êstada ew grupaney ke hen, hîwabexşî sbeynê nîn, xebatî krêkarîy lebarî
bergirîkirdindaye, bê raber û bê rêkixrawe, bo nmûne yekêtî yekêtîye krêkarîyekanî
allmanya (DiGB) nwênerayetî krêkaran dekat. Bellam krêkarî bêkar wek endam û
leber heman ho wek fermanberî komellge nanasêt.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩٥ -
Eger çî her êsta rêkixrawî komunîstî raber û çalak le aradanîye, bellam xebatî
dewranî pêşû nîşanîda, ke rêkixrawîş dêtearawe, debêt demêkî dîke helumerc
bgorrdirêt, wate krêkaran kemêkî dîke bbizwên, ew kat bexêrayî helumerceke le
berjewendî êmeda debêt.
****************************************************************************
Amadekirdnî: wirya ehmedî
Wergêrranî le farsîyewe : hejên * pêştir le beşî farsî jmare (3)î govarî hunerîy 'jîlemo'da bllawkrawetewe û dwatir wergêranekey
le jmare (5) heman govarda bllawkrawetewe. ** bedaxêkî frawabewe çend sallêk lemewber, klaws le 10î oktoberî 2010da le temenî 64
sallîda ] paş nexoşkewtin û kewtinî le nexhişxaneda mird, bellam govarekey ta êstakeş her
bedewame û bêserpenayan le mêtro û şeqamekanda deyifroşn.
*** lem bestereda detwanin kurte fîlmêk lemerr hunermend klaws bêrgmayer û dîmaney ew û
çend lanewazêk lemerr bêserpenayan (lanewazan) bbînin, bellam bedaxewe tenya be zmanî
allmanîye.
hhttttpp::////ssttrraasssseennsseeiitteenn..bbllooggssppoott..ccoomm//22001133//0011//kkllaauuss--bbeerrggmmaayyrr--uubbeerr--oobbddaacchhlloossiiggkkeeiitt..hhttmmll
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩٦ -
��Vكد����h�?������?ەþ¶ز���وسà }µرد����È Klaus der Geiger
�P��¦!W� !���³�3� &!�دەر�!ی
�دا�³! دX>! ،وەژوور&!و8Pن h� �،!&
�Í�3}6ڕو ��l�!�� !aری و� (�ت و �ن
�دە_�+�X!� 1اوا�!`ú+& ��ز�! �Xن
�,!�وس&و�,�783ا��h ك!�,�و & ،ر��و ,!
!W !|ك(!ر!_� � و� ¦�� �Ò+�6¹6ن
��l�3ز ��! و� ,����³! . 1دوون& ���6ن
6{Í�3� ���*ان �وە ��!��j!ی �ك�ن
!��j !X�»��M�3� ر��و،� ,! �دە_�P!كی��h�� �O_*�!ر"! �1ا�P �!6/6£ و�وT+!�£ ���*ان�*و(ª6و� و��Ð,�P �:8ن: �_!�hری�_*�!رi وە_��,!�
!W �hZ�' 7تQl��' �،كدا!P!W ڕازا,*و�!وە�hiڵ�و�(!وزا*j .�P !" !a��ª6¹6,�hiم�_*�!ر زرو !" �!Wە�O�
|y�`ك ،!وە!P!W &!+Pدە ,!!و� hN*jر � h»�&! !«��" !Xوە_�ك� �W� �& ،1د,*و|)`ی !٣٠�P� ٤٠�
3�6{Í!W� �,´°X)`��� ��و1Pو ��! ���a |yرە. Oا �دە �*و�!وە`زووی !W� »�h|و� !&!`�"*ز
ا Åر�!)&��{,�P� h��M !+Tر و� و�و!�*_� �دە&وە ��*�ڕاڕە ��h 6!|�رە ! L) !, !�� . دە,*ون ردار"�ن
�P�¦ &!,� � �وس �_�ت 783"��!وە ،!a !_و� !,� !g) زا:�*و� �X!`�(!ردە"��� !& ،(!ر"��Oا Oی�&!
اە&!ی�ر ��(8ن،��*��ªT دە Å1 /.&�(!ر�P 13او و�P�{,�P�!W�1P� رە !& .�ن �رە�_*�!ر|6! و� !g) و�
!6/gliاوO�3 !P� ،h�� !" !��<P�3ر�a� h� &� �P!W!ك! �دە رە P z! و ¦�� �دو��6ی h�� وە رە،!P� و�� �6�
!P ەO��M/�� ���وە ��6 ��&!P*ار و� ك ڕۆ ری �(!ر"�X! ی �وا,*و ��وە. �,*ون داری �"!:9!ی �،ڕوا��6
z!X6�`! h��|ژ� �_*�!ر"! a! م �وە م ���ڕ�Q9°ە �"1و��ك�Oە h��|ڕا(����ژ� �,!³م ،L�,� hi�)�a� h
!a !" ەی�د !) ،O��B &�! �!W !_ا�O6P!X�+6ی�_!¦"*و�¡� �"!:9!ی��*Xژ|�ن،�_* �دوو�د�،!X �،ر!�
µß��"�a� �W! �ر، �"1ۆڤ، �دX�)! *<X �*دی ���3رW!"��16اÀ¿�&ی �,�PL*ا� ەدOا Lی،� !`�زۆر��
�W!¦ر�� "! ,! Lە دە �زۆر�O,� L) !,� ��! ی، �W! ³م ����L!aو®��Í/ �ڕا(�� ر ، !W� ی� (�X! وا
�"!6ر| (!روە �,!. ���L/ دە ی Oا �6�3! _!ر �_*�!ر"! م �,��! ش 7Q9ڕ���� hا�O� دە� و� )1T & ش
.O &(|1ە�M/M _*�!ر£1ۆ���/.�,!
�, !a وەی�ژ|�ن �Pر"و�!�*_�h����! !3�O� !3وە ر�_! ر�!+XO: دە،�ڕوو &! !+X &ن ژە "��»! !&ی�'�وس،
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩٧ -
...L*���ی�,�"�ن�,Oو�P Tوە
�ªژ� ەداوات: ��r�h ؟���)�Wران�W�t�W ����ت�� �tرە،'� �
ی� ر"! ��! ،�Klaus von Worchem(!W(�وس���ن���ر���6&")���وم�: �د�9X�j�1!ر&�وس
!� h���6��h»� µÇ�)ا�O"١٩٤٠دووە!W�' ادەOlÌO:دۆ�� Doppoldiswade' !W� Xدا`��gl�a�،وم�*�
!W ری��� (:����!gM/��.
�ªژ� �� �tرە: �� ��ی Q @��ز� ��&{�xو �-�و ��ز��� و دە�دو��ی وە ڕ)}� &� �وە
�� �ی؟
���(�³ _!: �د�9X�j�1!ر�&�وس L� � !Pوا� �,*وم، ��h��_!6 ��!�3ش ن �دە ڕی �,�� �دووەم، �g)
,78م�د�O6:�) �Lا�,���7Ë,!� دوازدە� �ڕو(W�،�6!� ��د�µ X(!ر®�زی�,*و�W!&�ت�,�و و a!. �,1د¦"*ز|
.�h ژە ��دە`!�"*ز|&
�ª: �� ژ� !�����وە@��ز���ك ���� �� ��؟ ����rا�� �hت ��د����ر)���ن �
�وە: �د�9X�j�1!ر&�وس (" !M/3�* !Xك!)� |ز*"� � !&���¦1Xی �(!_!ر��k8م، �"*ز| �aوا ��`1Xی
�6�3& ،1دووە& �! !!,� ،�X·´ :� �a! 6!ڕا"�6ر|*�,!_�ی � وە �و�در�Tە"`" �رە م "�ن� _! �O�Í!Wاوە،1دوە
!a� �,!_�ی �زۆر "! �OM/Pا � "! a!. م 1اوو `��6ر�"6*ا�/ وە !,� �,*وە �,�م �,! . ك"�X!X! ش زۆری� ")
!W را"! (!ر�دە �P¦ &! !W 6 دە ,! ��6,��!وە¡)�+�O،زە*j� ەرا�O &! !a� �زۆر�زۆر�(! "! م، � �g!، ش
�"�وە L�,دە !X !Wزۆر�� h ر!) !� !"�á !g/+�<,� �"*ز| �ن �_! ´·ە`وە !W� ،h� � �_6¢ "�ن ("� �OPا
P�¦� !a� |ز*"� ���6,��/6!`م �وە ! � "). 1دوە& �!1X �(!¦�رT كم !W� 7ËM�3 !ر���� !X&ا�O
.�h ژە Oە>`��Oا�"*ز| £P� �!W��6� !_�hi�P� !g!،1د& Oە�ر"
�ªژ� �� : }&�� ��ز�Qو �x ��ش ��@ ���! ، ��ز� ��}-�و �hو�·�Wوەدا كوە ��ن@�%o&�ی
��}&������t� r�ãاوە؟� "در)þە
zی� �P�_� (:�،!W/+!���ری�،و �(�³ن�,*١٣ –���١٢ "! �P! !&وەی� �3ش�a!: �د�9X�j�1!ر&�وس
�íj��6 �رliور�"Mauricio Kagel وزن��و���&�g��Y¡+X�_Karl Heinz Stockhausen��¦|وز�"�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩٨ -
£Q7 وم*,.� �,�W�³!����3ن h�O+T*���, ¦|ز*"� ��,*اری ،a� ��و� �ر|!"!�*و"! �gliو!W ارەدا*,� م
. ,��+�د&�gرا�
!a�!W�(" |1"ك!�وە`،��*�ام1 �ر وەدە,!زۆر��� &! �)6*ان"�h !���"دە,*و و���،z��� �h ڕا"�6رih
�ت�دژی� و a! !�&1د،�& Oە�ر" ��Oا� �! و�ڕەان��ر �"!¶O+T*��µ و �ڕ P!W!ك")�. م O�"�Å�!aە
،g¹�3�¦�{,� Black penter!ر��1و�hك1د،�وە& Oە,���6P �ن��! �! ڕە,�ر�و�دۆ�µÃو� 6��h¡+�م�!�«
و� �k,*ون_�Qزۆر�,!،�,*ون �"��/Ll م��1و�! a .!a!"!ر|�دژی� ��Ll�Í,*ون��h !Wڕە��1و�� !&
.وە �,>�+>!a!"!ر|�!�W!�& ،1د& Oەز" ")��!. /.�,*ون& ���h! ��وە
�ªژ� كوە: �� & Q�� وە��و �ر� ك �t ���� �@��ز��{ی � Q��� �h ، �����ن و ����rا
&�زە ��رە دە �� ی،� ران� �� rا����� �h ەrا�r� � Q����! ، �� �h}�ور ��ی��ر��
Kulturamt ری�� �ر����'��� د���، rا?� وە��� ��� ؟�Q{دوو
�W! ��!: �د�9X�j�1!ر&�وس ("�7Q� !Xz � � ە��* ن ��3`�& �"! �_6¢ وە |gW* !6*ور �Oی ،� 1اوە& +!�
�W!�زۆر��ر�( وە �! وا�! �3»! *�,!: ,! و:O��6ا� !ر�_ و®! "! �W!كX! "�وە. 1دووم&(!ر��P"�ر ��X³ن
�(!ر ,! ، �ز|+Oا�!وە �! ,>�! �. ,*ون �!!وP*و &³م !W ری��� ��Duisbug!W� !X&�¦!Wدو�li*رگ
،� �X�P�h !_�hZ !X! ش��O+T*�L�، !a !" !669�1رT ە�ز"�ن�O6�Pا�د ��زدە �ز|�O&! !,� �!W�1Pا،�زا�� ��
!a !a� .iوە و !X &� �داPL!,� X*ا�/ دە ! h��"ز¦!,� �و��aرەزوودە&!LX،� !& ¦ز"��� ��Xن L/ا�yXدە
/+T*�,� L!"وا�� �,! دە �,!كX! و�, ،L/+�ñg) !�X�P !a� � (��! !&و� ت �&ی ��a:>���6ن� ! h��"ز� ��£1�
!_ !X، دە� !,� ��3ش وا�(�g دە P*ا�) ,� h��+!"�� &! رە��� ./��<:�a� h��"ز� ��gl�a. ن !`®(!ر ����£1
� ەوا �£!ر"�� hZ�3ر '� ��a:>�ن hZد�>�&1ا� �(���6ل hZ�3ر)SPD (دە !X TوLت���Xدا� .!a و �| � رە,
O+T*� ر�� �و�"�"�(�gان ��*O+T (* !&و��Xن �زۆر�_!را(�ن �رە �ری h�� ارkQ,ووە1د&و� .!a��, م�
!" !, !g) M/ا������O��`!,� � �6ن ،Ll�Tڕ&! � ./+"��P6� ���ری ە��* W!. 1د`�Oار|> ,!Oا ��Oی
�W!'دX*(�*رگ � !& ر����/O��Mا�! را"�! �,! دا Y/W�3� �_دا �, 7Q!6! ،�(!ر"�ن �`1د�Xدە�"�a �h
�وە �,��,��6*و|!ر��P1*و زۆری � رە ����/O��Mە��* �W! .�!ڕان �دەك، ) ك, ك. پ(�zو�¦�"!:O�� 6ا
!� !,� �وە³ ,*ون، �_�+�,*و �a!كم �دە_�:�6ن �ر| ��!،وان �دە_�:}�Oان h!)و�� . 1د& دە "��Xن ,*ون
!a �!" _وە�*, �!aوەی ی�، &!l/W�3�! !aز�!وە �ن��Ø,7ش�, م�,��6*وە�Q_ر"�ن !`و�!)�!� .!W وT�!+
!W *ی���ر ە��O�،!��("� |ز|ر*"�h`�3. ,*وم �8ن �ە� jP*(رام��a� (,،�*��`�!6¢�و�3*و�! �ن�_
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ١٩٩ -
Q_��6�7`،1دووە !,�µå� ,��L دە"*ت�j"+�6ن� �ن�,! �X، !l/W�3! م�lá! (!ر�W !a!. (!ردێ �,yا�8ن
!g/�, �3>« /."+. "وە �*ارەP*(("� �"*ز|`�!ر| ���P*ا��، �. �� ژە Oە`� �,!را"�!ر�a!وەدا !W�6ن�+"
��*��(+�"! 1د&(789g دە �داوای �X �W! و �. 1دم`�Xن ���6�3+!دا"+/. �"+�6ن��*��(+�"!&!م ،
. �a�("��P`�T1زاد�, !وT*��!+P+�&�ن� �رە و��*O+T (!ر�,1د (¡�! دە
�P�¦ �!&�،�6ن�,1د+"&!M/ &! !,دوو �,*و�!M�&� ]ی��á�á�3`�¹��!¦�_وە�!����!W� .�_ .�_[!W�
{�,!"�P�a! &! !W��T*jدا� !g�, !W �6ن�,*و��،!lá� ��XەO &1د،�دە !aت�*»��X ردە�(!�زوو� !&و�!,�،(
!W وا!� !X &�!M ورە �! ی� g)�1دروP�*��،L��ñ`!P�! O+T*و�! �رە واوی��*P�_ن�� �!P *ی���ر ە��O�
!9Tو و���ڕ*P1³م� ,!. ن���6ن��!W !, !ن ر���X!��!"�+)��*��hدە دا� �hا�*P�("زاد�a,`! 6*�3ش. ن�� �
)�P�¦O+T*�� ن�وە_�� �رە� Tرە!�&,*و،� 1د&�6ن�`�ر�, &!P�! و،�,�|!و �,* واو��1اپ*® !l/W�3� ن�
�,>�! ����ر ��P ,*ون، !�&!6/l&وە! !�<,� � و �,� �� �!وە �ªT*� �� ��*a !+T! م، � و �&ی ��`"*ز| !
� . �h ژە O�Wە ��P دە �,1ا � !&l/6!&ر�!ی �,� � وە 1د"!& ی �jhZ* :!Wو � £!ر"*و ��ت� (!ر���9!ی
.�8ن �ە`�,!�"*ز| وە 1دە`(g> دە )_�. _�. _�...( وە +/M!,دا
"!_� �وا,*وم ) !M/"،!�� !Wر���� (XO� |ر�"*ز!)h��,�6�� h � µÇ!9gڕا"�6ر و��ih &!"و*Pو! �!P
�_!ر�W !a!. ز|+Oا�!وە ��/��M *���ڕە �وە،�h ´·ە`�"*ز|¦�á"� (!ر��! W! وەی ڕا(¡O6ا hZ!Xا�زاO! و�
�دە ر_! ,! h" !�� �,�*���! (�ڵ hZ�,، &� ! !W و�دە !:�) !�� � دا (XO�&! دە� �¿Õو*P� ردlÌ!ری� (>�نP*ا�)� ەد�T�Lت�,��6!و �_!ر �,�|! دراوە، �3�hZ+! وە�"*:! ڕووی��X(�W�h��,�6��h !6X!�"*ز| .,*و|)
ۆ ە7Q و�,QÐن�7Q_ Wش�,�Úن ."!وە(g!ڕاو� �,
�ªژ� از) �� : �����چ@ oØtدرون��é�Ó���چ ½�؟ �� و ��âاردووە �����Q��ز���� }�
� : �د�9X�j�1!ر&�وس (" � !W �"ردە!)`!�� � ورە Oا �&,*وم، ��,!¦"*ز| ! ��M�&6)�¦�،و*,�
.*ازی���واP!�,�ر ،ی !`"����, P! وە� ���h(!رە ,���6+! �واh &6)�¦،�!P"*ز|
وە،� رە دە �,�>!¦�(�h&6"*ز| دە"*W�Lli!� !�& وەی W!a!,!ر ،:´·ارد ��_!_�و�!ر��h")�"*ز|
�"*ز| h6_�و�!ر��� ���*ازی ./!_� �W! ���6ی ،!X � ەو"*ز|hوا�! M�3� AAvvaannttggaarrddee mmuussiicc
� ./gl/Pر�»���!a ڕا"�6ریzك���� !W� �,!³م �"*ز| ��/6!، �,! 66!`ڕووی ����ª6 وە µA� ��M�
�رل�_��kË+X ( �و� )íjر � �6liر و "�(P*ا�8ن� �ن�دە ��و®��a !9!���«�رX،�!W� !,�!gl/P! وە �*ارە
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠٠ -
g� �&وە����, �!و �>* ,!) �وزن�!+/+.
(" �P�¦!W� �|ر!"!a!,�،زاد �,*وم�a���)وم ڕا*, !P�!,زاد و���م��a1د&واوی� �!W�،اد(�6ن� ,*و P
�,!]ت (*�![ ،µ {6"� �") ی ���"��,*وم �W! ³م ���"�hi وێ �، ���م و��*دی � �,*وە �")وە a! _�ی � ی
�1Pزۆر� h��6lÌ1ادP� µ {6" 1م�!g:�j!, 6+!&و� !��W� �a��, !W!. :19م ی ��aزادو وەی �دە,���L,�رە ،L/,
»�!��h&!P!W,ا�O`! LX .��)و!a!� |را�,&�*وم�د`ر�g�+��!,� !Wا��! ³م�OTو� دواوە ڕا"! ��6*ەی�ڕ
!<P�_ وە W� 7ە�وQكە &! �)¦ &! !W� |ا�"*ژO��,�6�`ە��* و� ���زا� �*و"!�_6¢ ��،��! ´·ە �O�¦ .ر�!_
!, �,� � م � ،وە!"و ®* �ر �د(¡�!¦�P ��!وە !W �<:�a!,� ("� �د(O� &! <gا !«��"�Í`� !,� �"!:! 1د،
�ر�"1وڤ� " ك�O��,�6ا�,!�"6}�دی�(�دە�,��"+�³ن�وە "��»!�W! !&؛�_��1اوە�,��"+�³ن�,!�¦�¡�
راری�راری �دارا�راری "ی�ËMÌ!9�Pن���6و و��a(�ن� �زۆر�(�دە"�ت دە�ر�"1وڤ��aزاد �ت،� دە��د
"!_� !W� � ا "�ن Åزۆر�(!ر�� �"*ز|&�OPا �و��`/.، �(�دە hPوا!P� �,�ر �دار، و� *ازی �واو�دژی
!gl/) !" &! ی .!a� �_��1اوە وە ") �_��6*ەP!وە �Oە �O gli*�3ی�6a،م �!_� وە�Oە� و�a! زار �/6!،
�P!W!ك!�& ³م�L&!,�،L/+�"���! �gl�a،�/.�د�`�O �Pی،�6a,�رO`Tا_!ر� _��1اوەم��*و(6*ە،�,!
!a وە !)� ���م �دە !& دە O� 1Xا ���ر�Tو T1L& م، L�,دە�h !`Xز| +*و(��,���6د*"� و� �ن !`و
�و _��1اوە ���رT (1وودە �ن ���h !`Xد�(,� .!, ��� ر� �!. )�,«�ڕدرT|�ن"*و �_!ر�_!T1L&³م
!<, �¡�� LTو!,� ��Pزە h !_ر "�+��، � !gli*�3!W� �«, � �P!W!�� :`!lá!ك�O��,�6ا م،� !`, Oا
�!gli*�3!g� !_زە�,) �ن��P�!M/" .�!W رە دە !aدوو�! وەی����!g/,ری م���*ازە�دە.
���ªز� : ژ������!��@ � ���،��ن!�راt}�ی���� ��{اوی��د��ر���-�.� ،��Qدە�þە
�؟�و���þە &�QU-ن�
T��ª*�* ڕT ��و�W��ªP1!,!ر ��3���li*�È!,�،hZ!6!س�3& _!ر !�`���¡¦"*ز|: �د�9X�j�1!ر&�وس
�`���¡¦*ز|". 9!دا �"!: a&!)! !W!و� �دەدو "1ۆ� P!W!ك! �OLT .W 7Qا �زۆر ە �ن� !"1ۆ�®!ی
��`�")��!ر|,!³م. ��Oا�دا����6 !"1ۆ� ��*ان �W!كW!,!ر�a!وە�!�_6¢���6واز|6! ن،�_!ر&�T1ر
.��Lن�, !"1ۆ�®!ی�زۆر �h:!&!�,!&!م،�`�,ك�X!lá!دە,�L!م،�&X!9!�دە �"!:(!1Xی�a!م�
�وە �,!ك ("� �X hi�)�a!��*ەد�Xرە h 1)و و���� !,� ��*�X!3*ە(�g ا�!وە&�T1ر � ،`� ®!ی�زۆر !
� !"1ۆ� �W!. ن &�T1ر �ن !"!a `�P� � �Oا �"*ز| �ری ،!Xوا�a� h&! !W� �,�ر ��*") �T1&T�hرا�Oا
hi�)�a 789ا�!�و�X!3ر�. وەردە�1م!�!a ك!P!W� ¹T*��`ا�OX1ۆ�!�&،��`!م,!راوورد"�µ ری�و� ا��ر��
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠١ -
. �*��*وە�|�ن�3زۆر و� gMÌ!9*ون�P_!"*و����� !&Oەدەن،��/��M و��aوا !م&��"! �,!ر��* +!��د
� W! �,!³م � _!"�ن �در &a!و�. وا�/OP��a!6ا �,!P!واوی �&a!و�. ز�)ۆ !(��! �(!روەری�&!(��!ی !
�،9!ن �"!: !M/"!_� و !ن&دەۆ در �aوا ��M/ەدەن�O، &! Pە�!ن�O .!,�3»!وا�!وە!W� *��
��P¦ن،�� ا(g«ڕ i.زۆر و� �!دەن���ردا�!وەی�(1و�����/OXO Mەدا�!(��g)�h!"&و� ان&�T1ر
�a!و�a!و& �داوای �دە ! !g�&و� !ن¦�P� � ¡��¦P��� !,� �ڕ +��!ن �Q:Pەدا(�� gMÌ!�!+ �،(X*و �ن
P� ��P*ا��ی �MÌ!9W6a¡+>�ن ،� !6/�� !g�� �,!(!Oی!م �a�&P!وە�Oە �T3¦ز � ! و� �OەMø��LX*وی
� �!,� L)!_� L� دە� � �!رMø&LX! .!a*و L/ا�y,T3ڕ� �OLەدە9�X!ی ،L�)13دە jP*؟�� µå� L
���6*و L¡)!,!"� �W،!رەوە`��¹ڕۆ �ª"��,؟ ./+"� �,��P� L9!م�� .!W� �a!وا�!ی ��*دی h��|ژ
� �W! �"!:(!رەوەی �(!روەر، �ª6�� !Pوا� ��ڕ 9!ن �ژ|���6ن �������!ر|ا(¡O6ا ��!ر|� 6!، )�`|�ن
�!�!وا�Wوا�µå�hڕ ���وە� �OPی6a .�/6! وا�aا(¡O6ا��ڕ و�W! |�ن��8ن� ا(����ڕ !�,!&�دە,Ú6ن،�¦�Wڕۆ
!X!_�*�� �,`�؟ �a!وان ! �!X!_� �دە��X!و � ��¦��Tر �_!ر،|�ن �T|�ن L:نڕۆÚ6ñ� ر و�_!ر���T¦�
_!(��� !&�OPا�a!وان�P*ا��ی�a!وە�Xن�_!X!،� _!"�ن� W!. �")��,!È,!³م!ن،�`T,!lá�L,��6!و
>!ش���a�L!�دە,&و� !`ڕaT!وەش��!_!روە_��. |�ن� ��� �,،M)�`ا,ڕ �ن� و�_*�!ر"!�Oە "1ۆڤ
!P!W&��6(X!`6,ا�O.
���ªوەكوە :ژ� �h ¬���{دەردە� ��ز��� ،)�Qو rا ������ þQەن و �����، Qt�n���
{اوە����رþەن��ن�����ن،��ز������ ؟!��� �وە�}� شدە���Q�.�t� ؟��rە
�د: �د�9X�j�1!ر&�وس hا�*Pە� ���و 6&_!ردوو ,! ���+/�L"�ن �W!م �دە�*و(� ، �_!م و�_!م� �P!دا
�. Oەژە��M/`"*ز| �a!�!ر ("� �O�!Pرو(¡�6د�Xرە �و ���,���,�ر ،L1اوە� زۆر��_� �و L)!�:!_
�����P� g£1¦. ���*و(� hارا�O:د� ������ر"! ���µÃ����� �6a* وە>!9!ڕT, !&�ت، �_!"*و�Oیم،
!g� Xد�h��!`78دە�6+!وە,!Wم�.
���ªژ�: t�Wدە� !�وەی ���!Q���ر�� ، �! ��Vز��?� ��ن ،���ز��?� د���� ��ر����Qش
����؟
��a: �د�9X�j�1!ر&�وس !,� ("�<:h� � �دە�*و(�، � ��P¦و�k8{»+/aی !W��|ر!"!a�1P�|ز� �,*وم،
�¿Àی�دە"+*وk8{»+/a!, .ڕ !��!& ,!³مaی،��6>���:ا"!وە�O6aو�!W� !a!,�1P�|وە�ز!P�<:h�� �)دە�*و.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠٢ -
���ª:ژ� !���ز�����اr������h}ز���@����؟��nت"����)z��ن�Qدەژە
�ز|�W�1P!: �د�9X�j�1!ر&�وس (" � ��&! ��P¦. !م&دە�ر �O��,�6ا �a!وا�`�ر® �W!(!ر���6,�ن !م،
)،�"!�!ر�ڕا"�6ر|�ن� �g! ز|���P3��º+ �3�!{��`O�( .1Pز|�W�1P!��*ار� !& ،�����(�دە�¦ �"!:
O�!_¦� كە���ر�و j�،�P* واو��!,,�ر!Pم��L ار و�����O:ا�!�,د�Ð� ,و�!<Tوە9!ڕ *�� �µÃ��� زۆر . م��
�a!م�ك!م،�وە&Oە!�`7�Mت��X�، �l�Q3ن��دە,,!�Oار Oا`��P!Wó6P!ك*�X��Pن�j ك��رi.�وە
�&�!و� ! �l� 7QP�`!X!_� �&. >�ن h��)!ی!`Xد`�"*ز|د� �& ��P¦. )��ەن h��)!!`Xد,�Q�،ن
� ./+"T¹* ڕT*�6h� !`Xز|�د*"� ��&!`وەردە�1م، ��P !ی �دە�"*ز|ڵ!`�م �a!وان h&,� �� !م،
�ت،�a!وا دە�7Ë)*a�h�!66 !Xا�hW"*ز|�Didgeridoo، &"�a�!Q 7دOX7QÅXو��د�LX¦�!(&�>*و�!�
�دە, �"*ز|�"+/. L`�� hو��Å�*jك!P!Wو�!a� � "!وەۆز ددە�a!وەی ���ر و�,!م � ە Oا�X�&!P!W!ی
�OPا� _!"�ن� ")�W! .!ری�")�دە,)�!ری�a!وان��Xن�a!وان�P!واو �واP!�")�دە,>!�P!واو . !م&دە
!W� ���*TªT* �ڕ دا')�: ���ری hZ!�X�P� � �� ،� !X!_� �(!ر�!ر�9g!ر م �_*�!ر"!�Oا����h* ی ە�Oی
� ���* W! و م')�: ��ری �وە. !م&دە�ر |��Oا � ك_!م ¦Tوە (!ر�!ر�¡�6ر� �¦��O�!aا"كو�_!م
��ر� زۆر. !ی&�X!ی�دە !�& !وP*وە،�& !`"*ز|a!و����*ªT* �ڕ�T,!¦ڕۆ:�_!ر�. !م&دە�X! ¦"*ز|
�,!دەرەوە �XOە�*X!3 !X!_,� �`"6*ا�6: �!و * �>��، �,�(*|�O ,1ام ،� �!X!"ر��!,� ���� hiار��*�� h
� �دX>!�!&3!ردە، �W!(!ر� ! h1 ,�ران����aو� و��aون,�و�و�*,� .!aر &_!ر�!gT¦ |ز*"� �¦��ە�`و�
3�`� �&�6l��!g . 1د&Oە�X!"�� !وە �`د�Xر| ! ��� � !&1ا، �,� ن h��L .�� �"*ز|� ") ��`م
!X� &ژ�"�وەم�_!,*و،�ڕۆ �*اردە�. 1دەوە&! !Wك!P|ن�3 �ە�!`�"*ز��`!Xی&!وە�Oو�,!3 �,�/+8نä��
!�`ە�"*ز|��ر م���زا���a!م�� ")��. X!��6)`ڕ�T¡�*و،�P*ا�6>�ن� !�a!وان�دا��X&6!ی��|a!و����
����و®¹ �a!م �؟ µå� � � ��*اردە �ڕۆ �رە !Wدەر_,��*ور ژ�� O|*)� �"6*ا�1P��6 دوا. 7Úا�ی �,`�a!وە �� 1دم
�h*ز|"ا(¡O6ا��!ش�6P����ڕ W!. 1د&��l� 7Q��P !X �,*وم،��!ش�O+Tەرێ ژ�W!و ڕۆ ) ١٠(دە��X,�ن�
�,*و|) �6��6� .!W��3`�a� �P� ��"*ز|،��«�رد�LlÌ!وە hi�)�a� h� �Xكڕۆ و� ڕە.a��!,� ا(����ڕ >!
دا(�gن ,!��µ .!W�hZ!�X�P!ورەم�_!,*و ڕۆ¶ ,!³م")�"6*ان�,*وم،�&!�د�Xرە�. 1د`>��`�Tر _!"*و�
ك،�وە `1اوم"6*ا�Oار|���a!£1|ەوە�,� )Xz!W��gl�µ¶��� !P±�*|y£!W�)arte!ن��a. ·ووی�O��,�XاQو�"
W�í3!Pەر�O Trommler .ك !& ¦�!(& ك")�وە!P!W"ا���Oوا�!a�� �1,!� و مP�|ور ز*gW* �aن:ی��<
�"6*ا�Oار| ���a+�م، ��P`6و�a!ورو�� �P!W!ك 1اوم، �"*ز|�دە, "). !م`�ر® �a!وا�Oا �W!,*اری L`ا�O6
��T¦,���Lر ,!�. ەمX!3�O*ە���XO !وە&و�,!O�T1�� !Xەم�!وە`�g,3*ا���X!3*ە�Oی�a!وا�!�_!"*وی�
!W *��Pن�,�ەوە���6وی�ËMÌ!9�L و�و*"!_�&)!�¦W�L/ا�*g,���äPت��»�.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠٣ -
���ªژ�: ���!���� �ردە����Q�ن��ك���hã��ز�����و ���� ؟��Qر ��rا
�OM/Pا� W!_!"�ن�. L|�"�وەدا�دە"T 1´·ە�a�،h!وا�W!در `P!���6"*ز| a!�!ر�,!: �د�9X�j�1!ر&�وس
!Xر�"�وە!�!a �hزۆر� *��!Wó6P��`/ا�OM ®ر�`X!LL|1"وا�_!ر�دە!a�، .,� &)!�¦ &! !, ��6�!P ر��
,!Xz!Wوا�!a�،ت�&!Xz!W�،زادە�aواو�!Pوە�! �h!`Xزاد��/6!د�aوە. �!وە� �!M/3�*��6"1ۆڤ�!P!,�
�و L/,زاددە�a ك!P!W,دە� �,Oەa��X!وا�!�Oا �Mø*و ،LL.,��� *<� ر�,>!و و!�� !�|!,� L � �6�!P ر��
� �ر و !م`, �,!(!ر�_¢6 �دە,/+����!,�دX`!وە!وە`�!(&م �a!وا ،L!&�!P!,�,� وردە�� �وردە ���
!م،�,*�a!وەی�`®�ر ¦�!(��& P!W!ك/a����«,�،L!وە�دە�3ش .ن��h:hX���Q!:!&و�,! دە"1ن
!�:h,!+)وەر��L. a�� دوو�_�و�("��gl !W�6,�� �رم��Oز|ك��وە`�!(&)�_!ن،�" ا*"�`�hە��
�� ,. !وە`�_!م�3و� !X)`®�ر �OPا�دەP*ا�8ن�,!���6 _!"�ن� >�ن�W!`!(6& _!ر. ����h��,�6(1اوم
+�وە�_دەر O6'!X �hی( P!��6 ی�,!� �،�� دە�Didgeridoo !XدOX7QÅXو�!�&!(!ی�&�>*و�!�a!و�
.1ú6�Lو�,دا�'�Ë��+Xن�(�:�6دی�"!(W hZ���P6!دەX!و�LTو�
�6��Íl،�_*�!ر"!�Oان�/ی���h *��� �a!�«دا�,!�X�P!ت�'�hدووە"W �hZ�'»�!�h���6��h!: ژ|}!"�
�W!:��3كوە ��Mó و�_Tڕ� �,! �ر|��Oە&1د���6ن ، ��� �� � _��1اوە�و �P!���!ت �و ,!�Oاری�,!
�¦�ە�W,QP7 � 1,�OWT!W��X�a�،L� a���gl *��O!وا�!�. Oەدا��Å�!a"�6ن��*�!P!وە�hX ش�a!ر � ا(g!و�ڕ
�_!و ��X6:aن h!W� � �وا �,!�X�P!ت ،!X!_� � !&�aرادا �دو��6 �(!ر�P(!ری �ك�ر|6!،وە1ا�Tو�و �!��
h»�!� �|ر!"!a - £!a�،ن،�«/78اق�gl���|ر!"!a ورو��ی�!a�، 9!ر&�وس ت؟³ _!��رX�j�1د�� :
� ��!ر| �ت W!م �(!ردە"!دا، �`و �X!3*ە�Oی �W! !"1ۆ� ��*ان! �,�78ڕ �ن ��6/��6!وە� ووی و
W�`!�O:ەوە�� �W! !"1ۆ� و�g!وە �zوازن �ڕ �ن �_*��6ر|6!وە �� P. ووی !W� ڕ� وە�دارا6X!ووی
��|1X!)!<&!W�،! ووی��ڕ�h��6ر|6و��y_ژارن زۆر!وە�!_ ._�!Pوە*,�!"!a �!gم��!a�،وەی!aیی�
&� !� h|ر!�P �6)�,ە�O& 1�!ر�!)� �_!W*"!ر�!دا �W!م ���¡ . TL!ی، h!`Xد� a!وە�Oە�ش،
�دوا *gW*ور �&ی �a!�!ر� ،�*وە:�زا9!دا �"!:,!(!ر�!وP*وا�! ("� ���6,��!وە ��Tر و�,»>! h�aوا
!�`���gl!ر|�W a!. 1ن �ا��دڕ ���,a *jT!وا�L،��!وە�X!3*ە(¡+!,`!&:ژ|��g��!&! !, !��h، !م`,
� �W! !"1ۆ�X!3*ە�Oی ��ڕ �ن، �و�ووی hiرy_ ��6�,وازدەz� �a!و��ڕ ,!. �L/6!وە �&!!(��!&ا(�� �ی
!�ز|��1P&�ت،� دە����ر �ن�,!وە ر"!�Oە�*دی�a!"!�_*�!_!روا�. رن و�_!ژا !")& ،!�!وە&دە,78
!W !láوە�!��"!a�h��|رەی�ژ�,,` *j��P�،�6ن!نT,�� ��6")��/6!،�. 1ن �ادڕ�!P���£1وە��!a *:!,!W��
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠٤ -
�P!واو ڕ ��£1�� �`��_*�!ر"!�Oا�ی ا(¡O6ا ،!&�� �دەرەو� ! !W� �زەو|6!، �a!م �W!(!ر ەی� |�ن
ن�_!رP&|y£!W!P�! ������µå!"����!�و �>* ��,. وا�)ڕ �ن�دە ��k8W��*6)���h�� �!g"!وە�, رەو (+*
L)درو � �،|P!&�!6*ار و ،!6/�� �,!³م�OX�6Pا LMدە !"1ۆ���� �P!"���ی �_!روە_��٠!ن&�ن
� !���6*�!ر| ��Pاو �ن �!"�وە�6ن ،� �دە�) و �13ەL،ە�6د ¦��*¹T _!ر,� �,!³م. _!"*وان
6, *�"P���� (|1P� �|�8!ر� ��!ر| !&ن، �(!ردە"!دا �دەردە_`W!م (� 7Ú�( .�!P���� !& ك!�6!ر|� �6
!"*Xد� �"�وەX!دا �(!ر�W 8Å!م �&ا° و � /�Mوم، !W!���� �£�|!ر !g:�aalte feuer Wahche�
3�M`�!`1ا .&! !a&رە!g ر*P� !W� hرد و� ك��* �aو�:h��< �¿ÓÌ1| و�,!��9د£!aو�h �µÇ�»Pو�3*ر
�. اO °Qە���6ڕۆ:و� ���P*ون`�3 �� ��� ,a!"��!ش �6P!,�,`(، !&W�Q|�ن �7ە +�دا،���Xر"!P/��6!س&_¢6
P6�!,!�� �a!وا�! �،L� &! � 1(8ن�,� �3&"!� ¦:و��! |�ن ��L �,6!و¦�!(&a!�!ر�. �ت Oە��6ن
� �,*ارەدا �W!�ر® W!م �a!وا �دەX �ت، �دەو . *ژن,1(� !Pzو� �W!م �,g!و a!ە"!�Oەدا، �T�L!ر
3�M`Pو! *� �W!`�ر® وا�! �a!وا ،LX! L|1"دە� �)1, .�*�`� ! *gW* و� �,À1¿�"1ۆ�ری µ، &س�!
/P!"ر�Xوا�/.�. +�دات!aت +���6&"!� !س�&�ن،�_6¢� ��6,��/6! �ە�!`*�"*ز| وە�.
���ªژ� : �h !�ی �oU ڕ ���� -�ن ��وەرەوە �oUو دەووی�{� rا��á *�ر�hزۆر �وە،�{�
��"ÊÎ��� ر��،Q� Q��� دە]!��ر �Q�] Q،!�ر�Q� .���!��ر�t��و ±����
�� �م��و��Wوەی��� �tر�h؟دا����!
�a!ر���/9X�j: !gl!ر�د��1وس� & (" �� �_!"*و|�ن !W� ��. )7Ë�Tدەو � ��� (" �!W� ووی��ڕ ��
�a!وO<��&!"!،�.iا� �W!lá!��* !&ش�د3�1P�!�*� .¡���h!`Xزۆر م�)a!��ر�k8م(ەوە�ڕ ,78و®�وە
� � 78,� hZ!6�&!"ر. 1د�!وە!_� �� ����,¦�!(& د�Xرە �_!��T¦ 78,�&!Xر ی �,!&!(�¦. 1د�!وەی
�l// و�&<li1�،Y¦�)!& 4"!,!"!6ە(�¦ كو�_!ر د¡�!,�¦!X!_وەری��,� .�L1و�)�!,�("
!,�،!X!_6¢��¡ ,�وەرم�_�hر�. �,�وەرم��/6!�دی!�!a و!g,��PLT���"!P�Lی�(1و��)�X�&�،ی!
�ڕ ,! L1و�)� ��X(�ی ��*ا�!���¡زۆر ا(�� h .,� L1و�)� �X�)�X!ی �a!و !a`�!gX!�!ر
)56Pر��!gW!a (, �� h��|1ۆ��ژ"! � �ژ|�ن �a!وا �(�دەدە, �hi�)�aزۆر �ن، aT�L!�!ر�,g!و . g!وە�و
. !ن`�,ك�1P(+�زۆر X! �h!:�ن�_! !"1ۆ�"!�!ر�. 7دە,)�Qزوو���L£زۆر ،�X!L`,�ن��aزاد !"1ۆ�
��1و�! ��!رە و�O6aە �ن a!وە�Oەی �W!و ��6!&�ن �دە "1ۆ�! ��*ان���6وازی ��*دی�&��Oا !ن،
���6واز !"1ۆ� �a!وە�Oە �W!|�ن ��/��6*ا��6ن �,g!و و ,*��>* . !Oا !�T,� LL�Ð�l//� �6�!P� �¢6_و�
&� �¿À!Xد`! � ،���)!&� h� !`Xد,L�Ð 4"!"� �(!��a®1X!ر�a!. ����دÀ!!`X¿�&و�!د ،�X!L`وا
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠٥ -
!g£1� واو��!ورە�دە,+!وە!P³م. �ن�!, !a378 ��!ر�,�!"!aوە`,»!وا�!ی�!gX! ,و�/�ÐL �("م!"!a و�
6¡�� �_!"*و h!`Xد� �_!,�LەP*ا�دش hو�*,��L .و!a� �دە, a!وا 7Ë��)�a� �ژ|�ن !P��!g�،وە
. و�P!واو م� ���L/�:���6�!P!�¦,!"!ر�
!W W� �a!و �P* +!وە:�* �,�رەی �Tو �a&�|+!وا�!ی �P� !�� �gl&� ��*و(8ن��* W!1اون، �a!و و� |��Oا
*PT� ��|+!وا�!ی �&"�ر &! Yh1دوو�&!W� ، � ��M�� 1Pواو!P 7Ëg)درو� �"�ر �X(�. ن و O�!"&�Yی
!X�)�X و*,� h���6�� h . *PTوە!+|� iدار!X�"ر!)� �W!,�رەی h��h� �a!ورو��و �a� !P!و و� �W!,�رەی
*��Oە��!W� !X�"ر!)� �� ,� �a �!��"!a!ورو��وە �دە&"�ر !&. �P!واون ����6ن، YL�:�!X�"ر!)�
،�,*��7ÚL �!�,!ر_!"Oە_`!وە��!ر|`�ە�O *��Oا�X!_�h���6��h .!W ���6��!W!�ە���O* و� �6/���6!
و����a �|1£!a!ورو��وە�, �W!و !W��gl!م�a!ورو���,*و�P .6¡��!"!a`�!&! a��P!_�X!_�h!واوی�دو��6
�6)�a واوی����6ن�,!ر_!م�دە_6 و!PQ 7L� .�"!_ن� !"1ۆ� �+�ن�,�"�دام�,!ر� *���،!X!_���XOە�
ە������XOرە(!ر���* ,! ��/. !"1ۆ�و��1£���ژ|��LT &�!M �h!واW�!P!(!ر�a!م�,+!"�X!�دەP*ا�1 &
,` 1LT . وە_!ر�_a� !"!a��!W� �gl ر�!_¦�P� 3� h7ە��,*و�Ëgli* ."Q� �""1ۆ�·ووی hZ!X�Q!|وو·&�،!
!�`��(!رەY<li1'¡��!"!a��P&' و�!* �> �,. �ت���P!,� X!واوی�L��"!PدەP*ا� ی � ��� �,"1ۆڤ
"�!WQg)ر ,!. 1اوە`·وودا�درو��T¦ !_�h³م،��/6!ە��/6!و ,*و و��! ون* ,,!��ر"�ن� ,*وە،�,*و�!,
���3ش ڵ(� )٤٠٠( h�!"!P� �� ��ڕ W!. 1اوە`��9�1دو��6دا W!ی �� !ڕۆ:ا(¡O6ا |�ن�� �ن
.��ون � ����P*ە�,!و�و |��!وە�,*وە� (!رووی�� !�W!&1دوون،�دژی�a!و�(/gl!"!ی�`درو(¡��6
4"� ��X!"!!Wن �� د hZ� �|Oا،("�� !X!وا�!W� �,*و®زۆر زۆر���زا�� ��1���L .ر ,!³م�T¦ &!
�Oرێ T+و ژ�W!ڕۆ )١٠ (�دە،1ام`6ا�/"6* '!6(�¹ ,'��,")�. !"1ۆ�!ن،�P!واو�دژی�`دە��gl�aX)�`�!ر|
�� ,!_ �ن��g!�_!"*و _!ر O+Tەرێ و W!. ,*وم �و1Tا��*ون!وە�!�9ی ���P� . �)6W*`! �h`»*ون
�W!و �a. 1دم`�"6*ا�O+T��6ەرێ a!و �a!وان �gl ەرێO+T|ر!��� h 1"� ��ۆ �ری �� |8ن، �� ا(g!و�ڕ |�ن
X��`ن��X�،6+�دەن!ن"�Å�!a .وان��!ر|,!³م!a�`�(Tە�!ن6`ڕO. !W ا��!ر| _!"�ن�OP�3�hQ7 ز�ۆ
&3� h1د�� ��*دا3!ر(8gن �ن �66¹6X�a!6وە ��¡. و ("�`,� �� �*�� �l/{&ن�X! 1د,!X� ، !W� h
j �!6/را� �� h�� م� . �l/{& 13®*و� !،3� �W!���6*���_!"*و|�ن � ��P` �*و، �_!زار�(� Oا �l/{:�!
�����,!³م�ە���l/{`<�،h"*ز| ")��*وم�P!W!W!ك�a!وە�Oا�. �P!وە �دوو®�رە�دە¦�!��¡`�!ر|
li*��./+"�،hZ!6¡�6ن�3�3,!ڕا(��� ¦:a!�!ر��!. *���3�h�!gli¡¦:�رە��!د�P��+ .Xزەم�دەر_
3Q|ە,�7ازO و �,�و!Wەرێ ,1ون�O+T , ژ�,��*ا��zژە�z`ن!.�("� وەوە�م��ر!aر�!)!,!ن��* ۆ �,1 ،�/6T��
ن�ۆ , L،�,��و�ژ|���6ن�,��7Ëدە, �ن !"1ۆ� ��*انە�X!3*ە�Oی���ر a!�!ر�,!م� .�,Í!ر(Ëن��و !ن`,
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠٦ -
a��Pارە���* *T,��`ن!.
���ªدەژ : ژ� ���� ���!�Q ��ن ،��t� وە�د�� ��و�ژ��} �hڵو�rWا ��و�tرك� �نrا
����؟
&� ���ژ|�9X� :�!�Q!ر�jد���1وس �6�!P�7�)� ،¶� µو(!رە 1دوە`_�و(!ر|>١٩٦٤�_� ���وی &و !م
'&ígli1' ر��_و� �,*و!_��gMن�"�وە�<XOە�*X!3�،ك ٠!وە���ژ|)`��3,!³م!P!W¿Àودا�!a�â +"Oن�:ا�<
!_� �, !:اOو�"+ن �,*ون� ��� �ن ��!ورە �"+� و�� |�ن �W!:اO|�ن �P!"!��6ن ،!X!_� �(� �6ن �¿Àڵ�
���a.ز|�1Pە �glك!P!W �)!&� hXژ|��`د� �& ،!م&Oە! ���وی ! 'z*a' !X، وە,!³م�_� �6�!P�:و� 8ن
ە�زد� و�� ،�a!وا�/.�P!"!��6ن�_!ژدەن�ن�_!:>ا�Oدوو�"+ 'P!W 'z*a!ك 1٠دووە&+!_�و(!ر|>��
�) ³!�٠a���!<اOا�k8ك��!P!WTر�,��،!X!_6>�ن�P!�X�P�hوەی��3ش!a�&�!W�!!���|ر!"!a ا"!وەڕ .
�وەر��P1*و � ی���*ە ،1د`�,�(>كوە و�W!,!ر�a!م� X!9! �"!:�,!م�كەزاX/6!ڕ ���ك�وە،"*�6>�ن
_ �!��|:
!X&م� :!م�!a:!"� !X!9، &! وا��aTاز|+8ن° 1�،3��8اوە`ڕ.
� ��*ªT* ڕT :دووەم �a!و � �,!_�ر، hا�*g,� �� ەی ��*ªT* ڕTی �،�رەوە � ��¡ �"!:�W!م �¦�X!9!دا
»,L|ڕ�!Pن��X� XەO���L،وە�>�ن�!a��z!W�g)66¹٠!درو
�_�و(!رi : 6!م�( h�)�X� �� و �,!kQ و � X!��*ەان h ڕ!£� h"(X!&�+��XO�!)!3� �وە_!ر ، _!ر�_�
¡��`،./ &�,� !�_� !g �W� ��ی ��aزادی ��!ر .�ن !"1ۆ��O�!l!وەی !<�a� �a!وا�!، �دژی !W�h|
�&1 �63دە hد�� ��W!,!ر ،�دژوارەزۆر زۆر. ,78ۆ ��!a(X!م �a!وەی !<�a� ���ªgl`ڕTو� ��*ەP!واو�دژی
�.ن9! �"!: �"+��X�P!,�&! a!ت !<Oو :ا*,!_� �:� ��aزۆر ،>�ن �وە&�a!و�,!³مز�1P,*و، �ك!(��!ی
a�� !<&� �,�وەر"�ن ! � h��|ژ� !, �,�h�*" �� �"1ۆ��_!"*و �(!�g/6!_!,*وە! �ن �a!وا ، ,� h�� ر��!_�
�>�ن`�(!& �_!,*وە XO�!<!6و�P!�X�P �,*وە¦|��ر �,! h،<,� �g/+ P!وە��OX�6Pا h��|ا�و�ژO,ت� .
ژ|�ن�a!وە�Oە�!وە`�و�i!h 3"*�� !وە�ژ|����hدW� Xz! h`X!�و !وە�£�Mر�_!,*و `a Xz!وەی�W!W!,!ر !W ڕ�h6!وە���6/و� ووی�دەروو�h�� !6/gliاوO�3�،a��+/,ە>!ی�داO&�6ن�3:>د !& ،�1د��*���L و
�!"!aو�!a�!g وە�_& ،�,*و*,�! �aوەی�!aدر �ی��!<T3ەی���(XەO�.
. �دەژ|�ن �"!ڵو�,! "*��h ی���*ە�ژ|��!�Xن�_!,*و،�,!��*ە�a!م�a!"!ر|���z �hوە �T¦!Wزۆر
�a,!³م ���W,!دا�!وە !<Q<�� �_�و * 7ە ��aوا ���*ەو�!ی �,*و & زۆر زۆر"�ن � a!و .!م �"!:!��ت
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠٧ -
�وود(�gوك h�� !66`|ز*" WWooooddssttoocckk و*+l/,� ���و�Pن �ن���زا�� ،��� �T¦!Wزۆر ��Xن
��µ!ورەڕۆ¶دا�' 6¡+�م�(!ردە"�X�P!, �h»�!��h!ت�W!. ,*ون ��!دا�1و�a!و� W!��*�ن� �ە�!`"*ز|
� �_!,*و، �,!ر��و|�ن � �W!,!³مو � _!"�ن �زۆر �OM/Pا L�� *��!W و*,!_� �W!وا"!|��Oا �؛
M/�!�ن��M�` �،!��"!aك ,!³مو�!P!Wا�Oوە�!a� |ر��h ش�,*و��,زۆر�.
؟�66! ژ|}!"����jری�+!را���T�h* � ,و��g"�X!3ن� و�!ن�دوا��XQÐن�درو(�7Ë, 13(�6ر� دوا: ژ|}!"�
yن،�")��Í,Tر a!م���وە�gli*�3!���9�1!،�زۆر و� ��*انزۆر !�Pن�&ە���jر ��وی�: &�وس�د�9X�j�1!ر
� زۆر ���ÑÒد&� !!X!��<Xد� �a!م ("� ��a*ەە���jر W!��*ی �&!ی �,òودە,�g!وەدا �a!و�!روە_�_،
��Xن�Pاو �,!زۆر �h!���و|&!�!وە�`,�L,78 �دە,،�ە دەدە�!دەرەوa!م����jرە�)�`!��!ر|&!(��!ی�&
،�,��a!م�!م&�(*��(�gن�دەزۆر دوا�دە(g!واژەم،� .�!رداری��!,)�دە(¡gli*�3!�و� ´·اردووە:_!
ە��P�،��O��lوە *�W!م�ڕX!9T!وە�,���*T+!را����j�hرە&!�Pن ��P�,�!&ی�!:!_ �TوO,�.
�: ژ|}!"� �À��P¿���(* زۆر 6a>!ش �� �,،!X)&دە� �,! �a!م �_6*ادا >!ت�P� a!ی ،�¿Ó�!,�!W� ر|)
W!_�h!`Xد�� �W!(!ر �,g*ا�8ن � �رە دا h��� ��* )O,Tو دX`!ت !,� �Tو hو�+!را�� £�ر(k8"�ن
.+8ن��*ردyX"���6ن�,+�(
**************************************************************************** ور��!���Vدی: !���دە {د?�
��ژ)': وەر&%$ا?��h��ر���tوە
�ر��ژ�١٩٩٩���ªیزt}�نو����ری���t)٧و٦( �·�oØ�hژ��رە* �� .دا��و {اە��وە'ی&��Tری
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠٨ -
Dîmane letek Muzîkjenî Xyabanî klaws Gayger Klaus der Geiger
Katêk le dergey pallaxaneke wejûrkewtîn, dîme nî dallane ke, ruxsarî pêplîkane kan e û
sat û xozge kfinkrawane yan dehênaye be rçaw, ke bawk û bapîranî klaws be le seryek
he lliçnînyan koşk û ballaxane û kane kanyan pêsaz kirdûn. Goşey nêwan
pêplîkane kan wek goşe î pêşangayek dehate be rçaw, weha be karî hunerîy he llkollîn û
tabllo û nûsînî cwan û wêne fotografîyyekanî hunerme nid le katî 'konsêrt' da, letek
gull û sewzayî razabûnewe. Ta me zruîy bînînî e mi huner me nde le nzîkewe, letek
kewtnebe rigwêy de ngî ke mançe yek wehaî lêkirdbûyn, ke 30 ta 40 pêplîkane le
çawtrukanêkda bibrrîn. Are zûy nzîkbûnewe le de ngî muzîkeke û sernicrrakêşanî
tablo û wêne û kare hunerîyekanî nêw rarre weke de sit be rdarman ne debûn. Katêk
klaws be pîrmanewe hat, e û he ste be sermanda zallbû, ke serdemanêke yekdî de nasîn,
şwênî karekey sernicrrakîş tir û pirwatatir le tablo û kare hunerîyekan. Ke re ste û
pêdawîstîyekanî, te me nî apartmane ke letek dunyay koşk û te la re kanî de re we, te nya
û te nya nîşande rî nawe ro ki û ketwarî komellgey sermaye darî bûn. Çawe rwanîm
wabû, layenîke mi jyanî e mi hunerme nde şorrşigêrre wek jyanî mruvêkî asayî bêt,
bellam rastî e me î de se lmand, ke le komellgey çînayetîda he mûştêk dû dîwî he ye,
jyan, hu ner, kar, amancî xudî mrov, le sayey dîmukrasî parlemanîda de twanêt zor şit
bke î, be me rcêk zorşit le de sit bde î, be llam ge ri le rastî çawbpoşît, e wa le saye î
serwe rîyda me î de noşît. Her be mi pêye şi hunerme ndanî şorrşigêr bêbe şi de krên û
hunerifroşanîş be xşîşde krîn.
Bo e wey jyan û têkoşanî hunerme nid pe ri pe ri he lldînewe , rûde ke îne klaws'î
ke mançe je n, taweku xoy boman bidwêt ...
Jîle mo : dawat lêde ke în, sere ta xot be xwêneran bnasîne ?
Klaus der Geiger : min nawm Klaus von vorxîm (von Worchem), le ge rme î ce ngî
cîhanî duwemda salî1940 le 'dopolldîsۋade Doppoldiswade '
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٠٩ -
le daykbûm , êsta le şarî kolln nîştecêm.
Jîle mo : sere tay ho girbûnit be muzîk û çûne nêw dunyay muzîkewe de ge rête we
bo key ?
Klaus der Geiger : he şit nosalla ni bûm, wate paş şe rî cyehanî duwem, de stim bo
muzîk bird. E wkat bawkim dîlî serbazî bû le rusya, le dwazde sallîda baştir be bîrm
dêt ke muzîkim de je nî.
Jîle mo : aya bo to muzîk wek pîşe yeke yan karêkî dîke ti le pallîda he ye ?
Klaus der Geiger : min weku pîşe yek se îrî muzîk nake m, hergîz awa se îrî muzîkim
ne kirduwe, ke pêybjîm, be llku behoy ramyarîye we e mi kare mkirdwe û
drêjempêdawe, le he man katîşda behoy e me we zor car mîwanîykrawu m. E me şi bom
buwe be mayeyek . Min be zorî le ser de rame têk ke le xyabanewe be de stîdênim,
guze rande ke m, e me şi zor zor se xte, debêt mawe yekî zor le ser şe qame kan bmênîte we
muzîkbje nî, le he man katda min hîç katêk e mi muzîke xyabanîye mi wek karêk
se îrne kirdwe. Min pêştir le karxane yekda karimde kird, te nya le kotayî he fte kanda
muzîkimde je nî.
Jîle mo: paş hogribûnit be muzîk, aya lew pênaweda çûyte fêrgey muzîk yan wek
hugrîyekî kesîy drêje tpêdawe ?
Klaus der Geiger : paş e wey ke te me nim 12– 13 sallan bu û, hatîne şarî kolln, le lay
mawrîsyo kargil Mauricio Kagel û hayintis ştokhawzin Karl Heiniz Stockhausen
mowzîk fêr bûm. Paşan bo xwêndinî balla le bwarî muzîk, çûme emerîka û wîstim
le mi bwareda diktora bhênim.
Min le e mrîka bezor wede rinram, çunke wek ke sêkî mîwan û namo ne debû, çalakî
ramyarîy encambde m. Min letek korr û komellî xwênd karan û re şe kanda
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١٠ -
karimde kird, ke e û kat djî cengî vîtnam û bar û doxî re şe kan xe batyande kird, wek
grupî blêk pênter Black penter, ke grupêkî re şpêst bûn le djî emerîka. E mi grupe
komonîst bûn, zor behêz bûn û xawe nî çe kîş bûn. Min he zimde kird, ke le emerîka
bmênme we.
Jîle mo : wek gutt to wek kar û pîşe se îrî muzîk nake ît, le he man katîşda be û
pare ye guze ran de key, ke le xyabanda pe îdayde ke ît, aya fermangey kultûrîy
Kulturamt şarî kolln weku hunerme ndanî dîke, kome kî ne kirdûyt ?
Klaus der Geiger : ne xêr min le laye ni nêwe ndî kultûrîye we hîç kome kêkim
pêne krawe , be llku be pêçe wane şe we zorcar skallayan le ser tomarkirdûm. Mawe yek
le me wbe ri he willyanda bimxe ne zîndanewe , be llam serkewtûne bûn. Le şarî
duyisburg Duisbug le yekêk le zankokanda, ke be zyatir le şazde zman têyda
de xwêndirêt, e me şi gringîyekî taybe tî he ye , e wîş e we ye ke de twanît be zmanî dayk
yan be zmanêk ke deyzanît û arezûdekeyt, bixwênît û birrwaname yek be de sitbênît,
be taybe ti e û ke sane î ke griftî zmanî allmanyan he ye, de twanin paş be de sithênanî
birrwaname ke griftî zmanî allmanîş çare serbke n. Êsta partî fermanrrewa ' partî soşyal
dêmokratî allman (SiPD) de ye wêt daybxat. E û birryare xwêndkaran û mamostayan û
ke sukarî xwêndkare kanî zor herasan û bêzarkirduwe. Bo e mi me be ste
xopîşandanêkyan be rêxsit, ke mnîş têyda be şdarîmkird. Le nêwe ndî şarî dîwisburg'da
le be rambe ri xopîşandane ke da polîs bo hêrişkirdne serman, amadeyyekî zorî
we rgirtbû, bo byanûyek de gerran. le nêw xopîşande re kanda komellîk law (p. K, k)
ne bûn, be llam wek e wan dehollyan hênabû, xe rîkî deholllêdan bûn û
se mayan de kird. E me buwe hoy e wey, ke polîse kan e mi byanuwe bqoznewe û hêrş
bke ne serman. Le wêne le nêwe ndî şar, min xe rîkî muzîkje nîn bûm. Pêm gutin aram
bin, çunke hîç û pûçekan hêrşyankirduwe, bzanîn çî be serdê. Le ser e mi qse ye,
polîse kan be minyan gut "de bêt bêyte xware we". Mnîş pêmgutin natwanim,
min xerîkim muzîkde je nim. Le beramber eweda minyan de sitgîrkird û daway
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١١ -
şunasname ye yan lêkirdim. Mnîş şunasnamekem pêyanneda, minyan de sitbe ser bird
û xwêndkare kan kewtne şwênim ta min azad bikrêm.
Katêk ke minyan bird, kîşe ke bû be dû kêşe [ qaqay pêkenênêk le naxewe ha. Ha. Ha]
le otomebêle ke da gwêm le bête le kanyan bû, qse yande kird, de yangut e û ke se zû
berdenin, le wane ye kêşe î ge wre tir drustibbêt, çunke te wawî xwêndkare kan hatûne te
nêwe ndî şar û şarrêge kanyan girtûn. Be llam le be ri ne danî şunasname neyan de twanî
min azadbke n. Paş nîw satêk xwênd kare kan weha karêkyan kird bû, ke bare ke te waw
xrap bu wbû, boye polîse kan naçar bûn, bimxe ne taksîyekewe û bimbe newe bo şwênî
xom, e û şwêne î ke muzîkim lêde je nî. Kabra de rgey taksîyeke î bo kirdme we û gutî :
fermû le ser cêgey xot dabnîşe we ...( ha. Ha. Ha) de stimkirde we be muzîkje nîn.
Min he mîşe wabûm, çe ndîn car le ser muzîkî xyabanî û şitgelî ramyarîy kewtûme te
zîndanewe. Le rastîda her e wey le ser şe qamêk muzîkbje nî, weku narre zayetî
nîşandane û be rhe mî de sall xe batî bêwçane, ke le û de salle da çe ndîn ke sman tûşî
de rdîserî bûyn. Muzîkî xyabanî le rûy yasayye we mulle tî pêne drawe, boye her kat
byanewêt de twanin hêrş bênin û bllên lêre brro û rameweste.
Jîle mo : to çi şêwazêk yan drustir bllêm çi me kte bêkî muzîkît he llibjarduwe û bo çî ?
Klaus der Geiger.: min le serdemêkda ge wre bûm, ke muzîk begşitî klasîk bû, muzîkî
klasîk, wate bo çîne kanî sere we te maşa bke î, wate borcwazî .
Min muzîkî hawçerxim he llibjard, lebere wey ke demuyist le muzîkî klasîk
bême de re we, muzîkî hawçerxîş şêwazî cyacyay he ye, le wane muzîkî pêşrrew
Avantgarde music evangartîstîş ramyarî çalak nîye, bellam le rûy muzîkîye we be giştî
hî çînî xware we ye, le evangartîste be nawbange kan de twanîn (mawrîsyo kargil) û (
karl hayintiz ştokhawzin) be nmûne bhênînewe .
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١٢ -
Min katêk le emerîka bûm, be rastî azad bûm û xom be te wawî azadkird bû, le
trradisyon [sune t]î mîllî, be llam min le wê namo bûm û xudî namoyî xom , buwe hoy
e wey min zortir tradîsyonî mîllî begalltegrim û kîne î lêhe lligrim. Bo e wey le û bare
azadbît, debêt cengî letekda bke ît. Ewsa xe rîkbûm diktora bhênim be llam le nîwey
rêda ge rame dwawe û hatme we lêre wek ke sêk ke le xyabanda mujîkbje nim, ne çûme
hîç zanko û nêwe ndêk. Her be mi bo newe katêk distbe karbûmewe, le allmanda min
be ke mançe distimpêkrid, be komelle ştêk; honrawe bo mnallan be ke mançe le
xyabanda be mîlodî sade bo mnallan wek " kar mruv şadde kat, kar mruv azadde kat"
zor sade û asan şyawî têgeyiştin " dara rarî rarî rarî " le he man katda zor sernicrrakîş,
muzîkêkî sade û watadar, te waw djî borcwazî û sîste me ke î. Min e we nde honrawe mi
honîwetewe, îdî pêwîstim nîye, he zar û e wende honrawem nûsîwe, be her barêkda,
îdî katêkîş dêt, ke namênît, be llam êsta ke letek e we şda xom se îr de ke m, de krêt û
debêt corêkî dîke byannûsim û muzîke kan û honrawekan û srûde kanim corêkî dîke
bin. Be llam nakrêt her he mûyan bgorrdirên. Ge ri bme wêt ştêkî taze be rhe mbênim,
pêwîste bçim le xyabanda letek xe llikda qse bke m, pêwîste şte kan he mîşe taze bin. Le
de re wey e mi şêwaze debîte cadûge rî.
Jîlemo : aya muzîkêk ke to deyjenît, bo çînêkî dyarîkrawî nêw komelle, yan
arastey gişt çîn û tuyjekane ?
Klaus der Geiger : muzîk ştîke her kes pêwîstî pêyetî, bebê leberçawgirtnî rêwşiwênî
ew kese le komellgeda. Muzîk ştêke letek mrovda dedwêt. Lêre zorbey mrovekan
krêkarn, her leber eweşe hîç cyawazîyek le nêwan mrovekanda dananîm. Bellam min
xerîkim seyrî em komellgeye dekem, debêt qseyek bkem, ke bekellkî zorbey
mrovekan bêt. Wek dyare min beşêweyekî asayî û sruştî be krêkaranewe peywestim,
çunke zorbey mrovekan krêkarn. Eme le katêkda karî muzîkî awaye, ke min lenêw
krêkaranda barêkî asayî û peygîrane werdegrim. Eger letek şwênêkda
berawurdîbkem, ke mrovî cora û corî dêne nêw bernamekem û awa nîşandeden, ke
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١٣ -
hemû ştî têgeyiştûn û zoryan pêxuşbuwe. Bellam le heman katda awanîye. Ew
kesane betewawî droznin. Ew kesaney ke serwerî komellgen, hemîşe drodeken û awa
nîşandeden, ke têdegen. Bepêçewanewe le nêw krêkaran û kesanî stemdîdeda
kardanewey sruştî nîşaneden û zorîş rastgon, katêk ke daway ew ew şte deken û
katêk ştêk tênagen be rastî dellên tênegeyiştûîn, twanay têgeyiştinman lem şte nîye ,
îdî ewende beseke tozêk pşûy pêbdeyt û xoşt hest be pşû dekeyt. Eger bzanît rêgey
pêdedeyt, deprisêt gutt çî ? Mebestit çîbû? Bo mnî roşinbkerewe, ba mnîş lêt têbgem.
Jyanî xudî ewaney le serewey komellgen wate çînî serwer, le rastîda jyanyan
şanogerîye, xoyan xerîkin rolêk debînin, ke berrastî xoyan nîn û le rastîda awa nîye.
Îdî to çawerrwanî çî lewane heye ? Çunke ewan boyan heye, her corêk xoyan
deyanewêt rollbibînin û her corêk byanewêt qsebken, bellam bebê min. Le heman
katda ewan twanay eweyan heye, ke hestî mrov û hunermendekan rabkêşn, bo
xoyan. Herweha eweş şerrêke û ke debêt êmeş letekyanda bîkeyn.
Jîlemo : wek le wellamekantda derdekewêt, to tenya muzîkjen nît, bellku
hellbest û honraweş dehonîtewe ? Aya to bekamyan, muzîkjen yan honer
xotdenasênît ?
Klaus der gayger : detwanî be herdûkyan nawimbhênît, lem kateda hem denûsim û
hem muzîkîşdejenim. Dyare min eger bar û tendrustîm başbêt, zor hellbest û
honrawe nanûsim. Katêk griftêkî dilldarane naçarimbkat, ke bgerrêmewe nêw naxî
xom, îdî hemû ştekanî dîkem lebîrdeçînewe.
Jîlemo : aya ewey deynusît, her be zmanî ellmanîye, yan be zmanî dîkeş
berhemt heye ?
Klaus der gayger : min be allmanî û îngilîzî denûsim, katêk le emerîka bûm, zyatir
beîngilîzî demnûsî. Bellam ke gerramewe allmanya, îdî lew katewe zyatir beellmanî
denûsim.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١٤ -
Jîlemo : aya to zyatir le xyabanda muzîk dejenît yan şwênî taybet heye ?
Klaus der Geiger : min zyatir le xyabanda kardekem. Katêk ke leser xyaban karbkem,
ewa komellêk ştî sade, ke zyatir le çwar ta pênc kople pêkdên. Zyatir ştekan ramyarîn,
meger hendêk car wek gutim, barm tewaw nebêt û ştî dilldarane bllêm û
bgerrêmewe nêw naxî xom. Zor carîş wek gutim yan letek tîpêkda beşdardebim, yan
konsêrt pêşkeşdekem, wek em şew ke konsêrtêkman heye. Kesanî dîkey muzîkjen
dên. Katêk kesanî dîke bên, mnîş rêwşiwênîkî dîke werdegrim, muzîkekey xom têkell
muzîkî ewan dekem, bo nmûne kesêk dît dîcêrîdu Didgeridoo, ke amêrêkî muzîkî
ustralîye kayedekat, ewa mnîş debêt muzîkêkî guncaw letek ewey ew dedozmewe û
bem core kayey letekda dekem. Wate min debme tewawgerî ewan yan ewan
tewawgerî min debin. Min le heman katda le şarî kolln'da rêwşiwênî taybetî xom
heye , serperiştgerî nêwendî hunermendanî şarî kolln'mi û le nêwyanda kardekem.
Hem wek serperşitîkarêk û hem wek endamêk muzîk kayedekem. Her rollêk be
rêwşiwênî ew muzîke kewtuwe, ke kayey dekey. Zor car peywendîm bederewe heye,
bo nmûne: mîwanîkram bo suyd , bo bernameyekî şanoyî çwar perde, ke dîmenekanî
leser baran û agir û aw û ba bûn. Her ekterêk û muzîkjenêk pêkewe kayemandekrid.
Konisyêteke dyarîkra, ke çon çonî bêt. Min xom muzîkim kayekirdewe. Çwarde roj
mawem hebû, ke letek muzîkjenekan pêkewe yekdî bbînîn û bepêy ew şanoyyey ke
ewan dayanrriştibû, twanîman rêkîbxeyn. Min xom nazanim em core muzîke
nawbinêm çî ? Em kare çwarde roj le başûrî suyd derhênra. Dwatir ewe
mîwanyankirdim bo yaban de (10) roj lewênderê bûm, şeş konsêrtim kayekrid. Le
rastîda şeş tîpî muzîkî cyacya bûyn. Lepankewe ta avangardîst, muzîkî asayî reyp û
rok. Ême be rastî hemû karêkmankird. Dyare ke min mîwan bûm, bellam rollî
gewrem hebû. Betaybetî le dastan û mêjûy yabanda. Êsta lelayen kanallî
telefzîwnîy(arte)ewe bo efrîka mîwandarîkrawm , wek tepil lêder Tromimler. Min
wek kesêk ke letek ewanda namom û zyatir be kultûrî allman û ewrupa aşnam,
mîwandarîykrawm, ta letek ewanda karbkem. Min debêt lebwarî muzîkîda bitwanim
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١٥ -
peywendî ewane hemûy pêkewe grêbdem û beyekewe peywendyanbdem. Be corêk
bêt le nêwewe şyawî têgeyiştin bêt û hemû kesêk bitwanît lêy têbgat.
Jîlemo : aya to tenya kardekeyt yan letek tîpêkî muzîkîda hawkarît ?
Klaus der Geiger : eger be tenya muzîkbjenî, ewa ledrêjmaweda demrît. Leheman
katîşda eger maweyekî zor lenêw tîpêkîşda karbkeyt, ewa her demrît. Bo kesêk ke be
tenya kar bkat, ewa lelayekewe tewaw azade, lelayekî dîkeşewe azad nîye. Weku pîşe
mrov betenya azaddebît û letek ewaneşda debêt, pşû bdeyt. Bo nmûne ger bmewît
be tenya kar bkem û karm beser hîç kesêkewe dîkewe nebêt, ewa debînim ke
babetekanim wirde wirde demrin û bekellkî xellkî nayên. Paş ewe deêyt, bçim letek
kesanêk karbkem, bu ewey xellkî werisnebêt. Êsta min dû hawkarm le xyabanda
hen, min kesêkim wek muzîkjenî xyabanî nasrawm. Her kesîkman le heman katda
detwanîn becya karbkeyn û hem pêkewe. Bo nmûne ew kesey ke dîcêrîdu
Didgeridoo kayedeka, xoy be tenya sîdî'yekî derhênawe û deyewêt le katî sallyadî
mesîh vaynaxtin'da bîfruşêt.
Jîlemo : lekatî 'cengî duwemî cîhanî'da betaybet cengî nêwxoy îspanya,
hunermendan wek pallpiştî le hawrrêkanyan karyandekrid, be şano û honrawe
û tenanet be beşdarî rastewxoş erkî nêwneteweyyan encamdeda. Lewane
bêrtold brêxt, aya le êsta nêwendêk yan hewllîkî awa le arada heye, betaybet ke
sertaserî dunya ceng û wêrankarîye,wek cengî emerîka - 'îraq, efganistan,
emerîka , ewrupay xorhellat?
Klaus der Geiger : lem kat û serdemeda, xerîke peywendî nêwan mrovekan le rûy bîr
û gyanîyewe lêkhelldeweşêtewe û mrovekan le rûy huşyarîyewe lawazn. To le rûy
darayyewe seyryanmeke, le rûy gyanî û hizrîyewe zor hejarn. Eme buwete hoy ewey,
em ştey ke xerîkî to basîdekey, lem helumerceda sernegrêt. Ştêkî dîkeş, ewende
kultûrî dwakewtuwane beser komellgeda zallbuwe, eger min biçme xyabanewe û
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١٦ -
karêkî awa bkem, şteke be jyanî xellkekewe peywestnebêt, ewa gwêm bo ranadêrn.
Le êsta xerîke peywendî mrovekan, le rûy hizrîy û gyanîyewe lawazdebêt. Be rastî ew
kesaney ke bîrdekenewe, kemin û hejarn. Herwa xudî eme hunermendekan bewe
naçardekat, ke zyatir le barey jyanî emanewe qsebken, ta gwêyan bo radêrn. Ewe
griftî tenya min nîye, bellku le rastîda griftî tewawî hunermendanêke, ke xoyan leser
em zewîye, le derewey snûrekanî nasîwnalîzmewe bo ştekan derrwanin. Bo nmûne
temaşake telefzyon herçî ştî drust û ketwarîye, tyayda nîye, bellam gişt mrovekan
temaşay deken0 herweha şanugerîyekan watyan nemawe, bo her şwênêk deçît, pre
û hemuwan deçin. Bellam bîwmatatrîn şanogerîyn, ke lem serdemeda xerîkin
derdehênrên. Tenya şanogerîyek ke lem maweyeda dîwme û sernicîrrakîşawm, le
allte foyer vaxealte feuer Wahche pêşkeşkra. Ke ekterekanî le turk û kurd û allmanî û
bengladîşî û efrîkî û purtgalî pêkhatbûn û rollyandegêrra. Emaneş bo xoyan
babetîkin, ke lêre hîç kes yarmetîyannada, tenya ewane nebêt, ke xoyan birsîn û xellk
komekyan pêdekat. Eger kesêk byewêt lem bwareda karbkat, ewa le birsa deykujn.
Lem wlate dewemendeda, eger btewêt pêşkewtuwane karbkeyt, ewa le birsa demrît.
Çunke kultûrî mrovî birsî, kes yarmetînadat. Ewanîş weku muzîkjene xyabanîyekan,
hîç kes komekyannakat.
Jîlemo : başe ey le rûy bîru bawerewe çun bîrdekeytewe, zor car le qsekantanda
basî pankîst, markisîst, ernaşîst [enarkîst] dekeyt. Aya ser be kame hêl û ser
bekam bzutnewey lenêw emaneda ?
Klaus der Geiger : min ernaşîstekanim le hemûyan xoştirdewên. Min xoşm le rûy
bîrubawerrewe (enarşîzm)mi zortir pêxuşe. Ştêkî dîkeş ke lenêw qsekanimda keme,
ewîş çonyetî bîrkirdneweme. Dyare her kesêk bo xoy corêk bîrkirdnewey heye. Kesêk
be 'îsa û krîsmis, kesêk bemhemed û herk esêk beştîk bawerî heye. Min be sruşt
bawerm heye, be hîç ştêkî dî bawerm nîye. Eger to btewêt yasay sruşt temaşakey,
berrastî yasay sruşt zor ştêkî cwane. Eger ew yasayey sruşt bkeyte (elternatîf) bo jyanî
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١٧ -
mrovekan, ewa jyan zor asayî û sadedebêtewe. Eger btewêt mrovekan azadbkeyt, zor
zû şit fêrdebin. Meger mrovekan helleyekî zor trisnak bken. Ewendey grupekan û
îdekan gerekyane û cyawazî lenêwan mrovekanda deken, xudî mrovekan ewende
cyawazîyan lenêwanda nîye. Bu nmûne btewêt bllêt tenya 'îsa û hîç kesî dîke na,
kesêkî dîke bllêt mhemed û kesî dîke na. Eger awa seyirbkeyt, griftekan tewaw gewre
debnewe. Bellam eger pêçewaney eme bîrbkeytewe û bllêyt min emem û hemû ştîkî
dîkeş detwanêt bûnî hebêt. Ewa ew kate jyan asantir debêtewe, bemercêk nellêyt
tenya xom û tewaw.
Le barey ew lêkullênewe û twêjînewaney ke ta êsta krawn, le nêwyanda ew nûsîn û
twêjînewaney ke markis kirdûnî, le giştî tewawtir û drustitrin. Yasamendî markis
yasayekî cîhanî bû. Twêjînewekanî lebarey sermayedarîy ew kate û lebarey ewrupa û
nêwendêtî sermaye le ewrupawe bo cîhan, emane tewawn. Ke markis dellêt sermaye
cîhanîye û nêwendêkî cîhanî heye. Le cîhanda le nêwendêkewe xerîke
berhemdehênrêt, bu tewawî dunya. Eme ştîke ke heta êsta lem ewrupa bûnî heye û le
ewrupawe bo efrîka û asya û tewawî cîhan berhem dehyêrêt. Madam berhemhênan
bo mrovekan nêwendîtî heye, kewate leser em bnemaye detwanrêt kêşe û griftî jyanî
mrovekanîş be nêwendîtî çareser bikrêt. Herweha eme êsta le her katêk bûnî
pêwîstitre. Mêjûy mrovayetî mêjûyeke, mrov bo xoy detwanêt betewawî
temaşaybkat. Bo nmûne 'krîsmis' sereta eme ştêke le mêjûda drustikrawe. Becorêk
bûnî hebuwe, karman be bûn û nebûnîyewe nîye, bellam (400) sall paş temenî xoy le
dunyada gringikrawe. Le rastîda rollekan xoyan drustyankirdûn, djî ew sîstemey ke le
serûy xoyanewe buwe û bew şêwe têkoşawn. Yan mhemed le katî xoyda, min
nazanim lewaneye zor zor gring bûbêt. Bellam karêk ke xerîkin êsta deyken, tewaw
djî mrove. Min bo 'bosnye' mîwanîykram, de (10)roj le wêndirê bûm. Le wênderê her
hemû ştekan behoy cengewe têkçûn wêranbûn. Kasulîkekanî ewênderê mîwanyankirdim. Êsta ewan lewênderê xerîkî karî mroyîn, xoyan rastewxo nayken, yan
encamînaden. Bellam ewan xerîkin rêkîdexen. Le heman katda xerîkî pêroz kirdnî pyawe
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١٨ -
ayînîyekan û xudapersitîn. Min ştêkim bo nêw klîsakeyan bird, yekî le goranîyekanî xom.
Klîsake pirbû, hemûyan pêyanxuşbû, le katêkda klîsa hezar salle xerîke ştêk dûbare
dekatewe. Letek eweşda min çûm le klîsa muzîkimjenî, bellam ştî tazem derhêna. Dyare
xellk ştêkî pêwîste. Eger xellk berrastî pêwîstyan pêyetî, mnîş pêrazîdebim û ba brun
lewênderê bo xwa laje laj bken. Min karm beser ewewe nîye, bron nwêj bken û bperistin
. Eger bem core peywendî nêwan mrovekan û jyanyan baştirdebêt, ba brron ta êware
nwêj bken.
Jîlemo : aya tenya dejît, yan kesêkî dîke wek hawser û mindall le jyantda bûnyan
heye?
Klaus der Geiger : nexêr tenya najîm, sallî 1964hawserîmkirdwe û hawserekem nawî
'krîstil' bû û hêşta her peywendîman mawe, bellam pêkewe najîn0 letek ewda sê
mindallman hen û mindallekan bo xoyan gewre bûn û xoyan mindallyan heye,
temenyan le sî sall zyatre. Êsta letek kesêkî dîke jyandekem, ke nawî ' ula 'ye, bellam
tenya hawellîn û hawserîmannekirduwe0 letek ' ula ' dû mindallman hen, ewanîş
temenyan hejde û nozde sallane0 ême letek xîzanda barêkî taybetîman heye, paş ewey
ke le emerîka gerramewe. Wek basimkird, şêwey komunîman wergirtbû, wek
narrezayîyek bem komellgeye û leber em hoyane:
Yekem : em komellgeye, ke awa rêkixrawe, pêyrrazînîn.
Duwem : rêwşiwênî kar, ewey bitwanî behoy rêwşiwênî karewe, lem komellgeyeda ştêk
bgorrît yan tekanbdeyt, eweşman lela drustinîye.
Sêyem : hawserîy û yasa û xêzan beşêweyekî ferrmî pesendyannakeyn, herweha her
ştêkîş, ke bbête hoy lêsendnewey azadî mrovekan. Le djî ewane, ême xerîkî pyadekirdnî
em bîrokaneyn. Zor zor dijware, leberewey ême tewaw djî şêwe û rêkxistinî komellgen.
Betaybet ke ême mindallman hebû, zor alloztir bû, bellam ew kesaney wek ême ke
bawerman be jyanî komunî bo hemû mrovekan hebuwe, ewa sextîyekanî bo her
kesêkman be corîk buwe û taybetmendîyekî hebuwe, tyayda bmênîtewe û jyanî
têdabkat. Leberewey le laykewe fşar hebû û le layekî dîkewe jyanî komuneyî û
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢١٩ -
pêkewejyan ewende le rûy derûnî û gyanîyewe, pêdawîstîyekanî êmey dabîndekrid, ke
dillman pêyxuşbêt û eme ew şte bû, ke buwe hoy ewey ême drêjey pêbdeyn.
Zorêk le lawekanî emerîka em şêwe jyaneyan hebû, beşêwey komunî û bekomell dejyan.
Bellam bedaxewe ême lêre nmûney awa hawşêweman zor zor kem bû. Ew kat komelle
muzîkîyekanî wudistowk Woodistock nazanim nawtan bîsnûn yan na, zorêk le
muzîkjenekan lenêw ew grupaneda bûn. Betaybet le serdemî cengî vîtnam'da rollî gewre
û berçawyan hebû, bellam le heman katîşda zor şit lenêwyanda hebû; lewame
heşîşkêşan û emane, bellam letek eweşda karîkî zor baş bû .
Jîlemo: dwa pirsyar yan drustir bllên dwa wşe û peyamtan bo xwêneranî govarî
jîlemo çîye?
Klaus der Geiger : nawî govareketan zor cwan û zor gringe, pêwîste em nawe bparêzn,
min zor dillxoşm ke em dîmaneyey min lenêw govarekey êweda bllawdebêtewe,
herweha ew kesaney ke xerîkin em govare dedenederewe, debêt bîrbkenewe ke nawîkî
zor bewatayan hellbjarduwe û pêwîste destberdarî nebin . Dwa destewajem, zor
supastan dekem, bo em helley ke botanrrexsandnim, taweku lem rêgeyewe bo
xwêneranî govareketan bidwêm.
Jîlemo: îmeş zor supasî to dekeyn, bo em katey be êmet bexşî, hîwadarîn le helêkî dîkeda
bitwanîn leser karekanî dîket bidwên û be xwêneranî farsîzman û kurdîzmanyan
bnasênîn .
**************************************************************************** Amadekirdnî: wirya ehmedî
Wergêrranî le farsîyewe : hejên
pêştir le jmare ( 6 û 7)î zistan û beharî sallî 1999î govarî hunerîy jîlemo'da bllawkraetewe.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢٠ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢١ -
�ـــــــــ�ار
%W ك�!P!aوان
%, %úPزاری�� ��� µ�"�áو�
�%W %t %M& %<" �|و�+T*ی��
.دوا,*و
���3ن
%W ك!Pوان!a�
%, %úP�h��"ز ��� µ�"�áو�
%-�hڕۆژا��LM� %g£
��LMڕۆژا��h �ر
ل zدی���glÌ!ی��% �%
.دوا
zن ��ری��%
.ر(¡�vرا����hی�(*و�Pن %3
%�7Q£ %ن وره ری���Ûی���
%£���l��*"� ���l�úv��" را"��`1د.
%<�*- �(r1PO� 8ن+�W1دی����
%t�P* ���l" وده��� �h"و!a
%W � �%"ا� �راOrوz كzو و���*,� ،
%, %Wا�,��% ³م�Ot783� زه h�
%a وه %g��,ا ی�*��
.��È وج�ده �%
*****
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢٢ -
%Pی��P رهz9% (% رازوو��
%W %Pی�!`Xی�د�P� �،رازوودا
-*��vری�
�Qن،� داده
�h، �(% ك وه�Pو�-��,�،Ll�*�3�h»�
ه �µ د:
.ری (% �% �% ده
: 13() ����ده �W% ر(¡�vران %3
%-�µå %: و�؟*,
�*ا�؟��tن��yا�؟
%a 7هQ"�aن�؟ ی��
%a %)دره ر&% ی���ªPن� و�M؟�
%a ی�(�وای�,�+�ن�؟
%a ی %���¿À1P7اوی� �-�واری�Ël�,
%W�h��vTوڕ�- %��+T*� وزاو�؟
%a دا �£% ی�&%و�h�¡��LM��h��"ر .
.ڕان �h�� %3ڕا�% ��LM �ره
:��r*�)��ªن�دا,*و ,%
. ��/v%/.��� � وا¶��P %W�Æ-% ³م�-% ,%
*****
%Wا�*� %��,� %tاOو�*�� .
ر(¡�vران� %3
�aوا�,%��Q·ەوە
%W ن� ده (+�69ن�ده
.�(>���ژ����vن ك�W% روه -%
*****
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢٣ -
%����M&��, �h��g)ز����
�1ن� ده �ر زای�زۆر�,% ��ره
,�+�ی�(��k8W�vم� ،��t�a �Èده
وه ��O`% -�ی�-% ,%
%W � اO6`rر�P
%W %) ر%r ؟� �1ێ ڕۆ ك�
ر� ��t�aڕا,%
ی���ی� ���hژt�)�1T% "1ۆ�%
%W ك���ی�ده!P %g�M�& %`P*W� %t ك�
%& %P� ی�ده����v� ؟â¿À�+t
ری� ���hژ�1Tڕا,%�!"1ۆ
%`6�!Xz %,رەوە� م��"�aی��-
ن،� &% ر|Oه ڕا,%
t% �ڕ9T% !و,
,)، ده �ر (¡�% ����t|�ن�ده
%:�"��t %a�hZ ن ده �ده وه.
LMN1,�O:�P7Q,LMN1,�O:�P7Q,
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢٤ -
Tzar
letek ewan
be Zarî Tfeng û Qamçî
le Yekşemmey xwênawya
dwabû.
paşan
letek ewan
be Zmanî Tfeng û Qamçî
gişt Rojanî Hefte
gişt Rojanî Kar
Celadî şayistey Gel
dwa.
Xorî Gelan
Peristyaranî xoy sûtan.
Fêrgerî gewrey Cîhan
Manîfêstî Komunîstî feramoşkird.
Huşmenditrîn şagridî Lênîn
Mistî kutaye nawdemî ew
le lawîda karame û çalak bû,
bellam le pîrîda bêbezeyî
ewey bbête Xwa
gewc debê .
*****
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢٥ -
Tay Terazû laresenge
le Tay dîkey Terazûda,
huşyarî
dadenên,
wek Sengî pêwîst, bo hawtayî,
dillrreqî
dexeneserî.
Peristyaran le xo deprisn :
çî hellebû ?
Xwa ? yan nza ?
ey Amêrekan ?
ey Serkewtinî drexşan ?
ey Saway bênan ?
ey Hawarî Tirsî nebîstrawî
Hawrrêyanî lexwênagewzaw ?
ewy ke fermanî gişt Ştêkî da.
gişt Karekanî raneperran.
bellênî Sêwyan dabû
bellam heta hewallê le Nanîş nîye.
*****
Xwa le bogenbûndaye.
Peristyaran
awa be çêjewe
le Singyan deden
herwek le Simtî Jnanyan.
*****
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢٦ -
bo kiştî Genmî zistanî
Şarezay zor bekardegrin
aya debê, bînay Soşyalîzm
behoy hendêkewe
le tarîkîda
leseryek ronrê ?
aya Raber
Mrovekanî jêr Sayey xoy
letek xoy dekêşête Lutkeyek
ke tenya xoy deynasê ?
Mrovekanî jêr Raberî
layenîkem behoy Amarewe
raberîdeken,
bew Rêgeye
ya xoyan destbekardebin,
ya molletî ewe deden.
Bêrtolld Brêşt
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢٧ -
*�Pو,�¼" t{وودی
!g)�، W!,P78�âR% �-% ده
%& %Wت�kQ-� %XاO6��
%� ��¿À1,��X7ی�QPر�
!g)�، %W P78,�âR% �-% ده
%W�kQ- %XاO6¡Mو��-�
%a ! ش ی�ڕه��رد� �زه�و (*ور ! ( !
%a %ه ڕه و��OT �zوه �£
؟� �3+�و��z %66ن�W% ڕی��% �%
وzوه (*ودی�دوژ")�,%
!g)�،W!,P78�âR% �-% ده
%& %Wت�kQ-� %XاO6��
%� ��¿À1,��X7ی�QPر�
!g)�،W!,P78�âR% �-% ده
%W�kQ- %XاO6¡Mو��-�
%� %Wر� ��*��L%م� ��6*ی��
%W %-� %|�Pو��("�µ¶و
%& %g/�,��P� %�� �Xرم�
y|6%��ت� ی ,��ڕXkQÛÜ,
!g)�،W!,P78�âR% �-% ده
%& %Wت�kQ-� %XاO6��
%� �¿À1,��X7ی�QPر�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢٨ -
!g)�،W!,P78�âR% �-% ده
%W�kQ- %XاO6¡Mو��-�
��� �&6>�ن� ��دن�,%
ران� روه ��ر�و�(% ��وه
,��h �L-% ره ��Pدوو®%
ه £% وان� ,)�a% وا�ده ر"��
!g)�،W!,P78�âR% �-% ده
&% %Wت�kQ-� %XاO6��
%� ��¿À1,��X7ی�QPر�
!g)�،W!,P78�âR% �-% ده
%W�kQ- %XاO6¡Mو��-�
%X %aران� ی� �ر�% &19ن�
%W�(,زاد��a��P ان�O+|ز�
�Å,�، %9% (*��ی�زۆر|+%
ران� روه ر *�hZ(% دژی�(%
!g)�،W!,P78�âR% �-% ده
%& %Wت�kQ-� %XاO6��
%� ��¿À1,��X7ی�QPر�
!g)�،W!,P78�âR% �-% ده
%W�kQ- %XاO6¡Mو��-�
LMN1,�O:�P7Q,LMN1,�O:�P7Q,
****************************************************************************
*mh mt mW� t{ووده ڕه ر!�وازی �» m m و�{اوه ، وا��äر t{وده( وmh ە»ر !�mªò«دا{اوی �ò�{tدر ای
}�m«ی))٦ ژ��ره �·�oØmh . ر&%$دراوه وهوه ��رm��t وmh اوهر&oU وه( د��Pری�T�& mªژ�اوه»�� ری} وه �m دا��و
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٢٩ -
Srûdî Hawpiştî *
de heste, lebîrtibê !
ke Hêzt le çîdaye
ger Têrî ya Birsî
de heste, lebîrtibê !
Hêz le Hawpiştîdaye
ey Reş! Spî! Sûr û Zerd !
ew Şerre frrêde lawe
Şerrî Gelan le pênaw çîye?
Sûdî Dujmin bewlawe
de heste, lebîrtibê !
ke Hêzt le çîdaye
ger Têrî ya Birsî
de heste, lebîrtibê !
Hêz le Hawpiştîdaye
ger lenêwçêt Şîwî Xem
le hewllî min û toye
ke to bibîte Neyarm
bo Rîzî xot bêhêzîye
de heste, lebîrtibê !
ke Hêzt le çîdaye
ger Têrî ya Birsî
de heste, lebîrtibê !
Hêz le Hawpiştîdaye
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣٠ -
Şadin be Nakokîman
Xawenkar û Serweran
ta Dûberekî hebêt
Fermanrrewa debin ewan
de heste, lebîrtibê !
ke Hêzt le çîdaye
ger Têrî ya Birsî
de heste, lebîrtibê !
Hêz le Hawpiştîdaye
yekgrin ey Kargeran
ta azadbin le Zîndan
Supay zorîne, bcenge
djî Serkutî Serweran
de heste, lebîrtibê !
ke Hêzt le çîdaye
ger Têrî ya Birsî
de heste, lebîrtibê !
Hêz le Hawpiştîdaye
**************************************************************************** * leser awazî bnerretî srûdeke witrawe, ke danrawî "ayisler"e û le (srudeay dir stayş û aş'ar
dîgir) wergîrawe û le farsîyewe wergêrrdrawe. Pêştir le jmare (6)î "govarî hunerî jîlemo"da
bllawkrawetewe
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣١ -
�زم���{د�Q ؟
X1د"��,L زم�؟��
µå�،�gl�a %`, (X
����È �P�h(1ووده ,%
%W %3�¦ێ���و��* � tO%&ا م�&% اOv�P�
�ڕو��lری��Pدا�,*و دا�M�3�hZ� %W*ازی�O� %&�،�È %W� %<�aه "�ن��% -%
%t�»v� %+Tك�و �Pی��»vی��
%`�P %: ��%W� 1��aو�و��a�
���دی���aزار�و ��W%W*ا�}�*
%t�»v� %&ك� %<�a� ی�,��ڕا(���ده %W�،ی t)�؟ Otا&% *ێ�%3 �
,1ای�")
%- %aو��L) %MðO� �W!��hز -�� وه�Pتە %W� %£�aا�O+"� Oنرا�
%a %� %t�,ر� %&،O�*P�h %W� وه �ده�rه �-% رO: �
�����v,
�}�Q`lن�و ³���ده ك��% ورێ،�وه ك�-% ر�وه �-%
�*ارێ و�% &% (�Lده "�h�¹vدوورده زه ر (%!��*W�،âªT �+% �ده
%&� %W��P� %-��g��rارد,*و�و �ژ·´g:
ی�r�P% ���% ��3ش�"1د��.�%3
%a� %" %��،�P��,� %`3 µ 6��hiداود�h�:*j�
%��،�P��,� %��h»� ی�")�و "*gM"ن�و�z
"��ªv") رزه ���h(% "��ره ��% Í&�h»� %Ð3`1اوی�P% ده
%W��P��È�،دا،�ز ,1ام�vۆر�دو� %P� م�v�.
%W %)�P� دا�دا"�م�Pری��lی�ڕو�
r)�,*و ك�دره �وه &% T1دووی����س،�ز`:*j����
%W دا�&% �-�وه�P�µ¶ %&�،م���ن�,*و�,� %rو*+�P�hو�و �,�م����*,�hZ
ش�,*وم ��*T+�،�,��% داt% ی�ده وزه
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣٢ -
%t %& %®ڕوو��Pك�!P!W�!&و�&% م���ر�*,��Z� �،ڕوو®*وم %W� ان�دهO+rویر�*و ز*®
%W ه*v��hا��O+rز� %&�،¦rر�P� وه� %g)�µ¶زار�,*و ك����aم�و�
M��%�� %g)ی� %W��" ده� %g) �P�h�� یا�دد
%W %Wدا��Pی��»v�� %+v&78ی�Pڕام ��% دووی�
%, %-�L&�3�h�:و ³م�د*,
%W� 3�ƶد h� �زام�و�ڕۆ�+�
%&�gl�a %`,�µå�("� م�؟
وT+�,`1ێ و�P %a��È %�³*j*ا�1ێ�دو���t�a %,��vده
%& %W��P� ؟�(Pو*,O������z�LM�
ر��hÈ؟ ی���Pڕ9vT*+T% وه P*ا���,�a��È�،�T% ��ن�ده
%-��È %�� ا��ی�-��% ی��% (���(*ار��*Pو���P��±W رi؟�P�h
%&��P��,وی �وه (*��س�*,��-
%a��,�،�P��,1ه (*��س���a1ووده �,% ی�&% و�)� %-�L�� O��)789g: ...
�3,}���78ۆدا
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣٣ -
Nazm bo mirdît ?
bo mirdît Nazm ?
êsta, çî bkeyn
bebê Srûdekanî to
le kwê Çawgêk peydakem ke têyda
heman Xende bê, ke le katî pêşwazî êmeda le Ruxsarî toda bû
Nîgayek wêney Nîgay to
têkelleyê le Aw û Agir
lêwanlêw le Azar û Şadî
Nîgayek ke êmey bo Rastî deçrrî, le kwê peydakeyn ?
Bray min
Hest û Endêşegelêkî weha tazet le minda aferandin
eger Bayekî tund,ke le Deryawe helldeka
byanba
her wek Hewrê, wek Gellayê dexlîskên û
deçne Şwênê, leser Zemînêkî dûrdest dekewnexwarê
ke to le Jyanta helltibjardibû û
paş mirdnîş Penagey toye
eme bo to, Çepke Gullêkî Dawdîy Çîlî
bo to, cengî gelan û miştumrrî min û
Dengî kipkrawî Teplle xembarekanî Serzemînî min
Bram, bê to le Dunyada, zor tenyam.
le tasey Ruxsarî toda damam
ke wek Drextî Gullkirdûy Gêlas, zêrrîn bû
le Hawellî toda ke bom Nan bû, ke bom şkanî tînûyetî bû û
Wzey dedaye Xwênim, bêbeş bûm
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣٤ -
yekem car ke letek to rûberrûbûm, katê bû ke le Zîndan derçûbûy
le Zîndanêkî nîwe tarîk, ke wek Şallî Stem û Azar bû
nîşaney Stemim le Destekanî toda dî
le Nîgay toda ledûy Tîrî Kîne gerram
bellam Dllêkî pakt hebû
Dllê pirr le Zam û Roşnayî
êstake min çî bkem ?
aya detwanrê Dunya bebê ew Gullane wênabkrê
ke to le gşit layê çandibûtin ?
çon detwanim bjêm, bê ewey to rênwêyger bî ?
bê Hestî Swarçakaney Gelîy to û Twanay Honerîy to?
supas bo to ke weha bûy
supas bo to, bo ew Agrey ke be srûdekant helltigîrsand ...
Pablo Nîroda
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣٥ -
m*ر� * �Pن
OXان ە�Oی�"%��* ،��â�)%W ��:���%W ,*ه-���6ن�����ر&1د،� �*ر�%
%W وه�%+Tو �g) %)�، ��P�،ری��*ار *��%á %Wڵ د����*��
%a %ه�را�رد, -�ن�,% وان��*ر�O %& ،ن
. �ن رده ون،�,% &% ی�")�ده (g% ر��% ,%
ون &% و���gMøده وا��،�(+��9 رم�،���*�% ر�(% �ن�,% رده ,%
%a %,ه �1ن� رد�ده وان�O�3��á�áو� %& (�
.ن &% �hZده �(*و �X% راوه -% �)�و�,% &% O�3ه
%W %�*�� %وی��*ر����W�hده- وا��(T*ن��� %W�،ڕێ�� %�*��� ./+"�hوا�.
:�M/ÐØون،���وا��h"+/. -�ن�-% ��وا���h*ر�%
3*وی�"+/. ،�&% -�ن��M/Ð3وه 3*وی��*ر�% &%
%W %�3ر��h»+)� %اره &1اوی��*ر�% ��3ر�O+|1,�ƶد����- ./+"�µ¶د�،
%a %,ی� %&����Pر� %a�،؟ ردا�% و�,% ون
%a هO�3��á�á8ن، &% وان��
.âªTر W% ���6ن�ده �8ن�ڕد�+% و�O�3 %& ��( %`�3ه
.,yوێ �8ن�ده �Pو��3`% وا��6ن�W% ی���*�% �a %áره
%a هO�3وان� %& �(� %P* ده &% و��h�� %-�6ن�¡) هO: ن ,.
%W %��,��6% زه �6«�ی�X 78هP�،�6��68·�ده ی���وا�Pڕن، 3% رده �ن�
%��hار&1د�O+|1,��, %g) %و��% -�ن� ی��*ر� %g) ("ی�
%a ی�%a %78ا�Pو� %, %&����P؟ون ر
%P %<6{) %�� (|1)
**************************************************************************** * m*ر� mR �P mPن �و-m *����ر)�� ª�t� ژاری �Q SSyyllhheettmی ��رmP و)}m دە m ��و، �وری�� m� �Ãدش ¬«� .
mhن���ر*� mtو�P m�ری m و ڕوداو)���tده ، m وه ���r mه�ر� �Pوmt دادوو�xره١٩٩٣ری *�.��ه وmh وه �·}m ��*��ده
r�ãا{اوی��ان��V��tداm�� .m� m&ڕه ´ی mtو�P،ك �oU&دووهر� m*ر��� m�ن�P ڕەوا�) m�� � r m-. دادە·Q) رmh}دوا�ڕۆژ m� ره m� ر� rا،��m* ده �P m� mن @�.(�� �� و��má ده �mWW·W د @���- � �m mو��ر�rا?� ´ �Wز� ��وا?�
m� � .ن r mهرد��را
m! اوه}�Pن م�{?�Ð��!�?� �����یژ"¼���ی!�.}�ر��mh org.rawa.www وه اوهoU&ر
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣٦ -
Nurcehan*
Nurcehanyan naçarkird, bwestê le Çallêka, le nêwendî Meydan
lewêne westa, Serî xwar, ta Nêwqed le nêw Çall
ewan Nurcehan berdbarandeken,
ber Cestey min dekewn, Berdekan.
Berdekan ber Serm , Nêwçewanim, Singim û Piştim dekewn
ewan Berd degrin û qaqa pêdekenin
pêdekenin û be herawe sûkayetî deken.
le Nêwçewanî loçawî nNurcehan Xwên deçorrê, le Nêwçewanî mnîş.
Çawanî Nurcehan hellqllîşawn, Çawanî mnîş
Kepûy Nurcehan pllîşawe, Kepûy mnîş
le Singî parçe parçekrawî Nurcehana Dllê brîndare, Dllî mnîş
ey ber to nakewn, ew Berdane?
ewan qaqa pêdekenîn,
pêdekenin û pêkenîn Rdênekanyan delerênê.
Areqey Nêwçewanyan letaw pêkenîn debziwê.
ewan pêdekenin û Kutekekanî Destyan helldebrrin.
le Nîgay bêbezeyyaney Çawanyanya, Tîrekan tîj derdeperrn,
bo brîndarkirdnî Cestey Nurcehan û Cestey min
ey berto nakewn, ew Tîrane ?
Teslîme Nesrîn
**************************************************************************** *Nurcehan Kçe Cutyarêkî hejarî Nawçey Sîlhêt (Syilhet) bû, ke dekewête Bakûrî Xorhellatî Bengladiş.
Nurcehan le Hawserî yekemî cyadebêtewe û le Cênîwerî 1993da dûbare hawserîydekatewe, ke Rudawêkî
sade û danpêdanrawî nêwan Musullmanane. Melay Gerrek, hawsergîrîy duwemî Nurcehan be narrewa ( naşer'î ) dadenêt. Çend Roj dwatir le Berebeyanda, Nurcehan debene şwênêk û ta Nêwqed deynênne
Çallêk û Murîdanî Mela be tawanî Zîna berdbaranîdeken.
em Honrawe le pêgey înternêtî Komelley Jnanî Efganistan www.rawa.org wergîrawe .
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣٧ -
* *�ا?���à°�وا
�89ن �hڕهژ|���
%a ده %&ی� وه� %-��È �Èن��"
%,��È و�(%& -1ه��¿Ó� %X�"ری� روه �و�(% ر
�89ن �hڕهژ|���
%a ده %&ی� وه� %-��È ن��" �È
%a و ی�-% وه*�&% %W� وهz�LM�� 89ن �% �,�ی�ده�
�ن �á"% �% ر �(% +%/ڕژT ده
زا�hiو����/O��Mان ,����ڕه
،���P*ا���,>�X ،âª% �-% %&ی� و���ره O6aی�,%
�Oێ "% و:% �ده "% %&
و ��1PO "% و:% م�ده رده -%
،ژار1P ژارا�/.،�"}������6ر،�-% -%
!O6aی�ڕۆ�+!�"!,!(g>�ن��W�!66!�ژ|�ن
ك��63وان ژ���/.�وه ر�,�|% -%
�9)؛ �% �ده وه %`�3
����>�ن� ژ"��ª-�و®%دو gl/)%) %X�"ەدار ر
�%W ده %& ی���3%!& :% %&�3+�و��hZان "% و:% وO�
%W ��iz�LM��%ده�ن� "1ۆ� %P� �,� ە�ر
ك��63وان �ژ���/.�وه ر�,�|% -%
�9)؛ �% �ده وه %`�3
����>�ن� دوژ"��ª-�و®%gl/) ر&,�وz�l
%a ی��63وان وه 1د�%&رز �,��,% %&ی� وه
��*ار ��g�¹�,��iz�LM% �ژ��ن�W%�*ازێ ده
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣٨ -
%|�, %a� وڕۆ&% %��lÌوه �د
ڕۆ|)�,�����/O��Mان؛ �ده وه %`�3
!�h"1ۆ|�6"�£� %&�ر،�
%<�a ���6ن{"�
�ر,� "*وان� -%
%a ژ|�ن��/6% وه�
%a وا��/6% �ڕه وه !
�89ن �hڕهژ|���
%a ده %&ی� وه� %-��È ن��" �È
%) %,��È��3و�(%& -1ه را��¿Ó� %X�"ری روه �و�(% ر
�89ن �hڕهژ|���
%a ده %&ی� وه� %-��È �Èن��"
%a ی� وه&% %W� ی�ده�,��iz�LM�� %� 89ن�.
��ی
١٩٩٧ی*�.��ەری٠٦
****************************************************************************
*mhoØ�·� ژ��رهری )١( �T�&ی���ر�� 'mªژ� ��'m�و دا���?�V��! Bella“ ��یt{وودی ر�mt mW وmh وه �m {اوه
ciao” اوه} .دا
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٣٩ -
Mallawa Cwanê *
Jyanêkî rengîn
ewey ke debê heman bê
bê Behrekêşî û Sermaye û Serwerî
Jyanêkî rengîn
ewey ke debê heman bê
ewey henûke le gişt lawe boy decengîn
*****
derrjêyne ser Şeqamekan
bo narrezayî û Xopîşandan
îdî bew corey ke heye, natwanê bmênê,
keme Dewllemendê
herdem dewllemendtir û
Hejaranîş, Milyonê car, hejartir,
îdî roşne mebestman çîye le Jyan !
her boye Jnanîş wek Pyawan
pêkewe decengin;
Dujminî hawbeşman Sîstimî Sermayedare
le pênaw kellekey Paşekewtî Dewllemendan
le gişt layê Mrovekan dekate Bêkare
her boye Jnanîş wek Pyawan
pêkewe decengin;
Dujminî hawbeşman Sîstimî Bawksalar
ewey ke bo berizkirdnewey Pyawan
dexwazê Jnan le gişt layê bênête xwar
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤٠ -
boye ewrroke dîsanewe
pêkewe derroyn bo Xopîşandan;
Kar, ke Mafêkî Mroyye
ême Milyonan
hemuwan Bêkar
ewe Jyan nîye
ewe rewa nîye !
Jyanêkî rengîn
ewey ke debê heman bê
serapa bê Behrekêşî û Sermaye û Serwerî
Jyanêkî rengîn
ewey ke debê heman bê
ewey ke le gişt layê boy decengîn.
Kay
06. Januar 1997
***************************************************************** * pêştir le Jmare (1)î Govarî huneryî ' Jîlemo 'da be Allmanî bllawkrawetewe û leser bnemay
Srûdî “ Bella ciao ” danrawe.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤١ -
mP m�{t وه
,>1م وێ "% ")�ده
و ��ر�,>1م "}�6ردێ وێ "% ")�ده
%W %X�6وو دو�O+|وه ®�>% ��ز ،
و ك�X (,��+��a% -�و(��ن�,% &%
%� ./`:
.�*T)*� ���6ن�� ��LM� %9ڕه
وه ®�>%�������Ûز|+Oوو W% وێ "% ده
%& �!a8ن%,�، %��µÃ1� هO� �È
"1ن �63وان،��%
�1|)� ژ��ن،��%
.ن "+�³ن���LM,�و ���h|�ن���ز�,`%
، �È ری�,�Æà روه داد%3
%� %Xا�(�*ی�O6�P�¦: ن�,��ن�l&
%X ن�,�|)�و�l&
%X ن�,>1ن�l&.
��W �����Û% وێ "% ")�ده
%- %<g) وه
%& %W��1% س�P�|ز�¦T1ێ ��ر"
%²T13ر ژاك�
****************************************************************************
*mh m� ر��و��) "m-� ی���U¾ی)٩( ژ��ره �·�oØmhو ر&oUاوه وه) ا�rV���mV*}� :�ª" ای�ïا��RVP �Ôن
&��Tری ١٩٩٩ ی ���ر��' mªو ' �� ژ��� {اوهدا m� ه. وهo%h m� m دا mh �زی�- وڕ)�Wوrtاڕ دا ��@ �Øن
r mه��و� دوو�xره m� وه.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤٢ -
Hestanewe
min demewê bmirm
min demewê Milyardê car bmirm û
le Dunyayeka zîndûbibmewe,
ke Hawsêkan beyek Aşna bin û
Xellkîş
gişt Rengekanyan xuşbiwên.
demewê le Cîhanêka zîndûbibmewe
ke Evîn, be nirxî Xende bê
Pyawan, nemrin
Jnan, negrîn
Mnallan gişt Bawkî xoyan nazbken.
Dadperwerî Baxê bê,
Xellk têyda Sêwî yeksan bxon
Yeksan bjîn û
Yeksan bmirn.
min demewê le Cîhanêka
hestmewe
Kes le carêk zyatir nemrê
Jacques Prévert
**************************************************************************** * le Pertûkî ( " Himçun Kuçeay be întha" tircme : Ahmid Şamlu) wergîrawe û pêştir le Jmare (9)î
Payîzî 1999î Govarî hunerîy ' Jîlemo 'da bllawkrawetewe. Lêreda be kemêk çaksazî le Darriştin û
Rênûsda dûbare bllawîdekemewe.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤٣ -
��mW� و�Ö×·�
Ó¿��دژواره،�a!�!ر��µåوT+�&1د�/�����3و ,�+%
%&����Û�� اO6�P� %- �Æ�6ره ,%��د�و�"*و�"1ۆ�g�
%&����Û�� اO6�P� 6!��/,!_�³ت� (% ژاد�و�ده �و��% �3ره
��ڕش��/W�3 %6/$¿��دژه،� �ن �h"³ 669�%-�وده وه
%� ��R"�,�"�P!a%-�h %X %��، %&ۆ ن �-�وه �«�hو ی��% �£
)��+�-�Ð"8ن�(!ر� W% �ن6�3 ،ن³ اO+"�Oی�6
نرد ردی�,�Oه "*وان�,�Oه -%،�ن�aزاد"*وان��aزادی� -%
%W %"ڕۆژ��� %g/+T*6`1د,) �ن��� *ژ| �9% -% ��%، وه دا����
����Û��%+�, ����3و��، È� %+6&� و�,�روت�
%g)��È ت ،�م�و�"}�*ڕی*,�P1س�و�P��È
����Û��%+�, %W� �و��aزادی �Oه ��% �����3و،�3
%W�*�{ا�*�W ڵ�و�"�چ*j��،ی��P%W رە�,O�!وه��aی� hدا�
��Pوا�%a�،�¿Ó!�!ر��µåوT+�&1د�/�����3و ,�+%
O�!و �,%_!ر��� h��+�- ده �3¸��!رو %W��È %"ر*)�
£a %��l%دە,�O6�P��!gا�ز|+Oان� ،������ÛوT+�ی�&!
!g��a/��6 �,!دەوە(Ëنڕا،���h�� !9�!� LMدو���6
&�lن "*و��h:!��،%- %X ��/6%&!سری� روه س�(% &%
�ن�,��W! دا�!��!��âر� �-%`!،ر�"1ۆ�� O6a Mø%-�hی
%, i19Tور�و�ڕ*+)��Èh�،%Pن�وا�<gM/� ��3ن(!را�Û��
ی�a% �ده %,�/P�،g*ا���P� hده،�����3و ,�+% ��!و� م��% ر®
�� �V�òªÈ{و
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤٤ -
Bihêne pêşçaw *
bêne Pêşçaw, eger çî wênakirdnîşî dijware
Cîhanê ke têyda hemû Mrovê şad û bextyare
Cîhanê ke têyda Pare û Nejad û Desellat beha nîye
Wellamî Hawdengîyekan, Polîsî Djeşorrş nîye
ne Bombî Etomî heye, ne Frrokey cengî û Hawen
çîdî Mindallan, Pêyan le ser Mîn cênahêlln
hemuwan Azadî azadin, hemuwan Bêderdî bêderdin
le Rojnama naxwênîtewe, Nehengekan xokujîykirdbin
Cîhanê bêne Pêşçaw, bê Kîne û Barut
bê Stem û Milhurrî, bê Tris û Tabut
Cîhanê bêne Pêşçaw, pirr le Xende û Azadî
lêwanlêw le Gull û Maç, tjî le çendbarey Awedanî
bêne Pêşçaw, eger çî wênakirdnîşî Tawane
herçend be nawhênanî Geru pirr debê le Surme
wênay ke Cîhanê, têyda Zîndan debête Efsane
Cengekanî dunya gişt, radewestin be Aştîyane
Kes Serwerî Kes nîye, Xellkî hemû Yeksan
îdî Pişkî her Mrovêke, her dane Genmê lebo Nan
bebê Snûr û rêgrîy, Nîştman wate serapa Cîhan
bêne Pêşçaw, to detwanî, bbîte derbrrî em Xewnane
Yeghma Gilruîy
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤٥ -
��ردەڕۆم
دەڕۆ"!�دوور�!X!ك
!���ر�-!ردەم�درە���M!�و&��6!ك�
"!Wدەر|��(*ارە�,�ن�������Mø�
�¦�P��!&وە!�°Q9"ن�دەËMiڕۆ�!W78ا�!ی�Åو�ز�!a�،دەڕۆم
T Oەدەم£��6
!م&زاد�a�hZ��!&�a����6!وە�-�P*وە،�
�ƶ!, …دەڕۆم_!ر�
!Wوێ�!W(&�!����!W!X �h h��glN*
!م�و&�h,!ردO���(Xە ���*و|!
ازT+>!وە�Xج�و�(+!و®!ر�دە �و�و ,!�داری�(!ر
!م�و&,���¦���Oە
���و&���!<�!��!Wك�!X!9Ð�
�� Xدا�h`+6"زە�!./�!W��*����*jدە��<��g)دە
دەڕۆم… a!رێ�
�ƶ!,دەڕۆم_!ر�
L1و�)�!W�¦��!,وەی�,�>!وە�!a��,��6�!P
Tدە"!وێ���ر�ƶ!,�hدی`��!,�L1و�)�!W���
!م&a!و(��"+�7Q£���³ی�a!و|)�دە
!`�&�h-!"*و�,�و W!,!رa!وەی�a!ر
!��¦�W!�,*و�!وەرا��hز|+Oوو|)�و!�-!"*و"�ن�,`�*�
!م&Oە�ن���lá 1اوە&O�!_ 78,!W,!�واژە�
!&�a!و|)�و���دی�و���W!وا�!
�*�`O+|ز�(|و!a1وودی�)�!,��6�!Pن��Û���! و��3&!وو�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤٦ -
a!رێ�دەڕۆم
دەڕۆم�و_!ر�
a!وا�!ش�دە,+!�,!��¦�W!�(1و��Lو
�!,�L1و�)�!Wرا�3,!��*ون�!)g)!-ەی�,*و�>!وە�O�ó&م!
�hZ، دوو®�رە�
�(1و�P�-�L*وە�!ڕا�!وە�,�
.)¦�_!ر�ڕۆژW�)T!�ڕۆژان�_!ر�دەڕۆم�دەڕۆم،�ڕۆژێ _!ر�a!رێ�
CHRIS DE BURGH
****************************************************************************
I will lyrics: (!ر��وە
http://www.lyricsforsong.net/artist/chris-de-burgh-lyrics_kkmk.html
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤٧ -
her derrom
derrome Dûrgeyek
Cêyek ke Xor herdem drexşane û
Mang le ban Piştî Derya sware
katêk ke derrom, ew Zincîraney le royiştin demgêrrnewe
frrêyandedem
katî ewe hatuwe, ke Gyanim azadkem
bellê … her derrom
lewê le kin Cogeleyekî Kwêstanî
Xanûyekî Berdîn çêdekem û
be Darî Seru û Kac û Snewber deyrrazênmewe
Baxêk çêdekem û
Kêllgeyek le Genmeşanmî û
Xakî Dayke Zemînîş le nêw Destanma deguşm
erê … derrom
bellê her derrom
tenya bo ewey bibmewe beşêk le Sruşt
bellê demewê carêkî dî beşêkbim le Sruşt
ewsa Mnallanim fêrî Ewîn dekem
leberewey erkî hemû Bawkêke
çunke hemûman beşêk le Bûneweranî zîndûyn û
be Waje hend lebîrkrawekan qsandekem
lewane Ewîn û Şadî û Çake
çunke Cîhan tenya be Srûdî Ewîn Zîndû û Pake
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤٨ -
erê derrom
her derrom û
ewaneş debne beşêk le Sruşt û
beşbûn le Sruşt be serapay bûnmewe hestipêdekem
dûbare katî,
gerranewe bo Sruşt hatuwe
erê her derrom, Rojê le Rojan her derrom (Rojêk her ….)
Hellbestî : CiHRIS DE BURGiH
****************************************************************************
Serçawe : I will lyrics
http://www.lyricsforsong.net/artist/chris-de-burgh-lyrics_kkmk.html
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٤٩ -
ڕ)þەé{t��� *
�*OTا �!�«W h! ە,!(¡+�ڕ�a !W �Tخ
!W hi�P�� h�� !9�!� وی*M�3 �6دا��g|1,
h=�P³زه و�P �_!P اOX!3ون*,
h=�¹T*� زە�P !Pو!m (Pووy,
ڕ�Tە��,!(O �gی�6 ") ,!³م
./+" �¿Õ!, م�� !W ����!)ۆO+6- ون*g�*�
!W زاران!- h»�!� �6وازا�
ۆm!����ڕ �! ���! W! ,*وم W!وێ
تو ژ�! �63وا�� W! زۆرT¦ درۆی
hjۆر ز "!ر�ÁT ر!,mتو !��و
ڕ�Tە��,!(O �gی�6 ") ,!³م
%M/"!- (ە�3») �!�� ,!رەو 783ە���O��"ڕا
%M/"!- وە���) _!ر شz (دە�*��!W
,!دە(>�úP �+�Ûù!�� و �>�a !, 7QM>! ،-!"*وەی a!و ,+*اڕە
Æ0�<�3 و -!"*و!a ی!gM� ؟-�+� ده�
�, �ª|ر��6 دز�ú6W�� !W hZ³6=�ن وlm!"
!W h=�9�!� و| ��*��ی�+T*�O�69 ا�!�
ƶ!, ت!���!P 1ای, �"�� L�*�
دX`!ش �!�Oا�h -!روا
ڕ�Tە��,!(O �gی�6
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥٠ -
�a:>�ن (!�9!رە���h (!ر _1,���7Qدە
!W Á�9�!�Oا !m hi�P�� LM�!, 9!��ن�!� �+�-
�*�¡�� "1ۆ�� "}���6 دە,*و �aخ
!mو*�!- %��Xدە LTوە و!��lÌوە د!�!�<,
ڕ�Tە��,!(O �gی�6")� م³ ,!
%M/"!- (ە�3») �!�� ,!رەو 783ە���O��"ڕا
%M/"!- وە���) _!ر شz (دە�*��!W
,!دە(>�úP �+�Ûù!�� و �>�a !, 7QM>! ،-!"*وەی a!و ,+*اڕە
Æ0�<�3 و!a ی -!"*وە!g� �+�-؟دە�
|� O��,�Xا h��<)�a ,! £!ر"�ن دوا ,� £
h�O��� h=ر��á ژ"�ر ژە-1اوی!��,
�Z�� *) و�Ph� رە������ LXد
£7Qدە,� �!ر|m !Á! زا��6
!m !ÁXO6� �g)!,!ە��Tڕ
دادە�!ن "*�!ك ��ر�!���h ��ر�!ران، ا,!را�hڕ -�واری �gl�a _!ر
�*®� m!��رە���W h! �+�ن"6*ە P19m!X*وی -�واری
"����a "نQ:ەO�3 �X "h�*دژە�"
"-���ر" O�3 �Xە:Qن ی"a!و|)"
��,!(�g ڕ�Tە XO`!�6 ") ,!³م
Phil Ochs
****************************************************************************
�!�89ن و �!ڕ �!�*و�! وا�Pی ,! ,!(Ëن�!ڕ�Tە*
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥١ -
Rêjenabestim *
ax le rêjebestnim le Cengî nwêda
le kotayî Cengekanî pêşûy Brîtanyada
Wllatêkî taze hate peydabûn
Xwênêkî taze kewte bzûtin
bellam min çîdî rêjenabestim
mnîş beşî xom le Hîndosekanim kuştûn
le hezaran Cengî cyawaza
lewê bûm le Çaxe gerrokekana
Droy zorêk le Pyawanim jnewt
Mergî zorêkim berçawkewt
bellam min çîdî rêjenabestim
hemîşe Pîrekanin berew Ceng ramandepêçin
hemîşeş her Lawekanin lenêwdeçin
binwarre ew hemuwey, ême be Şimşêr û Tfeng bedesmanhêna
pêmbllê hemû ew giştey dehêna ?
bo dzînî Kalîfornya le Wllatî Meksîkan
le Cengêkî nêwxoy xwênawîda cengîm
bellê tenanet Bray xomim kuşt
herwa çendanî dîkeş
çîdî rêjenabestim
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥٢ -
hêrşim birde ser Sengerekanî Allman
le Cengêkda ke kotayî begşit Cengekan hêna
ax debû Milyonê Mrovim kuştba
henûke deyanewêt dîsanewe bimbenewe
bellam min çîdî rêjenabestim
hemîşe Pîrekanin berew Ceng ramandepêçin
hemîşeş her Lawekanin lenêwdeçin
binwarre ew hemuwey, ême be Şimşêr û Tfeng bedesmanhêna
pêmbllê hemû ew giştey dehêna ?
bo dwa ferman be Asmanî Yabanda frrîm
çandinî Qarçikî jehrawî bêejmar
katê sûtanî Şarekanim dît
zanîm xerîke fêrdebim
ke çîdîke rêjenebestim
her êsta Hawarî Raberanî Kargeran, Kargekanî Muşek dadexen
Hawarî Yekgirtûy Mîweçnan le Kenarekanî Kuba
"Aştî" pêdellên ya " Djexunî"
"Ewîn"î pêdellên ya "Hokar"
bellam min çîdîke rêje nabestim
Phil Ochis
****************************************************************************
* rêjenebestin be watay neçûne Şerr û cengîn
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥٣ -
� *t{وودی*�
!<6��("
�,���!��،¦(1وود�
�!�و³ت�و
�!�(!رۆ&�"�ر
,�W�!W�!9Å!�`1ێ�&!�دە�*ازێ�W!�3+�و�a!و|)
�،�»�!Å,ی��3رە��)�X1 _6¢�دژی�`�!W`T!6/���
")�_6¢�&!(�`���/6!�,��,!_1ە&�Ó¿��و
���,��M/`���"�)ژ"�ری�,�`1د�!_�h��!6/��h
")��/gM>�����/6!�,��وە(��g!وە�دژی�_!ژارا��
&!�W!�_!"*و����6��h !Xz!وە�د�)
a!�!ر��*از|�ر|)��3`!وە�,1(/W�hZ!6!��*®!ر|)
,!�Q,7Qن
دا�/gM*ا���6��hن،
���P!را�l�,�h����6��h+*ور
**************************************************************************** "ÊÎر��ری�tو�{اوەی��)�Wری�%âا،��دا��وە�وی��م���دۆزرا��وەو���WV�òoU��hوە " "ز��?�!�م
��hڕوو�îڕیچ��وە�������nòوكوەر��{��وە.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥٤ -
Srûdî Ceng *
min nîme
Srûdêk bo Ceng,
ne Wllat û
ne Serokkomar
bêcge le Leşkirê ke dexwazê lepênaw Ewîn
djî Yasay Pare bcengê, hîç Leşkirêkim nîye
min hîç Kesêkim nîye bo behrekêşî û
Samanêkîşm bo çêkirdnî Hejmarî Bankî nîye
min Nîştmanim nîye bo westanewe djî Hejaranê
ke le hemû layekî Cîhanewe dên
eger xwazyarîn pêkewe Birsîyetî lenêwberîn
bexêrbên
Danîştwanî Cîhan,
Têkoşeranî Cîhanêkî bêsnûr
**************************************************************************** Xwênerî hêja, bedaxewe Nawî Nûserî Farsîzmanî em Honraweyem bo nedozrayewe û
lebîrîşimnemawe ke le Rûperrî çi Hawellêkî Feyisbûk werimgirtuwe.
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥٥ -
�îشید����
h|ر��!ر!_��P
"�(| ,!�و..." �"�رە,
W!�,��دا�78&1د�g)!��h!م
L,!�(!"�ی��!زا�/
..&!���,�Õ¿��دو���6
,!³م�")
X!م'W!��!وەی�a!و��!وا
&!�,%�(�*ێ
���!_!,
دا',!�ڕووی��*ا
داداX!وە
LTو!"!��!&�("،
_kQی�_6¢��*اX!ك���P*ا��
���)!_("
�P�!W
�, �رە"
(8ن�"�6
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥٦ -
Dllopey Hoş
to her xerîkî
" marebrrîn ..." be û
le bo dagîrkirdnî Cestem
be Semay nezanît
şabaşî Dunya ke ..
bellam min
le Newey ew Hewa'yem
ke be Sêwê
Beheştî
be Rûy Xwa'da
dadayewe
min ke nemewêt,
Hêzî hîç Xwayek natwanê
Hestî min
le to
mare bka
Sîn Mîm
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥٧ -
ۆ ��O&!X!,�hا�،��!�g!وەد,��ر دەOا�ژ�1T,�(`Å�!�6!ر�W!��!��&!�،1ۆ��`�")���h"y_!ر�" ,�
،��")�W*ڕم،�,}*��،� *ردم.ی�&!(���hدX`!(!ر�!��!�,��دز|��ªڕە��ºو��`£�Ðدەدات�و��!�,yەی�
£� �£�ر(�P�h*ر&y"�ن، ��ر(�، ("6X�|1£!aرو���a�،6X��6W7اË)*a� ،�X�|ر!"!a� ،6��،�6X�6)�a� ،
gl�Íڕە��gl�3زەرد�،�glور��*)�،،�/Í)�M�Í�6�!Pك�!��!&�،��!`Xد�h��)!&ك���م�و�!P!W�
g£1���hو�*,��È!,�*:!,�،!6/�� ....!W1دن�"��¿À1P�،!`Xد�h��)!& ە&!مO�óg)!_ا�O<gl�3�1Tژ.
!W� �"1ۆ��`� (" � �783ۆزی �W!(!ر��jی ،!`Xد� h�� !1ۆ�"� ��a!Wرادا,*و����h*ان �È!,� !&� زە"8ن،
!X�Pوا�!`Xوا�!ی�د!ah��!6/ .زوڕ����3>���!�_��1اوە� zك�!��L�,!XXz!.
a!�>!د���"}*
Min xizmî her mrovêkim, ke ne xencer le jêr baskîda deşardibêtewe, ne brrokanî
beyekda dedat û ne bzey fêllêke bo dzînî renc û serpenay kesanî dîke. Min lurrm,
blucim, kurdim, farsim, farsêkî turkizman, min efrîkayîm, orupayîm, ustralîm,
emerîkayîm, asyayîm, reşpêstim, zerdipêstim, sûrpêstim, spîpêşm, ke nek tenya letek
xom û kesanî dîke griftim nîye, bellku bebê bûnî .... Kesanî dîke, tirsî mirdin le jêr
pêstimda hestipêdekem.
Min mrovêkim le nêwan mrovekanî dîke, leser goy pîrozî zemîn, ke bebê learadabûnî
ewaney dîke watayekî nîye. Pêmxoşe honrawe zurrna bêt nek layelaye.
Ehmed şamlu
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥٨ -
ڕا��ون
را�!� ر �
دە(���,!(!ر�زە"�M���+6ن
�!"»!�h !Xدۆز|6!وە
�!"»!�X¦�دا�78(�
ەوە�*و 6���j!ك��P�!Wر|�hڕۆ�¹
!X!��j�!Wدووەم���¿À!&h1دی�دۆز|6!وە��j�،(ڕۆ��
�!"»!�h�XدX`!�دا�78(�
�*و�!وە�!���j�(XO!�ڕۆ�¹
&!À¿��(�6!م
&!À¿���*ارەم
�!�XO)�&!س�"!.Ñ!:�6ن�,!�د¶�P�µر|`66!وە���
Llدەر��h�� ر�lڕو��،hi�+ڕۆ�
�P�!Wورە�!��h !Xر|`��6دەر&!وتدەر®�زە
��LMڕو��lرە �ن
�Ñ.!"�LM!:! �ن�,!رەو�دەر®�زە&!�_!�«�و|�ن���
_!�«�و�!�µÇد:+�6
X�,���� !`|ر�P�!��j�!Wوە��!XاO
�!`Xد�h�� !��jدە��!+P�_
�!Pو!&�h|ر�PP6ون*��
ا�&1اX!وەددەر®�زەX!ك�,!�ڕووی���ر
W�!�ڕو��lرە��Pر|`! �ن�,7Ú6ا 3�h"�á!�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٥٩ -
دە(���,!(!ر�زە"6+��دە�Q°ارا�!�� ر � &!(�¦�&!�
,!���وا�O�,�hارەوە�_!�«�وی�دە��
ن"1��h�� !gl"�:!�&1د,*و
را�!�دە(���,!(!ر�زە"6+��دە�Q°ا� ر � &!(�¦�&!�
_!زاران�ڕو��lری�,�Oار��LMø�!W(!ر|6!وە�,*ون
_!زاران�"1��Ll"�:!�,*و®*ون
�!Pو!&�h|ر�P��6*ونP
µ¶*)ڕە�µÇ!/
_!ژT). و
****************************************************************************
�£!�lÌ*وك:(!ر��وەی��W*ەر�78او�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦٠ -
Rabûn
Kor Korane
Destî beser Zemîna xşan
Şemçeyekî dozîyewe
Şemçeyêk dagîrsa
Goşîyek le tarîkî roşnbuwewe
Kesî duwem le Goşeyekî roşn, Gogridî dozîyewe
Şemçeyêkî dîke dagîrsa
çendîn Goşe roşnibûnewe
Kesî sêyem
Kesî çwarem
çendîn Kes Meşxellyan be Dllî tarîkîyewe na
roşnayî, Ruxsarkanî derxist
Derbazeyekî gewre le tarîkya derkewt
gişt Ruxsarekan
gişt Meşxellekan berew Derbazeke hengawyan na
Hengawgelî dillnya
le Goşe tarîkekana bayandayewe
Goşekanî dîke hatnedeng
Tarîkî kewte tyaçûn
Derbazeyek be rûy Şarda krayewe
Şeqamî pirr le Ruxsare tarîkekan bînra
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦١ -
Kesêk ke Kor Korane destî beser Zemîna degêrra
be Çawanî bêdarewe hengawî dena
Mistekanî girmolle kirdbûn
Kesêk ke Kor Korane destî beser Zemîna degêrra
hezaran Ruxsarî bêdar le pişt Serîyewe bûn
hezaran Mist girmolle bûbûn
Tarîkî kewte tyaçûn
'Elî Resullî
Wergêrranî : Hejên
****************************************************************************
Serçawey lêwergîraw : Facbook
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦٢ -
!�زادی
W!(!ر�3!ڕاوە ���7Q£�h!م
W!(!ر�"�kQو�درە��gن
��Wو�W!(!ر�,!W�1£!(!ر�
��وت�دە�*و(�
��3�LM!ڕە��*O+Tراوە �نW!(!ر
�3z!ڕە�(Í/6! �نW!(!ر
�,!رد�و��*T)�و� ��!ز�W.�"!:����X!(!ر
��وت�دە�*و(�
|+! �ن Tز�!+Tر�و!)!W
W!(!ر��! ��h!�«�وەران
W!(!ر��X���3�µ��Pن
��وت�دە�*و(�
W!�دار(�gن�و�W!�,�6,�ن
ن3*و�!�ò�_ ³!�و�W!(!ر�
W!(!ر�دە�O9ا�!وەی�"+Oا:��
��وت�دە�*و(�
ا&�M±���!وان Åر�(!ر�!)!W
W!(!ر�����h(���ڕۆژان
W!(!ر�وەرزی�,*و �ن
��وت�دە�*و(�
��� !+/��!{��LMر��!)!W
�*��j"!�"!�9! �نW!(!ر���ری��
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦٣ -
W!(!ر�ú|1P!ی�"��«����h*�دەر|��! �ن
��وت�دە�*و(�
�)�a�h�� !9Ð�&ر�!)!W
W!(!ر�,�¶O+:�,�µان
W!(!ر�(��!ری�3!روا�!ی����aن
��وت�دە�*و(�
,!رە,!�Xن���LM(1وەW�h !X!�ڕووی��
W!(!ر��دەر|��و�W!(!ر�,!W!"�ن
W!(!ر�&�*ا�OX!��hا
��وت�دە�*و(�
�h"ر���!ر!)!Wوران!_
W!(!ر��د:��!ی�زر|�ن
W!�ڕووی�78Pە�,�را����h(�"�ن
��وت�دە�*و(�
W!(!ر���*ە�درەو��وە �ن
W!(!ر�زە�«�hڕە�9! �ن
W!(!ر��!(g!ی�ڕا(��
��وت�دە�*و(�
W!(!ر�,�Oار�hiڕەوP! �ن
W!(!ر�ڕ�Å�!��!9T:! �ن
OX!"�!Wا�!�á!رە,�ÑÒ! �ن
��وت�دە�*و(�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦٤ -
�ÈەO:!_�!&ك�!Xر��1ا!)!W
�ÈەO��"���!&ك�!Xر��1ا!)!W
W!(!ر��,!:9!�&!:!&�*وە ����
��وت�دە�*و(�
W!(!ر�"6*ەی�دووP!W`1او
W!(!ر��aوT+!�و�ژوورە&!م
W!(!ر��!ر�!66:�����1��µK!&!م
��وت�دە�*و(�
W!(!ر�(!�!��!و()�و��!ر"�:!&!م
h�� !g6á�!`«T*jر�!)!W
��Wh!رزۆ&! W!áz!(!ر�
��وت�دە�*و(�
Í/ر��!)!Wدەر�!&!م�h��
W!(!ر����a�!g+� �ن
W!(!ر�,l�Ð!ی�1��aی�783ۆز
��وت�دە�*و(�
W!(!ر��1M�!,�!g)!��LMاوە �ن
W!(!ر���*�!وا��h_�وە³ن
O�!"رەزوو�a�h�¡)دە�LMر��!)!W
��وت�دە�*و(�
W!(!ر�&òوڕۆژ�!ی�(!ر(*وڕ_�+!ران
W!(!ر��W*ە�W!,�رە �ن
h»ە�O�,ن��,�!Wوەش�!aای� Tو
و(���وت�دە�*
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦٥ -
W!(!ر�(!ر�!��ی�و1Tا��*وم
W!(!ر�ڕۆ�+��P�hi`»*وم
W!(!ر�دX*ارە ���hوەر(�*و��
��وت�دە�*و(�
W!(!ر���د�Xر��hi!�*ازراو
او W!(!ر���hi�6�!P}¦�دا"�:
W!�,�ن�_!�«�وە ���h"!رگ
��وت�دە�*و(�
W!(!ر���!ڕا�!وەی�O�!Pرو(��
�¿À1P!"�hو�*�*��!Wر�!)!W
ی W!(!ر�_6*ای��X��Èداوەر
��وت�دە�*و(�
,!�_kQی�X!ك�واژە
�دە(O�ógە&!م�ژ|��
)����,�("6ª�P�� وم*�`Xدا!W
��¹�Pوەی���و!a��,
�aزادی
�3ل��a}*ار
١٩٤٢_��1اوە�و�ڕا(��،�
***************************************************************************
�6Xk8{»+/a�!W!وەەر�Q°دراو و
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦٦ -
Azadî
leser Perrawekanî Fêrgem
leser Mêz û Drextan
leser Lim û leser Befr
Nawt denûsim
leser gişt Perre xwêndrawekan
leser Laperre spîyekan
leser Berd û Xwên û Kaxez ya Xollemêş
Nawt denûsim
leser Wêne zêrrînekan
leser Çekî Cengaweran
leser Tacî Paşayan
Nawt denûsim
le Daristan û le Byaban
leser Hêllane û leser Pûşellan
leser dengdanewey Mindallêm
Nawt denûsim
leser sernicrrakêşîy Şewan
leser Nanî spî Rojan
leser Werzî Bûkan
Nawt denûsim
leser gişt Cle Şînekanim
leser Xorî nêw Gome mengekan
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦٧ -
leser Trîfey Mangî nêw Deryaçekan
Nawt denûsim
leser Kêllgekanî Aso
leser Ballî Ballindan
leser Sêberî Perwaney Aşan
Nawt denûsim
le rûy gişt Srweyekî Berebeyan
leser Derya û leser Beleman
leser Kêwanî şeyda
Nawt denûsim
leser nermî Hewran
leser Dllopey Ziryan
le rûy tîre Baranî nasaman
Nawt denûsim
leser Şêwe drewşawekan
leser Zengî Rengekan
leser Cestey rastî
Nawt denûsim
leser bêdarîy Rewtekan
leser Rêge cencallekan
le Meydane qereballxekan
Nawt denûsim
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦٨ -
leser Çrayek ke helldebê
leser Çrayek ke xamoşdebê
leser Bellge kellekbuwekanim
Nawt denûsim
leser Mîwey dûletkraw
leser Awêne û Jûrekem
leser Çerçefî Çirpa xallîyekem
Nawt denûsim
leser Sege newsin û nermollekem
leser Gwêçke qîtekanî
leser Laqe lerzokekanî
Nawt denûsim
leser Şîpanî Dergekem
leser Şte aşnakan
leser Bllêsey Agrî pîroz
Nawt denûsim
leser gişt Ceste bexişrawekan
leser Nêwçewanî Hawellan
leser gişt Destêkî arezûmend
Nawt denûsim
leser Kllawrrojney sersûrrhêneran
leser Lêwe lebarekan
Wêrray eweş le ban Bêdengî
Nawt denûsim
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٦٩ -
leser Serpenay wêranbûm
leser Roşnayî têkçûm
leser Dîwarekanî wersibûnim
Nawt denûsim
leser Nadyarîy nexwazraw
leser Tenyayî Cilk damallrraw
le ban Hengawekanî Merg
Nawt denûsim
leser gerranewey Tendrustî
leser lenêwçûnî Metrisî
leser Hîway bê Yadawerî
Nawt denûsim
Be Hêzî yek Waje
Jyanim destipêdekem
min bo nasînî to ledaykbûm
Bo ewey nawtibnêm
Azadî
Pol êlwar
Honrawe û Rastî, 1942
***************************************************************************
wergêrrdraw le Îngilîzîyewe
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧٠ -
��S�hدە�WÄtدە�'
�!Wوا&!ی��P!+X!"!+"وە�
ی�W�P!,78&1اوە&!O�*j��Pە�
�_!X!,�ر"�ن_!"*وان�_!"�ن�
iz�LM��!W� ڕش��!Xە*Tڕ!,�
X��!3!ك��!,*و ,��X �!<�a!دو�a�6!م�
�ری��Å�*jو�و�,�T*دەر"�ن��!,*و
�� �!W��(|و*,!+`Xدا!Wا�O
�!WhZو|)�,�,>�ن���3`!و*,!�O�!"1ە_!,
�z!وازان�،�,��ران�،�&�T1ران
ن>�:!�P,�ان�،��*�6Pران�،� ��!ر
�ڕ|y"�نO`�Pەن(!روەران�دە�*ازن�
ƶ!, وان�!aن�ËM/X!�Å��"�a�!,�6ن�
�O|���h"!��!Wا�,*و &!س�_!ر�,!وەی
(/a�h"!gl!وان�W!�3!رە(!�O�Oا�,*و
�Èڕادە �&!� �|}!یەڕۆژ a!و�,!³م�
WÆ!��*دەå /.ی�W!�(!دا�X!&(!روەر
: �رس
XەO,���)دە!W�!6/��¢6_�،(Xدە�+¡)دە!W�¢6_(
(Xدە�+¡)دە!W�¢6_�،Æå�+¡)دە!W�¢6_
(Xدە�+¡)دە!W�¢6_
(Xدە�+¡)دە!W�¢6_
(Xدە�+¡)دە!W�¢6_�،Æå�+¡)دە!W�¢6_
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧١ -
W!,�رەی���l&!X/6!وە�دوانa!وان�
�a>!ش� وەك��!"�ان `1دن�ó"��وا,
3�!,��+/�!`�"�¿Àدێ" د�>�&1ا
P*ا����a�h>!�_!ر�,��a!وە�a�È!�!ر�
âRP1ا�>�ن�ڕا�O9دە��h»�!)و�_
!W ی�,�زار�)�Xا،�,!را"�!ر�
,!دا�!وە�_�وو�a�h��6P³ز|�a�،y>!�£1|*دراو|)
ۆ&دژی £��ªg1ۆ�£��،¦�X!£�"8ن�"1ۆڤ��! �ن
��Pڕە!+,�!W��6�!Ph !X�)�X دە�)!X!_�
�1P�|ز��¿Õ�3+�و £1ۆ!W1P�|ز��ªg1ۆ�£�
ا�!ڕەوی�د�P�g`Xر ڕا ڕوو(�� �"�ر
وا�,!��P*jر|�ن� ،دە&1ێ ,!ردەوام�,
!ا�ا,!ر ڕ >!�a!م�,���a £1|*دەرن
: �رس�
(XەO,���)دە!W�!6/��¢6_�،(Xدە�+¡)دە!W�¢6_
(Xدە�+¡)دە!W�¢6_�،Æå�+¡)دە!W�¢6_
(Xدە�+¡)دە!W�¢6_
(Xدە�+¡)دە!W�¢6_
(Xدە�+¡)دە!W�¢6_�،Æå�+¡)دە!W�¢6_
ڕۆP/+!�و��!"�ا�! زۆر
�,Oو8Tن,1اW�hZ!X!"!ڕ������aو�&!
Z� ر��!)!Wوازان�!�z�!g)ەد����6 �ن��Oەن
¦�P� �hرا�!�� ���Èدە&!ڕاو "�:!تX(
OTەدە��3رووە����!& )�X,��13ۆ7Qg6Wە �ن�£
(!را�3ی�"Q·وو�_!و:�`!�,��_�*ر&1د�!وە�Xن
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧٢ -
* �P�7Q��6{"�hی���وە��را�!�!X�!� 1ن�
"�ن� �"!:9!زۆر��9�1)�,�
زۆر�(!�1Xدە�3رyTرT)،�دەو:!"!�Oان�و�دە(!OP³ارا�>�ن
*ا�)�دەa�!&�P!وان،��¶�W�µ+�&1ێ
P!���!ت�,ñ+!�_�وە¶�µ(!رۆ&�"�ر
�y|ز�a�h��6Tەران،�_�وڕO9دە�،
ان��ر|���a�hز|�y,! �ر®!ر _�و
زە�«�hدا�Ð! �ن�O�Wراوە
�Pوە�!+X°Q9,7ەرە �ن�Q"دواوە�ژ
!X!_6*اش�_�،��È!_ت��,!���P
�P!_ژ|��>�ن��h ر!a��È!X!_�./P�,!��،
(X!`,ت��,!���P، !&�!Pوا(X!_
��P� �!W و�g)ڕاوە(X!_�!ا��،
�!W���<+T*� _� ەO"رەزووی�(!ر&! ،1وژ�a£ن�Ë
L/و&!�دەزا�*�!_،�µå�,��!<�aدە�!�89ن
�"�a�!<�a�µßو���!��!W¦ 1ە£1ەP
!`Xد�h !X�66/��1!دو��·´:!_�،
****************************************************************************
ەوەر�Q°دراو�6Xk8{»+/a�!W!و
www.thebrainpolice.blogspot.com/2012/03/on-lache-rien.html: (!ر��وە�
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧٣ -
Hîç ledestnadeyn
le Meynetawakey mnewe
ta Gunde lebîrkrawekey to
hemuwan heman Barman heye
le gişt layê Şorrş berrêweye
em Dunyaye bo ême Penayek nebû
Karî guncaw û bjêwderman nebû
le Koşkanda ledayknebûyn
le Paşkewtî Babman behremendnebûyn
Lanewazan , Bêkaran , Krêkaran
Cutyaran , Koçeran , Bêmolletan
Serweran dexwazn têkden Rîzman
bellê ewan geyîştin be Amancyan
bewey her Kes le Xemî xoyda bû
Sîstemî ewan le peresendinda bû
bellam ew Rojey ke Koyle radebê
Serwerî le Seda yekîş lenêwdeçê
Kors :
hîç ledestnadeyn, hîç nîye ledestî bdeyn
hîç ledestnaçê, hîç ledestnadeyn
hîç ledestnadeyn
hîç ledestnadeyn
hîç ledestnaçê, hîç ledestnadeyn
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧٤ -
ewan lebarey Yeksanîyewe dwan
êmeş birrwamanpêkirdin wek Gemjan
Pêkenînim be "Dêmokrasî" dê
eger Twananî ême her bo ewe bê
Hawsengî Dengdanman ragirtbê
le beramber Yasay Bazara,
bedaxewe Hawullatyanî azîz, ême frîwdrawîn
djî froştinî Frrokeyêk, Mafekan Mrov çîn
le bnerreta tenya Yasayekî sade heye
froşî zyatir lepênaw froştinî zyatir
Komar Rûspî Rarrewî Dîktatorane
berdewam Birrwa be Gutaryan dekrê,
frîwdern bo ême em Raberane
Kors :
hîç ledestnadeyn, hîç nîye ledestî bdeyn
hîç ledestnaçê, hîç ledestnadeyn
hîç ledestnadeyn
hîç ledestnadeyn
hîç ledestnaçê, hîç ledestnadeyn
zor gemjane û rotîne
ke lemerr Aştî û Brayetî bidwêyn
katê Lanewazan leser Şostekan gyandeden
katêk Koçeranî bê Mollet rawdekeyn
ke Paruwenanê bo Prolîtêrekan frrêdedeyn
serapay Mêjû Hewllêke bo hêwirkirdneweyan
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧٥ -
taku Yexey Xawenkaranî milyonêr negrin
zor gringin bo Komellgeman
zor seyr deparêzrên, Dewllemendan û Desellatdaranman
nkollî lênakrê, ke ewan detwanin
tenanet bibne Hawellî Serokkomar
Hawrrêyanî azîz , Dengderan,
Hawşaryanî azîz Bekarberan
Zengî daçllekan lêdrawe
ta Jmêrerekan bgêrrînewe dwawe
ta Xebat hebê , Hîwaş heye
ta Erkî Jyanman hebê, Xebatîş heye
ta Xebat bkeyn, kewate heyn
le katêka Rawestawane heyn,
le Xwênmana hrujimdeka, Arezûy serkeftin
henûke dezanît, boçî ême decengîn
Amancî ême le Xewnêk fretre
Dunyayekî dîke, Hellbijêr nîye
***************************************************************************
wergêrrdraw le Îngilîzîyewe
Serçawe : www.thebrainpolice.blogspot.com/2012/03/on-lache-rien.html
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧٦ -
"¼t�n���"�q�tSacco"¼(��TوVanzetti"
��ƶ!,�6,�,!�")�ز|+Oا
"!Q��!W�!)1P°ا�!وەی��Pوا��
��ªgli*����hوا��PراوانkQ,
!669�!��h»ە�O�,��6�!P
>!�a!X_!�*و&!�Og�3ە:���چ��¡�¦�دژی�
�!�Oان�(!دەh �!X,!ردەوا"��دوو|!ك�&!�
زا�O�³�)�*��!,hا�j*زەر�&!،�a!و(��دە
X!`1دچ��¡�`!�(!را�3ی�"Q·ووی�ڕە�
!X!<�aدژی��!W��)�X
,hiو�"}�*ڕ�hi��!!)وری�و�دە*+l�,�³6!وە/P
!X!<�aدژی���)�X !
�Y/W�3¦�)!&�!Wدەزا��،���ن�
���Pوا���ر��g�,��Xوان���
�Y/W�3ی�kQ_!<�aدژی�!X
�،!X!��"ر!M�,�h !|ندرۆQÐ,وان�!a�!&
�وەر���1|)زO 1Tی�6
�hZ³!)1دەTدژی ز�!<�a�
دژی�X!<�a!�&6+!ی��!ژادی
�h !6/g)1اڕا`��a(|ژار!_�!<�a�!&�،!X
,�,!ی�,!ڕyT،�")�ز|+Oا��6
*�P��ªPوا���Wj!�>!&!��!ر"
�hوا��P(|و!a��Mو�_�و��
!669�!��h»ە�O�,��6�!P
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧٧ -
hوا��g�,6>!�و�¡liوەی�_!"!،����!و!a
&�T1ران�و�_!ژاران
!W �XkQ_!,دا�"��!وە�و�!��"!a�3+�و�
("��,�(&!X6*ا_
�6��X*ون�و���ڕش�li*�3¡�6ن�,!�دۆzر��/6!
i*�3وە�!a1ی�,!W�6ن¡l
,!�و���h�O��+T(�ری�و�ڕۆ�+��hiو�a!و|)�و�
!X!_ری�_!"*و�"1ۆ�! �ن���"!�
��P_!ر����k8دزی�و�_!ر����k8 *ژی
W�h��!,��P!�_6*ا�و�ژ|�ن
�h�)!&��,وە�!`�)!&�!Wڕش���Xد!`
�h��:د:�`!وە�,��د�!WXدÆåو�دە�Lد��!`
�!&��Z� ���"!P�،ەدەر&ی�_!(�رە �ن�دە&!مO&م!
³�+"�!<�a�!&ژ|��8ن�و�h�
�»`!�¡��h"1د�/.�
�?� Joan Baez: دا
*****************************************
�ی�{t�n��� دووە�� "Ê��� ���&�ڕا ,Joan Baez . THE BALLAD OF SACCO AND VANZETTI!�م
Lyrics by Joan Baez, Music by Ennio Morricone, 1971, 1978 Edizioni Musicali RCA, S.p.A. (ASCAP)
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧٨ -
Hellbestî "sako Sacco û vanzêtî Vanzetti"
bellê Babe min Zîndanîm
metirse le gêrranewey Tawanim
Tawanî xoşuyistnî Bêzrawan
tenya bêdengî nengîye
henûke pêtdellêm çi ştêk djî êmeye
Cadûyek ke berdewamî çendan sedeye
benêw Sallanda guzer ke, ewsa dezanî
çi ştêke serapay mêjûy reşkirdye
Yasa le djî êmeye
bexoyî û milhurrîy bêsnûrî û desellatîyewe
Yasa djî êmeye !
Polîs dezanê, çon le Kesêk
Tawanbar ya Bêtawan çêbka
Hêzî Polîs djî êmeye
Droyekî bêşermaneye, ke ewan bllên
çîdî Zêrr wernagrîn
Desellatî Zêrr djî ême
Djî êmeye kîney Nejadî
Rastîyekî aşkraye, ke ême hejarîn
Babey berrêz, min zîndanîm
şerimmeke le gutnî Tawanim
Tawanî Ewîn û Hawpiştî
Tenya bêdengî nengîye
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٧٩ -
ewey heme, Xoşewîstîme û Bêtawanî
Krêkaran û Hejaran
le pênaw emaneda manewe û behêzîm
Hîwayekin bo min
Yaxîbûn û Şorrş pêwîstyan be Dolar nîye
lebrî ewe pêwîstyan
be wênandinî Nasorî û Roşnayî û Ewîn û
Xemxorî hemû Mrovekan heye
to hergîz nadzî û hergîz nakujî
to beşêkî le Hîwa û Jyan
Şorrş le Kesêkewe bo Kesêkî dîke
le Dllêkewe bo Dllêêkî dîke dêt û deçê
katê ke temaşay Hesarekan dekem, peypêdebem
ke ême Mnallanî Jyanîn û
Mirdnîş Ştêkî giçkeye
Dananî: Joan Baez
*****************************************
Em gorranîye beşî duwemî hellbestekey tyaçûn
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨٠ -
١ ز�rWا�وانوەكدە���VWوەو��ش�'وەك�%��oر)@
٢٠١٠ی��X�aری�١٧
�£!ر"��6|* ز ��*ا�Xن ��*ای ��Pس، �(!ر��»96!ر�ز|+Oا�/'6¡�6س *�13ۆ"Oا �و�,!م`�ی ��رە� !ن
.1د`��Í")�و�7QW��Pەوە�دە(g/�,!(!ر-�hZ،,*و
��P ز� hا�!وا���O+|ز� �"78ا19Pی !g|س|,*و*،�P� � !W� ��!وەX!ك h�3(!وا�� !g/�,� ��h!وە ��*�ڕۆژا�!
�ªو�ڕۆ�� �Pرە��� ،�Pو�� ("��,� ���6،ز|+Oان �وا�Pی �واز �دوو �����1تی !W .� �&دوو �!س، !Wدوو�
و�ژووری�ز|+Oان�!�O6�Pا،�W��P!�دەرەوەی�`��h» و�ڕۆژ�!�a�h !X(+8ن �دەر�!T!X¦�,!دX*ی�دX*ار
�("!W *ا��O|.
�,���7Ë,+�(8نOی&!�7Ë&!Xە،�,��_!�*و&!�
7Q£�(" م�ر ...�����....
�£�X7Qر ("� �,�1Ûە�«hÈ�P*á[ 'h[ی � '(!"!دی �a!وەی �&م، !»y�°ÚT*�� �ª"³وە« و» دوژ�á و�» �ن
»«�`! ¿À�"ی»�ڕەش� � ،�¿Àو*� * �P,� (Pووy,� �£7Qی �+�X�¿Àدە. �ت�-!"*وان �دەزا�� !�&؟
�¿À�+X��.
�£�X7Qری �a!و�£µÇ!<��� ' 7Q' �,!ردە(��") � م، �£X7Q`�رەی !&� ���ر ��6«�ری ���ن (Xر�1د!)!W
!g�!P!W�38ن،�`!"�ن�,&ڕە�!ی�M� * �P!6X�+ڕۆ��&�!"!M"!1ە !ی��T* L�+®ن�ڕاو�.
��,*و؟ دەزا�a�h!و�
�-�و (" � �/k8ەhZ' �ری h�!<-!,' � ¦T�63و� �&م، �و�"1ۆ��¦ �O�Wە-�ت hرا��,� h��,� !M/"!-� !&�!
�gM�-&:!�� !� h&!P�ÛVو�د� �X! 1"���ن �P!W!ك h��&ەk8X�3� �,78دە- !"8ن �a!و|�ن &!وgT!وە،,�ران
٢.!���زا�h&��,*و؟�دەزا��� زا�a�h!و�ا(�Lدەڕ a!رێ�,!
7Q£�(" ر م�ر�X7Q£�!W�، �6ر)ە�و�13O�!وە1د���&ا�>!وە��!Pوە�"�,!W.
��,*ون،�O�*Pو8P·ی�و� ���L �رە ،�-�و Oوێ �W!�,�رەی���P!وە�,ش!�"+�P�،�¿À���L &!�&-!�*و
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨١ -
� !W� LPوە�!£1ە!`�)!&� �O�!��3ەW!,� چ �و O�!�¡)دە� � �"�وەP!وە، L��)78ەÅز� L�� (!W چ�
!وە؟&���hزو�� �,��,!��>�ون؟�W!�(���6:!&!(�`!وە
���W� h!�دە(�!��Oو�ز��78Åو��!zق،�W!�دX*ارە�g3!وە,!س�")�ä؟�&،�O��Pوێ W!�,�رەی���P!وە�,
�-�h��!"�h�� +�)1P6��،!!`XO�¢6ز|+Oان،�W!�دەر�!�g3!وە 7Ëۆ�/W�،&!6!���وە�W!a!٢٠٩ ژووری
�M!،�&�:!�,!(!ر�د:>Oا�"! !،�,!�"gM!&�-�وار�"!P*ڕە�"!,!،. !ن&+�O+"�!W�¦�)1Pا�درو(¡
.��Xدە!م�W!&�:!ی���Pو�(!ری�ژ�!�ز|+Oا�/6! ڕادە�1م،�دا(�µå�,�!& !gM"�h��g(!رم�,!رز
W� ("� !� �&"!دە، ("� �دە:��، hرا��j� µå�,� �دەردە ! �a!و|+Oار|�6ن، ("� h��Xوا�,� ���6ن،� *ردم،
")�دە,�Q,�L·م�. ")�,!��Xد�jری�,!�gM�ÛÜ*وە��Oا�,�� �!,��6Pن�و�,*و��6ن��j�!Wرا��hو�(1وودە
��l/�,��Pرا�/6!. و��j�!Wێ�*j�L�,دە��P&زارت�دەدات&!م�,19ی،�دەزا����a�!.
� �وە") �"!دە �ن*P! ,!ر ،&!W� ! !6�3� h»دە�� ۆO+¡Miا Tڕ!,� hZ� Xدا� 1��a� ،Lد�� �����`
`X7Q£� �1دووم، �-!�«�وە&! !, ,� �زە"O+6ا �P!W!ك ���TوO� ،�� !Wو�� ("� �و�Oازە"6+��*ان �X!3>�ن
O�!��!W�ە�,& ،-!X!3 !X*ە�6XO!ك W�!��*ا��hو�3 !واÐ�ÛW�!P!�,��,!ڕOTا�&دەی�. !م`!�زە"8ن�3
Ël/�,���3�h»دە���,�!Ð�ÛW�،ۆم , 7Lا��y,زە"8ن��!Ð�ÛW�،L�، &�gM�-�("�! ووO+|م�و�-6*ادار �ز.
���ÛW>!وە،���h(!رزە"³O!Xz��+6!،�دە"!و�LT,��"+&"! ��!ز�W!�")��X(�خ�3+*وس�و� !Xz�
<���� ،h��|ژ� �و �(!"!د h��g)دا� !W�¸3� �-6*ا، !W� ��aرەزووە!�W*ا�}�* �و µÇ و�� hZەk8/� !W� ،h��
&!"!وە،�)(}*ل (�,!�O��!W�،� *��!9XOو�X7Q£Tرا�h،�دە"!و�LT,+*و(�،�دە"!وP!W�LT!ك��!:¦�,
و�_yر��W!��و �ن ��*ا�/6!�و &W�L!�ڕۆ�+�1hiدووی�ڕ ��؟�دەزا���£7QW:`��X7Qەوە،�O�Pە�!ی��µåدە
78,&L�,1د�!وە�.
� �وەرە !)1P!"� ��»&�,!�9XO!��* ,!³م hا�*�� h6*ا�"� �و��!وە، ���ن� `! ("� !+/�,� ،!,� ("� ی
�£�X7Qرە ¦Tو!�� �"6*ا�6-!"*و ��78ۆ&Oە ��� ���ن �,�&!م، ��LP!:�"��P �6ن �,!³م دە�Q°"!وە،
!6/�!&�،!6/��LP!:�"��P�،�ª6ñ,�، & ارO+|و!a�L�,دە��P�،L/gl/�,�!L/,�,1ۆڤ،�دە"�L�L/,��،
.!��µåدە:��& ،*��P� LX!9��P،!وە�,/L&دە,�W�L!م�دX*ی�دەر®�زە
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨٢ -
,� ("� �W!(!ر�دX*اری�،!`P!"���ی ¦Tڕۆژ� �-!"*و ("� ،!XاO6�� !W��Pو�� ("� ���6وازی hا�y,� �P�
!9XO�!,&ارە،!مO:د� h��g)ا�!&�دە*�� ���وە ��6«�ردە !م، h��&!Å�!3� ،�M� � h��L)دە�*��!W�
�!Wدە�1م�و��!ر"±��ژ|�ن�!g)وە،�,!³م� دە!<+T*ا�دە�O6وا����!W�hiاOX!و���hا�و���وەڕوا�O6��
� !,� ¦Tڕۆژ� �دە(¡��P &!P*!&!L-!"*و �(!ر �Å�!3،ی h�� 1اوەM�&1او�و�:�:!_� �ە&!�دX*ار !
.!gX!وە&Oە&!�ڕە��دەردە-���ªو�دX*ارە�a!و ���ªو���وا����hوەڕوا�h`دە�
�و L�,دە� �و�ز|+Oان h|ر�P� !M/"!-��P� ��!��a�OزارP“ �ڕۆ�+�hi-!(�� ”دو��6ی ("� Oەدات،
� hNوەڕ��� ���وم !`�9��"� �ªgXد���<)�a!X7ەQg)!a�¸3� h. !W�¸3!66��X� �W!�& ،�ن �7Qg)!aە !
��P`��<)�aر| �(!ری �W!م �!وەO6ا ��a(>�ن ��Pر|&دە�,��a!و�(!ری h»+)و�� �ڕۆ�+�QM�hiن !,� h
á!ە�O&ر|. !ن�P�!W�!`��³�)��P7 `,!³م�Qg)!a��È��Pوی�!��،L|ا�دەژO6�h��<)�a�hدەزا��،!Xە
!X�P7ە�چ�واQg)!a��È و!��!M/"!-�h��<)�a؟�!X!-�h، h !X�P؟_! چ�وا!X
,����P-!ن،� �"!�a�¦�Wرەزوون�!م،�")�&�,!�9XO!��* �وەرە�،٢٠٩ �ژووری!��!ڕا"!وە&��ر� a!م
ن�W!�-6*ا�و� !�(!را1��a��3ن�و�1Pس�W!�دۆزەخ،��aرەزووە& ،���P�h �!ك�W!�ڕە�«y��hا 3�("�h��
�(�Oارە�»/k8ە��ª�Ûù�*»hZدوا��!�Oەی� !م�9XO�!,�&�P!��* وەرە�. �!�Oە�و�a!و|) ت�W!,!ردەم
!�O&�!,��Pا�`،�W!�,�ر�٢٠٩T,!�9XO!ی�6!&!ی,!�XO_!ر�دە,>!وە�,!�!�دوو®�رە�&���Ð،�دەزا����3
� 3�hواوی�,*و�!P&�-�("و���ªTڕ*jا�دەO"ر!)!,وە�!P!+6M�gد�!&:!X�6و�دو���P��,�� ¢6-�h، �!&
W`g)درو� �دەورت !L�Pدە(*و� �,�رT. 1اوە، !W� �دە�!ڕT>!وە`") �£O،&� 7Qا �-��gM �ر ! �و !�&م
!��<gM/��h�³�+"ەی�O�!�&!Xوە!"*�Wم�,!(!ر�!.
7Q£ ارە،�£!رزادی�O�)�!,ادراو�y)9!ر&�ری���"!
�h�����!9!ی��XO�!,)h 1ری�) وا��78و�����hiڕە���hا�O+|٢٧/١٠/١٣٨٧ !رەج&ز
**************************************************************************** ١ .�?����tوا �h �س r��ی-��r�� ٢٠٩ )�����hرە�� !�م�وە�����Rوا�ی � !�زار���Wدام ) *�رە
��ی�r�� �»���� �h � �t�h٢٠٩ر!�وەی ��� �� é!�وا و،وx{د��و �، ��ر ���ك �دا��� �دڕrا
W* ران���x�»�����tو.
٢ .�h� �ردی. ی!%oا�وQt����١٩٧٩��ڕ�"Êr� )اڕ �tرە��ی�� ���?�VPUñ¾ە«��%��oر�@��و، (�h
{����نو�����ران��داوەریزۆر��ن���hرەی!�وەوە���P،دە�%ن�?�����Ôد������� �{�·P،دراارەr�t
���،��hto��h{اواrا¬ �h���»r�t�hارەداrا�hوە��toو�n�"؟"Òt}���hوە¬�rا����rەوە"�h�{دن
r�h!��%¾ی��{م،��رگ!�&�ر���وە "و����«���r��� ".���·}�´ی�'،��
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨٣ -
min wek Fêrkarêk demênmewe û toş wek Zîndanewan 1
17î Ayarî 2010
Zîws, Xway Xwayan fermanîda taku Promîtyos'î Serpêçîger zîndanîbken û bem core bû,
beserhatî min û to lêrewe destîpêkrid.
To bûyte Mîratgirî Zîndanewananî Zîws, taku rojane bbîte Pasewanî Neweyek le
Newekanî Xoreta û Roşnî, Zîndan bo min û to, dû watay cyawazî le xo girt. Dû kes, le dû
dîwî Dîwarêk be Dergeyekî Asnîn û Rojneyekî giçke têyda, to le derewey Jûrî Zîndan û
min le nêwîda.
Henûke baştre, ke yekdî baştir bnasîn
Min Fêrkarm ... na na....
Min Fêryarî [Qutabî] ' Semedî Bîhrengî 'm, ewey ke "Dujminî Xwênrrêz" û" Qallawekan"
û "giçke Masî reş"î nûsî, taku hemuwan fêrî bzûtin bkat. Deynasî ? Dezanim ke naynasî.
Min Fêryarî berdestî ' Xan'elî 'm, ew Fêrkarey ke fêrîkridîn çon Nîgarî Xor leser Textereşey
Polekeman bkêşîn, taku Roşnayyekey Şemşeme kwêrekan rawbinêt.
Dezanî ew kê bû?
Min Hawkarî ' Behmenî 'Îzetî 'm, Pyawêk ke hemîşe bonî Baranî lêdehat û Mrovêk ke
hêştake Xellkî Kirmaşan û Dêhatekanî letek yekemîn Payîze-baran ewyan
bîrdekewêtewe, erê berrast dezanî ew kê bû? Dezanim ke nazanî.2
Min Fêrkarm, le Fêryaranmewe Xende û Pirsyarkirdnim lebomawetewe.
Henûke to mint nasî, dey toş le barey xotewe bidwê, Hawkarekant kê bûn, Tundutîjî û
Nefrett le çi Kesêkewe lebo mawetewe, Destbend û Pêbendekant (Zincîrekant) le çi
kesêkewe bo becêmawn? Le Syaçallekanî Zuhakewe?
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨٤ -
Le barey xotewe bidwê, to kêy? Bes min le Desbend û Zincîr û Şelaq, le Dîware
ptewekanî Jûrî 209, le Çawe Elektronîyekanî Zîndan, le Derge ptewekanî metrisêne,
çîdîke hîç Tirsêk le minda drustnaken. Turre mebe, Hawar meke, be Miştekolle beser
Dllimda mekêşe, ke boçî Serm berz radegrim, Dastanî grmolley to û Serî Jne
Zîndanîyekem le yade.
Le min mede, ke boçî Goranî dellêm, min Kurdim, Bawayanî min Ewîndarîyan,
Derdekanyan, Xebatyan û bûnyan le Goranî û Srûdekanda bo min be Yadgarî
becêhêştuwe. debêt Min bêjm û to bbîstî. debêt To Gwê le Goranîyekey min bigrî,
dezanim ke azart dedat.
Min weber Kutekan mede, ke le Katî berrêrroyiştinda Dengî Pêyekanim dêt, axir Daykim
fêrîkridûm, ke be Hengawekanim letek Zemînda bidwêm, le nêwan min û Zemînda
Peyman û Peywendîyek heye, ke Zemîn pirr le Cwanî û pirr le Xende bkem. Dey kewate
bhêlle ba berrêda brrom, bhêlle ba Dengî Pêm bbîstirêt, bhêlle Zemîn bzanêt, ke min
hêşta Zîndû û Hîwadarm.
Pênûs û kKaxez le min yasax meke, demewêt bo Mindllanî Serzemînim laye laye
bhonmewe, lêwanlêw le Hîwa, pirr le Dastanî Semed û Jyanî, Xan'elî û Arezuwekanî, le
'Îzetî û Fêryaranî, demewêt bnûsim, demewêt letek Xellk bidwêm, le nêw Bendîge
kemewe (Silul), lêrewe, têdegey çî dellêm? Dezanim fêryankirdûy Rikt le Roşnayî û
Cwanîyekan û le Hzir û bîrkirdnewe bêt.
Bellam metirse were nêw Bendîgekewe, Mîwanî Xwanî giçke û şrrî min be, bbîne min
çon hemû Şewêk Fêryarekanim mîwanîdekem, çon Çîrokyan bo degêrrmewe, bellam to
mollett nîye, ke bbînî, to mollett nîye, ke bbîstît, to debêt Ewîndar bît, debêt Mrov bît,
debêt lem dîwî Derbazekewe bît, taku têbgeyt, ke çî dellêm.
Temaşay min bke, ta bzanî cyawazî min û to le çîdaye, min hemû Rojêk leser Dîwarî
Bendîgekem, Destanî Dilldarekem, Çawe Cwanekanî nîgardekêşm, Pencekanî lenêw
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨٥ -
Dest degrim û germîy Jyan le Destekanîda û Çawerrwanî û Şeydayî le Çawanîda
dexwênmewe, bellam to hemû Rojêk be Kutekekey Destit, Pence hellkollraw û
kêşrawekanî ser Dîwareke deşkênî û Çawanî çawerrwanî ew derdehênî û Dîwareke
reşdekeytewe.
Dunyay to hemîşe tarîkî û Zîndan debêt û “hestî Roşnayî” azartdedat, min çend Mangêke
çawm çawerrêy dîtnî Asmanêkî pirr Estêreye. Pirr le Estêre Yaxîyekan, ke le Tarîkîda lem
serî Asmanewe bo ew serî Asman dekşên û Singî Tarîkî be Roşnayî şeqdeken. Bellam to
Sallanêke le Tarîkîda dejît, Şewî to bê Estêreye, dezanî Asmanî bê Estêre çi watayekî
heye? Asmanî hemîşe Şew, çi watayekî heye?
Em car ke gerramewe Jûrî 209, were nêw Bendîgekem, min komelêk Arezûn bo to hen,
nek le Rengî Nzakanî to, ke serapa Agrin û Tris le Dozex, Arezuwekanî min prrin le Hîwa
û Xende û Ewîn. Were nêw Bendîgekem taku Nhênî dwa Xendey 'Îzetî"ti leberdem
Sêdare pêbllêm, dezanim ke dûbare her debmewe be Bendîyekey Bendîgey 209, le
barêkda ke to be tewawî bûnî pirr Kînetewe beserimda degurrênî û min hêştake Dllim bo
to û Dunyayekî hîç, ke le dewrit drustikrawe, desûtêt. Min le barêkda degerrêmewe, ke
Fêrkarm û hêştake Xendey Mndallanî Nîştmanekem beser Lêwmeweye.
Fêrkarî szadraw be Sêdare, Ferzadî Kemanger
Bendîgey Nexoşanî (Wagîr û Çirkî) Zîndanî Recayî Çarî Kerec 27/10/1387
******************************************************************************** 1. Çend Kes le Pasewananî Bendîgey 209 ( be pêçewaney Lêkollerekanewe ke em care
azaryannedam) leser ewey ke le babetî Bendîgey 209, ewanim be Xêw nawbirdbû, Drrindane
damyane ber Kutek û Cnêwbaran û Sukayetî.
2. Behmenî 'Îzetî Fêrkarîk bû, ke le seretay Şorrişda (mebest Şorrşî 1979î Êrane, W. Kurdî) le
Sêdare dra, hêştake Xellkî Dêhatekanî Kirmaşan û Kamyaran Yadawerî zoryan lebarey ewewe
heye, dellên le katî lesêdaredanda le wellamî Lêprisrawanda, ke lêyanpirsîbû " le mirdin
natrisêy?" be Xendewe le wellamda wtuyetî " Merg eger Pyawe, ba bête lay min, taku tund tund
le Amêzî bigrim."
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨٦ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨٧ -
Xewne yaxîyekan
Keşkollî yekem
Komelle babetêkî hunerî û edebî wergêrrdraw
Hejên
Çapî yekem, Cênîwerî 2014
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨٨ -
Xewne yaxîyekan ��و���������ن
- ٢٨٩ -
top related