amin maalouf

ARAPLARINGZYLE

HALISEFERLER

EVREN: M. A. KILIBAY

Amin M aalouf 1949 ylnda Lbnanda dodu. 1976 ylndan bu yana F ra n sa da yayor ve yaptlarn Franszca yazyor. Amin M aalouf ekonomi ve toplumbilim okuduktan sonra gazetecilik yapt. Yaptlarnda A sya ve Akdeniz kltrlerini, efsane ve sylencelerini tarihsel bir bak as ekseninde ileyen yazar, aralarnda Trkiye de olmak zere, dillerine evrildii btn lkelerde ilgiyle karlanm tr. B ir yanyla H ristiyan, Mslman, Trk, K rt ve Erm eni nitelikler tadm, bir yanyla da Fran sa ve Avrupaya ait olduunu syleyen Amin M aalouf alt roman yaynlad: Afrikal Leo (1986), Semerkant (1988), Ik Baheleri (1991), Beatriceden Sonra lk Yzyl (1992), Tanios Kayas (1993), Dounur Lim anlar (1996)

Amin M aalouf

Araplarn Gzyle Hal Seferleri

Kitabn zgn AdLes Croisades vues par les Arabes

Franszcadan eviren M ehm et Ali Klbay

J.C . Latts yaynevi tarafndan 1983 te yaplan baskdan dilimize aktarlmtr.

1983 Jean-Claude Latts;O n k Ajans Ltd. t i . - T e lo s Yaynclk 1997

ISB N 9 7 5 -5 4 5 -0 9 2 -0

Kapaktaki Resim Arthur Rackham, Arthurn lm

Dizgi G lcan Doan

Dzelti Erkan nlcan

O fset Baskya Hazrlk Telos Yaynclk

Kapak T asarm ve Uygulama Telos Grafik

Kapak ve Bask Yn Matbaaclk

C ilt Yaln M cellit

Birinci Basm Ekim 1997

kinci Basm Nisan 1998

T E L O S Y A Y IN C IL IK mam Adnan Sokak, N o: 2 , Kat: 4 8 0 0 8 0 Beyolu - stanbul

Telefon: (0212) 24 9 24 8 0 Faks: (0212) 249 25 48

a m in m a a e o u f

a r a p ia r in g z y l e HAU SEFERIER

eviren: Mehmet Ali Klbay

telos

Andreye

NSZ

Bu kitap, Hal seferleri tarihini teki kamptan, yani Arap cephesinden grld, yaand ve aktarld haliyle anlatmak gibi basit bir fikirden yola kmaktadr. ierii, hemen hemen yalnzca o dnemin Arap tarihi ve vakanvislerinin tanklklarna Uyanmaktadr.

Bu tarihiler, Hal Seferleriden derde'FrenK'savalar veya istilalarndan sz etmektedir. Frenkleri ifade eden kelime, blgesi, yazar ve dnemine gre farkl ekillerde yazlmtr: Faranc, Farancat, Ifren, Ifrencat. Bunlar birletirmek zere bugn halk dilinde Batllar ve zellikle de Franszlar belirtmek iin hl kullanl- maktToran en zl biimi tercih ettik: Efrenk.*

Kendilerini dayatan bibliyografya, tarih veya dier konulardaki notlarla anlaty arlatrmamak kaygsyla, bunlar her blm iin bir araya getirilmi olarak en sona koymay tercih ettik. Bu konularda daha ok ey bilmek isteyenler bunlar yararlanarak okuyabilirler, ama bu notlar, herkese ulamay amalayan anlatnn anlalmas iin mutlaka gerekli deillerdir. Nitekim, yeni bir tarih kitabndan ok, imdiye kadar ihmal edilmi bir bak asndan hareketle, Hal Seferlerinin Baty ve Arap dnyasn biimlendirmi olan ve bugn hl bu ikisi arasndaki ilikileri belirleyen u alkantl iki yzyln hakiki romann yazmay istedik.

* Arapas Franc, Osmanlcada Efrenc ve Frenk haline gelmi, biz de Frenk'i tercih ettik. (Mehmet Ali Klbay)

GR

Badat, Austos 1099 ./-2

Kllar sava ateini canlandrdnda, insann en kt silah gzya dkmektir, der.

Eer amdan Badata Suriye lnn dur durak bilmeyen kzgn gneinin altnda uzun yaz haftas boyunca yolculuk yaparak geldiyse, bunun nedeni merhamet dilenmek deil de, islamiyetin en st yetkililerini inananlarn stne ken afet konusunda uyarmak ve onlardan katliam durdurmak zere zaman kaybetmeden ie mdahale etmelerini istemektir. El-Haravi, Mslmanlar hi bu.Jkadar_aalanmadlar, lkeleri bundan nce hi bu kadar vahice perian edilmedi diye tekrarlayp durmaktadr. Ona elik edenlerin hepsi, istilac tarafndan yamalanan kentlerden kamtr; ilerinden bazlar, Kudsten kurtulabilen ok az saydaki insanlarn arasnda yer almaktadrlar. El-Haravi, bunlar bir ay nce yaadklar dram bizzat anlatsnlar diye yannda getirmitir.

Nitekim,Freak. taifesi, Hicretin 492. ylnn 22 aban ayma gelen Cuma gn (15 Temmuz_1022), krk gnlk bir kuatmadan sonra kutsal kenti ele geirmi-

titremekte ve sokaklara yalnkl dalarak, erkekleri, kadnlar ve ocuklar boazlayan, evleri yamalayan, camileri talan eden bu zrhl sarn savalar sanki hl gzlerinin nndeymiesine, baklar sabitlemektedir.

Katliam iki gn sonra bittiinde. kent_ surlarnn i- inde tek bir Mslman bile kalmamtr. Bunlardan birka, saldrganlarn yerle bir ettikleri kaplardan dar szlmek iin karklktan yararlanmtr. Baka binlercesi ise, eylerinin nnde_veya camilerin yaknnda, can gllerinin iinde cansz yatmaktadr. Bunlarn arasnHok sayda,imam, ulema ve bu kutsal yerlerde sofuca bir inziva hayat yaamak zere lkelerinden ayrlarak buraya gelmi olan mutasavvf derviler vardr.

Hayatta kalabilenlerin sonuncular, en beter ileri yapmaktadrlar: Yaknlarnn cesetlerini srtlarnda tamak, onlar kabirlere gmmek deil de, belirsiz yerlerde st ste yarak yakmak, sonra da kendilerinin katledilme veya kle olarak satlma sralarnn gelmesini beklemek.

Kuds Yahudilerinin kaderi de ayn derecede korkun olmutur. Bunlarn ou, arpmann ilk saatlerinde, kentin kuzeyinde bulunan mahallelerinin (Yahudi mahallesi) savunmasna katlmtr. Fakat evlerine doru knt yapan duvar cephesi kp, sarn valyeler sokaklar igl etmeye balaynca, Yahudiler dehete kaplmlardr. Cemaatin tm, atalardan yadigr bir hareketle dua etmek zere en byk havrada toplanmtr. Frenkler bunun zerine btn klar kapatm, sonra bu klarn etrafna odun yp atee vermilerdir. Dar kmaya alanlar, civar sokaklarda ldrlmler, dierleri canl canl yaklmtr.

Bu dramdan birka gn sonra ilk Filistinli mlteciler ama gelmilerdir, yanlarnda Kutsal Kitabn en eski nshalarndan biri olan ve ok byk bir zenle tadklar halife Osmann Kuran da vardr. Daha sonra, Kudsten kurtulabilenler de byk Suriye kentine yaklamlardr. Kentin-JcajEfejeklindeki surlarnn zerin- den yksele^ EmevTcimgln u minaresinin siluetini u- zaktan"frTce

rek, yeni dinin hsn kabul grd Medineye snmak zorunda kalan peygamber, hazreti Muhammedin bizzat kendi deil midir? Ve vatann putatapclktan kurtarmak zere cihad bu snd ehirde iln etmemi midir? Demek ki mlteciler kendilerini kutsal savan mcahitleri saymaldrlar; mcahit olmak islamiyet- te o kadar onurlu bir itir ki, peygamberin hicreti slam takviminin balangc olarak kabul edilmitir.

Hatta mminlerin youna gre ^ igl durumunda hicret etmek mutlaka uyulmas .gereken bir devdir, Is- panyal bir Arap_olan ve Filistini Frenk istilasnn balangcndan bir yzyl sonra ziyaret edecek olan byk seyyah bn Cbeyir, vatan akndan tr boyunduruk altna girmi baz mslmanlarn, igl altndaki topraklarda yaamay kabul ettiklerini grmekten byk bir kzgnlk duyacaktr. Eer oradan yalnzca gemiyorsa, bir mslmanm kfir bir kentte ikmet etmesinin hibir bahanesi olamaz diyecektir. Dar-l is- lamda (slam topranda), hrstiyanlarn lkesinde maruz kalnan ac ve skntlara kar korunakldr; rnein, zellikle en salak kiilerin azndan kan ve peygambere ynelik olan iren szleri duymaktan, arnma olanandan mahrum kalmaktan ve domuzlar ile birok gayrimeru eyin arasnda yaamaktan korunacaktr. Onlarn lkesine girmekten kannz! Bylesine bir hata yapnca tanrdan af ve merhamet dilemek gerekir. Hristiyan topraklarnda oturan herkesin gzne arpan dehet verici eylerden biri, ar ilerde altrlan ve kle muamelesi gren Mslman esirlerin kendilerine vurulan zincirleri srklemeleri ve ayaklarnda demir prangalar tayan Mslman esirlerin manzarasdr. Bunlar grmek yrekleri paralar, ama acma onlarn hibir iine yaramaz.

/~15n~Cbeyirin) szleri reti asndan ar olmakla birlikte, 1099 un bu Temmuz aynda ama ylm o

1 4

lan u binlerce Filistinli ve Kuzey Suriyeli mltecinin tutumlarn iyi aksettirmektedirler. nk bu mlteciler evlerini barklarn istemeye istemeye terketmilerse de, istilacnn kesin gidiinden nce geri dnmemeye ve slam lemindeki btn kardelerinin bilinlerini uyandrmaya tamamen kararldrlar.

Aksi takdirde, el-Haravinin nderliinde Badata neden gitsinlerdi? Bir Mslman, zor duruma dtnde peygamberin ardl olan halifeye ynelme durumunda deil midir? Mslmanlar yaknma ve ikyetlerini emir el-mminine (inananlarn hkmdar) yneltmek zorunda deiller midir?

Mltecilerin Badatta uradklar hayal krkl u- mutlar kadar byk olacaktr. Halife el-Muztahzirbil- Iah, nce onlara kar duyduu derin yaknlk ve ok byk efkati dile getirmi, sonra da alt yksek saray grevlisini bu can skc olaylar aratrmaya memur etmitir. Bu bilgeler kurulundan bir daha sz edilmeyeceini belirtmeye gerek var mdr?

slam alemi ile Bat arasndaki ^tTyll^bir Jusume- tin balang noktasn meydana getiren] Kudsnjya- malanmas, o sralarda hibir silkinmeye yol amayacaktr. Arap dnyasnn istilacya kar seferber plmas ve.am kads tarafndan halifenin divannda ortaya atlan cihad arsn direnme hareketinin ilk yce eylemi olarak selamlamas iin yaklak yarm yzyl gemesi gerekecektir.

istilann banda, Batdan gelen tehdidin leini el- Haravi gibi lebilen ok az sayda Arap olmutur. Hatta bazlar, yeni duruma abucak uyum salamlardr. Araplarn ou, kzgn ama kaderine raz bir ekilde. y a a m n .srdrm ekten haska l ^ ,ipvrlim im emi- tir. Birka Arajj jjjyklenmedik. ldugu kadar ven de olan olaylar anlamaya alrken, ortaya az ok berrak

1 5

kafal gzlemciler olarak kmtr. erind.en.ilgi ekici olan, sekin bir aileye mensup gen bir okumu o- lan aml vakanvis bn el-Kalanissidir. Her eyi ilk andan itibaren gren bu-^akanvis, Frenklerin'Doguya geldii tarih olan 1096da yirmi yandadr ve haberdar olduu olaylar dzenli bir ekilde kaydetmeye zen gstermitir. Vekayinamesi, istilaclarn ilerlemesini, amdan algland haliyle ve sadk bir ekilde, ar bir tutku tamakszn anlatmaktadr.

Ona gre herey, ilk sylentilerin ama ulat u kaygl gnlerde balamtr...

BRNC KISIM

STLA (1096- 1100)

Frenklere baknz! Biz Msl' I manlar cihad yrtmek iin bi- ) bir coku gstermezken3 onlarn^ dinleri iin nasl canla bala savatklarn grnz.

SELAHADDN

1 7

BRNC BLM

FRENKLER GELYOR

Bu yl esnasnda, M arm ara denizinden ok byk bir kalabalk halinde Frenk birliklerinin geldiklerinin grldne ilikin haberler ard arda gelmeye haii. Bu haberler, lkesi bu Frenklere daha vakn olan emir Klarslan taraV Tndan da teyid edilir.

thn el-Kalapissinin burada szn ettii sultan Klarslan, istilaclar geldiinde daha xmyedi yanda bile deildir. Onlarn yaklatn haber alan ilk Mslman ynetici olan, gzleri hafif ekik V gen Trk sultan, hem onlara ilk bozgun~Tgttran. hem de korkun" Frenk valyelerine ilk yenilen kii olacaktr.

Klarslan, daha 1096nn Temmuzunda, muazzam bir Frenk kalabalnntKSnstantmopoIsyolunda olduunu renmi, hemen en kotu eyleri dnmtr. Elbette bu adamlarn asl amacn bilmemektedir, ama Douya gelmeleri hi de iyi eylerin habercisi deildir.

Ynetmekte olduu sultanlk, Trklerin Rumlardan henz ele geirdikleri bir lke olan kk Asyann byk blmne yaylmaktadr. Njtekirg, Klarslann 'babas SiileymarL,. vzmllaxca-jeonaa Trkiye adn alacak olan bu toprajele geiren ilk T rk olmutur. Bu gen Mslman devletin bakenti znikte jNikea), Bizans kiliseleri camilerden daha fazla saydadrlar. Kentin garnizonu Trk svarilerden meydana geliyorsa da,

1 9

halkn ounluu Rumdur ve Klarslan bu uyruklarnn gerek duygular konusunda hi hayale kaplmamaktadr; onlara gre o hep bir harbar etesinin reisi o- larak kalacaktr. Kabul ettikleri yegne hkmdar, ad btn dualard alak seslj tekrarlanan, Romallarn imparatoru basileus (vasievs) Aleksios Komnenostur. Aeksios aslnda daha ok Rumlarn imparatorudur ve bu Rumlar, Roma imparatorluunun miraslar olduklarn iddia etmektedirler. Zaten Araplar da onlarn bu niteliini kabul etmilerdir ve - XI. yzylda olduu gibi X X . yzylda da - onlar Rum (Romal) terimiyle tanmlamaktadrlar. Klarslann babasnn Bizans imparatorluundan fethettii lkenin ad da Rum Sultanl olmutur.

Aleksios, o dnemde Dounun en saygn kiilerinden biridir. Ksa boylu, gzleri ktlk eiliminden parlayan, zenli bir sakal olan, hareketleri ycelik tayan, her zaman altn ve ar mavi kumalara brnen bu ellilik adam, Klarslann zerinde gerek bir cazibe yaratmtr. Konstantinopoliste, znikten yryerek gn uzaklkta olan masals Bizansta hkm sren o- dur. Bu yaknlk, gen sultanda kark duygulan harekete geirmektedir. Btn gebe savalar gibi, fetih ve yama d grmektedir. Bizansn efsanevi zenginliklerinin elinin ulaaca bir yerde olduunu hissetmek houna gitmiyor deildir. Ama ayn zamanda kendini tehdit altnda hissetmektedir; yalnzca kentin hep Rum olarak kalmas isteinden deil, ayn zamanda Trk savalarnn Konstantinopolisin bu kadar yaknnda olmalarnn imparatorluun gvenlii iin srekli bir tehdit oluturmasndan tr de, Aleksiosun Izniki geri alma konusundaki umudunu hibir zaman kaybetmediini bilmektedir.

Yllardan beri i bunalmlardan tr paralanm olan Bizans ordusunun bir yeniden fetih savama tek

20

bana girmesinin olanakszlna karn, Aleksiosun her zaman yabanc yardm glerine bavurabilecei kimsenin mehul deildir. Bizansllar, Batdan gelen valyelere bavurmakta hibir zaman tereddt etmemilerdir. Ar zrhlaryla paral asker veya Filistine giden haclar olarak ok sayda Frenk Douyu ziyaret etmektedir. Demek ki bunlar 1096da Mslmanlarn yabancs deillerdir. Bundan yirmi yl kadar nceleri - Klarslan henz domamt,- ama ordusundaki yal emirler bunu ona anlatmlard-, bu sar sal maceraclardan biri olan Roussel de Bailleul adndaki birisi, Kk Asyada zerk bir devlet kurmay baarm, hatta Konstantinopolisin zerine bile yrmt. Korkudan lgna dnen Bizansllar, Klarslann babasna bavurmaktan baka are bulamamlar; o da Basileusun zel habercisi ona gelip de imparatorun yardmna komas iin yalvardnda kulaklarna inanamamt. Trk svarileri bunun zerine Konstantinopolise ynelmiler ve Rousseli yenmeyi baarmlard. Sleyman, bunun karlnda altn, at ve topraktan meydana gelen cmert bir dl almt.

Bizansllar, bu olaydan beri Frenklerden ekinmektedirler, ama deneyimli askerden yana srekli skntda olan imparatorluk ordular, paral asker tutmak zorunda kalmaktadrlar. Ama bunlar yalnzca Frenklerden meydana gelmemektedir; hristiyan imparatorun bayra altnda ok sayda Trk sava da vardr. Zaten Klarslan da Temmuz 1096da binlerce Frenkin Konstantinopolise yaklatn, Bizans ordusundaki baz soydalar sayesinde renmitir. Haber kaynaklarnn izdikleri tablo karsnda arp kalmtr. Bu Batllar, grmeye altklar paral askerlere ok az benzemektedirler. Geri aralarnda birka yz valye ve olduka kabark sayda silahl piyade vardr; ama onlarn yan sra st ba yrtk prtk binlerce kadn, ocuk Ve yal

da vardr: Adeta bir istilac tarafndan lkelerinden srlm bir halk. Bunlarn hepsinin srtnda, ha biiminde dikilmi kuma eritleri tadklar da anlatlmaktadr.

' Tehlikenin boyutlarn deerlendirmekte zorlanan gen Sultan, Bizans ordusundaki casuslarna, ok daha dikkatli olmalarn ve bu yeni istilaclarn hareketleri ve eylemleri hakknda kendini srekli haberdar etmelerini emretmitir. Ne olur ne olmaz diye, bakentinin istihkmlarn elden geirtmitir. Bin fersahtan (alt bin metre) daha uzun olan znik surlarnn zerinde iki yz krk kule vardr. Kentin gneybatsndaki znik glnn (Askanios) durgun sular, harika bir doal koruma salamaktadrlar.

Ancak, austosun ilk gnleriyle birlikte tehlike belirginlemeye balamtr. Bizans tekneleriyle tanarak Boaz geen Frenkler, korkun scaa ramen ky boyunca ilerlemektedirler. Getikleri yol zerinde baz Bizans kiliselerini yamalarken grlmelerine ramen, her yerde Mslmanlar yok etmeye geldiklerini haykrdklar duyulmaktadr. nderleri herhalde Pierre adl bir kei olmaldr. Sultann haber kaynaklan, bunlarn saylarm onbinlerce olarak tahmin etmekte, ama kimse onlarn nereye gittiklerini syleyememektedir. imparator Aleksios, onlar Iznike bir gnlk yry mesafesinde, baka paral askerler iin daha nce kurdurttuu Civitot ad verilen (Yalova yaknlarnda Kivetot, Kibo- tos) kampa yerletirmeye karar vermie benzemektedir.

Sultann saraynda lgnca bir hareketlilik vardr. Trk svarileri her an atlarna binmeye hazr beklerlerken, Frenklerin en kk hareketlerinden bile haber getiren casus ve izcilerin srekli gidi gelilerine tank o- lunmaktadr. Bu Frenklerin, her sabah binlerce kiiden meydana gelen srler halinde ordughlarndan ayrlarak civarda talana ktklar, baz iftlikleri yamalayp

dierlerini yaktklar, sonra da Civitotya dnp yamalarnn rnn paylamak zere kavga ettikleri anlatlmaktadr. Bunda sultann askerlerini artacak bir- ey yoktur. Efendilerini endielendirecek birey de yoktur. Ayn durum bir ay boyunca srmtr.

Fakat Eyll ortasna doru, Frenkler birden adetlerini deitirmilerdir. Herhalde artk evrelerinde talan e- decek birey kalmadndan, sylendiine gre Iznike ynelmiler, hepsi de hristiyan olan birka kyden geerken, bu hasat mevsiminde ambara kaldrlm olan rnlere el koymular, direnmeye alan kylleri acmaszca katletmilerdir. Hatta kk ocuklar bile canl canl yaklmtr.

Klarslan kendini hazrlksz yakalanm hissetmektedir. ilk haberler ona ulatnda, saldrganlar oktan bakentinin surlarnn dibine ulamlardr ve kent halk yangnlardan ykselen dumanlar grdklerinde gne daha batmamtr. Sultan hemen bir svari birlii kartm, bunlar Frenklerle ilk atmaya girimilerdir. Kalabalk tarafndan ezilen Trkler, param para e- dilmilerdir. Sadece birka kii kurtularak kanlar iinde Iznike geri dnmtr. Saygnlnn tehdit altnda olduunu dnen Klarslan, arpmaya hemen girimek istemektedir, ama ordusunun emirleri onu bundan vazgeirirler. Birazdan akam olacaktr ve Frenkler hzla ordughlarna geri ekilmeye balamlardr, intikam beklemelidir.

ok uzun sre deil. Baarlarndan cesaret alma benzeyen Batllar, iki hafta sonra gene kent surlarnn nnde belirirler. Sleyman olu bu kez zamannda haber aldndan, ilerlemelerini adm adm izlemektedir. Birka valyenin yan sra, zellikle binlerce hrpani yamacdan meydana gelen bir birlik znik yoluna girer, sonra kentin evresini dolaarak douya ynelir ve Kserigordon kalesini gafil avlayarak ele geirir.

2.3

Gen Sultan karar verir. Frenklerin, kaderlerinin mhrlendiinden habersiz, zaferlerini kutlamak iin sarho olduklar kk mstahkem kaleye doru, a- damlarmn banda hzla at srer. nk Kserigordon kalesi Klarslann askerlerinin iyi bildikleri, ama bu deneyimsiz yabanclarn farkedemedikleri bir tuzak i- ermektedir: Kalenin su kayna darda, surlarn epeyi uzandadr ve Trkler onun giriini hemen tutmulardr. Kalenin etrafnda konumlanmalar ve artk kprdamamalar yeterli olmutur. Onlarn yerine susuzluk arpmaktadr.

Kuatma altndakiler iin korkun bir azap balamtr: Binek hayvanlarnn kann ve kendi idrarlarm iecek duruma gelmilerdir. Ekimin bu ilk gnlerinde, gklere umutsuzca bakarak, birka yamur damlas dsn diye bekleirken grlmektedirler. Bouna. Bir hafta sonra, seferin komutasn yrten Renaud adnda bir valye, eer hayat balanacak olursa teslim olmay kabul eder. Frenklerin halk nnde dinlerinden kmalarm art komu olan Klarslan, Renaudnun yalnzca Mslman olmaya deil, ayn zamanda Trk- lerin yannda kendi yoldalarna kar dvmeye hazr olduunu bildirmesi karsnda hi de armamtr. Renaudnun ayn artlara boyun eme durumunda kalan birok arkada Suriye veya Orta Asya kentlerine e- sir olarak gnderilmitir. Dierleri ise kltan geirilmilerdir.

Gen Sultan baarsyla iftihar etmekte, fakat soukkanllm korumaktadr. Geleneksel ganimet paylam iin adamlarna zaman tandktan sonra, hemen ertesi gn onlar yeniden dzene davet etmitir. Frenkler yaklak alt bin adam kaybetmilerdir, ama geriye kalanlar hi kukusuz alt kat daha kalabalktrlar ve bunlardan ya imdi kurtulunabilir, ya da asla. Sultan, bunu baarabilmek iin hileye bavurur, iki Rum casusu, Rena-

2-4

udnun adamlarnn ok iyi durumda olduklarn, Iz- niki ele geirmeyi baardklarn, kentin zenginliklerini dindalaryla paylamaya hi de niyetli olmadklarn bildirmesi iin ordugha gnderir. Bu arada Trk ordusu devasa bir pusu kuracaktr.

Bylece zenle yaylan sylentiler, Civitot ordughnda beklenen kaynamay yaratr. Toplanlmakta, Renaud ve adamlarna kfr edilmektedir, Iznikin yamalanmasna katlmak zere hi vakit kaybetmeden yola kmaya karar verilmitir. Fakat, nasl olduunu kimsenin bilmedii bir ekilde, Kserigordon seferinden canl kurtulanlardan biri ortaya kar, arkadalarnn urad kaderin gereini anlatr. Klarslann casuslar grevlerini baaramadklarn dnmektedirler, nk Frenklerin en akl banda olanlar insanlar sknete davet etmektedirler. Ama ilk aknlk an getikten sonra, heyecan yeniden hkmn srmeye balar. Kalabalk kprdanmakta ve ulumaktadr; sava alanna gitmek istemektedir, ama artk yamaya katlmak iin deil, ehitlerin intikamn almak iin. Tereddt geirenler hainlikle sulanmaktadr. Sonunda en kuduruk olanlar ste kar ve ertesi gn yola kmaya karar verilir. Hileleri anlalan, ama hedeflerine ulaan Sultann casuslar zafer kazanmlardr. Efendilerine, arpmaya hazrlanmas iin haber gnderirler.

Batllar, 21 Ekim 1096da afakla birlikte ordughlarndan ayrlrlar. Klarslan uzakta deildir. Geceyi Civitot yaknlarndaki tepelerde geirmitir. A- damlar, iyice gizlenmi olarak yerlerini almlardr. Sultan da, bulunduu yerden, uzakta bir toz bulutu kaldran Frenk saflarn grebilmektedir. ou zrhsz birka yz valye nde ilerlemekte, arkalarndan dzensiz bir piyade kalabal gelmektedir. Yola koyulal daha bir saat bile olmadan, Sultan onlarn yaklaan uultularn duymaya balamtr. Sultann arkasndan do

an gne, onlarn yzlerine arpmaktadr. Nefesini tutarak, emirlerden birine Kazr olmalarn iaret eder. Kanlmaz an gelmitir. Ancak grlebilen bir el iareti, urada burada fsltsyla verilen birka emir ve ite okular yaylarm germilerdir. Birdenbire bin ok, tek bir slk sesiyle atlr. valyelerin ou daha ilk dakikalarda devrilir. Sonra piyadelerin biilme sras gelir.

Gs gse arpmalar baladnda, Frenkler oktan bozguna uramlardr. Arkada kalm olanlar, sava olmayanlarn daha yeni uyandklar ordugha koarak geri dnerler. Yal bir papaz, bir sabah ayini yapmaktadr, birka kadn yemek hazrlamaktadr. Kaanlarn, pelerinde Trkler olduu halde kampa ulamalar ortala dehet saar. Frenkler drt bir yana kamaktadrlar. Yakndaki koruya ulamaya uraanlar hemen yakalanrlar. Daha akll olanlar, srtn denize vermi olma gibi bir stnl olan bir kaleye snarak barikat yaparlar. Yararsz tehlikelere atlmak istemeyen Sultan, onlar kuatmaktan vazgeer. Bylece iki bin kii kurtulacaktr. Birka gnden beri Konstanti- nopoliste bulunan Pierre lErmite (Kei Pierre) de bu sayede cann kurtarmtr. Fakat yandalar daha az ansldrlar. Kadnlarn en genleri, Sultann svarileri tarafndan emirlere datlmak veya kle pazarlarnda satlmak zere kaldrlmlardr. Herhalde yirmi bin kadar olan dier Frenkler kltan geirilmilerdir.

Klarslan zaferini kutlamaktadr. ok korkun olduu sylenilen u Frenk ordusunu yoketmitir ve kendi birliklerinde kayplar ok kktr. Ayaklarnn dibine ylm devasa ganimete bakarken, en byk zaferini kazandna inanmaktadr.

Oysa tarihte ok az zafer, kazanana bu kadar pahalya malolacaktr.

26

Baarsndan sarhoa dnen Klarslan, ertesi k yeni Frenk gruplarnn Konstantinopolise geldii haberlerini duymazdan gelir. Ona gre, hatta en bilge e- mirlerine gre, burda kayglanlacak herhangi birey yoktur. Aleksiosun parayla tuttuu yeni askerler Bo- az amaya cret ederlerse, daha ncekiler gibi parampara edileceklerdir. Sultana gre, o ann byk sorunlarna, yani komular Trk sultanlarna kar yrtt amansz mcadeleye geri dnme zaman gelmitir. Onun ve lkesinin kaderi ite tam burada belirlenecektir. Rumlar veya onlarn tuhaf Frenk yardmclaryla olan arpmalar, oyunun sahne arasndan balca birey o l m a y a c a k l a ^ :^ , ^ ^

i, Gen Sultan bunu ok iyi bilecek Jkonumdadr. Babas emir Sleyman^ hayatn 10 8 6 ek b u emirleraras bitmez tkenmez arpmalardan birinde kaybetmi deil midir?/Klarslan o tarihte daha yedi yandayd ve birka sadk emirin vesayeti altnda tahta kmt, ama iktidardan uzaklatrlm ve hayatnn tehlikede olduu bahanesiylfe rana gnderilmiti. Pohpohlanyor, martlyor, dikkatli bir kle ordusu her hizmetine kouyor, ama sultanln kesinlikle ziyaret edemeyeceine ilikin yasakla birlikte sk bir gzetim altnda tutuluyordu. Ev_ sahiglgn^anijgardiyanlar, onun kabilesi olan Seluklu soyuna mensup kiilerden Bakas deillerdi.

AEe^X|. yzylda in snrlarndan Frenklerin uzak

lkesine kadar-herkesin.bildii tek bir ad vardysa, o da Seluklu idiiJJzun rgl~^alar olan binlerce gebeyle birlikte Orta Asyadan gelen Seluklu Trkleri, Afga- nislaoMan^AMeniz^e kadarjilan^I^emnjrMruTBr- ^ ^ jT i in d e le geirmilerdi. Peygamberin ardl ve parlak Alfbasi imparatorluunun varisi olan Badat halifesi, lSuTTen beri onlarn elinde yumuakbal bir

2 7

kukla haline gelmiti. sfahandan ama, znikten Kudse onlarn emirleri efendilik etmektedirler. Mslman Dou, yzyldan beri ilk kez tek bir hanedann otoritesi altnda birlemiti ve bu hanedan, islamiyete eski ann geri getirmeye kararl olduunu ilao ediyordu. 1071de Seluklular tarafndan ezilen Rumlar; bellerini bir daha dorultamamlardr. En byk eyaletleri olan Kk Asya, istik^ediimitir; artk bakentleri bile gvncede deildir; ^Cleksi^ da dahil, Rum imparatorlar jatmn en byk^nderi Romadaki papaya s-_ rekli eliler gndererek, (slamiyetin yeniden su yzne kmas karsnda kutsal sava ars yapmas] iin yal- yaryorlard. ' so- Klarslan, bu kadar saygn bir soya mensup olmakla iftihar etmiyor deildir, ama Trk imparatorluunun birliinin grnte olduunu da bilmektedir. Seluklu soyundan kuzenler arasnda hibir dayanma grlmemektedir: Hayatta kalmak iin ldrmek gerekmektedir. Klarslann babas Kk Asyay, yani geni A- nadoluyu kardelerinin yardm olmakszn fethetmitir ve gney ynnde Suriyeye doru yaylmak istedii i- in kuzenlerinden biri tarafndan ldrlmtr. Ve Klarslan sfahanda zorla tutulurken, babasnn lkesi paralanmtr. Yeniyetme Klarslan, 1092de gardiyanlarnn arasnda kan bir kavga sayesinde serbest braklnca, otoritesinin artk znik surlarnn tesine gemediini grmtr. Bu tarihte daha on yandayd.

Sonra, ordusundaki emirlerin tavsiyeleri sayesinde, cinayet ileyerek, hile yaparak, babasndan kalan topraklarn bir blmn geri alabilmitir. Bugn artk sarayndan daha ok at srtnda zaman geirmekle vnebilir. Fakat Frenkler geldiinde daha birok ey belli deildir. Kk Asyadaki hasmlar glerini korumaktadrlar, hatta onun lehine olmak zere o kadar gldr-

28

ler ki, uriye Areirandaki-Seluklu kuzenleri kendi kavgalarnn iine gmlmlerdir.

zellikle douda, Anadolu yaylasnn perian yksekliklerinde, bu belirsiz dnemlgxx*.panimerd adnda garip bir kii yaamaktadr^Bilge* denilen bu kii, gemii karanlk, macerac* ou okumasn yaziHas+a^o- la^-eUef-Tfk bcvitrmn tersine. cokxesitli alanlarda e- itim almtr. Ksa bir sre sonta-,Dani

ha nce karlamtr, ne yaplacan bilmektedir. Sonunda, yalnzca znik halkn ve zellikle de yaknda douracak olan karsn sakinletirmek zere birka svari birliine bakentteki garnizonu takviye emrini verir. Kendi de, Danimendle iini bitirir bitirmez dnecektir.

Klarslan, Maysn ilk gnlerinde, yorgunluk ve korkudan titreyen yeni bir haberci geldiinde, Malatya arpmasna ruhu ve bedeniyle bulam durumdadr. Habercinin szleri sultann kampn dehete boar. Frenkler znik kaplarndadrlar ve kenti kuatmaya balamlardr. Yazn olduu gibi hrpani yamac etelerden deil de, ar tehizatlar olan binlerce valyeden oluan bir ordu sz konusudur. Ve bu kez Bizans imparatorunun askerleri de onlara katlmlardr. Klarslan adamlarn yattrmaya alr, onun da ii iini yemektedir. Iznike dnmek zere Malatyay hasmna terk mi etmelidir? Bakentini kurtarabileceine hl e- min midir? iki cephede de kaybetmeyecek midir? En sadk emirlerine uzun uzun dantktan sonra, ortaya uzlama biiminde bir zm kar: erefli bir adam olan Danimendi grmeye gitmek, onu Rumlarn ve paral askerlerin giritikleri fetih hareketinden ve Kk Asyadaki btn Mslmanlarn kar karya olduklar tehlikeden haberdar etmek ve ona husumete son vermeyi nermek. Sultan, daha Danimend cevabm vermeden ordusunun bir blmn bakente gnderir.

Bu durum karsnda birka gn iinde bir atekese varlr ve Klarslan zaman kaybetmeden batnn yolunu tutar. Fakat znik yaknlarndaki tepelere vardnda gznn nne kan manzara damarlarndaki kan dondurur. Babasnn ona miras brakt muhteem kent her bir yandan kuatlmtr: Bir suru asker, son saldrda kullanlacak olan hareketli kuleleri, glle ve ta atan mancnklar, yerletirmek zere uramaktadr.

3 0

Emirler kesin konuurlar: Yaplacak birey yoktur. ok ge olmadan lke ilerine ekilmek gerekir. Ancak gen Sultan, bakentini bu ekilde terketmeye raz olmaz. Kuatmaclarn en az salam ekilde mevzilendikleri yere benzeyen gneyden son bir delme harektna girimek iin srar eder. arpma 21 Maysta afakla balar. Klarslan kalabaln iine fkeyle dalar ve arpma gne batana kadar kudurmu bir ekilde srer, iki tarafn da kayplar ardr, ama ikisi de konumunu muhafaza etmitir. Sultan srar etmez. Artk kskac hibir ekilde aamayacan anlamtr. Bu kadar kt balanlan bir savaa btn gleri srmek, kuatmay birka hafta, hatta birka ay uzatabilir, ama bizzat sultanln varln tehlikeye sokar. Esas itibariyle gebe hir halkn iinden ckms olan Klarslan, iktidarnn kaynann ne kadar cazip olsa da bir kente deil de, ona itaat eden birka svariye bal olduunu bilmektedir. Ksa bir sre sonra, cok daha do&uda ver alan Kon- yay bakent yapacak, ardllar da buray XVI. yzyln Tjana kadar ellerinde tutacaklardr. Sultan artk bir daha Iznikin hayalini kurmayacaktr. I (o

Uzaklamadan nce, ac veren kararndan haberdar etmek ve onlara karlarna uygun ekilde davranmalarn tavsiye etmek zere, kenti savunanlara bir veda mesaj gnderir. Bu szlerin anlam, Trk garnizonu kadar kentin Rum halk iin de aktr: Kenti Frenk paral askerlere deil, Aleksios Komnenosa teslim etmek gerekmektedir. Bunun zerine, askerlerinin banda Iz- nikin batsnda mevzilenmi olan Bizans imparatoruyla pazarlklar balar. Sultann adamlar, efendilerinin kukusuz takviye alp geleceini umarak zaman kazanmaya uramaktadrlar. Fakat Aleksiosun acelesi vardr: Batllar son saldrya hazrlanmakla tehdit etmektedirler; bu durumda onun yapaca birey olamaz. Frenkle- rin geen yl znik yaknlarnda neler yaptklarn hatr

3 1

layan mzakereciler dehet iindedirler. Kentlerinin yamalandn, erkeklerin katledildiini, kadnlarn rzna geildiini daha imdiden grmektedirler. Artk tereddt etmeden kaderlerini imparatorun ellerine brakmaya karar verirler ve imparator teslim koullarn bizzat belirler.

18 Haziran 19una balayan gece, Bizans ordusunun ou Trk olan askerleri Askanios (znik) gln kayklarla sessizce geerek kente girerler, garnizon arpmadan teslim olur. Sabahn ilk klarnda, imparatorun beyaz ve altn sars sancaklar oktan surlarn zerinde dalgalanmaktadr. Frenkler saldrdan vazgeerler. Klarslan, bylece urad talihsizliin iinde bir teselli bulacaktr: Sultanlnn nde gelenleri hayatta kalacaklar ve hatta yannda yeni dourduu bebei o- lan gen hanm sultan, Konstantinopoliste bir kralie gibi karlanacak, Frenkler buna ok kzacaklardr.

Klarslann gen kars, dahi bir macerac, Frenk istilas arifesinde ok nl bir Trk emiri olan aka Beyin kzdr. Kk Asyada dzenledii bir akn srasnda Rumlar tarafndan yakalanarak hapsedilen aka, gardiyanlarn Yunancay ok kolay renerek etkilemitir; ylesine ki, birka ay sonunda bu dili kusursuz konuur hale gelmitir. Parlak, becerikli, iyi konumac olan aka Bey, imparatorluk saraynn mdavimlerinden olmu, hatta ona bir soyluluk nvam bile verilmitir. Fakat bu artc ykselme ona yetmemektedir. Gz daha, ok daha yukarlardadr: Bizans imparatoru olmak istemektedir.

aka Bey bu amacna ulamak iin ok tutarl bir plan yapmtr. Bu dorultuda, Ege denizine bakan zmir limanna yerlemi, burada bir Rum armatrn yardmyla kendine gerek bir sava filosu kurmutur; bu filoda hafif ektiriler, krekli tekneler, iki oturakl ve oturakl kadrgalar vardr, bunlarn toplam yze

3 2

ulamaktadr. lk aamada, aralarnda Rodos, Sakz (Khios) ve Samosun da olduu ok sayda aday'ele e- irm ve egemenliini Ege kysnn tm zerinde ge- n 1 1 efmnfn^endme bylecFBTr deniz mprTtngt o- luturduktan sonra, zmirdeki sarayn ImpafYSiluk saray modeline gre dzenleyerek^ kendini vsevs (imparator) iln etmi ve gemilerini Konstantinopolise saldrtmtr. leksiosun saldry pskrtmesi veTurk gemilerinin bir blmn tahrip etmesi iin muazzam abalar gstermesi gerekmitir.

Klarslann gelecekteki kaynpederi bundan cesaretsizlie kaplmayarak, sava gemilerini yeniden ina etmeye girimitir. Klarslan srgnden dndnde ve akann da kendi kendine, Sleymann olunun Ruma kar mkemmel bir mttefik olacan dndnde, 1092 nin sonlar gelmitir. Kzn Klarslana vermitir. Fakat gen Sultann hesaplar kaynpederinin- kilerden ok farkldr. Konstantinopolisin fethi ona sama bir proje olarak gzkmektedir; buna karlk, Kk Asyada kendilerine bir toprak paras kopartmaya uraan Trk beylerini, yani-en. bata Danimend ve fazlasyla muhteris akaj tasfiye etmenin yollarn arHinyakn evresinde bilmeyen yoktur. Sultan bu projesini uygulamakta tereddt etmemitir; Frenklerin gelmelerinden birka ay nce, kaynpederini ziyafete arm, onu sarho ettikten sonra, herhalcj/ bizzat kendi baklamtr: akann olu tahta gemitir, ama babasnn ne zeks, ne de hrs vardr onda. Klarslann karsnn erkek kardei olan yeni emir, denizci beyliini bu 1097 yazna kadar, yani Rum filosunun zmir limanna beklenmedik bir haberciyle, kzkardeiyle gelmesine kadar idare etmekle yetinmitir.

33

Sultan hanm, imparatorun stne titremesinin nedenlerini anlamakta gecikmi, ama onu ocukluunun getii zmire gnderince hereyi aka kavramtr. Kardeine, Aleksiosun Izniki aldn, Klarslann yenildiini ve gl bir Rum ve Frenk ordusunun ksa bir sre sonra gl bir donanmayla birlikte zmire saldracan aklama grevini tamaktadr. akann olu, eer hayatn kurtarmak istiyorsa kzkardeini Anadolunun bir yerlerinde olan kocasnn yanna gtrmeye davet edilmektedir.

neri reddedildii iin, zmir beylii sona ermitir. Iznikin dmesinin hemen ertesinde, tm Ege kys, btn adalar, Kk Asyann btn Bat paras artk Trklerin elinden km olmaktadr. Ve Rumlar, Frenk askerlerinin yardmyla daha teye gitmeye kararlym- a benzemektedirler.

Fakat Klarslan, snd dalk blgede silahlarn indirmi deildir.

ilk gnlerin aknl getikten sonra, sultan karlk vermeye etkin bir ekilde hazrlanmaktadr. bn el- Kalanissi, Asker devirmeye, gnll toplamaya ve ci- had iln etmeye giritiini yazmtr. aml vakanvis, Klarslan! btn Trklerden yardma gelmelerini istediini ve onlarn da buna kalabalklar halinde uyduklarn eklemitir.

Sultann bu dorultudaki ilk hedefi, Danimendle bir ittifak anlamas yapmaktr. Basit bir atekes artk yeterli deildir; Kk Asyadaki Trk glerinin tek bir ordu gibi birlemeleri imdi arttr. Klarslan, has- mmn verecei cevaptan emindir. Gereki bir strateji uzman olduu kadar mmin bir Mslman da olan Danimend, Rumlarn ve Frenk mttefiklerinin ilerlemelerinin kendini de tehdit ettiini dnmektedir. Onlarla, kendi topraklar yerine komusunun topraklarnda karlamay tercih etmektedir ve artk vakit geir

34

meden, binlerce svarisiyle Sultann ordughna gelir. Birbirlerine kardee davranrlar, danrlar, plan yaparlar. Tepeleri kaplayan bu kalabalk savalar ve atlar grmek, komutanlara yeniden gven verir. Frsat kar kmaz dmana saldracaklardr.

^Klarslan avn gzlemektedir. Rumlarn arasna szan casuslar ona deerli haberler uurmaktadrlar. Frenkler, yollarna znikten sonra da devam etmeye kararl olduklarn ve Filistine kadar gitmek istediklerini yksek sesle iln etmektedirler, izleyecekleri yol bile bilinmektedir: Gneydou ynnde, sultann elinde kalm tek byk kent olan Konyaya doru inmek. Demek ki Batllar katetmek zorunda olduklar bu dalk blge boyunca barlarn saldrlara ak tutmak zorunda kalacaklardr. Gereken tek ey, pusu kurulacak yeri semektir. Blgeyi iyi tanyan emirler tereddt etmezler. znikten drt yry gn uzaklkta olan Dorylaion (Eskiehir) kentinin yaknlarnda, yolun ok derin olmayan bir vadinin iine girdii bir yer vardr. E- er Trk savalar tepelerin gerilerinde toplanrlarsa, beklemekten baka yapacak bireyleri kalmaz.

1097 Hazirannn son gnlerinde, Klarslan, yanlarnda kk bir Rum birlii olan Batllarn znikten ayrldklarn rendiinde, pusu oktan kurulmu durumdayd. Frenkler, 1 Temmuzda afakla birlikte ufukta gzkrler. valyeler ve piyadeler sakin sakin ilerlemekte, kendilerini bekleyenden hi haberleri yokmua benzemektedirler. Sultan, ald tertibatn dman izcileri tarafndan kefedilmi olmasndan korkmutur. Ama bunun byle olduuna dair bir belirti yoktur. Seluklu sultan asndan memnuniyet verici dier bir konu da, Frenklerin haber verilenden daha az kalabalk gzkmeleridir. Acaba bir blmleri znikte mi kalmtr? Bunu bilmemektedir. Her durumda ilk bakta saysal stnle sahiptir. Buna bir de gafil avlayacak ol

35

masnn stnl eklenecek olursa, gn onun lehine gemelidir. Klarslan sinirli, ama gvenlidir. Ondan yirmi yl daha fazla tecrbesi olan Danimend de yledir.

Hcum emri verildiinde, gne tepelerin arkasndan yeni yeni ykselmeye balamtr. Trk savalarn taktii ok denenmitir. Onlara Douda yarm yzyldan beri sren askeri stnlklerini bu taktik salamtr. Ordular hemen hemen tamamiyle, harika ok atan hafif svariden olumutur. Bunlar dmana yaklamakta, zerine ldrc oklarm yadrmakta, sonra hzla uzaklaarak, yerlerini yeni~Bir saldr birliine brakmaktadrlar. Genelde, birka dalga sonunda avlar can ekimeye balamaktadr. Bunun zerine sn gsoisFd^a^imalctadr.

Fakat bu Dorylaion arpmas esnasnda, kurmaylaryla birlikte yksek bir dzle yerlemi olan Sultan, eski Trk yntemlerinin artk allm etkinlie sahip olmadklarn kaygyla farkeder. Aslnda Frenkler hi de evik deillerdir ve Trklerin ard ardna gelen saldrlarna cevap vermekte aceleleri yokmua benzemektedirler. Fakat savunma sanatm tam anlamyla bilmektedirler. Ordularnn esas gc, valyelerin btn bedenini, hatta bazen binek hayvanlarn da kaplayan u kaln zrhlarn iinde yer almaktadr. lerlemeleri a- r ve yavasa da, askerler oklara kar mkemmel bir ekilde korunmaktadrlar. Bu arpma gnnde, aradan saatler getikten sonra, Trkler kar tarafa, zellikle piyadeler arasnda olmak zere hi kukusuz ok kayp verdirtmilerdir, ama Frenk ordusunun esas blm olduu gibi durmaktadr. Acaba vcut vcuda arpmaya m girimek gerekir? Bu tehlikeliye benzemektedir: arpma alannn evresinde meydana gelen ok saydaki mcadelelerde, bozkr svarileri gerek bir insandan kale olan valyelere kar hibir ey yapamamlard. Hrpalama harektn hep srdrmek mi gere

kiyordu? Gafil avlanmann aknl getiinden, kar taraf bal gibi giriim nceliini ele alabilirdi.

Uzakta bir toz bulutu grldnde, emirlerden bazlar geri ekilme harektna giriilmesini nermilerdi bile. Bu, yaklaan yeni bir Frenk ordusuydu; bu ordu birincisi kadar kalabalkt. Sabahtan beri arptklar sadece nc birlikleriydi. Sultann seim hakk kalmamt. Geri ekilme emrini vermek zorundayd. Daha bunu yapmasna frsat kalmadan nc bir Frenk ordusunun Trk hatlarnn gerisinde, kurmaylarn adrnn bulunduu bir tepeden grld haberi geldi.

Klarslan bu kez korkuya esir der. Atma atlar ve dalara doru drt nala srer ve askerlerine deme yapmak iin hep yannda tad nl hzinesini bile brakr. Danimend ve emirlerin ou da onun arkasndan seirtirler. Ellerinde kalan tek koz olan hzdan yararlanan ok sayda svari de, galiplerin kendilerini izlemelerine frsat brakmadan uzaklamay baarr. Fakat askerlerin ou, drt bir yandan kuatlm olarak arpma alannda kalmtr. bn el-Kalanissinin yaza- ca zere, Frenkler Trk ordusunu parambarca etti- ler. Odrdler^amdadL ve kle olarak sattklar ok sayda esir, aldlar.

Klarslan kaarken, kendi cephesinde arpmak - zere Suriyeden gelen bir svari birliine rastlar. Artk ok ge diye itiraf eder, bu Frenkler ok kalabalk ve ok gller, artk onlar durdurmak zere hibi.r ey yaplamaz. Szyle eylemini birletiren ve frtnann gemesini beklemeye kararl olan yenik Sultan, Anadolu yaylasnn muazzam genilii iinde kaybolur, intikamn almak iin drt yl bekleyecektir.) Artk istilacya hl bir tek doa direniyormua benzemektedir. Topraklarn kurakl, da yollarnn darl ve glgesi olmayan yollarn zerine ken yaz sca, Frenklerin ilerlemesini bir miktar geciktirmektedir. Dorylaion arp

37

masndan sonra, aslnda bir ayda geilebilecek olan A- nadoluyu yz gnde amlardr. Bu arada, Trklerin urad bozguna ilikin haberler tm Douda dolamtr. slamiyet iin utan verici olan bu olay haber alndnda gerek bir panik kt diye yazmaktadr aml vakanvis. Korku ve endie byk boyutlara u- lt.

Korkun valyelerin yaknda geleceklerine dair haberler, ortalklarda aralksz dolamakfaHrT^emmuz sonunda, Suriyenin iyice kuzeyindekii.el-Balana' kyne yaklatklar sylentisi kmtr. Onlarla Srpmak - zere binlerce svari toplanmtr. Bu yanl bir alarmdr, Frenkler ufukta gzkmemilerdir. En iyimser olanlar, istilaclarn yar yo+dafr-dnm olabileceklerini sylemektedirler.jjb n el-KalanissiJ,adalarnn bayld mneccimlik meselelerinden birinde bu kanya katlmaktadr. Bu yaz, bat ynnde bir kuyrukluyldz belirdi, inii yirmi gn srd, sonra bir daha gzkmemek zere kayboldu. Fakat hayaller abuk kaybolur. Haberler giderek kesinlemektedirler. Eyll ortasndan itibaren, Frenklerin ilerlemesini ky be ky izlemek mmkn hale gelmitir.

21 kim 109 7 de, Suriyenin en byk kenti olan Antakyj Kalesinden barlar ykselir: "Buradalar!. Blftef isiz gsz burara.jjlr, ama ok uzakta, o- vann dip tarafnda, Antakya glnn yaknlarnda bulank bir toz bulutundan bajka birey gremez. Frenkler daha bir gnlk, belki de daha fazla bir yry me- safesindedirler ve herey onlarn uzun bir yolculuktan sonra, biraz dinlenmek iin durmak isteyeceklerini dndrtmektedir. Ancak ihtiyat, kentin be ar kapsnn imdiden kapatlmasn gerektirmektedir.

uklarda (ar) sabahki bart art kesilmi, satclar ve mteriler donup kalmlardr. Kadnlar dualar mrldanmaktadrlar. Korku kente egemen olmutur.

KNC BLM

MELUN BR ZIRH YAPIMCISI

Antakya valisi Yasyan Frenklerin yaklatndan haber- dar olunca, kentteki hristiyanlann ayaklanacaklarndan korktu. Bu yzden onlar kentten srmeye karar verdi.

Olay Frenk istilasndan bir yzyldan.daha fazla bir sre sonra, o an insanlarnn braktklar tanklklara dayanarak anlatacak olan Arap tarihi bn el-Esirdir (bn el-Asir olarak da yazlr, .n.)

ilk gn, Yasyan miislmanlara kenti evreleyen sa-

vunma hendeklerini temizleme emrini verdi. Ertesi gn ayn angaryaysr7aTniZca hristiyanlar gnderdi. Onlar akama kadar altrtt ve geri dnmek istediklerinde, Antakya szindir, ama Frenklerle olan sorunumuzu zene kadar onu bana brakmanz gerekiyor diyerek onlar engelledi. Onlar da ona sordular: ocuklarmz ve karlarmzkim koruyacak?. Emir cevap verdi: Ben sizin yerinize ilgileneceim. Nitekim srgnlerin aileleriyle gerekten ilgilendi ve onlarn tek bir sa teline bile helal gelmesine izin vermedi.

Seluklu sultanlarna krk yldan beri hizmet eden yal yasyan, bu 1097 ylnn Ekim ayn bir ihanet taknts iinde yaamaktadr. Antakya nnde toplanan Frenk ordularnn, surlarn iinden ibirlikilerin yardmn salamadan kente asla giremeyeceklerinden emindir. nk ablukadan tr henz alk ekmeyen

39

kentini saldrarak almak mmkn deildir. Sakallan beyazlamakta olan bu emirin elinin altnda ancak alt- yedi bin asker varken, Frenklerin yaklak otuz bin savay dzene soktuu dorudur. Ama Antakya, asln- da alnabilir gibi bir kale deildir. Surlarnn uzunluu iki fersahtr (oniki kilometre) ve farkl dzeyde ina edilmi en az _yz altm "kulesi vardr. Kesme talardan ve tulalardan duvarl engellerle salam bir ekilde ina edilen surlar, douda Habib en-Nacar tepesine trmanmakta ve zifveyi ele geirilemez bir hisarla talan- drmaktadr. rBatdaj Suriyelilerin el-Asi "(isyankr, asi nehir) adn vercilkleri Orontes (Asi) nehri vardr; buna Asi adnn verilme nedeni, bazen ters yn^g. yani. Akdenizden lke iine akyormu izlenimini vermesidir. Y ata Antakya surlar boyunca giderek, gemesi ok kolay olmayan doal bir engel oluturmaktathrrGneyde istihkmlar bir vadiye doru sarkmaktadrlar, bu vadinin eimi o kadar diktir ki, surun bir devam gibi durmaktadr. Bu nedenle, kuatclarn kenti temamen sarmalar olanakszdr ve kenti savunanlarn da daryla haberleme ve yiyecek salama konularnda hibir skntlar yoktur. ^ o o b'

Surlarn kaplad alann iinde bina ve bahelerin dnda geni tarlalarn da yer almas nedeniyle, kentin gda ihtiyatlar daha da bollamaktadr. Mslman fet- hinden nce, Antakya iki yz bin nfuslu bir Roma rrietrpolyd. 1097de ancak krk bin kii vardr ve eskiden kalabalk olan bir sr mahalle, imdi tarla ve BaTeye dnmtr. Gemi ihtiamndan bir. ksmn kaybetmi olmasna^ramen, etkileyici bir kent olmay sTTimirmektedir.litn seyyahlar - Badat veya Kons- tantiriopolisten gelenleri bile vardr - , gzalabildiine uzanan minareleri, kiliseleri, kemerli arlar, hisara

\ ctegru kkrrtTgalk yokularda yer alan lks villaryla

\bu kenti daha iyi g r'dk I e rintle "B uy ulenme k te d i r I e r.2.00 W* nu^osb pa-i40

Yasyan, tahkimatnn salaml veya gda ihtiyatnn gvenirlii konusunda hibir kayg duymamaktadr. Fakat, kenti kuatma altnda tutanlar eskiden de olduu gibi, bitmez tkenmez surlarn herhangi bir yerinde onlara kaplardan birini aacak veya bir kuleye girilerini kolaylatracak bir ibirliki bulurlarsa, btn bu savunma aralar yararsz olma tehlikesiyle kar kar- yadrlar. Baka yerlerde olduu gibi, Antakyada da

^Dou^Jlnstiyaalar Rumlar, JErmeniler, Maruniler, Yakhjler ^ F r e n k l e r i n geliiyle birlikte ifte bir bask- ya m a n ? k a l m l a r d r: Onlar Mslmanlara sempati duymakla sulayan ve onlara alt dzeyden uyruk muamelesi yapan kendi dindalarnn basks ve onlar ou zaman istilaclarn doal mttefiki olarak gren msl- man hemehrilerinin basks. Aslnda dinsel ve ulusal mensubiyetler arasnda snr yoktur. Ayn Rum sz, Grek kilisesine bal Bizansllar ve Suriyelileri ifade etmektedir, zaten bunlar kendilerini hep Bizans imparatorunun uyruklar olarak grmektedirler; Ermeni kelimesi, hem bir Kiliseye, hem de bir halka atfta bulunmaktadr ve bir Mslman milletten (el-umma, mmet) sz ettiinde, sz konusu olan bir mminler cemaatidir. Yasyann zihniyetinde, hristiyanlarn kentten srlmeleri dinsel bir ayrmclktan ok, Antakyann uzun sre tabi olduu ve buray geri almaktan hi vazgememi dman bir gcn, Konstantinopolisin uyruklarna ynelik bir nlemdir.

Araplarn denetimindeki Asya blgesinin btn byk kentlermTrnTnde, Antakya Seluklu Trklerinin e- line en son geenidir; 1084te buras daha Konstantino- polise aitti. Ve Frenk valyeleri bundan on yl sonra Buray kuatmaya geldiklerinde, Yasyan, doal olarak bunun Rumlarn buradaki egemenliini, ounluu hristiyan olan yerli halkn ibirliiyle yeniden kurma ynnde bir giriim olduuna inanmtr. Emir bu tehli

4 1

ke karsnda hibir eyden ekinmez. Bylece nasrani- leri (o. nassara, sa Nasaral - Nazareth - doumlu olduu iin hristiyan anlamnda) kentten srer, sonra buday, zeytinya ve bal iaesini kendi eline alr ve tahkimat her gn denetler, her ihmali ar bir ekilde cezalandrr. Bunlar yeterli olacak mdr? Bundan daha belirsiz birey olamaz. Fakat alman tedbirler, takviye gelmesini beklerken dayanmalarna olanak vereceklerdir. Takviye ne zaman gelecektir? Antakyada yaayan herkes bu soruyu kendine srarla sormaktadr ve Yasyan buna sokaktaki insandan daha iyi cevap verecek durumda deildir. Frenklerin henz uzakta olduklar yazn, olunun Suriyeli Mslman yneticilere gndererek, onlar kentini bekleyen tehlike konusunda uyarmtr. bn el-Kalanissiden rendiimize gre, Yas- yann olu amda cihaddan sz etmitir. Fakat XI. yzyl Suriyesinde cihad, zor duruma den hkmdarlarn ortaya attklar bir slogandan ibarettir. Bir emirin bir dierine yardm etmeyi kabul etmesi iin, bunda kiisel bir kar grmesi gerekmektedir, ite yalnzca bu durumda, o da byk ilkelerin yannda yer alabilmektedir.

Oysa bu 1097 sonbaharnda, Yasyandan baka hibir ynetici kendini Frenk istilasndan tr dorudan tehdit altnda hissetmemektedir. Eer imparatorun tuttuu askerler Antakyay geri almak istiyorlarsa, bundan daha olaan birey olamaz, nk bu kent hep Bizansa ait olmutur. Rumlarn ne olursa olsun daha i- leri gitmeyecekleri dnlmektedir. Ve Yasyann zor durumda olmas, komular iin mutlaka kt birey deildir. On yldan beri, aralarna nifak sokarak, kskanlklar krkleyerek, ittifaklar bozarak onlarla oynamtr. imdi onlardan aralarndaki kavgalar unutarak kendine yardma gelmelerini istemektedir; onlarn bu istee karlk vermemelerine armal mdr?

4 *

Gereki bir adam olan Yasyan, onu uzun uzadya bekleteceklerini, srndreceklerini, yardm etmek i- in dilenmek zorunda brakacaklarn; eski oyunlarn, entrikalarn, ihanetlerini deteceklerini bilmektedir. Ancak onu imparatorun paral askerlerine eli kolu bal teslim edecek kadar ileri gitmeyeceklerini hayal etmektedir. Sonu olarak, acmasz bir ar kovannda hayatta kalmaya uramaktan baka birey yapmamtr. Manevralarn yapt lemde, yani Seluklu emirlerinin dnyasnda, kanl kavgalar hi durmamaktadr ve Antakyann efendisi, tpk blgenin dier btn emirleri gibi, tavr taknmak zorunda kalmtr. Eer kaybedenin yannda yer almsa, onu lm veya en azndan hapishane beklemektedir. Eer ans yaver gidip de kazanan taraf tutmusa, bir sre zaferinin tadn kartmakta, dl olarak birka gzel esir kadn verilmekte, sonra kendini hayatn tehlikeye soktuu yeni bir atmann iinde bulmaktadr. Bu ii srdrebilmek iin doru ata oynamak ve hep ayn ata oynamakta inat etmemek gerekir. Her hata lme gtrr ve yatanda len ok az emir vardr.

Frenkler geldiinde, Suriyedeki siyasal yaam iki kardein sava nedeniyle zehirlenmi durumdadr. Bunlar, bir meddahn hayalinden kmasna tuhaf iki kiidir: ^Halep hkmdar Rdvan ile am (Dmak) hkmdar olan kk kardei Dukak. Bunlar birbirlerine karToyle inat bir kin duymaktadrlar ki, ikisine birden ynelik bir tehdit bile uzlamay dnmelerine yol aamamaktadr. 1097de Rdvan yirmi yandan biraz daha byktr, ama daha imdiden bir esrar perdesinin gerisindedir ve onun hakknda ok dehet verici efsaneler ortalkta dolamaktadr. Ksa boylu, zayf, sert ve bazen de endieli baklar olan bu kii, bn el- Kalanissinin dediSine gre. Hahaiyun tarikatna mensup bir mneccim-tabipin etkisi altnda kalmak

43

tadr. Bu hahaiyun tarikat o tarihlerde yeni kurulmutur ve Frenk istilasnn tm sresi boyunca nemli bir rol oynayacaktr. Halep hkmdar, hi de haksz yere olmakszn, bu fanatikleri hasmlarn ortadan kaldrmada kullanmakla itham edilmektedir. Cinayetler, dine aykr hareketler, byclk ile Rdvan herkesin kukusunu uyandrmakta, ama en gl kini bizzat ailesinin iinde uyandrmaktadr. 1095te tahta ktnda, bir gn iktidar talebinde bulunurlar korkusuyla kk erkek kardelerinden ikisini bodurtmutur; bir - ncs, tam Rdvann klelerinin gl parmaklarnn boazn skacaklar gece, Halep kalesinden kaarak cann kurtarabilmitir: lmden kurtulan bu karde Dukaktr ve o zamandan bu zamana aabeyine kar amansz birkin beslemektedir. Katktan sonra ama snm, kentteki askerler de onu hkmdar iln etmilerdir. Bu kararsz, etki altnda kalan, fkesi burnunda, sal narin gen adam, aabeyinin kendini ldrmek istedii taknts iinde yaamaktadr. Bu yar- deli iki hkmdarn arasnda kalan Yasyann ii hi de kolay deildir. Hemen yanbandaki komusu, bakenti Halep olan Rdyandr. Dnyann en eski kentlerinden biri olan Halep, Antakyaya gnden daha az yry mesafesindedir. Yasyan, Frenklerin gelmesinden iki yl nce, kzn Rdvan ile evlendirmitir. Fakat, bu damadnn onun topraklarna gz diktiini abucak anlam ve o da kendi hesabna hayatndan endie etmeye balamtr. Hahaiyun. tarikatij Dukak gibi ona da musallat olmutur. Ortak tehlike bu iki adam doal arak yaklatrdndan, Frenkler Antakyaya doru ilerlerken, Yasyan ilk nce am hkmdarna ynelmitir.

Fakat Dukak tereddt etmektedir. Bunun Frenkler- den korktuu iin olmadna teminat vermektedir, ama aabeyinin onu geriden kstrmasna olanak ver

44

memek iin, ordusunu Halep civarna gtrmeye niyeti yoktur. Mttefikinin karar vermesini salamann ne kadar g olduunu bilen Yasyan; ona parlak, atlgan, tutkulu, bir iin ucunu brakmayan gen bir adam olan olu emsddevleyi (Devletin Gnei) gndermitir. ems, saraydan hi ayrlmam, bir pohpohlayp, bir tehdit ederek, Dukak ve danmanlarn bktrmtr. amn efendisi, gene de Antakya arpmasnn balamasndan iki ay sonra, ancak Aralk 1097de, ordusuyla birlikte kuzey yolunu tutmaya istemeye istemeye raz olmutur. ems ona elik etmektedir. Bir hafta sren yol boyunca, Dukakn fikir deitirmeye rahata zaman bulacan bilmektedir. Nitekim, gen hkmdar yol aldka daha sinirli hale gelmektedir. 31 Aralkta am ordusu yolun te ikisini amtr, blgede hayvanlar iin ot arayan bir Frenk birliiyle karlar. Saysal stnlne ve dmann kuatmadaki grece rahatszlna ramen, Dukak saldr emrini vermekten vazgeer. Bu, bir an iin akna dnm olan Frenklere kendilerini toplama ve yaylma sresi brakmak demektir. Gn sona ererken, yenen veya yenilen yoktur, ama amllar hasmlarndan daha fazla adam kaybetmilerdir: Dukakn cesaretinin krlmas iin bu yeterli olmutur; emsin umutsuz yalvarmalarna ramen adamlarna hemen geri dn emri verir.

Dukakn harekt yarda brakmas, Antakyada byk bir zntye yol aar, ama kenti savunanlar vazgemezler. 1098in bu ilk gnlerinde, kenti kuatanlarn arasnda ilgin bir karklk vardr. Yasyanm birok casusu dman kampna szmay baarmtr. Bu casuslarn bazlar, Rumlara duyduklar kinle hareket etmektedirler, ama ou bu sayede emirin ltfuna nail olmay uman kent hristiyanlarndandr. Ailelerini Antakyada brakmlardr ve onlarn gvenliini salamaya uramaktadrlar. Getirdikleri haberler, kent halk

45

nn moralini ykseltmektedir: Kuatma altndakilerin erzaklar bolken, Frenkler alk tehlikesiyle kar kar- yadrlar. Daha imdiden yzlercesi lm ve binek hayvanlarndan ou da yenilmek zere kesilmitir. am ordusuyla karlaan seferi birlik, tam da birka koyun, birka kei peindeydi ve ambarlar yamalayacakt. Ala baka afetler eklenerek, istilaclarn moralini her gn biraz daha drmektedirler. Yamur aralksz yaarken, Suriyelilerin Antakyaya taktklar baya sidikli lkabn dorulamaktadr. Istaclann ordugh

t amur deryasna dnmtr. Ve bu arada yer sarsntla- 'rn iep 'a avanTetmektecfirTBlge insanlar buna alkndrlar, ama Frenkler dehete kaplmaktadrlar; tanrsal bir cezaya uradklar inancyla gkler katma yalvarmak zere toplandklarnda^ dualarna meydana getirdii byk grlt, ehirden bile, duyulmaktadr. Yce Tanrnn fkesiniyattrmak iin, fahieleri kamplarn- cmTcoymi^ kapatmaya ve kumar yasaklamaya karar verdikleri sylenmektedir. Komutanlar ^ Kn^ImaFzereTaskerd^ oalmtr.

Bu gibi haberler, kenti savunanlarn savakanln doal olarak artrmakta ve onlar da cesur huru hareketlerini oaltmaktadrlar. bn el-Esirin diyecei gibi, Yasyan hayranlk verici bir cesaret,' bilgelik ve kararllk gsterdi . Ve heyecana kaplan Arap tarihi unlar ekleyecektir: Frenklerin ou ld. Eer geldikleri srada olduu kadar kalabalk kalsalard, btn slam alemini igl ederlerdi!. Elendirici bir abartma, ama istilann ykn aylar boyunca tek bana tayacak olan Antakya garnizonunun kahramanlna ynelik, hakedilmi bir sayg gsterimi.

nk yardmlar hl beklenmektedir. Dukakn alaklndan yaralanan Yasyan, 1098 Ocanda Rdvana ynelmek zorunda kalmtr. Halep emirinden boynu eik bir ekilde zr dileme; onun btn alayla

4 6

rn gzn krpmadan dinleme ve ona slam ve akrabalk ilikileri adna askerlerini gnderip Antakyay kurtarmas iin yalvarma gibi g bir grev, gene emsd- devleye dmtr. ems, emir kaynbiraderinin bu cins deliller karsnda tamamen duyarsz olduunu ve Yasyana elini uzatmaktansa bu eli kesmeyi tercih e- deceini ok iyi bilmektedir. Fakat olaylar daha da zorlayc hale gelmitir. Gda durumlar giderek ktleen Frenkler, Seluklu emirinin topraklarnda bir talan harektna girierek, Halep yaknlarn bile yamalayp, alt st etmilerdir ve Rdvan, kendi topraklar zerine ynelen tehdidi ilk kez hissetmitir. Bylece Antakyaya yardmdan ok kendini savunmay dnerek, ordusunu Frenklere kar gndermeye karar vermitir. ems zafer kazanmtr. Babasna, Halep birliklerinin saldraca zaman bildiren ve kuatmaclar kskaca almak - zere kitlesel bir huru yapmasn isteyen bir haber gndermitir.

Antakyada Rdvann mdahalesi o kadar beklenmedik birey olmutur ki, tanrnn bir armaan gibi grlmtr. Acaba bu, yz gnden beri sren arpmann belirleyici dnemeci midir?

Hisardaki gzcler, 9 ubat 1098 leden sonra Halep ordusunun yaklatn haber vermilerdir. Bu orduda binlerce svari vardr; oysa Frenkler, ktln binek hayvanlarn tketmi olmasndan tr, onlarn karsna ancak yedi veya sekiz yz atl kartabilmektedirler. Gnlerdir diken stnde yaayan kuatma altndakiler, arpmann hemen balamasn istemektedirler. Ama Rdvann ordusu durup, adrlar kurmaya baladndan, arpma emri sonraki gne ertelenmitir. Hazrlklar btn gece srdrlmtr. Artk her asker, nerede ve ne zaman harekete geeceini ok iyi bilmektedir. Yasyan adamlarna gvenmektedir, onlarn paylarna deni yapacaklarndan emindir.

47

Hi kimsenin bilmedii, arpmann daha balamadan kaybedildiidir. Frenklerin sava niteliklerine ilikin olarak anlatlanlardan dehete kaplan Rdvan, artk saysal stnlnden yararlanmaya cret edememektedir. Birliklerini harekete geirmek yerine, onlar korumaktan baka birey dnmemektedir. Ve her tr kuatlma tehlikesini nlemek zere, onlar btn gece boyunca Asi nehriyle Antakya kalesi arasnda kalan dar bir toprak eridinde tutmutur. Frenkler afakla birlikte saldrya getiklerinde, Halepliler felolmu gibidirler. Alann darlndan tr hi hareket edememektedirler. Atlar aha kalkmakta ve denler daha ayaa kalkmadan kardeleri tarafndan inenmektedir. Tabii ki artk geleneksel taktikleri uygulamak ve dmana birbirini izleyen svari-oku dalgalan halinde saldrmak sz konusu deildir. Rdvann adamlar, gs gse bir arpmaya zorlanmlardr ve burada zrhl valyeler kolayca ezici bir stnlk salamaktadrlar. Bu tam bir kymdr. Frenkler taralndan izlenen emir ve askerleri, artk anlatlamaz bir dzensizlik iinde kamaktan baka birey dnememektedirler.

Antakya surlarnn dibinde arpma baka bir ekilde cereyan etmektedir. Kenti savunanlar, gnn ilk klaryla birlikte kitlesel bir huru hareketi yapmlar ve bu da kuatclar gerilemek zorunda brakmtr. arpmalar etin gemektedir ve Yasyanm askerleri ok iyi bir konumdadrlar. leden biraz nce Frenklerin kampn kuatmaya baladklar srada, Haleplilerin bozgun haberi gelir. Emir bunun zerine adamlarna, istemeye istemeye kente geri dnme emrini verir. Geri ekilmeleri tam bitmitir ki, Rdvan ezen valyeler lmcl dlleriyle geri dnerler. Antakya halk biraz sonra muazzam kahkahalar, bouk baz slklar duyar ve bunlarn arkasndan Taleplilerin berbat durumdaki kelleleri mancnkla atlr. Kenti bir lm sessizlii sarmtr.

48

Yasyan etrafndakileri cesaretlendirmek iin birka cmle sylese de, kentinin etrafndaki kskacn daraldn ilk kez hissetmektedir, iki dman kardein de bozguna uramasndan sonra, artk Suriyeli emirleri beklemekten baka yapacak bireyi kalmamtr. Bavuraca tek kii kalmtr: Gl Musul atabeyi Krboa. Fakat onun da, AntakyaVjan iki hafta yry mesafesinde bulunma gibi bir engeli vardr^ '

' Tarihi bn el-Esirin vatan ola(Musul, jCezirenin,v yani Mezopotamyann, Dicle ve Frat~t6tgki~byk ne- mr tarafinSirsiIrlan verimli ovann bakentidir. ok nemli bir siyasal, kltrel ve ekonomik merkezdir. A- raplar, onun lezzetli meyvalarn; elmalarn, armutlarn, zmlerini, narlarn vmektedirler.- Btn dny, bu kentin ihra ettii nitelikli ince kuma ile onun adn zdeletirmektedir: | Muslin* . Frenkler geldiinde, emir Krboann topraklarnda baka bir zenginlik iletilmeye balarm^Jmmdayd. Seyyah bn Cbeyi birka on yl sonr^jeft abndaki bu zenginlik kaynam'tasviri? decektir. Dnyann bu arasm bir gn zengin edecek o-

,lan bu koyu renkli deerli sv, daha imdiden kendini geenlerin baklarna sunmaktadr.

Dicle yaknlarnda el-Kayyara (bitiimlk) denilen bir yerderTgeiyoruz. Musua giden yolun sanda, sanki bir ' bulutun altndaym gibi olan birjcara toprak knts var. Tanr burada, bitm veren irili ufakl "kaynaklar t- krtm. Bunlardan biri bazen kaynayan bir kaptaki gibi paralar frlatyor. Bunlar toplamak zere havuzlar yapyorlar. Bu kaynaklarn etrafnda sivah bir plriik var, bu-

nun yzeyinde kara bir kpk bulunuyor; glck bu kp kyya atyor ve o da burada bitm olarak phtlayor. Bu rn ok kaygan, dz, parlak bir amur grntsnde olup, ok gl bir koku kartyor. Daha nce sznn edildiini duyduumuz ve tasviri bize ok olaanst gelmi olan bir harikay bylece kendimiz gzleye

49

bildik. Buradan ok uzakta olmayan bir yerde, Dicle kylarnda, dumann uzaktan farkettiimiz baka bir byk kaynak daha var. Bitm elde edilmek istenildiinde burann tututurulduu sylendi. Alev sv unsuru tketiyor. Suriyede ve Akkya kadar olan btn blgede ve sahil kesimlerinde bu bilinmektedir. Allah istediini yaratr. Ona krler olsun .

-*K Musul halk kara svya tedavi edici zellik atfetmekte ve hasta oldykbmnda iine girmektedirler. Petrolden retilen bitr^Jasfaltj), inaatlkta, tulalarn birbirlerine tutturulmas iin har olarak kullanlmaktadr. Su geirmez nitelikte olmasndan tr, hamam duvarlar o- nunla svanmakta ve burada cilal bir siyah mermer grnts almaktadr. Ama daha sonra greceimiz zere, petrol en ok askeri alanda kullanlmaktadr.

Bu gelecek vaadeden kaynaklardan bamsz olarak, Musul, Frenk istilasnn balangcnda bata bir stratejik rol oynamaktadr ve yneticileri Suriye ilerine karma o- lanam yakaladklarndan, muhteris Krboa bunu kullanmak istemektedir. Ona gre, Yasyanm yardm ars, etkisini yayma konusunda dledii frsattr. Hi tereddt etmeden byk bir ordu toplamaya sz verir._An-

^3k_j^artk_yalnzca Krboay bekleyerek yaamaktadr.Bu hzr gib yetien adam, eski bir kledir ve bu du

rumun Trk emirleri arasnda hi de alaltc bir yan yoktur. Nitekim, Seluklu hkmdarlar en sadk ve en yetenekli klelerini sorumluluk gerektiren grevlere getirme adetini edinmilerdir^Ordu komutanlar, kent valileri ou zaman kledirler (memlukpye otoriteleri o kadar byktr ki, resmen azd edilmelerine bile gerek kalmamaktadr. Frenk istilas sona ermeden nce. tm^Sa- mi Dou Memlk sultanlar tarafndan ynetilir hale gelecektir. Daha 1098de bile, am, Kahire ve birok dier byk kentin en etkili adamlar Jcle veya kle oludur.

5

Kiirboa bunlarn en gl ve muktedirlerindendir. Sakalna kr dm bu otoriter subay, Tikke-hir.. in- van tamaktadr: ?bg t^n~BaBasT1 anlamna gelen Atabey. Seluklu imparatorluunda ynetici hanedann - yeleri arasnda lmler yksek dzeydedir - arpmalar, cinayetler, idamlar ve bunlar ou zaman reit olmayan Tard 11 ar/ brakmaktadrlar. Bunlarn karlarn savunmak zere, vey babalk roln tamamlasn diye genelde bu ocuun annesiyle evlenen bir vasi atanmaktadr. Bu atabeyler, mantk gerei iktidarn gerek sahibi olmakta ve bu iktidarlarn ou zaman kendi z o- ullarna brakmaktadrlar. Meru bey, onlarn elinde artk bir kukladan baka bir ey olmamaktadr, hatta bazen bir rehine durumuna dmektedir. Fakat grn titizlikle kurtarlmaktadr. Bylece, ordular resmen veya drt yalarndaki ocuklarn komutas altndadr, bunlar iktidarlarn atabeylere devretmilerdir.

1098 Nisannn son gnlerinde otuz bin kadar adam Musul knda toplandnda, ite tam da bu allmadk manzaraya tank olunmutur. Resmi ferman, kahraman askerlerin, ordunun komutasn kundak bezlerinin iinden atabey Krboaya emanet eden mehul bir Seluklu dlnn emirleri altnda cihad yapacaklarn bildirmektedir.

mrn Musul atabeylerinin hizmetinde geirecek olantarh bn el-fcsrJe gre, "kiirboanm ordusunun Antakyaya yneldiim[ renen Frpnhip.r knrhuyn kapldlar, nk zayf dmlerdi ve erzaklar azd. Buna karlk kenti savunanlar tekrar umutlanmlardr. Mslman birlikleri yaklatklarnda bir kez daha huru yapmaya hazrlanmaktadrlar. Olu emsddev- leden etkin bir yardm alan Yasyan, ayn inatla buday ihtiyatlarn denetlemi, istihkmlar gzden geirmi ve Tanrnn izniyle kuatmann yaknda kalkacan vaadederek, askerlerini yreklendirmitir.

S i

Fakat halkn nnde gsterdii gven bir yapmacktan ibarettir. Durum birka haftadan beri hissedilir derecede bozulmutur. Kentin ablukas ok daha sk, iae daha zor ve durumlar daha kayg verici hale gelmitir, dman kampndan gelen haberler seyrelmektedir. Syledikleri ve yaptklar hereyin Yasyana aktarldn farkeden Frenkler, sert davranmaya karar vermilerdir. Emirin ajanlar, onlarn bir adam ldrp ite piirdikten sonra yediklerini grmlerdir; yerken, yakalanacak her casusun kaderinin bu olacan yksek sesle haykrmaktadrlar. Dehete kaplan casuslar kamlardr ve Yasyan artk kuatanlar hakknda pek birey bilmemektedir. Tecrbeli bir asker olarak, durumu ok kayg verici grmektedir.

Ona gven veren ey, Krboann yolda olmasdr. Mays ortalarna doru binlerce savayla buralarda olmas gerekmektedir. Antakyada herkes bu an beklemektedir. Hergn, temennilerini gerek sanan kentliler tarafndan kartlan sylentiler dolamaktadr. Fslda- lmakta, burlara doru koulmakta, yal kadnlar henz sakal bitmemi birka askeri anaca bir tavrla sorgulamaktadrlar. Cevap hep ayndr: Hayr, yardm birlikleri gzkmedi, ama yaknda gelirler.

Byk Mslman ordusu Musuldan ayrlrken, karglarnn gne altndaki parlts ve beyazlar giymi bir svari denizinin ortasnda dalgalanan Abbasi ve Seluklularn amblemi siyah sancaklaryla gz kamatrc bir manzara sunmaktadr. Scaa ramen yry yavala- tlmamaktadr. Ordu bu hzla iki haftadan nce Antakyaya varacaktr. Ama Krboa kaygldr. Yola kmadan az nce telaa drecek haberler almtr. Bir Frenk birlii, Araplarn gl-Rnha dedikleri Edessay (Ur-fa) ele geirmidir; buras Musuldan Antakyaya giden

.. - . - - -

52.

yolun kuzeyinde byk bir Ermeni kentidir. Ve Atabey, kuatma altndaki kente vardnda, Edessadaki Frenk- lerin, arkasnda olacaklarn dnmekten kendini al- koyamamaktadr. Bylece kska iinde kalma tehlikesiyle kar karya kalmayacak mdr? Maysn ilk gnlerinde balca emirlerini toplayarak, yolunu deitirme karar verdiini aklamtr. nce kuzeye ynelerek E- dessa sorununu birka gn iinde zecektir, bundan sonra Antakyay kuatanlarla tehlikesizce karlaabilir. Baz emirler, Yasyann endieli mesajn hatrlatarak itiraz etmilerdir. Fakat Krboa onlar sustur- mutur. Karar verdi mi kei gibi inat olmaktadr. E- mirler homurdanarak itaat ederken, ordu Edessaya giden dalk yola girmitir.

Ermeni kentinin durumu gerekten kayg vericidir. Kenti terkedebilen az saydaki Mslman haberleri aktarmtr. Baudoin adnda bir Frenk komutan, emrinde yzlerce valye ve iki binden fazla piyade olduu halde ubat banda gelmitir. Trk savalarn artan saldrlarna karn kentin askeri gcn arttrmak zere,

tyal bir Ermeni olan vali Toros ona bavurmutur. Fakat Baudoin yalnzca paral bir asker olmay reddetmitir. Torosun meru varisi olarak belirlenmeyi istemitir. Resmi bir evlat edinme treni, Ermeni rfne uygun bir ekilde yaplmtr. Toros ok geni bir beyaz entari giymi, beline kadar plak Baudoin, babasnn elbisesinin altna girerek, vcudunu onunkine yaptrmtr. Sonra annenin, yani Torosun karsnn sras gelmitir. Baudoin onun da entarisiyle plak bedeninin a- rasna szlmtr. Bu olay elenerek seyredenler, evlat edinme iin dnlm bu ayinin, oul kocaman kll bir valye olduunda biraz saptk hale geldiini fsldamaktadrlar.

Kendilerine anlatlan sahneyi hayallerinde canlandran Mslman askerler kahkahalarla glmektedirler.

53

Fakat hikyenin devam onlar diretmitir: Trenden birka gn sonra, anne ve baba oulun isteiyle halk tarafndan lin edilmi, o da onlarn ldrlmelerini duygusuz bir ekilde seyrettikten sonra, kendini E- dessa kontu iln etmi ve ordu ile ynetimin btn - nemli mevkilerine Frenk arkadalarn getirmitir.

Btn kayglarnn teyid olduunu gren Krboa, kenti kuatmaya balamtr. Fakat emirleri onu gene bundan vazgeirmeye uramlardr. Edessadaki bin Frenk askeri, onbinlerce askeri olan Mslman ordusuna saldrmaya asla cret edemeyecektir; buna karlk kenti savunmaya bu saylar fazlasyla yeter ve kuatma aylarca srebilir. Bu arada kaderine terkedilen Yasyan, istilaclarn basks karsnda boyun eebilir Atabey hibir ey duymak istememektedir. Ve ancak E- dessa surlar dibinde hafta kaybettikten onra hatasn kabul eder ve cebri yryle Antakya yoluna yeniden koyulur.

Kuatma altndaki kentte, Maysn ilk gnlerindeki umut yerini tam bir dzensizlie brakmtr. Sokakta olduu gibi sarayda da Musul birliklerinin neden bu kadar geciktikleri anlalamamaktadr. Yasyan umutsuzluk iindedir.

Gerilim had safhaya kmken, 21 Haziranda gn- batmndan biraz nce, devriyeler Frenklerin btn glerini biraraya topladklarn ve kuyezdouya yneldiklerini bildirirler. Emirlerin ve askerlerin tek bir aklamas vardr: Krboa yaknlardadr ve kuatmaclar onu karlamaya gitmektedirler. Ksa bir sre iinde fslt gazetesi evleri ve surlar haberdar eder. Kent yeniden soluk alr. Atabey yarn kenti kurtaracaktr. Kbus yarn sona erecektir. Akam serin ve nemlidir. Evlerin eiklerinde, btn klar snk olduu halde saatlerce tartlr. Sonunda Antakya uykuya dalar, bitkindir ama gvenlidir. '

54

Saat sabahn drdyken, kentin gneyinde taa srtnen bir ipin bouk sesi gelir. Bir adam, be kenarl byk bir kulenin tepesinden sarkarak el iaretleri yapmaktadr. Btn gece boyunca jjzn krpmamtr ve sakal diken dikendir.,\tt5n~e-Esirln7syleyecei gibi, kulelerin savunmasna memur edilmi bir zrh yapm- cs" olup, ad Firuzdyr. Ermeni kkenli birjMslman olan Firuz, uzun sre Yasyann evresinde yer alm, ama emir onu yaknlarda karaborsa yapmakla sulayp ar bir para cezasna arptrmtr. ntikam aresi arayan Firuz, kenti kuatanlarla temasa gemitir. Onlara, kentin gneyinde vadiye girii olan bir pencerenin kendi denetiminde olduunu ve onlar oraya sokacan syler.j Bir tuzak kurmadn kantlamak zere, z o- lunu onlara rehine olarak gndermitir. Kuatmaclar da lona altn ve toprak-yaadedf.rlerl Plan kararlatrrlar: 3 Haziran afakla birlikte harekete geilecektir. Bir gece nce, kuatmaclar muhafz askerlerin dikkatini a- zaltmak zere uzaklayormu gibi yapmlardr.

1 bn"eT-Esir yle anlatacak tr:] Frenkler ile bu melun zrh yapmcs arasnda anlamaya varldktan sonra, bu kk pencereye doru trmanmlar, onu aarak ieri ipler yardmyla ok sayda adam sokmulardr. Saylar be yze ulanca, afakta boru almaya balamlardr, bu srada kenti savunanlar btn gece uyank kalmaktan tr bitkin durumdadrlar. Yasyan uyanarak ne olduunu sormutur. O na, boru seslerinin herhalde artk dm o- lan hisardan geldii cevab verilmitir.

Grltler ikiz kzkarde kulesinden gelmektedir. Fakat Yasyan bunu dorulatmak zahmetine girmez. Hereyin kaybedildiine inanmaktadr. Dehete kaplarak, kentin kaplarndan birinin almasn emreder ve birka muhafzla birlikte kaar. Afallam bir ekilde saatlerce at srer, aklm bir trl toplayamamaktadr.

55

ry C2 ' g'~ ' ' V . :J> iki yz gnlk bir direnmeden sonra, Antakyann efendisi kmtr. bn el-Esir onun zayfln knamakla birlikte, sonunu duygulu bir ekilde anlatmaktadr.

Ailesini, og u llan im e Mslmanlar terkettii iin alamaya balad_ ve acsndan atndan baygn yere dt. Refakatileri onu tkrar eere oturtmaya altlar, ama a- yakta duramyordu. lmek zereydi. Onu braktlar ve u- zaklatlar. Oradan geen Ermeni bir oduncu onu tand. Kafasn kesti ve Antakyadaki Frenklere gtrd .

Kenti ise kan ve ate iindedir. Erkekler, kadnlar ve ocuklar amurlu sokaklarda kamaya uramakta, ama valyeler onlar kolayca yakalayp orackta boazlamaktadrlar. En son hayatta kalanlarn da dehet lklar yava yava yatr, ksa bir sre sonra onlarn yerini daha imdiden sarho olmu birka Frenk yamacnn atlak sesi alr. Atee verilen ok saydaki evden dumanlar ykselmektedir. lenleyin, kenti bir matem rts sarar.

Bu 3 Haziran 1098deki kanl lgnln ortasnda bir tek kii soukkanlln korumutur. Bu, yorulma bilmeyen emsddesdedir. Kent zaptedilir edilmez, Ya- syann olu bir grup savayla birlikte hisara ekilerek barikat kurmutur. Frenkler onu oradan kartmay birok kereler denerler, ama her seferinde ar kayplar vererek pskrtlrler. Frenk komutanlarn en yksei olan uzun sar sal dev Behemond da bu saldrlardan birinde yaralanmtr. Bana gelenden ders alarak, kentten k gvencesi karlnda hisar terketmesini nermek zere emse haber gnderir. Fakat gen emir yce bir ekilde reddeder. Antakya, bir gn kendine ka- lacan hep dnd topraktr, son nefesine kadar arpacaktr. Ne erzak," ne de sivrToklar eksiktir. Ha- beb en-Nacar tepesinin zirvesine muhteem bir ekilde

56

taht krmn.clan hi^r, Frenklere aylarca meydan okuyabilir. Bunlar eer burlara trmanmaya kalkrlarsa binlerce adam kaybedeceklerdir.

Sonuncu direniilerin kararll pahalya patlayacaa benzemektedir. valyeler hisara saldrmaktan vazgeerek, onu bir gvenlik kuayla evrelemekle yetinirler. Ve Antakyann dmesinden gn sonra, ems ve arkadalarnn sevin lklarndan Krboamn ordusunun ufukta olduunu renirler. ems ve boyun emeyen bir avu arkada iin, slam svarilerinin ortaya kmasnn inanlmaz bir yan vardr. Gzlerini ovuturmakta, alamakta, dua etmekte, birbirlerine sarlmaktadrlar. tAllah Ekber sesleri, hisara nihayetsiz bir homurtu halinde gelmektedir. Frenkler, Antakya surlarnn arkasna ekilirler; katcvken-kuatma altnda.kaJmslardr.

ems mutludur, ama hl zntldr. Yardm birliinin ilk komutanlar ona bu darack yerde ulatklarnda, onlar binlerce soruyla hrpalar. Neden bu kadar ge gelindi? Neden Frenklere Antakyay TaptpfWrk vp halk katledecek zaman brakld? Btn muhataplarnn, ordularnn tutumunu hakl kartmak yerine btn bellardan tr Krboay suladklarn aknlkla grr; kstah, kendini beenmi, beceriksiz, hain Krboann yznden^ _

Yalnzca kiiselyantipatileJdeil, ayn zamanda elebann emir Dukaktan bakasnn olmad gerek bir fesat sz konusudur. Dukak Musul ordusuna Suriyeye girdii anda katlmtr. Mslman ordusu hi de trde bir askeri g deildir. karlar ounlukla elien beyler arasnda bir koalisyondur. Atabeyin toprak edin- miftutkusu kimse iin sr deildir ve Dukak, dier beyleri gerek dmann bizzat Krboa olduu konusunda ikna etmekte hibir glkle karlamamtr. Eer Krboa kafirlerle olan arpmadan galip karsa kendini kurtarc ilan edecek ve artk hibir Suriye kenti o:

57

nun egemenlii dnda kalamayacaktr. Eer bunun tersine Krboa yenilirse, Suriye kentlerinin zerine ken tehlike atlatlm olacaktr. Bu tehdid karsnda, Frenk tehlikesi kk bir beldr. Rumlarn, paral askerlerinin yardmyla Antakya kentini geri almak istemelerinde dramatik olan birey yoktur, nk Frenkle- rin Suriyede kendi devletlerini kurmalar olanakszdr. bn el-Esirin diyecei gibi, Atabey iddialaryla Mslmanlar o kadar rahatsz etti ki, onlar da arpmann en belirleyici annda ona ihanet etmeye karar verdiler.

Demek ki bu muhetem ordu, ilk darbede yere decek, ii kof bir devden baka birey deildir. Antakyann terkedilmesine karar verilmesini unutmaya hazr olan ems, hl btn bu irenliklerin stesinden gelmeye uramaktadr. Eski hesaplan grme zaman olmadn dnmektedir. U m utjanjcsa^m ^ tr. Krboa geliinin ertesi gn onun ararak, hisarn komutasnn elinden alndn bildirir. ems kzar. Bir kahraman gibi arpmam mdr? Btn Frenk valyelerine kafa tutmam mdr? Antakya beyinin varisi deil midir? Atabey tartmaya girmez. Komutan o- dur ve kendine itaat edilmesini istemektedir.

Yasyanm olu, etkileyici cssesine ramen Mslman ordusunun galip gelme yeteneine sahip olmadna artk ikna olur. Tek tesellisi, dman kampndaki durumun daha iyi olmadn bilmesidir. bn el-Esire gre, Frenkler Antakyay zaptettikten sonra, on iki gn hibir ey yiyemediler. Soylular atlaryla, fakirler ' de cesetler ve aa yapraklaryla beslemyOllard Frenkler bu son aylar esnasnda baka ktlklara da uramlard, ama o zaman evrede yamaya karak biraz erzak bulacaklarn biliyorlard. Yeni kuatlmlk konumlar artk buna olanak vermiyordu. Ve gvendikleri Yasyann ihtiyatlar da hemen hemen tkenmiti. Askerden kamalar yeniden balad.

S

1098de Antakya evresinde arpan bu iki tkenmi, morali bozulmu ordunun arasndan, tanr kimin tarafn tutacan bilmiyora benzemekteydi. Ama bir o- lay onun kararn etkiledi. Batllar bunun mucize olduunu syleyeceklerdir, ama bn el-Esirin tasvirinde mucizeye yer yoktur.

Frenklerin arasnda, hepsinin nderi olan Bohemond vard, ama ayn zamanda, Mesihin (tanr huzur versin!) bir mzrann Antakyann byk binalarndan biri olan Kus- vann iinde gml olduu konusunda teminat veren ok kurnaz bir kesi vard. Onlara eer bunu bulursanz galip gelirsiniz, yoksa lm kesindir dedi. Daha nce Kuzyann zeminine bir mzrak gmm ve btn izleri yoketmiti. Onlara gn sreyle oru tutmalarm ve tvbe etmelerini emretti; drdnc gn onlar uaklar ve iileriyle buraya gtrd, bunlar her yeri kazdlar ve mzra buldular. Kei bunun zerine haykrd: Sevinin^ nk zafer kesindir! Beinci gn, be veya alt kiilik kk gruplar halinde kent kapsndan ktlar. Mslmanlar Krboaya yle dediler: Kapnn yannda durup, kan herkesi vurmalyz. Bu ok kolay, nk danklar! Fakat o yle cevap verdi: Hayr! Hepsinin dar kmasn bekleyin, sonra hepsini en sonuncusuna kadar ldrrz! .

Atabeyin hesab grndnden daha az samadr. Bylesine disiplinsiz birliklerle, kamak iin ilk frsat bekleyen emirlerle, kuatmay uzun sre devam ettirmesi olanakszdr. Eer Frenkler arpmaya girmek istiyorlarsa, onlar ok kitlesel bir saldryla korkutarak kente geri dnmelerine yol amamak gerekir. Krbo- ann ngremedii ey, uygun zaman bekleme ynndeki kararnn onun sonunu getirmek isteyenler tarafndan ktye kullanlmas olmutur. Frenkler araziye yaylma harektn srdrrlerken, Mslman cephesinde kalar balamtr. Herkes birbirini ihanet ve

59

alaklkla sulamaktadr. Birliklerinin denetiminin elinden katn hisseden ve herhalde kuatma altndakile- rin mevcudunu olduundan az tahmin eden Krboa, onlara bir atekes nerir. Bu kendi adamlarnn gznden dmesi ve dmann da gvenini artrmas iin son hareket olur: Frenkler teklifine cevap bile vermeden yklenerek, onu bir svari-oku dalgasn kendi zerlerine salmaya zorlarlar. Fakat Dukak ve emirlerin ou, birlikleriyle birlikte sakin sakin uzaklamaktadrlar. Giderek yalnz kaldn gren atabey, genel bir geri ekilme emri verir, ama bu hemen bozguna dnr.

Gl Mslman ordusu bir kl veya mzrak darbesi indiremeden, tek bir ok bile atamadan dalmtr. Musullu tarihi fazla abartmamaktadr. Frenkler de bir hileden phelenmektedirler, nk bylesine bir ka hakl gsterecek bir arpma henz olmamtr. Bylece onlar da Mslmanlar izlemekten vazgeerler . Krboa bu sayede, kl artklaryla birlikte Musula sa salim dnebilmitir. Btn ihtiraslar Antakya nnde snmtr, kurtarmaya yemin ettii kent imdi Frenkler tarafndan sk skya tutulmaktadr, hem de u- zun sre tutacaklardr.

Fakat bu utan gnnden sonra en vahim durum, artk Suriyede istilaclarn ilerlemesini durduracak herhangi bir gcn kalmam olmasdr.

60

NC BLM

MAARA YAMYAMLARI

Buras vahi hayvanlarn otla mdr, yoksa evim midir, doduum yer midir, bilmiyorum!

Maaral (Maaratnnuman) adl bilinmeyen bir airin bu ac dolu l yalnzca bir slup unsuru deildir. Ne yazk ki bu szleri zerindeki anlamyla almak ve onunla beraber bu 1098 ylnn sonunda Surjye-nin bu Maara (Maaratnnuman) kentinde bylesine canavarca neler oldu? diye sormak zorundayz.

Frenkler gelene kadar, kent halk sur emberinin gerisinde gvenlik iinde yayordu. Balar, zeytinlikleri ve incirlikleri onlara mtevazi bir refah salyordu. Kentin ileri, Halepteki Rdvana itibari bir ekilde bal olan, babacan ve hrs olmayan yerel eraf tarafndan yrtlmekteydi. Maarann iftihar ettii ey, Arap edebiyatnn en byklerinden biri olan., 1G57 de lm bulunan Ebuil el-Maarinin doduu yer olmakt. zgr dnceli biri olan bu kr air^yasaklara aldrmadan dneminin adetlerine"sTSirnaya cret etmiti. unu yazmak iin cesaret gerekirdi:

Dnyada yaayanlar ikiye ayrlr,Beyni olup dini olmayanlar,Ve dini olup beyni olmayanlar.

6 1

lmnden krk yl sonra, uzaklardan gelen bir fanatizm, grne gre Maaral aire hem dinsizlii, hem de efsanevi ktmserlii konusunda hak verdirtecektir:

Kader bizi cammz gibi kryor,Ve paralarmz bir daha hi birlemiyor.

Nitekim, kenti bir harabe ynna evirecek ve airin hemcinslerine ilikin olarak ok sk dile getirdii kmseme, burada en gaddar ekilde resmedilmi olacaktr.

Maara sakinleri, 1098in ilk aylar sresince, kaplarndan gnlk yry mesafesinde cereyan eden Antakya arpmasn kaygyla izlemilerdir. Sonra, Frenkler zafer kazanmalarnn ardndan birka komu ky yamalamaya gelmiler ve Maara bu saldrlarn dnda kalmtr, fakat baz aileler, Halep, Hms veya Hama gibi daha gvenli yerlere gitmek zere kenti ter- ketmeyi tercih etmilerdir. Kasm sonlarna doru binlerce Frenk kentin etrafn evirince, bunlarn kayglar hakl kmtr. Kent halkndan birka kamay baarmsa da, ou tuzaa yakalanmtr. Maarann bir ordusu yoktur, kk bir kenlmilis gc vardr. Bunlara, askeri deneyimi olmayan birka yz gen insan abucak katlmtr. iki hafta suresince korkun valyelere cesaretle direnmiler, hatta kuatclarn zerine surlarn tepesinden ar dolu kovanlar bile atmlardr.

bn el-Esir yle anlatacaktr: Onlarn bu inadn gren Frenkler, surlarla ayn ykseklikte ahap bir kule yaptlar. Dehete kaplan ve morali bozulan baz Mslmanlar, kentin en yksek binalarn tahkim ederek kendilerini daha iyi savunacaklarn dndler. Bylece surlar braktlar, ama tuttuklar yerleri de adamsz brakm oldular. Onlar bakalar izledi ve surlarn bir blm daha terkedildi. Ksa bir sre sonra surlarn tamam savunacak adamdan yoksun kald. Frenkler merdivenlerden trmand

62.

lar ve Mslmanlar onlar burlarn tepesinde grdklerinde cesaretlerini kaybettiler .

11 Aralk akam olmutur. Ortalk ok karanlktr ve Frenkler ehre girmeye cesaret edememektedirler. Maarann nde gelenleri, saldrganlarn banda bulunan Antakyann yeni efendisi Bohemondla temasa geerler. Frenklerin nderi, eer arpmay keser ve baz binalardan ekilirlerse, halkn hayatna dokunmayacana sz verir. Onun szne umutsuzca gvenen aileler, kentin ev ve mahzenlerinde toplanr ve btn gece titreyerek beklerler.

Frenkler afakla gelirler, tam bir kym olur. gn boyunca insanlar kltan geirdiler, yz binden fazla kii ldrdler ve ohss^aldlar. bn el-Esirjn verdi Rakamlar elbette /abartldj), nk kentin drmeden nceki nfusIfTnuhtemelen on binin altndayd. Fakat deKeii^kufanlarn saysm3an ok onlara uygulanan muameleden kaynaklanmaktadr.

Maarada bizimkiler yetikin putataparlar kazanlarda kaynatyorlar, ocuklar ie geiriyorlar ve kzartarak yiyorlard. Frenk kroniki Raoul de Caenn bu itirafn Maara yaknlarnda oturanlar okuyamayacak, ama grdklerini ve duyduklarn hayatlarnn sonuna kadar hatrlayacaklardr. nk yerel airler tarafndan ve szel gelenek ile yaylan bu gaddarlklarn ans, zihinlerde silinmesi zor bir Frenk imgesi yaratacaktr. Bu olaylardan yl ne_ komu eyzenkentinde doan vakanvis Usa-maTbn Munkid, bu gn^ykyazacaktr:

Frenkler hakknda bilgisi olan herkes, onlar tpk hayvanlarn g ve saldrganlk stnlne sahip olduklar gibi cesaret ve cokuyla arpma stnlkleri olan, ama bunun dnda bieyleri bulunmayan hayvanlar olarak grmlerdir.

63

Frenklerin Suriyeye geldiklerinde yarattklar izlenimi iyi zetleyen, iltifatsz bir yarg: Kltr ynnden ok stn, ama her tr mcadeleciliini kaybetmi bir Arap milletinin, kolaylkla anlalabilir kayg ve kmseme karm. Trkler, Batllarn yamyamln asla u- nutmayacaklardr. Onlarn destan edebiyatnn tm boyunca, Frenkler hep insan yiyen kiiler olarak tasvir edileceklerdir.

Bu Frenk imgesi haksz mdr? Batl istilaclar, kurbanlar olan kentin halkn yalnzca hayatta kalabilmek iin mi yemilerdir? nderleri, ertesi yl papaya gnderdii resmi bir mektupta bunu iddia edecektir: Maarada orduya korkun bir ktlk saldrd ve onu. Mstmana- nn cesetleriyle beslenme zorunluuyla kar karya brakt. Fakat bu abucak sylenmi bir sze benzemektedir. nk Maara blgesi halk, bu uursuz k boyunca, aln aklamaya yetmedii davranlara tank olmutur. Nitekim bu insanlar, Tafurlar denilen fanatiklemi Frenk etelerinin krsal alana yaylarak, Mslman eti inemek istediklerini bararak sylediklerini ve akamlar atein etrafnda avlarn yemek zere toplandklarn grmlerdir. Zorunluluun dourduu bir yamyamlk m? Fanatizmden gelen bir yamyamlk m? Btn bunlar gerekd eylere benzemektedir, ama tanklklar, hem tasvir ettikleri olaylar, hem de bu anlatlarn zerine ken sapk havadan tr bunaltcdrlar. Maara arpmasna bizzat katlm olan Frenk kro- nikisi Albert dAixin bir cmlesi, bu konudaki deheti emsalsiz bir ekilde gstermektedir: Bizimkiler yalnzca ldrlm Trk ve Mslmanlar deil, kpekleri de yemekten irenmiyorlard!

Ebululnn kentinin azab, 13 Ocak 1099da yz kadar Frenkin ellerinde mealeler olduu halde sokaklarda koup, her evi atee vermesiyle sona erecektir. Surlar oktan ta ta stnde kalmayacak ekilde yklmtr.

64

Maara olay, Araplar ile Frenkler arasnda yzlerce yl boyunca kapanmayacak bir uurumun almasna katkda bulunacaktr. Ancak hemen o anda dehetten fel olan insanlar artk zorlanmadka direnmemekte- dirler. Ve istilaclar, arkalarnda duman tten ykntlardan baka bir ey brakmayarak gney ynndeki yrylerine tekrar koyulduklarnda, Suriyeli emirler onlara iyi niyetlerini kantlamak zere bir sr armaan gtren ve ihtiya duyacaklar yardm yapmay - neren eliler gndermekte acele etmektedirler.

Bunlarn ilk davranan, vakanvis Usamann amcas olan, kk eyzer emirliinin efendisi Sultan bn Mun- kid olmutur. Frenkler onun topraklarna Maara dan ayrldklarnn ertesi gn girmilerdir. Balarnda, Arap vakanvisler tarafndan ok sk zikredilen Saint-Gilles vardr. Emir ona eli gndermi, hemen bir anlamaya varlmtr. Sultan Frenklere iae salamay yklenmekle kalmamakta, onlara eyzer pazarndan at satn alma izni vermektedir, ayrca Suriyenin geri kalann skntsz amalar iin onlara rehber de salayacaktr.-VBlge artk Frenklerin ilerlemesi konusunda hibir e-

yi karmamaktadr, artk ilerledikleri gzergh da_bilinmektedir. Nihai amalarnn Kuds olduunu, oracHT .Isann Kabrini ele geirmek istediklerini bara ara i- 'hrrTetmekte deiTTeTmidir? Kutsal kentin yoi jizerinde bulunan herkes, Frenklerin temsil ettTfete kar^ntedbr almaya uramaktad^ En fakirler yaknlardaki ormanlk alanlara saklanmakta, afna bu kez arslan, kurt, ay veya akal gibi vahi hayvanlarn tehdidine maruz kalmaktadrlar. Olana olanlar lke ilerine g etmektedirler. Dierleri de en yakn kaleye snmaktadr. 1099 Ocann sonuncu haftasnda, Frenk bitliklerinin yaknda olduunu haber alan zeng> Bukayy ovas kylleri, bu sonuncu zm tercih etmilerdir. Hayvanlan ile buday ve zeytinya stoklarn toplayp, Hsnelekrada

65

(Krtlerin kalesi) kmlardr. Bu kale, ulalmas zor yksek bir tepenin zirvesinden, Akdenize varana kadar ovann tmne egemendir. Kale uzun zamandan beri kullanlmyor olmakla birlikte, surlar salamdr ve kyller buraya snabileceklerini ummaktadrlar. Fakat erzaklar her zaman yetersiz olan Frenkler, onlar kuatmlardr. 28 Ocakta, Frenk savalar Hsnelekrad kalesinin surlarna trmanmaya balamlardr. lerinin bittiini hisseden kyller bir hile dnrler. Kalenin kaplarn aniden aarlar ve srlerinin bir blmn dar brakrlar. arpmay unutan btn Frenkler, yakalamak zere hayvanlara hcum ederler. Saflarnda yle bir karklk olur ki, cesaretlenen savunucular huru yaparlar ve Saint-Gillesin adrna ularlar; hayvanlardan paylarn almak isteyen muhafzlarnn terkettii Frenk nderi, yakalanmaktan zor kurtulur.

Kyllerimiz baarlarndan epeyi memnundurlar. Fakat kuatmaclarn intikam almak iin geri geleceklerini bilmektedirler. Ertesi gn Saint-Gilles adamlarn tekrar saldrttnda ortaya kmazlar. Saldrganlar, kyllerin ne gibi yeni bir hile bulduklarn birbirlerine sorup durmaktadrlar. Aslnda en bilgece olann bulmulardr: Sessizce kp, uzaklarda kaybolmak zere gece karanlndan yararlanmlardr. Frenkler, Hsne- lekrad kalesinin yerine krk yl sonra en rktc kalelerinden birini ina edeceklerdir. Ad pek fazla deimeyecektir: Ekrad (Arapa asl Akrad) Krat halinde bozulacak, sonra da Kraca dnecektir (birok kaynakta Krak olarak yazlmaktadr. MAK). Krac des chevaliers, etkileyici siluetiyle, X X . yzylda bile Bukayye ovasna hl egemendir.

Kale, 1099 ubatnda birok gn iin Frenklerin genel karargh olmutur. Burada hesaplan alt st eden bir gsteriye tank olunmutur. Btn komu kentlerden, hatta baz kylerden, pelerinde altn, kuma, er

66

l

zak ykl katrlar olan heyetler gelmektedir. Suriyenin....siyasal paralanml ylesine bir boyuttadr ki, her kasaba bamsz bir emirlik gDTnareket etmektedir. Herkes, istilacdan korunmak ve onunla anlamaya varabilmek iin ancak kendi glerine gvenebileceini bilmektedir. Hibir bey, hibir kad, hibir nde gelen kii, cemaatinin tmn tehlikeye atmadan en kk bir direnme hareketini bile tasarlayamaz. Bu durumda, zoraki bir glmsemeyle hediye ve sayg sunmak zere,bu vatansever duygular bir yana braklmaktadr. Yerel__bir atasz, kramadn eli p ve tanrya onu krmas i- ifidua et demektedir?'' ........... ......

Hms emiri Cenahddevlenin davrann ite bu boyun eme bilgelii belirleyecektir. Kahramanlyla nl bu sava, daha yedi ay kadar nce atabey Krboann en sadk mttefikiydi. bn el-Eir, Cenahddevlenin Antakya nnde, ens.oj a 4^ iL/M t^-eMuunu-'behUnekttdir. Fakat imdi savalk veya dinsel atlganlk dnemi deildir ve emir Saint-Gillesin karsnda ok dikkatli davranarak, ona allm hediyelerin dnda ok sayda at sunmutur, nk Hms elileri Cenahddevleye, valyelerin at sknts ektiklerini tatllkla sylemilerdir.

Hsnelekrad kalesinin devasa odalarnda resmi geit yapan btn heyetlerin iinde en cmert olan, Trablus- amnkidir. Kentin Yahudi imalatlar tarafndan yaplm muhteem mcevherleri teker teker kartan kent elileri,, Frenklere, tm Suriye kylarnn en korkulu hkmdar, kad Celallmlk adna hogeldiniz derler. Kad, Trablusam Dou Arap leminin mcevheri haline getirmi olan Beni Ammar ailesindendir. Yalnzca silahlarnn gcne dayanarak kendilerine bir beylik kopartan saylamayacak kadar ok askeri klanlardan biri deil, ayn zamanda kurucusu bir kad olan bir o- kumular hanedan sz konusudur; kent hkmdarlar bu kad nvann korumulardr.

67

Frenkler yaklarken, Trablusam ve blgesi, kadlarn bilgelii sayesinde komularnn haset ettikleri bir bar ve refah dnemi yaamaktadr. Kentlilerin iftihar kayna, Devasa kltr evi, yz bin cilt kitap bulunan ve bu zamann en byklerinden biri olan ktphanesiyle Darl-ilmdir. Kentin etrafn zeytinlikler, keiboynuzu aalar, ekerkam tarlalar, bol zm veren her trden meyva aalar evrelemektedir. Liman, canl bir trafie tank olmaktadr.

ite kent, istilaclarla ilk skntlarna bu bolluk yznden decektir. Celallmlk, Hsnelekrada ulatrd mesajnda, Saint-Gillesden Trablusama bir ittifak anlamasnn grmelerini yapacak bir kurul gndermesini istemektedir. Balanamaz hatta. Nitekim Frenk elileri, bahelerin, saraylarn, limann ve kuyumcular arsnn karsnda yle bir bylenmilerdir ki, artk kadnn nerilerini dinlememektedirler. Daha imdiden, eer ele geirirlerse neleri yamalayacaklarm dnmektedirler. Ve nderlerinin yanma dndklerinde, onun agzlln alevlendirmek iin hereyi yapma benzemektedirler. ittifak teklifine Saint- Gillersden gelecek cevab safasna bekleyen Celallmlk, Frenklerin Trablus beyliinin ikinci byk kenti Argay 14 ubatta kuattklar haberi karsnda hayal krklna uramtr, ama daha ok dehete kaplmtr ve istilaclarn yrtt harektn bakentini fethetmeye ynelik ilemin ilk admndan baka birey olmadna kani olmutur. Bu durumda nasl olur da Antakyann kaderi akla gelmez? Celallmlk daha imdiden kendini talihsiz Yasyann yerinde, utan iinde lme veya unutulmaya doru at kotururken grmektedir. Trablusamda, uzun bir kuatmaya karlk tedbir olarak stoklar artrlmaktadr. Kent halk, istilaclarn Arga nnde ne kadar tutulacaklarn endieyle sormaktadrlar. Geen her gn umulmadk bir ertelemedir.

ubat, sonra Mart ve Nisan geer. Her yl olduu gibi, iek aan meyva bahelerinin kokular Trablus- am sarar. Haberler ii rahatlatc olduundan, bu durum insanlara daha da gzel grnmektedir. Frenkler Argay hl alamamlardr v