ท่องศิลานคร ตอน...

l พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D. l

แดนปราสาทขอม ∑àÕß»‘≈“π§√

l พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D. l

แดนปราสาทขอม ∑àÕß»‘≈“π§√

หนงสอ“ทองศลานคร แดนปราสาทขอม” เลมน เปนบนทกการ

เดนทางในโอกาสไปเยยมสามเณรทกรงพนมเปญและไดทศนศกษาสถานท

ตาง ๆ ทนาสนใจในกรงพนมเปญ เมองหลวงของกมพชา ในยคหลงเปลยน

แปลงการปกครองและการเมองทนาสะพงกลวในอดตแตภาพพจนของเขมร

ในยคปจจบนไดเปลยนไป กำลงเปดประเทศตอนรบนกทองเทยวจากทวโลก

เพราะวามสงมหศจรรยของโลกเปนทนเดมอยแลว จงทำใหอตสาหกรรมการ

ทองเทยวเตบโตอยางรวดเรวบวกกบชาวตางชาตไดมาลงทนทำธรกจการทอง

เทยวอยางครบวงจร ทำใหชาวเขมรไดลมตาอาปากไดบาง ถงแมจะถกเอารด

เอาเปรยบจากชาวตางชาตบางกตามทำใหเศรษฐกจดขนตามลำดบ

การทองแดนศลามหาปราสาทในครงนเปนความใฝฝนมานานอยาก

จะสมผสดนแดนแหงอารยธรรมขอม ทไดสรรคสรางสงมหศจรรยของโลกไว

อยางสมบรณอยในองคปราสาทหนแตละหลง บรรพบรษขอมไดแสดงออกซง

ภมปญญาทงทางดานสถาปตยกรรมประตมากรรมศลปกรรมและความเชอ

ทางศาสนา(พทธและพราหมณ) เปนการรวมเอาทงความรความสามารถและ

วชาการชนสงของมนษยไวในผลงานสรางสรรคเหลาน เมอเทยบกบภมปญญา

ของมนษยสมยปจจบน ถงแมจะมเครองอำนวยความสะดวก และเทคโนโลย

ชวยแตกไมสามารถทำไดอยางมนษยในอดต

การทองแดนศลามหาปราสาท ในครงนถงแมจะมระยะเวลาอนสน

แตกไดสมผสดวยตนเองทงไดเหนดวยตา และสมผสทราบซงดวยใจ ดวยความ

เปนศลปนสมครเลน บนทกภาพเอง และมมมมองสวนใหญจะในแงศลปะ

วฒนธรรม คตความเชอทางศาสนา ซงกเปนความประทบใจของขาพเจา

คำนำ

เปนสวนตว ถงแมจะมเวลานอยในการเทยวชมและศกษาหาขอมล อาจจะไม

ครบทกปราสาทและทกแงมมแตอยางนอยกไดศกษาจากตำรบตำราทงภาษา

ไทยและภาษาองกฤษพอจะเปนหลกฐานอางองไดบางถงแมจะไมสมบรณนก

เพราะไมไดเจาะลกในแงประวตศาสตร หรอโบราณคดโดยเฉพาะ แตเปนการ

เลาเรองทไดพบเหน เปนการใหขอมลแกนกทองเทยวทมเวลานอยในการเทยว

ชมปราสาทแตละหลง ซงพอจะใหความรไดบางในแงประวตความเปนมา

ศลปะและคตความเชอทางศาสนา

ขออนโมทนาขอบคณ ทกทานทใหการสนบสนน ทงดานกำลง

กาย กำลงทรพย และกำลงสตปญญา ใหกำลงใจแกขาพเจาไดผลต

ผลงานชนนออกสบรรณพภพ สวนดของหนงสอเลมนขอมอบเปนธรรม

บรรณาการแกทกทานทมอปการคณ สวนขอผดพลาดบกพรองไม

สมบรณ ขาพเจาขอรบไว และจะไดแกไขปรบปรงใหสมบรณเปนลำดบ

ตอไป

ดวยพรธรรมและเมตตา

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

วดไทยกรงวอชงตนด.ซ.

๙มนาคม๒๕๕๒

คำนยม “ทองศลานครแดนปราสาทขอม”โดยดร.พระมหาถนดอตถจารคอเรองราวเกยวกบดนแดนแหงประวตศาสตรและอารยธรรมโบราณของเขมรเปรยบดงบนทกการเดนทางทเรมตนจากความเมตตาของ ดร. พระมหาถนดทจะอนเคราะหชวยเหลอสามเณรเขมรผเปนลกกำพราและตองการมาศกษาตอในประเทศไทยทานจงไดไปเยอนกมพชาเพอพบปะสามเณรรปดงกลาว แตการเดนทางนยงกอใหเกดประโยชนตอสาธารณชนและผสนใจทวไปเพราะดร.พระมหาถนด อตถจาร พระธรรมทตผเปยมดวยปญญา ไดมเมตตานำความรและประสบการณททานพบเหนมาบนทกรอยเรยงและถายทอดเปนตวอกษรใหผอานได “รบร” และ “สมผสดวยใจ” ถงความยงใหญมหศจรรยของดนแดนแหงน เนอหาของ “ทองศลานคร แดนปราสาทขอม” เพยบพรอมดวยอรรถรสสาระและองครวมของความรในดานตางๆผอานไดเหนถงความรสกนกคด ภมปญญาและความเชอศรทธาของ ผสรางสรรคสงมหศจรรยแหงอดตทยงคงเปนมรดกโลกมาสชนรนหลงกอใหเกดศรทธาและความภาคภมใจแกผอาน รวมทงความซาบซงในพระธรรมและขอคตเตอนใจทสอดแทรกอยในเนอเรอง นอกจากน ผอานยงไดรบทราบถงความสมพนธโยงใยระหวางอารยธรรมของเขมรกบเพอนบาน โดยเฉพาะประเทศไทยและตระหนกถงการหมนเวยนเปลยนไปตามกาลเวลาของอารยธรรมจากอดตมาจนถงปจจบน

อารยธรรมเขมรและสงกอสรางทเปน “ศลานครและปราสาทขอม”มประวตความเปนมาทยาวนานและซบซอนลกซง ดร.พระมหาถนด อตถจาร ไดนำผอานไปเทยวชมสถานทสำคญๆ ทงปราสาทพระราชวง วดวาอารามพพธภณฑหมบานและธรรมชาตทหลากหลายรวมทงทะเลสาบ(โตนเลสาบ)ภเขาและแมนำศกดสทธ ทงน หลายแหงเปนททไมเคยคนกบชอเทาใด เพราะสวนใหญมกรจกกนแคเมองเสยมเรยบนครวดและนครธม เมออานหนงสอเลมนแลว จงไดตระหนกวายงมสถานทอกมากมายทมเอกลกษณและเรองราวนาสนใจอาทวดพระองคธมปราสาทบาแคงปราสาทตาพรหมปราสาทซวรปรตปราสาทนาคพน-เนยะปอนเปนตน การเลาเรองเปนไปดวยภาษาและสำนวนทเรยบงาย มเกรดสาระอยางละเอยดและเนอหาทเปนเหตผลเกยวเนองกน ผอานสามารถเขาใจและตดตามเรองได เกดความร มโนภาพ และความสนทรยในอารมณราวกบรวมเดนทางไปสมผสดวยตนเองอกทงยงไดทราบถงคำเรยกตางๆ ในภาษาเกาแกของเขมรดวย สวนรปภาพประกอบทบนทกเองโดยดร.พระมหาถนดอตถจารนนสวยงาม ชดเจน และสอสารเรองราวไดอยางด ผอานไดเหนภาพงานสถาปตยกรรมการสลกหนประตมากรรมจตรกรรมและศลปะในแขนงตางๆกอใหเกดความเขาใจมากขนถงอทธพลของศาสนาและวฒนธรรมทงพราหมณฮนดและพทธทมตอการสรางสรรคงานเหลานน นอกจากเราเปนลกศษยของพระอาจารยดร.พระมหาถนดอตถจารแลวเราไดตดตามงานเขยนของทานเสมอมาหนงสอเรอง“ทองศลานครแดนปราสาทขอม” เปนอกเลมหนงทประสทธประสาทความรและปญญาใหกบเราไดอยางด เชอวาผอานทานอนๆกจะเกดความรสกเชนเดยวกน และเหนดวยกบเราวาหนงสอเลมนจะยงประโยชนใหสบตอไป

อครสทธ อมาตยกล เอกอครราชทต ณ กรงจาการตา ประเทศอนโดนเซย

สภาศร อมาตยกล

ส ารบญ • คำนำ

บทท ๑ กรงพนมเปญ

๕ รไวกอนไปเขมร(ขอมลทวไปของกมพชา) ๑๒สมผสแผนดนขอม๑๗ชมพระบรมมหาราชวงจตมขมงคล และวดพระแกว ๒๕เยยมวดอณาโลมทประทบพระสงฆราช๒๗ชมพพธภณฑสงครามลางเผาพนธโตลสเลง ๓๑วตถโบราณลำคาในพพธภณฑสถานแหงชาต ๓๕วดพนม(เขายายเพญ)ตนกำเนดเมองพนมเปญ

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

๔๑ทองไปในทงกวางสเสยมเรยบ ๔๕ โตนเลสาบแหลงชมชนกลางนำ ๕๕ภเขาพนมบาแคง แกนโลกและจกรวาล

ของขอม

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

๖๕ชมเมองเสยมเรยบในปจจบน ๖๙สงทควรรกอนทองศลามหาปราสาทขอม ๗๔ พราหมณหรอฮนดมาจากไหน? ๗๙ ศวลงคคออะไรทำไมตองบชา? ๘๑ลทธเทวราชาคออะไร? ๘๔ทำไมปราสาทหนจงกลายเปนวดพทธ

• คำนยม

บทท ๔ ทองศลานคร นำชมปราสาทตางๆ (ตามการเดนทางของผเขยน)

๘๙ ปราสาทตาพรหม(PrasatTaProm) ๙๙ปราสาทตาแกว(PrasatTaKeo) ๑๐๓ ปราสาทธรรมานนท(PrasatThommanon) ๑๐๕ปราสาทเจาสายเทวดา(PrasatChaoSayTevoda)

บทท ๕ เมองพระนครธม (Angkor Thom)

๑๑๕เขาประตเมองพระนคร(TheVictoryGate) ๑๒๓ปราสาทบายน(TheBayon)หวใจของนครธม๑๒๘บายนคอปราสาทหนยคสดทายของอาณาจกรขอม๑๓๓ชมภาพแกะสลกรอบๆกำแพงนครธรม๑๓๙การลมสลายแหงอาณาจกรทรงโรจน ๑๔๒ลานชนชางกลางสนามหลวง(ElephantTerrace) ๑๔๔ปราสาทพมานอากาศ(Phimeanakas) ๑๕๐ปราสาทวดปาเลไลย(PreahPalilay) ๑๕๒วดเทพพนม(TepPranamTemple) ๑๕๖ลานพระเจาขเรอน(LeperKingTerrace) ๑๖๓ปราสาทซวรปรต(SourPratTower)

บทท ๖ ศวลงคธาราทศกดสทธ บนเขาพนมกเลน

๑๗๑ กบาลสะเปยน ๑๗๔ รปสลกศวลงคใตนำ ๑๘๑ เชญชมทศนาเมอมาถงพนมกเลน ศวลงคธาราทศกดสทธ ๑๘๔ นำตกพนมกเลนแหลงอาบนำของคนหนมสาว ๑๘๕ วดพระองคธมหอพระนอนลอยฟา

• อารมภบท

บทท ๗ ปราสาทบนทายสร รตนมณแหงปราสาทขอม

บทท ๘ มหาปราสาทนครวด (Angkor Wat) สงมหศจรรยของโลก

๒๑๔ แรงบนดาลใจในการสรางปราสาท ๒๑๘ ใครคอผสรางปราสาทนครวด ๒๒๒ทำไมปราสาทนครวดจงหนหนาไปทางทศตะวนตก ๒๒๖ ชมอะไรกอน-หลง(ชชวนชมแดผนยมทศนา) ๒๒๘ภาพแกะสลกรอบระเบยงคด ๒๓๒ ภาพแกะสลกการรบททงกรเกษตร

๑๙๑ปราสาทบนทายสร ๑๙๘ภาพสลกพระศวนาฏราช ๒๐๐ บรรณาลย ๒๐๒ ยลโฉมนางอปสรา

๒๓๘ ภาพสลกขบวนทพของพระเจาสรยวรมนท๒ ๒๔๑ นรก-สวรรคการพพากษาของพญายม ๒๔๓ กวนเกษยรสมทรของเทวดาและอสร ๒๕๔ พระวษณปราบอสร ๒๕๕ การรบของเทวดาและอสร ๒๕๘ การสรบทกรงลงกา ๒๕๘ สรปการชมภาพแกะสลกบนกำแพงนครวด ๒๖๐ กาวเขาสประตสวรรค ๒๖๕ ยอดปราสาทหรอเขาพระสเมร

บทท ๙ ปราสาทอน ๆ ในเมองเสยมเรยบ

๒๗๓ปราสาทพนมกรอม ๒๗๕ปราสาทพระขรรค ๒๘๐ ปราสาทตาสม ๒๘๒ปราสาทแมบญตะวนตก ๒๘๔ปราสาทนาคพนรนตมณแหงนครธม ๒๙๒ปราสาทแปรรป ๒๙๔ปราสาทบนทายกเดย ๒๙๖สระสรง ๒๙๗ปราสาทกระวาน

๓๐๐ บทสงทาย ๓๐๕ หนงสออางอง ๓๐๖ เกยวกบผเขยน

อารมภบท การเดนทางมาเยอนประเทศเขมร ในครงนจะวาไปเทยวอยางเดยวกไมใช หรอไปจารกแสวงบญกไมเชง แตเปนการเดนทางมาอนเคราะหเพอนสหธรรมกในพระพทธศาสนา มสามเณรเขมรรปหนงเปนลกกำพรา พอแมเสยชวตจากภยสงครามมาบวชเรยนอยทวดกำแพง เมองพระตะบอง เขยนจดหมายมาขอความชวยเหลอดานทนการศกษา และตองการทจะมาศกษาตอในประเทศไทย จงทำใหขาพเจาตองเดนทางไปพบดวยตนเอง เพอศกษาความเปนไปไดทจะสงเคราะหและอนเคราะหตามสมควร และไปดงานดานการศกษาของคณะสงฆยคหลงเปลยนแปลงการปกครองนดวย อกประการหนงกอยากจะทศนศกษา ดนแดนปราสาทขอม ซงเปนความใฝฝนมานาน ทอยากจะศกษาศลปวฒนธรรมการสรางปราสาทหนของขอม โดยเฉพาะในดานประวตศาสตร และโบราณคด ซงเปนทเลองลอจนกลายเปนสงมหศจรรย ๑ ใน ๗ อยางของโลก และเปนสงมหศจรรยอนดบท ๒ รองจากปรามด ทประเทศอยปต ทถกสรรสรางขนดวยนำมอ และสตปญญาของมนษยในรอบ๑,๐๐๐ป งานสรางสรรคศลปะของชนชาตขอมแมจะใชเวลานานถง๕๐๐ป แตกวาจะไดผลงานเปนชนเอกของโลกนได ตองผานการศกษาเรยนร ลองผดลองถกมาหลายๆ ยค ปราสาทนครวด นครธม

ปราสาทบนทายศร หรอ ปราสาทนาคพน เปนตน ไมใชเกดขนไดภายในวนเดยว แตเกดจากการแกไขปรบปรง จนเกดเปนงานศลปะเฉพาะตวและเปนรปแบบของยคสมยนน ๆ งานแกไขจากหนแตละกอนทหนกเกอบตน ไมใชงานทเขยนแลวลบไดเหมอนเขยนรปดวยสนำมน หรอรางดวยดนสอ แตดวยอจรยภาพของมนษยขอม เรากลบไดมรดกทเปนงานชนเอก ชนเยยมทสดทฝากไวในผนโลกนมากมาย เปนสงมหศจรรยและเหลอเชอวาจะเปนงานสรางของมนษยดวยกน ความยงใหญของศลปกรรมแหงอาณาจกรขอมแหงน นาจะมาจากสาเหตสำคญประการเดยวคอ ศรทธา อยางสงสดทมตอพระผเปนเจา ผทจะสามารถดลบนดาลใหผทเคารพนบถอประสพในสงทตนปรารถนา งานสรางมหาปราสาทขอม เปนความสำคญสดยอดทไมเพยงแตทำถวายพระมหากษตรย แตเปนการทำถวายพระผเปนเจาโดยตรง จงคดสรางสงทดทสด จากหนทดทสด มขนาดยงใหญทสด และมความประณตงดงามทสด เทาทสตปญญาของมนษยจะทำไดในยคนน

การเดนทางมาเยอนเขมรในครงน ถงแมจะมเวลานอย แตกไดศกษาเรยนรจากตำรบตำราไปบางแลว เพยงแตไปซมซบเอาบรรยากาศของจรงทไดไปพบเหน และเลาสกนฟงแบบสบาย ๆ ไมเจาะลกในแงประวตศาสตร หรอโบราณคดมากนก เพอใหความรและความบนเทงใจแกผอาน และจะไดมองเหนพลงแหงศรทธาทคนโบราณไดอทศตนสรางสรรคศลปกรรมเอาไว เปนสงมหศจรรยอยคโลกนตอไป

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

บทท ñ¡Ãا¾¹Áà»Þ

พระราชวงจตรมขมงคล กรงพนมเปญ

วดพระแกวมรกต (Silver Pagoda) กรงพนมเปญ

วดอณาโลม ทประทบสมเดจพระสงฆราชกมพชา กรงพนมเปญ

พพธภณฑแหงชาต กรงพนมเปญ

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

วดพนม-เขายายเพญ กรงพนมเปญ

อนสาวรย กษตรยศรสวสด กรงพนมเปญ

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

ขอมลทวไปของประเทศกมพชา (Cambodia)

กมพชามพนทประมาณ๑๘๑,๐๓๕ตารางกโลเมตรสวนทกวางทสดจากทศตะวนออกไปยงทศตะวนตก ๕๘๐ ก.ม. จากเหนอจรดใต ๔๕๐ ก.ม. อาณาเขตตดตอกบประเทศไทยและจากทางดานทศเหนอ ตดกบประเทศเวยตนามทางดานทศเหนอ สวนทศใตและตะวนตกตดกบอาวไทยและประเทศไทย ประเทศกมพชามทะเลสาบนำจดทใหญทสดในเอเชยมชอวา“โโโโโโโโ” (Tonle Sap) มแมนำโขงไหลผานยาว ๕๐๐จากนนไหลเขาส เวยตนามแลวลงสทะเลจนใต นบวาเปนแมนำนานาชาต เชอกนวาปลาบกซงเปนปลานำจดทใหญทสดในโลก วายทวนนำจากโตนเลสาบนขนไปสประเทศไทย-ลาว แลววางไขในแมนำโขงในเขตประเทศจนซงมเพยงแหงเดยวในโลก

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

โตนเลสาบ อยหางจากกรงพนมเปญ ๑๐๐ ก.ม.ในฤดนำหลากจะมนำทวมถง๑,๕๐๐ตารางกโลเมตรลกถง๑๐เมตรโตนเลสาบครอบคลมพนท ๕ จงหวดคอ กำปงธม กำปงชะนง โพธสตวพระตะบอง และเสยมเรยบ ในโตนเลสาบมปลาชกชมมากกวา๓๐๐ชนด และมสตวนำอน ๆ อกเชน จระเข งชนดตาง ๆ และนกนำรวมถงสตวอนๆอกทยงคงความอดมสมบรณอยอกมากมาย ในยคนเปนททราบกนดวา รายไดหลกทเลยงชาวเขมรทงประเทศกลาวกนวามอย๒สงคอสงแรกไดแกมหาปราสาทนครวดทำรายไดจากการทองเทยวมหาศาล ในแตละปมนกทองเทยวจากทวโลกมาเยยมชมสงมหศจรรยของโลกท เขมรน ทำใหเกดธรกจมากมาย เชน โรงแรมทพก บรษททวร รถนำเทยว รานอาหารมคคเทศก กระทงมอเตอรไซดรบจาง และเดกขายของทระลกตามสถานททองเทยวตางๆ สงทสองคอโตนเลสาบ ทะเลสาบนำจดทใหญทสดแหงทวปเอเชยและเปนอขาว อนำ ตงแตโบราณมาแลวทความอดมสมบรณของพนธปลาและสตวนำตาง ๆ ในโตนเลสาบนเลยงคนกมพชาจนเหลอเฟอมากพอทจะสงเปนสนคาออกไปขายตางประเทศ เชนประเทศไทย ลาว และเวยตนาม ในรปแบบปลาแหงและปลาราความอดมสมบรณของโตนเลสาบยงปรากฏอยทภาพแกะสลกทปราสาทบายนซงมอายนานนบพนปมาแลว สวนโตนเลสาบในปจจบน นอกจากชาวบานจะทำการประมงเหมอนสมยโบราณแลว ยงมเพมธรกจการทองเทยวและรานอาหาร รานขายของทระลกจดเปนชมชนกลางนำ ทนกทองเทยว

ทวโลกเมอมาถงเสยมเรยบแลว ตองมโปรแกรมลองเรอชมวถชวตชาวประมงและชมพระอาทตยตกนำทโตนเลสาบ ซงจะเหนถงความยงใหญของทองนำจรดฟาทนกทองเทยวไมควรพลาดมาเทยวชม สวนภเขาในประเทศกมพชา ยอดทสงทสดคอพนมอาออรล(Phnom Aoral) สงจากระดบนำทะเลปานกลาง ๑,๘๑๓ เมตร อยทางทศเหนอของประเทศกมพชาตดกบประเทศไทยในหลายจงหวดคอ อบลราชธาน,ศรสะเกษ,สรนทร,บรรมย,สระแกว,จนทบร,ตราดซงมความยาวถง ๗๕๐ ก.ม.โดยมเทอกเขาพนมดงรก และเทอกเขาบรรทดกน ประเทศกมพชายงมปาไมอดมสมบรณมากเมอเทยบกบประเทศไทยและประเทศเพอนบานตามสถตในปพ.ศ.๒๕๐๓เคยมปาไมมากถง๗๕% ของประเทศ ตอมาในป พ.ศ.๒๕๓๖ ลดเหลอ ๔๙ % แตปจจบนกลดลงอยางมาก เพราะรฐบาลเขมรใหสมปทานแกตางชาต โดยมบรษทเอกชนจากประเทศอนโดนเชย มาเลเชยและญปน แตเทาทสงเกตบนภเขาพนมกเลนซงเปนปาไมตนนำลำธารกคงยงมปาไมทหนาแนนและมตนไมใหญ ๆ ขนอยเตมไปหมดตลอดถงตามโบราณสถานตาง ๆ กไดรบการอนรกษปาไมไว เพอรกษาสภาพธรรมชาตอยางด กขอภาวนาใหรฐบาลเขมรเขามาดแลและจดระเบยบสงคมเพออนชนรนหลง จะไดชนชมกบมรดกโลกควบคกนไปกบทรพยากรธรรมชาตของประเทศเขมรตอไป ภมอากาศของประเทศกมพชา จะอยในเขตรอนชนแถมมรสม ฤดฝนเรมจากเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม และฤดแลงจะ

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

เรมจากพฤศจกายนถงเดอนเมษายน ซงเดอนนอากาศจะรอนทสดเหมอนในประเทศไทย ในการไปเทยวชมปราสาทหนขอแนะนำใหไปชมชวงเดอนมกราคม-กมภาพนธ เพราะอากาศหนาวเยนกำลงสบายการเทยวชมปราสาทหนในฤดแลงจะรอนมาก เพราะหนจะเกบความรอนจากแสงอาทตยกลางวนจะรอนมาก สวนชนบทของกมพชากไมตางจากชนบทของประเทศไทยเทาไรนกมองออกไปทางไหนกจะเหนทองทงนากวางไกลสดลกหลกตา ยามฤดฝนทองทงกเขยวขจดวยนาขาวและครนยางเขาหนาหนาวใกลฤดเกบเกยวทงขาวเรมเปนสทองทำใหทองทงนาของชาวเขมรดสวางไสวและมชวตชวามากขน ประชากรของประเทศเขมรสวนใหญ ประกอบอาชพเกษตรกรรมคอทำนาและเลยงสตวพนเมองเพอการยงชพ ความหนาแนนของประชากรประมาณ๑๑ลานคน (สถตป พ.ศ.๒๕๔๓) เปนหญง ๕๒% เปนชาย ๔๘% ครงหนงของประชากรทงประเทศอายตำกวา ๑๗ ป เนองจากสงครามลางเผาพนธ ประชากรประมาณ๙๖%เชอสายเขมรหรอขอมผสรางปราสาทหนนอกนนกเปนเชอสายจน,เวยตนาม,จาม (นบถอศาสนาอสลาม) และชาวเขาเผาตางๆเหมอนในประเทศเพอนบานทวไป สวนการนบถอศาสนานน ชาวเขมรกวา ๙๕ % นบถอศาสนาพทธนกายเถรวาท ทจรงศาสนาฮนดนาจะเผยแผไดดในประเทศเขมร เพราะเปนศาสนาทเขามาตงมนกอน จากอนเดยผานทางชวาเมอ๒,๐๐๐กวาปมาแลวตอมามพทธศาสนานกายมหายานเขามาเมอ ๘๐๐ ปกอน สวนนกายหนยานหรอเถรวาทน พงเขามอทธพลภายหลงสมยนกองคจนทรประมาณป พ.ศ.๒๐๕๙ ชาวเขมร

จงยอมรบนบถอศาสนาพทธนกายเถรวาท เปนศาสนาประจำชาตจนถงปจจบน ยคใหมของวงการคณะสงฆกมพชาไดเปดใหมระบบการศกษาชนสง โดยไดรบความรวมมอจากมหาวทยาลยสงฆของประเทศไทย คอ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดเขาไปวางพนฐานการศกษาในขนอดมศกษาแกคณะสงฆกมพชาและไดชวยเหลอดานบคคลากร และมการรบพระนกศกษาชาวกมพชาใหเขามาศกษาในประเทศไทยทงในสวนกลางและวทยาเขต

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

0พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

ทวประเทศ ภาษาทพดและใชสอสารกนนน เปนภาษาดงเดมคอภาษาเขมร กลาวกนวาภาษาและสำเนยงเขมรนน ประดจเครองดนตรจากสรวงสวรรค มความไพเราะและทวงทำนองเสนาะและยงเปนภาษาทเกาแกทสดในเอเชยตะวนออกเฉยงใตดวย มรากฐานมาจากอกษรพรหมทางภาคใตของอนเดย และมอทธพลจากภาษาบาลและสนสกฤต จากการนบถอพทธศาสนาดวย จนกระทงเมอฝรงเศสเขาครอบครองทำใหชาวเขมรพดภาษาฝรงเศสไดเพมอกภาษาหนง

ปจจบนภาษาองกฤษกมอทธพลในสงคมกมพชา เพราะตองตดตอสอสารกบชาวตางชาต เพราะเปนเมองแหงการทองเทยวมชาวกมพชาไมนอยทสามารถพดภาษาองกฤษและฝรงเศสไดอยางคลองแคลว รวมทงภาษาไทยดวย ซงกมโรงเรยนเปดสอนหลายแหงโดยเฉพาะในจงหวดเสยมเรยบ และพนมเปญ ซงเปนเมองทองเทยวสำคญของกมพชา ชาวกมพชายคใหมใชเงนสกลดอลลาร มากกวาเงนเรยล(Riel) ของตนเองเสยอก เพราะซองายขายคลองรวมทงเงนบาทไทยดวยทจงหวดชายแดนซอขายสนคากนถงแมเงนไทยจะซอไดเลยในประเทศกมพชา แตทางทดแลวควรจะแลกเปนเงนเรยลของกมพชาเสยกอน เพราะจะสะดวกและไมเสยเปรยบในการจบจายใชสอยสำหรบอตราแลกเปลยนเงนตรา (ป๒๐๐๖)น๑USD=๔๒,๐๐๐R.(ประมาณ๑,๐๐๐Riel=๑๐-๑๒บาท) นกทองเทยวสวนใหญนยมนำเงนดอลลารไปใชจายในการจายคาบตรเขาชมสถานทโบราณสถานตาง ๆ คาโรงแรมทพก และคาอาหารตลอดถงหนงสอและของทระลกอน ๆ พอคาแมขายกนยมรบเปนเงนสกลดอลลาร เพราะเกบงายและไดเปรยบ สำหรบนกทองเทยวทประสงคจะแลกเปลยนเงน สามารถแลกเปลยนไดตามตแลกเปลยนเงนตราของธนาคารตาง ๆ หรอตามสถานททองเทยวทวๆ ไป อตราแลกเปลยนกมสงบางตำบางตามตลาดแลกเงนสากล

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

สมผสแผนดนขอม โโโโโโ โ โโโโโโ โโ โโโโ โโ.โโ โ. เครองบนของสายการบน Bangkok Airways ไดพงทะยานขนสทองฟาเปนวนทมทองฟาแจมใสไรเมฆหมอกเพราะเปนชวงตนฤดรอนเขาไปแลว เครองบนลำนมงหนาไปทางทศตะวนออกเฉยงใตจดหมายปลายทางคอ กรงพนมเปญ เมองหลวงของประเทศกมพชาหรอประเทศเขมรในภาษาพดของไทย การบนเหรฟาในครงนใชเวลาเพยง๕๕ นาทเทานน พอเครองขนตงลำปรบระดบเพดานบนเรยบรอยแลวพนกงานตอนรบบนเครองกไดถวายนำชา กาแฟ และอาหารเชาแบบงายๆ เปนผดไทย สไตลฝรงรสชาดออกหวานๆอยางเดยว และกผลไม ๒-๓ ชน เปนสปรดกบมะมวง แตงโม นงไปไดสกพกหนงกมเสยงประกาศจากพนกงานตอนรบใหรดเขมขด เพราะเครองบนเตรยมจะลงสสนามบนนานาชาตกรงพนมเปญแลว

มองออกไปทางหนาตางเครองบนเหนบานเรอนและตนไมเขยวชะอมไปหมดและมทองนากวางไกลสดสายตา มตนตาลปลกขนตามคนนาเปนแถวๆหรออาจจะเกดขนเองโดยธรรมชาต เมอเครองบนรอนตำลงสามารถมองเหนวดวาอารามเปนศนยกลางของหมบานเหนหลงคาโบสถ และองคเจดยทำใหเกดความอบอนใจวาเรามาประเทศชาวพทธดวยกน คงจะไดรบการตอนรบดวยไมตรจตมตรภาพทด ถงแมประเทศเขมรจะเคยตกอยในสถานการณสงครามลางเผาพนธและมระบอบการปกครองทแตกตางจากไทยในสมยหนงแตตอนนกกลบมาเปดประเทศตอนรบนกทองเทยวและเปดกวางในการทจะพฒนาประเทศมากยงขน กำลงนงชมบานเมองเพลน ๆ เครองบนไดรอนลงแตะรนเวยพอด การจราจรของสนามบนแหงนไมคอยหนาแนนเพราะเทาทสงเกตเหนกมเครองของสายการบน Bangkok Airways เพยงสายเดยวทมาลงในเชาน เวลาในประเทศเขมรกบประเทศไทยมเวลาทองถนเทากนจงไมตองปรบนาฬกาใหม สนามบนแหงนคอนขางทนสมยเพราะไดรบการปรบปรงและพฒนาเพอตอนรบนกทองเทยว พอเดนเขาสอาคารผโดยสารขาเขา แลวตองไปทำวซา เพราะประเทศเขมรเปดบรการนกทองเทยวและนกเดนทางโดยเปนวซาประเภทLandingVisaคอไปทำวซาทสนามบนกอนจะผานดานตรวจคนเขาเมองหรอImmigration ขาพเจาไดรบการตอนรบและอำนวยความสะดวกอยางดในฐานะพระภกษในพระพทธศาสนาและไดรบการยกเวนคาวซา($๒๐)เพราะเปนพระภกษและถอหนงสอเดนทางราชการ

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

เมอเดนผานชองประทบตราลงวซาไดรบอนญาตใหอยได๙๐วน แตเปน Single entry คอเขาออกไดครงเดยว ผานดานตรวจคนเขาเมองแลวกมารบกระเปาซงพนกงานไดยกลงจากสายพานมารออยแลวและการตรวจคนของฝายศลกากรกไมไดตรวจอะไรคงใหผานไปโดยดพอเดนผานหองผโดยสารขาเขาออกมาจนถงอาคารไดเหนผคนญาตพนองมาคอยตอนรบผทเดนทางกลบบานเปนจำนวนมาก สวนมากกจะเปนพวกนกทองเทยวมรถจากโรงแรมมารบ และขาพเจาเองกไดนดแนะใหสามเณร Seinghai นองสามเณรทพนมเปญนำรถมารบไดเจอกนตรงประตทางออกนเอง สามเณรแสดงความดใจมากทไดพบกบขาพเจาเปนครงแรก ดวยการแสดงความเคารพกมลงกราบทพนของสนามบนจนแขกตางชาตหนมามองดวยความฉงนเปนเวลา๑ปเตมทนองสามเณรไดตดตอทางจดหมายE-mailและโทรศพทไดขอความชวยเหลอดานการศกษามาตลอด มาไดพบตวจรงวนนรสกดใจมาก อกคนหนงทมารบคอคณRosethอยทกรงพนมเปญเชนกนนองสาวทำงานอยทWashingtonD.C.แนะนำใหขาพเจาไปพกทบานเพราะสะดวกสบายมรถบรการนำเทยวดวย คณโรเซธ พรอมดวยคณแมไดเดนทางมาพรอมกบสามเณร มารบทสนามบนแลวไดเดนทางไปพกทบาน รถเกง Toyota สขาวของคณ Raseth ไดเคลอนออกจากสนามบนอยางชาๆเพราะวามรถราและผคนเดนขามถนนขวกไขวไปมา เพราะวนนเปนวนพเศษมนกเรยน นกศกษามาคอยตอนรบทานประธานาธบดอนโดนเซยพรอมทงภรยา ซงเดนทางมาเยยมกมพชา

อยางเปนทางการ ทำใหมการเตรยมการตอนรบอยางเนองแนน ทำใหไดเหนบรรยากาศของการตอนรบโดยมเดกนกเรยนยนสองขางทางโบกธงชาตเขมรและอนโดนเชยเตมไปหมดดเหมอนกบตอนรบเราไปในตว รถวงออกจากสนามบนประมาณ ๒๐ นาท กเขาสตวเมองพนมเปญ ซงการกอสรางบานเรอนหรอตกรามบานชอง กยงเปนไปแบบธรรมดาของประเทศกำลงพฒนาทงหลาย คอไมคอยมตกสงและสงกอสรางใหมๆมากแบบกรงเทพมหานคร รถของคณRoseth ไดพาลดเลาะไปตามถนนราดยางอยางด และอกสกครไดเดนทางเขาเขต

คณโรเซต และคณแม

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

ทมถนนไมดยงไมราดยางคงเปนอฐเกา ๆ ทบปถนนปนกบหนลกรงเวลารถวงกมฝนคลงตลบ ชาวบานทปลกบานอยขางถนนตองคอยรดนำอยตลอดเวลาเพราะฝนฟงเขาบาน บานของคณRosethเปนบานตกสรางใหมทคอนขางทนสมยมประตเหลกสงประมาณ๗เมตรตวบานเปนตก๓ชนลกยาวเขาไปดานหลง แตดานหนาประมาณ ๖-๘ เมตร เพราะวาพอรถเกงเขาไปจอดแลวตองเดนเบยดเขาประตบาน ถามวาราคาทดนทนราคาถกหรอเปลา เธอตอบทนทวาแพงมาก ๆ ตองใชเงนสกลดอลลารซออยางเดยว นอาศยวานองสาวไปทำงานทอเมรกากเลยไดสงเงนมาซอบานนใหแมและพนองอยกน ครอบครวRasethม๔คนมRosethRosaRosanและKarakda และแม สวนคณพอพงเสยไปเมอ ๒-๓ ปกอนนเองทบานกเหลอลกชาย๒คนสวนRoseth เปนครสอนโรงเรยนมธยมอยนอกกรงพนมเปญประมาณ ๔๐ ก.ม. คณโรเซทไดจดใหเขาพกทหองชนบนไดรบความสะดวกสบายพอสมควร พกผอนอยในหองจนถงเวลา ๑๑.๐๐ น. โรเชทมานมนตใหออกไปฉนเพลโดยคณแมไดทำถวาย เปนอาหารแบบเขมรมทอดปลาเนอออน แกงกระดกหมใสผกและมคลายผกดองอก ๑ อยางและผลไมมมะมวงสก ซงเปนฤดกาลทไดรบประทานผลไมสด ๆ เหมอนประเทศไทย พวกเราฉนภตตาหารเพลแลวคณโรเซทใหพกผอนกอนเพราะอากาศมนรอนมาก นดเวลาบาย ๒ โมงจะออกไปชมพระบรมมหาราชวงและตวเมองพนมเปญเปนการทศนศกษา

เยยมชมพระบรมมหาราชวงจตรมขมงคล การมาเทยวประเทศกมพชาของนกทองเทยวหรอนกธรกจในปจจบนกจะรจกแค ๒ เมอง คอเมองหลวงพนมเปญกบเมองเสยมเรยบหรอเมองเสยมราษฎร ในภาษาไทย เมองทชาวโลกรจกเพราะมมหาปราสาทนครวด-นครธม การมาพนมเปญในครงนกไมมขอมลจำเพาะวาจะไปชมอะไรบางหรอมอะไรทนาสนใจเปนพเศษ แตพอมาถงแลวโดยทเจาของถนเปนคนแนะนำสงทสำคญและเชดหนาชตาของชาวเขมรมากทสดตงแตอดตจนถงปจจบนกคอพระบรมมหาราชวง และวดพระแกว หรอเปนทรจกกนในชอ Silver Pagoda กรงพนมเปญ ตงอยรมฝงแมนำโขงตรงทเรยกวาจตมข เพราะมแมนำสามสายไหลมาบรรจบกน คอ

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

แมนำโขง แมนำตนทะเลสาบ และแมนำบาสสก (Bussac) และแยกสาขาเปนเหมอนแขน๔แขนหรอพรหม๔หนาในเมองพนมเปญนจงเปนศนยรวมของสถานททางโบราณสถาน พระบรมมหาราชวงพพธภณฑ ตลอดถงสถานทราชการ รวมทงเปนแหลงธรกจและเปนจดหมายปลายทางของนกทองเทยวเพราะมสนามบนนานาชาตดวยสวนทพกกมตงแตโรงแรมระดบ ๕ ดาวไปจนถงหองพกชวคราว(guesthouse) ราคาถก ๆ ทกนทเทยวกมรานอาหารนานาชาตมากมายโดยเฉพาะบนถนนสสวาท ถอวาเปนถนนสายหลกหนาเมองเลยบฝงแมนำโขง(theriverfrontRoad)จะเปนสถานทพกผอนหยอนใจของชาวเมองและนกทองเทยวอยางหนาแนนทกๆวน พระบรมมหาราชวงจตมขมงคล หางจากรมฝงแมนำโขงประมาณ ๕๐๐ เมตร กจะเดนถงกำแพงพระราชวง ซงตงชอตามสถานทของแมนำทไหลมารวมกนตรงนเรยกวา“จตมข”เปนทตงเมอง

หลวงใกลแมนำสำคญเพราะงายตอการสญจรไปมาตดตอสมพนธในการคาขายและประชากรไดใชนำเพอการเกษตร และการยงชพเพราะฉะนนสายนำจงเหมอนสายโลหตของประชากร พระราชวงหลวงตงอยบนถนนSothearos Blvd. สรางขนในป ค.ศ.๑๘๖๖ ในสมยกษตรยนโรดม เมอมองจากดานนอกกำแพงสงประมาณ๓เมตรจะเหนยอดปราสาทราชมณเฑยรตางๆสงเสยดฟาบางยอดกจะเปนรปพระพรหมสหนา บนยอดมหามณเฑยร ศลปะและสถาปตยกรรมกไมตางจากของประเทศไทยมากนก เปนศลปะรวมสมยกรงรตนโกสนทรของไทย ภายในกำแพงมหาราชวง มมหาปราสาทราชมณเฑยรหลายหลงเชน มหาปราสาทเทวาวนฉย เปนทต งพระราชอาสนเปนทประกอบพธราชาภเษกหรอสถาปนาพระราชวงศ ปราสาทเขมรนทร เปนทประทบของพระมหากษตรยและพระบรมวงศานวงศ ปราสาทสำราญภรมย เปนทพระมหากษตรยทรงชางตนเลยบพระนครหรอในพธสำคญๆ

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

0พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

หอพระขรรค เปนทเกบศตราวธ เครองกกธภณฑ และอปกรณเครองใชในพธตางๆ พระทนงมไหสวรรคเปนโรงละครในและทหนาพระทนงนจะเปนทออกพบขาราชบรพารและประชาชนในโอกาสสำคญๆ ธรรมเนยมการสรางวดไวในวงของประเทศเขมรกไมตางจากประเทศไทย ซงไทยกถอธรรมเนยมนมาแตสมยกรงศรอยธยา เมอสรางวงแลวตองมวดในพระราชวงไวเพอประกอบพธและใหพระมหากษตรยไดประกอบพธบำเพญบญบำเพญกศล ตามหลกของพทธศาสนา ภายในวงจตมขมงคลกมวดเหมอนกนคอวดพระแกวมรกต(TheSilverPagoda)ตงอยทางทศใตของพระบรมมหาราชวงซงเมอกอนเรยกวาวดอโบสถรตนาราม เปนทพระมหากษตรยทรงสวดมนตภาวนาหรอจำศลอโบสถในวนพระ และประกอบพธสำคญในทางพระพทธศาสนาแกขาราชการ

วดพระแกวมรกตนจะไมมพระภกษอยจำพรรษาประจำนอกจากตอนทเจานโรดมสหน ไดอปสมบทเมอวนท ๓๑ กรกฎาคม๑๙๔๗ พระองคไดประทบทวดพระแกวนจนลาผนวช ปจจบนกคงเรยกชอวาพระวหารพระแกว (เพราะไมมพระจำพรรษาจงไมเรยกวด)นกทองเทยวสามารถเขาชมไดทกๆวน พระวหารพระแกวมรกตสรางขนในป ค.ศ.๑๘๙๒-๑๙๐๒ในสมยพระเจานโรดม ซงสรางดวยอฐและไมตามแบบของศลปะสถาปตยกรรมเขมร ตอมาหอพระแกวไดรบความเสยหาย จงไดสรางขนใหมโดยพระราชมารดาของเจานโรดมสหน ซงขณะนนเปนพระมหากษตรยหนมปกครองประเทศใหม ๆ การกอสรางไดเรมในปค.ศ.๑๙๖๒ ในรปแบบ และสถาปตยกรรมแบบเดม แตไดสงใหชางตแผนเงนนำหนกแผนละ๑.๑๒๕กโลกรมปพนอโบสถทงหมดจำนวน๕,๓๙๒ แผน วหารพระแกวมรกตจงไดนามใหมวา Silver Pagoda(วหารเงน)ตงแตบดนนเปนตนมา โบราณวตถลำคาทใสไวในตกระจกใหนกทองเทยวไดชม ในปจจบนนมจำนวน ๑,๖๕๐ ชน สวนใหญกจะเปนพระพทธรปทองคำขนาดตางๆพระพทธรปเงนพระพทธรปสำรดและพระพทธรปแกวมณทมคารวมทงเครองถนมทพพาภรณของพระมหากษตรยทถอดถวายเปนพทธบชา ซงกมทงแกวแหวนเงนทองรตนชาตอญมณทมคามากมาย สงทสำคญทสดภายในพระอโบสถนกคอพระแกวมรกต ซงสรางขนดวยมรกตชนเดยว แตองคเลกกวาพระแกวมรกตของไทยรปองคสรางเหมอนกนคอประดษฐานอยภายใตมณฑปทองคำ และ

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

เครองทรงองคพระเปนทองคำลวนประดบดวยเพชรเมดใหญ และอญมณอนมคา ทหนามณฑปพระแกวมรกตประดษฐานพระพทธรปยนทรงเครองปางหามญาตสรางดวยทองคำนำหนก๙๐ Kg และประดบดวยเพชรจำนวน ๒,๐๘๖ เมด เมดทใหญทสดบนยอดมงกฏขนาด ๒๕ม.ม. พระพทธรปนหลอขนในสมยกษตรยสสวาท ในป ค.ศ.๑๙๐๔โดยการตรสสงไวของพระราชบดาคอพระเจานโรดม หลงจากทพระราชทานเพลงศพของพระองคแลวใหหลอมพระโกศทองคำ หลอเปนพระศรอรยเมตไตรทรงเครองตนพระพทธรปองคนจงไดนามวา“โโโโโโโโโโโ โโโโโโโโโโ” นอกจากพระพทธรปสำคญ๒องคนแลวยงมพระบรมสารรกธาตซงอญเชญมาจากศรลงกา ในป ค.ศ.๑๙๕๖ โดยสมเดจพระสงฆราช Lvea Em และมพระพทธรปทองคำนาคปรก สรางดวยโดยสมเดจพระราชนนารรตน พระมารดาของเจานโรดมสหนในปค.ศ.๑๙๖๙ รอบกำแพงชนนอกของหอพระแกวมรกต จะมระเบยงแบบวหารคดวดพระแกวในกรงเทพฯ คอจะมภาพเขยนจตรกรรมฝาผนงทสวยงามเลาเรองรามเกยรต หรอภาษาเขมรเรยกวา Reamke โดยออกญาเทพนมตรพรอมดวย ๔๐ ศลปนชาวเขมรชวยกนเขยนภาพดวยสนำมนความยาว๖๔๒เมตรความสง๓เมตรเรมจากผนงดานทศใตเรอยไปจนถงผนงดานทศตะวนออก ซงผเขาชมจะตองเดนชมภาพเหลานไปตามลำดบจนสดกำแพง ดานทศใตของหอพระแกว กจะมปราสาทหนนครวดจำลอง

ตงไวใหคนชมและถายรปเปนทระลกเหมอนวดพระแกวในกรงเทพฯทกประการ นอกจากนแลวในบรเวณวดพระแกวกจะมหอมณเฑยรธรรม ทฟงธรรมของพระมหากษตรยอยทางทศใตและสถปทบรรจอฐของกษตรยนกองคดวง และกษตรยนโรดม ซงเปนบรรพบรษของเจานโรดมสหนในปจจบนมหอพระบาททประทบรอยของพระพทธเจา๔พระองคทตรสรไปแลวคอ พระพทธเจากกสนโธ โกนาคมโณ กสสโปและโคตโมอยทางทศตะวนออกของโบสถพระแกว สวนทางดานทศตะวนตก เปนหอระฆงสมยกอนใชใหสญญาณระฆงเวลาพระสงฆเรยนบาลทวหารคดและใหสญญาณพระลงสวดมนตและในพธสำคญๆ ตอมาไดประดษฐานรปสำรดโคนนทซงปจจบนเปนทเคารพสกการะของคนทวไป ในหอระฆงนยงบรรจตพระธรรมซงมพรอมทงสามปฎกคอพระสตรพระวนยและพระอภธรรม

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

ทงหมดจารกอยในใบลานเกาแกบรรจหบหอเกบรกษาไวอยางด เดนชมวดพระแกวทกซอกทกมมแลวไดถายรปไวเปนทระลกจากนนเดนออกประตดานทศตะวนออก จะพบตนสาละลงกาตนใหญออกดอกบานสะพรงสงกลนหอมตงแตโคนตนขนไปถงยอด ทโคนตนตงพระพทธรปหนแกะสลกปางนาคปรกประดษฐานอยภายใตรมเงาของตนสาละอยางลงตว และอกดานหนงเปนหอมณฑปประดษฐรปปนพระเจาชยวรมนท๗(จำลอง)แบบนงสมาธดวยพระพกตรอมบญและเปยมดวยปตสขจากสมาธ พวกเราเดนชมนทรรศการเกยวกบเผาพนธของชาวเขมรการแตงตวในราชสำนกและสถาปตยกรรมเขมรในยคตาง ๆ โดยใชกำแพงวหารคดดานนอกของทศตะวนออกจดแสดง และอกดานเหนอเปนรานขายของทระลกไดเขาไปเดนชมเหมอนกนแตไมไดซออะไรนอกจากหนงสอประวตพระราชวงจตมขมงคลทนาสนใจ เพราะยงไมเคยทราบประวตของพระราชวงเขมรมากอน กเลยหยบมาอานหาขอมลนำมาฝากทานผอานดวยประการฉะนฯ

เยยมชม วดอณาโลมทประทบสมเดจพระสงฆราช

ออกจากพระบรมมหาราชวงนงรถไปตามถนนเลยบแมนำโขงไมไกลเทาไรกมองเหนยอดปราสาทขอมสงเดนเหนอยอดไม แตเปนรปทรงปราสาทใหมนองสามเณรบอกวานคอวดอณาโลมเปนทประทบของสมเดจพระสงฆราชเขมร ดานหลงตกทเหมอนปราสาทขอม จะเปนพระเจดยเกาแกฐานเปนเหลยมและยอดเปนสถปเจดย ตามประวตบอกวาเกาแกกอนสมยนครวด เปนทบรรจพระอณาโลมของพระพทธเจา เพราะฉะนนจงชอวา “โโโโโโโโโโ” เดนชมเหนพระภกษสามเณรนงคยกนเปนกลมๆบางรปพอเหนพระอาคนตกะ มากเขามาถามและทกทายดวยไมตรจตและถายรปไวเปนทระลก

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

๒ม.ค.๔๙วนนตนนอนแตเชาทำภารกจสวนตวเสรจแลวนงดขาวเหตการณบานเมองทเมองไทยกำลงจะมการประทวงใหญททองสนามหลวง โดยกลมทไมเหนดวยกบการบรหารบานเมองของพ.ต.ท.ดร.ทกษณชนวตรขบไลใหลาออกจากตำแหนงนายกรฐมนตรโทรทศนของเขมรสามารถรบชองเคเบลของประเทศไทยไดดวย กเลยนงดขาวจนถงเวลา๐๗.๐๐น.คณโรเซทมานมนตใหลงไปฉนเชาดวยอาหารเชาแบบสบายๆมขนมจนนำยาปลาและกาแฟปาทองโกและผลไม(มะมวงสก) ฉนเชาเสรจโยมแมคณโรเซท นมนตใหเจรญพระพทธมนตทำนำมนตใหประพรมทบานเพอความเปนสรมงคล

ชมพพธภณฑสงครามลางเผาพนธ ฉนเชาเสรจแลวออกเดนทางไปเยยมชมสถานทสำคญทางประวตศาตรของประเทศเขมรจดแรกคอ โตลสเลง (Toul SlengGenocidal Museum) ทแรกกไมทราบวาคออะไรนงรถเขาไปในเมองผานถนนสายสำคญมอนสาวรยแบบปราสาทบนทายศรตงตระหงานอยกลางถนนคลายอนสาวรยประชาธปไตยของไทย นองสามเณรเชยงไฮ บอกวานคออนสาวรยแหงอสรภาพ (Independence Monument)สรางขนหลงจากไดรบเอกราชจากฝรงเศสปค.ศ.๑๙๕๓ รถวงไปตามถนนใหญแลวแวะเขาซอยเลก ๆ และถนนกำลงสรางจงเขาไปจอดใกล ๆ สถานทไมได สถานทตรงนเมอกอนเปนโรงเรยนมธยมชอ Toul Sleng แตเมอกองทพเขมรแดงนำโดยนาย

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

เขยวสมพนธ และนายพอลพต ผนำกองทหารในขณะนนตกรงพนมเปญแตกและจบพวกนกการเมองทไมเหนดวยกบลทธของเขามาขงและทรมานทน และไดปรบสถานศกษาใหเปนคกและกลายเปนขมนรกแหงการทรมานเพอนมนษยชาตดวยกน และนำมาซงสงครามลางเผาพนธ พวกเราเดนผานประตเขาไปซงตามปกตกเกบคาเขาชมจากนกทองเทยวตางชาตแตนเราเปนพระและมผนำเขาเปนชาวเขมรเลยไมตองเสยคาผานประตแตอยางใด มองดสภาพภายนอกกยงเหนวาเปนอาคารเรยนอย แตพอเดนเขาไปชมในหองชนลางของตกเรยนในอดตซงบดนคอหองคมขงนกโทษการเมองและใชทรมานนกโทษในรปแบบตาง ๆ จนตายในทสด ทฝาผนงจะเหนภาพถายทพวกผคมถายนกโทษทตายเอาไวขบงคบนกโทษคนตอไปทขดขนหรอไมตอบคำถามทพวกเขาถามในเรองตาง ๆ เหนสภาพเตยงเหลกและมหวง

เหลกสำหรบลามโซและหบใสเครองมอทหารในสนามเพาะเปนทถายอจจาระ ปสสาวะ แตดวาไมเปนหองมดเหมอนคกทวไปเพราะนเคยเปนหองเรยนมากอน แตกใชกกขงอสรภาพจนตายในหองสเหลยมนเดนดไปกมแตใจทหดหเกดความสงสารเหยอลทธการเมองทโหดรายอยางจบใจเลยทเดยว อกอาคารหนงจดแสดงรปถายของผเสยชวตทงภาพถายตอนทถกทรมานและตอนทถกจบมารวมทงเดกผหญง ผชายทไรเดยงสาผใหญ ผเฒา ผแก และเดกทารกในออมอกแมดวย ซงแมกำลงถกทรมานอมลกอยในอกเหนแลวเปนภาพทเศราสลดใจมากทสด แลวเดนตอไปยงอาคารอกหลงหนงซงแบงหองเรยนออกเปนชองกออฐขนมากนไมใหเหนกนเปนหองแคบ ๆ ขนาดนอนกบพนไมไดตองนงอยอยางเดยวและมทเกยวโซตรวนตดอยกบพนกคงถกทรมานจนตายทงยน เหนแลวเศราใจแท ๆ มนษยดวยกนทำไมถงทำไดลงคอ อะไรหนอทเขาไปสงจตใจของบรรดาผนำทคลงลทธเชนนจนมองไมเหนคณคาของชวตมนษยดวยกน หองสดทายจดเปนหองแสดงนทรรศการความโหดเหยมแสดงวธการทรมานดวยเครองมอและวธการตาง ๆ เชน มดมอไพลหลงแลวชกรอกขนไปแขวนไวในอากาศ จากนนเอาลงมาจบหวกดลงไปแชนำในตมจนสลบแลวทรมานใหมจบตดนวมอแลวใชแอลกอรฮอรราดใหเจบปวดแสนทรมาน จบเฆยนดวยแสหนงและทาเกลอทแผลจบใหนอนแลวใชตะขาบแมลงปองตอยโดยเฉพาะผหญงจะโดนขมขนและทรมานดวยวธการทำสารพดแลวสดทายกฆาตายดวยการจบมดมอตดกนจงไปสหลมรวมกนใชปนยงหรอไมกตดวยทอนไมแลวฝงรวม

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

0พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

ทงหมดนคอตวอยางความโหดเหยมของการทรมานมนษยดวยกนทโตลสเลงตามตวเลขบอกวามการฆาแบบนทนจำนวน๘,๙๘๕ศพทคนพบ แตสงครามลางเผาพนธนดำเนนไปเรอยๆ จากป ค.ศ.๑๙๗๕ถง ๑๙๗๘ มชาวเขมรตายประมาณ ๔,๕๐๐,๐๐๐ คน (อยางไมเปนทางการ)ชางนาอนาถใจแทๆอนจจาวะตะสงขาราเหนแลวกไดแตปลงอนจจง นาสงสารเพอนมนษยดวยกนทถกอวชชาคอความหลงไมรจรงเขาครอบงำจตใจจนมดบอดแลวกทำกรรมหนกกบเพอนมนษยดวยกน หองสดทายกอนออกนอกสถานทมหองเกบหวกระโหลกและชนสวนของกระดกแขน ขา เกบไวในตพอใหเหนเปนตวอยาง และเจดยทบรรจอฐรวมของผเสยชวตเปนจำนวนมาก ขาพเจาไดยนแผเมตตาใหแลวเดนออกไปอยางสงบ

วตถโบราณลำคาในพพธภณฑสถานแหงชาต

เวลาประมาณบาย๒โมงออกเดนทางไปยงหอพพธภณฑเพอเขาชมวตถโบราณลำคา เปนของเกาแกหลายศตวรรษททรงคณคาเปนสงสำคญของชาตทเกบรกษาไวมากกวา๕,๐๐๐ชน มองจากดานนอกตามแนวกำแพงของพระราชวงอกดานทางทศตะวนตก จะเหนยอดปราสาทแหลมเสยดฟามชอฟาใบระกาและหวพญานาคเหมอนโบสถแตทาสแดงเหมอนสอฐ ออกแบบสรางโดยสถาปนกชาวฝรงเศสผซงเขาใจในศลปะแบบเขมรเปนอยางด จงออกมาออนชอยทรงคณคาทางสถาปตยกรรม เรมกอสรางในปค.ศ.๑๙๑๗ และทำพธเปดอยางเปนทางการโดยกษตรยสสวาทในปค.ศ.๑๙๒๐ นอกจากจะชมตกพพธภณฑททรงคณคาทางสถาปตยกรรม

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

แลว ภายในยงมสงมคามากมาย เรมตงแตเดนขนบนไดไปทหองโถงกลาง จะมรปพญาครฑหนแกะสลกยนกางปกตระหงานอยตอนรบผมาเยอนอยางนาเกรงขาม คงจะยกมาจากปราสาทหนแหงใดแหงหนงพญาครฑหนนยงคงความสมบรณทงตว มความละเอยดในดานศลปะการแกะสลกหนชนเยยม ถดจากนนไปทางดานปกขวาของตก กจะเปนหองแสดงพระพทธรปสมยตางๆททำดวยไมแกะสลกทำดวยหนและทองสำรดแตกอนจะถงหองพระพทธรปน จะมรปปนสำรดพระนารายณบรรทมสนธยงคงสภาพสมบรณแคครงองค แตใหญมากความสงจากพนถงเศยรประมาณ ๒ เมตรครง ถารปปนนยงสมบรณแบบทงองค และมพญาอนนตนาคราชดวยจะใหญโตขนาดไหน ? เหนแลวกอดทงในความสามารถของชางขอมไมได นอกจากนนกมศลปวตถตาง ๆ ตงแตสมยฟนนและเจนละ

ยคอารยธรรมเกาแกของขอม คอกอนยคสมยปราสาทขอม และมวตถโบราณตงแตสมยศตวรรษท ๔ ถง ศตวรรษท ๑๓ ทงเครองใชเครองมอและรปเคารพตลอดถงเครองราชปโภคของกษตรยยคตาง ๆนาดนาชมอยางยง โดยเฉพาะทานทคลงไคลศลปะแบบขอมละก จะพลาดไมไดทเดยว ตอมาในยคของขอมรงเรองคอสมยทมการสรางปราสาทหนจะมรปเคารพตางๆเชนพระพทธรปหนสมยตางๆรปแกะสลกพระอศวร พระนารายณ พระพรหม พระวษณ และเทพเจาของศาสนาฮนดมากมายนบไมถวน และหนงในจำนวนหลายพนชนทหาคาไมไดคอรปแกะสลกหนพระเจาชยวรมนท๗ผทสรางนครธมและเปนพทธมามกะ เปนรปปฏมากรรมลอยตวทานงสมาธแตพระพาหา(แขน)ทงสองขางหกไปคงมแตพระพกตรทสงบนงดวยรอยยมแบบบายนบนทอมบญนาเลอมใส พระองคทรงอทศพระชนมชพใหแกพทธศาสนา

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

ดวยการสรางนครธม มขอความจารกถงพระองควา “ทรงทรมานอยดวยโรคของไพรฟาประชาราษฎรยงกวาพระโรคของพระองคเอง ดวยความทกขของราษฎรนน ทำใหเกดความทกขแกพระมหากษตรยยงกวาความทกขของพระองคเอง” หรอ ความทกขทเกดกบประชาชนนเองทำใหพระราชาทรงเจบปวย” นเปนนำพระทยทเปยมลนดวยคณธรรม ของพระอวโลกเตศวรโพธสตว กคอพระองคบำเพญธรรมของพระโพธสตวนนเอง ขาพเจาใชเวลาพจารณารปสลกนนานเปนพเศษ พยายามทนกยอนไปเมอพนกวาปทผานมากษตรยผยงใหญและเปยมดวยศรทธาทานน ไดสรรคสรางสงทมหศจรรยของโลกเอาไวใหเราไดศกษา ขาพเจาศรทธาตอกษตรยพระองคน เพราะพระองคมบคลกภาพเหมอนพระโพธสตวและบำเพญพระองคปกครองไพรฟาประชาราษฏรโดยธรรมของพระโพธสตว โดยจะเหนรอยยมแบบบายนสขสงบรมเยนดวยธรรมะ ทปราสาทบายนในนครธมหรอนครธรรมในภาษาสนสกฤตนนเอง

ตนกำเนดเมองพนมเปญ

ไมไกลจากพระราชวงและพพธภณฑเทาไรนกมองไปตามถนนทางดานทศเหนอกจะเหนพระเจดยสขาวอยบนยอดเขาความสงประมาณ ๒๗ เมตร ซงเปนจดสงสดและเปนจดศนยกลางของเมองพนมเปญ มตำนานเลาวามคณยายคนหนงชอ ยายเพญ วนหนงคณยายเดนเลาะรมฝงแมนำโขงไปเจอทอนไมลอยนำมา จงใชชาวบานลากขนฝงแลวไดพบพระพทธรป ๔ องคในทอนไมนนจากนนคณยายไดสรางสถปครอบไว จนกลายเปนสงศกดสทธประจำหมบานโดยการทำภเขาจำลองขนหรอPhnomตงแตปค.ศ.๑๓๗๒ในปค.ศ.๑๔๓๔กษตรย Ponhea Yat ไดยายเมองหลวงมาทนแลวตงชอวาเมองพนมเปญตงแตบดนนเปนตนมา

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท 1 กรงพนมเปญ

ปจจบนวดพนมไดรบการกอสรางเพมเตมจากจดเรมแรกวดพนมของยายเพญตงแตป ค.ศ.๑๔๓๔,๑๘๐๖,๑๘๙๔ และ๑๙๒๖ตามลำดบจนทำใหวดพนมสวยงามและมเอกลกษณเฉพาะตว ในพระเจดยองคใหญปจจบนบรรจพระอฐของกษตรยPonhea Yat ผสรางเมองหลวงภายในพระสถปยงบรรจพระพทธรปเกาแกสมยนครวดคอระหวางพทธศตวรรษท๙–ศตวรรษท๑๓ซงเปนทเคารพสกการะของเขมรทวไป ทเชงเขาดานทศใตยงประดษฐานรปเหมอนเทาองคจรง ของกษตรยสสวาทผทขอคนดนแดนจากประเทศไทยคอ พระตะบองเสยมเรยบ(เสยมราษฎร)และศรโสภณไดสำเรจจงไดสรางอนสาวรยไวเปนอนสรณโดยมรปนางอปสร๓นางอญเชญเครองบรรณาการมาถวายและทางดานขวามอของรปปนเปนแผนทดนแดนของ ๓ จงหวดนน

ถดจากพระรปปนลงมาเปนนาฬกาขนาดใหญ สรางไวบนสนามหญาเขยวขจไดรบการดแลเปนอยางด นบวาเปนจดสนใจของชาวเมองและนกทองเทยวพอสมควรทงกลางวนและกลางคนกจะเปนทพกผอนหยอนใจของชาวเมองและนกทองเทยว พวกเราเดนทางมาถงเยนมากแลว จนพระอาทตยจะลบยอดไมมองไปทางทศตะวนตกเหนดวงอาทตยกลมโตสแดงกำลงลบหายทอยตรงกนขามกบทางขนเปนบนไดนาคราช๗ เศยรซงแกะสลกจาก

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

หนทงกอนเลยนแบบจากนครวด ไมทราบวาสรางในสมยไหนแตดความเกาของหนและฝมอในการแกะสลกนาจะไมตำกวา ๒๐๐-๓๐๐ปนอกจากบนไดนาคราชแลวยงมนายทวารบาลหนแกะสลกเหมอนกนยนถอกระบองอย๒๗ตน ถดขนไปเปนสงหยนจงกาอาปากตามสไตลเขมร ตวใหญพอสมควรกอนจะถงลานอโบสถชนบนทกำแพงประดบดวยรปนนสงนางอปสราหรอนางอปสร ยนยมตอนรบแขกผมาเยอนเหมอนทปราสาทนครวด ถงแมจะเปนการจำลองขนใหมแตกสวยงามเหมอนของเกาทกประการ พวกเราเดนเขาไปภายในอโบสถ ซงมพระประธานเปนพระพทธรปทรงเครองเหมอนกษตรยนอกจากนนเปนพระพทธรปปางตางๆและสมยตางๆกน มคนมาทำการบชาสกการะมากมายมกลนธปควนเทยนฟงตลบตลอดเวลา โดยเฉพาะวนหยดเสาร-อาทตยจะคราครำไปดวยผคนพนเมอง และนกทองเทยวชาวเขมรเองกมความเชอ ในเรองการขอพรจากสงศกดสทธโดยเฉพาะรปปนยายเพญซงอยดานหลงอโบสถนจะมคนเอาเครองเซนบชาไปถวายเยอะมากและมการเสยงทายคลายเสยงเซยมซดวย โดยมหมอดทคอยอำนวยความสะดวกใหตลอดเวลา

g

บทท òàÁ×ͧàÊÕÂÁàÃÕº

ทองนา เมองเสยมเรยบ มตนขาวเขยวขจ และชมชนกลางนำ ในทะเลสาบ “โตเลสาบ”

ถนนใหญในเมองเสยมเรยบปจจบน มงสเมองพระนคร (นครวด-นครธม)

ปราสาทพนมบาแคง แกนโลกและจกรวาลแหงบรรพบรษขอม

40พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

41พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

สเสยมเรยบ 3 มนาคม 2549 (2006) วนนตนนอนแตเชา เพราะมกำหนดการทจะตองเดนทางไกลคณโรเซทบอกวาตองฉนเชาประมาณ6โมงแลวกออกเดนทางไปจงหวดเสยมเรยบระยะทาง291กโลเมตรตองใชเวลา5-6ชวโมง อาหารเชาวนนเปนขาวหมแดงและมผลไมตามฤดกาลคอมะมวงสก รสชาตหวานอรอย แมของโรเซทไดจดถวายตามธรรมเนยมเมอฉนเสรจแลว ชาวเขมรนยมใหสวดมนตทำนำมนตใหกเลยสวดมนตใหแลวประพรมนำพระพทธมนตใหทงทในบานและหนาบาน จากนนไดแจกลกประคำไมจนทนหอมทนำมาจากอนเดยคนละเสนซงทกคนกดใจมาก

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

42พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

43พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

อำลาแลวเมองพนมเปญ เมองหลวงของกมพชาประทบใจทไดมาสมผสทงสถานทและผคน ถงแมวาบานเมองยงไมคอยพฒนาดานวตถมาก แตดานจตใจแลวชาวเขมรกยงยดมนในศลธรรมทางพระพทธกทำใหรสกอบอนเมอมาพกอยทน คณโรเซททำหนาทเปนสารถพลขบรถเกงโตโยตาสขาว (มอสอง) ซงยงอยในสภาพด สอบถามราคาวาซอมาเทาไร ? เขาตอบวาซอมา4,500ดอลลาร กประมาณสองแสนกวาบาท เรยกวาผมอนจะกนทสามารถซอรถเกงขบไดในกมพชา พวกเราออกเดนทางจากพนมเปญประมาณ 7 โมงกวา ๆจอดแวะเตมนำมนใหเรยบรอยและแวะแลกเงนเรยลทตรบแลกทขางทางดวย จะไดสะดวกในการใชสอยระหวางทาง อตราวนนกอยท 1USD=4,100Reil(3March06) ผรวมเดนทางกมขาพเจานงขางหนาคคนขบ เบาะหลงมส.ณ.เชยงไฮ, นองชายโรเซท คอกรกฎา และเพอนเขาอกคนชอรมยรถวงออกนอกเมองพนมเปญเลกนอยกขามสะพานแมนำโขง มองกลบหลงเหนแตยอดปราสาทของพระราชวงจตมขมงคลและองคพระเจดยวดพนม เหนบรรยากาศของพนมเปญในยามเชา ซงกไมแออดยดเยยดหรอจอกแจกจอแจเทาไรนก คงดำเนนชวตอยางเรยบงายสบายๆไมเหมอนกบประเทศเวยตนามหรออนเดยทขาพเจาเคยผานมาเหนประชากรเยอะแยะมากมายในการใชรถใชถนนในตอนเชา รถวงขนไปตามทางหลวงหมายเลข6มงหนาขนไปทางเหนอจนถงเมองกำปงธมแลวกแยกซายไปทางทศตะวนตก มงหนาสเมองเสยบเรยบและถนนหมายเลข 6 นกจะไปสดทอำเภอปอยเปตตด

ชายแดนอำเภออรญประเทศของประเทศไทย เมอเดนทางมาถงเมองกำปงธมพอดไดเวลาฉนภตตาหารเพลเลยพากนแวะรานอาหารทใหญทสดในตลาดเมอง Stung ซงทนเปนบานของนองเณรเชยงไฮและไดแวะบานโยมอปฏฐากทหมบานนดวย ญาตโยมไดออกมาตอนรบและนมนตใหเขาไปนงในบาน ซงทบานใกลๆนนกำลงมงานแตงงานผคนมารวมงานเยอะแยะมากมายและถอโอกาสเขามาทกทายทำความรจกพระจากตางถนดวย แตเสยดายทสอสารกนไมรเรอง เพราะโยมใชภาษาเขมรกไดอาศยสามเณรแปลใหฟงกระทอนกระแทน พอเขาใจแตทกคนกดใจทไดพบและรจกกน ออกจากหมบานStungแลวกมงหนาเขาเสยมเรยบถนนชวงนดพอใช รถสามารถวงทำเวลาไดดพอสมควร ผานทงนาอนเวงวางกวางไกลสดลกหลกตา และบางชวงกเปนแมนำใหญ และผานสะพานหนเกาแก ทราบวาสรางในสมยปราสาทขอมแตยงใชไดด รถบรรทกใหญหนกๆยงผานไดทหวสะพานทง2ขางเปนรปพญานาค7 เศยรซงยงอยในสภาพสมบรณ และราวสะพานกเปนลำตวพญานาคซงแกะจากหนแบบเดยวกนกบทนครวดเหนแลวกทงในความสามารถของคนโบราณมาก พอรถวงเขาเขตเมองเสยบเรยบ กตนตาตนใจกบตนไมใหญโตสองขางทางไดรบการอนรกษไวเปนอยางดมโรงแรมระดบ๕ดาวรานอาหาร และเกสทเฮาสขนเปนดอกเหด ตลอดสองขางถนนสายหลกวงตรงเขาไปยงตวเมอง รถวงขามสะพานแมนำเสยมเรยบ ซงกเปนแมนำสายเลก ๆ นำแหงขอดลงไปบางในหนาแลง ซงตาม

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

44พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

45พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

ประวตการสรางปราสาทหนนครวดกอาศยแมนำเสยมเรยบนลองแพขนหนมาจากภเขาพนมกเลน ซงมระยะทางประมาณ 60 ก.ม.ซงเปนแหลงตดหนและตนนำเสยมเรยบน พระเจาสรยวรมนท ๒ ไดใหชางสลกศวลงคไวใตแมนำเปนพน ๆ องค เพราะตองการทจะสถาปนาใหแมนำเสยมเรยบนศกดสทธเหมอนแมนำคงคาในประเทศอนเดย พวกเราเดนทางมาบรษทอนโดไซนาเอกซเพรสของคณพนศกด ผซงจะใหการตอนรบและนมนตใหไปพกทหองรบรองในสำนกงานซงไดเตรยมหองพกไวเรยบรอยแลว คณพนศกด เปนนกธรกจไทยทมาเปดบรษทชอนครวดฮอลเดย (ประเทศไทย) จำกด มรถเชาไวบรการนกทองเทยว และรบจองโรงแรมบรการนำเทยวดวย ซงวนนคณพนศกด กไดสงพนกงานตอนรบเปนไกดนำเทยวซงเปนชาวพระตะบอง สามารถพดไทยไดไวคอยตอนรบ หลงจากเขาทพกเรยบรอยแลวชวงบายยงพอมเวลามคคเทศกกเลยเสนอรายการ ลองเรอชมทะเลสาบยกษชอโตนเลสาบทใครมาเมองเสยมเรยบแลวจะตองลงเรอไปสมผสชวตใหได และชวงประมาณบาย3-4โมงเยนอากาศกำลงดแดดรมลมตกกเลยพากนไปลงเรอเพอชมวถชวตของชาวบานลอยนำในทะเลสาบแหงน

โตนเลสาบ จากเมองเสยมเรยบ ไปยงโตนเลสาบระยะทาง 16 ก.ม.รถวงลดเลาะไปตามถนนเลยบแมนำเสยมเรยบไหลลงใตสทะเลสาบหลวงและแมนำเสยมเรยบนเองทไหลคขนานกนมากบแมนำสตงรอลวยจากยอดภเขาพนมกเลน แหลงตดหนมาสรางปราสาทขอมทงหลายเปนภเขาทศกดสทธอดมดวยหนทราย แตแมนำสตงรอลวยนนไหลแยกออกไปทางทศตะวนออก ผานเมองหรหราลย เปนเมองหลวงเกาของกษตรยขอมกอนทจะมาสรางเมองยโศธรประ ของพระเจายโศวรมนท ๑ หรอเมองพระนคร(ธม) ซงเปนพระนครใหม โดยมแมนำเสยมเรยบไหลผานเมองนและใชเปนทางลำเลยงกอนหนใหญๆจากยอดเขาพนมกเลน มาสรางนครวด นครธม และปราสาทหนองคอนๆในแถบนระยะทางประมาณ๖๐กโลเมตร

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

46พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

47พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

พอรถวงผานตวเมองออกไปกจะเปนชายทง ชวงนขาวในนากเกยวขาวหมดแลวจะเหนแตทงกวาง และมนำทวมถงในหนานำหลากถนนทตดตรงไปยงโตนเลสาบทจะไปลงเรอตองยกระดบสงพอสมควรรปรางหนาตาเหมอนกบหมบานชายทะเลของบานเรา คอยกใตถนสง(เพราะกลวนำทวม) และทใตถนบานจะมถงไมเหมอนถงหมกเบยรและโองขนาดใหญตงเตมไปหมดทกๆ หลงคาเรอน ถามไกดเขาบอกวาเปนถงหมกปลารา ออ..มาถงตรงนกอดภมใจในความเปนลกอสานไมได ทเราไดรบวฒนธรรมและสบทอดการถนอมอาหารในรปแบบของการทำปลารา หรอปลาแดกนมานานนบพนปแลว ซงขอมโบราณเปนผคดคนวทยาการอนน หลกฐานมปรากฏในงานสลกหนบนกำแพงทปราสาทบายนนครธม และทกำแพงปราสาทนครวดกมใหเหนเบองลางของภาพจะมฝงปลาและจระเข เตา ทใชเปนสญลกษณแทนความอดมสมบรณในทะเลสาบหลวงแหงน ดวยเหตททรพยากรธรรมชาตอนเนองมาจากปลาทอยในทะเลสาบนพระเจาประทานมาใหชาวเขมรหลายพนป นำไมเคยเหอดแหง และปลาไมเคยหมด ทะเลสาบหลวงน มองจากแผนทจะอยตรงกลางประเทศพอดมความกวางประมาณ ๕๐ กโลเมตร และความยาวประมาณ ๑๕๐กโลเมตร ทใชประมาณเอาเพราะวาขนอยกบเวลานำขน หรอนำลงตามฤดกาลพนทอาจจะไมแนนอน(ไดกลาวไวแลวในขอมลทวไปของประเทศเขมร เรองโตนเลสาบ) แหลงนำทสำคญกมาจากแมนำโขงทไหลมาจากทเบต (จน) ผานพมา, ไทย ลาว เขมร และแทนทจะไหลไปสดนแดนสามเหลยมทประเทศเวยดนาม พอถงเขมร พระเจามคำ

สง (ความเชอขอม) ใหแมนำโขงไหลแยกยอนขนไปทางตะวนตกเฉยงเหนอเขาสทะเลสาบหลวงนตามพระบญชาของพระพรหมหรอเปลาไมรนะ แตกเปนอยางนนจรง ๆ ทไหลเลยกผานไปตกทะเลจนใตทประเทศเวยตนาม เรองสตวนำและปลาทชกชมในทะเลสาบแหงน ไมตองพดถงทราบวามมากถง๓๐๐ชนดชาวเขมรไมตองไปอนรกษดแลอะไรไมตองมกรมประมงคอยผสมเทยมปลาตาง ๆ เพราะกลวจะสญพนธเพราะพระเจาประทานใหอยางสมบรณปละแสน ๆ ตน เปนสนคาสงออกนำรายไดเขาประเทศเปนกอบเปนกำทเดยว เมอรถวงเขาไปใกลทะเลสาบสองขางทางกจะเปนรานอาหารเปดไวบรการนกทองเทยวทชอบรบประทานอาหารประเภทปลาและกงสดๆจากทะเลสาบนำจดแหงน เสยดายวาคณะของเราไดเดนทางมา

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

48พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

49พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

ถงในชวงบาย เลยเวลาภตตาหารเพลไปแลว กเลยอดไดชมอาหารเขมรรมทะเลสาบยกษแหงน พอรถวงเขาถงทาเรอ ซงเปนหมบานชาวประมงมอาชพหาปลาขายและทนกคงเปนตลาดปลาทใหญทสดดวย กลนปลาราและปลาแหงโชยมากระทบจมกกลนฉนกกตองหยบผาเชดหนามาปดจมกเพราะกลนแรงมาก ขนาดวาเราเปนคนอสานรบประทานปลารามาตงแตเดกๆแตไมเคยทจะไดกลนทรนแรงขนาดน พอสดทางรถยนตจากนนกเดนไปลงเรอหางยาว ทมไวบรการนกทองเทยวเตมไปหมด รวมทงนกทองเทยวคณะอน ๆ กมารอลงเรอเตมไปหมดมทงญปนเกาหลและฝรงชาตตางๆมากนเยอะบางคนกใชผาปดจมก และหนากากกนกลนฉนของปลารา มองดแลวกตลกดเหมอนอยในสนามรบของอาวธเคมในอรกอยางนนแหละพวกเราไดลงเรอกนหมดแลว คนนำทาง (เรอ) กใชไมไผถอคำยนแทรกฝงเรอทจอดเทยบทาอยอยางหนาแนน กวาจะหลดออกมาไดกใชเวลาหลายนาท แลวกถงนาทระทกใจและตนเตนเหมอนกบการลองเรอในลมแมนำอเมซอนในสารคดยอดฮตเลยทเดยว เพราะเรอจะวงซอกแซกไปตามคลองทขดเขามาหาฝงและสองขางคลองกจะมแตปาไมเถาวลยเตมไปหมด และมองลงไปในนำกนากลว อาจจะมจระเขโผลขนมางบเราไปกนกได พอหลดออกไปจากคลองกมองเหนหมบานกลางทะเลสาบเตมไปหมดทงโรงเรยนลอยนำ โบสถครสตลอยนำ และรานคา สถานตำรวจปมนำมนบานเรอนชาวบานและภตตาคารทงหมดลอยอยบนนำทงนนรวมทงมกรง(กระชง)เลยงจระเขไวใหนกทองเทยวชมและ

บอเลยงปลาในกระชงซงกคงรอจบขนมาปรงอาหารสดๆแกบรรดานกทองเทยวทนยมมาบรโภคปลาสด ๆ จากทะเลสาบ สวนใหญนกทองเทยวจะเปนชาตเกาหลญปนและจนตางชาตยโรป-อเมรกามบางเลกนอย มาเหนสภาพชมชนกลางนำนแลวจงถงบางออ...เวลาอานหนงสอเจอคำวา “พวกเจนละบก และพวกเจนละนำ” ซงเปนบรรพบรษของชาวขอม กอนทพระเจาสรยวรมนจะมารวบรวมกนเขาเปนชนชาตเดยวกน ชมชนทวานกคอมความเปนอยสองแบบ พวกหนงปลกสรางบานเรอนอยบนตลงหรออยบนพนราบทวๆไปทำไรทำนาลาสตว และอกพวกหนงคอตงบานเรอนอยบนแพ เปนลกษณะบานลอยนำตองเปลยนทอยไปตามสภาพนำขนนำลงและมความชำนาญในการทำการประมงและทำสงครามกนทางนำ

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

50พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

51พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

พวกเราไดไปจอดเรอชมความกวางใหญของทะเลสาบหลวงนจะวากลางทะเลกไมใชเพราะมความกวางใหญจนไมเหนฝงอกดานหนงแตกออกไปไกลประมาณ๓-๔กโลเมตรจากฝงมองยอนเขามาหาฝงทเราพงออกไปนกมองเหนบานเรอนไกลลบๆและมองเหนภเขาลกหนงโผลขนมาจากแนวพงหญาและตนไมรมนำ ถามไกดบอกวาชอ“ภเขาพนมกรม หรอพนมกรอม” ออกเสยงเปนภาษาเขมรหนอยหนงในสามของยอดเขาสำคญในเมองเสยมเรยบนซงพนมบาเคงหรอบาแคงอยในกลางเมองพระนครอนเปนทประดษฐานองคปราสาทหนทพระเจายโศวรมนสถาปนาเมองหลวงครงแรก โดยใชยอดเขานเปนแกนกลางของจกรวาล อกภเขาลกหนงทางดานทศเหนอของเสยมเรยบ คอพนมกเลน เปนทประดษฐานศวลงคใตนำเปนพน ๆ องคพระเจาสรยวรมนทรงสถาปนาแมนำนน เปนแมนำศกดสทธใหไหลลงมาเปนแมนำเสยมเรยบ ใหประชาชนชาวเมองไดใชในพธอนศกดสทธไดอาบ และดมกน และใชประโยชนในการเกษตร เพอความอดมสมบรณของบานเมองดวย และภเขาพนมกเลนน เปนแหลงตดหนทรายในการนำมาสรางปราสาทหนนครวดและปราสาทอนๆดวย สวนภเขาพนมกรมทมองเหนจากกลางทะเลสาบน กษตรยขอมไมทรงเลอกทจะใหเปนยอดเขาพระสเมร อนเปนทประทบของพระศวะเจา เพราะพอถงหนาฤดนำหลาก พนทบรเวณนจะเปนทะเลไปหมด ไมเหมาะทจะสรางบานสรางเมอง หรอเทวสถาน ทำใหเกดความยากลำบากในการขนหนขามนำ แลวไปสรางบนภเขา..เฮอ...คดดแลวมแตเรองหนกๆทงนนเพราะงานสรางบานสรางเมองดวยหนน คนขบเรอดบเครองยนตใหเรอลอยลองอยกลางนำ เพอชม

ความสวยงามตามธรรมชาตในเวลาแดดรมลมตกเชนน มองผนนำราบเรยบไมมคลนรบกวนลมเยนๆพดโชยมาสดอากาศบรสทธเขาสกระแสเลอดทำใหจตใจสงบเยอกเยนเปนสมาธแบบวธธรรมชาต จนลมกดชตเตอรกลองถายรปทนำไป แตกถายไวบางนดหนอย เพราะไมรจะถายอะไรมากไปกวาฟากบนำแลวกนำกบฟาเทานน พลนความคดกยอนนกถงอดตสมยทพวกจาม ยกทพมาทางเรอบกตนครวดเปนกองทพทยงใหญและเกรยงไกรทสดเปนสมรภมรบทดเดอดระหวางอาณาจกรขอมทกำลงรงเรอง และผบกรกคอพวกจาม (เวยตนามในอดต) จนเกดเปนภาพแกะสลกนนสงทกำแพงปราสาทบายน แสดงแสนยานภาพของกองทพขอม สายนำทใหความอดมสมบรณ และเปนเสมอนหวงมหาสมทรอนศกดสทธ จงกลายเปนสายนำทพดพาเอาอรราชศตรเขามาดวย กาลเวลาไดหมนเปลยนเวยนไปมทงความเจรญและความเสอมฉะน

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

52พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

53พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

ขาพเจาตนจากภวงคเพราะเอาจตเขาไปเกยวของกบอดตจนเกนไป เมอเรอเขาเทยบทา กระชงปลาและบอจระเข (เลยงจระเขในกระชง)มลกษณะเหมอนกบเรอนแพขนาดใหญมรานอาหารและรานขายของทระลก พรอมหองนำสะอาดไวบรการนกทองเทยว พวกเราขนไปถายรปเปนทระลก และชมจระเขในบอทเจาะชองลงไปในกลางแพไมขนาดกวางประมาณ๓x๕ เมตร ตดตาขายเหลกไวขางลาง ใหนำในทะเลสาบทวมขนมาประมาณเมตรกวา ๆ แลวกปลอยจระเขไวหลายตวเลยงใหนกทองเทยวชมและมธรกจขายปลาเลยงจระเขแดผใจบญทขนมาชม พรอมทงมอาหารทปรงจากเนอจระเข ไวบรการนกทองเทยวทชอบเปบพศดารอกดวย ขาพเจามองดดวยความสงสารและสงเวชในชวตของสตวโลกทเกดมาเปนอาหารของมนษย ซงเขาเกดมาเปนเพอนรวมโลกแตเราไปจบเขามากนเปนอาหาร มนษยกเลยเหมาเอาวาสตวทงหลายเกด

มาเปนอาหารของตน...มนษยพดเอาเองแท ๆ ทจรงเขากรกตวกลวตายเหมอนเรานแหละทานเอย ทจอดเรอขนไปชมกระชงปลาน กเพราะใหลกศษยไดชมอาหารสดๆ จากทะเลสาบยกษน ซงมกงนำจดชมมาก พวกเดกๆ ทไปดวยสงกงอบเครองเทศ (ขา ตะไคร, ใบมะกรด) จานเบอเรอ ถามวาเทาไร?ไดทราบราคาวาถาคดเปนเงนไทยประมาณ๓๐บาทถาเปนกรงเทพฯจานละ๓๐๐บาทยงไมมขายเลย ดวงตะวนเรมออนแสงลงเพราะเวลาบายคลอยมากแลว บางครงมหมคาราวานของกอนเมฆไหลผานแสงอาทตยในยามเยน ทำใหเหนลำแสงพวยพงลงสทองนำทะเลสาบทราบเรยบราวกบนำในอางเกบนำขนาดใหญ ไมมคลนลมรบกวน เปนสสนทธรรมชาตไดแตงแตมไวใหสวยงามจนไมอาจจะบรรยายเปนตวอกษรได และอดไมไดทจะตองยกกลองขนกดชตเตอรบนทกภาพไวแทนความทรงจำ และนำมาฝากคนทยงไมเคยไปไดชนชม พวกเรารบกลบเขาฝงเพราะไกดบอกวา นกไดเวลาพอดทจะมโปรแกรมตอไปชมพระอาทตยตกดนบนยอดเขาพนมบาแคง ซงเปนจดชมววทสวยงามมากในเวลาเยน ถาไปชากวานจะมนกทองเทยวขนไปเตมหมด จะหาทยนหรอทนงแทบไมม เพราะเปนจดขายของการทองเทยวเขมรอกจดหนง พอรถพวกเรากลบเขามาถงเมองเสยมเรยบปรากฏวาพระอาทตยใกลจะลบขอบฟาไปแลว แตอยางไรเสยเมอมาถงแลวกตองขนไปชมใหไดวา บนเขาแหงนมอะไรบางทนาสนใจและทำใหนกทองเทยวตองปนขนไปดวยความยากลำบาก

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

54พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

55พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

ภเขาพนมบาแคง แกนของโลกและจกรวาลสมยพระเจายโศวรมน

ภเขาพนมบาแคงน พระเจายโศวรมนท ๑ เลอกเอาเปนทสรางปราสาทบาแคง และสมมตใหเปนเขาพระสเมรแกนกลางของโลกและจกรวาล เพราะอยตรงกลางพระนครพอด คตความเชอของขอมโบราณทนบถอเทพเจาแหงขนเขานไดรบอทธพลมาจากประเทศอนเดย ซงในประเทศอนเดยนนมเทอกเขาหมาลย และเปนตนกำเนดแหงลทธความเชอตาง ๆ โดยเฉพาะศาสนาพราหมณซงไดกอกำเนดขนทนน เมอชาวขอมโบราณ หรอบรรพบรษของชาวเขมรยอมรบนบถอเอาลทธความเชอนนมา แตลกษณะพนทของตนทจะสรางบานแปลงเมองนนไมมภเขาใหญ ภเขาสงเหมอนในประเทศอนเดย มแต

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

56พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

57พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

ภเขาเตย ๆ หรอเนนดนเทานน ซงภาษาเขมรเรยกวา “พนม” ในบรเวณทพระเจายโศวรมน เลอกทจะสรางเมองใหมน มพนม หรอภเขาอย๓ลกเรยงกนคอพนมบกอยทางเหนอของเมองพนมกรมอยทางทศใตของเมองตดกบทะเลสาบมนำทวมบอยไมเหมาะสมทจะสรางบานแปลงเมองและมพนมบาแคงอยระหวางกลางพระนครพอดภเขาทงสามลกนกไดรบสมมตใหเปนทสถตของเทพเจาทงสามของศาสนาพราหมณ คอ พระอศวร หรอพระศวะ พระพรหม และพระนารายณ เปนความคดทดและสรางสรรคในแงมมมองของความฉลาดของพระเจายโศวรมน ทเลอกภเขาพนมบาแคงน ซงไมใหญโตเหมอนภเขาหมาลย ตนฉบบเทพเจาแหงอนเดย แตภเขาพนมบาแคงนเปนภเขาดนไมสงมากนก คลายกบภเขาทองในกรงเทพฯ แตพนมบาแคงมตนไมขนหนาทบยงมปาไมขนเตมไปหมด ทางขนเขาพนมบาแคงน ไมมบนได เมอกอนคงจะมเพราะททางขนยงมรปสงหแกะสลกดวยหนรปรางไมสมบรณนก แตพอรวาเปนสงหยนเฝาประต หรอบนไดทางขนปราสาท ทวาไมมบนไดนนกเพราะไมมกอนหนหรอขนบนไดใหขนไป อาจจะผพงตามกาลเวลาหรอถกขนเอาหนไปทำอยางอนกมอาจจะเดาได แตทแนๆ คอตองเดนขนเขาดวยถนนทขรขระ เหมอนกบภเขาทพงทลายเพราะธารนำไหลในหนาฝน มทงตอไม และรากไม หนโสโครก เวลาเดนขนตองระวงจะสะดดรากไมหรอตอไมตามทางเดนถาโชคไมดหกลมกลงลงไปคงจะเลอนถลาตกลงไปถงเชงเขารวดเดยวโดยไมมทพก เพราะไมมทเกาะทเกยวเอาเสยเลย

เอา..ปน กปน ขาพเจาบอกกบไกด และนองสามเณรทสะพายยาม และกระเปากลองตดตามมาตลอด ขยบจวรเขาทใหทะมดทะแมง แลวกตงจตถงบรรพบรษขอมผสรางปราสาทน ใหขาพเจาเดนขนไปถงดวยความปลอดภย พอเดนขนไปสกพกรสกหอบแฮกๆ เพราะภเขาชนพอสมควรบางกตองคอยหลบกลมนกทองเทยวทเดนสวนทางลงมามทงฝรงญปนเกาหลและเดกขายของทเดนตามนกทองเทยว ตามสตรการขนภเขาเทาทมประสบการณสมยอยเมองดารจลงทอนเดย“เวลาขนภเขาเขาใหเดนออมขนเวลาลงกใหลงตรงๆไดกคอขนเขาวงลงเขาชนจะไดไมเหนอยมาก” พอขนไปถงเนนสดยอดภเขา หรอทเรยกวาหลงแปรนนจะมลกษณะทราบเรยบ เปนลานกวาง ตรงกลางสรางปราสาทขนาดใหญดวยหนทราย มลกษณะเรยบงาย มปรางคปราสาททวบรเวณฐานปรามด ความสงประมาณ ๗๐ เมตร ชอของปราสาทน ดงเดมจรง ๆเรยกวา “ปราสาทยโศธระประ” ตามพระนามของพระเจายโศวรมนท๑ นนเอง ตวปราสาทองคประธานอยตรงกลางของยอดเขาพนมบาแคงนซงเมอกอนกเรยกวาภเขาพนมกนดาล(พนมแปลวาภเขาสวนกนดาลแปลวากลางไมใชแหงแลงนะ)แตตอมาภายหลงเรยกวาภเขาพนมบาแคง ตามชอของตนไมทขนเตมไปหมดในภเขาน มลกษณะเหมอนตนมะขามแตชาวเขมรเรยกวาตนบาแคง(นกถงตนหมากเคงในภาคอสานมมากอยบนเทอกเขาภพาน) ลกษณะของปราสาทบาแคงน เหมอนรปปรามด องคปรางคประธานอยตรงกลาง ทตวระเบยงแตละชนมปราสาทเลก ๆ อย ๔

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

58พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

59พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๒ เมองเสยมเรยบ แดนศลามหาปราสาท

มม ภายในปรางคประธานมศวลงคตงอย ตงแตพทธศตวรรษท ๑๕(ประมาณ พ.ศ. ๑๔๕๐) ในปทเรมสรางปราสาท ในขณะทการกอสรางดำเนนตอไปจากพ.ศ.๑๔๕๐-๑๔๗๑ซงใชเวลาถง๒๑ปแลวจากนนตอมาอก๔๐ปในรชสมยของพระเจาชยวรมนท๕ไดมการบรณะปราสาทนขนเปนครงแรก ปราสาทพนมบาแคงน เปนศาสนสถานของฮนด นกายไวษณพนกายเปนแหงแรกของเมองพระนครปจจบนตวปราสาททรดโทรมลงมาก แตยงมความยงใหญ และมองเหนอจรยะของชางขอมโบราณ ทขนหนขนไปสรางศาสนสถานขนาดใหญนบนยอดเขาสงถง๗๐ เมตร และกอฐานปราสาทใหสงขนมบนไดขนสปรางคประธานมอย๕ชนแตละชนมปรางคเลก๑๒องครวมเปน๖๐องคสวนบนยอดสดมปรางคลอมรอบปรางคประธาน อก๔ องค เหมอนเปนการ

จำลองแบบยอดเขาพระสเมรรวมทงหมดม๘๙ยอดเลยทเดยว ตวปราสาทอยบนยอดเขาจงเปนจดชมววทสวยงาม โดยเฉพาะในเวลาเยนใกลพระอาทตยจะตกดน (ตกนำ) กองทพนกทองเทยวกจะเดนขบวนกนขนไปยนเตมลานปราสาทซงลดหลนเปนชนๆใครมากอนกจองทเหมาะๆกอนมการตงขากลองถายรปบางถายวดโอบาง ตามอธยาศย เพราะไมตองเสยคาถายรปแตประการใด(คงจะรวมในตวทองเทยวแตละวนแลว) ขาพเจาเดนขนมาถงลานดน ยงไมขนถงองคปราสาทพระอาทตยกจะหมดแสงแลว อกอยางแรงกหมดดวย กเลยเดนออมไปดานทพระอาทตยจะตกนนแหละ ถายรปดวงอาทตยกลมโตสแดงกำลงจะลบยอดไมพอด แตไมไดขนไปถายขางบนปราสาท ทเขาบอกวาดวงอาทตยตกนำทบาราย (บงขนาดใหญ) ทศตะวนตก สวยงามประทบใจมาก

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

60พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

การขนมาชมววบนยอดเขาพนมบาแคงน ถาทานมาชวงเวลาเชาหรอบายหนอยกไมตองเสยใจ เพราะทานจะไดชมววทสวยงามกวางถง ๓๖๐ องศา เลยทเดยว โดยเฉพาะจะเหนยอดปราสาทนครวดผดขนมาในทามกลางปาไมทเขยวขจ หรอในยามบายทมแสงแดดสาดสองเขาหาองคปรางคประธานปราสาทนครวด ทำใหเหนเปนสทอง สวยงามอลงการมาก และนอกจากทานจะเหนบาราย ซงมเกาะเลกๆอยตรงกลางเปนทตงของปราสาทแมบญตะวนตกแลวทานยงจะมองเหนตวเมองเสยมเรยบ ซงมโรงแรม และรสอรท ผดขนเปนดอกเหด และมองไกลออกไปอกทานจะเหนยอดเขาพนมบกหางออกไปทางทศเหนอประมาณ ๑๔ กโลเมตร สวนทางดานทศใตมยอดเขาพนมกรมหรอพนมกรอมซงหางออกไปประมาณ๒๔กโลเมตรและมองสดสายตากบเทอกเขาพนมกเลนทอดยาวสดขอบฟาทเดยว

กเปนอนสำรวจจดสำคญในวนนทไดมาเยอนเสยมเรยบ

และทองเมองศลามหาปราสาท เปนการชมลาง แควนแรก

เทานนรสกประทบใจ และอยากรอยากเหนความยงใหญ

ของนครวด นครธมตอไป แตวนนหมดแรง และหมดเวลา

ตองเดนทางกลบเขาทพก เพอพกผอนเอาแรงไวทองศลานคร

ตอวนพรงน

?ç

บทท óŒ͹ʹյÍҳҨѡâÍÁ

พระศวะ หรอ พระอศวร เทพสงสดในศาสนาพราหมณ “ไศวนกาย”

ศวลงค และ ฐานโยน สญลกษณ แทนองคพระศวะ ในศาสนาพราหมณ

62พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระศวะในรป ๓ ปาง ในองคเดยวกน (Elephanta Caves Bombay, India) พระศวะ ผทำลาย

พระพรหม ผสราง พระนารายณผพทกษรกษา

63พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

พระพทธรปปางนาคปรกในปราสาทพระวษณโลก หลงจากเปลยนเปนนครวด (วดพทธ)

64พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

65พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

ชมเมองเสยมเรยบในปจจบน ๔ มนาคม ๒๕๔๙ (๒๐๐๖)

ตนนอนแตเชาตามปกตทำภารกจสวนตวแลวนงดขาวเมองไทย เรองการประทวงรฐบาลนายกฯทกษณซงกำลงเปนขาวยอดฮตทกแหงมการตดตามขาวทกระยะ เวลา ๐๗.๐๐ น. คณโรเซทมารบออกไปฉนเชาขางนอกเปนรานอาหารเชาเปดตงแต๖โมงอาหารกมกวยเตยวและขาวตมตลอดถงอาหารพนเมองของเขมร ๒-๓ อยาง พวกเราสงกวยเตยวมาฉนลองดรสชาตกพอใชได อาหารสวนใหญของเขมรจะมรสจด ตองเตมพรกเตมนำปลาเอาเอง จากนนคณโรเซทกอาสาทจะพาเทยวเมองนครหลวง โดยไมรบกวนรถของบรษททคณพนศกดจะถวายความสะดวก เลยพากนไปชมศลานครตามหาพระเจาชยวรมนในตอนเชานเลยแตจะยงไมเขา

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

66พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

ปราสาทนครวดอนเปนจดไฮไลทสำคญ ของการมาเยอนในครงน กะวาจะนงรถชมเมองรอบนอกกอน เพราะยงเชาอยและมเวลามากในและจดเขาชมจะใชเวลานานพอสมควร นงรถผานตวเมองเสยบเรยบ ใชถนนสายหลกทจะมงตรงไปยงปราสาทนครวดผานโรงแรมชนนำใหญๆสองขางทาง เชนCityAngkor Hotel มองแตไกลเหมอนปราสาทราชวงเลย PrincessAngkor Hotel เปนโรงแรมและรสอรทททนสมย และอกโรงแรมททนสมยคอCityRoyalHotelและผานโรงพยาบาลเดกทใหญโตมากไดทราบวาไดรบทนสนบสนนจากตางประเทศเขามาชวยเหลอ หลงเหตการณสงครามลางเผาพนธ ทหนาโรงพยาบาลมรปปนเศยรของพระเจาชยวรมนท ๗ดวย มองดแลวนาเกรงขาม และชนชมในพระบารมของทานทมตอประชาชนชาวเขมรในอดต สมยทพระองคทรงครองราชยอยนน ทรงหวงใยสขภาพอนามยของราษฎรมาก ถงกบใหสราง อโรคยาศาลหรอสขศาลาไวตามรายทางจากเมองนครธมไปยงเมองประเทศราชและเมองชายแดน(ปราสาทหนพมาย)มอยทวราชอาณาจกรมากกวา๑๘๐แหง รถวงผานทซอตวผานประตเขาชมปราสาท เนองจากวาเปนพระภกษและมากบชาวเขมรกเลยไมตองซอ รถวงตรงเขาไปเลย สองขางถนนมองดเหนตนไมใหญเชนไมยงไมยางซงไดรบการอนรกษไวอยางด เปนบรรยากาศแหงเมองโบราณจรง ๆ เมอรถวงเขาไปเหมอนกบหลดเขาไปสอกอาณาจกรหนง ซงมความรสกแปลกและตนเตนดแคเหนตนไมใหญๆและคเมองรอบนครวดกตนตาตนใจแลว

67พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

พอหลดออกจากปาไมใหญกมองเหนกำแพง และคนำมองเหนยอดองคปรางคปราสาทนครวดองคกลางโผลเหนอยอดไม ยงทำใหตนเตนเปนทสดเหมอนกบขอความททาน ม.ร.ว.คกฤทธปราโมชบนทกไวในหนงสอถกเขมรตพมพในปพ.ศ.๒๔๙๘วา “ใครทไดเหนนครวด นครธมแลว ความคดแรกทผด

ขนมาในใจคอสงกอสรางทประกอบดวยศลาทงสงและกวาง

ใหญ เทยบขนเขาเหลาน เปนสงทเกนปญญา และเกนกำลง

และศรทธาของมนษย ทจะสรางสรรคขนได คำตอบของชาว

เขมรทวา พระอนทรเปนผสราง หรองอกขนมาเองนน จงตรง

กบความรสกของผไดเหนปราสาทหนเหลาน เปนครงแรกมาก

กวาคำตอบอน ๆ”

พวกเรายงไมเขาชมนครวดเลยทเดยว เพราะถาเขาชมมหาปราสาทนแลวปราสาทเลกปราสาทนอยทอยในอาณาบรเวณเดยวกนก

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

68พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

จะจดหมด คอ หมดความหมายลงทนท อกประการหนงถาจะชมปราสาทนครวด ตองชมในตอนบายเพราะองคปราสาทหนหนาไปทางทศตะวนตก ถาเขาชมในตอนเชาการถายรปองคปราสาทกจะยอนแสงหมดภาพออกมาจะไมสวยตามทตองการ พวกเรานงรถรอบคเมอง (นครวด) โดยมคณโรเซทเปนสารถขบออมไปทางทศตะวนออกแลวเลยวซาย กจะเปนดานหลงของปราสาทนครวดซงเปนทางเขา แตไมมใครนยมเขา ประตถกปดเอาไวเหตผลทปราสาทนครวดตองออกแบบใหหนหนาไปทางทศตะวนตกเพราะตองการใหเปนทฝงศพของพระเจาสรยวรมนท ๒ ผทมศรทธาสรางถวายพระผเปนเจาในศาสนาฮนด และเมอพระองคสวรรคตแลวกใหเอาพระศพมาฝงไวทฐานของรปปนพระวษณ เพอใหดวงพระวญญาณหลอหลอมรวมกนเปนหนงเดยวกบเทพเจาทตนนบถอ การจดวางผงกอสรางปราสาทนครวด ถอคตความเชอในศาสนาฮนด โดยการจำลองแบบมาจากยอดเขาพระสเมร มปรางคประธานอยตรงกลางลอมรอบดวยปรางคบรวารทง ๔ ทศ เชนเดยวกบเขาพระสเมร มภเขาบรวารลอมรอบ และภายนอกกำแพงตองมคนำลอมรอบอกซงเปรยบเสมอนมหาสมทรทง ๔ ณ ทนยงเปรยบเสมอนเปนศนยกลางของโลกและจกรวาลอกดวย มหาปราสาทนครวดจงกลายเปนสงมหศจรรยของโลก ๑ ใน ๗ สงมหศจรรยในรอบพนป

69พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

สงทควรรกอนทองนครศลามหาปราสาท ยอนหลงไปเมอพทธศตวรรษท ๑ หรอประมาณ ๒,๕๐๐ ปผานมาแลว ไดเกดศาสนาใหมขนในประเทศอนเดย นนกคอศาสนาพทธ และศาสนาเชน หรอ ไชนะ ทงสองศาสนานไดประกาศและเผยแผลทธความเชอของตนเอง จนมศาสนกเพมขนเรอยๆแสงแหงธรรมะของพระพทธเจาทพงตงศาสนาใหม ไดกลบแสงธรรมและแรงศรทธาตอพระผ เปนเจาของศาสนาพราหมณ จนทำใหศาสนาพราหมณในอนเดยตองอบแสงลงไปเรอย ๆ ในกลางพทธศตวรรษท

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

70พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

๔-๕และไดมการปรบปรงคำสอนและวธการสอนตลอดถงพธกรรมตาง ๆ ใหเขากบศาสนาใหมยงขน และความคด ความเชอนไดแผขยายออกไปนอกประเทศอนเดยโดยกลมพอคาพาณชยไปสกลมชนในแหลมอนโดจน กลมชนชาตทเรยกวา “เขมร” ไดอพยพมาจากทางตอนใตของประเทศจน มมาตงถนฐานบานเรอนอยในแถบดนแดนทเรยกวา“สวรรณภม”หรอเอเชยอาคเนยในการโยกยายถนฐานในครงนนไดแยกออกเปนสองกลมคอกลมหนงเดนทางไปตามแมนำสาละวนในเขตประเทศพมาในปจจบน ไดสถาปนาอาณาจกร สธรรมวด หรออาณาจกรมอญ มศนยกลางอยทเมองสะเทม ซงเปนชนกลมแรกทนบถอพระพทธศาสนา จากการนำพระพทธศาสนามาเผยแผของพระธรรมทตสมยพระเจาอโศกมหาราช คอพระโสณเถระและพระอตรเถระ (ตามประวตศาสตรพทธศาสนาในพมา)สวนอกกลมหนงอพยพไปตามลำแมนำโขง คอชนชาตเขมรนไดสถาปนาอาณาจกรขอมขนในบรเวณปากแมนำโขงไหลตกทะเลสาบยกษทชอวา“โตนเลสาบ” ประมาณพทธศตวรรษท ๓ พระพทธศาสนาไดเจรญรงเรองถงขดสงสด ในสมยของพระเจาอโศกมหาราช ราชาผครองแควนมคธและเคยนบถอศาสนาพราหมณ ตามบรรพบรษมากอน ไดหนมานบถอพระพทธศาสนา และไดทำนบำรงพระพทธศาสนาทงดานการสงเสรมพระปรยต โดยทรงอปถมภการทำสงคายนาครงท ๓ รอยกรองพระธรรมวนยใหเปนหมวดหม และสงเสรมการประพฤตปฏบตธรรม โดยใชหลกธรรมะในการตรากฎหมายในการปกครองประเทศและทสำคญทสด พระองคไดเลงเหนการณไกลของความเจรญรงเรอง

71พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

ของพระพทธศาสนา ไดสงพระธรรมทตออกไปประกาศเผยแผพระศาสนา นอกประเทศอนเดยและแวนแควนของพระองคถง ๙ สายหนงในนนกไดเดนทางมาทดนแดนสวรรณภม ตามประวตศาสตรทกลาวไปแลวนน ประมาณพทธศตวรรษท ๖ เกดอาณาจกรฟนน ถอเปนอาณาจกรเกาแกแรกสดของกมพชา คำวา “ฟนน” น นกประวตศาสตรตความมาจากคำวา “พนม แปลวาภเขา” ในภาษาเขมร แตการออกเสยงเพยนตามภาษาจน วา “ฟนน” ซงแปลไดหลายนย คอแปลวาภเขากได หรอแปลวาความเจรญรงเรอง และยงหมายถงตำแหนงของกษตรย ซงมความหมายวา “ราชาแหง

ขนเขา”

ขอมโบราณไดรบอทธพลความเชอในเรองการบชาภเขา มาจากชวาและจาม ซงทงคไดรบความเชอนถกลองเรอมาจากอนเดยตนตำหรบแหงศาสนาพราหมณหรอฮนด ประมาณพทธศตวรรษท๗-๙อารยธรรมอนเดยสมยคปตะและหลงสมยคปตะไดเผยแพรไปยงดนแดนตะวนออกโดยทางนำ คอมพอคา พาณชยตาง ๆ เปนผนำไปทำใหเกดอาณาจกรตาง ๆ ในแหลมอนโดจน และหมเกาะในประเทศอนโดนเซย เชน ชวา และศรวชยเปนตน ประมาณพทธศตวรรษท ๑๐มพราหมณจากประเทศอนเดยมาปกครองอาณาจกรฟนน ทำใหเกดแบบแผนลทธประเพณในราชสำนก ฟนนเปนแบบอนเดย การนบถอภเขาหรอเทพแหงภเขานไดตดตามพราหมณเขา

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

72พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

มา ซงเคยนบถอยอดเขาหมาลยมากอน พวกเขาสมมตใหเปนแกนโลกและจกรวาลในสมยโบราณ เดมทกษตรยขอมโบราณ กคอผนำชมชนทนบถอผสางนางไมธรรมดา พอไดรบความเชอใหม กษตรยขอมกเลยพฒนาตนเอง (คดใหม ทำใหม เหมอนผนำในบางรฐบาล)ไปสความเชอทสงกวา กลายเปนกษตรยแหงขนเขา และนำไปสความเปนเทวราชาคอกษตรยแหงพระผเปนเจาสงสด ประมาณพทธศตวรรษท ๑๑ อาณาจกรฟนน ถงการลมสลายตามกฎของอนจจง ความไมเทยงแทแนนอน เกดแควนใหมขนคอ แควนเจนละ โดยมพระเจาภววรมนท ๑ เปนกษตรยปกครองและทำใหแควนเจนละ เปนอสระจากอาณาจกรฟนน กาลตอมามพระเจาอสานวรมนท ๑ ไดสรางราชธานใหมขน ปจจบนคอกลมโบราณสถานสมโบรไพรกกในจงหวดกำปงธม

73พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

ประมาณพทธศตวรรษท ๑๒ เมออาณาจกรฟนนเสอมอำนาจลงแลวในรชสมยของพระเจาชยวรมนท ๑ แควนเจนละ แตกออกเปนสองฝาย (บรรพบรษของขอม) ฝายหนงยดเอาแนวไพรอยอาศย เรยกวา “เจนละบก” ซงคอพนทประเทศลาวในปจจบน และอกพวกหนงอาศยอยชายนำรมทะเลสาบหลวงโตเลสาบและลมนำโขงตอนลาง(ประเทศกมพชาในปจจบน) เรยกวา “เจนละนำ” ทงสองฝายเปนศตรกน ประมาณพทธศตวรรษท ๑๓-๑๔ เรมยคสมยอนรงเรองของพระเจาชยวรมนท ๒ เจาชายทเดนทางมาจากชวา คออาณาจกรศรวชยประกาศตนเปนอสระ และสถาปนาขนเปนจกรพรรด ทรงรวบรวมพวกเจนละบก และเจนละนำใหเปนหนงเดยวสรางบานเมองใหม ทรงประกอบพธอนศกดสทธรบเอาลทธไศเรนทร นบถอพระศวะเจา โดยจดพธขนทยอดเขามเหนทรบรรพต หรอภเขาพนมกเลนในปจจบน สมมตใหเปนยอดเขาพระสเมรเปนทประทบและชมนมของเหลาเทพยดาทงหลายทรงใหชางแกะสลกหนในทองนำบนภเขาพนมกเลนเปนรปศวลงคนบพนองค และรปพระนารายณบรรทมสนธทใตทองนำนน โดยใหนำไหลลงสเมองหรหราลย เปนราชธานใหม ตงอยรมฝงแมนำรอลวยและทรงเปนตนตำนานการกำเนดของกมพชาดวยการททรงสมสกบนางพญานาคาเปนมเหสเปนการประสานวฒนธรรมอนเดยทมาจากชวากบชาวพนถนเขาดวยกน พระองคทรงสถาปนาลทธเทวราชาขนมาดวย โดยการสรางปราสาทหน หรอเทวาลย ซงกคอศาสนสถานในศาสนาฮนด หรอสมมตเปนภเขาพระสเมร สรางดวยหนบนฐานเปนชน ๆ เพออทศ

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

74พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

ถวายเปนทพยวมานของเทพเจา อกทงยงเปนราชสสานของพระองคเองเมอทรงสวรรคต ซงเชอวาดวงพระวญญาณจะหลอหลอมเปนหนงเดยวกบเทพเจาทพระองคนบถอ พราหมณ หรอ ฮนด นมาจากไหน ? ขอหยดพกเรองการลำดบยคสมยของพระเจา...วรมน ทงหลายแคนกอน เอาแคสององคกอนเพราะนาน ๆ ไปจะมนงงเหมอนกนไมรวาองคไหนเปนองคไหนลงทายดวย..วรมนเหมอนกนหมดแลวกเตมตวเลข๑-๒-๓เอากจำไมหวาดไมไหวอยแลว ทนจะมาเลาถงเรองคตความเชอ อนเปนรากฐานมาจากศาสนาฮนด แลวคำวา “ฮนด หรอ พราหมณ” นมาจากไหน? ศาสนาฮนด เกดขนในประเทศอนเดยกอนศาสนาพทธ

75พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

ประมาณพนกวาปเปนการรวมคตความเชอพนบานผสมผสานกบการนบถอเทพเจา ซงมอยมากมายหลายองค แตมเพยง ๓ องคเทานนทเปนเทพสงสดอนไดแก พระศวะ หรอ พระอศวร คอ ผทำลายลาง

พระวษณ หรอ พระนารายณ คอ ผถนอมรกษา

พระพรหม คอ ผสรางสรรค

ผทนบถอพระศวะ เปนใหญทสด เรยกกนวา “ลทธไศวนกาย” สวนบางกลมทนบถอพระวษณเปนใหญทสด เรยกวา “ลทธไวษณพนกาย” อยางไรกตามเมอรวมเทพเจาผยงใหญทงสามองคนเขาดวยกนเรยกวา“ตรมรต” ศาสนาฮนด มการแบงชนวรรณะ โดยยกยองใหพราหมณเปนชนชนทสงสดของสงคมเพราะเปนชนชนทสามารถตดตอกบเทพเจาได ทำหนาทในการประกอบพธกรรมตาง ๆ รองลงมาคอวรรณะกษตรย ซงเปนนกรบและนกปกครอง สวนวรรณะแพศย (พอคา)ทำการคาขายและวรรณะศทรเปนกรรมกรทำงานหนกเปนวรรณะทตำทสด ใครเหนอกวาใครในเทพทงสาม พระพรหม เปนเทพเจาผสรางโลกและจกรวาล ประทบนงบนอาสนดอกบวบานทรงหงสเปนพาหนะมพระชายาคอพระสรสวดหรอพระนางพราหม พระพรหมม๔พกตร๔กรมพระนามเดมวา“ปญจานน” หมายถงผม๕ เศยรแตถกพระศวะตดเศยรออกไปหนงเศยรสาเหต

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

76พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

สวนชาวฮนดทนบถอลทธไวษณพนกาย กเชอวาพระพรหมเกดจากพระนาภ(สะดอ) ของพระวษณ ขณะบรรทมหลบอยเหนอลำตวพญานาคอนนตรยในทะเลนำนม หรอเกษยรสมทร ทเรยกวานารายณบรรทมสนธนนเอง เวลาไปเทยวชมปราสาทหนตาง ๆ กจะไดสงเกตเหนวาพระนารายณบรรทมสนธนนจะมรปพระพรหมเกดจากสะดอจรงหรอไมถาไมมแสดงวาเปนพระนารายณปลอม! พระศวะหรอพระอศวรเปนเทพเจาผทำลายและสรางโลกหมายความวากอนจะเกดไดตองตายเสยกอน ชาวฮนดทนบถอลทธไศวนกาย อธบายลกษณะไววาพระศวะมหนงเศยร สกร สามเนตรโดยเนตรทสามอยกลางหนาผาก เวลากรวจะมตวเกยรตมขหรอหนา

เ ก ด จ า ก ก า ร ท พ ร ะ พ ร ห มหลงใหลนางศตรปา สตรทพระพรหมเปนผสรางขนมา แลวเฝามองตลอดเวลา เมอนางหนขนไปขางบนกใชพระพกตรท ๕ตามขนไปด พระศวะไมชอบจงต ดท ง . . น ก เป นตำนาน เทพเจาของฮนด แตบางตำรากวาพระพรหมถกพระศวะตดเศยรเพราะไปกลาววาจาดถกพระนางอมาเทว ชายาของพระศวะนนเอง

77พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

กาลออกมากลนกนความชวรายจากเนตรทสามน พระศวะทรงนงหนงกวาง มงเหาเปนสรอยสงวาลย ทรงโคนนทเปนพาหนะ เวลาเราไปเยยมชมปราสาทหน ถาพบรปปนหรอรปสลกโคนนทอยระหวางทางเดนเขาปราสาท นนยอมแสดงวาปราสาทแหงนนๆสรางถวายแดพระศวะเจานนเอง จะสงเกตเหนทปราสาทพนมบาแคง มรปปนโคนนทนอนอยทางดานทศใตหนหนาไปทางทศเหนอยงอยในสภาพสมบรณด พระศวะสามารถกำหนดโชคชะตามนษยดวยการรายรำ ทเรยกวาศวะนาฏราช เชนหากรายรำออนชอย มนษยโลกจะอยเยนเปนสข เปนการแสดงพลงทพระองคกระทำตอจกรวาลหาประการคอการสรางการดแลรกษาการทำลายการปดบงและการอนเคราะห

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

78พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

สวนชายาของพระศวะนน ม ๒ บคลกในรางเดยวกน คอพระนางปารพต หรอพระนางอมาเทว และในรปลกษณของนางกาล หรอทรคา ซงเกดจากการทบรรดาเทพมาชวยกนชบขนเพอปราบอสร มโอรสของพระนางอมาเทว คอพระขนธกมาร เปนเทพแหงสงครามและพระพฆเนศวร โอรสของนางทรคามเศยรเปนชางเปนเทพแหงศลปวทยาการ พระวษณหรอพระนารายณเปนเทพผคมครองโลกมการอวตารลงมาในโลกมนษยเมอยามเกดทกขเขญถง ๑๐ ครง หรอนารายณ๑๐ปางอนไดแกอวตารเปนปลาเปนเตาเปนหมปาเปนนรสงห เปนพราหมณเตย เปนพราหมณถอขวานเพชร เปนพระรามเปนพระกฤษณะเปนพระพทธเจาและเปนบรษชอกลก พระวษณทรงครฑเปนพาหนะ มพระชายา คอ พระลกษมเทว หรอ พระศร ซงตำนานอกนนแหละกลาววา ทไดนางมาเพราะจากการกวนเกษยรสมทร (คอยอานตอนวาดวยการกวนทะเลนำนมทกำแพงนครวด) นกปราชญของศาสนาพราหมณหรอ เรยกวาศงกราจารย ไดปรบปรงคำสอนในศาสนาฮนด ในพทธศตวรรษท ๑๐ เพอแขงกบศาสนาพทธทกำลงเจรญรงเรอง โดยการเขยนคมภรใหม ชอ “คมภรปราณะ” บญญตใหพระพทธเจาเปนปางอวตารของพระนารายณเปนปางท ๘ คอ “พทธาวตาร” เพราะฉะนนเวลาไปวดฮนดเหนพระพทธรปตงอย อยานกวาเปนวดพทธนะ เพราะเขาจะบชาพระพทธรปเหมอนเทวรปในศาสนาฮนดเทานน

79พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

ศวลงค คอ อะไรทำไมตองบชา ? กษตรยทนบถอศาสนาฮนดไศวนกาย นยมสรางศวลงคไวในปราสาทตาง ๆ เพอให เปนรปสำหรบเคารพบชา ศวลงค เปนเครองหมายขององคกำเนดของเพศชายเปนพลงสรางสรรคของพระผเปนเจา โดยจะสลกรปศวลงคนอยบนฐานของโยน (แทนอวยวะเพศหญง)ของพระนางปารพตชายาของพระศวะตราบใดทอวยวะเพศทงสองนยงอยดวยกน กจะเกดความเจรญรงเรองและอดมสมบรณบานเมองจะอยเยนเปนสขอยตราบนน การเซนสรวงบชาพระศวะ พราหมณจะเปนผตกนำ (หรอ

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

80พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

นำนม)รดศวลงค แลวใหนำไหลผานฐานรองโยนทรองรบอย จากนนไหลออกไปตามทอโสมสตร กลายเปนนำศกดสทธ ใหผคนรองรบไปดนกน เพอความเปนศรมงคลและรกษาโรคภยไขเจบตามคตความเชอของตนทนบถอ กษตรยขอมโบราณไดรบคตความเชอนจากศาสนาฮนด จงนยมสรางปราสาทหน ประดษฐานศวลงคไวสกการบชา และแมแตพระนามของกษตรยขอมกถอเอานามของพระอศวร หรอพระศวะเจามาตอเตมชอของตน เพอเปนการผสมผสานกลมกลนกบอำนาจของกษตรย เพราะพระศวะคอกษตรยแหงทวยเทพทงหลาย ประทบอยบนยอดเขาไกรลาสซงอยบนยอดเขาพระสเมรอกทหนง กษตรยขอมจงยนดทจะสวมบทบาทสถาปนาตนเองขนเปนพระศวะเจาตามลทธเทวราชา ทรงสรางพระศวะในรปของศวลงค แลวเรยกนามศวลงคในนามของกษตรยเสย ยกตวอยางเชน พระเจาภทรวรมน ทรงสรางศวลงค ชอ “ภทเรศวร” กคอเอานาม “ภทระ” ผสมกบ “อศวร” กลายเปน “ภทเรศวร” และพระเจาอนทรวรมน ทรงสรางศวลงคประจำพระองคนามวา“อนทราภทเรศวร” พระเจาราเชนทรวรมน ทรงสรางศวลงคชอ “ราเชนทเรศวร” สวนพระเจายโศวรมน ทรงสถาปนาศวลงคขนทยอดเขาพนมบาแคง กลางเมองพระนคร แลวพระราชทานนามวา “ยโศธเรศวร” ซงกลวนแตมนามของกษตรยขอม และนามของพระอศวรผสมกนอยอยางกลมกลน

81พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

ลทธเทวราชา คอ อะไร ?

คำวา“เทวราชา”หมายถงราชาหรอกษตรย แหงทวยเทพทงหลาย คอพระราชาทเปนเทพจตลงมาเพอสรางสนตสขใหกบโลกมนษย การบชาเทวราชา คอการบชารปศวลงคทประดษฐานอยบนยอดเขาเสมอนไดบชาพระศวะทประทบอยบนยอดเขาไกรลาส ลทธเทวราชาแมจะตความหมายไดเปนสองนยคอกษตรยทกลายเปนเทพและกษตรยในหมเทพยดาทงปวงความหมายแรกคอกษตรยในฐานะทเปนมนษยผยงใหญประดจเทพ (เปนสมมตเทพ) แตในความหมายทสอง คอ พระราชาแหงเทพคอพระศวะเจาเสดจลงมาปกครองไพรฟาประชาราษฎร ความหมายหลงนเองทเปนวตถประสงคของระบอบการปกครองลทธเทวราชา โดยกษตรยขอมไดรบสทธอนชอบธรรมจากพระเปนเจา เมอเสดจสวรรคตแลวกเสดจขน

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

82พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

สวรรคกลบไปสสภาวะของพระศวะเจาตามเดม เพราะฉะนน กษตรยทนบถอศาสนาฮนดลทธไศวนกาย จะตองสรางศาสนสถาน เทวสถานหรอวหาร เปนทประดษฐานศวลงครปแบบของปราสาท หรอเทวาลยยคแรก ๆ จะถกสรางขนบนภเขาจรงๆหรอไมกเนนเขาตามธรรมชาตซงเปนเรองทยากยง ตอมาไดมการปรบแนวความคดใหมโดยการสรางบนทราบกลางเมอง ซงหาภเขาจรง ๆ ไมได โดยทำศาสนสถานนนบนเนนดนและมฐานซอนกนขนเปนชน ๆ หรอไมกสรางภเขาจำลองแทนทจะไปสรางบนภ เขาจรง ๆ และใชปรางคปราสาทองคทอยส งทสดประดษฐานศวลงค ดงนนศวลงคมกจะถกเกบไวในหองกลางปรางคประธานของปราสาทเสมอซงจะเรยกชอวา“หองครรภคฤห”กษตรยขอมจะทำพธเซนสรวงบชาโดยรดนำลงทศวลงค นำนนจะไหลไปลงชองโยนผาน

83พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

ออกทางทอโสมสตร ศวลงคถอวาเปนตนกำเนดแหงสรรพชวต ดงนนศวลงคจงมบคลกภาพแหงความศกดสทธ ท งทต งอยบนภเขาธรรมชาตและภเขาจำลองโดยตงอยกลางนครหลวงซงเปรยบเสมอนเปนแกนกลางของจกรวาล ขอสงเกตหลงจากทสนยคของพระเจาชยวรมนท ๒ แลวกษตรยขอมองคตอ ๆ มา แมจะเปลยนไปนบถอศาสนาฮนดไวษณพนกาย หรอนบถอศาสนาพทธ นกายมหายานแลว แตกยงคงสรางวหารเกบราชลงค หรอศวลงคอย รปเคารพในปรางคประธานเปลยนมาเปนพระวษณแทนหรอไมกเปนรปพระโพธสตวอวโลกเตศวร ในศาสนาฮนดมทงไศวนกาย(นบถอพระศวะเปนใหญ)และไวษณพนกาย (นบถอพระวษณเปนใหญ) สวนบทบาทของเทพแตละองคนนอาจจะแตกตางกน ขนอยกบวาเปนเรองราวตอนสำคญหรอเหตการณทอยในนกายใด จะยกยององคนนเปนพเศษ แลวกมอบความเปนใหญให สรปแลวกษตรยขอมมกจะสรางศาสนสถานบนฐานเปนชนๆคอปราสาทหนทงหลายนน จดประสงคเพอเปนวหารเกบราชลงคไวบนภเขาและใหเปนทพยวมานของเทพเจาบนโลกมนษยอกอยางเพอใหเปนภเขาพระสเมร (ทอยของทวยเทพ) หรอศนยกลางโลกและจกรวาล สวนบาราย หรอคนำทใหขดลอมรอบปราสาทเปรยบเสมอนมหานทสทนดรทลอมรอบเขาพระสเมรนนเอง และสดทายเพอใชเปนพระราชสสานเมอเสดจสวรรคต โดยมความเชอวาดวงพระวญญาณของพระองคจะไปหลอมรวมกบเทพเจาทนบถอ

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

84พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

ทำไมปราสาทหน จงกลายเปนวดพทธ ศาสนาทเจรญรงเรองในดนแดนขอมโบราณนอกจากศาสนาฮนดแลว ยงมศาสนาพทธนกายมหายาน ซงเจรญรงเรองผลดเปลยนกนระหวางศาสนาฮนดทงไศวนกายและไวษณพนกาย เดมทนนศาสนาพทธมเพยงนกายเดยว คอ นกายหนยานหรอเถรวาทจนกระทงถงพทธศตวรรษท๖ไดเกดนกายมหายานขนซงเปนการนำเอาคตความเชอในเรองเทพเจาของฮนดมาผสมผสานโดยเชอวาพระพทธเจาเปนผสรางโลก และยงบนดาลใหเกด “ธนาน

85พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

บทท ๓ ยอนอดตอาณาจกรขอม

พทธเจา” หาพระองค และเชอวา ธนานพทธเจานแหละบนดาลใหมมนษยพระพทธเจาขนคอเจาชายสทธตถะมาตรสรในโลกมนษยและมอกหลายองคทตรสรไปแลว ธนานพทธเจา ยงบนดาลใหเกดพระโพธสตวอกหลายองคลงมาปกปองคมครองชาวพทธมหายาน เชน พระโพธสตวอวโลกเตศวรพระโพธสตวกวนอมและพระโพธสตวมญชศรเปนตน ขอทำความเขาใจเกยวกบชอของนครวด สกนดหนอย คนทวไปเขาใจวา“นครวด”คอเมองหลวงของขอมโบราณหรอราชธานของเมองพระนคร เพราะความยงใหญและมชอเสยงจนกลายเปนสงมหศจรรยของโลกไปนานแลว อนทจรงนครวดไมเคยเปนเมองหลวงตางจากนครธมซงเปนเมองหลวงจรงๆคนละยคสมยกนกบยคสมยของพระเจาสรยวรมนท ๒ ผทรงอำนาจวาสนาบารมททรงสรางปราสาทนครวดนนศนยกลางอำนาจทางการเมองการปกครองนาจะอยทปราสาทพนมบาแคงอยางเดมปราสาทนครวดในสมยนนไมมใครเรยกชอนแตมชอทนาเกรงขามทรงความศกดสทธเรยกวา“ปราสาท พระวษณโลก”หรอเมองของพระวษณ สวนชอ “นครวด” นนมาเรยกเอาตอนทอาณาจกรขอมลมสลายไปแลว กษตรยแหงอาณาจกรสยาม สมยอยธยาไดเขาครอบครองเมองพระนครเปนประเทศราช เลยยดเอาเทวาลยแหงนดดแปลงใหเปนวดในทางพระพทธศาสนา ใครตอใครเหนวาเปนวดทใหญมากกเลยเรยกกนตอมาวา“นครวด”หรอ“นครแหงวด” สวนภายหลงนมาเรยกตามฝรงวา“องกอร”กคงเรยกเพยนมาจาก “ออรกอร” ในภาษาเขมร แปลวา “นคร” สวน “วด” ก

∑ àÕß»‘≈“π§√แ ด π ป √ “ ส “ ท ข อ ม

86พระมหาถนด อตถจาร, Ph.D.

เรยกงายด ตามภาษาไทย(สยาม) กเลยเปน “องกอรวด” (AngkorWat) ถาจะเรยกใหถกกควรเรยกวา “นครวด” แตถาใครอยากเรยกตามฝรงออกเสยงใหมนเพยนๆหนอยเปน“องกอรวด”กไมวากน

สรปวา พระเจาสรยวรมนท ๒ ไมไดทรงสรางปราสาท

หนอนยงใหญนใหเปนวด หรอ เปนเมองหลวงแตประการใด

เพราะภายในอาณาบรเวณเกอบ ๒ ลานตารางเมตร (ภายใน

กำแพงนครวด) นไมมชาวบานอาศยอยเลยตงแตไหนแตไรมา

แมแตกษตรยกไมไดประทบอยทน ปราสาทพระวษณโลกจงเปน

เพยงเทวสถาน หรอ เปนพระสสานหลวงสำหรบเกบพระศพ

ของพระองคเมอเสดจสวรรคตไปแลวนนเอง

¿Ÿ¡‘À≈—ß°”‡π‘¥„πµ√–°Ÿ≈™“«π“ ≥ ∫â“π‡≈¢∑’Ë ÙÛÙ ∫â“πæ—ߢ«â“ß„µâ µ.æ—ߢ«â“ß Õ.‡¡◊Õß ®. °≈π§√∫√√晓 ‡¡◊ËÕÕ“¬ÿ ÒÙ ªï «—π∑’Ë ÒÒ ¡°√“§¡ æ.».ÚıÚ ≥ æ—∑∏ ’¡“ «—¥»√’ ÿ¡—ߧ≈å

Õ.‡¡◊Õß ®. °≈π§√ ‚¥¬¡’ æ√– √≠“≥¡ÿπ’ Õ¥’µ√Õ߇®â“§≥–®—ßÀ«—¥ ‡ªìπæ√–Õÿªí™¨“¬åÕÿª ¡∫∑ ‡¡◊ËÕÕ“¬ÿ Ú ªï «—π∑’Ë Ò˜ °√°Æ“§¡ æ.». ÚıÚˆ ≥ æ—∑∏ ’¡“ «—¥°“√‡«°

∫â“π√—ß°“„À≠à µ.√—ß°“ Õ.æ‘¡“¬ ®.π§√√“™ ’¡“ ‚¥¬¡’ æ√–§√Ÿ«‘ ÿ∑∏æ√µ∏”√ß(æ√–‚æ∏‘«√≠“≥)‡®â“§≥–Õ”‡¿Õæ‘¡“¬ ‡ªìπæ√–Õÿªí™¨“¬å

‡°’ˬ«°—∫ºŸâ‡¢’¬π

æ√–¡À“∂π—¥ (Õ‘π∏‘· π) Õµ⁄∂®“√’, Ph.D.«ÿ≤‘°“√»÷°…“ π.∏.‡Õ°, ª.∏.ı, æ.¡., æ∏.∫.,M.A. (AI&AS), Ph.D.(Buddhist Studies)

ª√– ∫°“√≥åÕÕ°‡º¬·ºà¥Ÿß“πæ√–»“ π“∑’ˬÿ‚√ª (Õ—ß°ƒ…, Ω√—Ë߇» , ‡¬Õ√¡—π, «‘ ‡´Õ√å·≈π¥å, ‡ªπ,

‚ª√µÿ‡° ) À√—∞Õ‡¡√‘°“, ·§π“¥“, √— ‡´’¬, Õ—ø√‘°“„µâ, Õ‘π‡¥’¬, ‡πª“≈, »√’≈—ß°“, ¡“‡≈‡´’¬, ‘ߧ‚ª√å,„µâÀ«—π, ‡«’¬µπ“¡, ≈“«, ‡¢¡√ ·≈–æ¡à“

√à«¡ª√–™ÿ¡ ¿“»“ π“‚≈° (Parliament of the Worldûs Religions 1999) ∑’ˇ¡◊Õ߇§ª∑“«πåª√–‡∑»·Õø√‘°“„µâ (Cape Town, South Africa)

√à«¡ª√–™ÿ¡ ¿“»“ π“‚≈° (Parliament of the Worldûs Religions 2004) ∑’ˇ¡◊Õß∫“√凴‚≈πà“,ª√–‡∑» ‡ªπ

µ”·Àπàß/Àπâ“∑’Ë/°“√ß“πæ√–∏√√¡∑Ÿµ “¬µà“ߪ√–‡∑» ª√–®”«—¥‰∑¬°√ÿß«Õ™‘ßµ—π ¥’.´’.(æ.».ÚıÛı-ªí®®ÿ∫—π)»“ π‘° —¡æ—π∏å ¡—™™“ ߶å‰∑¬„π À√—∞Õ‡¡√‘°“(°√√¡°“√∫√‘À“√ªï ÚıÙ˜-ÚıÙ˘)À—«Àπâ“»Ÿπ¬å‡∑§‚π‚≈¬’ “√ π‡∑»(Internet) ‡æ◊ËÕ°“√‡º¬·ºàæ√–æÿ∑∏»“ π“«—¥‰∑¬

°√ÿß«Õ™‘ßµ—π ¥’.´’., ‡®â“¢Õß√“¬°“√ ç∏√√¡∏“√“é ¿“§Õ‘π‡µÕ√å‡πÁµºŸâ®—¥√“¬°“√ ç‡ ’¬ß∏√√¡®“°æ√–∏√√¡∑Ÿµ‰∑¬„πµà“ß·¥πé ∑“ß ∂“π’«‘∑¬ÿ ”π—°ß“π

æ√–æÿ∑∏»“ π“·Ààß™“µ‘∑ÿ°«—πÕ“∑‘µ¬å°√√¡°“√ Õ∫§—¥‡≈◊Õ°/æ√–«‘∑¬“°√∫√√¬“¬æ‘‡»… ‚§√ß°“√Õ∫√¡æ√–∏√√¡∑Ÿµ “¬

µà“ߪ√–‡∑» ¡À“«‘∑¬“≈—¬¡À“®ÿÓ≈ß°√≥√“™«‘∑¬“≈—¬æ√–«‘ªí π“®“√¬å Õπ‚¬§–- ¡“∏‘ (Mental Detoxification & Relaxation) ≥ «—¥°√ÿß«Õ™‘ßµ—π,

¥’.´’. , «—¥ªÉ“ —πµ‘∏√√¡ √—∞‡«Õ√å®’‡π’¬, Buddhist Meditation Center of Philadelphia., ·≈– Vipassanameditation group of Pittsburg, Pennsylvania.

ª√–∏“π°√√¡°“√°Õß∑ÿπ∏√√¡√—µπå ( √â“ß»“ π∑“¬“∑ ◊∫Õ“¬ÿæ√–æÿ∑∏»“ π“) ‚√߇√’¬πæ√–ª√‘¬—µ‘∏√√¡·ºπ° “¡—≠ «—¥‚ ¡¡π— —𵬓√“¡ Õ.‡¡◊Õß ®.Õÿ¥√∏“π’

ª√–∏“π°Õß∑ÿπ à߇ √‘¡æ√–«‘ªí π“®“√¬å ç§ÿ≥·¡à ¡®‘µµå « ÿ√—µπåé

√à«¡∑”«‘®—¬æÿ∑∏»“ π“ΩÉ“¬¡À“¬“ππ‘°“¬ ÿ¢«¥’ (Pure Land) ∂“∫—π«‘®—¬æÿ∑∏»“ µ√å«‘∑¬“≈—¬À¬«π°«ß ‡¡◊Õß®ß≈’Ë ‰∑‡ª ª√–‡∑»‰µâÀ«—π (Buddhist Research Institute, Yuan KuangBuddhist College, Taiwan)

√à«¡®—¥ª√–™ÿ¡ —¡¡π“∑“ßæ√–æÿ∑∏»“ π“ ∑—Èß„πª√–‡∑»‰∑¬ Õ‘π‡¥’¬ ·≈– À√—∞Õ‡¡√‘°“‡ªìπ∫√√≥“∏‘°“√ ·≈–ºŸâ®—¥∑”Àπ—ß ◊Õµà“ßÊ ¢Õß«—¥‰∑¬°√ÿß«Õ™‘ßµ—π ¥’.´’. ·≈– ¡—™™“

߶å‰∑¬„π À√—∞Õ‡¡√‘°“ À≈“¬‡≈à¡∑—Èß¿“…“‰∑¬ ·≈–¿“…“Õ—ß°ƒ…

º≈ß“π¥â“π°“√‡¢’¬π/√«∫√«¡¡’∑—ÈßÀπ—ß ◊Õ«‘™“°“√, “√§¥’, √“¬ß“π°“√ª√–™ÿ¡, ∫∑§«“¡µà“ß Ê

æ.». ÚıÙÚ √“¬ß“π ç°“√ª√–™ÿ¡ ¿“»“ π“‚≈° ‡§ª∑“«πå Ò˘˘˘éæ.». ÚıÙÛ Àπ—ß ◊Õ çæ√–∏√√¡∑Ÿµ„πµà“ߪ√–‡∑»éæ.». ÚıÙÙ Àπ—ß ◊Õ ç∑àÕß·¥πæÿ∑∏¿Ÿ¡‘éæ.». ÚıÙı Àπ—ß ◊Õ ç ‘°¢‘¡ ·¥π¡À—»®√√¬å - ¥“√å®’≈‘Ëß ·¥πª√–∑—∫„®éæ.». ÚıÙˆ Àπ—ß ◊Õ ç∑àÕ߇撬«·≈π¥å·¥πæÿ∑∏¡À“¬“πéæ.». ÚıÙˆ Àπ—ß ◊Õ çBuddhist Handbook (Chanting Guide)éæ.». ÚıÙ˜ Àπ—ß ◊Õ ç‡ªî¥ª√–µŸ Ÿà¬ÿ‚√ª - ®“√‘°∏√√¡√à«¡ª√–™ÿ¡ ¿“»“ π“‚≈°éæ.».ÚıÙ˘ Àπ—ß ◊Õ ç∑àÕß»‘≈“π§√ ·¥πª√“ “∑¢Õ¡ π§√«—¥ - π§√∏¡éæ.».Úıı Àπ—ß ◊Õ ç®“√‘°∫ÿ≠· «ß∏√√¡ Ÿà·¥πæÿ∑∏¿Ÿ¡‘éæ.». Úıı Àπ—ß ◊Õ çWalking on the Path of the Buddhaéæ.». Úıı Àπ—ß ◊Õ çBuddhist Tradition & Thai Cultureéæ.». Úıı Àπ—ß ◊Õ ç»√’≈—ß°“ ·¥πæÿ∑∏»“ π“ ÚÛ ªïé∫∑§«“¡µà“ßÊ çæ√–∏√√¡∑Ÿµ„πµà“ß·¥πé 𑵬 “√æÿ∑∏®—°√ (¡®√.), ç‰ªÕ‘π‡¥’¬∑”‰¡

∑”‰¡µâÕ߉ªÕ‘π‡¥’¬é Àπ—ß ◊Õæ‘¡æå‰∑¬·Õ≈.‡Õ, ç ‘°¢‘¡-¥“√å®’≈‘Ëß ·¥πª√–∑—∫„®é «“√ “√ · ß∏√√¡‡ªìπµâπ

∑’ËÕ¬Ÿà/∑’Ë∑”ß“πªí®®ÿ∫—π«—¥‰∑¬°√ÿß«Õ™‘ßµ—π ¥’.´’. À√—∞Õ‡¡√‘°“

Wat Thai Washington, D.C.13440 Lay hill Road, Silver Spring, MD 20906 USA.Tel. (301) 871-8660, (301) 871-8661, Fax.(301) 871-5007www.watthaidc.org, www.thanat.iirt.net, www.handymeditation.blogspot.comE-mail: t_inthisan@hotmail.com, t_inthisan@rediffmail.com

—ß°—¥„πª√–‡∑»‰∑¬«—¥Õ—¡æ«—π √“™«—µ√ ∂.π§√‰™¬»√’ ·¢«ß∂πππ§√‰™¬»√’ ‡¢µ¥ÿ ‘µ °√ÿ߇∑æœ ÒÛ‚∑√. (Ú) ÚÙÛ-Ò˘Ú