alet qen 2™naətli_istehsal_sisteminin... · 2018-01-03 · əlavə dəyəri artırmırlar....

AzərbaycanRespublikasıİqtisadiyyatNazirliyi

İQTİSADİİSLAHATLARELMİTƏDQİQATİNSTİTUTU

QƏNAƏTLİİSTEHSALSİSTEMİNİN

ALƏTLƏRİ

Bakı‐2017

TədqiqatqrupuRəhbər: i.e.d.ArzuHüseynovaİcraçılar: Aynurəİsmayılova,FikrətQurbanov,t.e.n.VəfaRzayeva,i.ü.f.d.Fərhad

Mikayılov,i.ü.f.d.ArzuSüleymanov,TəranəSalıfova,ƏlvanSüleymanova,NərminəQuliyeva,ƏminəYaqublu,Fatmaİmaməliyeva,İzzətSalmanova,AliyaŞabanova,DilrufəHüseynova,XalidCavadov,AfaqQasımova,HüseynMəmmədov,XanımRzayeva

Redaktor: SayalıAbbasəliyeva

Qənaətliistehsalsistemininalətləri.Bakı:“ÇapART”Nəşriyyatı,2017,28s.

KitabAzərbaycanRespublikasıPrezidentinin2016‐cıil6dekabrtarixli1138nömrəli

Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında ağır sənaye vəmaşınqayırmanıninkişafınadairStratejiYolXəritəsi”nintədbirlərininicrasınıntəminedilməsiməqsədilə Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyinin İqtisadi İslahatlarElmiTədqiqatİnstitututərəfindənişlənilmişdir.

©İİETİ,Bakı,2017

Qənaətliistehsalsistemininalətləri

3

Mündəricat

Giriş...........................................................................................................................................................................4

1.“Qənaətliistehsal”metodu.........................................................................................................................4

2.“Kaydzen”təkmilləşdirməsistemi.........................................................................................................8

2.1.Keyfiyyətinümumiidarəedilməsikonsepsiyası(TQM–TotalQualityManagement)..................................................................................................10

2.3.Avadanlığaümumiqulluq(ТРМ–TotalProductiveMaintenance)...............................................................................................................................................15

2.4.TPMprosesində“5S”sistemiistifadəedilir...........................................................................18

2.5.“5S”sistemivəTPM‐inqarşılıqlıəlaqəsi6...............................................................................18

2.6.Təkmilləşdirməsiyasətinintəşkiledilməsi...........................................................................19

2.7.Təklifləritəqdimetməsistemi.....................................................................................................20

2.8.Kiçikqruplarınişi..............................................................................................................................21

3.Vizualnəzarətvasitələri...........................................................................................................................21

4.Səhvlərdənmüdafiəüsuluvəya“poke‐yoka”................................................................................21

5.Balanslaşdırılmışritmikistehsal(balancedproductionatTakttime)............................................................................................................................................................22

6.İstehsalın“dartıcı”sistemi(pullproduction).................................................................................22

7.Avadanlıqdadərhalyenidəndüzəldilməsiüzrəfəaliyyət(SingleMinuteExchangeofDie)............................................................................................22

8.Şirkətinfokuslaşdırılmışmüəssisə(focusedfactory)kimiişləməsi....................................................................................................................................23

9.“Qənaətliistehsal”sahəsindəfəaliyyətinsexdənkənardavüsətalması........................................................................................................................................................23

NƏTİCƏ.................................................................................................................................................................24


4

Giriş

İstehsalçılarbugünkəskinləşənrəqabətmübarizəşəraitindəgetdikcəözdiqqətləriniqənaətli istehsal istiqamətinə tərəf yönəldirlər. Onlardan bir çoxu qənaətli istehsalınəhəmiyyətininəinkidünyabazarınıntezdəyişənşəraitindəsağqalmaqüçün,həttalayiqligəlirlərəldəetməküçündərketmişdirlər.

1.“Qənaətliistehsal”metodu1

(“Toyotaistehsalsistemi”(ToyotaProductionSystem–TPS;TPShəmçinin“Fikirləşən

istehsal sistemi” (Thinking Production System) kimi də açıqlanır), “Lin (Lean) qənaətliistehsal”).

Metodun müəllifi Tayitti Onodur (Yaponiya). Metodun təyinatı istehsalınoptimallaşdırılması və rəqabət qabiliyyətin yüksəldilməsi üçün tətbiq edilməsindənibarətdir.Metodunməqsədlərinə istehlakçıların dəyişən tələblərinə tez cavab verə vəbazarınhərbirdəyişikliyində,həmçinin tələbinaşağıdüşməsindəgəlir əldəedəbilənistehsalınqurulması,ocümlədənsifarişindaxiledildiyindətələbedilənməhsuludərhaltəchiz edə bilən və bununla belə aralıq ehtiyatların yığımı baş verməyənmükəmməlistehsalsistemininyaradılmasıaiddir.

Metodunmahiyyəti–itkilərinaşkaredilməsivəsifarişçininsifarişininvəməhsulungöndərilməsi arasında vaxtın azaldılması üçün onların aradan qaldırılması yollarınınaxtarışınasistemliyanaşmada,ocümlədənazinsanehtiyatı,kapitalqoyuluşları,istehsalüçün yer,material və hər birmərhələlərdə vaxt tələb edən biznes‐proseslərdədir. Bumetodologiyaitkilərləonlarınbütüntəzahürlərindəmübarizəyəyönləndirilmişdir.

Hərəkətlərplanıaşağıdakılardanibarətdir:1. Maraqlıolanistehlakçılarladialoqvasitəsiləmüəyyənxüsusiyyətlərəvəqiymətə

malikolankonkretməhsulungözləniləndəyərinimüəyyənetmək;

1 А.М.Кузьмин. "Метод "Бережливое производство"". Центр Креативных Технологий.Доступнона:https://www.inventech.ru/pub/methods/metod‐0009/


5

2. İstehlakçı tərəfindən gözlənilən hər bir məhsul növü üçün – konsepsiyadanistehlakçıya çatmış məhsula qədər – dəyərin yaradılmasının bütün axınınımüəyyənetmək;

3. İstehlakçıtərəfindəngözləniləndəyərinyaradılmasınınaxınınınhərəkətinitəşkiletmək, yəni diqqətin müəssisə və avadanlıqda deyil, məhsul və onun“ehtiyaclarında”vurğulanması;

4. Məhsulun istehlakçıya tələb olanda müəssisədən çəkməyə ona icazə verərəkonunsəsinədaimqulaqasmaq.

Metodunxüsusiyyətiondanibarətdirki,heyətinsəyləriistehlakçınöqteyi‐nəzərdənməhsula dəyər əlavə etməyən fəaliyyət növlərində təmərküzləşdiyindən şirkət üçünəlavədəyəriartırmırlar.

Qənaətli istehsal – buraxılan məhsulun təyin edilmiş tələblərə uyğunluğununkeyfiyyətinə yönləndirilmiş yanaşmadır. TPS sistemi üzrə keyfiyyətlə işin prinsipi üç“Xeyir”kimi təsviredilir:qüsurlu işləməni işəgötürməmək,qüsurluməhsuletməmək,qüsurluməhsulunövbətiəməliyyataötürməmək.

Qənaətliistehsalınelementlərininbirincisiməhsulunmayadəyərininaşağısalınmasıvəəməkməhsuldarlığınınyüksəldilməsinəyönəlmiş, ikincisi “Kaydzen”adlı təkmilləş‐dirmə fəlsəfəsini təsvir edir. Mahiyyət əməkdaşların daim təkmilləşməsindən və özişlərindətamamiləyeniyanaşmavətexnologiyalarıtətbiqetmələrindənibarətdir2.

TPS‐inyaradılmasınınilkinmərhələsindəaşağıdakıalətləristifadəedilmişdir3:1. Tələbdən asılı olmayaraq istehsalın bütün mərhələlərində lazım olmayanehtiyatları yaradan “itəliyən” sistemdən imtina və “dartıcı” “dəqiq müddətə”sisteminəkeçid;

2. Avtonomlaşdırma–işçilərəkonveyerivəyaqüsurludetalınvəyadüyününnövbətiəməliyyata keçməsinin qarşısını almaq üçün istehsalı dayandırmaq hüququnuvermək;

3. İdarəetməninmərkəzsiləşdirilməsi–istehsalsistemihaqqındaməlumataaçıqdaxilolması, işin icraçılarının müstəqilliyinin və məsuliyyətinin genişləndirilməsi, özişininyerinəyetirilməsiiləəlaqədarproblemlərüzrəqərarlarınqəbuledilməsindəonlarıniştirakı;

4. Məhsulun layihələndirilməsində istehsalın tələblərinin nəzərə alınması –modullayihələndirmə və onlarla təchiz edilən komplektləşdiricilərin layihələndirilmə‐sindətəchizatçılarıniştirakı;

5. Qüsurların istisnası,çünkidigərhaldaxammalehtiyatlarınvəyarımfabrikatlarınyoxluğundaistehsalmümkünsüzdür.

Ənənəvikütləviistehsalda“qənaətliistehsal”ınməqsədiaradanqaldırılmasıolan7növitkilərfərqləndirilir3:

2 http://mei06.narod.ru/sem9/theme5/12.htm 3 http://econom-lib.ru/3-53.php


6

məhsulun izafi istehsalı–prosesinnövbətimərhələsindətələbediləndənböyükhəcmindahaəvvəlvətezistehsalı;

izafi ehtiyatlar – eyni predmetli istər xammal, aralıq məhsullar və ya hazırməhsulunaxınınistehsalprosesinəhərhansıbirizafidaxilolmalar;

qüsurluməhsul–yoxlama,çeşidləmə,utilizasiya,sortluğunendirilmə,əvəzedilməvəyatəmiritələbedənməhsul;

əlavə (izafi) emal və ya yerdəyişmə – istehlakçının fikrinə görə əlavə dəyəriartırmayanəlavəsəylər;

gözləmə – insan ehtiyatı (əmək qüvvəsi), materiallar, avadanlıq və məlumatıngözlənilməsiiləəlaqədarişdəfasilələr;

insanlar – heyətin bacarıqları və təcrübəsi, əqli və yaradıcılıq qabiliyyətlərininnatamamistifadəedilməsi;

nəqledilməzamanıitkilər–hissəvəmateriallarınistehsaldaxilindəlazımolmayanyerdəyişmələri.

Birçoxmüəlliflərhəmçininaşağıdakıhərəkətlərdənibarətolan“yalanqənaət”ifərq‐ləndirir:ucuzvəkeyfiyyətsizxammalvəmateriallarınistifadəsi;keyfiyyətinaşağısalın‐masınaaparankonstruksiyanınsadələşdirilməsi;lazımolanfunksiyalarınyerinəyetiril‐məməsinəgətirənştatlarınixtisaredilməsi;konstruksiyaelementləri,istehsalvasitələrivə metodların onları standartlaşdırmaq və birləşdirmək mümkün olduğu haldamüxtəlifliyi.BaxılmışalətlərdənbaşqaTPSsistemihəmçininistifadəetməyətəklifedir3:

1. Səliqəninsalınması, təmizliyinvəintizamınriayətedilməsihesabınaişintəşkiledilməsivəişyerindəkeyfiyyətinyaxşılaşdırılmasıməqsədilə“5S”;

2. “Kaydzen”fasiləsizyaxşılaşma;3. Dəyərinyaradılmasıaxınınınidarəedilməsi(ValueStreamManagement,VSM);4. Prosesinxəritəyəçəkilməsi–məlumat,material,ehtiyat,əməliyyatölçümlərinin

(standartxüsusiyyətlərinin)axınlarınıngöstərilməsiləprosesinqrafiktəsviri;5. Səhvlərdən müdafiə sistemi – risk, mümkün olan rədd etmə və nəticələrin

çoxsəviyyəlitəhliliəsasındaqərarlarınqəbuledilməsi;6. Partiyaölçülərininminimumaendirilməsi;7. Vizualnəzarətinvasitələri–bütünalətlər,detallar,istehsalfəaliyyətivəgöstəri‐

cilərüzdədirlər,beləki,hərmaraqlıolanvəprosesəcəlbediləninsansisteminvəziyyətinibirbaxışdanbaşadüşəbilər.Hərbiroperatorunnəetməliolduğunagöstərənvizualməlumatvasitələri(xəritələr,sxemlərvəs.)genişistifadəedilir;

8. Əməliyyatların yerinə yetirilməsinin optimal ardıcıllığından irəli gələrəkavadanlığınyerləşdirilməsininyaxşıdüşünülmüşplanı;

9. Normalaşdırılmış iş. İşin təyin edilmiş (standartlaşdırılmış)metodlarla uyğunolaraq işçinin hərəkətlərini (erqonomikanı) nəzərə alaraq itkisiz yerinəyetirilməsi. Standartlaşdırma və birləşdirməməhsulun və işin layihələndirməmərhələsindənbaşlayaraqtətbiqedilir;


7

10. Həmişinyerinəyetirilməsində,həmdəyaxşılaşdırılmalardakomandaişi;11. İşprosesindəkeyfiyyət.Keyfiyyətin təminedilməsiprosesininyoxlanılmasıvə

idarəedilməsiprosesininnövbətimərhələsinədaxilolanməhsuluntələbedilənkeyfiyyətdəolduğundaəminolanoperator‐icraçılarlahəyatakeçirilməsi;

12. Lazım olan predmetlərin saxlanma yeri. Xammal, detallar,məlumat, alətlər, işstandartlarıvəproseduralarıntəsvirionlarınlazımıolduğuyerdədirlər;

13. İstehsalın elastikliyi. Avadanlığı tez yenidən düzəltmək və alətləri dəyişməkqabiliyyətieyniişyerindəməmulatlarındahagenişnomenklaturunuburaxmaqvəpartiyalarınölçüləriniazaltmağaimkanverir;

14. Pilot layihə. İstehsaldaən “daryer”i seçin. “KaizenBlitz” (gözlənilməzhücum)yanaşmanı istifadə edərək sıçrayışlı yaxşılaşmaları həyata keçirirlər, sonra isəhərəkətləridigərdahavacibproblemliyerlərəkeçirirlər;

15. Avadanlığınümumisəmərəliliyininvəitkinintəhlili.Paretodiaqramınıistifadəedərək ləğv edilməsində ən çox qayıdışı əldə etmək mümkün olduğu itkilərimüəyyənedirlər.

“Qənaətliistehsal”ıntəşkiledilməsiaşağıdakımərhələləridaxiledir3:1. “Qənaətli istehsal”ın tətbiqi haqqında rəhbərliyin qərarı qəbul edilir. Bu

mərhələdə heyətə “qənaətli istehsal”ın reallaşdırılması üçün zəruri olanqərarların səbəblərini izah etmək, məqsədləri seçmək, komandanıformalaşdırmaq,planımüəyyənetməkvəehtiyatlarınəzərdətutmaqzəruridir.Alirəhbərliközmaraqlıolduğunudaimnümayişetdirməli,gündəlikişdəiştiraketməlivədəstəkgöstərməlidir;

2. İlkin tətbiq etmə obyektinin (pilot layihənin) seçimi. Bu məqsədlətəkmilləşdirilməsixeylitəsirverəbiləcək1‐dən3‐əqədərənmaterialtutumluvəəməktutumluprosesləriseçirlər;

3. Heyətin təlimi. Təlimi “qənaətli istehsal”ın təşkilinin bütün iştirakçıları ‐ həmrəhbərlik,həmdəproseslərinsıraviiştirakçılarıkeçməlidirlər.Təliminməqsədi‐ qoyulmuş məqsədlərin və onlara nail olma vasitələrinin (“dəqiq müddətə”texnologiyasının, istifadə edilmiş vasitələrinin, proseslərin və məhsulunqiymətləndirilməsimetodlarının)dərketməsi;

4. “Olduğukimi”yenidəntəşkiledilmişprosesinxəritəyəçəkilməsi;5. Fəaliyyətdəolanprosesinxüsusiyyətlərinin(ölçümlərinin)hesablanması;6. “Necəolmalıdır”prosesininxəritəyəçəkilməsi;7. Yenidən təşkil edilmiş prosesin ölçümlərinin hesablanması və aşağı

səmərəlilikdəonunəlavətəkmilləşdirilməsi;8. Layihəninreallaşdırılması.9. “Kaydzen” prosesinin fasiləsiz təkmilləşdirməsinin planlarının yaradılması və

tətbiqi. Bu planlar avadanlığın ümumi xidmət etmə sisteminin tətbiqi TPM,əməliyyat çərçivəsində işin standartlaşdırılması, “5S” sistemi üzrə bütün işyerlərindəsəliqəninsalınmasıvəs.2;


8

10. Pilot layihədə “qənaətli istehsal”ın təşkili üzrə əldə edilmiş təcrübə tədricəndigərproseslərəvüsətalır.

Beləliklə, mütəxəssislər “qənaətli istehsal” konsepsiyasını ümumi halda “dəqiqmüddətə”(JIT)sistemi,keyfiyyətinümumiidaretməsi(TQM),avadanlığınümumixidmətetməsi(TPM)vəəməyinkomandatəşkilinivəqərarlarınqəbuledilməsinəəməkdaşlarıncəlb edilməsini daxil edərəkheyətin idarəetməmetodlarının dəsti vasitəsiləmüəyyənedilən istehsalın təşkilinin alətlərinin inteqrasiya edilmiş dəsti hesab edirlər. Bununlabeləbirçoxmütəxəssislərqeydedirlərki,məsələlər,mahiyyətvəistifadəedilmişalətlərüzrəo,“Kaydzen”sistemindənprinsipialolaraqfərqlənmir.

2.“Kaydzen”təkmilləşdirməsistemi4

1960‐cı ildəyaponmüəssisələrinəaydınolmuşdurki,keyfiyyət, logistikavədəyərməsələləri ümumi xüsusiyyətə – “dəyişkənliyə” malikdirlər. Dəyişkənlik prosesləyaradılan “dəyər probeli” fenomeni ilə şərtləndirilir. Məsələ ondadır ki, bir prosesinçıxışları digər prosesə daxil olma olanda, əvvəlki prosesin çıxışı isə gözlənilən dəyəritəminetməyəndənövbətiprosesyaözçıxışındadahaazdəyəriverəcək,yadaendirilmişdəyəri kompensasiya edəcəkdir, lakin bu halda xərclər və qiymət artırlar. Nəticədəməhsulunprosesdənprosesəgedişində“dəyərinprobeli”ninartırılmasıeffektimüşahidəedilir. “Keyfiyyət probeli”nin dəyər zənciri üzrə hərəkət etdikcə bütün növbətiproseslərin nəticələrini təhrif edir. Bu dəyərin dispersiyası “dəyişiklik virusu” adınıalmışdırki,onuntəşkilatabirdəfədaxilolmasıbütünprosesvəbölmələriyoluxdurur.Nəticədə gecikmələr və müddətlərin pozulması, artıq xərclər, qüsurlar, yenidəndüzəlmələr yaranır. Buna görə idarəetmənin virus nəzəriyyəsini istifadə edərək vəhərəkətlərindəqiqliyivərazılaşdırılmasıiləidarəedərəkyekunnəticəninkeyfiyyətivəbütövlükdə işlərindəyəri ilə idarəedilir. “Dəyişiklikvirusu”nuprosesin idarəedilməsivasitəsilə neytrallaşdıraraq, hətta işçilərin və avadanlığın natamam yükləmə halındakeyfiyyətli, tez və ucuz istehsal etmək olar. Bu istiqamətdə daim hərəkət –yaxşılaşdırmaların islahat konsepsiyasının mahiyyəti və “Kaydzen” fasiləsiztəkmilləşdirməsistemininəsasıdır.

Müəyyənyerə(gembaya)“Kaydzen”intətbiqininüçəsasqaydaları:1. Səliqənin saxlanılması.Bubaza şərti “dəyişiklik virusu”nunvüsət alması üçün

imkanları xeyli endirir və əməkdaşlarda fərdi intizam bacarıqlarını inkişafetdirir.

2. İtkilərin(mudanın)aradanqaldırılması. 4 http://econom-lib.ru/3-52.php


9

3. Standartlaşdırma.Buişinnecəgörməninənyaxşıüsulunfiksasiyasıdır.Buhaldastandartnəinkisabitliyinzəmanəti,hətta təcrübəninyığıcısıdır.Standart təyinedilən kimi, SDCA dəstəkləyici sikl istifadə edilən kimi və standartın tələbləriyerinəyetirilənkimiPDCAtəkmilləşdirməsikli(baxsəh.17)istifadəetməkolar.

“Kaydzen”sistemindəstandartlaşdırmada“5W+1H”metodikasıistifadəedilir.“5W”aşağıdakısuallaracavabdeməkdir:

1. What?–Nəedilməlidir,hansıhəcmdəvəhansıxüsusiyyətlərlə?2. Who?–Kimbunuetməlidir(məsuliyyət)?3. Why?–Niyəgörəbunuetməklazımdır(motivasiya)?4. When?–Nəvaxt,hansışərtlərdəbuedilməlidir?5. Where?–Haradavəhansıtexnikişərtlərdəbuedilməlidir?

Əlavə“1H”–How?sualı–Necə,hansıaddımlarlavəhansıardıcıllıqdaişedilməlidir?Bumetodikasəbəbinaşkaredilməsininyaxşıalətidir.Təkmilləşdirmə prosesinin idarə edilməsində yapon şirkətində vəzifə

funksiyalarınınbölüşdürülməsişəkil1‐dəəksedilmişdir.

Alirəhbərlik İriyaxşılaşdırmalar

Ortasəviyyəninmenecmenti

(KAIRYO)Daimiyaxşılaşdırmalar(KAIZEN)

Ustalar Dəstəklənmə

İşçilər

Şək.1.Prosesənisbətənvəzifəfunksiyaları4

M.İmai“Kaydzen”inistifadəetdiyiəsasaltısistemifərqləndirir: Keyfiyyətinümumimenecmenti(TQM); “Dəqiqmüddətə”sistemi(JIT); Avadanlığaümumiqulluq(TPM); Təkmilləşdirməsiyasətinintəşkiledilməsi; Təklifləritəqdimetməsistemi; Kiçikqruplarınişi.


10

2.1.Keyfiyyətinümumiidarəedilməsikonsepsiyası(TQM–TotalQualityManagement)

Edvard V.Deminqin postulatları keyfiyyətin idarə edilməsinin reallaşdırılmasıprosesindəindikizamanaqədəristifadəedilir:

1. Keyfiyyətinyaxşılaşdırılmasınıdaimiməqsədetmək;2. Yenifəlsəfəqəbuletmək.Hərşeydəaşağıkeyfiyyətdənimtinaetmək;3. Yoxlamadanasılılığıdayandırmaq.Bununüçünkeyfiyyətintəminedilməsiüsulu

kimikütləviinspeksiyanəzarətindənimtinaetməklazımdır;4. Aşağıqiymətlərəsasındamüqavilələrinbağlanılmasıtəcrübəsinidayandırmaq.

Məhsulun bir növünün təchiz edilməsi üçün bir təchizatçını seçmək, inaməsasında təchizatçılarla uzunmüddətli münasibətlər qurmaq, təchizatçılarlabirlikdəkeyfiyyətiyüksəltməkvəümumixərcləriendirməklazımdır;

5. Sistemi daim yaxşılaşdırmaq. Sistemin yaxşılaşdırılması istehsal prosesləri iləfasiləsiz müşahidənin təşkil edilməsində irəliləyişi və hər bir sahənin işininyaxşılaşdırılmasınınəzərdətutur;

6. İşyerindətəlim;7. Rəhbərlik təsis etmək. Rəhbərliyin funksiyaları kəmiyyət göstəricilərin

nəzarətindənkeyfiyyətgöstəricilərininnəzarətinəkeçirilməlidir.Rəhbərinhərbir səviyyədə ən vacib məsələsi tabeliyində olan əməkdaşın tələb edilənkamilliyinaşkaredilməsivəonunnailedilməsindəköməkgöstərilməsidir;

8. Qorxunuaradanqaldırmaq.Əməkdaşlarınaçıqdanışmalarınaköməkolun;9. Səddləri dəf etmək. tədqiqat, layihələndirmə və istehsal sahəsində işləyən

kadrlarvahidbirkomandaolmalıdır;10. Boş şüarlardan çəkinmək. Keyfiyyətin nail olma üsullarını nəzərə almayaraq

onunyüksəldilməsinəçağırmamaq;11. İşin idarə edilməsində kəmiyyət qiymətləndirməni istisna etmək. Kəmiyyət

qiymətləndirilməsimuzdluişüçünsəciyyəvidir;12. Şirkətəaidedilməsiiləfəxretməkimkanınıvermək;13. Təhsilvəözünütəkmilləşdirmənihəvəsləndirmək;14. Şirkətin islahatlar üzrə işinə hər kəsi cəlb etmək. İşin təkmilləşdirilməsi və

dəyişikliklərinreallaşdırılmasıüzrəişçilərintəkliflərinihəvəsləndirinvətətbiqedin.

TQM‐intərkiblilərininqarşılıqlıəlaqəsişəkil2‐dətəqdimedilmişdir.


11

Şək.2.TQM‐intərkiblilərininqarşılıqlıəlaqəsi4

Keyfiyyətəyönəlmişidarəetməprosesininəsaselementləriaşağıdakılardır: Keyfiyyətəmünasibətdə siyasət vəməqsədlərinmüəyyən edilməsi – keyfiyyət

siyasəti keyfiyyət sahəsində ali rəhbərliklə müəyyən edilən strategiyanı vəstrategiyanın reallaşdırılmasınınvasitələrvəmetodlarını əksetdirən taktikanıdaxil edir. Keyfiyyətə münasibətdə məqsədlər ümumi halda və ya konkretməhsulamünasibətdəformalaşdırılabilərlər;

Keyfiyyətin planlaşdırılması – məhsulun keyfiyyətinin qəbul edilmişsəviyyəsinin, müqavilənin və ya tədbirlərin nail edilməsilə və onların daimiyaxşılaşdırılması ilə əlaqədar spesifik üsulların və hərəkətlərin ardıcıllığınınişlənibhazırlanması;

Keyfiyyətintəminedilməsi–məhsulunistehlakçınınbütünkeyfiyyətlitələblərinitəminedilməsinəinamınuyğundərəcəsininyaradılmasıüçünzəruriolanbütünplanlaşdırılan və sistematik hərəkətlər. Təşkilatın daxilində keyfiyyətin təminedilməsi idarəetmənin üsuludur. Müqavilələrin bağlanılması vəreallaşdırılmasında keyfiyyət təchizatçıya inamın müvafiq dərəsəciniformalaşdırmağaköməkedir;

Keyfiyyətərəhbərliketmə–məhsulamüvafiqxüsusiyyətvəxassələriverməklə

Müəssisənin keyfiyyəti

Alıcının hissləri

Maddi məhsulların keyfiyyəti Xidmətlərin keyfiyyəti

Proseslərin keyfiyyəti

Heyət Texnika Metodlar Ətraf mühit

5 “t” keyfiyyəti

Materiallar

Daxili meyarlar: ‐ əlaqələndirmə ‐ təşkilati quruluş ‐ dəstək

Xarici meyarlar: - uğur - ətraf mühitin qorunması - təşkilatın imici

Daimi təkmilləşdirmə Keyfiyyətin yüksəldilməsi proqramı


12

müştərinin keyfiyyətli tələblərinin yerinə yetirilməsi vasitəsilə tətbiq edilənmetodlar və hərəkətlər. Prosesin səmərəliliyiməqsədilə prosesinmonitorinqihəyatakeçirilir,istehsalınvəxidmətinmüxtəlifmərhələlərindəqeyri‐qənaətbəxşkeyfiyyətinsəbəbləriaşkaredilirvələğvedilir;

Təkmilləşdirmə–məhsulvəproseslərindaimiyaxşılaşdırılması.

Keyfiyyətin yüksəldilməsi prosesinin idarə edilməsi texnologiyası kimi TQM üçhissədənibarətdir:

baza sistemi – nəzarətin müxtəlif metodlarının istifadəsində əsaslanan vəkeyfiyyətintəhlilivətədqiqiüçünistifadəedilənvasitələr;

texnolojitəminatsistemi–buvasitələrləsahibliyitəminetməyəvəonlarıdüzgüntətbiq

etməyəimkanverənproqramlar; təkmilləşdirməvəkeyfiyyətinümumi idarə edilməsinin inkişafı sistemi– yeni

yanaşmaların, iqtisadi qanunların, keyfiyyətin idarə edilməsinin quruluşu vəprinsiplərinin bazarın müəyyən tələblər və şərtlərinə uyğunlaşmanı nəzərdətutur.

Keyfiyyətinqoyulmuşməqsədlərənailolmaqüçünüçəsasblokaqruplaşdırılabilənmetodlarınınçoxluğuistifadəedilir:

keyfiyyətin təmin edilməsi metodları – məhsulların həyat siklinin bütünmərhələlərində proseslərin təhlili, planlaşdırılması və tənzimlənməsi üçünistifadəediləntexnikimetodlar;

keyfiyyətin stimullaşdırılması metodları – keyfiyyətin yaxşılaşdırılması üçünhəm motivasiyanın ənənəvi metodları, həm də xüsusi işlənib hazırlanmış,məsələn müsabiqələr, ölkələrdə və ümumdünya miqyasda keçirilən keyfiyyətkampaniyaları,keyfiyyətüzrəmillimükafatlarvəs.;

keyfiyyətinyüksəldilməsiüzrəişinnəticələrininnəzarətmetodları–məhsulunkeyfiyyətinin qiymətləndirilməsi metodları, məsələn, iqtisadi göstəricilərinintəhlili,həmməhsula,həmdəkeyfiyyətsisteminəsənədləşməninyoxlanılmasıvəməhsulun özünün keyfiyyətinə nəzarət. Bəzimetodlar eyni zamandamüxtəlifbloklaraaiddirlər.

Daimi yaxşılaşdırmada qrup işi istifadə edilir. Təkmilləşdirmə prosesində Şuxart‐DeminqinPDSAsikliistifadəedilir.Əsasməsələuyğunsuzluqlarınqarşısınınalınmasıdır.Sistemmüxtəlifmetodları istifadəedir,məsələn,keyfiyyətinquruluşlanması, səbəbvənəticələrinin təhlili, Şuxartın xəritələri, ABC əməliyyat‐qiymət təhlili, statistik təhlil.Məlumatların yığılması və emalında heyətin bilməli olduğu nəzarətin və təhlilin sadəstatistik metodları (qrafiklər, Pareto diaqramı, səbəb‐nəticə diaqramı, səpələnmədiaqramı,nəzarətxəritəsivəs.)əsasdır.

TQMtəşkilatiaspektdətəşkilatınalırəhbərliyinkeyfiyyətinidarəedilməsivədaimi


13

yaxşılaşdırma fikirlərinə sadiq olduğu nəzərdə tutulur. Bu sadiqlik şəxsi iştirakla,keyfiyyətin idarə edilməsininmetodlarınınbiliyi və istifadə edilməsilə nümayiş edilir.Heyətin şüurunda keyfiyyətin mədəniyyətinin formalaşdırılması, keyfiyyətin idarəedilməsimetodlarınatəlimi,qərarlarınqəbuledilməsivəqruplardaişüzrəməqsədyönlüişaparılır.Keyfiyyətinidarəedilməsisisteminintətbiqinəköməkedənəsaselementlərşəkil3‐dəgöstərilmişdir.

Şək.3.TQMsisteminintətbiqinəköməkedənəsaselementlər4

2.2.“Dəqiqmüddətə”metodu(JIT–Just‐in‐time)

Əsasprinsip istehsalvə satışüçünyalnız lazımolanzamankomplektləşdiricilərintəchizatıvədüyünlərinvəmaşınlarınayrıhissələrininhazırlanmasıdır.

Şəkil 4‐də istehsalın ənənəvi təşkil edilməsinin sxemininnümunəsi, şəkil 5‐də isə“dəqiqmüddətə”metoduüzrəistehsalıntəşkiledilməsininsxemigöstərilmişdir.

Şək.4.İstehsalınənənəvitəşkiledilməsininsxemi4

Keyfiyyət sahəsində müəssisənin siyasəti

Keyfiyyətin təmin edilməsi

Təlim Standartlaşdırma

TQM prinsipləri

Məhsulun miqdarının

planlaşdırılması

Məhsula sifariş

Hissələrin hazırlan-

ması

Ümumi yığım

Məhsu-lun satışı

Materialların satın

alınması

Materiallara sifariş

Tərkiblilərə sifariş


14

Şək.5.“Dəqiqmüddətə”metoduüzrəistehsalıntəşkiledilməsininsxemi4

Burada logistikanın altı qaydası istifadə edilir: 1) lazım olan məhsul; 2) zərurikeyfiyyətdə;3)lazımolanmiqdarda;4)lazımolanzamandaçatdırılmalıdır;5)lazımolanyerə;6)minimalxərclərlə.

Bu metod istehsal və xarici təchizatçılardan qəbul edilməsi prosesində xammal,materiallar, yarımfabrikatlar və məhsulların yerdəyişməsi dəqiqliklə zamandaplanlaşdırılabilənsistemlərdəistifadəedilir.Buradairipartiyalarlaməhsulistehsalındanimtina edilir. Əsas fikir ehtiyatları optimal üsul ilə istifadə edərək istehsal prosesinimümkünqədərqısaetməkdir.

Əgərbusistembütünşirkətdəqüvvədədirsə,ondaehtiyatlarminimumagətiriləbilərvə hətta tamamilə ləğv edilə bilər ki, bu da anbar yerlərinin azalmasına gətirəcəkdir.İqtisadinöqteyi‐nəzərdənehtiyatlar vəonların saxlanılmasınaxərclər azalır, beləliklə,istehsalaxərclərazalırvəkapitalındövriyyəsisürətlənir.

JIT metodu yalnız TQM‐ın “çətir”i altında yaxşı işləyir, çünki şirkətin bütünxidmətlərin razılaşdırılmış işindən başqa o, bütün komplektləşdiricilərin ən yüksəkkeyfiyyətini tələbedir.Şirkətdəkomplektləşdiricilərinartıqehtiyatlarıyoxdurvəəgərhərhansıhissəqüsurluolacaq,məhsulunyığımıvətəchizatıpozulacaqdırki,budazərərəgətirəcəkdir.

Metodunsəmərəliliyiaşağıdakışərtlərdənasılıdır: istehsalprosesindənasazlıqvəpozulmalarınolmaması; sisteminçevikliyi(partiyahəcmlərinidəyişməkqabiliyyəti); istehsal avadanlığının yenidən düzəltmə və yenidən təchiz edilmə vaxtının

minimallaşdırılması; istehsalprosesinəhazırlıqvaxtınınminimallaşdırılması; maddiehtiyatlarınminimumaendirilməsi; əsaslandırılmamışxərclərinolmaması.

İstehsalınçevikliyininartırılmasıüçünzəruridir:

Materialların satın

alınması Hissələrin

hazırlanması Ümumi yığım

Məhsulun satışı

Materiallara sifariş

Komplekləşdiricilərə sifariş Məhsula sifariş


15

avadanlığınhazırlıqmüddətini azaldaraqbirprosesdəndigərprosesəkeçiddədurmavaxtınıazaltmaq;

qəzavədurmalarıazaltmaqüçünaçaravadanlığındaprofilaktiktexnikixidmətiistifadəetmək;

istehsaldagecikmələrinəmələ gəldiyi yerdəköməkedəvəyaolmayan işçiləriəvəzedəbilməküçünişçilərəəlaqədarixtisaslarıöyrətmək;

çoxluböyükolmayanistehsalvahidləriniistifadəetməkki,budaistehsalhəcminiasandəyişməyəimkanverir;

ehtiyatları istifadə etmək. Nadir istifadə edilən ehtiyatları istehsal zonanıyükləməməküçünondanuzaqdasaxlamaq;

ənvacibsifarişçilərüçünehtiyatgücləriyaratmaq.

Sisteminuğurlufəaliyyətgöstərməsiüçünvacibdir: istehsalınbərabəryüklənməsi; əməliyyatsaylarıvəkargüzarlıqhəcmininazaldılması; işiyerdəyişməsistemi.İşaxınınınidarəedilməsiüçünsistem“dartıcı”yanaşmanı

istifadəedir; məhsulvəproseslərinkeyfiyyəti.

Metod müxtəlif sferalarda istifadə edilir, lakin onun səmərəliliyinin görüntülünümunəsiirikonveyeristehsalıdır.

2.3.Avadanlığaümumiqulluq(ТРМ–TotalProductiveMaintenance)Sistemdəzgahvəmexanizmlərinbütünhəyatsikliniəhatəedənümumiprofilaktik

xidmət sistemi sayəsində avadanlığın işinin keyfiyyətinin yaxşılaşmasına və onunmaksimalsəmərəliistifadəedilməsinəyönəlmişdir.

Bahalı sınmaları qaçmaq üçün avadanlığa daimi qayğı göstərilməli və o işləkvəziyyətdə saxlanılmalıdır. Əsas – dəzgahların plan durmaları haqqında daim bilikliolmaqvəavadanlığınxidmətini,köhnəlmişhissəvəmexanizmlərininyenidənkalibrləməvədəyişdirilməsinimütəmadihəyatakeçirtmək5.

TPM‐in10istiqamətininqarşılıqlıəlaqəsinigöstərənkonseptualmodelşəkil6‐da(C–əsas,S–dəstəkləyən,D–inkişafedənistiqamətlər)əksedilmişdir6.

5 http://quality.eup.ru/MATERIALY8/econpro1neo.html 6 Р.Кеннеди, Л.Мацца. “Взаимодействие 5S и TPM в системе TPM”. "Методы менеджмента качества", 2004, № 8. Доступно на: http://www.management.com.ua/qm/qm058.html


16

Şək.6.TPM‐in10istiqamətininqarşılıqlıəlaqəsinigöstərənkonseptualmodel6TPM sisteminin açar istiqamətləri kiçik qrupların fəaliyyətinin inkişafına yönələn

istehsal mühitin formalaşdırılması və avadanlığın operatorlarla müstəqil xidmətedilməsidir6.

İstehsalzonasıişmeydanı(“5S”sisteminin)ilkikielementlərininistifadəsininəzərdətuturvə7elementlərdən(ilkbeşaddımı“5S”sistemininqalanüçelementinidaxiledən)ibarət tipli prosedura üzrə avadanlığın operatorlarla müstəqil xidmət edilməsininmənimsənilməsinədaxildir),yəniavadanlığıəhatəedənhərşey,vəavadanlığınözünəbölünəbilər.İstehsalzonasınınyaxşılaşdırılmasıüzrəhərəkətlərinardıcıllığışəkil7‐dəgöstərilmişdir6.

Avadanlığın operatorlarlamüstəqil xidmət edilməsininmənimsənilməsi prosesi 7addımdanibarətdir(cədvəl1)6.

1. Əlverişli ətraf mühitin və təhlükəsiz əmək şərtlərinin dəstəklənməsi sisteminin, həmçinin risklərlə idarəetmə sisteminin yaradılması.

10. Proseslərin keyfiyyətinin idarə edilməsi və innovasiyaların həyata keçirilməsi.

Fəaliyyətin üst-üstə düşən sahələri ilə kiçik

qrupları Bərkidilmiş avadanlıqda kiçik qruplar

2. Avadanlıqda ayrı yaxşılaşmalar, proseslərin yaxşılaşdırılması

4. Avadanlığın operatorlarla müstəqil xidmət edilməsi (7 addım)

3. İstehsal mühitin formalaşdırılması

7. Yeni avadanlıqla və yeni məhsulların işlənib hazırlanması ilə idarəetmə

5. Avadanlığın idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsi

6. Logistik və dəstəkləyici proseslərin təkmilləşdirilməsi

Təşkilin səmərəliliyinin yüksəldilməsi 8. Təlim və ixtisasın yüksəldilməsi 9. Heyətin inkişafının dəstəyinin sistemi


17

Şək.7.“Hərşeyinözyerindəolanişyeri”ninyaradılmasıüçünqismənfəaliyyətinüst‐üstədüşənsahələriiləkiçikqruplarınşəbəkəsinintəşkiledilməsiprosesi

Cədvəl1

Avadanlığınoperatorlarlamüstəqilxidmətedilməsininmənimsənilməsiprosesi(7addım)6

Mərhələ Addım Təsvir Məqsəd

I

1 Yoxlamailəbirləşdiriləntəmizləmə

Avadanlığınarzuedilənsəviyyəyəgətirilməsi,istehsaltəhlükəsizliyininvəməhsulunkeyfiyyətininyaxşılaşdırılmasıüçünavadanlığınqüsurlarınınnövvəsəbəblərinitəyinetmək

2

Çirklənməmənbəyivəçətinçatılanyerlərmünasibətdətədbirlərinqəbuledilməsi

3

Avadanlığıntəmizlənmə,baxışvəyağlanmasıstandartlarınınişlənibhazırlanması

II

4 Yoxlamametodlarınatəlim Problemlərimümkünqədərtezmüəyyənetməküçünavadanlığınfəaliyyətgöstərməsininbaşadüşülməsi

5

Avadanlığınxidmətedilməsininstandartlarınınişlənibhazırlanması

III

6

Proseslərinkeyfiyyətininidarəedilməsi

Qüsursuzməhsulunburaxılmasıvəistehsaltəhlükəsizliyininyaxşılaşdırılmasıüçünməhsulunkeyfiyyətivəavadanlığınvəziyyətiarasındaəlaqəninbaşadüşülməsininnailolunması

IV 7 İstehsalmühitininyaxşılaşdırılması

Bədbəxthadisələriistisnaetməkvəistehsalqrafikinəciddiriayətetməküçünişyerləriniqurmaq

İşçi qrupların fəaliyyətinin başlanğıcı

2. Kiçik qrupları formalaşdırmaq 3. İş məkanını təmizləmək 4. Məkana dair tələbləri müəyyən etmək 5. “Hər şeyin öz yerində olan iş yeri”ni müəyyən etmək 6. Fəaliyyətin davam etdirilməsinə icazə almaq

1. Məsuliyyətin hüdudlarını bölmək

Layihənin rəhbərliyə

təqdim edilməsi 7. Hər şey üçün yerləri yerləşdirmək 8. Standartları və proseduraları müəyyən etmək 9. Daxili auditləri keçirtmək

10. Aparılmış işin nəticələrini qiymətləndirmək


18

2.4.TPMprosesində“5S”sistemi

TPM prosesində “5S” sistemi (yapon sözləri latın transkripsiyasında) istifadəedilir:

təşkil etmə (seiri – sortlaşdırmaq) – predmetlər zərurilik dərəcəsi üzrə lazimolan, təcili lazım olan və lazım olmayanlar üzrə təşnifatlaşdırılırlar, bu bölməprinsipisənədliolaraqqeydedilir,lazımolmayanpredmetlərinləğvedilməsinionlarıninventarlaşdırılmasındansonrahəyatakeçirdirlər;

səliqəlilik (seiton – yerinə qoymaq) – təhlükəsizlik, keyfiyyət və səmərəliliknöqteyi‐nəzərdən daha rasional şəkildə predmetlərin anbarlaşdırılması vəyerləşdirilməsi;

təmizləmə (seiso – parlamaq) – tozu, çirki, yağ ləkəsini, yonqarı yığışdırmaq,avadanlığı təmiz etmək. TQM sistemində avadanlığın vəziyyətinin vizualqiymətləndirilməsivasitəsilənasazlığıdərhal aşkaretməyə imkanverənonunyoxlanılmasıiləbirləşdirilmiştəmizləmətətbiqedilir;

standartlaşdırma(seiketsi)–avadanlığıtəmizvəgigiyenikvəziyyətdəsaxlamaqüçün lazım olmayan əşyaların götürülməsi, predmetlərin iş yerlərindəyerləşdirilməsi,təmizləməninstandartqaydalarınıtərtibetməklazımdır;

intizam(shitsuke–dəstəkləmək)–insanlarlasəliqəlivətəhlükəsizişintələblə‐rininriayətedilməsiüçünonlarınvərdişlərinindəyişdirilməsininəzərdətutur.

2.5.“5S”sistemivəTPM‐inqarşılıqlıəlaqəsi6

İstehsal mühitinin yaxşılaşdırılması və avadanlığın operatorlarla müstəqil xidmətedilməsininbeşaddımıvasitəsilə“5S”‐inTPM‐əinteqrasiyasıcədvəl2‐dəəksedilmişdir.

Cədvəl2

İstehsalmühitininyaxşılaşdırılmasıvəavadanlığınoperatorlarlamüstəqilxidmətedilməsininbeşaddımıvasitəsilə“5S”‐inTPM‐əinteqrasiyası6

“5S” Fəaliyyətintərkibi

İstehsalmühitininyaxşılaşdırılması (10mərhələ)

1‐2mərhələlər Kiçikqruplarıformalaşdırmaq

Seiri Təşkiletmə 3‐6mərhələlər

İşyerinitəmizləməkvəhərşeyəözyerinimüəyyənetmək

Seiton Səliqəlilik 7‐10mərhələlər

Predmetlərinyerləşdirilməsiyeriniişarəetmək


19

Avadanlığınoperatorlarlamüstəqilxidmətedilməsi‐1stadiya

Seiso

Təmizləmə

1addım Yoxlamailəbirləşdiriləntəmizləmə

2addım Çirklənməmənbəyivəçətinçatılanyerlərüzrətədbirlərinqəbuledilməsi

Seiketsi Standartlaşdırma

3addım Avadanlığıntəmizlənmə,baxışvəyağlanmasıstandartlarınınişlənibhazırlanması

Avadanlığınoperatorlarlamüstəqilxidmətedilməsi‐2

stadiyaShitsuke İntizam 4addım Yoxlamametodlarınatəlim

2.6.Təkmilləşdirməsiyasətinintəşkiledilməsi

Bunun üçün ali rəhbərliyə təkmilləşdirmənin uzunmüddətli strategiyasını işləyib

hazırlamaq və ortamüddətli və illik məqsədlər ayırmaq zəruridir. Top‐menecerləridarəetməninaşağısəviyyəsinə(sex,sahə)qədərçatdırılmışstrategiyanıntəşkiledilməsiplanına malik olmalıdırlar. Aşağıda duran səviyyələrə düşərək strateji planlardetallaşdırılır,yənionlaradahakonkrettədbirlərvəhərəkətlərdaxiledilir.

“Kaydzen”sistemiüzrətəkmilləşdirməprosesində5mərhələseçməkolar.1‐cimərhələ.Təkmilləşdirməüzrəişlərintəşkiledilməsi.Təkmilləşdirmə üzrə inzibati komanda biznes‐proseslərin təkmilləşdirmə

metodologiyasına öyrənilir, kritik proseslər seçir və onların sahiblərini təyin edir.Prosesin sahibi prosesin sərhədlərini, prosesin ölçülən parametrlərini təyin edən,məqsədləri müəyyən edən və layihənin planını işləyib hazırlayan prosesintəkmilləşdirməkomandasınıformalaşdırır.

2‐cimərhələ.Prosesindərkedilməsi.Bu mərhələdə prosesin təkmilləşdirilməsi komandası real yerinə yetirilən işin

təhlilini aparır, onun fəaliyyət göstərənproseduralarauyğunluğunuyoxlayır, prosesinxərcləri və siklin müddəti haqqında məlumatları yığır və gündəlik fəaliyyətiproseduralarla razılaşdırır. Əgər biznes‐proses sənədləşdirilməmişdir və ya icraçılarmövcud olan standarta riayət etmirlərsə, SDCA 7 (SDCA cycle: standardize‐do‐check‐action:standartlaşdır‐et‐yoxla‐təsiret)sikliistifadəedilir.

3‐cümərhələ.Prosesinrasionallaşdırılması.Bu mərhələdə biznes‐prosesin dəyişdirilməsi həyata keçirilir. Qrup qoyulmuş

məqsədənailolmaqüçünproseslənəetməklazımolduğubarədənəticəyəgəlir.Bunun

7 http://journal.itmane.ru/node/874#_ftn1


20

üçünbiznes‐prosesinhərbir təkmilləşdirməmetodları istifadəediləbilər.Bumərhələdahaçoxönəmlidirvəondatəmərküzləşməkzəruridir.

Məsələn, istehsalproseslərini ikiyolla təkmilləşdirməkolar.Birincisi–məmulatınözünün texniki‐iqtisadi təhlil vasitəsilə yaxşılaşdırılması, yəni “Keyfiyyətin səviyyəsinisaxlamaqla istehsala olan xərcləri azaltmaq üçün necə bu məmulatı yenidənlayihələndirməklazımdır?”sualınacavabverməlidir.İkincisi–istehsalıntəşkiledilməsivəhazırlamatexnologiyasınöqteyi‐nəzərdənhazırlamametodlarınınyaxşılaşdırılması,yəni“Necəbuməmulatınhazırlanmasınıyaxşılaşdırmaqolar?”sualıqoyulur.

4‐cümərhələ.Tətbiqetmə,ölçməvənəzarət.Bumərhələdəkomanda layihələndirilmişprosesin,ölçməvənəzarətsistemlərinin

“montajı” ilə məşğul olur. PDCA5 (PDCA cycle: plan‐do‐check‐act: planlaşdır‐et‐yoxla‐təsir et) təkmilləşdirmə sikli istifadə edilir. Yeni ölçmə və nəzarət sistemləriəməkdaşlarınartıqnailolmuşyaxşılaşdırmalarıhissetmələrivəprosesibundansonradatəkmilləşdirmələriüçünonlarlaəksəlaqənitəminetməlidirlər.

5‐cimərhələ.Fasiləsiztəkmilləşdirmə.Prosesingöstəriciləridəyişikliklərəməruzqaldığıvəprosesinməqsədləriəsasənnail

edildiyizamanprosesitəkmilləşdirməyiadətənxeyliazsürətlə(ildə10‐20%‐ə)davametmək lazımdır. Siklin bu hissəsi zamanı prosesin sahibkarı bütün prosesinsəmərəliliyinin, məhsuldarlığının və adaptasiya edilməsinin monitorinqini həyatakeçirəcək, təkmilləşdirmə komandaları isə prosesin öz hissəsində yaxşılaşdırılmasıüzərindəbölmələrdə,hərbiriözfəaliyyətsahəsindəfasiləsizişləyəcəklər.

2.7.Təklifləritəqdimetməsistemi

Prosesdə bütün əməkdaşların iştirakının stimullaşdırılmasına yönəlmişdir. Yapon

şirkətlərində işçiləri öz təkliflərin ustalarla müzakirə etməyə həvəsləndirirlər və alirəhbərliyinrazılığındaehtiyacıolmayanaşkarfikirlərüzrərəsmibaxılmayaqədərtətbiqiüzrədərhalhərəkətlərqəbuledilir.Əsasməqsəd–“Kaydzen”ruhundafikirləşənvəözüintizamlıinsanlarıntərbiyəsidir.Faktikiolaraqbusistemvəkiçikqruplarınişikeyfiyyətinmenecmentsistemininmotivasiyaaltsistemininəsashissəsidir.


21

2.8.Kiçikqruplarınişi

İşinsahələrindəkonkretməsələlərinyerinəyetirilməsiüçünformalaşdırırlar.Belə

qruplarındahaməşhuru–nəinkiməhsulunkeyfiyyətininproblemlərininhəlliüçün,həttaxərclər,təhlükəsizlikvəməhsuldarlıqkimiməsələlərüçündənəzərdətutulmuşkeyfiyyətdərnəkləridir. Keyfiyyətin dərnəklər sistemi müəssisənin təşkilati quruluşuna tətbiqedilir. Daim fəaliyyət göstərən keyfiyyətin qrupları daha ixtisaslaşmış işçi vəmütəxəssislərdənkönüllülükəsasdaformalaşdırılırlar,lakinhərəməkdaşonlarınişindəiştirak edə və təklifləri verə bilər. Dərnəklərin işinə həlledici təsiri keyfiyyətin təminedilməsi sistemini, heyətin təlimini, təkmilləşdirmə siyasətin işlənib hazırlanması vəreallaşdırılmasını formalaşdıran, keyfiyyət, xərclər və təchizatların funksionalarasısisteminiyaradanmenecmentgöstərir.İdarəetməninmüxtəlifsəviyyələrindəkeyfiyyətdərnəklərindənbaşqaproblemlərinhəlliüçünixtisaslaşdırılmışşuralaryaradılabilərlərki,bununladaidarəetmədəəməkdaşlarıniştirakıkomplekstəminedilir.

3.Vizualnəzarətvasitələri8

Vizualnəzarətvasitələri–sıralarınayerinəyetirilməsizəruriolanhərbirhərəkətlər

üçün sadə vizual işarələr daxil olan çətin olmayan sənədləşdirilmiş metod vəproseduralardır.Əgərpredmetlərözyerlərindədeyirlər,ondavizualnəzarətvasitələrinistifadəedilməsiləyoxlamavasitəsiləvəsiyyətiasangörməkvədüzəltməkolar.

4.Səhvlərdənmüdafiəüsuluvəya“poke‐yoka”

Səhvlərdənmüdafiəüsuluvəya“poke‐yoka”–istehsalınnövbətimərhələsinəqüsurlu

məhsulundüşməsininqarşısınıalmaqməqsədiləistifadəedilir.Səhvlərdənxilasolmaqüçünməhsulunkeyfiyyətininyoxlanılmasıhərbir əməliyyatın tərkibhissəsiolmalı vəavadanlıqsəhvlərinaşkaredilməsivəprosesindayandırılmasıüçünsensorlarla təchizedilməlidir8.

8 http://quality.eup.ru/MATERIALY8/econpro1neo.html


22

5.Balanslaşdırılmışritmikistehsal(balancedproductionatTakttime)

Balanslaşdırılmış ritmik istehsal (balanced production at Takt time) – axın

birpredmetli olduqda (one‐piece flow) istehsal balanslaşdırılmış olacaqdır. Digərsözlərlə, cari mərhələ tam bitməmiş və keyfiyyətin nəzarəti aparılmamış məhsulistehsalın növbəti mərhələsinə hərəkət etmir. Bu bitməmiş istehsalın lazım olmayanehtiyatlardan xilas olunmasına gətirir, həmçinin istehsal edilmiş məhsulun keyfiyyətiyüksəlir8.

6.İstehsalın“dartıcı”sistemi(pullproduction)

Satılan məhsul dərhal digər məhsulun istehsalı üçün sifarişi “generasiya edir”.

Buradaərzaqmağazasıiləbirbaşaanalogiyavardır–köşkdənməhsullarınqeybolmasıdərəcəsiüzrəonlarınehtiyatlarıartır.Busistemhəmçinin“dəqiqmüddətə”təchizatının,birpredmetliaxınınvəs.elementlərinidaxiledir.Əgərşirkətbusisteməkeçməkistəyirsə,məhsuluanbaravəyaplan‐proqnozaəsasən istehsaletməyidayandırmaq lazımdırvəistehlakçı məhsulu sifariş etməyənədək onun buraxılışını başlamamaq. Axın xəttləri(konveyerlər)surətlidövriyyəlilikmüddətiləsəmərəliişləməlidirlərvədəzgahlarındahasəmərəliişləməsiüçünavadanlığınümumiqulluğuvəonundərhalyenidəndüzəldilməsiüzrəfəaliyyəthəyatakeçirilməlidir8.

7.Avadanlıqdadərhalyenidəndüzəldilməsiüzrəfəaliyyət(SingleMinuteExchangeofDie)

Avadanlıqdadərhalyenidəndüzəldilməsiüzrəfəaliyyət(SingleMinuteExchangeofDie)‐dəzgahdavəyaprosesdəyenidənquraşdırmaüzrəitkiləriaradanqaldırmaqüçünhəyata keçirilir, lakin, təbii ki, avadanlığın bütün yenidən quraşdırmaları bir dəqiqə


23

ərzində keçirilməyə bilər. Bu tədbirləri avadanlığın yenidən quraşdırılması üzrəfəaliyyətinsadəvideoçəkilişindənbaşlamaqlazımdır.Nəticədəprobleminsadəhəllərigəlir – formaların istifadə edilən dəzgahların birbaşa yaxınlığında yerləşdirmək vəavadanlığınyenidənquraşdırılmasıüçünzəruriolanbütünalətləridəzgahdandəzgahahərəkətedəbilənxüsusiarabadayerləşdirmək8.

8.Şirkətinfokuslaşdırılmışmüəssisə(focusedfactory)kimiişləməsi

Şirkətin fokuslaşdırılmış müəssisə (focused factory) kimi işləməsi, yəni məhdud

əmək ehtiyatları ilə müəyyən tip məhsulun minimal xərclərlə istehsalına yönələnmüəssisə kimi. Ənənəvi istehsalda hər bölmə müəyyən fəaliyyətlə məşğul olur,fokuslaşdırılmış müəssisədə isə bölmələr müəyyən məhsul və ya məhsul ailəsininburaxılışınaməqsədlənirlər.Dəzgahlarxəttədüzülmüşvəsatışvəyatələbtempi(istehsalritmi)iləmüəyyənedilənritmdəbirnüsxədəistehsaledilənməhsulunhazırlanmasınahər dəfə quraşdırılırlar. İstehsal prosesinin belə yenidən təşkil edilməsi xeyli saydaitkilərdən – komplektləşdiricilərin ehtiyatları, məhsulun lazım olmayan hərəkətləri,istifadə edilməyən məkanlar – xilas olmağa kömək edir, lakin ən vacib nailiyyət –keyfiyyətinvəistehlakçınınməmnunluğununyüksəldilməsidir.

9.“Qənaətliistehsal”sahəsindəfəaliyyətinsexdənkənardavüsətalması

“Qənaətliistehsal”təcrübəsinihəttainzibatiməsələlərinhəlliüçündəyaymaqolar.

Məsələn,ofisləvazimatları,qovluqlarvəs.lazımolmayanehtiyatlarınolması,artıqvəyalazımolmayanaddımlarıdaxiledənproseslərinolması.

Beləliklə, sexdə “qənaətli istehsal” sistemi artıq yerinə yetirilmişdirsə, buproseduranıofisdə tətbiqetmək çoxasandır.Beləki, ofisməkanını təmizləmək, lazımolmayanpredmetlərdənxilasolmaqvəfəaliyyətitəşkiletməküçünofisdəbusistemi“5S”proqramından başlamaq ən yaxşısıdır. Vizual nəzarət vasitələri, ofis ləvazimatlarının


24

sifarişindənbaşlayaraqvə layihənindirektordan razılığının alınması ilə bitərəkbütüninzibati hərəkətlərin təşkili üçün sənədləşdirilmişmetodları və proseduraları istifadəetmək olar. Ofisdə hətta “dartıcı” istehsal və ritmik istehsal sistemlərinin elementləritətbiqediləbilər.

NƏTİCƏ

Beləliklə, daimi təkmilləşdirmələr sisteminin tətbiqini “Niçinoki Seyko” şirkətininnümunəsinəəsasənaşağıdakılardanbaşlamaqlazımdır9:

1. işçilərinözünəmaneolaninsidentolmalıdır;2. rəhbər “5S” üzrə işçilərin təkliflərinin reallaşdırılması yolunda maneələrin

aradanqaldırılmasınıqabaqcadannəzərdətutmalıdır.

“Kaydzen”fəlsəfəsinintətbiqigedişindəisəaşağıdakıhallarmüşahidəedilir9:1. işçilər müştəri üçün onların məhsulunun dəyərinin nədə olduğunu başa

düşməlidirlər;2. “Kaydzen”intətbiqibəzənböhrananlarındabaşlanılır;3. ilkaddımlarsahibkarlarvətop‐menecerlərtərəfindəndiqqətləhazırlanmalıdır;4. pul stimullaşdırılması innovasiyaların sürət və keyfiyyətinə gözlənilən təsiri

göstərmir;5. işinsanlarıxoşbəxtetməlidir.

9 C.Гвоздев. “Как быть счастливым на работе, или Влияние КАЙДЗЕН на качество жизни работников”. "Дистрибуция и логистика", 2015, №1. Доступно на: http://www.management.com.ua/qm/qm210.html

QEYD ÜÇÜN

Çapa imzalanıb: 21.12.2017

Formatı 60x84 1/8. Ofset çap üsulu.

Tirajı 500 nüsxə

“Çap ART” Nəşriyyatının mətbəəsi.

Bakı, Ə.Hüseyinzadə 55. Tel. 595 04 92

alet qen 2™naətli_istehsal_sisteminin... · 2018-01-03 · əlavə dəyəri artırmırlar....

Documents