alman yerel yÖnetİm yapisižli_473.pdfsal karayollarının yapım ve trafikkuralları, nükleer...

Türk İdare Dergisi • Sayı: 473 • Aralık 2011 • 43

ALMAN YEREL YÖNETİM YAPISI

Mehmet Selim BAĞLI*

ÖZET

Makaledesosyal sorumlulukkavramınaaçıklıkgetirmeküzere temelolarakku-rumsalsosyalsorumluluğunneolduğuveşirketyönetimininkimlerekarşısorumlulukduyduğusorularınıtartışmanınyanısıra,sosyalsorumlulukkavramınınortayaçıkıpge-lişmesindedevletlerinoynadığırolkonusundaçeşitliörneklervererekkavramıngelişimitartışılmıştır.Sosyal sorumlulukuygulamadapaydaşlarla ilgiliolarakhangikonulardasorumlulukalınacağıileilgilidir.Bununyanısıra,sosyalsorumlulukkonusundageliştiri-lenstandartlaruygulamayayöngöstericiolmaklabirlikte,sosyalperformansdenetimi-ninyaygınlaşmasınaolanaksağlamıştır.Bustandartlardanörneklertanıtılarak,sonuçkısmındauygulamadakifarklılıklaranedenolannedenleredeğinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:Almanya,Yerellik,Özerklik,Etkinlik,KaynakYapısı,RolveSorumluluklar

ABSTRACT

The Structure of German Local Administration

Germany which completed its national unity end of the 19th century, has succeeded to establish national unity and local autonomies simultaneously in administrative body. Administrative body which is compromising technical and bureaucratic tools of political body has based on successfully harmonization of unity and freedom principles. Duties, roles and responsibilities are shared by central and local government based on subsidiary and efficiency in service principles so that accountability and transparency level are high in public management. Central government mostly determines policies and standards, though local units are acting as a implementation body. Central government, for the purpose of fiscal equalization, takes a role as a auditor of local units during monetary transfer pro-cess. Localadministration system, which is a derivative political and administrative bodiesof Germany, has been shaped in accordance with efficiency in public services, productivity

* AnkaraÜniversitesiKamuEkonomisiDoktoraÖğrencisi,TBMMİçDenetçisi

44 • Türk İdare Dergisi • Sayı: 473 • Aralık 2011

and accountability principles. It was discussed that sharing of roles and responsibilities has been technical issue, at same time national unity has been obtained from various mecha-nisms and institutional regulations and as a result it was assumed as a significant fact.

Key Words: Germany, Subsidiary, Autonomy, Efficieny, Source structure, role andresponsibilities

GİRİŞ

Özerkliğiözgürlüğün,merkezileşmeyideulusalbirliğintemeliolarakgö-renklasikAlmansiyasaldüşüncesi,19.yüzyılınortalarından itibarenözerk-lik ilemerkezi yapıarasındadengekurmaçabası içindeolmuştur.Bismarckilebaşlayıp20.yüzyılınsonlarındaikiAlmanya’nınbirleşmesinekadardevameden“AlmanBirliği”ideali,bireyselözgürlüklerinveyerelözerkliklerinkoruna-rakulaşılmasıgerekenbirhedefolarakalgılanmıştır.Teorikaçıdanbirbirlerinezıtolgularolarakgörülenmerkeziyetçilik ileyerelliğinuyumu,Almansiyasi-idari yapısının en önemli başarılarındandır. Almanya’nınmevcut idari yapısı,yerelözerkliğinkorunarakmerkeziulusalbirliğinnasılsağlanabileceğineilişkinönemlibirörnekoluşturmaktadır.

Almanyerelyönetimsistemininincelemekonusuedilmeamacıvearaştır-manıntemelsorunsalı;Almanya’nıneş-anlıolarakileridüzeydeyerelözerklikileulusalbirliğinasılveneşekildesağlayabildiğidir.Çalışmadaözelliklemerkeziyönetimileyerelyönetimlerarasındaharcamaların,rollerinvesorumluluklarınnasılpaylaşıldığıvebupaylaşımdahangikriterlerinesasalındığıüzerindedu-rulurken,yerelözerkliğintemelşartıvearacıolanmaliözerklikderecesi/maliyerelleşmedüzeyidetartışmakonusuedilmiştir.

Çalışmada öncelikle Alman siyasi tarihinin sonucu olan siyasi-idari yapıgenelhatlarıylaincelediktensonra,baştaOECDolmaküzereuluslararasıku-ruluşlarınverilerindenyararlanılarakAlmanya’nınyerelyönetimsistemi irde-lenmiştir.SisteminayrıtediciözellikleriileözgünlüğününortayakonulabilmesiiçinFransa,Polonya,İsveçveİngiltere’yeilişkinverilerkarşılaştırmalıbirşekil-dekullanılmıştır.Bubağlamdaönceliklekamuhizmetsunumunailişkinrolvesorumluluklarınnasılpaylaşıldığıveheridaribirimceüstlenilensözkonusurolvesorumluluklaraparalelolarakfinansmanınnasılsağlandığıtartışmakonusuedilmiştir.

Almanya’da mali yerelleşme düzeyi/mali özerklik derecesi tespit etmeamacıyla yerel yönetimlerin genel kamu yönetimi içindeki payı harcama vegelirleraçısındanincelenirken,aynızamandayerelyönetimlerinözkaynakya-

Alman Yerel Yönetim Yapısı • 45

ratmakapasiteleriveözerkvergilendirmeimkanlarıdaaraştırılmıştır.SonuçtaAlmanya’dahangitürkamuharcamalarınınhangi idaribirimlercegerçekleş-tirildiğivebuharcamalarınnasılfinanseedildiğidiğer4devletlemukayeseliolaraktartışılırken;etkinveverimlibiryerelleşmemodelininnasıl işlediğininanlaşılmasıhedeflenmiştir.

1.ALMAN SİYASAL SİSTEMİ

AlmanAnayasasınagöre,Almanyafederalbirdevlettir.Birleşikdevletesa-sıvebunungereğiolanyasamayetkisipaylaşımınadokunulmamasıanayasalolarakgüvencealtınaalınmıştır.16eyalettenoluşanFederalAlmanya’dahereyaletgerçekbirdevlettir.Hereyaletingenelseçimlebelirlenmişbirmeclisi(Landtag),birhükümeti,yüksekmahkemelerdahilyargıdüzenibulunmakta-dır.

Federaldüzeyde ikimeclisbulunmaktadır.Bunlardanbirisieyalethükü-metlerinintemsilcilerindenoluşanEyaletlerMeclisi(Bundesrat)diğerisetümhalkıntemsilcilerindenoluşanUlusalMeclis(Bundestag)dır.Anayasayagörebirleşikdevletlereaitolduğuaçıkçabelirtilmediğisüreceyasamayetkisieyalet-lereaittir.EyaletlerinveFederaldevletinyetkilerianayasadaaçıkçabelirtilmiş-tir.Bireyaletinfederaldevletinyetkisinegirenbiralandadüzenlemeyapabil-mesiiçin,federalyasalarlakendisineaçıkçayetkiverilmesigerekmektedir.Or-takyetkialanınagirenbirkonudaeyaletlercedüzenlemeyapılabilmesi,ancakoalandabirfederalyasaçıkarılmamışsamümkündür.Aynışekildeanayasayagöreortakyetkialanlarında,federalhükümet,ancakeyaletlerebırakılmayacakkonulardafederalyasaçıkarabilmektedir.

Anayasayagöredışişleri,savunma,yurttaşlık,pasaport,yabancılarınka-bulü,parapolitikası,gümrüklervemallarınserbestdolaşımı,ulusaldemiryol-larıvehavayolları,postavehaberleşme,fikrihaklarmerkezinyetkiliolduğubaşlıca alanlardır.Eyaletler ise kültür (TV-Radyo yayıncılığı dahil), eğitim vesağlık alanlarında yetkilidirler. Bir takımalanlarda bütün eyaletleri bağlayangenel çerçevenin federaldüzeydebelirlenmesigerekmektedir.Bunlar, kamuçalışanlarınınhukukistatüsü,yükseköğretimilkeleri,avcılıkvedoğanınkorun-ması,basınvefilmsanayi,bölgeplanlamasıdır.Yurttaşlıkhukuku,cezaveinfazyasası,doğum-evlenme-ölümkayıtları,toplanmavederneközgürlüklerineiliş-kindüzenlemeler,yabancılaraoturmaizni,silahlarvepatlayıcımaddeler,ulu-salkarayollarınınyapımvetrafikkuralları,nükleerenerjininbarışçılamaçlarlakullanımı,ekonomikişler,çevrekorunmasıilesosyalyardımlargibialanlarda


isefederaldevletileeyaletlerortakyetkiyesahiptirler(Eroğul,2008:226-227).YetkipaylaşımıaçısındaFederaldevlet ileeyaletlerarasındabiranlaşmazlıkçıktığındabunuçözmeyeyetkilimerciFederalAnayasaMahkemesi’dir.

2.ALMANYA’NIN YÖNETİM YAPISI

Almanyönetimsistemi,siyasalyerindenyönetimilkesiylekarakterizeedi-lenfederalyapıvebununiçindesonderecegenişyetkilereveetkinlikalanınasahipyerelyönetimleredayanır.FederalyapıyadayananAlmanyönetimsiste-miiçinüniteryapıdakigibitekmerkezileonabağlıtaşraörgütlerinedayalıbirmerkez-taşraayrımıformüleetmekolanaklıdeğildir.ÇünküAlmanya’daeyaletyönetimleri,gerekyasamaveyürütmeiçindekirolleri,gerekseyönetselyapıiçindekietkinlikleriaçısındanbelirlibirağırlığaveözerkliğesahiptirler.Federalyönetim,diğeryönetimdüzeyleriüzerindeçeşitlialanlardahiyerarşikyetkiyesahipolmaklabirlikte,eyaletlerinözerkliğiöneçıkmaktave federalyönetimhiyerarşikbirüstdüzeydençok,yasamaveyürütmeüstorganlarınınyönetselörgütlerinivetümülkeyi ilgilendirenkonularlailgiliyönetselorganları içerenbirleştiricibiryönetimdüzeyiolarak(Akın,2009;433)görülmektedir.

Federal devlet sadece anayasal olarak kendisine tevdi edilen konular-dayineanayasadabelirtilensınırlar içindeidarifaaliyettebulunabilmektedir.Prensipolarak,idarifaaliyetinesasyürütücüsüeyaletlerdir.Federaldevletinaksine,eyaletleriçinidarifaaliyettebulunmakiçinanayasalbirgörevlendirmeşartdeğildir.Eğer,Anayasadafederaldevleteverilmeklebirlikte,federaldevlettarafından yerine getirilmeyen bir hizmet varsa, bu da eyaletler tarafındanyerinegetirilir.Kısaca,“idareesasitibariyleeyaletlerinişidir”denilebilir.Buteş-kilatlanmayapısıiçindebeldeler,biryandandolaylıeyaletidaresininbirparçasıoldukları gibi aynı zamandayerindenyönetimhakkınada sahiptirler(İçişleriBakanlığı,1999;20).

AlmanFederalizminde,yalnızcaeyaletlerindeğil,yetkilerianayasacako-runanyerelyönetimlerindeönemlibiryerivardır.Merkezdekisiyasalyapıyaekolarak,birbirindençokayrıözellikleritaşıyabileneyaletlerveyerelyönetimlerBirleşikDevletioluşturmaktadır.Almanya’dayasamadamerkez,yürütmedeiseeyaletler güçlüdür.Kamuhizmet sunumuna ilişkin temel politikalarmerkez-debelirlenmekte,bunlarınuygulanmasınıiseyerelyönetimlerüstlenmektedir.Dolayısıyla bu anlayış sonucunda bürokrasinin büyük bir bölümü eyaletlereodaklanmıştır.Devletkararlarınınuygulanmasındaeyaletlerinveyerelyöne-timlerinböylesinebirağırlığasahipolmaları,merkezle-taşraarasındakikaynak


paylaşımınınayrıntılıdüzenlemelerkonuedilmesinenedenolmaktadır(Eroğlu,2008;224-225).

Federaldevletiçin,ortavealtseviyedekibirimleristisnateşkileder.Butürbirimler,genellikledışişlerivemillisavunmaylailgiliolarakteşkilatlanmıştır(İçişleriBakanlığı,1999;25)Federaldüzeydebakanlıkörgütleriilebaşbakan-lıkörgütleriöneçıkmaktadır.Anayasacabelirlenmişvevarlıknedenisadecebelli alanlardakamusalhizmetveyadevlethizmetiolan,doğrudanyönetimiçerisindeyeralanfederalsınırkoruma,federalfinansyönetimi,federalormanyönetimi,federalaskerlikhizmetleri,dışişlerivegümrükyönetimigibiorganveyamakamlarıönemlifederalyönetimbirimleriolaraköneçıkmaktadır.

Eyaletlerdevletniteliğinesahiptirler.Bubakımdanidariorganizasyonla-rıhakkındakararvermek tamameneyaletlerinyetkisindedir(İçişleriBakanlı-ğı,1999;26).Eyaletlertemelolaraküçgrubaayrılmaktadır;büyükeyaletler,küçük eyaletler ve kent eyaletler(Berlin, Bremen veHamburg). Büyük eya-letlerde,eyaletyönetiminintaşraörgütükonumundakibölgeyönetimleribu-lunmaktadır.Küçükeyaletlerdeböylebiryönetimdüzeyibulunmazken,kenteyaletlerdebunakarşılıkgelenkentbölgeleribulunmaktadır(Akın,2009;436).

Hernekadarçoksayıdamahallihizmetbeldelertarafındanyerinegeti-rilmekteysede;idariişleyişdaimadahakapsamlı,büyükhacimli,zorvemalibakımdanuygulamayeteneğizorhalegelmektedir.Bunlarçoğunluklaçoksa-yıdakiküçükbeldeninhizmetkabiliyetiniaşmaktadır.BununiçinAlmanya’dabeldeseviyesininüstündebaşkabirmahallibirimiolan ilçelervardır. İlçelerAlmanAnayasasındaaynızamandabeldebirlikleriolarakdaanılır.İlçelerşehireyaletleridışındakibütüneyaletlerdeenaltidaribirimdir.İlçelerinyerinegetir-diğigörevler,müstakilşehirstatüsüverilenyerlerdeyadadiğerbüyükşehir-lerdeaktarılmışgörevlerolarakbeldelertarafındanyerinegetirilir.Tüzelkişiliğiolmakla birlikte, ilçelerin kendinemahsus bir gelir kaynakları yoktur(İçişleriBakanlığı,1999;27-29).

Eyaletlerdeyönetimörgütü,temelolarakiçişleri,adalet,maliye,ekonomi,çalışmavesosyalgüvenlikveeğitimgibibakanlıklardanvebunlarabağlıkamukuruluşlarındanoluşur.Eyaletyönetimbirimleriiçinde“dolaylıeyaletyöneti-mi”ve“dolaysızeyaletyönetimi”kapsamınagirenbirimvekuruluşlarbulun-maktadır.Dolaylıeyaletyönetimianayasauyarıncadahaçokyerelyönetimlerüzerinekuruludur.İlkeolarak,yerelyönetimler,yerelnitelikteveyasaylafarklışekildedüzenlenmemişheralandayetkilivegörevlidirler.Bunakarşılıkdiğermerkezibirimleringörevleriayrıntıylabelirlenmiştir.Budurum“evrensellikvetam yetkililik” ilkeleriyle ifade edilmektedir(Akın, 2009; 436).Eyaletler kendi


taşrateşkilatlarıbulunmayanyerlerdeüstlendiklerihizmetleriilçevebeldeleraracılığıylasunmaktadırlar.

“Tablo1”degösterilengenelyönetimgiderlerininyönetselbirimlerarasın-dadağılımı,Almanidariyapısıhakkındabilgivermektedir.Almanya’dagenelyönetimgiderleriiçindeeyaletlerinpayıfederaldevletinpayındanfazladır.Aynışekildegenelyönetimgiderleriiçindemahalliidarelerinpayınınfederalhükü-metpayınayakınolmasıdabirçokkamusalhizmetinyereldüzeydegerçek-leştirildiğinigöstermektedir.Aynıhusus“Tablo2”degösterilengenelyönetimgelirlerinindağılımıaçısındandageçerlidir.

Almanya’da merkezi hükümet gelirlerinin genel yönetim kapsamındakikamukurumlarıgelirleri içindekipayı%28,2 iken;merkezihükümetgider-leriningenelyönetimkapsamındakikamukurumlarıgiderleriiçindekipayı%19,1’dir.Bununtemelnedenimerkezihükümetintopladığıgelirlerinönemlibirkısmınıfederedevlet/eyaletler,sosyalgüvenlikkurumuileyerelyönetimleretransferolarakaktarmasıdır.Nitekimyerelyönetimlerin%15,2oranındaolangiderlerinekarşılıkgelirleri%12,2’dir.

3.ALMAN YEREL YÖNETİM SİSTEMİ

3.1.Tarihsel Açıdan Almanya’da Yerel Yönetimler

19.yüzyılAlmanfilozoflarındanRudolphGneist,1860’dayayımlananbirkitabının“YerelYönetimSistemi”adlıbölümünde,yerelyönetiminkendiken-diniyönetmesinin(localself-government),ulusunkendikendiniyönetmesinin(nationalself-government)önkoşuluolduğunuönesürmüştür.LorenzvonS-teinda,özgür yönetimin iki dayanağındanbirininyerel yönetimler, ötekinindegönüllükuruluşlarolduğunadikkatçekmiştir.GneistvonStein,yerelyöne-timleri,devlet iletoplumarasındakietkileşimi,ekonomikvetoplumsalgeliş-meyihızlandıranveşiddetlitoplumsalsarsıntılarıönleyebilenbireraraçolarakgörmüşlerdir(Keleş,1994;37-38).

Avrupalıların siyasal ve kültürel kimliklerinin kökeninin kentlerde, kasa-balardavebölgelerde, yani yerelbirimlerdeolduğuyapılan saha çalışmala-rında açıkça görülmektedir(Keleş, 1994; 67). Bu olgu Almanya söz konusuolduğunda çok daha net bir şekilde kendini göstermektedir. Çünkü tarihselaçıdanAlmanyayerelden-merkezedoğrubiruluslaşmavedevletleşmesüreciyaşamıştır.Yaniönceyerelbirimlerortayaçıkmışdahasonrabuyerelbirimlerkendiaralarındauzlaşıileulusaldevletioluşturmuşlardır.


DokuzuncuyüzyıldadintemelliolarakkurulanKutsalRomaGermenİm-paratorluğu 1806’ya kadar devam etmekle birlikte hiçbir zaman gerçek birsiyasalbirliğitemsiletmemiştir.Almancanınkonuşulduğubölgelerdeyaklaşıkolarak10asırboyuncagerçekanlamdabirmerkezi siyasalbirliktelik kurul-mamıştır.17.yüzyılınsonlarınadoğruüçyüzellidolayındasiyasalbirimebö-lünenAlmanya,1815’deAlmanKonfederasyonuolarakkurulabilmişveulusalbirliğiniancak19.yüzyılınsonlarınadoğrusağlayabilmiştir.FakatAlmansiya-sibirliğininoluşmasındayerelbirimlerinözerkliğikorunmuşvebirlikağırlıklıolarak yerel birimler (eyalet ve birimler) üzerinden sağlanmıştır.Nitekim ilkkez18Ocak1871’dePrusyaKralıI.WilhelmöncülüğündekurulanilkAlmansiyasalbirliği25eyalettenoluşmaktaydı(Eroğul,2008;209-210).DolayısıylaAlmanya’daulus-devletinşasınınyereldenmerkezedoğrugerçekleştiğiaçıkçagörülmektedir.

İkincidünyasavaşındansonraişgalkuvvetlerinintemsilcilerindenoluşanDenetimKonseyi,ülkeyönetimiiçinkaçınılmazolanbirtakımyönetselyapılarkurma vemerkezi bir Alman hükümetinin kurulmasınamüsaade etmemeyitasarlamıştır.Buçerçevede işgalin ilkyıllarındaeyaletlerveyerelyönetimle-rinkurulmasınamüsaadeedilmiştir.Dahasonrayaşanangelişmelernedeniyle“TemelYasa”adıaltındabirmetinhazırlanmıştır.Bumetindedefederalyapıveyerelözerklikaçıkçadüzenlenmiştir.DahasonraikiAlmanya’nınbirleşmesiileAlmanya’nıntarihibirlikhedefigerçekleşmişolsada“yerellik-birlik”ilişkisiaynenkorunmuştur.

3.2.Almanya’da Yerel Yönetim Birimleri

Almanya’dayerelyönetimlerdemokratikdevletinvazgeçilmeztemeltaş-larıolarakgörülmektevekanunlarlaaçıkşekildemerkeziidareyeverilmeyenbütünhizmetler yerel yönetimler tarafından yerine getirilebilmektedir. Bunamukabil merkezi idare ancak kanunlarla kendisine verilen görevleri yerinegetirebilmektedir(İçişleriBakanlığı,1999;20).

Almanyerelyönetimmodeli,yerelyönetimleri,temelde,eşitveetkilibirşekildetoplumsalrefahınsağlanmasıylailgilikamusalhizmetlerisunmaklagö-revli gören refahdevletimodelinegöre kurgulandığı için yerel yönetimlerintemelamacıhemşerilerinsosyalrefahınımaksimizeetmektir(Kalabalık,2005;97).

Yerinden yönetim bir hak olarak tanındığı için beldelere yerel yönetimhakkınıihlaledendurumlardaAnayasaMahkemesi’negitmehakkıtanınmıştır.Devletyapılanmasındayerelyönetimhakkısaltbiramaçolmayıp,yereltoplu-


munrefahınıdemokratikveetkinsüreçlerdeyükseltmeninyegânearacıolarakgörülmektedir(Kalabalık,2005;111).Bubakımdan,yerindenyönetimhakkınınözü,hertürlüyasalsınırlandırmalaravedaraltmalarakarşıkorunmuştur.

YerelyönetimlerleilgilianayasalilkelerFederalAnayasa’daveFederalAna-yasa’yaaykırıolmamakşartıylaeyaletanayasalarındayeralmaktadır(Tortop,1996;79).Anayasayagöre,yerelyönetimlerdehalk,yadoğrudanyadade-mokratikyollardanseçilmiştemsilcilerieliyle,yereltopluluğuilgilendirenbütünişleri,yasalarçerçevesindeözgürcekararabağlayabilmektedir.Yerelyönetim-lereilişkindüzenlemelerde,Almananayasasındaözelliklevurgulananhusus;toplumuilgilendirenherkonununönceenaltbirimdeçözülmeyeçalışılmasıdır.Ancak bu olanaklı olmuyorsa, en uygun basamak bulununcaya kadar, ilgilikonuherseferindebirüstbasamaktaelealınmaktadır.Başkabirdeyişletop-lumunhersorunuçözülebileceğienaltbasamaktaçözülmesikuraldır(Eroğul,2008;222).

Almanya’da iki temel yerel yönetimbirimi bulunmaktadır. Bunlar ilçelervebelediyelerdir.Belediyeleriseilçeiçindekibelediyelerileilçedışındakibele-diyelerolarakikiyeayrılmaktadır.Kırsalbölgelerdekibelediyelerilçelerebağ-lı iken,kentselbölgelerdekibelediyelerilçelerdenbağımsızdırlar.Sözkonusutürdekibelediyelerarasındagörevveörgütlenmeaçısındanikitemelfarkbu-lunmaktadır.Birincifark,ilçedışındakibelediyelerilçenindegörevleriniüstlen-mektedirler.İkincifarkiseilçedışındakibelediyelerindenetimyetkisivalidedir.Dolayısıylayerelyönetimbirimleri;ilçedenbağımsızbüyükşehirler,ilçelervebelediyelerolmaküzereüçgrubaayrılmaktadır(UlusoyveAkdemir,2002;80).

Yerel Yönetimlere ilişkin düzenlemeler eyalet yönetimleri tarafındangerçekleştirildiğinden, yerel yönetimlerin sınırları ve nüfusları farklılık arzedebilmektedir(UlusoyveAkdemir,2010;120).Yaklaşıkolarak16.000beledi-yeyesahipAlmanya’da;nüfusu1.000kişidenazolanbelediyesayısı8.602,nü-fusu1.000-5.000arasındaolanlar4.884,5001-10.000arasındaolanlar1.144,10.001-100.000arasındaolanlar1.347venüfusu100.000’denfazlaolanlarise84adettir.Belediyelerinortalamanüfusu4.925’dir(Kalabalık,2005;224-225).Almanya’dayerelyönetimlerinnüfusölçeği,hizmetsunumundayereleyakın-lığınesasalındığıvebirçokkamuhizmetininenyakınyerelbirimlerceyerinegetirildiğinigöstermektedir.

3.2.1. İlçeler

Ortalamanüfusu170.000 olanilçeler, temeldebir yerel yönetimbirimiolmaklabirlikte,genelyönetimin(federalyadamerkeziyönetimin)birparçası


olarak da çeşitli işlevler üstlenmektedir.Örneğin ilçeler, kendi sınırları içeri-sindebelediyelerinyerinegetiremediğihizmetleribelediyelerarasıniteliktekihizmetleraracılığıylayerinegetirmektedir.Bunitelikleriylebakıldığında;birüstkademebirimigibigörünmeklebirlikte,ilçelervebelediyelerarasındahiyerar-şikbirilişkisözkonusudeğildir.

Almanya’da yerel nitelikli ana hizmetleri belediyeler yerine getirmekte,ilkeolarakilçeler,bellibirhizmetinheryerdebellibirkalitedegerçekleştirilme-sinisağlamakamacıyladevreyegirmektedirler.Yani,yerelhizmetlerinyerinegetirilmesininaltındakitemel ilke,belediyelerleilçelerarasındayasalarlabe-lirlenençerçevedeişbirliğiveyardımlaşmayadayalıişbölümüdür(Akın,2009;437).

Almanya’da, ilçelerin yetki, görev ve örgütlenmesinde eyaletler arasın-da değişik uygulamalar olabilmektedir. Ancak, tüm eyaletlerde ilçelerin ilçemeclisi, ilçekomisyonuve ilçeyöneticisindenoluşanüçtemelorganıvardır.İlçelerbüyüklükyönündenbirbirlerindenfarklıdır.Yapılanreformsonucuilçebüyüklüğündekifarklılıklarbüyükölçüdegiderilmiştir.Nüfusu100.000’denazvealanı500km²’denküçükilçehemenhemenyoktur.Belediyelerüstügörev-leresahipbubirimlerin(ilçelerin)sayısı2008sonuitibariyle301’dir(UlusoyveAkdemir,2010;123).Ortalamailçenüfusbüyüklüğü164bin,ortalamacoğrafibüyüklük1.054km²’dir(İçişleriBakanlığı,1999;93).

Birdenfazlabelediyeüzerindeetkileriolanİlçeningörevleritemelolaraküçanagruptatoplanır.

a)İlçeninözerkyerelyönetimbirimiolarakyürüttüğügörevler

Bunlar zorunlu ve isteğe bağlı görevler olarak iki gruba ayrılmaktadır.Özerkliğe sahipolan ilçe yönetimi, ilçemeclisinin alacağı kararlar doğrultu-sundagörevleriniyürütülür.Bugruptakigörevleri,üçbaşlıkaltındaincelemekmümkündür.

-İlçeninbelediyelerarasıgörevleri:belediyelerarasıyolların,hastanegibihizmetbinalarınınyapımı,bakımı,çevrekorunmasıvb.görevlerdir.

-İlçenintamamlayıcıgörevleri:dahaçokbelediyelerinkaynakyetersizli-ğinedeniyleyerinegetiremedikleriveyaölçekekonomilerindenyararlanmakamacıyla ilçelerce yerine getirilmesi öngörülmüş huzurevleri, müze yapımı,toplutaşımacılıkgibihizmetlerdir.

-İlçenindengeleyicigörevleri:Genelliklemaliveyateknikyardımaktarımıyoluylayerinegetirilir.Kaynakyetersizliğiylekarşılaşılanbelediyelere,öbürbe-


lediyelerdenalınanilçepaylarındanaktarılanyardımlardır.

b)Merkeziyönetiminyönlendirmesiyleyürütülengörevler

Yasalarda, ilçelerin zorunlu olarak yerine getireceği öngörülmüş görev-lerdir.Merkezinbelirlediğiyolveyöntemlerleyürütülen,yinemerkeziyönetimtarafındanhemhukukilikhemyerindelikdenetimiyapılabilengörevlerdir.

c)İlçenineyaletyönetiminintaşrabirimiolarakyürüttüğügörevler

Doğrudanilçeyöneticisininsorumluolduğu, ilçemeclisininherhangibirkarar yetkisinin bulunmadığı görevlerdir. Toplumsal nitelikli, kültürel, sportifgörevlerinyanısıra,afethizmetleri,yabancılarlailgilihizmetler,yapıdenetimivebelediyelerinhukukidenetimigibigörevlerdirvekaymakambugörevlerieyaletleradınayürütür(Akın,2009;438-439).

İlçeyerelyönetimleriningelirlerieyaletyasalarıilebelirlenmektevebun-lareyaletteneyaletedeğişebilmektedir.Özgelirolarakresimveharçalabilenilçeler,bazıvergileridoğrudanalmahakkınasahipken,emlakvetüketimvergi-lerindendepayalmaktadırlar.İlçeyerelyönetimlerininenönemligelirkaynağıilçesınırlarıiçindekibelediyegelirlerindenaldıklarıpayilefederalveeyaletyö-netimlerindenaldıklarıpaylardır.İlçeyerelyönetimgiderlerininüçtebiriniisesosyalgüvenlikharcamalarıoluşturmakta,diğerharcamalariçindeiseeğitimveokullariçinyapılanharcamalarönemlibirpayasahiptir(Tortop,1996;80).

3.2.2.Belediyeler

Belediyeler, ilçe yönetimine tabiolupolmamaaçısından iki kısmaayrıl-maktadırlar.İlçesistemiiçindekibelediyelerde,temelhizmetbirimibelediyelerolmaklabirlikte,belediyeölçeğiniaşanhizmetler,belediyelerarasıniteliktekihizmetleri üreten ilçe idareleri tarafından yerine getirilmektedir. Bu sistem-deilçeüstbasamakyerelyönetimbiriminiteliğindedir.Almanya’dabelediyeidarelerininikincitürünüherhangibirilçeyebağlıolmayan,yanibelediyehiz-metleriylediğer ilçegörevlerinibirlikteyürüten ilçedenbağımsızbüyükşehiroluşturmaktadır.İlçeyönetimininbunlarınüzerindevesayetyetkisikullanmasısözkonusudeğildir.Vesayetyetkisivalilereveyaeyaletiçişleribakanınaaittir.İlçedenbağımsızbüyükşehirlerinyönetimmodelleri ilehak,yetkivesorum-luluklarıilçevesayetialtındakibelediyelerleaynıdır.Ancakgörevleri,bubele-diyelerileilçeleringörevlerinintoplamındanoluşmaktadır(UlusoyveAkdemir,2010;121)..

Yerelyönetimlerdenüfusu10.000’iaşan(sayıları1.500)kentstatüsün-dekiyerleşimbirimleriilçesistemiiçindeyeralırken;büyükçoğunluklanüfusu


100.000’inüzerindeolanilçesistemiiçerisindeyeralmayanbelediyelerolarakikiyeayrılmaktadırlar.İlçesistemiiçindekibelediyeler,birçokkonudailçeyö-netimininyetkisialtındaiken;ilçesistemidışındakibelediyelerinyerelkonular-dakiözerklikleridahafazladır.

BugünAlmanya’da12.227belediyeolup,belediyelerinortalamanüfusuBatıAlmanya’da7.500’eçıkarken,Doğuda2.000’ekadardüşmektedir(UlusoyveAkdemir,2010;121).

Belediyelerinorganlarıveörgütselyapılarıdaeyaletteneyalete,hattaba-zenkenttenkentedeğişmektedirler.Geneldeüçmodelbulunmaktadır.

Meclis-GüçlüBaşkan:meclis5yıl,başkan8yıliçinhalktarafındanseçil-mektedir.Bazıyerlerdemecliskendiüyelerindenbirini5veya10yıliçinbaşkanolarak seçmektedir.

Meclis-ProfesyonelKentYöneticisi:5yıllıkbirsüreiçinseçilenmeclis;6,8veya12yıllıksürelerlebirkentyöneticisinigörevegetirmektedir.

Meclis-MagistarModeli:Mecliskendiüyelerindenbirkısmınıngörevi6-12yıl,birkısmınında6-9yılolduğubiryürütmekuruluseçer.

Belediyeleringörevlerininiçeriğiveyönetimiçerisindegörevdağılımıaçı-sındankonumları,ilçelerinkindençokfarklıdeğildir.Belediyelerinde,doğrudanveözerkçeyürüttüklerihizmetlerinyanısıra,merkeziyönetimceyönlendirilengörevlerivardır.Belediyelerinmerkeziyönetimceyönlendirilengörevleriüze-rinde,ilçeyöneticisiyerindelikdenetimiyapar(Akın,2009;440).

Belediyegelirlerininyaklaşıkolarak%25’inifederalyönetimveeyaletler-denalınanyardımlar,%25’idolayındakikısmınıaltyapıyatırımlarındandolayıkatılmapaylarından,üçtebiriniisevergigelirlerioluşturmaktadır.Belediyesı-nırlarıiçindetoplanangelirvergisinden%15oranındabelediyelerepayveril-mektedir.Belediyegiderlerinebaktığımızdaisegiderlerinyaklaşıkolarakbeştebirinisosyalyardımlar,bunayakınorandasağlık,sporvedinlenmegiderleri,gerikalankısmıisealtyapı,konut,ulaştırma,okullarayapılanharcamalarilediğerekonomikgeliştirmehizmetlerioluşturmaktadır(Tortop,1996;83).

Almansosyo-politikgeçmişininderinizlerinitaşıyanyerelyönetimler,top-lumsalrefahısağlamavedemokratikdevletiişlerkılmaamacıylayeterliözerk-liğesahipolduklarıgibiölçekleridebuamaçlarıyerinegetirmeyeelverişlidir.Almanya’da yerel yönetim birimleri standart bir yapı ve ölçekte olmadıklarıgibi,üstlendiklerirolvesorumluluklardaheryerdebirebiraynıolmayabilmek-tedir.Sözkonusufarklılaşma,“yerelliklere-yerelözelliklere”cevapverebilmeyikolaylaştırmaktadır.


3.3.Yerel Yönetimlerin Harcama Rol ve Sorumlulukları

Federaldevletsistemlerinde,federedevletleriçindeyeralanyerelyöne-timler,genişölçüde,federedevletlereyadaeyaletlerebağımlıdırlar.Federalsistemlerde,eyaletlerinyasamaveyargılamakonularındabağımsızlıklarınıko-rumalarınakarşın,yerelyönetimler,hiçbirzamanbuhaktanyararlanamazlar.Çünkübuerkler,gerekfederal,gereksemerkezidevletdüzenlerinde,egemen-likhakkınasahipbulunanüstorganlarcakullanılır.Bunlar ise,federaldevletyadaeyaletlerdir.Yerel yönetimler, yalnızca,egemenbirdevletinyadayarıegemenbireyaletin,bellibiralandayaşayanlarakamuhizmetisağlayanveegemenlikhakkıbulunmayanaltcoğrafibirimlerdir.

Federaldevletintemeldeyasamayetkisindensorumluolduğu,eyaletlerinikincilniteliktekiyasamafaaliyetindenvefederalyasalarınuygulanmasındansorumlu olduğu ülkede, yerel yönetimler, federal yasalar ve eyalet yasalarıçerçevesindeyerelhalkınmahalliniteliktekigünlükyaşamaçısındanönemta-şıyanihtiyaçlarınıkarşılamaküzerefaaliyettebulunmaktadır.Ülkedeyerelyö-netimlerinyürüttüklerihizmetler,yerelyönetimlerinkendihizmetleriilefederalhükümet ve eyalet yönetimlerince yerel yönetimlere aktarılan hizmetlerdenoluşmaktadır(UlusoyveAkdemir,2010;123-124).

Almanya’da yerel yönetimlerin görev ve yetkileri ilçeden ilçeye farklılıkgösterdiğiiçintümyerelyönetimleriçingeçerliolanbirgörevlistesimevcutdeğildir(Tortop, 1996; 79). Almanya’da kural olarak, yerel yönetimlerin gö-revlerine ilişkin yasal düzenlemeleri eyalet parlamentoları gerçekleştirmeklebirlikte,eyaletparlamentolarıyerelyönetimlerinözerkliğivebunlaragörevle-riyleorantılıgelirkaynaklarısağlamayıdikkatealmakzorundadırlar(Kalabalık,2005;292)

Diğerülkelerden farklıolarakAlmanya’dayerelyönetimler,merkezihü-kümetçe aktarılan görevlerin yanında, yerel önemi olduğunu düşündüklerialanlardada rol ve sorumluluk üstlenebilmektedirler. Yerel yönetimlerin rolvesorumluluklarını,yerelyönetimlerinkendigörevleri ilemerkezihükümet-çeaktarılangörevlerbelirlemektedir.Yerelyönetimlerinkendigörevleridezo-runluveihtiyariolmaküzereikiyeayrılmaktadırlar.Ayrıcadevlettarafındanmevzuattaaçıkçabelirtilenkonulardavebunlarlasınırlıkalmakkaydıylabazıhizmetleryerelyönetimleredevrilmektedir.Tümbelediyeleriçingeçerliolma-yan bu durum belli belediyeler ve belirli bir süre ile sınırlandırılmıştır (Ulu-soyveAkdemir,2002;84).Harcamalarınsiyasalsorumluluğuaçıkçabelirlen-mediği için rol ve sorumlulukların tespiti her zamanaçık venet bir şekildeyapılamamaktadır(Werner,2006;118).


Federaldevlet,eyaletlerveyerelyönetimlerarasındarolvesorumluluk-larınnasılpaylaşıldığı“Tablo3”degösterilmiştir.TablodandagörüldüğüüzereAlmanya’dafederaldevletveeyaletlerdahaçokpolitikavestandartlarıbelir-lemevebunlarıdenetleme işleviniüstlenmiş,bunakarşılıkhizmetüretiminikural olarak yerel yönetimlere bırakmışlardır. Bu tür bir rol ve sorumlulukdağıtım sisteminin gerekçeleri yerel kamu hizmetlerinin belediye, bölgesel-metropolitenyönetimlercesunulmakriterleriveAlmanya’dakidurumu“Tablo4”degösterilmiştir.

Tablo-4’te Almanya’da yerel yönetimlerin rol ve sorumluluklarının yerelhizmetlerintedariktahsiskriterlerineuygunolduğugörülmektedir.NitekimAl-man yerel yönetimmodelinin temelde yerel hizmetlerde etkinliği sağlamayıamaçladığıdahaöncebelirtilmişti.

YerelYönetimlerinrolvesorumluluklarıbelirlenirken;

-Hangihizmetleri,neşekildevehangiölçülerdeyerinegetireceklerinibe-lirleyebilecekleribiryerindenyönetimalanı,

-Yerelhizmetlerisunmakiçinanayasailegarantialtınaalınmışyetkileri,

-Yerelyönetimlerceüstlenilecekhizmetlerinsınırlarınınbelirlenmemişol-masıdiğerülkelerdenfarklılaşmayayolaçmaktadır(UlusoyveAkdemir,2002;85).

2007’de Almanya’da yerel yönetimlerin üstlendiği kamu harcamalarınınGSYİHiçindekipayıdiğerülkelerlekarşılaştırmalıolarakişlevselaçıdan“Tablo5”degösterilmiştir.

GenelyönetimharcamalarınınGSYİH’nin%43,6’sınıoluşturduğuAlman-ya’dayerelyönetimharcamalarınınGSYİHiçindekipayı%7,1ilediğer4ül-keningerisindekalmaktadır.Bununtemelnedeniiseüniterdevletlerdenfarklıolarakkamuharcamalarınınağırlıklıolarakfederedevletleraracılığıylayürütül-mesiveAlmanya’nınGSYİH’sinindiğerülkelerdenyüksekolmasıdır.

Kamuyatırımlarınınyaklaşıkolarak2/3’ününyereldüzeydegerçekleştiril-diği(Werner,2006;140)Almanya’darolvesorumluluklarınpaylaşımısonu-cu fonksiyonelaçıdankamugiderleriningerçekleştiğiyönetseldüzey“Tablo6”dagösterilmiştir.Tablodandagörüldüğüüzereyerelyönetimleringiderleriarasında sosyal güvenlikgiderleri en yüksekorana sahip iken,bunueğitimveekonomikişlertakipetmektedir.Buverileryerelyönetimlerinalt-yapıgibisermayegiderleriyanındadahaçok“kalkınmacarileri”olarakadlandırılanvesosyal refahı artıran eğitim, sosyal güvenlik vb. hizmetlere ağırlık verdiğini


göstermektedir.Almanya’dasosyalyardımgöreviağırlıklıolarakbelediyelereverildiğiiçin(Tortop,1991;62)diğerülkelerdenfarklıolarakAlmanya’dasos-yalgüvenlikharcamalarınınönemlibir kısmını yerel yönetimlerüstlenmiştir.Merkezi hükümet özellikle sosyal güvenlik gibi alanlarda yönetsel sorumlu-luklarınıyerelyönetimleredevretmişvebunlarınmaliyetiniüstlenmeyolunagitmiştir(Werner,2006;119).

3.4.Yerel Yönetimlerin Kaynak Yapısı

Yerel yönetimler için özerklik anayasa ile tanımlanmışsadagelir yarat-ma özerkliği tanınmamıştır. Vergi gelirleri çeşitli düzenlemelerle yerel yöne-timler arasında bölüştürülmüştür. Bunlardan ayrı olarak yerel yönetimlerinkendi belirlediği gelirleri ve payları olsa da vergi özerklikleri yoktur(Werner,2006; 117-119). Vergilerin devlet ile yerel yönetimler arasında paylaşıldığı“ayırma usulü”nün uygulandığı Almanya’da yerel yönetimler federal ya daeyaletkanunlarınınkendilerineverdiğigörevleriyerinegetirebilmekamacıylaözelgelirleresahiptirler.Herüçdüzeyyönetiminkendinehasgelirlerivardır.Gümrük vergileri ile dolaylı vergiler Federal hükümetin; servet,motorlu ta-şıtlar,verasetveintikalvergilerieyaletlerin;taşınmazmallarileticaretvergi-leri iseyerelyönetimlerindir.Gelir,kurumlarvergisi,katmadeğervergisi isepaylaşılmıştır(Kalabalık,2005;510-511).

2002yılıvergigelirlerininidarelerarasındapaylaşımı“Tablo8”degösteril-miştir.Yerelyönetimleremlakvergisinintamamınıalırken,kişiselgelirvergisi,yerelmeslekvergisiilefaizindirimindendepayalmaktadırlar.Almanya’dakat-madeğervergisininaltyönetimbiriminedüşenpayınınyüzde25’ikişibaşınadüşengelirineşitlenmesindekullanılmakta(Emil,KerimoğluveYılmaz,2010;67).

Doğu-Batıarasındaki işsizlik,kişibaşımilligelir,sağlıkhizmetlerineula-şımvb.birçokhusustaciddieşitsizliklerbulunduğuiçinbunlarabağlıolarakbelediyelerin gelir yapıları da farklılaşmaktadır. Batı’da belediyelerin gelirleriiçindevergigelirlerioranı%42,transferlerinoranı%28ikenbuoranlarDo-ğu’dasırasıyla%20ve%55olarakdeğişmektedir(Werner,2006;122-123).Gelirdüzeyininyüksekolduğuyerlerde,özellikleBatı’dakibelediyelerde,yerelyönetimlerinözkaynakyaratmakapasitelerininyüksekliğinebağlıolarakyerelyönetimlerinmaliözerklikleriartmaktadır.Bunakarşılıkgelirdüzeyinindüşükolduğubölgelerdebelediyelerinözkaynakyaratmakapasitelerisınırlıolduğuiçin,merkezeolanbağımlılıkartmaktadır.

Almanya’dabelediyelerinmalibakımdanyeterlihalegelmesieyaletlerin


görevidir. Gelirler, kurumlar ve katma değer vergileri üzerinde federal dev-letveeyaletlerinvedolaylıolarakdayerelyönetimlerinpayıbulunmaktadır.Mahallivergilerleilgilivergiçarpanıoranıeyaletkanunlarındakisınırlariçindeolmakşartıylabelediyelertarafındanbelirlenmektedir.Belediyelerayrıcaeyaletgelirlerindenödenekalmaktadırlar.Federaldevletyadaeyaletler tarafındanyerelyönetimlereaktarılangörevleriçin,yeterlimalikaynaklardabubirimlertarafındansağlanmakzorundadır(İçişleriBakanlığı,1999;50-51).

“Tablo9”daAlmanya’dakamugelirlerininaitolduğudüzeyaçısındanya-pısıgösterilmiştir.Almanyerelyönetimleriningelirlerinin%56,8’iFederalveeyaletdüzeyindeyapılantransferlerden,%41,9’usosyalgüvenlikprimleriha-riçvergivb.kamusalyükümlülüklerden,%1,3’üisesosyalgüvenlikprimlerin-denoluşmaktadır.Buoranlarıdiğerülkelerlekarşılaştırdığımızda;vergigelirle-rinintoplamyerelyönetimgelirleriiçindekipayıİsveç’te%57,2,Fransa’da%44,5,Polonya’da%32,2,İngiltere’deise%13,2’dir.Bunakarşılıktransfervediğergelirçeşitlerininyerelyönetimgelirleriiçindekipayıİngiltere’de%84,9,Polonya’da%67,8,Fransa’da%55,2,İsveç’teise%42,6’dır.

Almanya’dayerelyönetimgelirlerininkaynakları“Tablo10”dagösterilmiş-tir.Genelyönetimgelirlerinin%17,1’inioluşturanyerelyönetimgelirleriiçindevergi gelirleri ilk sırada yer almaktadır. Eyaletlerden alınan yardımlar ise%34,1ileikincisıradakienbüyükkaynakolaraköneçıkmaktadır.

YerelyönetimlerinmaliözerkliğininenönemligöstergevegüvencesiolanvergilendirmegücüaçısındabakıldığındaMerkeziYönetimdışıbirimlerin(Eyaletveyerelyönetimlergibi)vergilendirmegücü“Tablo11”degösterilmiştir.Tab-lodandagörüldüğüüzereAlmanya’daEyaletveyerelyönetimlerinvergige-lirlerininGSYİH’yeoranı%10,1,toplamvergigelirlerineoranıise%29,2’dir.Alman yerel yönetim gelirlerinin önemli bir kısmını, oranı yereldebelirlenenvergigelirleriileyerelinonayıylauygulananvergipaylaşımdüzenlemelerindengelentransferlerdenoluşmaktadır.

Almanya’dayerelyönetimlerininharcamavegelirlerinigösterentablolarıbirliktedeğerlendirdiğimizde;yerelyönetimlerinüstlendiklerirolvesorumlu-luklaraparalelolaraközkaynakyaratmakapasitesinesahipolduklarıgörül-mektedir.Ülkede toplanan toplamverginin%30’unualan yerel yönetimle-rin gelirlerinin yarıdan fazlası yerel yönetimlerinüzerinde söz sahibi olduğu“otonom vergiler”den oluşmaktadır. Bu da yerel yönetimlerinmerkeze olanbağımlılığınıazalttığıgibi,yereldekaynakyaratmaimkanlarınıdaartırmakta-dır.Yerelyönetimlerin,baştavergilendirmeolmaküzere,yeterliözkaynaklarasahipolması;yereldesaydamlığıvehesapverebilirliğiartırarakdemokrasininderinleşmesineveyaygınlaşmasınadayardımcıolmaktadır.


3.5.Merkezle Yerel Arasında Gelir Paylaşım Sistemi

Yerindenyönetimhakkınıntamanlamıylaişlerlikkazanabilmesiiçinyerelyönetimlerinmalibakımdanotonomiyesahipolmalarıgerekmektedir.Buaçı-danAlmanya’dayerelyönetimleringelirlerianayasalgarantialtınaalınmıştır.Belediyeleringörevlerindenkaynaklanansorumluluklarıilebunlarınyerinege-tirilmesindeyapacaklarıharcamayükleriarasındadengekurulmasıgerekliliği,Almananayasasındaayrıntılıolarakdüzenlenmiştir(UlusoyveAkdemir,2010;129).Anayasayagöreherdüzeyyönetimin(Federalyönetim,eyaletyönetimi,yerelyönetim)kendigiderlerinikarşılayacakkaynaklarasahipolmasıtemelil-kedir.Anayasahangitürvergilerinhangidüzeydekiyönetimleretahsisedilece-ğini,hangivergigelirlerininpaylaşılacağınıdüzenlemektedir.AnayasayagöreFederaldevlet,eyaletlerarasındakigelireşitsizliğinigidermek için,eyaletlerarasındabelirliölçülerdekaynakaktarımıyapmayayetkilidir.

Federaldüzeydemalidengeleme;eyaletleringelirleriaracılığıylayapılandengeleme,federaldevletgelirleriaracılığıylayapılandikeydengelemevefederaldevletindengeleyicifaaliyetleriolmaküzereüçyollasağlanmaktadır(Kalabalık,2005; 540). Alman eyaletlerindemali tevzin dikey yönde (vertical) işleyen,yatayyönde(horizontal)etkidebulunanbirsüreçtir.Eyaletlerdenbelediyelerevebeldebirliklerinefarklıdüzeydeaktarılanödeneklerle;mahallimaliaraçlartoplamolarakartırılmakta,benzerbelediyelerinmaligüçleribirbirlerineyakın-laştırmakta, bazı hizmetlerin özellik arzedenmali ihtiyaçları giderilmektedir.Mali tevzininenönemliaracıyerelyönetimlerinveeyaletlerinvergigelirleriüzerindekipaylarıdır(İçişleriBakanlığı,1999;51).Almanyasınırlarıiçerisindeyaşayantümvatandaşlarınhayatstandartlarınıeşitlemeamacıylavergikoymayetkisimerkezdedir. Yani federe devletler ile yerel yönetimler kendiliğindenvergi koyma yetkisine sahip değildirler. Gelir paylaşımında, nüfus,mali im-kanlar,maliihtiyaçlarvekişibaşınamilligelirdikkatealınmaktadır(UlusoyveAkdemir,2002;85;StehnveFedelino,2009;7-12).Dolayısıylaharcamalardanfarklıolarakgeliraçısındamerkezileşmesözkonusudur.

Almanya’dakaynakpaylaşımsistemindeeyaletlerarasındakişibaşınadü-şengelirfarklılıklarınınazaltılmasıamaçlanmıştır.Almanya’daeyaletlerinesasgelirkaynağıkişiselgelirvergisivekatmadeğervergisidir.Buikivergieyaletlertarafından yönetilmesine rağmen, federal hükümet tarafından bütün ülkeyikapsayacak şekilde aynı orandabelirlenir ve paylaşıma ilişkin düzenlemelerfederalhükümettarafındanyapılır(Emil,KerimoğluveYılmaz,2010;64).Gelirpaylaşımsisteminiidaribirimleringelirkaynaklarınınoransalağırlığıaracılığıylatespitetmekmümkündür.


Her eyalet vergi gelirlerinin bir kısmını “zorunlu vergi paylaşımı” dü-zenlemesi çerçevesinde yerel yönetimlere transfer etmek zorundadır. Eya-letler zorunlu vergi paylaşımını bağımsız olarak gerçekleştirme yetkisinesahiptirler(Werner,2006;136).

Almanya’dayerelilemerkezarasındakigelirpaylaşımsisteminigöstermekamacıylamerkezihükümetdışıyönetselbirimlerin(eyaletveyerelyönetimlergibi)2002yılıgeliryapısı“Tablo12”degösterilmiştir.TabloyagöreAlmanya’dayerelyönetimleringelirlerininyarısımerkeztarafındanverilenşartlıtransfervebağışlardanoluşmaktadır.EyaletlerveFederaldevlettenalınanşartlıtransfervebağışoranınınyüksekliği,Almanidariteşkilatındankaynaklanmaktadır.Eya-letleradınaişlevlerüstlenenyerelyönetimleringiderlerinidoğalolarakeyalet-lerfinanseetmektedir.

Merkezdenyerele2006yılındayapılankaynaktransferiseçilmişülkeler-le karşılaştırmalı olarak “Tablo 13”de gösterilmiştir. Almanya’da GSYİH’nın%4,5’ioranındaolantransferlerintoplamvergigelirlerineoranı%12,6’dır.Yani toplananvergisinin%12,6’sı yerel yönetimlerekaynakolarak transferedilmektedir. Federal devlet eyaletlere transfer yaparken, eyaletler de yerelyönetimlere transferdebulunmaktadırlar. Eyaletlereyapılan transferlerin%78’imerkezi hükümet tarafından gerçekleştirilirken; yerel yönetimlere yapı-lantransferlerin%98’inieyaletleryapmaktadır.Dolayısıylaöncemerkezdeneyaletleredahasonradaeyaletlerdenbelediyeveilçegibiyerelyönetimleretransferleryapılmaktadır.Sözkonusutransferler,yerelyönetimlerinüstlendiğigörevleribaşarılıbirşekildeifaedebilmeyivesahipolduklarıyetkileritoplum-salrefahiçinkullanabilmelerinisağlamaktadır.

Bölgelerarasıgelişmişlik farkınıgidermekveözkaynakkapasitesi sınırlıolanyerelyönetimlereyardımcıolmakamacıylauygulanan“malidenkleştirmeamaçlı”transferlerinGSYİH’yeoranı2005yılında%1,92,kamuharcamala-rı içindekioranı%4,21,kişibaşına569USD’dir.YaniAlmanya’daGSYİH’nin%2’sikadarbirkaynak,kibukamuharcamalarının%4’ünedenkdüşmek-tedir,merkezdenyerelyönetimlere“malidenkleştirme”amacıylaaktarılmak-tadır. Birimlerarasımalidenkleştirmeamacıylayapılantransferlerintoplamtransferler içindekipayı ise%22,24’dür (OECD, 2007;11). “Tablo14”demalidenkleştirmeamacıylayapılantransferlerindiğerülkelerlekarşılaştırılmasıverilmiştir.Transferlerbelirlenirkenyerelihtiyaçlar,ikametedenlerinsayısı,iş-sizlerveöğrencilerdikkatealınır.Federaldüzeydeeyaletveyerelyönetimlereyapılantransferlerdahaçokgelirdenkleştirmeyihedeflerken;yereldüzeydeeyaletlerdenyerelyönetimlereyapılantransferlerdahaçoksosyalözellikveöncelikleriesasalmaktadırlar(Werner,2006;138).


3.6.Yerel Yönetimlerin Mali Özerkliği

AlmanyavediğerülkelerdekiyerelyönetimlerinmaliözerklikderecesinitespitedebilmekiçinOECD’ninyapmışolduğuçalışmadanalınan“Tablo15”degösterilmiştir.

Mali özerkliğin göstergeleri açısında bakıldığında Almanya’da eyalet veyerelyönetimlerinvergigelirleri toplamvergigelirlerinin%28,6’inioluştur-maktadır.Buoranİsveçhariçdiğerülkeleregöreenyüksekdüzeydedir.Fakateyaletlerihariçtutupsadeceyerelyönetimleraçısındaolayabakıldığında,yerelyönetimlerinvergigelirleritoplamvergigelirlerinin%7’sinioluşturmaktadır.Budaİngilterehariçdiğerülkeleregöredüşüktür.

VergilerdenalınanpayveyardımlarıneyaletveyerelyönetimbirimlerinintoplamvergigelirlerineoranıAlmanya’da%14,2’dir.Yerelyönetimleriçinbuoran%51,1’dir.Budayerelyönetimlerinenazındagelirlerininyarıyayakınkısmınınvergilerdenalınanpayveyardımlardanoluştuğunugöstermektedir.İsveçveİngiltere’debuoranın%100olması,herikiülkedekiyerelyönetimgelirlerinintamamınınvergilerdenalınanpayveyardımlardanoluştuğuanla-mınagelmektedir.

Toplanan vergilerden ne kadar transfer yapıldığına bakıldığında ise Al-manya’davergigelirlerinin%12,8’itransferolaraködenmektedir.Almanyerelyönetimlerindetoplamtransferlerintoplamvergigelirlerineoranı%7’dir.Ye-relyönetimleretoplamvergigelirlerindenendüşüktransferAlmanya’dagibigözükmeklebirlikteAlmanya’nınyüksekGSYİHdüzeyivebunabağlıyüksekvergigelirleridikkatealındığındasözkonusututarınınmutlakanlamdadüşükolmadığıaçıktır.

ToplamtransferleriçindekişartsıztransferlerinoranıAlmanya’dayerelyö-netimlerde%44,4’dür. Yani transferlerin yarıya yakın kısmı şartsız transferolarak ödenmektedir. İsveç ve İngiltere’de transferler söz konusu değilken,Fransa’dabuoran%88,3’eçıkmaktadır.Fransa,Polonyaveİngiltere’deoldu-ğugibiAlmanyerelyönetimlerinindebütçeveaçıkvermeotonomileriyoktur.Halbuki,İsveç’te%40oranındabütçeözerkliğisözkonusudur.Aynışekildeİsveç’te%100olanborçlanmaotonomisiAlmanya’da%62,5ilesınırlandırıl-mıştır.Diğerülkelerdeisebuotonomisözkonusudeğildir.

YerelyönetimlerinotonomvergigelirlerinintoplamvergigelirlerineoranıAlmanyerelyönetimlerinde%3,6 ileendüşükdüzeydedir.Buoran federedevletlerdeise%0,5’tir.

Tümbudeğişkenleribirliktedeğerlendirdiğimizde,Almanyerelyönetim-


lerininağırlıklıolarakeyaletlerdenyapılanşartsıztransferleriletoplananvergi-lerdenayrılanpayveyardımlarlafinanseedildiklerianlaşılmaktadır.Budurum-dayerelyönetimlerinöngörülebilirvedüzenlikamukaynağınasahipolduklarıiddiaedilebilir.Fakateyaletvefederaldevletgibiüstyönetsel-siyasalbirim-lerdentamamenözerkbirşekildekendiharcamalarınıkendivergigelirleriilefinanseetmeaçısındanAlmanyerelyönetimlerininFransa,Polonya,İsveçveİngiltere’dekiyerelyönetimleregöredahaazözerkolduklarıdabilinmektedir.

3.7.Yerel Yönetimlerin Borçlanma ve Borç Yönetimi

Daimaartanmecburigörevlervebunlarlauyumluolmayanmalidurumsebebiyle yerel yönetimler mali sıkıntıya girmektedirler. Araştırmalara göreilçeler sadece bütçelerinin yüzde 5’ini serbestçe tasarruf edebilmektedirler.Mevcutmalikaynaklarlailçelervebeldelersadeceeyaletvefederaldevletta-rafındanverilengörevleriniyerinegetirebilmektedirler.Ekonomikteşvikvekül-türelgörevleriçinkaynakbulamamaktadırlar.Bununanasebebimalikaynaksağlanmadanfederaldevletveeyaletlertarafındanyüklenenyenigörevlerdir.Busebepleborçlanmaartmaktadır.Nitekim1970’de39.887MilyonDM(AlmanMarkı)olanborçlanma1997’de167.775MilyonDM’yeyükselmiştir(İçişleriBa-kanlığı,1999;55-56).

Yerelyönetimler(İlçeler,Belediyeler);finanseedilebilirkonutlarınyapımı,işlevselbanliyösistemininkurulması,işsizleriçinsosyalyardım,siyasimülteci-lerinyerleştirilmesiveyoksullarınsayısınınartmasısonucumalidarboğazlarlakarşılaşmaktadırlar.Yerelyönetimlerintoplamkamuharcamalarıiçindekipayı,borçlanmahariçtutulduğunda,%27gibiyüksekbirdüzeyeçıkmaktadır.Ver-gitürlerininçoğuiçinFederalAnayasahangidüzeydeverileceğinibelirlemişolmakla birlikte enbüyük vergi gelirleri olangelir, kurumlar ve değer artışıvergilerinin bu üç yönetim arasında paylaşımı konusunda siyasi gerginlikleryaşanmaktadır. Yerel yönetimlerin borçlanma yoluyla kaynak sağlamalarınagenellikleyatırımharcamalarıiçinizinverilmektedir.Yerelborçlanmalimitlerieyaletten eyalete değişiklik göstermekte, doğudaki belediyelerin borçlanmaoranlarınınbatıdakibelediyelerdendahayüksekolduğugörülmektedir (Tür-koğlu,2009;48-49).

Almanya’da yerel yönetimler diğer finansman olanakları uygun değil-se, eyaletlerin onayı ile sadece sermaye yatırımlarını finanse etmek üzereborçlanabilirler(Ulusoy veAkdemir, 2009; 280).16 Eyaletin çoğu altın kuralıbenimsemiştir; yani sadece yatırım harcamaları için borçlanmaya izin veril-mektedir.Eğerdiğerfinansseçeneklerimümkünveyauygundeğilse,belediye-lersadecesermayeyatırımlarınıfinanseedebilmekiçinborçlanabilirler.Vebu


borçlanmanınyapılabilmesibölgeselizinetabidir(Türkoğlu,2009;62).

Bütçeaçığıkonusundatanınanyetkiaçısındanyerelyönetimlerinözerkli-ğinindüşükolduğuülkelerdenAlmanya’da,yerelyönetimlervediğeryönetimbirimlerininuyguladığıpolitikalarınkoordinasyonuidarelerarasıFinansalPlan-lamaKonseyitarafındansağlanmaktadır.AnılanKonseyetümyönetselbirim-lerinmalidurumlarındakigelişmeleridenetlemevemalidisiplinisağlamalarınayönelik önerilerde bulunabilme yetkisi verilmiştir. İç İstikrar Paktı ile 2003ve 2004 yıllarında harcamaların azaltılmasına yönelik önlemler uygulamayageçirilmiştir(UlusoyveAkdemir,2009;278-279).

YerelYönetimlerinBütçeAçığıveBorçlanmaKonusundakiÖzerkliği“Tablo16”dagösterilmiştir.Almanya’dayerelyönetimlerinbütçeözerkliğinikısıtlayanüstdüzenleyicinormşeklindeki “malikural”bulunmadığındanbütçeüzerin-deözerklikleri tamdır.Halbuki Fransa, İsveçvePolonya’dayerel yönetimle-rinbütçeözerkliğinisınırlayançeşitlidüzenlemelerbulunmaktadır.Borçlanmaözerkliğinin de İsveç’ten düşük olsa da diğer ülkelere göre yüksek olduğugörülmektedir.Almanya’danfarklıolarakİsveç’temaliözerkliğizedeleyicimalikuralbulunmaklabirlikteyerelyönetimlerinborçlanmasıüzerindebirsınırbu-lunmamaktadır.

SONUÇ

AlmansiyasalsisteminintemelunsurlarındanolanAlmanyerelyönetimmodeli,hizmetlerinetkinveetkilibirşekildesunumununaracıolduğukadardemokratik refah devletinin de vazgeçilmez unsurudur. Kamuhizmet sunu-mununsiyasalrolvesorumluluklarıaçıkçatespitedilmemeklebirlikte,kamuhizmetlerinin ağırlıklı olarak yerel birimlerce yerine getirildiği görülmektedir.Etkinlikveverimliliknedeniyleharcamalarkonusundayerelleşmesağlanırken,malizorunluluklarınortayaçıkarttığınedenlerleveeşitlikgerekçesiylegelirler-demerkezileşmeeğilimigüçlenmiştir.

AlmanyerelyönetimmodelinindebiraltkümesiolduğuAvrupa’dayerelyönetimlerinfinansmanı3farklımodelüzerindengerçekleştirilmektedir.Anglo-SaksongelenekveFransa’dayerelyönetimlerdikeytransferlervegayrimenkulvergileriyle finanse edilmektedirler. İsveç, Belçika ve İskandinav ülkelerindeyerelyönetimleregenişmaliözerklikverilmektevegelirvergisiüzerindeekvergi uygulanmaktadır.Avusturya,AlmanyavePolonya’nın tercih ettiğimo-delde ise yerel yönetimlerin kendi gelirleri yanı sıra geliştirilmiş yerel vergisistemivevergipaylaşımyöntemiuygulanmaktadır(Werner,2006;143).Buna


rağmenAlmanya’dayerelyönetimlerinoranvematrahınıbelirlediğivergige-lirlerinintoplamyerelyönetimgelirleriiçindekioranıdüşükolduğugibi,yerelyönetimlerinresenvergikoymayetkileridebulunmamaktadır.

Alman yerel yönetim finansman modelinin üstünlüğü, vergi paylaşımözelliğidir.Böyleceyerelyönetimleristikrarlıgelirkaynaklarınasahipolduklarıgibiyerelticarikazançvergisinebağımlıolmaktandakurtulmaktadırlar.Vergipaylaşımımerkezdenyereleyapılandikeytransferlerdendebelirliüstünlüklertaşımaktadır.Çünkümerkezihükümettransferlerigenellikleyerelyönetimlericezalandırmakveyaödüllendirmekaracıolarakkullanılmaktadır.Merkezindev-reyegirmesiileseçmenlerinfonksiyonudevredışıkalmaktabudasiyasalre-kabetyoluylaetkinliksağlamasınıortadankaldırmaktadır(Werner,2006;114).Kaynaktahsisindeetkinliğiolumsuzetkileyentransferleraynızamandaeşitliğisağlayıcıözellikleridetaşımaktadırlar.

Merkezi yönetimin daha çok temel politika ve standartları belirleyerek,denetimi üstlendiği Almanya’da kamuhizmetlerinin önemli bir kısmını yerelyönetimlerüstlenmektedir.Merkezihükümetisedikeyveyatayeşitliğisağla-makamacıylayerelyönetimlereşartlıveşartsıztransferlerdebulunmaktadır.FederaldevletolduğuiçinüçlükademelendirmeyesahipolanAlmanya’daye-relyönetimlersosyalkorumadadaönemlirollerüstlenmektedirler.

BaşarılıbiryerelleşmeolanAlmanyerelyönetimmodelinin,Türkiyeiçinnekadaruygulanabilirolduğu,birçokfaktörünyanındaher ikiülkeninsos-yo-politikgeçmişinevemevcutgelişmişlikdüzeylerinebağlıdır.BunarağmenAlmanyerelyönetimsistemi,kamusal rolvesorumluluklarınönemliorandayerele devredildiği ve bölgesel gelişmişlik farkına rağmen bu sistemin nasılyürütülebildiğineilişkinçarpıcıbirörnekoluşturmaktadır.Buradadikkatiçekentemelhusus,yüksekdüzeydemaliyerelleşme/maliözerkliğerağmen,federalbirülkeolanAlmanya’dabile,merkeziyönetiminyerelyönetimlerekaynakak-tarmakzorundakaldığıveyerelyönetimleringelirlerininyarıyayakınkısmınınmerkezdenalınantransfervepaylardanoluştuğugerçeğidir.

UlusalbirlikileyerelözerkliğieşanlıolaraksağlayanAlmanyerelyönetimsistemi,herşeydenönce,güçlümaliyerelleşmeileişlerliksağlamaktadır.Yerelyönetimlerinbelirlidüzeydevergiotonomisinesahipolmasıyereldehesapve-rebilirliğivesaydamlığıteşvikederken,merkezdenyapılantransferlerdeböl-gelerarasıgelişmişlikfarkınıgidermeyearacılıketmektevekamuhizmetsunu-mundasürekliliğiteminetmektedir.SonuçtaAlmanyabiryandankamuhizmetsunumuna ilişkin temel politika ve standartları belirlemeyimerkezi düzeydetutarken karşılık kamu hizmet sunumuna ilişkin rol ve sorumlulukları yerel


yönetimleredevretmiştir.Rolvesorumluluklarınyereldeyoğunlaşması“yerelözerkliği”vedemokrasiyiderinleştirirken;kamuhizmetisunumfinansmanınınönemliorandamerkeziyönetimdenalınanpayvetransferlerlesağlanmasıda“ulusalbirliği”zorunlukılmaktadır.Dolayısıyla,“ulusalbirlik”ileyerelleşmeninteşvikedeceğidemokrasininderinleştirilmesi,saydamlıkvehesapverebilirliğinartırılmasıvekamuhizmetsunumundaetkinlikveverimliliğinsağlanmasıaçı-sındaAlmanyamodelidikkatçekici/çarpıcıbirtecrübeolsagerek.

Tablo 1: Genel Yönetim Giderlerinin Yönetsel Birimler Arası Dağılımı(2006 %)

Merkezi

Hükümet Eyaletler

Mahalli

İdareler

Sosyal

Güvenlikİngiltere 71,6 0,0 28,4 0,0İsveç 43,9 0,0 44,8 11,3Polonya 35,4 0,0 30,7 33,9Fransa 35,0 0,0 20,2 44,7Almanya 19,1 21,9 15,2 44,0OECD27 43,9 8,2 24,4 23,6(Kaynak:OECD,GovernmentataGlance2009).

Tablo 2:GenelYönetimGelirlerininYönetselBirimlerArasındaDağılımı(2006 %)

MerkeziHükümet Eyaletler

Mahalliİdareler

Sosyal Gü-venlik

İngiltere 91,1 0,0 10,7 0,0

İsveç 54,3 0,0 34,7 11,0

Polonya 50,5 0,0 18,9 30,9

Fransa 38,6 0,0 16,2 46,2

Almanya 28,2 23,7 12,2 37,5(Kaynak:OECD,GovernmentataGlance2009).


Tablo 3:TabloRolvesorumluluklarınpaylaşımı

Merkezi Yönetim(FederalDevlet)

Eyalet İlçe Belediye

Dışpolitika X

Parapolitikası X

Savunmapolitikası X

Sosyalrefah XYollar,demiryollarıveiçsu-lardaulaşım

X X X X

Eğitim X

Polis X

İnşaatdenetimi XYeniokullar yapmavevarolanıidame

X

Toplutaşıma XYenikamuhastaneleriyap-mavevarolanıidame

X

Anaokulu-kreş X

İtfaiye X

Müze-tiyatro X

Parkvesporalanları X

Atıkidaresi X

Elektrik X

Su temini X(Kaynak,Werner,2006:119)


Tablo 4:Almanya’dahizmetlerinsunulmakriterleri

Tedarik için tahsis kriterleri Kamu-özelüre-timi için tahsis

kriterleri

Almanya

Ölçekekonomisi

Mekanekonomisi

Fayda-maliyettaşıması

Siyasiyakınlık

Tüketiciegemenliği

Sektöreltercihlerineko-

nomikdeğerlemesi

Birleşik

Etkinlik

Eşitlik

Birleşik

Yangınsöndürme L L L L L M L P G P L

Polis koruma L L L L L M L P G G L

Atıktoplama L L L L L M L P P P L

Mahalleparkları L L L L L M L P G G L

Yolidame L L L L L M L P P P L

Trafikyönetme L M L L L M L P P P L

Yereltaşıma L M L L L M L P P P S,L

Yerelkütüphane L L L L L M L G G G L

İlköğretim L L M M L M M P G P,G L

İkinci-orta-öğretim L L M M L M M P G P,G S

Kamutaşımacılığı M M M L,M M M M P,G G P,G U,S,L

Su temini M M M L,M M M M P G P,G L

Kanalizasyonarıtma M M M M M M M P,G P,G P,G L

Atıkarıtma M M M M M M M P P P L

Kamusağlığı M M M M M M M G G G U,S

Hastanelerin yapımveonarımı

M M M M M M M G G P,G L

Elektrik M M M M M M M P P P L

Hava-sukirletme M M M M M M M G G G S,L

Polis M M M M M M M G G G U

Bölgeselparklar M M M L,M M M M G G G S,L

Bölgeselplanlar M M M L,M M M M G G G S,L

(Kaynak:LocalGovarnanceInDevelopingCountry,2006:10’danesinlenerekha-zırlanmıştır).

M=Bölgesel/metropolitanyönetim,L=Yerelyönetim,G=Kamu,P=özelsektör,S=Eyaletler,U=Federal


Tablo 5: 2007’de Almanya’da yerel yönetimlerin üstlendiği kamu har-camalarınınGSYİHiçindekipayı(diğerülkelerlekarşılaştırmalıolarakişlevselaçıdan)

GenelKamuYö-

netim

i

Eğitim

Sağlık

Sosy

al G

üven

lik

İskanveToplum

Refahı

Kam

u dü

zeni

ve

güvenlik

Diğer

Toplam

GenelYönetim

HarcamalarıTop-

lamı

Almanya 1,1 1,2 0,1 2,3 0,5 0,3 1,6 7,1 43,6

Fransa 2,1 1,8 0,1 1,8 1,7 0,3 3,4 11,2 52,3

İngiltere 0,9 4,1 - 3,6 0,9 1,3 1,9 12,7 43,9

İsveç 2,8 5,1 6,5 6,4 0,6 0,2 2,4 24 51,4

Polonya 1,3 3,8 2 1,7 0,9 0,2 3,4 13,3 42,2(Kaynak:OECD.StatExtracts,GovernmentExpenditurebyfunction)

Tablo 6:FonksiyonelAçıdanKamuGiderlerininGerçekleştiğiDüzey(2006Yılı,%)

FederalDevlet Eyaletler YerelYönetimler

Genelkamuyönetimi 30,5 25,2 14,6

Savunma 7,6 - -

Kamugüvenliğiveemniyet 1 9,1 4,5

Ekonomikişler 8,9 10,5 11,4

Çevre koruma 0,1 0,6 5,7

İskanvetoplumrefahıhizmetleri

1,6 2,8 6,4

Sağlık 1,3 1,9

Rekrasyon, kültür ve din 0,2 1,6 6

Eğitim 1,2 25,4 16,4

Sosyalgüvenlik 48,7 23,5 33,3

Toplam 100 100 100(Kaynak:OECD,GovernmentataGlance2009CountryNote:GERMANY)


Tablo 7:Yerelyönetimgiderlerininfonksiyoneldağılımı(2006Yılı,%)

Gen

el K

amu

Yönetimi

Savu

nma

Kam

u D

üzen

i ve

Güv

enlik

Ekonomikİşler

Çevr

e Ko

rum

a

Konu

t ve

ToplumRahatı

Sağlık

Rekr

asyo

n,

Kültü

r ve

Din

Eğitim

Sosy

al G

üven

lik

Fransa 18,7 0,0 3,0 12,4 7,2 15,1 0,7 10,4 16,5 15,9

Almanya 14,6 0,0 4,5 11,4 5,7 6,4 1,9 6,0 16,2 33,3

Polonya 8,9 0,0 1,4 14,7 4,3 7,2 14,8 6,1 28,9 13,6

İsveç 11,3 0,0 0,9 5,6 0,9 2,5 26,9 3,4 21,6 26,8

İngiltere 8,2 0,0 10,9 8,2 4,5 5,9 0,0 3,3 30,0 29,0(Kaynak:OECD,GovernmentataGlance2009).

Tablo 8:2002yılıvergigelirlerininidarelerarasındapaylaşımı(Alınan%Payolarak)

FederalDevlet Eyaletler YerelYönetimler

Akar-yakıt,elektrik,içki,tütünvekahveüzerindenalınantü-ketimvergisi

100 - -

Verasetvergisi - 100 -

Emlakvergisi - - 100

Kişiselgelirvergisi 42,5 42,5 15

Katmadeğervergisi 51,4 46,4 2,2

Kurumlarvergisi 50 50 -

Faizindirimi 44 44 12

Yerelmeslekvergisi 14,8 7,7 77,5(Kaynak,Werner,2006:117-148)


Tablo 9:KamuGelirlerininAitOlduğuDüzeyAçısındanYapısı(2006Yılı,%)

FederalDevlet

Eyaletler Mahalli

İdareler

Sosyalgüvenlikprimlerihariçver-givb.kamusalyükümlükler

89,7 71,4 41,9

Sosyalgüvenlikprimleri 1,8 5,5 1,3

Transfervediğergelirçeşitleri 8,5 23 56,8(Kaynak:GovernmentataGlance2009)

Tablo 10:Almanya’dayerelyönetimgelirlerininkaynakları(%)

2000 2007

Vergigelirleri 38,8 42,4

Gelir,karvesermayekazançlarıvergisi 31,2 34,7

Emlakvergisi 5,2 5,2

Malvehizmetvergileri 2,4 2,4

Diğervergigelirleri

Sosyalgüvenlikkatkıpayları 1,3 1,2

Yardımlar 30,5 34,1

Mülkgelirleri 2,1 2,4

Teşebbüsgelirleri 17,2 15,3

Paracezaları 1,3 1,4

Diğergelirler 4,9 3,3

Yerelyönetimgelirleri/Genelyönetimgelirleri 16,3 17,1(Kaynak,UlusoyveAkdemir,2010:127)


Tablo 11:MerkeziYönetimdışıbirimlerinvergilendirmegücü(sahipolduklarıtoplamvergigelirlerineoranla,2005Yılı)

EyaletveYerelYö-netimVergi

Gelirleri

Yerelvergigelirlerioranıolarak

GSYİH’yeOranı

Toplamvergigelirlerineoranı

Oranvemuafiyet-istisnalarüzerin-

dentamhakimiyetinolduğu

Oranlar üzerinden

hakimiyetin olduğu

Muafiyetveistisnalarüzerindetam

hakimiyetolduğu

Vergipaylaşmadüzenlemesi

Yerelcebelirlenenoranvemuafiyet-

istis

nala

r

Diğer

Tam

Sınırlı

Yerelcepaylaşılan

Yerelin

Onayıylapaylaşılan

Merkezceçokyıllı

formülebağlıolarak

paylaşılan

Merkezceyıllıkbelir-

lenenkriterleregöre

paylaşılan

Almanya 10,1 29,2 --Eyalet 7,5 21,4 - 2,9 - 41,4 9,4 6,3-Yerel

Yönetimler

2,7 7,8 - 16,9 42,8 39,4 0,9

Fransa 5,1 11,5 67,5 - 8,3 10,2 7,7 4,5 1,9Polonya 6,5 18 - - 22,3 70 0,3 7,4İsveç 15,9 32,2 100İngiltere 1,7 4,8 100

(Kaynak:TheFıscalAutonomyOfSub-CentralGovernments:AnUpdate,COM/CTPA/ECO/GOV/WP(2009)9)


Tablo 12:Almanya’damerkezihükümetdışıyönetselbirimleringeliryapısı(2005Yılı,%)

2002Otonomvergigelirleri

Vergigelirlerindenalınanpaylar

Diğervergiler

Transfer-bağışlar

Toplam

Ora

n ve

istis

nala

r üz

e-rindenHakimiyet

Ora

n üz

erin

deHakimiyet

İstisna-muafiyet

üzer

inde

n ha

kim

iyet

Yerelceayrılan

Yerelinonayıileayrılan

Merkezceçokyıllıola-

rakayrılan

Merkezceyıllıkolarak

ayrılan

Şartlı

Şartsız

Almanya

-Eyalet 1,9 - - 68,2 - - 8,9 21 100

-Yerel 8,7 16,7 - - 23,7 - - 0,6 50 - 100Fransa 39,3 4,6 5 - - - - 5,6 5,7 39,8 100Polonya - 11,7 - - - 38,6 - 0,2 17,9 31,6 100İsveç - 74 - - - - - - 7,5 18,5 100

(Kaynak:OECD, FıscalAutonomyOf Sub-Central Governments COM/CTPA/ECO/GOV/WP(2006)/2)

Tablo 13:Merkezdenyerele2006yılındayapılankaynaktransferi(Trans-ferlereOranla,%)

GSYİH’yeoranla

Vergigelirlerine

oran

la

Merkezidüzeyde

yapılan

Eyaletdüzeyinde

yapılan

Yereldüzeyde

yapılan

Uluslararasıdü-

zeydeyapılan

SG’denyapılan

Toplam

Fransa 4 8,5 100 100

Almanya 4,5 12,6

-Eyaletler 2 5,6 78,2 - 14,4 7,4 100

-Yerel Yö-netimler

2,5 7 1,5 98,4 0,1 100

İsveç 5,2 10,6 99,7 0,3 100

İngiltere 8,8 23,2 100(Kaynak:OECD,TheFıscalAutonomyOfSub-CentralGovernments:AnUpdate,COM/CTPA/ECO/GOV/WP(2009)9)


Tablo 14:Malidenkleştirmeamacıylayapılantransferlerindiğerülkelerlekarşılaştırması(2005Yılı)

GSYİH’yeoranı

GenelYönetim

GiderleriİçindekiPayı

KişiBaşına(USD)

ToplamTransferler

İçindekiPayı

TransferSayısı

Maliyet-GelirEşitleme

AltBirimlerArası

Eşitleme

Belir

lilik

Düz

eyi

Almanya 1,97 4,21 569 22,24 13 Ayrılmakta Evet 60

Polonya 10 Ayrılmakta Hayır

İsveç 2,61 4,61 813 54,79 4 Ayrılmakta Evet 100

İngiltere 530 43,33 5 78(Kaynak,OECD,2007:11)

Tablo 15:Almanyavediğerülkelerdekiyerelyönetimlerinmaliözerklikderecesi(2005Yılı,%)

Eyaletveyerelyönetim

vergigelirleri/

toplamvergigelirleri

Vergilerdenalınan

payveyardımlar/

Eyaletveyerelyönetim-

lerintoplamvergigelirleri

Toplamtransferler/

Toplamvergigelirleri

Şartsıztransferler/

Toplamtransferler

Bütçeveaçıkotonomisi*

Borç

lanm

a ot

onom

isi

Eyaletveyerelyönetim

otonomvergigelirleri/

Toplamvergigelirleri

Almanya 28,8 14,2 12,8 43,4 - - 4,1

-Eyaletler 21,8 2,4 5,9 42,5 70 87,5 0,5

-YerelYön. 7 51,1 7 44,4 - 62,5 3,6

Fransa 10 89,8 8,6 88,3 - - 8,1

Polonya 17,5 23,2 37,9 70,5 - - 4,1

İsveç 32,1 100 9,4 - 40 100 32,1

İngiltere 4,5 100 - - - - 4,5(Kaynak:FıscalAutonomyOfSub-CentralGovernmentsCOM/CTPA/ECO/GOV/WP(2006)/2)

*Yerelyönetimlerinbütçeözerkliğinisınırlayanmalikuralınolupolmadı-ğınıifadeetmektedir.


Tablo 16: Yerel Yönetimlerin Bütçe Açığı ve Borçlanma KonusundakiÖzerkliği

Bütçeveaçıközerkliği(malikural)*

Borçlanmaözerkliği**

Almanya - 62,5

Fransa 60 37,5

İngiltere - -

İsveç 40 100

Polonya 80 37,5

(UlusoyveAkdemir,2009:279atBlöchligerveKing,2005).

*Bütçeyleilgilikısıtlayıcınorm(malikural)bulunupbulunmadığı

**Borçlanmaylailgilikısıtlayıcınormbulunupbulunmadığı


KAYNAKÇA

AKIN Ö. (2009). “Federal Almanya’da Kamu Yönetimi”, Kamu Yönetimi Ülkeİncelemeleri,İmgeKitabevi,Ankara.

EMİL F., KERİMOĞLU B. ve YILMA H.H. (2010). YerelYönetimlerMaliyesi,BasılmamışKitap.

EROĞUL C. (2008). ÇağdaşDevletDüzenleri,İmajYayınevi,Ankara.

İçişleri Bakanlığı (1999). DünyadaMahalli İdareler, İçişleri Bakanlığı Yayını,Ankara.

KALABALIK H.(2005). AvrupaBirliğiÜlkeleriyleKarşılaştırmalı Yerel YönetimHukukuTeori-Uygulama,SeçkinYayıncılık,Ankara.

KELEŞ R. (1994). YerindenYönetimveSiyaset,CemYayınevi,İstanbul.

OECD,(2006).TheFiscalAutonomyOfSub-CentralGovernments,COM/CTPA/ECO/GOV/WP(2006)/2, http://www.oecd.org/findDocument. (erişim tarihi 20 Ocak2011)

OECD,(2007). Fiscal Equalization in OECD Countrıes, COM/CTPA/ECO/GOV/WP(2007)4,http://www.oecd.org/findDocument.(erişimtarihi28Ocak2011)

OECD,(2009).TheFiscal AutonomyOf Sub-CentralGovernments:AnUpdate,COM/CTPA/ECO/GOV/WP(2009)9), http://www.oecd.org/findDocument. (erişimtarihi 28Ocak2011)

OECD,(2009).GovernmentataGlance2009,www.oecd.org/publishing/corri-genda.(erişimtarihi4Mart2011)

OECD, (2011).StatExtracts,GovernmentExpenditurebyfunction,http://stats.oecd.org/index.aspx.(erişimtarihi20Ocak2011)

STEHN S.J. and Fedelino, A.(2009).FiscalIncentiveEffectsof theGermanEqualizationSystem,IMFWorkingPaper,WP/09/124.

The World Bank, (2006).“TheNewVisionofLocalGovernanceandtheEvol-vingRolesofLocalGovernments”,LocalGovernanceInDevelopingCountries,Was-hington,D.C.

TORTOP N.(1996).YerelYönetimlerMaliyesi(GörevveKaynakBölüşümü),TO-DAİEYayınları,Ankara.

TORTOP N.(1991). Mahalliİdareler,TODAİEYayınları,Ankara.

TÜRKOĞLU İ.(2009). Yerel Yönetimlerde Mali Reform Arayışları: Türkiye’deBelediyelerdeMaliÖzerklikveBelediyeBaşkanlarınınMaliÖzerklikAlgılaması,MaliyeBakanlığıStratejiGeliştirmeBaşkanlığıYayınNo:2009/389,Ankara.

ULUSOY A. ve AKDEMİR, T.(2010).Mahalliİdareler,SeçkinYayıncılık,Ankara.

ULUSOY A. ve AKDEMİR, T.(2002).MahalliİdarelerMaliyesi,SeçkinYayıncı-lık,Ankara.

WERNER J. (2006).“LocalGovernmentOrganizationandFinance:Germany”,LocalGovernanceinIndustrialCountries,ed.AnwarShah,TheInternationalBankforReconstructionandDevelopment/TheWorldBank,Washington,DC.

alman yerel yÖnetİm yapisižli_473.pdfsal karayollarının yapım ve trafikkuralları, nükleer...

Documents