TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI

AKSARAY TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ

İL TARIM VE KIRSAL KALKINMA MASTER PLANLARININ HAZIRLANMASINA

DESTEK PROJESİ

AKSARAY İLİ TARIM

MASTER PLANI

2005

- 2 -

SUNUŞ

Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve ihracat potansiyeli bakımından büyük önem taşımaktadır.

Özellikle Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde, kırsal alandaki sorunların tespiti ve bu sorunlara kalıcı çözümler bulunması öncelikli bir konudur.

Çiftçilerimizin; iç ve dış pazarlar için üretim yapar hale gelmeleri, daha iyi gelir düzeyine kavuşabilmeleri için üretim kaynaklarını daha etkin kullanmaları gerekmektedir.

Ülkemiz için; sahip olduğu tarımsal kaynakların tespiti, geliştirilmesi, amacına uygun kullanılması ve bu çalışmaların, kaynakları kullananlarla beraber planlanması önem arz eden bir husustur.

Dolayısıyla, il ve bölge Tarım Master Planlarının hazırlanması; tarımsal kaynakların ve problemlerin belirlenmesi, kaynak ve potansiyelin değerlendirilerek verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması, tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle ilişkilerinin değerlendirilmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması açısından önem taşımaktadır.

Tarım Master Planlarının hazırlanmasının amacı; sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için, bölgenin mevcut kaynaklarının, fırsatlarının ve kısıtlarının analiz edilmesi suretiyle ihtiyaçlarının belirlenmesi ve potansiyelin verimli bir şekilde kullanılmasına yönelik stratejiler geliştirerek, bölgeye uygun tarımsal program ve proje alanlarının belirlenmesidir.

Bu bağlamda, master planlar; yerel kurum ve kuruluşlar ile üniversite, sivil toplum örgütleri ve özel sektör temsilcilerinin katılımları sağlanarak, tarımın kısa, orta ve uzun vadeli kalkınma faaliyetlerinin planlanmasına, problemlerin çözüm yollarının yerinden ve doğru bir şekilde ortaya konulmasına ve uygulanmasına rehberlik etmektedir.

Tarım sektörünün temsilcileri olarak görevimiz; sektörün yapısal sorunlarını

çözecek politikaları belirlemek ve bunları en kısa sürede hep birlikte uygulamaya koymaktır.

Bu çerçevede, yöre halkının yaşam standardını yükseltmeye yönelik

ihtiyaçların tespit edilmesi, bunların en kısa yoldan çözüme kavuşturulması için gerekli çalışmaların yapılmasına ışık tutması amacıyla hazırlanan ve tarımsal planlamanın yerelleşmesi anlamına gelen Tarım Master Planlarının, kamu ve özel sektör girişimcilerine yol gösterici ve faydalı olmasını temenni ederim.

Mehmet Mehdi EKER Bakan

- 3 -

İÇİNDEKİLER……………………………………………………….……………………………3

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ…………………………………………………………………………………………….2

GRAFİKLER ve TABLOLAR KISALTMALAR………………………………………………………………………………….8

………………………………….……………………………….5

AKSARAY MASTER PLANI……………………………………………………………… .….9

BÖLÜM 2. PLANLAMA KALKINMA VE TARIM……………………………………………10 BÖLÜM 1. GİRİŞ……………………………………………………………………………….. 9

2.1. TARIMSAL PLANLAMA SÜRECİ ………………………………………………………10 2.2. POLİTİKA ÇERÇEVESİ…………………………………………………………………..10 2.2.1 Türk Tarım Politikasının Gelişimi…………………………………………………….10 2.2.2. Uluslararası Tarım Politikasının Ulusal Tarım Politikalarına Etkileri …………11

2.3 TARIMSAL KALKINMANIN GEREKLİLİKLERİ………………………………………..16 2.2.3. VIII. Yıllık Kalkınma Planında Tarım…………………………………………………13

2.4 MEVCUT PLAN VE PROGRAMLAR…………………………………………………….16 2.4.1 Türkiye Hayvancılık Stratejisi Raporu………………………………………………16 2.4.2 Ulusal Ormancılık Programı…………………………………………………………...17 2.4.3 Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca Yürütülen Projeler……………………………..17 2.4.3.1 Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı Geliştirme Projesi…………….......17 2.4.3.2 Doğrudan Gelir Desteği ……………………………………………………………..18 BÖLÜM 3. İLİN ÖZELLİKLERİ ……………………………………………………………….19 3.1.BİYOFİZİKSEL ÖZELLİKLER…………………………………………………………….19 3.1.1. İlin Genel Tanımı………………………………………………………………………..19 3.1.2.Agro-ekolojik alt bölgeler ……………………………………………………………..19 3.1.3. Topografya………………………………………………………………………………19 3.1.4. İklim ……………………………………………………………………………………21 3.1.5. Bitki Örtüsü ……………………………………………………………………………..21 3.1.5. İl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı ……………………………………………21 3.2. SOSYO –EKONOMİK YAPI ……………………………………………………………...22 3.2.1. Kişi Başına Gelir…………………………………………………………………………23 3.2.2. Eğitim………………………………………………………………………………………25 3.2.3.Sağlık ………………………………………………………………………………………25 3.2.4.Ulaşım………………………………………………………………………………………26 3.3.TARIMSAL ÜRETİM SİSTEMİ …………………………………………………………….26 3.4.TARIMSAL PAZARLAMA SİSTEMİ………………………………………………………28 3.4.1. Bitkisel Ürünlerin Pazarlama Sistemi………………………………………………..28 3.4.1.1 Türkiye ve Aksaray’da Buğday, Arpa ve Ürünlerin Pazarlanması……………29 3.4.1.2.Türkiye ve Aksaray’da Şekerpancarı Pazarlaması ve Örgütlenme……………30 3.4.2. Türkiye ve Aksaray İli Hayvancılık Sektöründe Pazarlama ve örgütlenme……30 3.4.2.1. Aksaray’da Et ve Et Ürünleri Pazarlaması………………………………………...30 3.4.2.2. Aksaray’da Süt ve Süt Ürünleri pazarlaması…………………………………….32 3.5 TARIMSAL HİZMETLER……………………………………………………………………34 3.5.1. Tarıma Hizmet Sağlayan İlgili Kuruluşlar……………………………………………36 3.5.2. İldeki Girdi Piyasaları……………………………………………………………………39 BÖLÜM 4. DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ…………………………………………………..39

- 4 -

4.1.YENİLENEBİLİR KAYNAKLAR………………………………………………………….39 4.2.YENİLENEMEYEN KAYNAKLAR……………………………………………………….41 4.3.TOPRAK YAPISI…………………………………………………………………………...41 4.4. SU POTANSİYELİ ………………………………………………………………………..43 4.4.1.İçme ve Kullanma Suyu Projeleri……………………………………………………43 4.5. AKSARAY İLİ TARIM ARAZİLERİNİN SULAMA DURUMU………………………..44 4.5.1. Sulama Suyu Projeleri:……………………………………………………………….45 4.6. ÇAYIR MERA ALANLARININ DAĞILIMI……………………………………………...45 4.7.ORMAN VE FUNDALIKLAR …………………………………………………………….46 BÖLÜM 5. TARIMIN PERFORMANSININ GÖZDEN GEÇİRİLMESİ……………………47 5.1 TARIM SEKTÖRÜNÜN GSYİH’YA KATKISI………………………………………….47 5.2 TARIMSAL ÜRETİM V E VERİMLİLİK…………………………………………………47 5.2.1 Bitkisel üretim …………………………………………………………………………47 5.2.1.1. Bitkisel Üretim ve verimlilik……………………………………………………….55 5.2. HAYVANSAL ÜRETİM VE HAYVAN VARLIĞI …………………………………….…57 5.2.1. Hayvansal üretimde verimlik ………………………………………………………..65 5.2.2 Kaba Yem Üretimi………………………………………………………………………67 5.3.İLDE YETİŞTİRİLEN ÖNEMLİ ÜRÜNLERİN NET GETİRİLERİNİN KARŞILAŞTIRIL-MASI……………………………………………………………………………………………..69 6. BÖLÜM. PROBLEMLER POTANSİYELLER VE KISITLAR………………………….71 6.1. PROBLEMLER VE KISITLAR…………………………………………………………...71 6.1.1 Sosyo Ekonomik Problemler………………………………………………………….71 6.1.2. Üretim Problemleri……………………………………………………………………..72 6.1.3. Pazarlama problemleri6.2. POTANSİYELLER…………………………………………………………………………78

………………………………………………………………...75

BÖLÜM 7. AMAÇLAR VE STRATEJİLER…………………………………………………..82 7.1 AMAÇLARIN BELİRLENMESİ VE UYGUN STRATEJİLERİN GELİŞTİRİLMESİ…82 7.1.1.Amaçlar……………………………………………………………………………………82 BÖLÜM 8. PROGRAM VE PROJELER………………………………………………………82 8.1.AMAÇ VE STRATEJİLER KAPSAMINDA YER ALAN MEVCUT PROJELER……..86 8.2. PROGRAMLARIN VE PROJELERİN BELİRLENMESİ……………………………….90 8.3. ÖNCELİKLİ PROJELER…………………………………………………………………..92 BÖLÜM 9. EKLER………………………………………………………………………………93 EK-1 ALT BÖLGELER ………………………………………………………………………..95 I. ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ(MERKEZ, ESKİL)…………………….95 II. ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ (Ağaçören, Gülağaç, Güzelyurt, Ortaköy, Sarıyahşi)…………………………………………………………………………….99 EK – 2 YARDIMCI EK TABLO VE GRAFİKLER…………………………………………..104 EK – 3 HARİTALAR……………………………………………………………………………111 BÖLÜM 10. KAYNAKLAR…………………………………………………………………….114

- 5 -

GRAFİK VE TABLOLAR

Tablo 1 : Aksaray ilinin Agro - Ekolojik Alt Bölgeleri………………………………………...19 Grafik 1: İl Arazi Dağılımı…………………………………………… ……………………………..21 Grafik 2: İl Arazisinin Alt Bölgelere Dağılımı…………………………….………………………22 Grafik 3 Aksaray - Türkiye Nüfus Artış Hızının Karşılaştırılması…………………………...22 Tablo 2. 2000 Yılı Alt Bölgelere Göre Köy ve Şehir Nüfus Sayımı Sonuçları…..……….23 Grafik 4 Aksaray İli Alt Bölgelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu (2000 ) ……………..………23 Tablo 3 : Aksaray İlinde Kişi Başına Gelir……………………………………………….……24 Grafik 5 Kişi Başına Yıllık Gelir ( Aksaray) ($)…………………………………….…………24 Tablo 4 : Aksaray'da Alt Bölgelere Göre Temel Veriler ……………………………..………24 Tablo 5 :Okullarda Bulunan Öğrenci Sayısı (2004 - 2005 Dönemi)………………………..25 Tablo 6 . Sağlık durumu…………………………………………………………………..……..25 Grafik 6: Aksaray İlinde Tarım İşletmelerinin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı……..…..26 Grafik 7 :Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı (%)…………………………...27 Tablo 7 :Tarımda İşletme Büyüklüğü ve Arazi Edinim Biçimi…………………………..……27 Tablo 8. Tiplerine göre İşletmeler……………………………………………………………...28 Tablo 9 : Türkiye ve Aksaray Arpa Üretimi……………………………………………..…….29 Tablo 10: Türkiye ve Aksaray Buğday Üretimi………………………………………….……29 Tablo 11 : Türkiye Ve Aksaray Şekerpancarı Üretimi Ve Verimleri ……………………....30 Tablo 12 :1994 - 2004 Yılları Arasında Türkiye ve Aksaray Et Üretimi………………….....31 Grafik 8: Üretici Eline Geçen Reel Süt Fiyatları (1968 =100)……………………………..…32 Tablo 13 :1994 - 2000 Yılları Arasında Türkiye ve Aksaray Süt Üretimi………………..….33 Tablo 14 : Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorunları………………………...35 Tablo 15 : Aksaray İli Tarımsal Hizmetlerinin Farklı Agro - Ekolojik Alt Bölgelere Göre Dağılımı………………………………………………………………………………………..…..36 Tablo 16 : Ziraat Bankası Tarafından Kullandırılan Krediler………………………..……….37 Tablo 17 : Tarımsal Kooperatifler………………………………………………………..……..38 Tablo 18: Yenilenebilir Kaynaklar…………………………………………………………..….40 Tablo 19 : Yenilenemeyen Kaynaklar………………………………………………………....41 Grafik 9: Aksaray İlinde Alanların Toprak Sınıflarına Göre Dağılımı………………………43 Tablo 20 : Aksaray İli Su Kaynakları Miktarı………………………………………………..…43 Tablo 21 : Aksaray İli Su Yüzeyleri……………………………………………………………..43 Tablo 22 : Aksaray İli Su İhtiyacı………………………………………………………………..44 Tablo 23 : Alt Bölgeler Bazında Aksaray İli Sulama Durumu………………………………..44 Grafik 10: Aksaray İli Tarım Arazilerin Sulama Durumu……………………………………...44 Tablo 24 : DSİ Sulama Amaçlı Proje Hedefleri………………………………………………..45 Grafik 11 :Alt Bölgelere Göre Çayır Mera Alanların Dağılımı………………………………..45 Tablo 25 :Aksaray İli Mera Ot erimi……………………………………………………………46 Grafik 12: Çayır ve Meraların Arazi Kabiliyet Sınıflarına Göre ağılımı…………………….46 Tablo 26: Aksaray İli Tarım Sektörü GSYİH 1990 - 2000 …………………………………47 Tablo 27 : Tarım Arazileri Dağılımı……………………………………………………………48 Tablo 28 :Alt Bölgelere Göre Aksaray İlinde Hububat Ekilişi……………………………….48 Grafik 13: Hububat Ekiliş alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı…………………….…49 Tablo 29 :Alt Bölgelere Göre Aksaray İlinde Hububat Üretimi(ton) …………………….…49 Grafik 14: Endüstri Bitkilerinin Ekiliş alanlarının Alt Bölgelere göre Dağılımı…………….50 Tablo 30: Endüstri Bitkileri Üretimi…………………………………………………………….50 Grafik 15: Baklagil Ekim Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı…………………………51 Tablo 31 : Baklagil Üretimi……………………………………………………………………...51 Tablo 32 : Yem Bitkileri Üretimi(ton) ………………………………………………………….52 Tablo 33 :Bazı Meyve Türlerine ait ağaç sayıları…………………………………………….52

- 6 -

Grafik16. Bazı türlerde Meyve Ağacı Varlığı ………………………………………………….53 Tablo 34 : Meyve Üretimi………………………………………………………………………53 Tablo 35 Aksaray Bazı Sebze Ekilişleri 2004(ha)…………………………………………...54 Grafik17. Alt Bölgelere göre Bazı türlerde sebze ekilişi…………………………………….54 Tablo 36 : Sebze Üretimi………………………………………………………………………..55 Tablo 37 : Aksaray ve Türkiye Genelinde Yetiştirilen Bazı Ürünlerin Verim Değerleri…..55 Tablo 38 : Aksaray İlinde Alt Bölgelerde Yıllara Göre Önemli Bitkisel Ürünlerin Ekim Alanı ve Üretim Değerleri (2000 Yılı Değerleri)…………………………………………………..….56

Grafik 18: Aksaray İlinde Alt Bölgeler Bazında B. Baş Hayvan Sayısı……………………..57

Grafik 19 :Aksaray İlinin Alt Bölgelerinde Irklara Göre B.Baş Hayvan Varlığının Dağılımı……………………………………………………………………………………………58

Tablo 39. Büyükbaş Hayvan Varlığı……………………………………………………………58

Grafik 20: 2002-2004 Yılları İtibariyle Yapılan Suni Tohumlama Miktarları …………...…..59

Tablo 40. Büyükbaş Hayvan Varlığı Yıllara göre değişimi…………………………………..60

Grafik 21 : Aksaray Büyük Baş Hayvan Varlığının Değişimi………………………………..60 Grafik 22 :Aksaray İlinde Alt Bölgeler Bazında K. Baş Hayvan Varlığı……………………61 Tablo 41. Küçükbaş Hayvan Varlığı ………………………………………………………….61 Grafik 2316: Aksaray Küçük Baş Hayvan Varlığı Değişimi…………………………………62 Grafik 24: Aksaray İlinin Alt Bölgelere Göre Kanatlı Hayvan Varlığı……………………….63 Tablo 42. Kanatlı Hayvan Varlığı …………………………………………………………….63 Tablo 43. Alt bölgelere göre Kovan Varlığı…………………………………………………..63 Grafik 25: Aksaray İli Alt Bölgeler Bazında Arı Kovanı Dağılımı…………………….……...64 Tablo 44 : Hayvansal Üretim ……………………………………………………………….…64 Tablo 45 : Hayvansal Ürünler Arz ve Talep Projeksiyonu (Bin Ton) ……………………..66 Tablo 46 : Aksaray İli Hayvansal Ürünler Üretim Miktarları Ve Üretim Değerleri…………..67 Tablo 47 : Aksaray'da Kaba Yem Üretimi………………………………………………...….67 Tablo 48 : Aksaray İli 2001-2005 Yılı Hayvan Sayıları ve 2006 - 2010 Yılları Hayvan Sayısı Projeksiyonu……………………………………………………………………………………68 Tablo 49: bir Dekar Arazinin Gayri safi Üretim Değeri, Maliyeti ve Net Getirisi (2002)..69 Tablo.50: Kaba Yemlerin Hazmolabilir Proteine Göre Ete Dönüştürülmesi ile Elde Edilen Gelir………………………………………………………………………………………………70 Tablo 51 : Kaba Yemlerin Hazmolabilir Proteine Göre Süte Dönüştürülmesi ile Elde Edilen Gelir………………………………………………………………………………………………70 Tablo 52 : Alt Bölgelerdeki Problemlerin Önem Derecesine Göre Belirlenmesi………….76

Tablo 53 : Potansiyellerin Tespiti……………………………………………………….........78

Tablo 54 : Önemli Tarımsal Ürünlerin Değerlendirilmesi……………………………….........80 Tablo 55 : Master Plan Stratejilerin SWOT Analizi……………………………………………84 Tablo 56 : Hayvancılık Faaliyetleri……………………………………………………………...86 Tablo 57: Çevre İyileştirme Faaliyetleri………………………………………………………..87 Tablo 58 : Kooperatif Faaliyetleri………………………………………………………….........88 Tablo 59 : Desteklenen Kooperatifler…………………………………………………………..88 Tablo 60 : Bitkisel Üretimle İlgili Faaliyetler……………………………………………………89 Tablo 61 : Öncelikli Proje Konusu Önerileri……………………………………………………92 EK – 2 YARDIMCI TABLO VE GRAFİKLER……………………………………………….104

Ek Tablo 1 : Aksaray Tarım İşletmelerinin Arazi Büyüklükleri ve Küçükbaş - Büyükbaş Hayvan Varlığı………………………………………………………………………………………104

- 7 -

Ek Tablo 2 : Aksaray ili genelinde önemli bitkisel ürünlerin yıllara göre ekim alanı (ha) ve üretim değerleri (milyon TL)………………………………………………………………….105 Ek Tablo 3 : İlçeler itibariyle gayri safi yurtiçi hasıla, 1995-1996 (Milyon TL) ………….106 Ek Tablo 4 : Tiplerine göre İşletmeler ……………………………………………………...106 Ek Tablo 5: Yıllar İtibariyle Aksaray İçin Önemli Görülen Tarla Ürünleri Üretim Miktarları (ton) …………………………………………………….…………………………………………….106 Ek Tablo 6 : Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Ekiliş Miktarları (Da) (1993-2004) …………….107 Ek Tablo 7:Yıllar İtibariyle TR7 Bölgesi İçin Önemli Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları (ton) …………………………………………………………………………………………………….107 Ek Tablo 8: Yıllar İtibariyle Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları (ton)…………108 Ek Tablo 9: Yıllar İtibariyle Hayvan Sayıları (1993-2004) ………………………………….108 Ek tablo 10: Endüstri Bitkileri Ekilişi………………………………………………………….109 Ek Grafik 1 : Türkiye’de Bal Üretimi…………………………………………………………..109 Ek Grafik 2 : Türkiye'de Üretici Eline Geçen Reel Bal Fiyatları (1968=100)……………...110

- 8 -

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği BİM : Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü BYKP : Beş Yıllık Kalkınma Planı DGD : Doğrudan Gelir Desteği DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DSİ : Devlet Su İşleri DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü FAO : Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatı GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla GSÜD : Gayri Safi Üretim Değeri GSYİH : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla IMF : Uluslararası Para Fonu (International Money Fund) KHGM : Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü KHK : Kanun Hükmünde Kararname OB : Orman Bakanlığı OTP : Ortak Tarım Politikası STÖ : Sivil Toplum Örgütleri SYDV : Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı TEAE : Tarım Ekonomisi Araştırma Enstitüsü TKB : Tarım ve Köyişleri Bakanlığı TKK : Tarım Kredi Kooperatifleri TMO : Toprak Mahsulleri Ofisi TSKB : Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri TŞFAŞ : Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi

- 9 -

AKSARAY MASTER PLANI

Aksaray İli Master Planı, TCP//TUR//8924 “İl Tarım Planlarının Hazırlanmasına Destek Projesi “ kapsamında Sivas ve İzmir İlleri Master planların örnek olarak hazırlanmış olup, bu planlar çerçevesinde İlimizde de Master planı hazırlanması için çalışmaları başlatılmıştır.

BÖLÜM 1. GİRİŞ

Tarımsal Master planın amacı ; tarımsal kaynakların belirlenmesi (toprak, su, ekoloji, işgücü ve teknik bilgi düzeyi), kısıtların ortaya konulması (üretim tekniği, örgütlenme, yatırım gereksinimi, işgücü ve pazarlama problemleri vb), tarımsal kaynak ve potansiyelin değerlendirilerek tarımda verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması, ürün arzında sürekliliğin sağlanması; tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle ilişkilerinin belirlenmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması olarak ifade edilebilir.

Planlamanın kapsamı, tarım sektörü ile sınırlı olması nedeniyle yönetim sorumluluğu Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’ndadır. Master plan esas olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı yetkisinde olan tarımsal faaliyetleri ele alır. Ancak, diğer kamu kuruluşlarıyla , özellikle tarımsal üretim, pazarlama ve yatırımlar üzerinde doğrudan ve dolaylı etkisi bulunan kuruluşlarla sıkı işbirliğine önem verilmelidir.

Aksaray ilinde, alan çalışmasına başlamadan önce , Tarım Bakanlığı

elemanlarının yanında ildeki diğer kamu kurumları (DSİ, Köy Hizmetleri, Çevre İl Müdürlüğü, Turizm İl Müdürlüğü v.b.) özel sektör ve sivil toplum örgütü temsilcileri ve çiftçilerin katılımı ile il düzeyinde yürütülecek tarım mastır planı çalışmaları ile ilgili olarak paydaş (stakeholder) toplantısı yapılmıştır Biyo-fiziksel ve sosyo-ekonomik koşullar bakımından Aksaray ili tekdüze bir yapıya sahip olmayıp; önemli farklılıklar göstermektedir. Bu durum göz önüne alınarak, il agro-ekolojik alt bölgelere ayrılmıştır. Her alt bölgede yer alan ilçelerin, tarım ilçe müdürlerinin hepsinin birlikte katıldığı toplantılarda alt bölgenin problemleri, potansiyelleri, fırsatları ve kısıtları tartışılmış ve ayrıca, alt bölgeleri temsil edebilecek ilçe ve köylerde alan çalışması yapılmıştır.

Alan çalışmasının tamamlanmasının ardından İlk yapılan paydaş toplantısına iştirak eden kişilerin katılımı ile ikinci paydaş toplantısı yapılmış ve bu toplantıda alan çalışmaları sırasında tespit edilen problem, potansiyel ve bunlara yönelik olarak önerilen muhtemel program ve alt programlar üzerinde mutabakata varılmıştır.

Mastır plan 2001-2010 dönemi için hazırlanmakta olup; kalkınma amaçları, bu

amaçlara ulaşmada stratejiler ve bu stratejilerin desteğinde muhtemel program ve projeleri içermektedir.

Aksaray ili tarım master planı sekiz bölümden oluşmaktadır. 1. Bölümde; Plan öncesi durum (background), amaç, kapsam, yöntem ve

içerikten bahsedilmiştir. 2. Bölümde;Master planı etkileyebilecek olan ülkesel plan ve genel politikalar,

kalkınma koşulları ve yürürlükteki idari sistem, halen takip edilmekte olan kalkınma stratejiler ve planlar hakkında bilgi verilmiştir.

- 10 -

3. Bölümde; İlin biyo - fiziksel, sosyo-ekonomik özellikleri, üretim ve pazarlama sistemleri ve mevcut tarımsal hizmetler olarak ilin genel bir tanımı (profili) ne yer verilmiştir.

4. Bölümde;İlin doğal, fiziksel, insan ve kurumsal kaynak boyutunu içine alan tarımsal kaynak envanteri tanımlanmıştır.

5. Bölümde; tarımın performansı (yerel ekonomiye katkısı, üretim ve verimlilik, bölgesel ve ulusal ekonomi ile bağlantılar) ele alınmıştır. Bu bölüm İlin tarımsal sektörünü, mevcut durumu ve geçmiş performansı ile gelecekten beklentiler açısından incelemektedir. Tarımın il ekonomisine ve kırsal bölge halkının geçimine olan katkısı değerlendirilmektedir.

6. Bölümde; bir taraftan tarımın ve çiftçilerin karşı karşıya olduğu problemler, noksanlıklar ve kısıtlar, ve diğer taraftan kalkınma için potansiyeller ve fırsatlar analiz edilmiştir.

7. Bölümde; kalkınma amaçları ve stratejiler formüle edilmiştir. Bu bölüm master plan amaçlarının nasıl belirlenip birleştirildiğini, kalkınma fırsatları ve seçeneklerinin nasıl analiz edildiğini ve geniş stratejilerin nasıl tanımlandığını anlatmaktadır.

8. Bölümde; projeler öncelendirilerek kısa listesi hazırlanmış, finansman kapsamı ve imkanları uygulama sorumlulukları ve yöntemlerden bahsedilmiştir.

BÖLÜM 2. PLANLAMA KALKINMA VE TARIM 2.1. TARIMSAL PLANLAMA SÜRECİ

1963 yılında planlı dönemin başlamasıyla birlikte, ulusal düzeydeki tarımsal planlama beş yıllık kalkınma planları içinde yer almaya başlamıştır. Böylece tarımsal planlamada merkezi planlamanın yönlendirmesi artmıştır. Bununla birlikte, VII. BYKP’nında ulusal düzeyin altındaki düzeylerde yerinden planlamaya yönelik bir strateji değişikliğinin işaretleri görülmektedir. Bu değişiklik, il özel idarelerinin etkin hale getirilmesi ve yerel kurumların güçlendirilmesini içine alan kapsamlı yapısal reform için genel bir altyapı oluşturmaktadır.

VIII. BYKP’nında yerinden planlamaya verilen önem daha da artmıştır. Plan’da “ İl planlama ve koordinasyon birimleri güçlendirilecektir” ve “ Tarım sektörü ile ilgili her türlü konuda, her aşamada ve düzeyde katılımcı proje planlaması ve yönetim esas alınacaktır” ibarelerine yer verilmiştir. Bu çerçevede, 81 ilin her birinde tarımsal mastır planların hazırlanması çalışmaları başlamıştır.

Diğer yandan Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), il düzeyinde ( Mersin ve Düzce illerinde) entegre kalkınma planı pilot uygulamalarını başlatmıştır. Tarım dahil bütün önemli sektörleri kapsayacak şekilde hazırlanacak bu entegre planlara, il tarım mastır planlarının önemli katkısı olacağı umulmaktadır.

2.2. POLİTİKA ÇERÇEVESİ

Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren tarımsal sorunları aşmak ve tarımı geliştirebilmek için çeşitli programlar uygulanmıştır. Tarıma ilişkin geniş çaplı kurumsallaşmanın gerçekleştirilmesinin yanında, fiyat politikaları ve dış ticaret koruması yoluyla tarım desteklenmiştir.

2.2.1 Türk Tarım Politikasının Gelişimi

- 11 -

1963 yılında planlı döneme geçilmesiyle birlikte, tarıma yönelik politikalar kalkınma planları çerçevesinde belirlenmeye başlamıştır.

Geçmişten günümüze ülkemizdeki tarımsal politikalar incelendiğinde; destekleme alımları, girdi destekleri, zirai kredi faiz sübvansiyonları, doğal afet ödemeleri, süt teşvik primi ödemeleri, destekleme primleri ve ekim alanlarının sınırlandırılması; araştırma, eğitim,yayım ve denetim gibi kamu hizmetleri, tarımsal alt yapı yatırımları, yatırım teşvikleri, ihracat iadesi ödemeleri , ithalat korumaları ve vergi politikaları gibi araçlarla tarımın desteklendiği ve yönlendirildiği görülmektedir.

Uygulanan tarım politikaları bir çok amaca yönelik olmakla birlikte, temel amaç kendi kendine yeterlilik olmuştur. Bu açıdan değerlendirildiğinde, şimdiye kadar uygulanan tarım politikaları başarılı olmuştur.Ancak, mevcut politika uygulamalarının en önemlilerinden biri olan destekleme alımları zamanla, üretimin pazar koşullarına uygun olarak gelişmesini engellemiş , üretici gelirlerinde istikrarsızlık yaratmış ve bazı ürünlerin iç ve dış pazarlarda değerlendirilmesini zorlaştıracak şekilde aşırı stokların oluşmasına neden olmuştur. Ayrıca, sürdürülen tarım politikaları, sağlanan desteklerin üreticiye yeteri kadar yansımaması nedeniyle sosyal amaçların gerçekleştirilememesi yanında kamu kaynaklarına önemli ölçüde yük getirmesi bakımından da olumsuz etkilere sahiptir.

Türkiye’de 1990’lı yılların ikinci yarısında başlatılan tarım politikalarının yeniden

şekillendirilmesine ilişkin yoğun arayışta, uluslararası kuralların yönlendirmesinin etkisi büyüktür. Bu çerçevede ülkemizin üstlendiği yükümlülükler şu başlıklar altında sıralanabilir: 1- Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım Anlaşması ile ilgili yükümlülükler;

Dünya tarım ürünleri ticaretinin serbestleşmesini hedefleyen DTÖ Tarım Anlaşması, üzerinde yoğunlaştığı alanlar açısından üçlü bir yapıya sahiptir.

2.2.2. Uluslararası Tarım Politikasının Ulusal Tarım Politikalarına Etkileri

i) Tarifelendirme ve tarife indirimi (Pazara Giriş):

Türkiye ekonomik liberalizasyon süreci içinde birçok üründe koruma yöntemi olarak gümrük vergilerini kullandığı için tarifelendirme konusunda fazla sorun yaşamamıştır. Anlaşma çerçevesinde Türkiye’nin, 2004 yılına kadar gümrük tarifelerinde ortalama %24, her bir üründe ise %10 oranında indirim gerçekleştirmesi gerekmektedir.

ii) İhracat Sübvansiyonları :

İhracat sübvansiyonlarının azaltılması Tarım Anlaşmasının bir diğer taahhüdüdür. Türkiye 1986- 1990 yılları arasında verilen sübvansiyonları tavan olarak bildirmiş, gelecekte ihracat sübvansiyonu verilmesi gerekirse, on yıl içinde eşit taksitler halinde kaynak tahsisinde %24, sübvansiyonlu mal miktarlarında ise %16 indirim yapılacağı taahhüt edilmiştir. Türkiye’de son yıllarda bu kapsamda tarım ürünleri ihracatının da desteklenmesi azalmıştır. Bu nedenle, Türkiye’nin tarım ürünleri ihracatına uygulanan sübvansiyonlarla ilgili yükümlülükleri, bu alanda ciddi politika değişikliğinin ortaya çıkmasına neden olmayacaktır.

iii) İç Destekler :

- 12 -

Ülkelerin ulusal tarım politikaları çerçevesinde sağladıkları iç destekler de

dünya ticaretini dolaylı yoldan olumsuz etkilemektedir. Bu çerçevede iç destekler ticaret üzerinde yarattıkları olumsuz etkiye göre kırmızı kutu , mavi kutu ,ve yeşil kutu uygulamaları olmak üzere üç kategoriye ayrılmıştır. Kategorilerin belirlenmesinde ilgili sübvansiyonun üretimi hangi ölçüde teşvik ettiği esas alınmıştır. 1995 – 2004 yılları arasında 1986 – 1988 yılları baz alınarak destekler değer olarak %24 miktar olarak ise %14 oranında azaltılacaktır.Ancak yeşil kutu olarak belirlenen (araştırma, yayım, kontrol, alt yapı, pazarlama sistemlerinin iyileştirilmesi, gıda güvenliği stokları, ürün sigortaları, doğal afet yardımları, yurt içi gıda yardımları, gelir desteği uygulamaları (decoupled) alanlarda indirim taahhüdünde bulunulmayacaktır.

İç desteklerin indirimi konusundaki diğer bir istisna da “de minimis”

uygulamasıdır. Türkiye gelişmekte olan ülkeler için uygulanan asgari destek (de minimis) kuralı

uyarınca, destekleme düzeyi, üretim değerinin %10 altında olduğundan iç desteklerle ilgili herhangi bir taahhütte bulunmamıştır. Bu çerçevede, DTÖ nezdinde 2004 yılına kadar iç desteklerin indirimi ile ilgili bir taahhüdümüz bulunmamakla birlikte, bu taahhütle gelecekte de hiçbir ürün için %10‘luk desteğin üzerinde bir destek verilmemesi taahhüdü altına girilmiştir.

DTÖ Tarım antlaşmasıyla Türkiye’nin üstlendiği yükümlülükler Türk tarım

politikalarında belli düzenlemeleri öngörse de, Aksaray İli tarımında önemli değişiklikler yaratması beklenmemektedir.

2- Türk Tarımının Avrupa Birliği (AB) Ortak Tarım Politikasına (OTP) Uyumu: Genel olarak, Türkiye’nin OTP’ ye uyumu, tarım sektöründe fiyat ve Pazar

mekanizmalarının yakınlaştırılması, yapısal politikaların uyumlaştırılması ve mevzuatın yakınlaştırılması olmak üzere üç ana başlık altında değerlendirilebilir.

AB’de fiyat desteğinin ağırlığının giderek azaldığı, Türkiye’de ise halen tarımsal

destekleme politikasının esas unsuru olarak fiyat desteğinin kullanıldığı görülmektedir. Ancak, Türkiye 2001 yılı içerisinde doğrudan gelir desteği uygulamalarını başlatmıştır.

Türkiye’nin uyguladığı ikinci destek olan girdi desteği OTP çerçevesinde hiç

kullanılmamaktadır. Türkiye’de uygulanan gübre desteği 2002 yılında kaldırılmıştır. Türkiye‘nin yapısal uyum açısından da önemli eksikleri bulunmaktadır. AB

kırsal kalkınma adı altında bütünleştirilmiş bir yaklaşım belirleyerek, kırsal alanlarda tarım faaliyetlerinin turizm, küçük ölçekli sanayi, el sanatları ve benzeri ekonomik faaliyetlerle desteklenmesi için çaba göstermektedir.

Avrupa Birliği (AB) Ortak Tarım Politikası(OTP)uyum amacıyla 1/95 Sayılı

Ortaklık Konseyi Kararının 8. Maddesi Türk mevzuatında ticaretin önündeki teknik engellerin 5 yıl içinde kaldırılması öngörülmüştür. 8 kasım 200 yılı içinde AB ile imzalanan Katılım Ortaklığı Belgesini (KOB) takiben 24 Mart 2001 yılında yürürlüğe giren Ulusal Programda Türkiye tarımında kısa ve uzun vadede yapılması gerekenler belirlenmiştir.

Kısa vadede çiftçi kayıt sistemi, hayvan kayıt sistemleri ve bitki sertifikası

oluşturulması, Pazar piyasa sistemlerinin düzenlenmesi, çevresel, yapısal ve kırsal kalkınma önlemlerinin uygulanması konularını kapsamaktadır.

- 13 -

Orta vadede ise tarımsal ve kırsal kalkınma politikalarında AB müktesebatına

uyumun tamamlanması, gıda işleme tesislerinin AB normlarına modernize edilmesi, balıkçılıkta toplam kalite ve güvenirliğin geliştirilmesi hedeflenmiştir.

AB tarım politikalarının Gündem 2000 doğrultusunda tahıllar, sığır eti ve

2005/2006 dan itibaren süt için doğrudan ödemeler şeklinde olması öngörülmüştür. Türkiye’de 2001 yılından itibaren tarımsal destekleme aracı olarak üretimden ve girdi kullanımından bağımsız olarak Doğrudan Gelir Desteği uygulamasına başlanmış olup 21 Haziran 2001 tarihinde çıkan uygulama tebliğ ile doğrultusunda çiftçiye işlediği tarım arazisi dikkate alınarak 200 da. Kadar olan tarım arazisi için dekara 10 milyon TL ödenmesi 5 da. Altındaki tarım işletmeleri için toplam 50 Milyon TL. ödenmesi yapılmış. 01 ağustos 2002 yılında 500 da. Kadar 13,5 Milyon dekara ödeme yapılması öngörülmüştür.

Üretim fazlası olan ürünlerde ise Alternatif Ürün Projesi gündeme gelmiştir.

Proje ile üretim fazlası olan ve destekleme alımları nedeniyle bütçeye yük olan getiren fındık, tütün ve şeker pancarı gibi ürünlerde üretim alanlarının azaltılması yoluyla kazanılan tarım alanlarında üretim açığı olan ürünlerin (yağlı tohumlu bitkiler ve yem bitkiler) ekilişinin yaygınlaştırılması amaçlanmaktadır.

3-IMF Niyet Mektubu Türkiye’nin IMF ile imzalamış olduğu Stand By anlaşması (anti-enflasyon

programı) çerçevesinde verilmiş olan ülke taahhütleri aşağıda verilmektedir. • Mevcut destekleme politikaların kademeli olarak kaldırılması yerine fakir

çiftçiye yönelik DGD uygulaması. • Tarım Satış Kooperatifleri Birliklerine (TSKB) özerklik verilmesi. • Konuyla ilgili olarak 16 Haziran 2000 tarih ve 24081 Sayılı Resmi Gazetede

yayınlanan kanun ile TSKB özerk ve mali yönden bağımsız bir yapıya kavuşturulması hedeflenerek Yeniden Yapılandırma Kurulu oluşturulmuştur.

• Girdi sübvansiyonlarının kademeli olarak kaldırılması, (gübre ve kredi), • Bu konuda 2000-2001 yıllarında gübre desteği sabit tutulup, 2002 yılında tüm

girdi desteği kaldırılmıştır. Tarımsal amaçlı kredilerde de faiz oranları düşürülmüştür.

• Tarımsal amaçlı KİT’lerin özelleştirilmesi, • Tarımsal amaçlı KİT’lerin bu doğrultuda yeniden yapılandırılması çalışmaları

devam etmektedir.TEKEL, TŞFAŞ, ÇAYKUR için özelleştirme gündemde olup, TMO 2001 yılında küçülecek stratejik ve olağanüstü hal stoku bulunduracak ve 2002 yılında borsada oluşan fiyat ile alım yapacaktır.

Türkiye’de tarım ürünleri pazarlama sistemi kamu, özel ve kooperatifler olmak üzere üç kurumsal yapıda yer almaktadır. Pazarlama sistemi içinde kamu kurumları ; (TMO), şeker pancarı(TŞFAŞ), çay (ÇAYKUR) ile tütün, tuz ve alkol (TEKEL) ürünlerinin pazarlanmasında aktif olarak yer almakta ve fiyat oluşumunda satın aldıkları ürün miktarının üretim miktarına oranı kadar etkili olmaktadırlar. Türkiye Hükümeti ile IMF arasında imzalanan stand -by anlaşmasında yer alan tarım reformu kapsamında bu kurumların bazılarının özelleştirilmesi öngörülmektedir. TMO ve TŞFAŞ’ne yönelik uygulamalardan Aksaray ili tarımının doğrudan etkilenmesi muhtemeldir. Çünkü, bu ilde buğday ve şeker pancarı iki önemli tarımsal üründür.

- 14 -

1- Mevcut Durum :

Geçmişte uygulanan destekleme politikaları ile üretici gelirlerinde istikrar sağlanmamış dünya fiyatları üzerindeki destekleme alım fiyatları bazı ürünlerin ekim alanlarının aşırı genişlemesine,üretim fazlası oluşmasına ve devletin fazla alım yaparak yüksek stok maliyetine katlanmasına sebep olmuştur. Bu olumsuzlukları kısmen gidermek üzere yeni bir tarımsal destekleme aracı olarak;2000 yılında çiftçilere yönelik “ Doğrudan gelir Desteği “ uygulaması yönünde pilot proje uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre bu projenin 2001 yılında ülke genelinde uygulanması yapılmış 2002 yılında veri güncellemeleri yönünde çalışmalar hızla devam etmiştir. DTÖ Tarım Anlaşmasının ilgili hükümleri çerçevesinde ülkemiz yükümlülüklerinin yerine getirilmesine devam edilmiştir. Uruguay Turu sonrası gelişmeler göz önüne alınarak AB ile yeni bir tercihli ticaret rejimi oluşturulmuştur. VII. Plan döneminde, 4342 sayılı Mera Kanunu çıkarılmıştır.Tarımda Yeniden Yapılandırma ve Destekleme Kurulu oluşturulmuştur.4487 sayılı Kanun ile Ürün Borsalarında vadeli işlemler yapılabilmesi imkanı sağlanmıştır.Ayrıca, 552 sayılı Yaş Sebze ve Meyve ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı halleri Hakkında Kanun hükmünde kararname çıkarılmış,4367 sayılı Kanunla söz konusu KHK’ nin bazı maddeleri değiştirilmiş ve ilgili mevzuatta düzenlemeler yapılmıştır. 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanun 1 Haziran 2000 tarihinde TBMM Genel Kurulunda kabul edilmiştir. Ancak; VII Plan döneminde Tarımsal Politikalar ve ilgili Yapısal Değişim Projesi çerçevesinde öngörülen Tütün Tarımının Yeniden Düzenlenmesi, Ürün Sigortası,Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Yeniden Organizasyonu Kanunları çıkarılmamıştır. Üretici Birlikleri Kanun Tasarısı son aşamaya gelmiştir. II- Amaçlar, İlkeler ve Politikalar Türkiye kendi tarım politikası ihtiyaçları, dünya tarımındaki gelişmeler ve Türk tarımının OTP’ ye uyumu zorunluluğunu göz önünde bulundurarak VIII. Planda aşağıdaki amaç ilke ve politikaları belirlenmiştir.

2.2.3. VIII. Yıllık Kalkınma Planında Tarım

• Kaynakların etkin kullanımı ilkesi çerçevesinde ekonomik,sosyal çevresel ve uluslar arası gelişmeler boyutunu bütün olarak ele alan örgütlü, rekabet gücü yüksek, sürdürülebilir bir tarım sektörünün oluşturulması temel amaçtır. Gıda güvenliği ilkesi çerçevesinde artan nüfusun dengeli ve yeterli beslenmesi esas alınacaktır.

• Piyasa Fiyat oluşumu üzerinde olumsuz etkileri olan ürün fiyatlarına devlet

müdahaleleri yerine, üretimin piyasa koşullarında talebe uygun olarak yönlendirilmesini sağlayacak politika araçları devreye sokularak, üretici gelirlerinin artırılması ve istikrarlı bir yapıya kavuşturulması esas alınacaktır.Üretim maliyetlerini azaltıcı ve teknolojik gelişimi hızlandırıcı tedbirler uygulamaya konulacaktır.

- 15 -

• Tarım politikalarının esasları; DTÖ Tarım Anlaşmasının öngördüğü yükümlülükler ile AB’ ye tam üyelik sürecine girerken AB Ortak Tarım Politikasında ve uluslararası ticaretteki gelişmeler çerçevesinde belirlenecektir.

• İnsan kaynakları başta olmak üzere, Üretim faktörlerinin daha etkin

kullanılması, verimliliğin artırılması, tarımla ilgili kuruluşlarda kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi, Kurumsal hizmet akışında gözlenen sorunların giderilmesi, sektör içi kaynak dağılımında etkinlik ve rasyonel kullanımın sağlanması, üretici örgütlerinin güçlendirilmesi tarımsal işletmelerin rekabet güçlerinin artırılması ve pazarlama ağlarının geliştirilmesine ağırlık verilecektir.

• Çiftçi Kayıt Sistemi, Tapu Kadastro Sistemi , Coğrafi Bilgi Sistemi ve Çiftlik

Muhasebe Veri Ağının geliştirilmesi sağlanacaktır.Tarımsal veri tabanını kullanan tarım bilgi Sistemi kurulacaktır.

• Üretici ve üretim düzeyini risklere karşı korumak amacıyla risk yönetimi araçları

geliştirilecektir.Bu çerçevede; tarım ürünlerine yönelik sigorta sistemi, vadeli işlemler borsası, sözleşmeli tarım ve stok yönetimi araçlarının geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve etkin şekilde uygulamaya konulması sağlanacaktır.

• Tarımsal gelişmede bölgesel nitelikli programların önemi nedeniyle Tarımda

sorunlu ve Öncelikli Üretim Alanlarının Tespit çalışmaları çerçevesinde bölgesel özel programlar geliştirilecektir.

• Tarım sektörü ile ilgili her türlü konuda,her aşamada ve düzeyde katılımcı proje

planlaması ve yönetimi esas alınacaktır.

• Üreticilerin katılımını ve sorumluluğunu esas alan ve doğrudan üreticilere finansman sağlayan Kırsal Kalkınma projelerine ilişkin çalışmalar sürdürülecektir. Bu çerçevede gerçekleştirilmekte olan ve kırsal kesimden gelir seviyesini artırmayı amaçlayan Doğu Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi halen 11 ilde uygulanmaktadır.

• Kırsal alanda tarım-dışı sektörlere destek verilmesi ve kırsal sanayinin

yaygınlaştırılması sağlanacaktır.Tarımdan çekilecek nüfusa yeni istihdam imkanları yaratacak projeler geliştirilecektir.

• Tarımsal araştırma kurumları etkili bir yapıya kavuşturulacak, çeşitli kurum kuruluş ve üniversiteler tarafından yapılan araştırma faaliyetlerinde koordinasyon sağlanacaktır.

• Tarımsal araştırma önceliklerinin belirlenmesinde üretici talepleri dikkate

alınacak ve uygulamaya yönelik araştırma projelerinin geliştirilmesi ve uygulanmasında üreticilerin katılımı ve katkısı esas alınacaktır.

• Tarım-Sanayi entegrasyonunun geliştirilmesi, tarımsal ürünleri işleme sanayinin

rekabet edebilirliliğini artırıcı nitelikte uygun ve kaliteli hammaddenin temini ile tarımsal sanayiye dönük sözleşmeli üretimin yaygınlaştırılması sağlanacaktır.

• Tarım Satış kooperatifleri ve Birliklerinin kooperatifçilik ilkeleri doğrultusunda

özerkleştirilmesi sağlanırken, söz konusu kurumların yeniden yapılandırılması durumunda sürdürülebilirliği sağlayıcı gerekli önlem ve politikalar uygulamaya konulacaktır.

- 16 -

• Kamu tarafından yapılmakta olan bir kısım görevler üretici organizasyonlarına devredilecektir.

• Doğal kaynak kullanımında havza bazında katılımcı proje planlaması ve

yönetimi benimsenecektir.Doğal kaynakların sürdürülebilir biçimde kullanılması, gen kaynakların korunması ve saklanması sisteminin kurulması sağlanacaktır.

• Tarımsal politikalar doğrultusunda dengeli ve çevreyle uyumlu tarımsal

kalkınmanın sağlanmasına yönelik olarak tarımsal altyapı yatırımlarının her aşamasında yatırımdan faydalananların her türlü katılımı sağlayacak,mevcut altyapının etkin kullanımı ve yeni yatırımların gerçekleştirilmesinde kaynakların rasyonel kullanımı temin edilecektir.

• Detaylı toprak etütlerinin ve toprak haritalarının yapılması ile toprakların kullanım ve korunmasına ilişkin bir kanunun çıkarılması kadastro çalışmalarının tamamlanması ve toprak veri tabanının oluşturulması sağlanarak Arazi Kullanım Planı hazırlanacaktır.

• Bölünmeyecek en küçük parsel anlamında optimum işletme büyüklükleri

bölgelere göre tespit edilecek, belirlenecek ekonomik işletme büyüklüklerine bağlı özendirici tedbirler geliştirilecektir.

• Hayvansal ürünler üretimi geliştirilecek, toplumun hayvansal protein

bakımından dengeli ve yeterli beslenmesini sağlamak amacıyla hayvan ıslahı, hayvan hastalık ve zararlarıyla mücadele ile kaliteli kesif yem ve yem bitkileri üretiminin artırılmasına, meraların ıslahına ve yayım hizmetlerine ağırlık verilecektir.

• Su ürünlerinde sürdürülebilir üretimin artırılması amacıyla; doğal kaynakların

rasyonel kullanımı sağlayacak,yetiştiricilik ve açık deniz balıkçılığı geliştirilecek, araştırma ve geliştirme faaliyetlerine önem verilecek ve kamuda etkin kurumsal bir yapının oluşturulması için gerekli düzenlemeler yapılacaktır.

• Ormanlar; toplumun ormancılık sektörü ürün ve hizmetlerine olan

gereksinimlerini,sürdürülebilir ormancılık, biyolojik çeşitlilik ile yaban hayatını koruma ve çok yönlü yararlanma ilkeleri doğrultusunda ekonomik, sosyal, çevresel ve ergonomik kriterler çerçevesinde yöneltilecek, işlenecek ve korunacaktır.

• Türkiye’de ormansızlaşma, çölleşme,toprak erozyonu,sel,heyelan ve çığ gibi

afetleri önlemek amacıyla; ağaçlandırma, erozyon kontrolü, mera ıslahı ve sosyal ormancılık faaliyetleri geliştirilecek , gerçek ve tüzel kişilerin orman yetiştirme etkinlikleri desteklenecektir.

III- Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler

• Tarım sektörü ile ilgili konuları bir bütünlük içinde ele alan Çerçeve Tarım Kanunu çıkarılacaktır. Ziraat Odalarının etkin olarak faaliyetlerini sürdürmeleri ve geliştirmeleri yönünde düzenlemeler yapılacaktır.

• Kamudan bağımsız bir yapıda üreticilere üretimden pazarlamaya kadar olan safhalarda hizmet vermek üzere kar amacı gütmeyen organizasyonlar oluşturmaya yönelik Üretici Birliklerine ilişkin bir kanun tasarısı hazırlanmış olup Başbakanlığa sunulmuştur.Örgütlü çiftçi kesiminin desteklenmesi ve bu yönde

- 17 -

teşvik önlemlerinin uygulamaya geçirilmesi sağlanacaktır.Söz konusu örgütlerde denetimin özerkleştirilmesi yönünde düzenlemeler yapılacaktır.

• Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile tarımsal nitelikle Kamu İktisadi Teşebbüsleri yeniden yapılandırılacaktır.

• Tarımsal Ürün Sigortaları Kanununun ve buna ilişkin eylem planının hazırlanmasına ilişkin çalışmalar tamamlanacaktır.

2.3 TARIMSAL KALKINMANIN GEREKLİLİKLERİ

Tarım sektörü ekonomik, sosyal , politik ve teknik yönleriyle diğer sektörlerden farklı özellikleri olan ve vazgeçilmez öneme sahip bir sektördür.

Tarım ürünlerinin temel ihtiyaç maddeleri oluşu, bu ürünlere stratejik bir önem

kazandırmıştır. Bütün ülkeler tarımsal ürünlerde; özellikle , tahıl , şeker, süt, et ve bitkisel yağ gibi temel tarımsal ürünlerde kendi kendine yeterli olma çabası içerisinde olup tarım politikalarını bu hedef doğrultusunda yönlendirmektedirler.

Türkiye’de tarım sektörü 2004 yılı itibariyle GSYİH içindeki payı %11,2

olmasına karşılık, tarımsal sivil istihdam içindeki payı %34’dür. Görülmektedir ki nüfusun önemli kısmı geçimini tarım sektöründen sağlamaktadır. Bununla birlikte, tarım sektöründe istihdam edilenlerin gelirleri diğer sektörlere göre daha düşüktür. Bunun sonucu ortaya çıkan kır kent farklılığı, köyden kente yoğun göçe sebep olmuştur.

Ayrıca tarım, sanayiye hammadde sağlama yanında, sanayinin pazarı olması

bakımından da büyük önem taşımaktadır. Büyüyen bir tarım sektörü, istihdamın artmasına ve ekonominin gelişmesine

önemli katkılarda bulunacaktır.

- 18 -

2.4 MEVCUT PLAN VE PROGRAMLAR 2.4.1 Türkiye Hayvancılık Stratejisi Raporu

Bu rapor, hayvancılık sektörünün gelişmesiyle ilgili temel amaçları, sorunların boyutlarını ve planlama çatısını içeren ve 2005 yılına kadar uzanan bir stratejiyi sunmaktadır. Strateji seçenekleri olarak belirlenen temel seçenekler ise ;üretim bazını ve hayvansal verimliliği geliştirmek, gerçek ürün fiyatını ve ithalatı artırmak şeklindedir. 2.4.2 Ulusal Ormancılık Programı Ormancılık sektöründe üstlenilmiş olan uluslararası ve bölgesel sorumlulukların yerine getirilmesini ve takibini kapsayan Ulusal Ormancılık Programı çalışmaları devam etmektedir. 2.4.3 Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca Yürütülen Projeler Aşağıda bahsi geçen projeler Türkiye genelinde Aksaray ilini kapsayacak şekilde yürütülen projeler olup, ayrıca Aksaray ilinde çeşitli kamu kurum ve kuruluşları tarafından yürütülmekte olan tarımsal projelere ait bilgiler de 8’inci bölümde ele alınmıştır. 2.4.3.1 Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı Geliştirme Projesi

1991 yılında Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesindeki 18 ilde başlatılan proje, 1996 yılında ülkesel hale getirilmesiyle 81 ilde uygulanmaktadır.Proje faaliyetlerinin devam ettirilmesi, ülkemiz hayvancılığının geliştirilmesi için, gerekli olan kaba yem üretiminin artırılmasına önemli katkı sağlayacağı kanısıyla proje 2001 yılından itibaren 5 yıl süre ile 2006 yılına kadar uzatılması kararı alınmıştır.

Hayvancılığın geliştirilmesine yönelik olarak çıkarılan; 10.05.2000 tarih ve 24045 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2000/467 sayılı ‘’Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı” ve “Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı Uygulama Esasları Tebliği ”(Tebliğ No: 2000/22) yayımlanmıştır. 2004 yılında 2000/467 Sayılı Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Bakanlar Kurulu Kararının 2003/16 Sayılı Uygulama Esasları Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ ile (Tebliğ No: 2004/13) değişiklik yapılmıştır.

1. Yem Bitkileri Desteği :

a. Tek yıllık yem bitkileri için gerekli olan girdi, tarımsal alet ve ekipmanların masrafların % 20’si kadar,

b. Çok yıllık yem bitkilerinde ve yapay mera tesislerinde birinci yıl yatırım giderleri ve uygun görülen işletme giderlerinin %35’i, ekiliş alanları ile uyumlu alet makine alım giderlerinin %30’ u kadar destekleme ödemesi yapılmaktadır.

2. Suni Tohumlama Desteği: Suni tohumlama bedelinin kalkınmada öncelikli illerle soy kütüğüne kayıtlı işletmelerde ise %25’i suni tohumlama primi olarak ödenecektir. Bu destekleme 5 yıl

- 19 -

sürecek olup, bu süre içinde suni tohumlamadan yararlanan inek sayısı en fazla 10 milyon baş olacaktır. 3. Damızlık Teşviki : Yurt içinde çiftçi veya TİGEM tarafından yetiştirilen veya Bakanlıkça ya da Bakanlık tarafından yetki verilmiş kuruluşlarca damızlık sertifikası veya sertifika verilmiş damızlık gebe düve alanlara, damızlık belgesi veya pedigriye sahip süt sığırları için her yıl ırk bazında hayvan fiyatının %30’u saf ırk sertifikasına sahip kültür ırk için bu fiyatın %15’i ödenir. 4. Süt Teşvik Primi : Süt fiyatlarının son yıllarda yaşanan ekonomik sıkıntılar nedeniyle dalgalanmasının ve damızlık hayvanların besicilikte kullanılmasının önüne geçilmesi amacıyla 1965 yılından bu yana uygulanan süt teşvik primi litre başına 20 bin Tl. işletmelerin kayıt altına alınması ve örgütlenmeye olumlu katkı sağlayacağı düşüncesinden hareketle Soy kütüğüne kayıtlı işletmelerde ise litre başına 40 bin Tl. süt teşvik primi ödenmektedir 5.Su ürünleri Desteği: 2004 yılı için alabalıkta 400.00TL/KG üretim desteği verilmektedir. 6.Yağlık Ayçiçeği Destekleme Primi : AB’de uygulanmakta olan fark ödeme sistemine benzer uygulamayı öngören yasal düzenlemeler yapılmak suretiyle 1999 yılı ürünü kütlü pamuk , Soya fasulyesi ve yağlık ayçiçeğinde prim uygulamasına geçilmiştir. 1999 yılında 6 cent/kg prim verilmiş, 2000-2001 yılında 75.000 Tl/Kg verilmiştir. Bu prim uygulaması ile 190 çiftçiye 1.557 ton ürün için 93427,02 $ karşılığı ödeme yapılmıştır

2.4.3.2 Doğrudan Gelir Desteği

Tarımsal üretimle uğraşan çiftçilere doğrudan gelir desteği yapılması ve çiftçi kayıt sisteminin oluşturulması amacıyla başlatılmasına ilişkin 12,12,2000 tarihli ve 2000/2172 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın Eki Karar’ın 5. Maddesi gereğince 99/13759 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile oluşturulan “Tarımda Yeniden Yapılandırma ve Destekleme Kurulu’nun önerileri dikkate alınarak 2001 yılında 2001/15 Tebliğ ile çiftçi kayıt sistemi oluşturulmaya başlanmış dekar başına 10.000.000TL (200dekara kadar) ödenmiş, 14 Haziran 2002 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 2002/41 sayılı Doğrudan Gelir Desteği Uygulamasına ve Bu Amaçla Oluşturulacak Çiftçi Kayıt Sistemine ilişkin uygulama tebliği esasları çerçevesinde, 500 dekara kadar (500 dekar dahil) arazisi olan çiftçilere dekar başına 13.500.000 TL destekleme ödemesi yapılmış, 2004 yılı ÇKS ve DGD ödemesi uygulaması 13 Mayıs 2004 Tarih ve 25461 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe Tebliğe (2004/22) göre 100m2 ile üstü 500 dekara kadar (500 dekar dahil) arazisi olan çiftçilere dekar başına 16.000.000 TL DGD ödemesi yapılmaktadır.

- 20 -

BÖLÜM 3. İLİN ÖZELLİKLERİ 3.1. BİYOFİZİKSEL ÖZELLİKLER 3.1.1. İlin Genel Tanımı

Aksaray İli 37059' 59'' –39001' 01'' kuzey enlemleri ile 330 15' 00'' – 340 30'

00'' doğu boylamları arasında yer almaktadır. E-90 karayolu üzerinde olan İl Ankara’ya 225 km uzaklıkta mersin limanına 258 km uzaklıktadır.

Aksaray İli, kuzey ve güney Anadolu dağlarının birbirinden uzaklaştığı İç

Anadolu Bölgesinin orta Kızılırmak bölümünde yer alır.İç Anadolu’nun güneye doğru Konya ovasına açılan, kuzeydoğuda Nevşehir, güneydoğuda Niğde, batıda Konya ve kuzeybatıda Ankara İllerine komşudur. İlin yüzölçümü 7.721km2

, rakım 980 metredir. Aksaray İlinin merkez ilçe dahil 7 ilçe 41 kasaba 146 köy bulunmaktadır. Bağlı ilçeler; Merkez, Ağaçören, Eskil, Gülağaç, Güzelyurt, Ortaköy, Sarıyahşi

3.1.2.Agro-ekolojik alt bölgeler Agro-ekolojik bölgelendirme arazinin çevresel özellikleri, potansiyel verim ve

arazi uygunluğu benzer olan özelliklere sahip alt alanlara bölünmesini ifade eder. Bir agro-ekolojik bölge iklim, arazi formu, toprak yapısı ve/veya arazi örtüsüne

göre belirlenir. Bu kapsamda Aksaray İli 2 agro- ekolojik bölgeye ayrılmış ve haritalandırılmıştır. Aksaray İli Merkez ve Eskil ilçeleri I. Bölge ve Gülağaç, Güzelyurt, Ağaçören, Ortaköy, Sarıyahşi İlçeleri II. Bölge olarak 2 alt bölgeye ayrılmıştır. Alt Bölge ayrılmasında en büyük etken I.alt Bölgenin ova özelliğinde olması yağış ve sıcaklık değerleri yönünden ikinci alt bölgeden farklılıklar göstermesi etkin olmuştur. II. Alt bölge eğimli bir arazi yapısı ve iklim değerleri yönünden sıcaklık birinci alt bölgeye göre daha düşük, yağış ise daha fazladır. (Tablo1 )

Tablo 1 : Aksaray ilinin Agro - Ekolojik Alt Bölgeleri Alt Bölgeler Alan

Şubat Temmuz yıllık Sıcaklık sıcaklık Yağış

(C°) (C°) (mm) %70 I.Alt Bölge -2,7/ 7 >25 <350

Merkez, Eskil 540.757 ha

%30 II. Alt Bölge -4 / 6 <25 >350 Gülağaç, Güzelyurt,Ağaçören, Ortaköy, Sarıyahşi

231.428 ha

Toplam 7 ilçe 772.185 ha 3.1.3. Topografya Dağlar: Aksaray ili sınırları içerisinde önemli dağlar vardır. Bunlardan en Önemlisi sönmüş volkanik bir dağ olan Melendiz dağları silsilesi içinde yer alan Hasan Dağıdır

- 21 -

(Yüksekliği :3268 m.dir.) Hasan Dağının yanında Küçük Hasan Dağı (3069 m. ), Ekecik Dağı(2137m.) yüksekliğinde önemli dağlardır. Vadiler: Ihlara Vadisi; Ihlara (Kapadokya) Bölgesi, güneyde Ihlara Kasabası sınırından (vadinin güney ucu) Yaprakhisar, Belisırma köylerini içine alarak Selime'nin kuzeyde bulunan üst sınırına kadar uzanmaktadır. Vadinin en düşük kotundan bu dört yerleşimin kenarında yer aldığı Melendiz Çayı akmaktadır.

Denizden 1,220 m yükseklikte bulunan yöre, jeolojik olarak Pliyosen devrinde Hasan ve Erciyes Dağlarının volkanik aktiviteleri sonucu oluşan kayaçlarla örtülüdür. Yörede mevcut kayaçlar tüf, ignimbirit ve volkanik küllerden ibarettir. Yaklaşık 14 km uzunluğunda olan Ihlara vadisi tektonik açıdan doğrultu atımlı fay şeklinde bir yapıya sahiptir.

Ihlara, Kapadokya Bölgesinin bir bölümünü oluşturur ve tarihçesi M.Ö. 3000

yıllarına kadar uzanır. Ancak, günümüze kadar ulaşan uygarlık izleri Bizans İmparatorluğu döneminden kalmadır. M.S. 4. yy.da kayaların oyulması sonucunda çok sayıda kilise inşa edilmiştir. Ayrıca 5 milyon insanı barındırabilecek mağara ve inlere sahip olan yörede daha sonraki dönemlerde Danişmentli, Selçuklu, Osmanlı yönetimlerinin izleri ve eserleri görülmektedir.

Bölgede bir çok termal kaynak bulunmaktadır. Bunlardan halen açık olan

Yaprakhisar Köyü'nün yanındaki Ziga Kaplıcası'nın suyunun sıcaklığı 60°C'ye kadar çıkmaktadır. Cilt hastalıklarına, romatizma ve kas tutulmalarına yararlı olan bu kaynağın etrafında karbonatlı suların oluşturduğu travertenler gözlenmektedir.Yöreye ilişkin hidrolojik ve hidrojeolojik araştırma çalışmaları yaptırılmıştır. Yörede bitki örtüsü olarak tipik bir Orta Anadolu vejetasyonu hakimdir.Ihlara Vadisi florasının tespiti için yapılan çalışmalar sonucunda 20 familyaya ait 200 kadar karasal bitki türü tespit edilmiştir

Ovalar

:

Aksaray’ın orta kesimleri kuzeyi, güneyi tamamen ovalıklarla kaplıdır. Güneyde obruk platosunun uzantısı ve Aksaray ovası bulunur. Platolar-Yaylalar

Akarsular:

:

Obruk , Haydar, Çağsak, Yeniyayla, Ali ağa Obası, Kemerseki yaylası Bu yaylalar merkezlerinin yakınlarında kurulan mezralar vardır. Buralara da mahalli tabirle yayla denilmektedir. Eskil sınırları içerisinde bu şekilde 72 adet yayla bulunmaktadır.

Aksaray , Tuz gölü kapalı havzası içerisindedir. Hiçbir suyu denize ulaşmaz

.Tuz gölü yakınlarında yer altında kaybolurlar. En önemli akarsuyu Melendiz dağlarında doğan Melendiz çayı (Uluırmak)dır. Karasu, Eşmekaya diğer önemli akarsularıdır. Bu akarsular yanında yazları tamamen kuruyan birçok dere bulunmaktadır. Pınarbaşı köyü yakınlarında Hıcıp , Sultanhanı yakınlarında Kırk delik suyu önemli dereleridir.

- 22 -

Göller:

Aksaray’ın en önemli gölü Konya ve Ankara ile müşterek sınırlara sahip oldukları Tuz gölü dür. Tuz gölü ülkemizin Van gölünden sonra en büyük ikinci gölüdür. Yurdumuzun en önemli tuz kaynaklarından biridir. Yüz Ölçümü 1500 Km2’dir. Aksaray sınırları içerisinde yer alan diğer göller ise ; Gelveri (Güzelyurt ) yakınlarında Nar gölü(Sofular-Acıgöl), Koca göl, Hasan dağı çevresinde Kartal Gölü, Öküz Gölü, Sarıgöl, Uyuz Gölü gibi irili ufaklı göller vardır.

Bu tabii göller yanında, sulama, taşkınlardan korunma amaçlı göletler

bulunmaktadır. Bunların en önemlisi Melendiz çayı (Uluırmak) üzerinde bulunan Mamasın baraj gölüdür.(11,7 Km2) yüz ölçümüne sahip gölün su hacmi ise 165x106

m3

3.1.4. İklim

tür. Ortaköy yakınlarındaki Kültepe ve Bozkır baraj gölleri yanında D.S.İ tarafından tamamen sulama amaçlı olarak yapılan Ortaköy-Balcı göleti, Helvadere göleti, Ortaköy Çiftevi göleti sulama ve taşkınlarda korunmak amacıyla yapılan Güzelyurt göleti gibi göletler de vardır.

Aksaray İli orta iklim kuşağında olup, soğuk, yarı karasal iklim tipindedir. Yazlar

kurak ve sıcak geçer, kışlar soğuk ve nispeten kısadır. En soğuk ayın ortalama sıcaklığı -30 C üstünde, en düşük sıcaklık - 290 C , en yüksek sıcaklık 38,40C olup yıllık sıcaklık ortalaması 11.5O

3.1.5. Bitki Örtüsü :

C’dir. Aksaray’da yağışlar kış, ilkbahar ve sonbahar aylarına rastlar. Yıllık 350mm

üzerindedir. Yağış ortalamasının %18,9’si sonbahar, %38,8’sı ilkbahar’%31,8’si kış ve %10,5’i da yaz mevsimlerinde görülür. Kış mevsimi uzun sürer ve yağışlar genellikle kar halindedir. I. Alt bölge yıllık 350 mm.nin altında, II. Alt bölge 350 mm.nin üstünde yağış alır. Nisan ve Mayıs aylarında yağış maksimum düzeye ulaşmaktadır. En düşük yağış ise Ağustos ayında düşmektedir. Eylül ayına kadar bu durum sürmekte Ekim-Kasım aylarında Sonbahar yağışları düşmektedir.

Aksaray’da yazları kurak iklimi hakim olduğundan ilkbaharda yeşeren otlar

yazın kurur ve arazi bozkır yapısını alır. Ayrıca taban suyunun yakın ve arazinin hafifi tuzlu olan kısımlarında kovalık ve çayır ayrık vs. gibi bitkilerden oluşan daim yeşil alanlar bulunmaktadır. Bu gibi alanlar yakınlarında hayvancılık yapanlara büyük avantaj sağlamaktadır

. Ayrıca bölgede alıç, kızılcık yanında çalımsı ve otsu bitkilerden geven , kekik, devedikeni, sıyırma, yabani korunga, poskulak, at kuyruğu , koyun yumağı çok rastlanan bitki türleridir. Platolar ve dağlık kısımlarda ise özellikle Hasandağı ve Ekecik dağı eteklerinde ve eteklerin üst bölümlerinde meşe ( pelit ) koruluklarına rastlanmaktadır. Bölgede orman bitkisi olarak meşe hakimdir. Orman alanları Ortaköy, Merkez ilçe ve Güzelyurt‘da bulunmaktadır. Dere kenarlarında yoğun olarak söğüt ve kavak bulunmaktadır.

- 23 -

3.1.5. İl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı

İlin toplam yüzölçümü 772.185 ha olup, bunun 420.430 hektarı tarım arazisi, 277.803ha‘ı çayır mera arazisi, 12.528 -15886 ha orman arazisi ve 10.376 ha diğer tarım dışı araziler olarak dağılım göstermektedir.

Grafik 1 17: İl Arazi Dağılımı

Grafik 1 den görüldüğü üzere Aksaray’da çayır mera alanlarının oranı

yüksek(%36), orman alanlarının oranı ise çok düşüktür (%2). Türkiye genelinde ise (Grafik 2) mera alanlarının oranı ile orman alanlarının oranı birbirine eşit olup %26 dır. Aksaray ilinde çayır mera alanlarının fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel olmakta, ancak orman alanlarının azlığı yağış için kısıt teşkil etmekte ve erozyona neden olmaktadır. Arazilerin alt bölgeler bazında dağılımına baktığımızda ( Grafik. 2) en fazla tarım ve mera arazisine sahip bölgenin 1. alt bölgesi olduğu görülmektedir. Grafik 218: İl Arazisinin Alt Bölgelere Dağılımı

2830

84

8891

2107

90

3799

2

1373

46

3637

6701

3

2343

2

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

1 2

Tarım ArazisiOrman FundalıkÇayır MeraDiğer

SULU % 14

55%

7%

36%2%

Ekilebilir Arazi 420.430Ha

KIRAÇ % 86

Orman Arazisi

12.528 Ha

Tarım Dışı Arazi 61.424 Ha

Çayır Mer’a 277.803 Ha

- 24 -

Grafik 3 :19 Aksaray - Türkiye Nüfus Artış Hızının Karşılaştırılması

3.2. SOSYO –EKONOMİK YAPI Aksaray’da nüfus yapısı incelendiğinde ; ilde dikkati çeken iki önemli bulgu ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birincisi; İlde şehirleşme oranları ve nüfus yoğunluğunun Türkiye ortalamalarından düşük olduğu ve nüfus artış hızının türkiye ortalamalarından az olduğu görülmektedir.

0

5

10

15

20

25

30

1927

1935

1940

1945

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1997

2000

YILLAR(%o)

Nüf

us A

rtış

Hız

ı

Türkiye(%0)

Aksaray(%0)

Kay.:2000 yılı Nufus Sayımı

1990 nüfus sayımında 326.399 olarak belirlenen toplam nüfus (%.47,9 unu erkekler, %52,1’ini kadınlar oluşturmuştur) 2000 yılında 396084’e çıkmıştır. 2000 sayımına göre toplam nüfusun 200216 (% 50,5)’ i ilçe merkezinde , 195868 (% 49,5)’ si ise köy ve beldelerde bulunmaktadır.195822 adet erkek 200262 adet Kadın bulunmaktadır.

Bu rakamlar 1990 yılı nüfus sayımı ile karşılaştırıldığında Aksaray ilinde kırsal

nüfusun %0 4,98 oranında arttığı ve şehir nüfusunun ise %0 32,8 oranında arttığı görülmektedir.

Tablo 2. 2000 Yılı Alt Bölgelere Göre Köy ve Şehir Nüfus Sayımı Sonuçları

Toplam Nüfus Şehir Nüfusu Köy Nüfusu Merkez 236560 129949 106611 Eskil 28952 22125 6827 I.Altbölge 265512 152074 113438 Ağaçören 15869 4983 10886 Gülağaç 26874 4672 22202 Güzelyurt 16836 3775 13061 Ortaköy 58873 26961 31912 S.Yahşi 12120 7751 4369 II.Altbölge 130572 48142 82430 TOPLAM 396084 200216 195868 Kay.:2000 yılı Nüfus sayımı -DİE

- 25 -

Grafik 4 : Aksaray İli Alt Bölgelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu (2000 )

2655

1215

2074

1134

38

1305

7248

142

8243

0

3960

8420

0216

1958

68

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

400000

I.Altbölge Merkez-Eskil II.Altbölge A.Ören-G.ağaç-

G.Yurt-Ortaköy-S.Yahşi

TOPLAM

Toplam Nüfus Şehir Nüfusu Köy Nüfusu

3.2.1. Kişi Başına Gelir

Aksaray’da kişi başına düşen gelir 1990 verilerine göre 1131 $ iken 2001

yılında ekonomik kriz nedeniyle 966 $ düşmüştür. Tabloda Aksaray’ın kişi başına düşen gelir yıllar itibariyle gösterilmektedir. (Tablo 3) Tablo 3 : Aksaray İlinde Kişi Başına Gelir

Yıl Kişi başına gelir ($) 1990 1131 1991 1109 1992 1230 1993 1373 1994 981 1995 1291 1996 1391 1997 1829 1998 1815 1999 1781 2000 1427 2001 966

- 26 -

Grafik 5 :20 Kişi Başına Yıllık Gelir ( Aksaray) ($)

500700900

110013001500170019002100

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Tablo 4 : Aksaray'da Alt Bölgelere Göre Temel Veriler

I.alt bölge II.alt bölge Merkez-Eskil A.Ören-G.Ağaç-

G.Yurt-Ortaköy. Sarıyahşi

Tüm ilçeler

İlçe sayısı 2 5 7 Köy sayısı(ilçe Merkezleri hariç)

99 89 188

Toplam nüfus 265512 130572 396084 Toplam şehir nüfus 152074 48142 200216 Toplam kırsal nüfus 113438 82430 195868 Toplam alan 540757 231428 772185ha Nüfus yoğunluğu km² 49,6 57,8 52 Toplam Tarım Alanı (ha) 283084 137346 420430 Toplam ekili alan (ha) 190441 96789 287230 Kişi başına tarım yapılan alan (ha)

1,066 1,051 1,061

Sosyal gelişmişlik düzeyi - - -0,449240 Kişi başına tahıl üretim (kg) 1,639 1,116 1,466 Kişi başına gelir($ ) - - 1905

* DİE-2000- Tarım İl Müdürlüğü 2004 yılı değerleri 3.2.2. Eğitim

Aksaray’da okul öncesi 5 ana okul 190 anasınıfı şubesi, 286 ilköğretim okulu, 25 genel lise 16 mesleki ve teknik lisesi 7 çok Programlı olmak üzere olmak üzere 48 lise bulunmaktadır.Toplam 1347 sınıf öğretmeni, 2101 branş öğretmeni bulunmaktadır. Aksaray’da Niğde Üniversitesine bağlı 4 fakülte ile 5 yüksekokul Bu okullarda 250 Öğretim Görevlisi bulunmaktadır.

- 27 -

Tablo 5 :Okullarda Bulunan Öğrenci Sayısı (2004 - 2005 Dönemi) Toplam Şehir Köy Okul Öncesi 3188 1655 1533 İlköğretim Erkek Kız

59235 30684 28551

32697 17069 15628

26538 13615 12923

Lise: Erkek Kız

12303 6819 5484

10927 6063 4864

1376 756 620

Üniversite:* 3500 3500

Kaynak. M.E.B. Aksaray 2004 3.2.3.Sağlık

İlde sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığına bağlı 10 Devlet Hastanesi,1 sağlık merkezi, 2 adet özel hastane , 112 sağlık ocağı, 37 sağlık evi, 1 verem savaş dispanseri, 1 ana çocuk sağlığı Merkezi ile yürütülmektedir. İl genelinde yataklı tedavi kurumlarındaki toplam yatak sayısı 683 iken yatak başına düşen nüfus sayısı 590’ dur. İlde toplam hekim sayısı 263 ve 1 uzman hekim başına düşen hasta sayısı 4659, pratisyen hekim başına düşen hasta sayısı 2506’ dur. Hekim başına düşen hasta sayısı ise 1506 dur. Diş Hekimi Başına düşen Hasta sayısı 22004 Sağlık hizmetleri hususunda,Türkiye genelinde yaşanan sorunlar Aksaray ilinde de yaşanmaktadır. Öncelikle görev yapan sağlık personeli sayısı arttırıldığında, sağlık personeli başına düşen nüfus sayısı da azalmış olacaktır. Tablo 6 . Sağlık durumu SAĞLIK DURUMU

İl Sağlık Müdürlüğü 1 Pratisyen Doktor 158 Sağlık Ocağı 112 Diş Hekimi 18 Sağlık Evi 37 Ebe 209 Verem Savaş Dispanseri 1 Hemşire 279 AÇS ve AP Merkezi 1 Sağlık Teknisyeni 273 Yataklı Tedavi Kurumu 10 Sağlık Meslek Liseleri 2 Hasta Yatak Sayısı 683 Kanser Tarama Eğitim Merkezi 1 Uzman Doktor 85 Kanser Kayıt Merkezi 1 Kaynak: 2004 Sağlık Müdürlüğü

3.2.4.Ulaşım

İldeki 450 km.lik karayolu ağının 162 km.si devlet yolu, 288 km.si il yoludur.Bu yolların 439 km.si asfalt, 11 km’ si stabilize kaplama yoldur. İldeki köy yolu ağı 1780 km olup, bunun 901 km si asfalt, 792 km ‘si stabilize, 67 km’ si tesviye,20 km.lik kısmı ise ham yoldur. Ekstrem ağır kış şartlarında çok kısa süreli olarak köy yollarının merkezlerle bağlantıları kesilmektedir.

Aksaray İç Anadolu’nun merkezinde, arazinin düz ve şartlarının uygun olmasına karşılık demiryolu yoktur. E-90 karayolu üzerinde olan İl Ankara’ya 225 km uzaklıkta mersin limanına 258 km uzaklıktadır

İl merkezine 100km mesafede Nevşehir sınırları içerisinde uluslararası havaalanı ayrıca 10 km mesafede İl özel idaresi tarafından yaptırılan kullanımda

- 28 -

olmayan sivil amaçlı bir hava alanı bulunmaktadır. Şehirler arası ve milletler arası otomatik telefon görüşmelerine açık olan Aksaray’da köylerin tamamında telefon şebekesi bulunmaktadır.

3.3.Tarımsal Üretim Sistemi

İlde 2001 Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre 24393 adet tarım işletmesi mevcuttur. Bu işletmelerin 24392’u aile işletmesidir. 1 adeti ise devlete ait tarım işletmesidir. İl de tarım işletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmakta ve bu işletmelerin oranı da %77 ‘u bulmaktadır. Bu işletmeleri sırasıyla %19’le yalnızca bitkisel üretim yapan işletmeler ve %4’le yalnızca hayvansal üretim yapan işletmeler izlemektedir. (Grafik 6)

Grafik 6 :

Bitkisel ve Hayvansal Üretim

Yapan; 18674; 77%

Yalnız Hayvansal Üretim Yapan;

1026; 4%

Yalnız Bitkisel Üretim Yapan;

4695; 19%

Bitkisel ve Hayvansal Üretim Yapan Yalnız Bitkisel Üretim YapanYalnız Hayvansal Üretim Yapan

Aksaray İlinde Tarım İşletmelerinin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı

Kaynak: Genel Tarım Sayımı-2001,DİE

- 29 -

Grafik 7 :Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı (%)

20-49 Da; 7403; 30%

50-99 Da; 5800; 24%

100-199 Da; 3683; 15%

500 Da <; 1; 0%

200-499 Da; 1641; 7%

< 10 Da; 2951; 12%

10 -19 Da; 2914; 12%

< 10 Da

10 -19 Da

20-49 Da

50-99 Da

100-199 Da

200-499 Da

500 Da <

Kaynak: Genel Tarım Sayımı-2001,DİE

- 30 -

Tablo 7 :Tarımda İşletme Büyüklüğü ve Arazi Edinim Biçimi A-İşletme Sayısı B- Arazi Miktarı(da) 2001 Genel tarım sayımı-DİE

Arazi Büyüklüğü (Da.)

İşletme Sayısı

Arazi Yalnız Yalnız Zilliyetliğe Dayalı

Hem Kendi Arazisini hem de Zilliyetliğe Dayalı Arazi İşleten

Hem Kendi Arazisini Hem de Baskasının Arazisini İşleten

Yalnız Kira İle Arazi İşleten

Yalnız Ortakçılıkı İle Arazi İşleten

Diğer Şekilde Araazi İşleten

İki Yada Daha Fazla Tasarruf Şekli ile Arazi İşletetn

Arazi Büyüklüğü (Da.)

(da) Kendi Arazisini

İşleyenler

A B A B A B A B A B A B A B A B

Arazisi olmayan

Arazisi olmayan

0-5 1008 2553 952 2441 39 77 17 35 0-5

5-9 964 6632 662 4331 31 281 173 1464 98 557 5-9

10-19 2914 39067 2346 31627 151 1591 177 2585 179 2341 62 923 10-19

20-49 7403 241747 4987 161286 485 14638 32 1475 981 36574 608 19485 194 5015 116 3273 20-49

50-99 5800 415961 4596 321655 149 11172 121 8781 643 51342 46 3346 137 12017 19 1432 90 6215 50-99

100-199 3683 520406 2197 306158 258 33723 141 18555 705 98486 236 42633 62 9198 40 4422 45 7232 100-199

200-499 1641 458858 970 251392 63 16016 490 155055 119 36395 200-499

500-999 500-999

1000 ve üstü

1 25313 1 25313 1000 ve üstü

Toplam 23414 717033 16711 1104203 1113 61482 357 44827 3169 345506 1286 104757 455 27153 192 9162 135 13447 Toplam

Tablo 8. Tiplerine göre İşletmeler

Arazi Büyüklüğü Toplam

Bitkisel ve Hayvansal

Üretim Yapan Yalnız Bitkisel Üretim Yapan

Yalnız Hayvansal

Üretim Yapan Hayvan Sayısı

(da) İşletme Sayısı

Arazi Miktarı İşletme

Sayısı

Arazi Miktarı İşletme

Sayısı

Arazi Miktarı İşletme

Sayısı

Arazi Miktarı Küçük

baş Büyük

baş (da) (da) (da) (da) Arazisi Olmayan 979 979 13861 3329 <5 1008 2553 687 1612 321 940 226 2225 5-9 964 6632 820 5665 144 966 3702 1521 10-19 2914 39067 2168 29182 729 9711 17 173 24812 5276 20-49 7403 241747 6406 210713 997 31035 136982 19198 50-99 5800 415961 4142 310614 1629 102421 30 2926 176697 16154 100-199 3683 520406 2975 415366 708 105040 98416 10475 200-499 1641 458858 1475 419188 167 39671 42959 9649 500-999 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1000-2499 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2500-4999 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5000< 1 25313 1 25313 0 0 0 0 0 854 Toplam 24393 1710537 18674 1417653 4695 289784 1026 3099 497655 68681

2001 Genel tarım sayımı-DİE

Tablo 7 de görüldüğü gibi 16711 adet işletme yalnız kendi arazilerini işlemektedir. Bu şekilde işlenen arazi 1417653 da. dır. 3169 adet işletme ise başkasına ait 345506 da.lık araziyi işletmektedir. 1285 adet işletme kiracılık, 455 işletme ise ortakçılıkla iştigal etmektedir.Tabloda dikkat çeken nokta, kendi arazisinin yanında başkasından arazi kiralayıp işleten işletmelerin 20-499 da arasında arazi büyüklüğünde faaliyetlerini sürdürmeleridir. 455 işletmede 27153 dekar arazide ortakçılık yapılmakta, 1285 işletme de ise 104757 dekar araziyi kiralamaktadır. Ortakçılığa ve kiracılığa konu olan işletmelerin büyüklüğü ise 20-49,50-99 dekar arasındadır. 2001 genel tarım sayımı hane halkı araştırma sonuçlarına göre Aksaray ilinde 1710537 da arazi 78059 adet parça sayısından oluşmaktadır.

Türkiye genelinde olduğu gibi Aksaray ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nüfus artışı ve artan nüfusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık, bu sektörlerde iş gücü talebinin nüfus artışına uygun düzeyde artırılamaması; tarımın gelişim hızının nüfus artışını karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi nedenlerle giderek küçülmüştür. 3.4.TARIMSAL PAZARLAMA SİSTEMİ 3.4.1. Bitkisel Ürünlerin Pazarlama Sistemi İlimizde Bitkisel ürün üretiminde önemli ürünler arasında buğday, arpa, şeker pancarı, ayçiçeği (yağlık ve çerezlik ) ile patates gelmektedir. Bu ürünlerin üretiminde zaman içersinde üretim konusunda teknik sorunlarının çözümü için önemli çalışmalar yapılarak bu ürünlerle ilgili olarak kurum ve kuruluşlar oluşturulmuştur. Ancak tarım ürünleri ile ilgili olarak aynı düzeyde bir çalışma yapıldığını söylemek zordur. Bu üretim potansiyelinden tam olarak yararlanılamamıştır.

- 2 -

Pazarlama da oluşan tıkanıklık ürünün fiyatının düşmesine ve üreticiye ekonomik yönden zarara sokmaktadır. Diğer yandan da depolama sorunları yaratmakta ve özellikle dayanıksız ürünlerde depo kayıplarına yol açmaktadır. Aksaray’da pazarlamaya konu olan Bitkisel ürünlerden tahıllar, baklagiller, sanayi bitkileri ve meyvelerdir. 3.4.1.1 Türkiye ve Aksaray’da Buğday, Arpa ve Ürünlerin Pazarlanması 3.4.1.2 Aksaray’da Buğday ve arpa üretimi il üretimi bakımından oldukça önemli yer tutar tarım arazilerin % 51 tahıl üretiminde kullanılmaktadır. Aksaray’da hububatın en büyük alıcısı TMO olup, bir kısmı İlimizde faaliyet gösteren hububat pazarında alınıp satılmaktadır. Geçmiş yıllarda malt sanayinin hammaddesi olan arpanın alımı için İlimizde malt sanayinin temsilcilerinin alım ajansları bulunmaktaydı, son yıllarda bu ajanslar kapalı olup alım yapmamaktadırlar. İlimizde malt sanayinin hammaddesi olan proteini düşük arpa ekilişleri yaygınlaştırılarak; üretim artırılmalı, malt sanayicilerinin alım yerlerinin tekrar faaliyete geçmesi sağlanmalı ayrıca üreticiye ve tüccara ticaret imkanları artırılabilmelidir. 1995 – 2004 yılları arası Aksaray Arpa üretimi tablo 9’da gösterilmiştir Tablo 9 : Türkiye ve Aksaray Arpa Üretimi

YILLAR Aksaray Üretimi (Bin Ton)

Türkiye Üretimi (Bin Ton)

Aksaray İlinin Payı (%)

1995 183 7.500 2,00 1996 216 8.000 2,00 1997 236 8.200 2,00 1998 226 9.000 2,00 1999 222 7.700 2,00 2000 268 8.000 3,00 2001 105 7.500 1,00 2002 307 8.300 3,00 2003 248 8.100 3,00 2004 247 9 000 2,7

Kay.:DiE-TKB İl Müdürlüğü İlimizin toprak yapısı, meteorolojik özellikleri ve çevre faktörleri dikkate alındığında gerek ekmeklik gerekse makarnalık buğdayların yetişmesi için uygun ortam bulunmaktadır. Tarıma dayalı sanayinin hammaddesi olan ekmeklik ve makarnalık buğdayların kalite ve verimlerinin artırılması için yeni tescil edilmiş yüksek verimli tohumlukların İlimizde yaygınlaştırılması sağlanmalıdır. İlimizin topraklarının bitki besin maddelerince fakir, kıraç ve genellikle çavdar ekilen alanlarda çavdardan daha yüksek verim veren buğday – çavdar melezinin (TRİTİKALE) ekimi yaygınlaştırılarak gıda ve yem sanayinde kullanılması yaygınlaştırılmalıdır. 1995 – 2004 yılları arası Aksaray Buğday üretimi tablo 10’de gösterilmiştir.

- 3 -

Tablo 10: Türkiye ve Aksaray Buğday Üretimi

YILLAR Aksaray Üretimi (Bin Ton)

Türkiye Üretimi (Bin Ton)

Aksaray İlinin Payı (%)

1995 252,2 18.000 1,4 1996 277,37 18.500 1,5 1997 298,44 18.650 1,6 1998 296,07 21.000 1,4 1999 227,37 18.000 1,3 2000 277,91 21.000 1,3 2001 160,64 19.000 0,85 2002 326,03 19.500 1,67 2003 276,52 19.000 1,46 2004 310,33 21 000 1,47

Kaynak DİE- Tarım İl Müdürlüğü

3.4.1.2.Türkiye ve Aksaray’da Şekerpancarı Pazarlaması ve Örgütlenme Ülkemizde şeker üretimin hammaddesi olan şeker pancarının İlimiz için oldukça önemli yeri vardır. İlimizde 4 adet kooperatif ve 25180 üyesi vardır. Verim açısından değerlendirilecek olursa Ülke veriminden yüksek olup bölge açısından da önemli tarımsal gelir kaynağıdır. İlimizde üretilen şekerpancarı Bor şeker fabrikasına verilmektedir.

Tablo 11 : Türkiye Ve Aksaray Şekerpancarı Üretimi Ve Verimleri

YILLAR Aksaray Üretimi

(Bin Ton)

Aksaray Verim

(Ton/Ha)

Türkiye Üretimi

(Bin Ton)

Türkiye Verim

(Ton/Ha)

Aksaray İlinin Payı

(%) 1995 494,732 26,981 11.170,569 36,102 4,00 1996 788,703 28,367 14.543,277 34,935 5,00 1997 1.291,942 40,040 18.400,734 39,424 7,00 1998 1.723,479 55,173 22.282,539 44,168 7,00 1999 1.029,063 34,781 16.854,294 41,206 6,00 2000 1.254,885 51,055 14.676,000 46,110 8,00 2001 676,159 44.300 12.632,532 33.350 5,00 2002 970,160 51.425 12.576,019 33.000 7,00 2003 748,300 48.860 16.523,166 41.000 4,00 2004 736,425 49.857 13 517, 241 5,44 DİE-Tarım İl Müdürlüğü-2004 3.4.2.Türkiye ve Aksaray İli Hayvancılık Sektöründe Pazarlama ve örgütlenme Hayvan ve hayvansal ürünlerin çağın değişen koşullarına uygun bir biçimde üretim ve kalitesinin artırılması, Türkiye ekonomisi açısından büyük önem taşımaktadır. Bunun başarılabilmesi ise, büyük ölçüde pazarlama organizasyon ve fonksiyonlarının etkin bir biçimde yerine getirilmesine bağlıdır. Hayvansal üretimin yapıldığı işletmelerde; örneğin yetiştirme ve besi faaliyetlerinde başarıya ulaşılsa dahi, pazarlamada ortaya çıkan problemler çözülmedikçe, üretim ve kaliteyi

- 4 -

yükseltmek çoğu zaman güç ve bazen de imkansızdır. Hayvansal ürünlerin pazarlanması, ürünlerin hammaddeden mamul halini alıp, tüketim aşamasına geçme anına kadar devam eder. Bu bakımdan pazarlama, hayvansal ürünlerin imalat safhalarını da kapsamaktadır.

3.4.2.1. Aksaray’da Et ve Et Ürünleri Pazarlaması Türkiye’de halen hayvan ve hayvansal ürünler pazarlamasında aracı sayısı çok, aynı zamanda pazarlama prodüktivitesi düşüktür. Üretici ile tüketici arasında sayıları bazen 5-6’yı bulan genelde 3-4 arasında değişen pazarlama organları bulunmaktadır. Kasaplık hayvan ve et pazarlaması Türkiye’de çeşitli ölçekteki yerleşim yerleri itibariyle farklılıklar göstermektedir. Kırsal alanda kasaplık hayvan ve et pazarlamasında üretici-köy kasabı ve tüketiciden oluşan çok kısa bir zincir bulunduğu görülür. Ancak buna rağmen tüketici için etin fiyatı ucuz değildir. Çünkü tüketici sayısının azlığı ve alım gücü yetersizliği perakendeci kasaba yoğun bir iş olanağı sağlamamaktadır. Bu nedenle pazarlama maliyeti yani perakendeci kasap marjı yüksektir. Diğer taraftan bu kesimde maliyet azaltıcı bir faktör olan sakatat ekonomik şekilde değerlendirilememektedir. Aksaray’da öz tüketim ve satışa yönelik olarak üretilen hububatın yanında ağırlıklı iktisadi faaliyet hayvancılıktır. Aksaray’da et üretimi ilin hayvancılık potansiyelini göstermekten uzaktır. Zira Aksaray’daki ve diğer yörelerden gelen tüccar ve işletmeciler tarafından canlı hayvan olarak büyük illere canlı hayvan götürülmektedir. İlimizden büyük firmalara canlı hayvanlar götürülüp kestirilerek değerlendirilmektedir. Aksaray’da hayvan besiciliği özellikle kurban bayramında İstanbul, Ankara vb. İllerde satılmak üzere ve diğer illerdeki büyük firmalara pazarlamak için yapılmaktadır. Besicilik için hayvanlar çiftçilerden veya hayvan pazarından yada diğer yakın illerden temin edilmektedir. Aksaray merkezde bir canlı hayvan pazarı mevcut olup gösterilen ilginin yetersizliğinden dolayı az sayıda hayvan alım-satım işlemi yapılmaktadır. Ortaköy ilçesinde küçük çaplı canlı hayvan pazarları mevcuttur. Ayrıca Kurban Bayramlarında geçici pazarlar diğer ilçelerde kurulmaktadır. Ayrıca Aksaray’da mevcut olan küçük çaplı 1 adet pastırma sucuk imalathanesinde doğrudan çiftçiden ve besi işletmelerinden alınarak kesilen hayvanların etleri değerlendirilmektedir. Ayrıca kasaplarda direk olarak çiftçiden aldığı hayvanı keserek pazarlamaktadır. İlde bulunan kasapların kesim işlerini yapmak üzere belediye tarafından bir mezbaha ve 2 adet özel mezbaha kurulmuştur. Ayrıca kasaplara hayvan ve et temin eden aracı tüccarlar da bulunmaktadır. Tablo 12 :1994 - 2004 Yılları Arasında Türkiye ve Aksaray Et Üretimi

YILLAR AKSARAY Miktar (Ton)

TÜRKİYE Miktar(Ton)

Aksaray’ın Üretimdeki Payı (%)

1994 1805 466 190 0,3871

1995 1940 415 240 0,4671

1996 1895 416 815 0,4546

1997 2128 516 946 0,4116

1998 3223 532 504 0,6052

- 5 -

1999 2602 511 297 0,5089

2000 3499 491 497 0,7119

2001 2127 433 389 0,4908

2002 1907 418 912 0,4552

2003 3622 366962

0,98

2004 2969 447153 0,6639

Kaynak: DİE –Tarım İl müdürlüğü(Kırmızı et üretimi) Hayvancılık alanında dikkate değer bir noktada, hayvan varlıklarıyla elde edilen et ve deri üretimi arasındaki uyumsuzluktur. Bunun en önemli sebebi, büyük ve küçük baş hayvanın kesiminin bir kısmının il dışında yapılmasıdır. Bu alanda kaçak kesim yapılması da söz konusu olabilir. İlde entegre et tesislerinin azlığı ve dericilikle uğraşan işletmelerin bulunmayışı dikkat çekmektedir. Canlı hayvanların yem İhtiyacı ildeki ve diğer illerdeki Yem Fabrikalarından karşılanmaktadır. Aksaray’da et pazarlama kanalları aşağıdaki şemada gösterilmiştir.

- 6 -

ET PAZARLAMA KANALLARI

3.4.2.2. Aksaray’da Süt ve Süt Ürünleri pazarlaması Türkiye’de büyükbaş hayvancılığın gelişmesinin önündeki en önemli engellerden biri işletme ölçeklerinin küçük olmasıdır. Küçük işletmeler üretim maliyetini düşürmede ve hayvanlarını pazarlamada büyük işletmeler kadar başarılı olamamaktadırlar. Çıktı (et ve süt), yem ve diğer üretim girdilerinin fiyatlarındaki istikrarsızlık da bir başka önemli sorundur. Grafik 9. çiftçi eline geçen inek ve koyun sütü fiyatlarındaki dalgalanmayı göstermektedir. Grafik 8 : Üretici Eline Geçen Reel Süt Fiyatları (1968 =100)

Grafik 9. Üretici Eline Geçen Reel Süt Fiyatları (1968=100)

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

1973

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

TL/KG

koyun sütü İnek sütü

Hayvan envanterinin genetik kalitesinin göreceli olarak düşük olması, hayvan başına et ve süt veriminin yükseltilmesinde ciddi bir engeldir. Büyükbaş sığır besiciliği ve süt sığırcılığı Büyükşehir yakınlarında yeterli ve kaliteli kaba yem üretmeden yapılmaktadır. Bu tür işletmeler üretim maliyetini düşürmedikleri gibi, yerleşim ve su havzalarında çevre riskleri de yaratmaktadırlar. İşletmelerin besleme ve bakım konularında teknik bilgi eksikliği vardır.

Üretici

Mezbahane Hayvan Pazarı

İmalathane

Market

Tüketici

Öz Tüketim

Hayvan Tüccarı

- 7 -

Hayvancılıkla ilgili teşviklerin verilmesinde mutlaka verimliliğin artırılmasını, yem maliyetini düşürmesini ve işletme ölçeklerinin büyümesini göz önünde bulundurmalıdır. 1995 - 2001 dönemi ortalamasına göre Aksaray İli yılda yaklaşık 60 bin ton süt üretimi gerçekleştirmiştir. Aksaray İline civar İllerden yılda yaklaşık 500 ton süt girişi olurken dışarıya 20.000 ton süt çıkışı olmaktadır. Sütün sanayiye ulaşmadan çiğ olarak tüketiciye ulaştığı pazarlama zincirinde süt üreticisi-toplayıcıları-sokak sütçüsü gibi aracılar bulunmaktadır. Çoğu zaman üretici aynı zamanda sokak sütçüsü görevini de yerine getirip sütü tüketiciye ulaştırmaktadır. Sütün işlenip çeşitli süt mamulleri olarak tüketiciye ulaştırıldığı durumda ise üreticiden çıkan süt, toplayıcı-sanayi-toptancı ve perakendeciden oluşan bir pazarlama zinciri ile pazarlanmaktadır. Sütün kooperatiflere ait tesislerde işlendiği durumda süt, köy toplayıcıları yanında doğrudan kooperatif üyesi üreticiden de temin edilmektedir. Aksaray İlinde süt ve süt mamullerinin ambalajlama eksikliği nedeniyle daha çok dışarıdan gelen ürünler pazar bulmaktadır. Üretilen süt peynir, yoğurt vb. şekilde aile içinde tüketilmekte, ihtiyaç fazlası il içinde yerel pazarlarda satılmaktadır. 2004 yılı verilerine göre; Aksaray ilinde toplam 15 adet Süt ve Süt Ürünleri İmalathanesi mevcut olup, bu imalathanelerin toplam kurulu kapasiteleri 13.000 Ton/Yıl’dır

, Tablo 13 :1994 - 2000 Yılları Arasında Türkiye ve Aksaray Süt Üretimi

. Bu kapasitenin ancak %46’ı kullanılmaktadır. Süt toplama merkezlerinde toplanan sütler, Aksaray Merkezde Aksaray Üçler, Mert, Biçenler, Aytaç , Aydınoğlu, Ağaçlı, Hamidiye Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Ortaköy ilçesinde ise Özüçler, Özkayalar, Aydın, Eray, Ortaköy, Orsüt işleme tesislerinde işlenmekte, Kooperatif ve Birliklere bağlı süt toplama merkezlerinde toplanan sütler İl dışındaki büyük fabrikalara pazarlanmaktadır.

YILLAR

Miktar (Ton)

Türkiye Miktar (Ton)

Aksaray İlinin Payı(%)

1994** 49.435 10.560.920 0,4680 1995** 55.495 10.601.550 0,5234 1996** 59.600 10.760.915 0,5538 1997** 58.651 10.076.526 0,5820 1998** 62.541 9.970.531 0,6272 1999** 61.637 10.082.010 0,6212 2000** 62.247 9.793.962 0,6355 2001 143.090* 9495549 1,5 2002 125.324* 8408568 1,49 2003 107.670** 10611010 1,01 2004 253.237 10679406 2,4

* Tarım İl Müdürlüğü verileri ** DİE verileri Aksaray’da süt pazarlama kanalları aşağıdaki şemada gösterilmektedir.

SÜT PAZARLAMA KANALLARI

Üretici

- 8 -

Süt pazarında istikrarı sağlayacak çözümler araştırılmalıdır. Süt talebini artırmaya yönelik kampanyalar üretici fiyatlarını artıracağı için süt reklam ve kampanyaları hayvancılık için ciddi bir teşvik olarak dikkate alınmalıdır. Sütün Beslenmedeki önemi toplumun tüm kesimlerine en etkin şekilde anlatılmalı ve okul sütü uygulaması başlatılmalıdır. Süt kampanyalarının maliyetine artan talepten yarar sağlayacak tüm kesimlerin (Süt sanayi, Yem sanayi, veteriner ilaç sanayi) katkıda bulunması sağlanmalıdır. 3.5 TARIMSAL HİZMETLER Tarımsal üretimi destekleme hizmetleri (tarımsal teknoloji, hayvan sağlığı, tohum ve damızlık gibi girdi dağıtımı ve pazarlama) büyük ölçüde devlet kuruluşları, kooperatifler sivil toplum örgütleri ve özel sektör kuruluşları tarafından sağlanmaktadır. Aksaray ilinin özellikle kış aylarında rakımın yüksek olduğu yerlerde kar yağışının fazla olduğu zamanlarda bazı hizmetler ulaşımın güç olması nedeniyle sadece ekonomik hizmetlerin değil aynı zamanda sosyal hizmetlerin sağlanmasında kısa süreli aksaklıklar yaşanmaktadır. Aksaray’da tarıma destek veren kuruluşlar ve sağladığı hizmetler tabloda gösterilmiştir.

Öz Tüketim

Toplayıcı Tüccar

Süt Toplama Merkezleri

Süt Fabrikası

Yerel Pazarda Satış (Tereyağı, Peynir, Yoğurt vb)

Tüketici

Perakende Satış noktası

Market

- 9 -

Tablo 14 : Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorunları Verilen Hizmetler İlgili Kurum Yayım- Eğitim Tarım İl Müdürlüğü Araştırma Köy Hizmetleri ve T.K.B. Araştırma Enstitüleri (Ankara,Konya),

Kayseri Çayır-mera Araştırma, Niğde Patates Arş. Sulama DSİ (Büyük ölçekli), Köy Hiz. (Küçük ölçekli) Orman Köylerini Kalkındırma Orman Bakanlığı Veteriner Hizmetleri Tarım İl Müdürlüğü ve Özel Veteriner Hekimler Suni Tohumlama Tarım İl ve İlçe Müd. Veterineri , Özel Veterinerler.,Damızlık

yetiştiriciler birliği Damızlık Damızlık yetiştiriciler birliği,Diğer İllerin Birlik ve çiftcileri Tarımsal Girdiler (tohum, gübre, zirai mücadele ilaçları)

Özel Şirketler, Tarım İlçe Md., diğer çiftçiler

Tarımsal Kredi T.C. Ziraat Bankası, Tarım Kredi Kooperatifleri Ürün Pazarı TMO, Tüccarlar Canlı Hayvan Borsası ve Pazarı

Aksaray Merkezde canlı hayvan borsası ile Ortaköy’de canlı hayvan pazarı

Süt toplama ve Pazarlama Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri (Süt Top. Mer.), Özel Sektör, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri

Bal Pazarlama Arıcılar Birliği ve Üreticiler Et İşleme Belediye Mezbahası, 2 adet özel Kombine, 1 imalathane Para Kaynakları KOBİ, TEMA Vakfı, Tarım Bakanlığı,İl Özel İdaresi K.H.G.B,

S.Y.D.V.

İlde tarıma sağlanan hizmet seviyesi yeterli düzeyde olmayıp yaşanan önemli problemler aşağıda verilmiştir.

• İldeki yayım elemanlarının sayısı yeterli değildir ve homojen dağılmamıştır. • Çiftlik seviyesinde araştırma ve teknoloji geliştirme aktiviteleri çok azdır. Mevcut

tarımsal araştırma kuruluşları Aksaray’a uzak olup iletişim yeterli değildir. Örneğin Ankara ve Konya Tarla Bitkileri Araştırma Enstitüsü ile yakın araştırma çalışmaları yürütülmemektedir.

• Kaliteli damızlık hayvan sağlama kaynakları yetersizdir. • Ziraat Bankası tarafından verilen bitkisel ve hayvansal üretim kredileri faiz oranlarının

yüksekliği (%55-65) çiftçinin bu hizmetten yeterince faydalanmamasına neden olmaktadır.

• Sertifikalı tohumluk temininde güçlük yaşanmaktadır. Tarım İl Müdürlüğü ve özel sektör bu konuda yetersiz kalmaktadır.

Aksaray ilinde tarıma sağlanan hizmetlerde alt bölgeler itibariyle farklılıklar gözlenmektedir. Kalkınma amaçlarına ulaşmada bu farklılıkları dikkate alarak öncelikli bölgeleri belirlemek faydalı olacaktır.Tablo 15.da alt bölgelerde tarıma sağlanan servis hizmetlerinden yayım elemanı ve veteriner hekim sayısı ile et - süt işletmelerinin kapasitesi gösterilmiştir. Tablo 15 : Aksaray İli Tarımsal Hizmetlerinin Farklı Agro - Ekolojik Alt Bölgelere Göre Dağılımı

Agro-

Ekolojik Alt bölgeler

Yayım Elemanı Sayısı

(Kişi/ 10.000 ha)

Veteriner Sayısı

(Kişi/10.000B.baş)

Sulanan I-IV. Sınıf Tarım

Arazisi

Süt Toplama

Kapasitesi (Ton / Gün)

Et Üretim/ Kesim

Kapasitesi Baş/gün

- 10 -

ha I.alt bölge 3 1.85 41.597 150

275 BB 1200 KB

II. alt bölge : 1,75 3.38 10.592 50

-

Tarım İl Müdürlüğü-2004 3.5.1. Tarıma Hizmet Sağlayan İlgili Kuruluşlar DSİ Bölge Müdürlüğü Aksaray için önem arz eden projeleri gerçekleştirmiş olan DSİ bu faaliyetler kapsamında bugüne kadar 1 adet baraj ,1 adet regülatör 5 adet gölet tesis etmek suretiyle toplam 24761 ha. brüt 20991 ha net tarım arazisinin sulu tarıma açılmasını sağlamıştır Mülga Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü:(İl Özel İdaresi) Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü sulama hizmetleri ile birlikte toprak muhafaza hizmetleri, tarla içi geliştirme, drenaj ve laboratuar hizmetleri vermektedir. Köy Hizmetleri tarafından sulamaya açılan alan 15.339 ha. olup bunun 2.745 hektarı 8 adet gölet sulamalarıyla, geriye kalan kısmı küçük sulamalar(yeraltı, yerüstü ve Toprak su Kredisi) ile yapılmaktadır. Arazi Toplulaştırılması 9 projede 13008 ha alan toplulaştırılmıştır. Orman İşletme Müdürlüğü: Aksaray ili sınırları içerisinde toplam 12.528 ha orman alanı mevcut olup ilin genel olarak % 2.’si oranındadır. Sadece ağaçlandırma başmühendisliği tarafından 1992-2000 yılları arasında 1243 ha. alan ağaçlandırılmış olup çalışmalar devam etmektedir. Toprak Mahsulleri Ofisi: TMO bir kamu iktisadi teşekkülü olup, amacı yurtta hububat fiyatlarının üreticiler yönünden normalin altına düşmesini ve tüketici halk aleyhine anormal derecede yükselmesini engellemektir. TMO Aksaray’da buğday, arpa, çavdar alımı yapmaktadır. TMO’nun Aksaray’da 1999 yılında 12.964 ton olan toplam hububat alımı 2000 yılında 61385 tona, 2001 yılında bu rakam 15018 tona düşmüştür. 2001 yılında TMO’nun aldığı toplam buğday miktarı 11636 ton olup hububat alımlarının % 77 sini buğday oluşturmaktadır. Ziraat Bankası Aksaray’da tarımsal amaçlı kullandırılan krediler toplamı ve geri dönüş oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 16 : Ziraat Bankası Tarafından Kullandırılan Krediler Yıllar Kullandırılan kredi mik.(Milyon TL) Geri Dönüş Oranı

(%) 1995 381.196.487.199 70* 1996 882.138.001.267 95 1997 1.390.602.891.132 95

- 11 -

1998 2.174.345.194.500 96 1999 3.345.527.688.093 98 2000 5.391.302.127.617 75*

*Kuraklıktan dolayı geri dönüşüm oranı düşüktür. Kooperatifler: İlde ki mevcut örgütlenme istenilen düzeyde değildir. Nüfusunun yarısı kırsal kesimde yaşayan , ekonomisinin önemli bir bölümü tarıma dayanan Aksaray’da tarımsal birliklerin az oluşu ve örgütlenmedeki eksiklik tarımsal faaliyetlerin günün gereklerine göre yapılmasını olumsuz etkilemektedir. Çiftçi nüfusunun yarısı Tarım Kredi Kooperatifi üyesi olmasına rağmen bu durum geleneksel örgütlenme anlayışından farklı olarak T.C. Ziraat Bankası tarafından verilen tarımsal kredilerden yararlanmada sağladığı avantajlar nedeniyle yaygınlaşmıştır. Tarım Kredi Kooperatifleri: Türkiye genelinde yaygın olarak örgütlenmişlerdir. Çiftçiye üretimde girdi desteği ve nakit kredi imkanı sağlamaktadır. Aksaray ilinde 29 adet T.K. kooperatifine üye 15.045 çiftçi bulunmaktadır. Tarımsal Kalkınma Kooperatifi: Aksaray’da 36 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi bulunmaktadır.Bu kooperatiflere 3259 adet üye kayıtlıdır.Örgütlenmeyi sağlayarak üretimden pazarlamaya kadar olan süreçte ortaklarına ucuz girdi teminini ve ürünlerinin değerinde pazarlanmasını amaçlamaktadır. Sulama Kooperatifleri : Bu kooperatiflerle yeraltı ve yerüstü sularının çiftçiler tarafından kullanımı amaçlanmaktadır.Bu amaçla kurulmuş 40 adet kooperatif bulunmakta ve bu kooperatiflere 2850 adet ortak üyedir. Su ürünleri Kooperatifi: Su ürünleri üretim işleme amacıyla kurulmuş olan 1 adet kooperatif bulunmakta ve bu kooperatiflere 35 çiftçi ortaktır. Pancar Ekicileri Kooperatifi: Pancar üreticisi çiftçilere girdi temini amacıyla kurulmuş Niğde’ye bağlı 4 adet kooperatif ve 25180 üyesi vardır. Ortaköy ve Kırşehir’den girdilerini temin etmektedir. Ziraat Odası: Tüzel kişiliğe sahip kamu yararına çalışan “Ziraat Odaları ve Ziraat Odaları Birliği”, bağımsız politika üretememeleri ve üreticilerin ekonomik örgütleri olan kooperatiflerle işbirliği yapmamaları gibi nedenlerle üreticilere yeterince hizmet verememekte olup, ülke düzeyinde

- 12 -

tüm kesimini temsil eden devlet müdahalesinin olmadığı bir örgüt yapısına da kavuşamamıştır. İlimizde 2 adet Ziraat Odası mevcuttur. İlimizde kurulmuş toplam 77 adet kooperatif ve 3 adet birlik mevcuttur. Tablo 17 : Tarımsal Kooperatifler

Tarım İl Müdürlüğü-2004 Birlikler: Aksaray Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği

Önsoykütüğü Sistemi, İlde, İl Müdürlüğümüz, İlçe Müdürlüklerimiz, Aksaray Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği ile özel suni tohumlama yapan veteriner hekimlerin ortak çalışmalarıyla yürütülmektedir.

Soykütüğü ve Önsoykütüğü faaliyetleri Birliğin kendi elemanı olan 2 Zooteknist Ziraat Mühendisi ve 5 veteriner hekim 1 Veteriner Sağlık Teknisyeni ve Tarım İl Müdürlüğünün görevlendirdiği 1 Veteriner Sağlık Teknisyeni tarafından, kiralık 2 binada yürütülmektedir. Birliğe 11 tanesi kooperatif tüzel kişiliği olmak üzere toplam 696 işletme üyedir. Bu İşletmelerde mevcut olan 18500 Baş dişi, 6000 Baş erkek hayvan Soykütüğü sistemine kayıtlıdır. Arı yetiştirciler birliği: Sulama Birliği: 1 adet sulama mevcuttur. Mamasın Baraj gölünden gelen Uluırmak Merhale projesi içinde sulamayı düzenlemek suyun israf edilmesini önlemek amacıyla kurulmuştur.

KOOPERATİFİN TÜRÜ

KOOPERATİF SAYISI(adet) ORTAK SAYISI(Kişi)

Tarımsal Kalkınma Koop. 36 3259

Sulama Kooperatifi 40 2850

Su Ürünleri Koop. 1 34

Birlik 3

T O P L A M 80 6143

- 13 -

Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği: 12 adet merkezde ve 9 adette ilçelerde olmak üzere toplam 21 adet esnaf ve sanatkarlar odası vardır. Ve bunlara 19800 kayıtlı üye vardır. Diğer Kooperatifler: 155 adet yapı kooperatifi, 16 adet motorlu araçlar taşıyıcılar kooperatifi, 4 adet tüketim kooperatifi, 22 adet toplu işyeri yapı kooperatifi, 2 adet temin tevzi kooperatifi, 4 adet esnaf ve sanatkar kredi kefalet kooperatifi bulunmaktadır. Şirketler: 143 adet anonim şirket, 9 adet kollektif 1262 adet limitet şirket 329 koop şirket bulunmaktadır. Sivil Toplum Örgütleri: Tema Vakfı:.Amacı erozyonla mücadele, ağaçlandırma ve doğal varlıkları korumadır. Özel İdare, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonu, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri: Tarımın geliştirilmesi yönünde bitkisel ve hayvansal projelere önemli derecede maddi kaynak sağlayarak destekleme hizmeti vermektedirler. 3.5.2. İldeki Girdi Piyasaları

Tohum : İl faaliyet gösteren Koçaş Tarım İşletmesi tohum üretimi yapan tek kuruluştur. Yonca , Hububat Tohumu gibi tohumlar yetiştirmektedir. Özel kişilere ait tohum yetiştiriciliği yapan yoktur. İlde bulunan 20 adet tohum bayisi, Koçaş Tarım işletmesi ve Tarım İl Müdürlüğü Döner Sermaye işletmesi tarafından çiftçilerin tohumluk talepleri karşılanmaktadır.

Yem: İlde toplam ruhsatlı 6 adet yem fabrikası ve 79 adet yem bayisi bulunmaktadır.

Yem ihtiyacı ilde bulunan yem fabrikalarından ve civar illerden temin edilmektedir. Ayrıca İl Müdürlüğü çiftçiye silaj makinesi, temin ederek mısır silajı üretimini teşvik etmekte olup son yıllarda silaj üretimi giderek artmaktadır. İldeki yem fabrikaları diğer illere de yem satışı yapmaktadır.(5 adet Kuş yemi bayisi bulunmaktadır.)

İlaç :İlde 23 adet ilaç bayisi 27 kooperatif ve 4 pancar kooperatifinde zirai ilaç satılmaktadır. 2001 yılı itibariyle 496.000 kg ilaç kullanılmıştır.

Gübre : İlde gübre üreten fabrika bulunmamaktadır. Gübre ihtiyacı 29 Tarım kredi kooperatifi, 18 adet bayii , pancar ekicilerinin ihtiyacının karşılayan 4 adet Pancar ekicileri kooperatifi ve Ortaköy pancar ekicilerinin ihtiyacı da Kırşehir’e bağlı temin pancar ekicileri kooperatifinden temin edilmektedir. İlde 2001 yılı itibariyle gübre tüketimi 55.249 ton olup aynı yıl Türkiye tüketimi 5.211.700 tondur.

Kredi : İlde bulanan kredi kuruluşları T.C.Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleridir. 2001 yılı itibariyle Ziraat Bankasının kullandırdığı tarımsal kredi miktarı

- 14 -

5.391.302.127.617 TL’dir. Tarım Kredi Kooperatiflerince kullandırılan kredi miktarı ise 5.205.399.945.990 TL. dir.

BÖLÜM 4. DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ İlin doğal kaynaklarının bilinmesi tarımsal ve kırsal kalkınma potansiyellerinin ve kısıtlarının tanımlanması bakımından önemlidir. Doğal kaynaklar yenilenebilir ve yenilenemez kaynaklardan oluşmaktadır. Her ikisi de sürdürülebilir biçimde kullanılmalı, tarım ve tarım dışı kullanımlara uygunluğu ve kayıplarıyla ilgili tehlikeler açısından dikkatli olunmalıdır. Bu bölümde Aksaray’da bulunan ana doğal kaynakların kısa tanımlamaları, mevcut durumları ve kullanımlarıyla ilişkili potansiyel tehlikeler verilmektedir. 4.1.YENİLENEBİLİR KAYNAKLAR Güneş ve rüzgar enerjisi gibi enerji kaynakları sürekli ve koşulsuz olarak kullanılabilen yenilenebilir kaynaklardır.Tarım ekolojisinde bulunan toprak, bitki örtüsü/ormanlar, flora ve fauna/yaban hayatı ve su eko-sistemleri gibi diğer kaynaklar uygun kullanım koşullarında yenilenebilen, uygun olmayan kullanımlarla tüketilebilirler. Bu önemli kaynakların oluşumları ve büyüklükleri ile ilgili niceliksel ve niteliksel tanımlamalar aşağıda verilmiştir: Tablo 18: Yenilenebilir Kaynaklar

Kaynak Tanımlama

a) Güneş ve Yağış: Güneş: Mevcut verilere göre Aksaray Merkezde yılda 125. gün güneşli, 178 gün bulutlu, 62 gün kapalı geçmektedir. Güneşli geçen saatler veya yıllık birleşik sıcaklıklarla ilgili bilgiler bulunmamaktadır. İlde alt bölgeler arasında farklılıklar olmakla birlikte hiç bir alt bölge yılda 1000 saatten fazla güneş almamaktadır. İl, (yılda 2000 veya daha fazla saat güneş alan) Ege veya Akdeniz illeri ile karşılaştırıldığında güneş enerjisi bakımından zayıf kalmaktadır. Yağış: I. ve II. alt bölgeler yılda ortalama >400 mm yağış almaktadır. Aksaray Merkezde yıllık ortalama yağış 360mm olurken II. alt bölgede 400 mm, civarındadır. Alt bölgeler arasında mikro-iklimsel farklılıklar bulunmaktadır. ildeki en kurak bölge olan I’inci alt bölgedeki Eskil ilçesinde yıllık ortalama yağış 300 mm civarındadır.

b) Tarımsal Topraklar ve Ekilebilir Arazi

Tarımsal Topraklar: Aksaray’da iki tip toprak hakimdir. Bunlar kahverengi ve alüvyal topraklardır. Kahverengi topraklar yaklaşık % 50 sini, alüvyal topraklar % 20 sini ve diğer toprak grupları % 30 unu oluşturmaktadır.. Ekilebilir Arazi: Aksaray’daki toplam ekilebilir arazinin 420430 hektardır. İklimin kurak olması nedeniyle bunun yaklaşık 130.000 hektarı nadasa ayrılmaktadır.

c)Su Kaynakları

Su ve yeraltı su kaynakları yılda 533,3 hm3 hacme sahip olup bunun %82'si yüzey kaynaklardan oluşmaktadır (nehirler, göller). Sulama: Sulanabilir toplam arazi miktarı 85.840 ha olarak tahmin edilmekte olup bunun yalnızca 57.024 ha'ı (%14) sulanmaktadır. Bunun %36’sı halk %64’ü kooperatif ve devlet sulamasıdır (DSI ve KHGM).

- 15 -

d)Su ve Balıkçılık Kaynakları

Doğal göller (46878 ha), baraj ve rezervuarlar (4100 ha) gölet ve bentler (34ha) ve nehirler (36 ha) olarak yaklaşık 51048ha yüzey suyu bulunmaktadır. Ancak büyük bir çoğunluğu aşırı tuzludur. Bu nehir boyları alabalık (Oncorhychus myksis) üretimi için idealdir. Uluırmak, Mamasın ve Hirfanlı Barajlarında ve göletlerde balıkçılık veya sportif amaçlı amatör balıkçılık için uygun mahalli sazan türleri (Cyprinidae familyası) bulunmaktadır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve DSİ tarafından 15 yıldan bu yana göl ve rezervuarlara muhtelif balık türleriyle balıklandırma çalışmaları devam etmektedir.

e) Ormanlar ve muhafaza

Doğal ve plantasyon olarak 12528 ha orman bulunmaktadır. Ormanlar ağırlıklı olarak meşe ve çamdan oluşmaktadır. Kültür ormanlarında ağırlıklı olarak karaçam, sedir, dişbudak, sarıçam, mavi servi, yalancı akasya, ailantus, iğde ve badem gibi ağaçlardan oluşmaktadır.

f) Diğer Flora ve Fauna Doğal Türler: Gerek orman arazileri gerekse açık otlaklar ve meralar flora ve fauna bakımından pek zengin değildir. Kuşburnu, kekik, ve geven yörede bulunan aromatik bitkilerdir. Tatlı su kereviti, gümüş, turna , sazan ve levrek balık türleri bulunmaktadır.

4.2.Yenilenemeyen Kaynaklar Yenilenemeyen kaynaklar arasında madenler, fosil yakıtlar (gaz/petrol) ve yerel turistik, tarihi ve kültürel yerler bulunmaktadır. Yenilenemeyen kaynaklar tarımda doğrudan kullanılmamalarına rağmen kırsal ekonomi üzerinde bir bütün olarak olumlu ve olumsuz etkileri olmaktadır. Bu kaynaklarla bağlantılı ekonomik faaliyetler tarım gelirlerinin arttırılmasına yardımcı olur ve gerek tarım gerekse tarım dışı kırsal kesimin yararlanabileceği yerel altyapı ve sosyal yapı yatırımlarına katkıda bulunurlar. Ancak bu çalışmalar arazi, su ve tarım işgücü unsurlarıyla rekabet ederek tarım fiyatlarının yükselmesine ve işgücünün tarımdan uzaklaşmasına neden olabilir. Aksaray’da yenilenemeyen kaynaklar (madenler, tarihi/turistik mekanlar) aşağıda belirtildiği gibi muhtelif yerel alanlarda bulunurlar:

- 16 -

Tablo 19 : Yenilenemeyen Kaynaklar

Kaynak Tanımlama Madenler Güzelyurt ilçesi sınırları içerisinde cıva, damarlar halinde

yataklar vardır. Yine Güzelyurt ilçesinde kağıt sanayinin hammaddesi kaolin madeni, Ihlara ve Belisırma sınırları içerisinde Diyatomit , Ağaçören sınırları içerisinde Seramik hammaddesi Feldspat madeni, Merkez, Ortaköy, ve Sarıyahşi sınırları içerisinde kaliteli granit yatakları, Hasan dağı civarında dayanıklılığı ve su almaması nedeniyle yol yapımında ve kesme taş yapımında kullanılan bazalt yatakları, Ayrıca Gülağaç- Sofular Acıgöl’de ve Güzelyurt Yaprakhisar Beldesi Ziga Mevkiinde Florürlü, kalsiyumlu, sodyumlu Magnezyum bikarbonatlı , klorürlü ,kükürtlü şifalı sıcak sular mevcuttur.

Tarihi ve turistik yerler Türkiye'nin diğer bölgelerinde olduğu gibi, Aksaray’da da birçok turistik ve tarihi mekanlar vardır. Güzelyurt ilçesindeki Ziga kaplıcaları sağlık turizmi açısından tanıtım ve yeni temiz tesisler beklemektedir. İlin tarihi M.Ö. 6000 yıllarına dayanmaktadır.14 kilometre uzunluğundaki Ihlara Vadisinde kiliseler, yeraltı şehirleri ve höyükler bulunmaktadır. Ulu Cami, Eğriminare, Darphane Sultanhanı, Alayhan, Ağzıkarahan, Tepesidelik Han ve türbeler gibi bir çok önemli tarihi ve mimari mekanlar bulunmaktadır.

4.3.TOPRAK YAPISI İlde görülen iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik değişik özelliklere sahip toprakların oluşumuna neden olmuştur.

Aksaray’da I-IV. sınıf tarım arazileri 405154 ha olup, genelde tarım bu araziler üzerinde yapılmaktadır 15276ha alanı V-VII. sınıf arazilerde de işlemeli tarım yapıldığı görülmektedir. Ancak bu araziler işlemeli tarıma uygun değildir. Tarım alanlarından sonra ikinci sırayı alan mera alanları ve orman alanları VI ve VII.sınıf araziler üzerinde yoğunlaşmaktadır.

Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları I.sınıf’tan VIII.sınıf’a doğru giderek artmaktadır.(Yeni bir il olan Aksaray ‘ın Toprak haritalama ve sınıflandırma çalışması ayrı olarak yapılmadığı için Niğde ve Ankara illerinin çalışmalarından derlenerek ve yorumlanarak çıkarılmıştır. Kesin değerler değildir.) SINIF - I: Topografya düz veya düze yakın (%0-2)’dir. I. Sınıf arazilerin kapladığı alan 88.596ha olup il yüzölçümünün %11.5’sını teşkil etmektedir. I. Sınıf arazilerin;.49.347 ha’da kuru tarım, 34.301ha.da sulu tarım yapılmaktadır. 3.981ha.da çayır- mera alanı 108ha’ da diğer kullanım içindir. SINIF- II: II. Sınıf arazilerin kapladığı alan 78134ha olup il yüzölçümünün %10.1’ini teşkil etmektedir II. Sınıf arazilerin;.57.111ha’da kuru tarım, 12.192ha.da sulu tarım yapılmaktadır. 8.063ha.da çayır- mera alanı 273ha’ da diğer kullanım içindir. SINIF- III:

- 17 -

III. Sınıf arazilerin kapladığı alan 183988ha olup il yüzölçümünün %23,8’ini teşkil etmektedir. III. Sınıf arazilerin;.119.060 ha’da kuru tarım, 16.902ha.da sulu tarım yapılmaktadır. 17.927,5ha.da çayır- mera alanı 1.749ha’ da diğer kullanım içindir. SINIF- IV: IV sınıf araziler ilin 119125 ha alanı ile %15,4‘ünü kaplamaktadır. IV’ üncü sınıf arazilerin kullanım durumları ise şöyledir;77.311 ha.da kuru tarım, 2.693ha’da sulu tarım, 29.974 ha.da çayır-mera, 737ha.da diğer alanlardır. SINIF- V: 2283 ha alanı ile ilin %0,3’ünü kaplamaktadır. Bu alanların tamamı meradır. SINIF- VI: 113817 ha alanı ile ilin %14,7’ sini kaplar. VI. sınıf toprak alanlarının; 16174 ha’ında kuru tarım, 235 ha’ında sulu tarım yapılmaktadır. VII’ inci sınıf arazilerde 93349 ha çayır-mera, 3813 ha orman-funda, arazisi , yerleşim alan ve diğer alanlar mevcuttur. SINIF- VII: 133825 ha alanı ile ilin % 17,3‘lük kısmını kaplar. VII. sınıf toprak alanlarının; 3650 ha’ında kuru tarım, 22 ha’ında sulu tarım yapılmaktadır. VII’ inci sınıf arazilerde 122.083 ha çayır-mera, 7920 ha orman-funda, arazisi , yerleşim alan ve diğer alanlar mevcuttur. SINIF- VIII: 52996 ha ile il topraklarının %6,8’ini oluşturur. VIII. Sınıf alanların çoğunluğu (%95) su yüzeylerinden oluşmaktadır. Grafik 9 : Aksaray İlinde Alanların Toprak Sınıflarına Göre Dağılımı

VIII.SINIF6,79% I. SINIF

11,47%

II. SINIF10,12%

III SINIF23,83%

IV. SINIF15,43%

VII.SINIF17,33%

VI.SINIF14,74%

V SINIF0.3%

I. SINIFII. SINIFIII SINIFIV. SINIFV SINIFVI.SINIFVII.SINIFVIII.SINIF

(Not: Niğde İli arazi varlığı ve Ankara İli Arazi Varlığı kitaplarından faydalanılmıştır.Yaklaşık değerlerdir.) 4.4. Su Potansiyeli Tablo 20 : Aksaray İli Su Kaynakları Miktarı SU KAYNAKLARI POTANSİYELİ Su kaynağı Miktarı (hm3/yıl)

- 18 -

Yer üstü suyu 432,2 Yer altı suyu 101,1 Toplam 533,3

Kay.:DSİ-2001 İlin en büyük su kaynağını yerüstü suyu oluşturmaktadır. Tablo 21 : Aksaray İli Su Yüzeyleri Su Kaynağı Kapladığı Alan (ha.) Doğal Göl Yüzeyi 46878 ha Baraj Rezarvuar Yüzeyi 4100 ha Gölet Rezarvuar Yüzeyi 34 ha Akarsu Yüzeyi 36 ha Toplam 51048 ha

Kay.:DSİ-2001 4.4.1.İçme ve Kullanma Suyu Projeleri İlde içme su ihtiyacı yaklaşık 402 lt/sn. dir. (1997) DSİ‘nin yaptığı etütlere göre Aksaray’ın su ihtiyacı: Tablo 22 : Aksaray İli Su İhtiyacı YILLAR SU İHTİYACI (lt/sn) 2000 457 2005 502 2010 551 2015 606 2020 666

İşletmede Olan içme Suyu Tesisleri: Mamasın Barajı tesisleri: 9.000.000 m3 Aksaray belediyesine yıllık su verilmektedir. 4.5. Aksaray İli Tarım Arazilerinin Sulama Durumu DSİ tarafından yapılan araştırmalara göre tarım arazilerinin (420430 Ha.) 85.840 ha’ı sulanabilecek alandır. Bunun il tarım alanlarına oranı %14’tür . 57.024 ha. Alan sulanmaktadır. Sulanan arazilerin % 64’ü DSİ,kooperatifler ve KHGM tarafından (devlet sulaması) sulanmakta, %36’lık kısım halk tarafından sulanmaktadır. Tablo 23 : Alt Bölgeler Bazında Aksaray İli Sulama Durumu Alt bölgeler Sulanabilecek Alan

(ha) Sulanan Alan (ha)

Sulamaya Açılacak Alan (ha)

I.alt bölge 67.268 48.167 19.101 II.alt bölge 18.572 8.857 9.715 TOPLAM 85.840 57.024 28.816

Kay.:DSİ-2001 Grafik 10 21: Aksaray İli Tarım Arazilerin Sulama Durumu

- 19 -

010000200003000040000500006000070000

ALT BÖLGE I. ALT BÖLGE II.

Sulanabilecek Alan

Sulanan Alan

Sulam aya Açılacak Alan

Kay.:DSİ-2001 I.alt bölgede sulanabilir alanların %71,6’si sulanabilmekte, %28,4’ü ise sulamaya açılmayı beklemektedir. II.alt bölgede sulanabilir alanların %47,7’si sulanabilirken %.52,3’ü sulamaya açılacaktır. 4.5.1. Sulama Suyu Projeleri: DSİ tarafından baraj ve göletlerle I.alt bölgede 6.132 ha II.alt bölgede 7.106 ha alan cazibeli su ile sulanmaktadır. KHGM tarafından göletlerle I. alt bölgede 1.617 ha II. alt bölgede 3.658 ha alan sulanmaktadır. DSİ’ce I. alt bölgede 5668 ha (proje taban ve yüzey sularını toplayarak toplanacak su ile yapılacaktı. Aşırı yer altı suyu kullanımı ve kuraklık nedeniyle biriktirilecek sular çekilmiştir. KHGM’ce I.alt bölgede 129 ha II.alt bölgede 801 ha alanı sulamaya açmaya yönelik gölet etüd ve proje çalışmaları devam etmektedir. Tablo 24 : DSİ Sulama Amaçlı Proje Hedefleri Aşama I.alt bölge (ha) II.alt bölge (ha) TOPLAM Etüd 85191 Planlama 77338

Planlaması Yapılmış 6700

Projesi Tamamlanmış 6700

İnşaatı Devam Eden 5668 - 5668

su tutmuyor Kay.:DSİ-2001 DSİ Etüd- Planlama; planlaması yapılmış, projesi tamamlanmış, inşaatı devam eden aşamalardaki projeleriyle toplam 5668 ha alanı cazibeli ve pompaj sistemiyle sulamaya açmayı hedeflemekteydi. Ancak başarılı olamadı.

- 20 -

4.6.ÇAYIR MERA ALANLARININ DAĞILIMI Aksaray ilinde çayır ve mera alanlarının toplamı 277.803 ha’dır. Bu alanın alt bölgelere göre dağılımı Grafik 11’de verilmiştir. Grafik 11 :Alt Bölgelere Göre Çayır Mera Alanların Dağılımı

210.

790

67.0

13

540.

757

231.

428

0100.000200.000300.000400.000500.000600.000

I.ALT BÖLGE II.ALTBÖLGE

Çayır Mera Alanı(Ha)Alt Bölge Alanı(Ha)

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Alt bölgelerin yüzölçümleriyle mera alanları karşılaştırıldığında, I.Alt bölgenin yüzölçümünün %.39’unu mera alanlarının oluşturduğu görülmektedir. II.Alt bölgenin yüzölçümünün ise %29’u mera alanıdır. Tablo 25 :Aksaray İli Mera Ot Verimi

Mera Alanı(ha) Kuru ot Verimi(kg/ha) Toplam Verim(Ton/Yıl) 277.803 500 138931

Tarım İl Müdürlüğü-2004 Grafik 12 : Çayır ve Meraların Arazi Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı

020000400006000080000

100000120000140000

1

I.SINIFII.SINIFIII.SINIFIV.SINIFV.SINIFVI.SINIFVII.SINIF

Tarım İl Müdürlüğü-2004

- 21 -

İlin çayır ve mera alanların %75’i VI ve VII sınıf araziler üzerinde bulunmaktadır. (215432 ha.) VII’ inci sınıf arazi üzerinde 122083 ha, VI’ıncı sınıf arazi üzerinde 93349 ha, V’inci sınıf arazi üzerinde 2283 ha, IV’üncü sınıf arazi üzerinde 30.104 ha III’üncü sınıf arazi üzerinde 17.940 ha, II’inci sınıf arazi üzerinde 8.063 ha ve I’inci sınıf arazi üzerinde 3.981 ha çayır-mera alanı bulunmaktadır.

İlin çayır mera alanlarının 125.649 ha’ı derin, 13.603 ha’ı orta derin, 77.251 ha’ı sığ, 61.300 ha’ı çok sığ topraklardan oluşmaktadır. 4.7.ORMAN VE FUNDALIKLAR Aksaray yüzölçümünün %1,6’sını (12.528 ha) orman ve fundalık alanlar oluşturmaktadır. Ormanlar ağırlıklı olarak meşe ve çamdan oluşmaktadır. Kültür ormanlarında ağırlıklı olarak karaçam, sedir, dişbudak, sarıçam, mavi servi, yalancı akasya, ailantus, iğde ve badem gibi ağaçlardan oluşmaktadır. Aksaray’da orman alanlarında ve diğer alanlarda tilki, tavşan, kirpi, kurt, ördek, doğan, şahin , domuz, güvercin, kaz türleri, keklik ve göçmen kuşlar çeşitler bulunmaktadır. Milli parklar kapsamında Mamasın barajı civarındaki 41 hektar ve Hasan dağında 35 hektarlık orman içi dinlenme tesisi yapılmıştır. İldeki orman alanlarının 1914 hektarı normal , 7631 hektarı bozuk , 2983 hektarı çok bozuk durumdadır. Ormanların büyük bölümü Ekecik dağı ve Hasan dağı eteklerinde bulunmaktadır. BÖLÜM 5. TARIMIN PERFORMANSININ GÖZDEN GEÇİRİLMESİ 5.1 TARIM SEKTÖRÜNÜN GSYİH’YA KATKISI: Aksaray ilinin GSYİH’nın Türkiye içindeki payı 1990 yılında % 0,22 iken, 2000 yılında % 0,3 olmuştur. Türkiye GSYİH’sında Aksaray payının artmasında tarımın payının sürekli artmasının önemi büyüktür. Tablo 26: Aksaray İli Tarım Sektörü GSYİH 1990 - 2000 GSYİH 1987 YlLI

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Sabit Fiyatlarla (000.000 TL )

Toplam GSYİH 188110 220216 230678 250512 238519 252073 274165 331799 303380 290869 326064 Tarım GSYİH 90791 91220 90458 91708 85645 90145 90646 143355 114174 104310 123062

Tarım Payı % 48,3 43,4 39,2 36,6 35,9 35,8 33,1 43,2 37,8 35,9 37,7 Çiftçilik-Hayvancılık 48,2 43,3 39,1 36,5 35,8 35,7 33 43,2 37,7 35,8 37,6

Ormancılık 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,1

Balıkçılık 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0 0,1 0,1 0,1

Gelişme Hızı

- 22 -

Tüm Sektörler - 11,8 9,7 8,6 -4,8 5,7 8,8 21 -8,5 -4,1 12,1 Tarım Sektörü - 0,5 -0,8 1,4 -6,6 5,3 0,55 58,1 -20,4 -8,6 18 Kay.:DİE Aksaray ilinin toplam GSYİH 1990 yılından 2000 yılına kadar mutlak olarak artarken, tarım GSYIH da artış meydana gelmesine rağmen diğer sektörler kadar artmadığı için payı azalmıştır. Tarıma dayalı sanayinin yeterince gelişememesidir. Tarım ürünlerini muhafaza edilebilecek tesisler yeterli değildir. 5.2 TARIMSAL ÜRETİM V E VERİMLİLİK 5.2.1 Bitkisel üretim Yağışın yıllık toplamının azlığı ve mevsimlere göre dağılışındaki dengesizlik nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi hakimdir. Bitkisel üretim tahıllar üzerinde yoğunlaşmış olup, tahıl yetiştirmede nadas+tahıl, tahıl+nohut, tahıl+Çekirdek kabak gibi münavebe sistemleri uygulanmaktadır. Aksaray’da toplam 420430 hektar Tarım arazisi mevcut bunun % 51,2’i hububat tarımı yapılmaktadır. Tablo 20.de tarım arazilerinin kullanım durumuna göre dağılımları verilmiştir. Tablo 27’de dikkati çeken bir husus nadas arazilerinin oranının yüksekliğidir. Tablo 27 : Tarım Arazileri Dağılımı Arazinin Cinsi Miktarı (Ha) Tarım Arazisine Oranı %

Tahıllar 223140,20 53,07 Baklagiller 20889,00 4,97 Endüstri bitkileri 25351,50 6,03 Bağ Sahası 7694,70 1,83 Yem Bitkileri 10447,00 2,48 Sebze Ekilişleri 8166,90 1,94 Meyve Sahası 3278,00 0,78 Nadas 100436,70 23,89 Kullanılmayan Tarım alanı 21026,00 5,00

TOPLAM 420.430,00 100,00 Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde en fazla (% 74,8) hububat tarımı yapılmaktadır. Aksaray ili hububat ekim alanı bakımından 207717 Ha (2000 yılı DİE) ekili arazisi ile Türkiye de 21 sıradadır. Aksaray genelinde hububat üretimi içinde ekim alanı en fazla olan buğday daha sonra arpa gelmektedir. Alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında , 1 inci alt bölge buğday ekim alanları bakımından en fazla paya sahiptir.

- 23 -

Hububat Üretimi Tablo 28 :Alt Bölgelere Göre Aksaray İlinde Hububat Ekilişi ÜRÜN 1. alt bölge(ha)

2. alt bölge (ha) Merkez Eskil Toplam Ağaçören Gülağaç Güzelyurt Ortaköy S.Yahşi Toplam Toplam

Buğday 56500 32500 89000 2750 7600 5950 9500 3500 29300 118300

Arpa 47500 10300 57800 13000 3400 1440 13500 4000 35340 93140

Yulaf 39 800 839 40 100 60 0 0 200 1039

Çavdar 4500 1000 5500 2450 300 100 150 30 3030 8530

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Grafik 13 22: Hububat Ekiliş alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı

89000

57800

8395500

2930035340

200 3030

0

20000

40000

60000

80000

100000

ha

1. Alt Bölge2. Alt Bölge

1. Alt Bölge 89000 57800 839 55002. Alt Bölge 29300 35340 200 3030

Buğday Arpa Yulaf Çavdar

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Tablo 29 :Alt Bölgelere Göre Aksaray İlinde Hububat Üretimi(ton)

ÜRÜN 1. alt bölge 2. alt bölge AKSARAY Merkez Eskil Toplam % Ağaçören Gülağaç Güzelyurt Ortaköy S.Yahşi Toplam % Toplam

Buğday 165000 88230 253230 81,6 6875 16720 13090 19540 875 57100 18,4 310330 Arpa 142500 24100 166600 67,3 39000 10200 3600 27000 1135 80935 32,7 247535

Yulaf 89,7 160 249,7 39,2 80 200 108 0 0 388 60,84 637,7

Çavdar 12150 3000 15150 67,3 6125 660 240 270 60 7355 32,68 22505 Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004

- 24 -

Alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında il genelinde toplam buğday üretiminin %81,6 ini gerçekleştiren 1. alt bölgedir 2 alt bölgenin payı ise % 18,4 ’ dir. Arpa üretiminde ise % 67,3 payla 1 alt bölge 2 alt bölgenin payı % 32,7 dır. Yulaf üretiminde ise % 60,84 payla 2 alt bölge 1 alt bölgenin payı %39,2dir. Çavdar üretiminde ise % 67,3 payla 1 alt bölge 2 alt bölgenin payı %32,68 dir. Endüstri Bitkileri Üretimi Grafik 14 : Endüstri Bitkilerinin Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı

2100

60

3100

110

23001906

14000

1775,5

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

Ton

Ayçiçeği(yağlık) Patates

Endüstri Bitkileri Ekilişi-2004

1.Alt Bölge2.Alt Bölge

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Türkiye genelinde Endüstri bitkileri tarla bitkilerinin içerisindeki (% 7,6) dır. Aksaray ili tarla bitkileri ekiliş alanı içerisinde endüstri bitkilerinin payı ise %12,43 dür. Alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında , endüstri bitkilerinden şeker pancarı ekiminin 1 bölgede daha çok olduğu, patates ekilişi 1 alt bölgede Ayçiçeğinin ise 1 alt bölgede daha çok yapılmaktadır. Tablo 30: Endüstri Bitkileri Üretimi

ÜRÜN 1. alt bölge 2. alt bölge Merkez

Eski l

Toplam

% Ağaçören

Gülağaç

Güzelyurt

Ortaköy

S.Yahşi

Toplam

% Toplam

Ayçiçeği(yağlık) 3200 1000 4200 96,15 0 0 0 0 168 168 3,85 4368

- 25 -

Ayçiçeği (Çerezlik) 4640 400 5040 96,96 0 120 12,5 0 25,6 158,1 3,04 5198,1 Patates 69000 0 69000 75,39 1330 0 17200 38400 4000 22530 24,61 91530 Ş.Pancarı 35000

0 298000

648000 92,99 1200 4400 400 37825 5000 48825 7,01 696825

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Tablo 30’ da görüldüğü gibi Aksaray’da Ayçiçeği üretimi miktarı diğer ürünlere göre düşüktür. Üretilen ayçiçeğin büyük çoğunluğunu çerezlik ayçiçeği teşkil etmektedir. Yağlık ayçiçeğindeki fiyat ve desteklemelerin artmasıyla birlikte karın artması nedeniyle yağlık ayçiçeğine doğru bir yönelme mevcuttur. 1. alt bölge üretimin % 96,15 ini yapmaktadır. Patates üretimi her iki alt bölgede de yapılmaktadır.En fazla üretim 1 alt bölgede gerçekleşmektedir. 1. alt bölgenin üretimdeki payı %75,39’ dur. Şeker pancarı üretiminde 1 alt bölge % 92,99 payı bulunmaktadır. Baklagil Üretimi Grafik 15 : Baklagil Ekim Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Türkiye genelinde Tarla bitkileri içinde Baklagil tarımının payı %10.6’dır. İl genelinde ise bu oran % 8,2 dir. Baklagiller arasında en az üretim alanına sahip üretim alanına sahip olan yeşil mercimektir. Kuru Fasulye üretimi I . alt bölgede nohut ise II.Alt Bölgede daha çok yapılmaktadır. Tablo 31 : Baklagil Üretimi

ÜRÜN 1. Alt Bölge 2. Alt Bölge Merkez Eskil Toplam % Ağaçören Gülağaç Güzelyurt Ortaköy S.Yahşi Toplam %

Toplam Y.Mercimek 480 210 690 45,97 35 320 420 36 0 811 54,03 1501 Nohut 4000 150 4150 29,18 3400 1920 880 3750 120 10070 70,82 14220 K.Fasulye 2700 2000 4700 74,26 54 520 156 750 149 1629 25,74 6329

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004

630 1110

5100

10200

2800 1049

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

HA

Y.Mercimek Nohut K.Fasulye

ÜRÜN

1. Alt Bölge 2. Alt Bölge

- 26 -

Yeşil Mercimek üretimi % 54,03 ü 2.alt bölgede gerçekleşmektedir. Nohut üretiminde % 70,82 payla 2. alt bölge yapmaktadır. Kuru Fasulye üretiminde ise 1.alt bölgede daha çok yetiştirilmektedir. Payı % 74,26 dir. Baklagil üretimi daha çok 2 alt bölgede yapılmaktadır. Tablo 32 : Yem Bitkileri Üretimi(ton)

ÜRÜN 1. Alt Bölge 2. Alt Bölge Merkez Eskil Toplam % Ağaçören Gülağaç Güzelyurt Ortaköy S.Yahşi Toplam % Toplam

YoncaYeşil ot 78400 15000 93400 81,11 1980 11625 600 7100 450 21755 18,89 115155 YoncaKuruot 19600 19600 72,18 495 3885 3025 150 7555 27,82 27155 KorungaYeşil 850 0 850 38,60 96 300 300 600 56 1352 61,40 2202 Korunga Kuru 220 375 595 59,86 24 75 150 150 0 399 40,14 994 S.Mısır 83000 27500 110500 79,69 440 1080 200 26350 98,4 28168,4 20,31 138668,4 Fiğ (dane) 420 0 420 46,36 136 190 160 0 0 486 53,64 906 Fiğ Yeşilot 4000 0 4000 32,00 7380 100 1020 0 0 8500 68,00 12500 Fiğ Kuruot 0 0 0 0,00 615 25 500 1200 116,2 2456,2 100,00 2456,2 Tritikale 1125 0 1125 77,32 250 0 0 80 0 330 22,68 1455

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004

Hayvansal üretimin gelişmiş olduğu ülkelerde yem bitkileri tarımı ekili alanların % 25-30 unu teşkil ederken bu oran ülkemizde bu oran ancak % 3,25 dolayındadır. Bu durum yem bitkileri yetiştiriciliğinin yetersizliğinin açık bir göstergesidir. Aksaray’da ise bu durum ancak %.2,48 dir. Yem bitkileri ekiliş alanları alt bölgeler itibariyle karşılaştırıldığında I. Alt bölgede ekiliş daha fazladır. Meyve üretimi :

Tablo 33: Bazı Meyve Türlerine Ait Ağaç Sayıları

ÜRÜN 1. alt bölge(adet) 2. alt bölge(adet) Aksaray(adet) Merkez Eskil Toplam Ağaçören Gülağaç Güzelyut Ortaköy S.Yahşi Toplam Toplam

Armut 23640 1000 24640 530 4905 750 3050 730 9965 34605 Elma 206650 7090 213740 2695 21950 18379 111800 11000 165824 379564 Erik 17800 52 17852 420 5000 600 2700 0 8720 26572 Kayısı 61950 700 62650 880 14350 3600 5900 285 25015 87665 Kiraz 5150 50 5200 350 980 280 3000 0 4610 9810 Şeftali 9650 20 9670 160 990 70 2000 100 3320 12990 Vişne 3650 20 3670 550 20 740 640 2500 4450 8120 Ceviz 5550 10 5560 3000 500 300 2500 220 6520 12080 Üzüm 3325 0 3325 200 1080 905 1000 240 3425 6750

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 (Üzüm dekar Olarak)

- 27 -

Grafik16. Bazı Türlerde Meyve Ağacı Varlığı

2464

099

65

2137

4016

5824

1785

287

20

6265

025

015

5200

4610 9670

3320

3670

4450 5560

6520

3325

3425

0

50000

100000

150000

200000

250000

Adet

Armu

t

Elma Er

ik

Kayıs

ı

Kiraz

Şefta

li

Vişn

e

Ceviz

Üzüm

Meyve Ağacı Varlığı

1. Alt Bölge2. Alt Bölge

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Türkiye genelinde meyve üretimi yapılan alanlar tarım alanlarının % 5 ini teşkil etmektedir. Aksaray’da ise bu oran %1,3 dür. İlde genel olarak Elma, armut, Kayısı, Kiraz, ceviz, üzüm ve erik meyve türleri yetiştiriciliği yapılmaktadır. Son yıllarda pazarlama ve depolama sorunu olmayan cevize doğru bir yönelme mevcuttur. İlde depolama ve pazarlama tesisleri kurulduğu takdirde elma, armut, kayısı, ve diğer meyvelerin yetiştiriciliği için potansiyel vardır.

Tablo 34 : Meyve Üretimi ÜRÜN 1. alt bölge(ton) 2. alt bölge(ton) (ton)

Merkez Eskil Toplam Ağaçören Gülağaç Güzelyurt Ortaköy S.Yahşi Toplam Toplam Armut 258060 15 258075 22,79 103 15 45,7 22 208,49 258283,5 Elma 6327,1 210,7 6537,8 169,44 571 355,68 2795 450 4341,12 10878,92 Erik 356 15,6 371,6 18,9 120 13,8 2,7 0 155,4 527 Kayısı 1350,45 35 1385,45 22 350 76 5,9 10 463,9 1849,35 Kiraz 87,55 1 88,55 14,7 15 6 30 0 65,7 154,25 Şeftali 193 0,2 193,2 4,8 30 1 30 2 67,8 261 Vişne 54,75 0,2 54,95 13,2 15 16 25 0 69,2 124,15 Ceviz 199 0,2 199,2 300 17 15 62,5 11 405,5 604,7 Üzüm 24757 0 24757 1470 6749 5550 10000 600 24369 49126

Tarım İl Müdürlüğü-2004 (Kayısı =Kayısı+Zerdali)

İlde çoğunlukla ticari anlamda meyvecilik az olmaktadır. 1 alt bölge içersinde Helvadere kasabası ile Ihlara arasında kalan bölgede çiftçilerin örgütlenmeleri halinde Dünya Standardlarında meyve üretimi yapılabilecek alanlara sahiptir. Bu alanların meyvecilik için toplulaştırılması organize meyvecilik alanların kurulması ile daha ekonomik meyvecilik yapılabilir.

- 28 -

Sebze üretimi : Tablo 35 Aksaray İli Bazı Sebze Ekilişleri 2004(ha) ÜRÜN 1. Alt Bölge 2. Alt Bölge

Merkez Eskil Toplam Ağaçören Gülağaç Güzelyurt Ortaköy S.Yahşi Toplam Toplam

Lahana beyaz 50 0 50 0 4 2 25 0 31 81 Lahana kır. 2 0 2 0 1 0 0 0 1 3 Ispanak 62 1,5 63,5 4,5 5 2 6 0 17,5 81 T.Fasulye 50 0,3 50,3 28 64 50 20 4 166 216,3 S. Kabağı 30 0 30 0 1 10 9 0 20 50 Kavun 150 30 180 0 6 3 20 6 35 215 Karpuz 100 2 102 0 13 4 55 7 79 181 Hıyar 200 0,3 200,3 6 34 2 20 1,8 63,8 264,1 Domates 1190 40 1230 31 82 25 60 3 201 1431 biber(sivri 25 1 26 3,5 26 10 20 1,7 61,2 87,2 Biber Dolma) 5 0,1 5,1 5 1 1 15 0 22 27,1 Pırasa 70 0,2 70,2 0 2 1 10 0 13 83,2 K.Soğan 1600 2 1602 20 40 110 5 22 197 1799 T.Soğan 180 1 181 6 4 4 10 2,7 26,7 207,7

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Grafik17. Alt Bölgelere Göre Bazı Türlerde Sebze Ekilişi

Aksaray Bazı Sebze Ekilişleri

50 2 63,5

50,3

30

180

102 20

0,3

1230

26 5,1 70,2

1602

181

31 1 17,5 16

6

20 35 79 63,8 20

1

61,2

22 13

197

26,7

0200400600800

10001200140016001800

Lahana beyaz

Lahana kır.

Ispanak

T.Fasulye

S. Kabağı

KavunKarpuz

Hıyar

Domates

biber(sivri

Biber Dolma)

Pırasa

K.Soğan

T.Soğan

Ha

1. Alt Bölge2. Alt Bölge

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü- 2004

- 29 -

Tablo 36 : Sebze Üretimi ÜRÜN 1. alt bölge 2. alt bölge

Merkez Eskil Toplam Ağaçören Gülağaç Güzelyut Ortaköy S.Yahşi Toplam Toplam

Lahana beyaz 750 0 750 0 80 46 350 0 476 1226 Lahana kır. 20 0 20 0 10 0 0 0 10 30 Ispanak 542 1,5 543,5 4,5 40 20 9 0 73,5 617 T.Fasulye 500 3 503 2,8 704 395 160 16 1277,8 1780,8 S. Kabağı 600 0 600 0 4 0 120 5 129 729 Kavun 1800 300 2100 0 60 30 200 90 380 2480 Karpuz 1500 40 1540 0 240 65 550 105 960 2500 Hıyar 3000 4,5 3004,5 60 170 10 240 18 498 3502,5 Domates 17900 400 18300 465 1886 330 480 150 3311 21611 biber(sivri 175 5 180 17,5 182 40 80 20,4 339,9 519,9 Biber Dolma) 35 0,5 35,5 25 5 3 60 0 93 128,5 Pırasa 840 2 842 0 20 20 25 0 65 907 K.Soğan 32000 120 32120 120 80 1540 50 396 2186 34306 T.Soğan 2160 10 2170 3 40 70 200 40,5 353,5 2523,5

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü- 2004 Türkiye genelinde tarım alanlarının % 3 ünde sebze üretimi yapılırken Aksaray’da Sebze tarımı yapılan alan %1,0 da kalmaktadır. Sebze tarımının gelişmesini engelleyen en büyük faktör iklimdir. Kışın açıkta sebze yetiştirmek mümkün olmamaktadır. Bazı zamanlarda örtü altında yetiştirilen kış sebzeleri bile zarar görmektedirler.

5.2.1.1. Bitkisel Üretim ve verimlilik Tablo 37 : Aksaray ve Türkiye Genelinde Yetiştirilen Bazı Ürünlerin Verim Değerleri Ürünler Aksaray (kg/ha.)* Türkiye (kg/ha.) Buğday 2453,4 2234 Arpa 2852,6 2400 Yulaf 2043,8 1956 Çavdar 2291 1744 Y. mercimek 734,4 984 Ayçiçeği 1640,6 1468 Şekerpancarı 38424,6 42603 Patates 28729,6 25862 Nohut 789,4 940 Kuru fasulye 1513,4 1372 Kuru soğan 18200,4 21619 Fiğ (dane) 822,4 596 Yonca (kuru ot) 9003 6739 Korunga 8321 3773 Silajlık mısır 26981 45500

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü- 2004 (5 yıllık verim ortalamaları)

- 30 -

Önemli miktarda ekim ve üretim potansiyeline sahip tahılların ortalama verim değerleri incelendiğinde verimlerinin Türkiye ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir. Bununla beraber çavdarın ekim alanı ve üretim miktarı ilde düşük düzeydedir. Endüstri bitkilerinden ayçiçeği ve patateste Türkiye ortalamalarının üstünde, şekerpancarında ise ortalama verimleri ise Türkiye ortalamasının altındadır. Yemeklik dane baklagillerde; mercimek ve nohudun ortalama verimi Türkiye ortalamasının altında, nohut ve kuru fasulyenin verimi Türkiye ortalamasının üstündedir. Yem bitkilerinde; yonca kuru ot verimi olarak Türkiye ortalamasının altında, fakat korunga kuru ot verimi olarak Türkiye ortalamasının çok üstündedir. Fiğ dane verimi olarak, Türkiye ortalamasının iki katına yaklaşmaktadır. Silajlık mısır verimi, Türkiye ortalamasının altındadır. Görüldüğü gibi Aksaray ili yem bitkileri yetiştiriciliği verimleri açısından üstünlüğe sahiptir. İl topraklarının % 36’sının çayır-mera alanlarıyla kaplı olması kaba yem ihtiyacının karşılanması bakımından küçükbaş hayvan yetiştiriciliği için bir avantaj olarak değerlendirilebilir. Meraların yıllık kuru ot verimleri Karadeniz Bölgesi’nde 1000 kg/ha, Doğu Anadolu Bölgesi’nde 900 kg/ha ve İç Anadolu Bölgesi’nde 450 kg/ha’ dır. Aksaray ili ortalaması ise, 500 kg/ha’dır. Tablo 37’den görüldüğü üzere bitkisel üretimde, ekim alanı açısından tahıllar ve tahıllarda da buğday ilk sırayı almakta, bunu arpa izlemektedir. Endüstri bitkilerinden şeker pancarının da üretim değeri açısından 1. sırada olduğu görülmektedir. Şeker pancarı son yıllarda arpanın ve buğdayın üretim değerinin üzerinde üretim değerine sahip olmaktadır. Yemeklik dane baklagillerde ise, nohut ve kuru fasulye ön plana çıkmaktadır. Tablo 38 : Aksaray İlinde Alt Bölgelerde Yıllara Göre Önemli Bitkisel Ürünlerin Ekim Alanı ve Üretim Değerleri (2000 Yılı Değerleri)

Agro –ekolojik alt bölgeler

Ürünler

I.alt bölge II.alt bölge TOPLAM Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Alanı Değeri Alanı Değeri Alanı Değeri (ha) (Milyon TL) (ha) (Milyon TL) (ha) (Milyon TL)

Buğday 86.650 24.348.362.108 29.450 6.830.221.650 116.100 31.178.583.758 Arpa 54.700 12.499.777.030 35.000 8.310.870.210 89.700 20.810.647.240 Yulaf 80 11.781.760 160 25.330.784 240 37.112.544 Çavdar 2.600 418.325.820 2.835 574.570.155 5.435 992.895.975 K. Fasulye 2.615 2.036.604.600 1.070 788.212.620 3.685 2.824.817.220 Nohut 4.390 967.237.841 11.300 3.473.276.840 13.816 4.440.514.681 Korunga 0 0 70.5 253.800.000 70.5 253.800.000 Fiğ 31.2 49.144.835 56.5 89.024.790 87.7 138.169.625 Mısır(Silaj) 35.8 357.700.000 37.744 32.000.000 39.3 389.700.000 Yonca 2.300 1.991.250.000 647 48.600.000 2.947,0 2.039.850.000 Ş.pancarı 21.655 31.712.875.056 3.088 5.625.854.838 24.743 37.338.729.894 Patates 2.410 7.922.370.000,0 2.130 6.810.612.000,0 4.540 14.732.982.000 Ayçiçeği 4.462 2.097.580.625 185 101196875 4.646,5 2.198.777.500

Kay.:DİE-2000

- 31 -

Tablo 38’den de görüldüğü üzere tahıllardan buğday I. alt bölgede, arpa II alt bölgede ekim alanı açısından ilk sırayı almaktadır. Üretim değerleri açısından I. alt bölgede Şeker pancarı II. alt bölgede ise arpa ilk sırayı almaktadır. Ekim alanı olarak ikinci sırada I.alt bölgede arpa II. alt bölgede buğday yer almaktadır. Gerek üretim değerleri açısından gerekse ekim alanı açısından I. alt bölge yüzölçümü genişliği nedeniyle çoğu üründe öne çıkmaktadır. Nohut ve çavdar üretiminde ise II. alt bölge öne çıkmaktadır. Bunun nedeni arazi , toprak yapısı ve sulama azlığıdır. Yem bitkileri üretiminde 2000-467 sayılı Yem bitkileri destekleme projesi ve bu konuda yapılan yayım çalışmaları sonucunda bir artış olmuştur. 5.2. HAYVANSAL ÜRETİM VE HAYVAN VARLIĞI BÜYÜKBAŞ HAYVAN VARLIĞI Aksaray ilinde 2004 yılı itibariyle büyükbaş hayvan varlığı 86.756 adettir. Türkiye genelinde 2003 yılında mevcut büyükbaş hayvan sayısı 9.901.458 adet olup bu rakamın %0,88 Aksaray’dadır. Grafik 18: Aksaray İlinde Alt Bölgeler Bazında B. Baş Hayvan Sayısı

66648; 77%

20106; 23%

1. Alt Bölge 1. Alt Bölge

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Grafik18’den da anlaşılacağı gibi Aksaray’ın I.Alt bölgesinde hayvan yetiştiriciliği yüksek oranda yapılmaktadır. mera alanların %77 I Alt bölgede bulunmaktadır.

- 32 -

Grafik 19 :Aksaray İlinin Alt Bölgelerinde Irklara Göre B.Baş Hayvan Varlığının Dağılımı

yerli; 6158

yerli; 2491

Melez; 26243

Melez; 10644

Kültür; 33724

Kültür; 6840

Manda; 523Manda; 1310

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

Ade

t

yerli Melez Kültür Manda

Büyükbaş Hayvan Varlığı

1. Alt Bölge1. Alt Bölge

Tarım İl Müdürlüğü – 2004 Tablo 39. Büyükbaş Hayvan Varlığı

Büyükbaş Cinsi

1. alt bölge 2. alt bölge

Mer

kez

Esk

il

Topl

am

Ağa

çör

en

Gül

ağa

ç

Güz

ely

ut

Orta

köy

S.Y

ahşi

Topl

am

Toplam

yerli 4493 1665 6158 375 395 1035 500 186 2491 8649 Melez 21613 4630 26243 2930 600 1234 5000 880 10644 36887 Kültür 23809 9915 33724 1505 900 294 4000 141 6840 40564 Manda 523 - 523 - 25 42 60 4 131 654 B.Baş Toplam 50438 16210 66648 4810 1920 2605 9560 1211 20106 86754

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Grafikten19’ da izlenebileceği gibi kültür, kültür melezi , yerli ve manda hayvan sayısının en yüksek olduğu alt bölge I. alt bölge olan Merkez- Eskil alt bölgesidir

- 33 -

Grafik 20: 2002-2004 Yılları İtibariyle Yapılan Suni Tohumlama Miktarları

14708 14878

19403

0

5000

10000

15000

20000

2002 2003 2004

yıl

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Aksaray İli sığır popülasyonunun genetik kalitesinin yükseltilmesi amacıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKB) il Müdürlüğü personelince bedelsiz yürütülen suni tohumlama çalışmaları 1995 yılında yapılan yasal değişiklik sonucunda bedelli hale getirilmiştir. İlimizde yapılan çalışmalar sonucunda suni tohumlama çalışmalarında başarılı olmuştur. 1996-2000 arasında tohumlamaların %85 sinde tabii tohumlama %15 ünde ise suni tohumlama yöntemi kullanılmıştır. 2002 yılında suni tohumlama %85 dir. 2004 yılında 19403’ e ulaşmıştır

Yıllar itibariyle yapılan ıslah çalışmalarının doğrultusunda Aksaray ilinin büyükbaş

hayvan popülasyonunda ki genotip değişimin sağlanmasında başarılı olunduğu grafik 21 de görülmektedir.

Aksaray ilinde Manda sayısı 2004 yılı verilerine göre 634 adet olup Türkiye genelinde olduğu gibi Aksaray’da da Manda sayısında düşüş görülmektedir. Tablo 40. Büyükbaş Hayvan Varlığı Yıllara göre değişimi

Hayvan Cinsi 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Kültür 11.139 13.138 19.901 20.980 21.834 24.716 25.225 26.298 28.875 33.205 33.639 40564 K.Melezi 21.279 23.125 26.199 26.640 26.888 28.320 27.653 30.250 31.932 30.337 31.547 36887 Yerli 24.005 23.687 21.282 21.756 17.270 16.402 14.870 12.003 10.672 7.709 8.186 8.649 Manda 1.686 1.558 1.982 1.158 1.401 1.392 1.290 1.010 890 804 685 634 Büyükbaş Toplam

58.109 61.508 69.364 70.534 67.393 70.830 69.038 69.561 72.369 72.055 74.057 86.734

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004

- 34 -

Grafik 21 : Aksaray Büyük Baş Hayvan Varlığının Değişimi

11.139

13.138

19.90120.980

21.834

24.716 25.22526.298

28.875

33.205 33.639

40564

21.27923.125

26.199 26.640 26.88828.320 27.653

30.25031.932

30.33731.547

36887

24.005 23.687

21.282 21.756

17.27016.402

14.870

12.00310.672

7.709 8.186 8.649

1.686 1.558 1.9821.158 1.401 1.392 1.290 1.010 890 804 685 6340

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

KültürK.MeleziYerliManda

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Küçükbaş Hayvan Varlığı 2004 verilerine göre Aksaray’da Küçükbaş hayvan varlığı 422982 adettir. 2003 yılı için Türkiye küçükbaş hayvan varlığının toplamı ise 32.203.214 adet olup Aksaray’ın bu rakamdaki payı % 1,31 dir

- 35 -

Grafik 22 :Aksaray İlinde Alt Bölgeler Bazında K. Baş Hayvan Varlığı

332965

74425

120043588

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

Adet

Koyun keçi

Küçükbaş Hayvan Varlığı

1Alt Bölge 2.Alt Bölge

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 I. alt bölgede küçükbaş hayvan varlığının diğer alt bölgeye yüksek olduğu grafik 22’den görülmektedir. Aksaray ilinde yetiştirilen koyunların % 94 den fazlasını yerli koyun ırkı olan Akkaraman , keçilerin ise tamamına yakınını yerli ırk olan kıl keçisi oluşturmaktadır. DİE verileri son 1991-2001arasındaki dönemde Türkiye geneli Küçükbaş hayvan varlığında ( Koyun %27,4 Kıl keçisi % 22,4 ) önemli ölçüde azalma olduğunu göstermektedir.Grafik 21’de Türkiye genelindeki bu azalışın Aksaray’da 2003 yılının sonuna kadar koyunda %39,5 keçide %53,8sonbir düşüş göstermiştir. 2004 yılında ise karın artmasıyla artmıştır. Bu artış 2004 tekrar yılının sonu itibariyle tekrar gerilemiştir.

Tablo 41. Küçükbaş Hayvan Varlığı

YERLİ-DİĞER MERİNOS Koyun

Toplam Kıl Keçisi Tiftik Keçisi

Keçi Toplam

Küçükbaş Toplam

Merkez 199000 3330 202330 7257 487 7744 210074 Eskil 130635 130635 4260 0 4260 134895

1.Alt Bölge 329635 3330 332965 11517 487 12004 344969 Ağaçören 15000 0 15000 1530 0 1530 16530 Gülagaç 17930 0 17930 280 0 280 18210

Güzelyurt 12335 0 12335 608 0 608 12943 Ortaköy 25000 0 25000 520 220 740 25740

Sarıyahşi 4160 0 4160 430 0 430 4590 2.Alt Bölge 74425 0 74425 3368 220 3588 78013 TOPLAM 404060 3330 407390 14885 707 15592 422982

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004

- 36 -

Grafik 23: Aksaray Küçük Baş Hayvan Varlığı Değişimi

Aksaray Küçük Baş Hayvan Varlığı Değişimi51

6.32

2

467.

898

452.

802

462.

586

466.

717

412.

434

425.

578

416.

995

357.

820

340

210

321

224

317.

383

407.

390

28.2

16

21.7

39

21.8

20

20.0

66

20.8

19

21.1

84

24.0

57

19.7

35

18.5

78

13.8

95

15.9

51

14.5

50

14.1

77

13.3

46

15.5

92

443.

164

430.

205

0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Yıllar

KoyunKeçi

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Küçük baş Hayvan popülasyonunda meydana gelen hızlı azalma ; meraya olan baskının azalması nedeniyle mevcut hayvanlar için mera olanaklarının belli ölçüde olsa iyileşmesi sonucunu doğurmaktadır. Bu durum sektörde pazara yönelik hayvansal üretimin artacağı beklentisini doğurmaktadır. Bu durumda mera ıslahı ve hayvanların ıslah çalışmalarına ihtiyaç duyulacaktır.

Aksaray ilinde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma fonu ve TKB kaynaklı projelerle damızlık koyun ve koç dağıtımı yapılarak , eldeki mevcut koyun ırkının daha yüksek verimli ırklara dönüşümü teşvik edilmektedir. Kanatlı hayvan varlığı Tavukçuluk sektörü Türkiye’de 1960’lı yıllardan sonra hızlı ve sürekli bir büyüme göstermiştir. Bu büyümede sektöre yapılan kadar sektörün mukayeseli avantajları da rol oynamıştır. Tavukçuluğun bu avantajlarından yararlanılarak geliştirilmesi yeni istihdam olanaklarının yaratılması yoluyla ekonomik , köyden kente göçü engellemesi nedeniyle sosyal yararlar sağlayacaktır. Aksaray Türkiye’de tavuk ve yumurta üretimi bakımından çok gerilerdedir. Aksaray ilinde ticari olarak et tavukçuluğu yapılmamaktadır. Yumurta üretimi yapan işletmelerin sayısı ve kapasiteleri düşük olup alt bölgelere göre dağılım aşağıdaki grafikte görülmektedir.

- 37 -

Grafik 24: Aksaray İlinin Alt Bölgelere Göre Kanatlı Hayvan Varlığı

4000 3250 3550 0

220987

798514180 14895

1650

114950

0

50000

100000

150000

200000

250000

Ördek Hindi Kaz Broiler Yumurtacı

1. alt bölge2. alt bölge

Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Tablo 42. Kanatlı Hayvan Varlığı Kanatlı Cinsi 1. alt bölge 2. alt bölge

Mer

kez

Esk

il

Topl

am

Ağa

çöre

n

Gül

ağaç

Güz

elyu

t

Orta

köy

S.Y

ahşi

Topl

am Toplam

Ördek 3000 1000 4000 1700 2850 235 3000 200 7985 11985 Hindi 1250 2000 3250 6000 2350 330 5000 500 14180 17430 Kaz 2050 1500 3550 6600 4000 345 3700 250 14895 18445 Broiler 0 0 0 1000 0 650 0 0 1650 1650 Yumurtacı 205987 15000 220987 19000 31000 18550 45800 600 114950 335937 Kay.:Tarım İl Müdürlüğü-2004 Kovan varlığı : Aksaray ilinde 2004 yılı verilerine göre 331 ilkel kovan 13984 fenni kovan olmak üzere 12800 adet kovan bulunmaktadır. Aksaray’da kovan başına bal üretimi miktarı 15,31 kg dır. Tablo 43. Alt bölgelere Bazında Kovan Varlığı ÜRÜN 1. alt bölge 2. alt bölge

Mer

kez

Eski

l

Topl

am

Ağaç

öre

n Gül

ağaç

G

üzel

yut O

rtakö

y

S.Ya

hşi

Topl

am

Toplam

İlkel 76 0 76 100 65 40 0 50 255 331 Fenni 10124 0 10124 800 900 110 1650 400 3860 13984 Toplam 10200 0 10200 900 965 150 1650 450 4115 14315 Tarım İl Müdürlüğü-2004 Grafik 25’de görüldüğü gibi kovan sayısı I. alt bölgede daha yüksektir.

- 38 -

Grafik 25: Aksaray İli Alt Bölgeler Bazında Arı Kovanı Dağılımı

0

5000

10000

15000

İlkel Fenni

İlkel 76 255

Fenni 10124 3860

1. Alt Bölge 2. Alt Bölge

Tarım İl Müdürlüğü -2004 Aksaray arıcılık yönünden 40.000 kovan kaldırabilecek potansiyele sahiptir. Ancak bu potansiyel sadece gezginci arıcılık yapmak şartıyla rantabl olabilir. Son yıllarda bölge göçer arıcılar için cazip hale gelmiştir. Bunda zengin flora ve elde edilen balların asitliğinin düşük olması etkendir. Arıcılığın yerel kaynaklarla desteklenmesi sonucu arıcılığın gelişmesinde olumlu katkıları olacaktır. Tablo 44 : Hayvansal Üretim

ÜRÜN Üretim (ton)

I. Alt Bölge II. Alt Bölge Toplam

Bal 148,48 66 214,48

Balmumu 0,95 0,45 1,4

Et(B.Baş) 2100 - 2100

Et(K.Baş) 869 - 869

Süt(B.Baş+ K.Baş) 189927,75 63309,25 253.237

Deri (adet) 330 - 330

Yapağı 299 129 428 Kay.:Tarım İl Müdürlüğü -2004 Tablo 43’den da izlendiği üzere Aksaray İli Bal üretimi 214,48 ton ve bal mumu üretimi 1,4 tondur. Alt Bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında I.alt Bölgenin ilin toplam bal üretiminin % 69 unu gerçekleştirmekte olduğu görülmektedir. Bal mumu üretiminin %67 ini I. alt bölge yaptığı görülmektedir. Aksaray İlinin Büyükbaş et üretimi 2100 ton , küçükbaş et üretimi 869 ton olup bu üretimlerin %100 ünü I alt bölge karşılamaktadır II. Alt bölgede Mezbaha ve kombina bulunmamaktadır. Aksaray İlinin Büyükbaş ve Küçükbaş Süt üretimi 253.237 ton olup bu üretimin % 72 sini I. alt bölge karşılamaktadır

- 39 -

İlde yılda 330 ton deri üretimi yapılmaktadır. 5.2.1. Hayvansal üretimde verimlik Türkiye’de sığır eti üretimi yetersiz ve iç Pazar ithalat yasağı ve/veya yüksek gümrük tarifesi (%235) ile dış rekabete karşı korunduğu için tüketici fiyatları yüksek ve kişi başına et tüketimi oldukça yetersizdir. Büyük baş hayvan envanterinde azalma devam etmektedir, ancak hayvan mevcudunun genetik kalitesinin iyileştirilmesi (melezleme ve saf ırk ) ile bakım ve besleme tekniğindeki ilerleme hayvan başına et ve süt veriminde artış sağlamıştır ve bu yolla hayvan sayısındaki azalma verimlilik yoluyla dengelenebilmiştir. Ancak ulaşılan verimlilik düzeyi AB ve ABD’de ulaşılmış olan verimlilik düzeyinden oldukça düşüktür.Türkiye’de hayvan başına et verimi ABD’den 2 kat ve süt verimi 2,5 kat daha düşüktür. Türkiye’de üretilen sütün kalitesi de AB normlarına göre oldukça düşüktür. Gelecek on yıllık dönemde sığır eti üretimi artmaya devam edecektir, ancak üretimdeki artış talep artışının gerisinde kalacağı için sığır eti ithalatı 2004 yılından sonra 100 bin tonu geçecek ve dönem sonunda 323 bin tona ulaşacaktır.(Tablo 33.) ithalat miktarındaki büyük sıçramaya rağmen 2010 yılında kişi başına 13,3 kg/yıl sığır eti tüketilecektir. Türkiye’de 2010 yılında ulaşılacak tüketim miktarı gelişmiş ve orta gelirli ülkelerin oldukça gerisinde kalacaktır. Nitekim Arjantin’de kişi başına sığır eti tüketimi 60kg/yıl dır. Diğer orta gelirli bir ülke olan Brezilya’da ise kişi başına yılda 35 kg sığır ve 24 kg tavuk eti tüketilmektedir. 2010 yılında Türkiye’de kişi başına sığır eti tüketiminin 20 kg seviyesine ulaşması için yaklaşık 1482 bin ton et tüketilmesi gerekir. Oysa Türkiye’de 2010 yılında 676 bin ton sığır eti üretilebilecektir. Tahmin edilen üretim kişi başına 20kg/yıl tüketimin ancak %45’ini karşılayabilir. Türkiye’de gelir dağılımın bozukluğuna bağlı olarak özellikle et ve diğer hayvansal ürün tüketiminde dengesiz bir dağılım olduğu dikkate alınırsa 2010 yılında bile Türkiye’de hayvansal et tüketiminde tam olarak gıda emniyetine ulaşılamayacağı görülmektedir. Türkiye’de kişi başına toplam süt tüketimi (süt eşdeğeri olarak) gelişmiş ülkelerin çok gerisinde değildir. Ancak taze süt ve pastörize süt tüketimi gelişmiş ülkelerden düşüktür.Türkiye’de süt üretiminin yaklaşık %90 ‘ı inek sütüdür. Projeksiyon çalışmaları gelecek on yıllık dönemde inek başına verimlilik artışından dolayı süt üretiminde artışın devam edeceğini ve Türkiye’nin süt üretiminin büyük oranda süt talebini karşılayacağını göstermektedir. Aksaray ili genelinde sığırda birim başına et ve süt verimleri arttığı gözlenmektedir.Bunun nedeni ise sığır popülasyonundaki genotip değişimidir. Diğer taraftan aday ülke olduğumuz Avrupa Birliği’nde 1996 yılında sığırda ortalama karkas ağırlığı 281 kg/baş, yıllık ortalama süt verimi ise 5500 kg/baş , melezlerde 2448 kg/baş ve yerli sığırlarda 816kg/baş’tır. İl genelinde gerek yetersiz beslenme ve gerekse bakım şartlarının kötü olması nedeniyle verimler ülke genelinin altındadır. 2004 yılı verilerine göre il genelinde üretilen süt miktarı toplam 253.237 ton/yıl’dır. Süt veren inekler dikkate alındığında verimleri ise yıllık olarak kültür ineklerinde 4.500kg/baş, melezlerde 3.000 kg/baş ve yerli ineklerde ise 1.500 kg/baştır. Ortalama süt verimi ise 3.500 kg/baştır. Küçükbaşlarda ise ülke genelinde 2000 verilerine ortalama 48kg/baştır. İl genelinde 2004 yılı için küçükbaş süt verimi 50kg/baştır. Tablo 44’den görüldüğü gibi süt üretim değeri açısından ilk sırayı sığır sütü almakta, bunu koyun ve keçi sütü izlemektedir. Et üretimi değeri açısından süt de olduğu gibi ilk sırayı sığır eti almakta, bunu koyun, keçi ve kanatlı eti takip etmektedir. Bal üretiminde verim, 2004 yılı için 15,31 kg/ koloni ile Türkiye ortalamasının üzerindedir.

40

Tablo 45 : Hayvansal Ürünler Arz ve Talep Projeksiyonu (Bin Ton)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Tavuk Eti Üretimi 686 667 711 758 795 831 876 939 1008 1076 1148

Tavuk Eti Talebi 676 657 701 748 785 821 866 929 998 1066 1138

Kişi Başına Tüketim (Kg) 10,35 9,92 10,43 10,99 11,39 11,76 12,25 12,97 13,78 14,55 15,35

Yumurta Üretimi 693 669 700 719 745 768 787 810 826 848 869

Yumurta Talebi 686 662 693 712 738 761 780 804 819 841 862

Kişi başına tüketim (Kg) 10,51 9,99 10,33 10,47 10,70 10,89 11,03 11,23 11,30 11,47 11,63

Sığır eti Üretimi 565 611 621 644 641 636 628 624 643 670 676

Sığır Eti talebi 596 631 659 701 752 752 870 899 921 967 1016

Sığır Eti ithalatı -32 -20 -38 -57 -111 -176 -243 -275 -297 -297 -341

Kişi başına tüketim (Kg) 9,13 9,53 9,82 10,30 10,91 11,64 12,31 12,57 12,71 13,20 13,71

Koyun eti Üretimi 263 265 270 272 277 282 286 291 297 303 308

Koyun Eti talebi 267 273 281 298 314 334 351 357 360 374 389

Koyun Eti ithalatı -5 -8 -11 -26 -37 -52 -65 -66 -63 -71 -81

Kişi başına tüketim (Kg) 4,09 4,13 4,19 4,38 4,56 4,78 4,97 4,99 4,96 5,10 5,25

Süt Üretimi 10,5 10,7 10,9 11,0 11,2 11,3 11,5 11,7 11,8 11,9 12,1 Süt talebi 10,6 10,7 10,9 11,1 11,2 11,4 11,5 11,7 11,8 12,0 12,1 Süt Eşdeğeri ithalatı 0,083 0,058 0,052 0,051 0,049 0,047 0,046 0,045 0,043 0,040 0,038

Kişi başına Tüketim (Kg) 162 162 162 163 163 163 163 163 163 163 164

Kaynak:TEAE, 2001

41

Tablo 46 : Aksaray İli Hayvansal Ürünler Üretim Miktarları Ve Üretim Değerleri Süt Et Kanatlı Yumurta Bal Bal

mumu sığır Koyun Keçi sığır Koyun Keçi

1994 Ton 9975 37940 450 1160 630 15 4525 73 4 MilyonTL 87072 294984 3828 153120 88830 1880 125614 9155 405

1995 Ton 44145 9485 465 1420 495 20 4991 104 MilyonTL 671092 199461 9769 421740 155925 5963 31678 25692

1996 Ton 48095 10065 610 1410 465 15 5079 227 3 MilyonTL 1171738 394488 23049 540030 179025 5450 592802 52013 989

1997 Ton 47495 9696 496 1546 576 4 4522 118 3 MilyonTL 2337419 610402 31325 1236800 381888 2400 859759 92183 1650

1998 Ton 51100 9969 479 2393 816 14 4951 118 3,1 MilyonTL 5196687 1752879 88224 3268838 1820 1262505

1999 Ton 50784 9586 372 1704 878 20 5091 325 4 MilyonTL 7136472 1834387 71187 3067200 1580400 40000 2255680 743217 4108

2000 Ton 52902 8236 360 2543 910 24 29669 223 1 MilyonTL 11359964 2142505 93650 6622397 2798250 78000 19054619 989098 2114

2001 Ton 55724 8093 347 2202 797 20 4502 150 1 MilyonTL 16128253 2843791 121932 6249276 2461136 60000 4384948 963802 3583 2002 Ton 52156 6138 338 2675 709 17 4424 373 1 MilyonTL 21714264 3825380 210652 13757525 4865867 104125 8006449 3408806 4667 2003 Ton 99374 7045 570 3117 485 20 4219 227 1 MilyonTL 52757391 5182478 419307 23377500 3880000 175000 10527384 2766878 7919 2004 Ton 253237 2969 3873 214,48 1,4 MilyonTL 113956650 23752000 9656548 2766878 8530 Kaynak:DİE-Tarım İl Müdürlüğü 5.2.2 Kaba Yem Üretimi Aksaray 2004 yılı kaba yem üretimi Tablo 47’de gösterilmiştir. Tablo 47 : Aksaray'da Kaba Yem Üretimi Ürün Cinsi Ekiliş Alan (Ha) Toplam Üretim (Ton\Yıl) Yonca* 3625 26155 Korunga* 221,77 994 Mısır Silajı 2969 138668 Fiğ Samanı(daneden) 1220 1550 Fiğ Kuru ot 2369 2456 Buğday Samanı 118300 216600 Arpa Samanı 93140 146280 Yulaf Samanı 1039 3670 Triticale samanı 570 1100 Çavdar Samanı 8530 17913 Çayır - Mera 277803 138931 TOPLAM 509786,77 694317 Tarım İl Müdürlüğü-2004 *Kuru ot

İl genelinde Kaba yem üretimindeki dağılım incelendiğinde ; kaba yem ihtiyacının % 54 tahıllardan elde edilen samandan karşılandığı görülmektedir. İkinci sıradaki kaba yem kaynağı ise doğal çayır ve meralardır. (%20 ) kaliteli kaba yem üretimi açısından bakıldığında ise İlde Yem Bitkileri üretiminin yetersiz kaldığı görülmektedir. İlde Üretilen

42

kaba yemin % 3,7 Yonca , Yaklaşık olarak % 0,2 i Korunga % 0,35’i fiğ ve % 19,97’si Mısır slajıdır. (Bkz Tablo 45) 2001 – 2010 yılları için yapılan Hayvan sayısı projeksiyonuna göre (Bkz Tablo 46) gelecek yıllarda İlin Kaba Yem ihtiyacı artacaktır. Yıllara göre Kaliteli kaba yem açığının kapatılması ve gelecekte ihtiyaç duyulacak olan miktarın karşılanabilmesi ancak kaliteli kaba yem kaynaklarının geliştirilmesi ile mümkündür.

Tablo 48 : Aksaray İli 2001-2005 Yılı Hayvan Sayıları ve 2006 - 2010 Yılları Hayvan Sayısı Projeksiyonu

Kültür melez yerli koyun keçi 2001 28800 31930 10670 340 210 14550 2002 33205 30337 7709 321 224 14177 2003 33639 31547 8186 317383 13346 2004 40564 36887 8649 407390 15592 2005 44040 29943 7450 360328 11793 2006 51092 33868 8571 291956 11589 2007 57072 35032 7820 282223 10988 2008 63752 36236 7134 272815 10418 2009 71215 37481 6508 263720 9878 2010 79550 38769 5937 254928 9366 Tarım İl Müdürlüğü-2004 Not: 2005 kadar olan lar mevcut hayvanlar2005 ‘ten sonrası projeksiyon Hayvan sayılarının 2001 ile 2010 yılları arsındaki değişimi izlendiğinde; küçük

baş ve yerli sığır popülasyonunda azalış, kültür ırkı ve kültür ırkı melezi popülasyonunda da önemli bir artış meydana geleceği tahmin edilmektedir. Yerli sığır sayısında meydana gelen azalış , bir ölçüde yüksek verimli genotiplerin payındaki artışa bağlanabilirse de, küçük baş için böyle bir iddiada bulunmak mümkün değildir. Bu durum dikkate alındığında yetiştiricilerin, başta yem ve finansman kaynakları olmak üzere yüksek girdi maliyeti ve örgütsüz üretim ve pazarlama yapısı nedeniyle piyasada oluşan düşük ürün fiyatları yüzünden üretimden uzaklaştıkları ve damızlık hayvanlarını dahi mezbahaya sevk ettikleri söylenebilir.

5.3 İlde Yetiştirilen Önemli Ürünlerin Net Getirilerinin Karşılaştırılması Tablo 49 : bir Dekar Arazinin Gayri safi Üretim Değeri, Maliyeti ve Net Getirisi (2002) Ürünler Gayri safi üretim

değeri(1 da./TL.) Maliyeti (1 da./TL.) Net gelir(1 Da. TL.)

Buğday 92. 500. 000 76. 500. 000 16.000. 000 Arpa 88 .000. 000 71. 500. 000 16. 500. 800 Fiğ 92 .208. 000 81. 600. 000 10. 608. 000 Çavdar 72 .750. 000 66. 500. 000 6. 250. 000 Yonca 135 .713. 000 120. 100. 000 15. 613. 000 Korunga 92 .208. 000 81. 600. 000 10. 608. 000 Silajlık mısır 125 .000. 000 103. 700. 000 21. 300. 000 Nohut 95 .000. 000 69. 000. 000 26. 000. 000 Kuru fasulye 276 .000. 000 115. 500. 000 160. 500. 000 Mercimek 85 .000. 000 69. 000. 000 16. 000.000 Şekerpancarı 360 .000. 000 288.000 .000 72. 000. 000 Ayçiçeği 140 .000. 000 114.500. 000 25. 500. 000

43

*maliyetlerde ve satış fiyatlarında 2002 yılı birim fiyatları dikkate alınmıştır. *Ürün kg/ satış fiyatı(TL) yonca 100. 000 korunga 110 .000 silajlık mısır 21 .300 nohut 1.000. 000 k. fasulye 1.900 .000 şeker pancarı 80. 000 buğday 250. 000 arpa 180 .000 yulaf 90 .000 çavdar 170 .000 y. mercimek 1.000. 000 ayçiçeği 800 .000 fiğ dane 900 .000

İlde yetiştirilen ürünlerin dekar başına gayri safi üretim değerleri (2002 yılı fiyatları ile) üretim maliyetleri ve net gelirleri incelendiğinde çok dar alanda ekiminin yapılmasına rağmen en yüksek net gelirin kuru fasulye ,şeker pancarı ve ayçiçeğinden elde edildiği görülmektedir. Bundan sonra net getirisi en fazla olan ürünler ise yem bitkileridir. Silajlık mısırın net geliri 21.300.000 TL’/da dır. Endüstri bitkilerinden şekerpancarının net geliri ise 72.000.000 TL dir.

Üreticiye endüstri bitkilerinden sonra fazla gelir getiren ürünler ise nohut ve mercimektir. Bu ürünlerin net gelirleri sırasıyla 26.000.000 TL ve 16. 000.000 TL’ dir

İl genelinde tarla bitkisi olarak % 77 oranında tahıl üretimi yapılmaktadır. Bu

duruma rağmen dekar başına net geliri en az olan ürün grubu yine tahıllardır. Tahıllar grubunda dekar başına net geliri en yüksek olan ürün buğdaydır. Sonuç olarak il genelinde, birim alandan daha yüksek gelir getiren ürünlerin üretim miktarlarının oldukça düşük düzeyde olduğu söylenebilir.

Tablodan da izlenebileceği gibi yem bitkilerinden elde edilen net gelir oldukça yüksek düzeydedir. Bununla beraber; yem bitkileri, kuru ot olarak satılmadan hayvan beslemede kullanılarak ete ve süte dönüştürüldüğünde elde edilen gelir daha da artmaktadır. Tablo 38 ve 39’da kaba yemlerin hazmolabilir proteine göre ete ve süte dönüştürülmesi durumunda elde edilecek gelir hesaplanarak verilmiştir.

Tablo 50: Kaba Yemlerin Hazmolabilir Proteine Göre Ete Dönüştürülmesi ile Elde Edilen Gelir

Kaba yemin cinsi

K.M. oranı %

Hzm. Protein oranı %

Dekara verim (kg)

1 kg et için gerekli kaba yem miktar(kg)

Dekara verime karşılık et miktarı (kg)

Ot olarak Satıldığında elde edilecek gelir (TL)

Ete dönüştürülmüş olarak satıldığında elde edilecek gelir(TL)

Yonca 90 10,5 828 1,809 457,7 124.200 000 1.190.000.000 Mısır silajı

28,4 1,3 4000 14,615 273,6 100 000 000 711 600 000

Korunga 90 15,5 415 1,225 338,7 51 590 000 880 800 000 Adi fiğ 90 14,5 300 1,310 229 45 000 000 595 400 000 Macar fiğ

90 21,1 350 0,900 388,8 525 000 000 1.011 100 000

44

Yonca , fiğ kuru ot satış fiyatı 150.000 TL/kg , Korunga kuru ot satış fiyatı 110. 000 TL/kg Et karkas satış fiyatı 2. 600. 000 TL/kg (Not : Veriler 2001 yılına aittir.) Tablo 51 : Kaba Yemlerin Hazmolabilir Proteine Göre Süte Dönüştürülmesi ile Elde Edilen Gelir

Kaba yemin cinsi

K.M. oranı %

Hzm. Protein Oranı %

Dekara verim (kg)

1 kg süt için gerekli kaba yem miktar(kg)

Dekara verime karşılık süt miktarı(kg)

Ot olarak Satıldığında elde edilecek gelir (TL)

Süte dönüştürülmüş olarak satıldığında elde edilecek gelir(TL)

Yonca 90 10,5 828 0,314 2636 124.200 000 448 120 000 Mısır silajı 28,4 1,3 4000 2,538 1576 100 000 000 267 920 000

Korunga 90 15,5 415 0,212 1958 45 650 000 332 860 000 Adi fiğ 90 14,5 300 0,227 1321 45 000 000 224 570 000 Macar fiğ 90 21,1 350 0,156 2244 52 500 000 381 480 000

Yonca , fiğ kuru ot satış fiyatı 150. 000 TL/kg, Korunga kuru ot satış fiyatı 110 .000 TL/kg Süt satış fiyatı 170 .000 TL/kg (Not : Veriler 2001 yılına aittir.) Kaliteli kaba yemlerin kuru ot olarak satıldığında dahi tahıllardan daha fazla gelir getirdiği gibi bu yemlerin hayvansal üretimde kullanılması halinde üreticilere büyük oranda ilave gelir sağlamaktadır. İlin hayvancılık potansiyelini geliştirmek, daha ucuz besleme kaynağı olan kaba yemden faydalanmak ve birim alandan daha fazla gelir elde etmek amacıyla hububat üretiminden vazgeçip, dekara daha fazla gelir getiren kaba yem üretimin artırılması ile mümkün olacaktır. Bu durum aynı zamanda üreticilerin daha fazla gelir elde etmelerini sağlayacak, hayvancılığın ve hayvansal üretimin sürdürebilirliği sağlanmış olacaktır. Yem bitkilerinin ekim alanının artırılması toprak muhafazası açısından da yararlı görülmektedir. 6. BÖLÜM. PROBLEMLER POTANSİYELLER VE KISITLAR 6.1. Problemler ve Kısıtlar

Aksaray’ın ekonomik yapısı ve tarım sektörü ve performansı önceki bölümlerde incelenmiştir. İlin profili ve tarımsal performansı incelenirken Aksaray ilinin problemleri de tanımlanmıştır. Aksaray ilinde tarımsal üretimi etkileyen başlıca problemler aşağıda gruplandırılarak verilmiştir. 6.1.1 Sosyo Ekonomik Problemler Göç: Köyden kente göç Türkiye ortalamasının fazladır. 1990-2000 nüfus sayım sonuçlarının karşılaştırılması sonucu köy nüfus artış hızı %o 4,98’olurken Şehir Nüfus artış hızı %o 32,8 olmuştur.. Bu oranın %60’nı genç nüfus teşkil etmektedir.

45

Eğitim: Eğitim düzeyinin yeterli olmadığı belirlenmiştir. Tarımsal yayım çalışmalarında kadınlar ihmal edilmiştir. Özellikle hayvancılıkla ilgili tüm işlerin kadınlar tarafından yapılıyor olmasına rağmen; suni tohumlama ve hayvan besleme gibi önemli konularda kadınlara yönelik eğitim çalışmaları bulunmamaktadır.

Öz sermaye yetersizliği: Tarımda yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve yeni yatırımın yapılması yani üretimi geliştirmek için daha teknik daha entansif ve rasyonel çalışma gerekmektedir. Bu hususu temin için işletmeler gerekli girdileri sağlamada yeterli ve dengeli sermayeye ihtiyaç duymaktadır. Aksaray’da çiftçilerin büyük bir kısmının problemi olan sermaye yetersizliği bitkisel ve hayvansal üretimi olumsuz etkilemektedir. Özellikle sermaye yetersizliği üretimde girdilerin yetersiz kullanımına neden olmaktadır. Gelir düşüklüğü:

6.1.2. Üretim Problemleri

Türkiye’de genelde tarımda çalışanların geliri diğer sektörlere göre düşüktür. Aksaray’da 1997 yılı istatistiklerine göre kişi başına düşen gelir 1829 $ iken Türkiye ortalaması 3021 $ dır. Toplam nüfusunun % 72,56’sı tarım ve hayvancılıkla uğraşan Aksaray’da doğal olarak tarım nüfusunun geliri de düşüktür.

a. Hayvansal Üretim

Hayvansal üretim problemlerini kendi içerisinde de hayvan ırkına ait problemler ile

bakım ve beslemeye ait problemler olarak ikiye ayırmak mümkündür. Bu aşamada hayvansal üretimle ilgili pazarlama problemlerini ayrı bir başlık altında incelenmesi daha uygun görülmektedir.

Hayvan ırkına ait problemler -Bazı yerlerde otlatmanın karışık olarak yapılması nedeniyle tohumlamanın sürü içerisinden bir boğa tarafından yapılması - Suni tohumlamada kaliteli tohum kullanılmaması Bakım ve beslemeye ait problemler -Uygun olmayan hayvan barınakları -Yem bitkileri üretiminin yetersiz olması -Çoban teminindeki güçlükten dolayı küçük baş hayvan varlığının azalması -Mera yönetiminde aksaklıkların giderilmesi ve ıslah çalışmalarının tamamlanamamış olması -Su ürünleri üretiminde kullanılan yem maliyetlerinin yüksekliği Hayvansal ürünlerin üretimlerinin artırılabilmesi için öncelikle kaynakların doğru kullanımı ve geliştirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla yüksek verimli ırklardaki hayvan sayısı artırılmalı ve hayvan yemi arzına önem verilmelidir. Bu koşullarda bitkisel üretim ( yem ) ve çayır -mera verimliliğinde de artış olması gerekecektir. Aksaray’da yem bitkileri üretimi şu an için yeterli seviyede değildir. Alt bölgeler bazında inceleme yapıldığında her iki bölgede de yem bitkileri üretiminin az olduğu görülmektedir. Verimi etkileyen kısıtların başında yem ve besleme gelmektedir. Yerli ırklara yaz dönemi boyunca mera beslemesi sırasında ilave yem verilmemektedir. Bunun nedeni yem fiyatlarının yüksek olmasıdır. Kış aylarında da hayvanlar besin değeri düşük ot/saman gibi kuru ot ile beslenmektedir.Kötü beslenme sonucu yeni doğanların doğum ağırlıkları düşük olmakta ve ineklerin süt veriminin düşük olması buzağıların büyüme hızını yavaşlatmaktadır.

46

Hayvan bakımı ve hayvancılık yönetimi ile ilgili faktörler de verimi kısıtlayan diğer faktörlerdir. Hayvanların büyük bölümü barınma şartları kötü, havasız ahırlarda tutulmaktadır. Kötü sağım teknikleri mastitis ve diğer enfeksiyonlara neden olmaktadır. Kaliteli tohum kullanılmamasından dolayı uygun ırkın elde edilememesidir. b. Bitkisel Üretim -Sertifikalı tohumluk kullanımındaki yetersizlik -Aksaray’ın bağlı olduğu Tarla Bitkileri Araştırma Enstitüsü ile ilişkisinin yetersizliği-Yeni üretim tekniklerinin çiftçiye ulaştırılmasındaki yetersizlik -Mekanizasyon problemi -Makinelerin optimum kullanılmaması -Tarıma elverişli olup kiralama sorunu nedeniyle atıl bırakılan araziler İlde %5 düzeyindedir. -Düşük verim -Organik madde noksanlığı -Amacına uygun arazi kullanılmaması ve arazilerin parçalı olması -Yetersiz girdi kullanımı -Erozyon problemi( rüzgar ve su erozyonu) - I. Bölgede Tarım arazilerinin %25’inde tuzluluk probleminin olması Hangi kültür bitkisi söz konusu olursa olsun, yetiştirme tekniğinde bazı temel prensipler vardır. Bunların başında yetiştirme tekniği paketi kavramı gelmektedir. Yetiştirme tekniği paketi toprak hazırlığından hasada kadar olan uygulamaları kapsamaktadır. Örneğin sertifikalı tohumluk kullanılmadığında, ya da toprak işlemede uygun yöntemler kullanılmadığında diğer işlemler en uygun koşullarda yerine getirilse bile beklenen yüksek verim alınamaz. Aksaray ili geniş hububat ekim alanlarına sahip olmasına rağmen toplam üretim miktarı düşüktür. Bunun sebepleri arasında; iklim, toprak yapısı ve arazi kullanım kabiliyet sınıflarına dikkat edilmemesi ve öz sermaye yetersizliğinin yanı sıra; uygun toprak işleme tekniklerinin kullanılmaması, tarımsal mekanizasyon açısından traktör haricinde alet – makine kullanımının yetersiz olması ve uygun sertifikalı tohumluk kullanılmaması yer almaktadır. Bu problemlerin sonucu olarak da üreticilerin net geliri düşük olmaktadır. Su Kaynakları ve Sulama Problemleri: - Sulama yetersizliği ve drenaj problemleri -Su kaynaklarının kullanımında yasal düzenlemelerden kaynaklanan sorunlar Tarımsal verimliliğin artmasında sulama öncelikli ve gereklidir. Aksaray ilinde yıllık ortalama yağış 359 mm olup bu yağışın büyük bir miktarı vegatasyon dönemi dışında düşmektedir. Aksaray ilinde sulamanın önemi büyük olup, sulama yapılmaksızın yeterli verim alınması mümkün değildir. Buğday ve patateste verimin artması sulamanın artması ile sağlanabilir. Diğer taraftan sulama, ürün çeşitliliğinin artmasına ve bir sezonda iki ürün alınmasına da olanak verecektir. Alüvyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın bir bölümünde bitki gelişmesine zarar verecek kadar, yüksek düzeyde bulunduğu, drenaj problemi olan topraklar 135.618 ha ’lık bir saha kaplamaktadır. Yayım Hizmetlerindeki Problemler:

47

-Yayım elemanları sayısının yeterli olmaması -Kadınlara yönelik yayım hizmetlerinin yetersizliği -Tarımsal yayım çalışmalarında pazarlama, örgütlenme gibi konuların ihmal edilmiş olması Tarımsal üretim değerinin artırılması; tarım yapılabilir alanlarda birim alandan ve hayvansal üretimde hayvan başına daha çok ve daha kaliteli ürün alınmasına bağlıdır. Bu durumun gerçekleştirilmesi çiftçinin eğitimi, dolayısıyla tarımsal yayımla mümkündür.Tarımsal yayımın temel amacı, kırsal nüfusun her yönden kalkınmasında rol oynayan tüm faktörlerin iyileştirilmesine yardımcı olmak ve yol göstermektir. Tarımsal yayım ile pratikte uygulanabilir ve yüksek düzeyli bilgi transferi sağlanır. Aksaray’da yayım hizmetleri Tarım İl Müdürlüğü elemanlarınca yürütülmekte, ancak yayım elemanı sayısının yeterli olmaması nedeniyle etkin şekilde uygulanamamaktadır. Ayrıca yayım hizmetlerinde ihmal edilen önemli konular ve hedef kitleler vardır. Üretim teknikleri dışındaki, pazarlama, pazar araştırması, işletmecilik ve doğal kaynakların korunması gibi konular ile kadınlar ve gençler yayım çalışmalarında ihmal edilmiştir. Sözleşmeli çiftçilik gibi bir uygulama olmaması nedeniyle özel sektörün yayım çalışmalarına fazla katkısı yoktur. Üreticilerin, üretimde yüksek verim sağlama ve süt ineklerinin bakımı, beslenmesi yönünde fazla bilgileri bulunmamaktadır. Ayrıca hayvanlardan damızlık besi materyali elde etmek için gerekli ilave besleme yöntemleri konusunda bilgi eksiklikleri vardır. Hayvanlara genelde kadınlar bakmaktadır. Bu nedenle suni tohumlamanın yaygınlaştırılmasında özellikle kadınlara yönelik yayım yapılması gerekmektedir. Örgütlenme Problemleri: -Mevcut örgütlerin işlevlerinin kısıtlı olmasının da etkisiyle çiftçinin örgütlenme eğiliminin düşük olması. AB’ye uyum ve DTÖ Tarım Anlaşması kapsamında ortaya çıkan yeni ticaret anlayışı içerisinde, piyasa koşullarına uygun esnek yapıda kuruluş ve organizasyonların oluşturulması büyük önem arz etmektedir. Tarımsal Üretici Birliklerinin oluşturulması ve geliştirilmesi kurumsal reform adımlarından biridir. Türkiye’de tarım sektöründe çok çeşitli örgütler bulunmaktadır. Sektör içerisinde önemli bir büyüklüğe sahip kooperatifler, ziraat odaları, dernekler belli çalışmaları yürütmektedirler. Ancak AB’deki çiftçi örgütleri gibi ürün grubu ve konu bazında ihtisaslaşmış üretici örgütleri bulunmamaktadır. Üretici Birlikleri Yasa Tasarısı, kanunlaştığı takdirde; pazarlama, yayım, girdi temini, üretim planlaması , çiftçinin pazarlık gücünün artırılması ve fiyatın belirlenmesinde çiftçilerin söz sahibi olması gibi konularda katkı sağlayacaktır.

Aksaray ilinde etkin örgütlenmiş bir tarımsal yapının mevcut olduğu söylenemez. En önemli tarımsal organizasyonlar kooperatiflerdir. Nüfusunun yarısı kırsal kesimde yaşayan, ekonomisinin önemli bir bölümü tarıma dayanan Aksaray’da tarımsal birliklerin olmayışı, örgütlenmedeki eksiklik, tarımsal faaliyetlerin günün gereklerine göre yapılmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Tarımsal üretimin pazar koşullarına uyumunun sağlanması örgütlenmedeki gelişim ile mümkün olacaktır. Tarım politikalarının etkisiyle oluşan problemler: - Kredi faizlerinin yüksekliği -Şeker kanunu nedeniyle zorunlu olarak şeker pancarı üretiminden vazgeçilmesi -Destekleme alımlarının giderek azaltılması

48

Türkiye, AB’ye yaptığı tam üyelik başvurusunun ışığında ve DTÖ Tarım Anlaşması kuralları çerçevesinde; kendi tarımsal kurumlarının ve uygulamalarının AB normlarına uyumlu hale getirilmesini içeren bir tarımsal politika reformu süreci yaşamaktadır. Tarım reformu kararları arasında Ziraat ve Halk Bankası tarafından çiftçiye verilen kredilerin devlete olan maliyetinin azaltılması amacıyla kredi sübvansiyonunun safhalar halinde kaldırılması yer almaktadır. Çiftçilerin kredi talebi, faiz oranlarının yüksekliği nedeniyle giderek azalmaktadır. Yine çoğunluğu buğday üreticisi olan Aksaray çiftçisi, diğer problemlerinde etkisiyle destekleme alım politikasındaki değişim nedeniyle devlet tarafından belirlenen düşük buğday fiyatlarından olumsuz etkilenmektedir. Şeker Kanunu, TBMM’den geçerek yayımlanmış olmasına rağmen, geniş şeker pancarı ekim alanlarına sahip olan Aksaray çiftçisi için, şeker pancarı üretimine devam edip edilmeyeceği ya da şeker pancarı yerine başka bir ürüne geçilip geçilmeyeceği konusunda belirsizlik sürmektedir.

49

6.1.3. Pazarlama problemleri -Pazarlamanın asli ve tali görevlerini yerine getirecek organizasyon yapısının olmaması -Tarıma dayalı sanayinin yetersizliği nedeniyle hammaddelerin mamule işlenememesi, bu nedenle katma değer kaybı Son yıllarda tarımsal üretim tekniğinde meydana gelen değişmeler ve bazı alanlardaki özel destekler ile tarımsal üretimde önemli artışlar meydana getirmiştir. İç piyasalarda tüketimin aynı oranda artmaması, enflasyon ve ekonomik krizler nedeniyle alım gücünün düşmesi, dış satım sorunları ve yeni pazarların bulunamaması, özellikle kısa zamanda bozulma özelliğine sahip ürünlerde ani fiyat düşmelerine yol açmaktadır. Ürünlerin belirli toplama merkezlerinde toplanmaları (kooperatifler), işlenmeleri ve tüketici merkezlerine dağıtımı, pazarlamanın başlıca üç ana hizmetini teşkil etmektedir. Aksaray’da şu anki mevcut kooperatif ve özel organizasyonlar bu hizmetleri tam anlamıyla yerine getirememektedir. Dolayısıyla pazarlamanın yardımcı hizmetleri arasında yer alan standardizasyon, kalite kontrol ve işaretleme, ambalajlama gibi alanlarda verilen hizmetler yeterli değildir. Örneğin balda kalite sınıflandırması olmaması nedeniyle fiyat dengesizliği görülmektedir. Kaliteyle beraber marka oluşturulmaması ve reklam, pazarlama faaliyetleri içerisinde yer alması gereken hizmetlerdir. Tarım sektöründe üretimin pazar verilerine göre yönlendirilmesi ve fiyatın serbest piyasa şartlarında oluşmasında rol oynayan kuruluşlardan birisi de borsalardır. Hayvan alım satımlarını düzenleyen, çiftçiyi fiyat konusunda yönlendiren ve çiftçi için bir haberleşme kaynağı olabilecek canlı hayvan pazarı ilde bulunmasına rağmen bu borsanın çalışmaları yetersiz kalmaktadır. Çiftçinin canlı hayvan pazarı kullanma konusunda özendirilmesi gerekmektedir.

:

50

Tablo 52 : Alt Bölgelerdeki Problemlerin Önem Derecesine Göre Belirlenmesi

Problemler

ALT BÖLGE I (Merkez-Eskil)

ALT BÖLGE II (Ortaköy-S.Yahşi,Gağaç,G.Yurt,Ağaçören)

BB

KB

Tahı

llar

End.

Bit.

Yem

Bit.

Arıc

ılık

Su Ü

rün.

Seb-

Mey

.

BB

KB

Tahı

llar

End.

Bit.

Yem

Bit.

Arıc

ılık

Su Ü

rün.

Seb-

Mey

.

1-Sosyo-Ekonomi Problemler

Göç Öz Serm. Yetersiz Eğitim Gelir Düşüklüğü 2-Üretim Problem a) Hayvansal Üret Hayvan Irkı Damızlık Sorunu Suni Tohumlama Barınak Yem açığı Mer’a Problemi Çoban Problemi Vet. Hiz.nin Yet.si Verim Düşüklüğü İşgücü Yetersizliğ 2 b) Bitkisel Üretim Verim Düşüklüğü Yetersiz Girdi Kull Mekanizasyon Tohumluk Problem 0 Atıl Arazi Erozyon Problemi Sulama ala yetersizliği

Arazi Parçalılığı

Problemler

ALT BÖLGE I (Merkez-Eskil)

ALT BÖLGE II (Ortaköy-S.Yahşi,Gağaç,G.Yurt,Ağaçören)

BB

KB

Tahı

llar

End.

Bit.

Yem

Bit.

Arıc

ılık

Su Ü

rün.

Seb-

Mey

.

BB

KB

Tahı

llar

End.

Bit.

Yem

Bit.

Arıc

ılık

Su Ü

rün.

Seb-

Mey

.

3-Su Kaynakla Sulama Problemi

Drenaj Su pot.nin ye Değerlendirilemem

Su kay.nın kul.nd kuruluşların düzenlemeleri

4-Yayım Hizmetl Problemler

Yayım Hizm Yetersizliği

Kadınlara yönelik 5-Örgütlenmedeki Problemler

Örgütlenme eğ bilinçsiz olması

6-Tar. Poli Etkisiyle Problemler

51

Kredi fa Yüksekliği

Şeker Kanunu Destekleme Alım azaltılması

7-Pazarlama Prob Paz. Organiz. Yp. Kalite ve standard Ür. Işl. Tes.nin yet

5- En çok 4- Çok 3- Orta 2- Az 1- Çok az 0- Etkisiz

6.2. POTANSİYELLER

Meralar: Aksaray ilinin hayvancılık için uygun mera arazilerine sahip olması hayvancılığın geliştirilmesi için avantaj olarak kabul edilebilir. Mera arazileri il arazi toplamının %35,9’ünü teşkil etmektedir. Su Kaynakları: Su ürünleri yetiştiriciliği için büyük bir kaynak mevcut değildir. Ayrıca sulanabilecek araziler için yeraltı ve yerüstü su potansiyeli yeterli değildir. Yer altı su kaynakları yeterince etüt edilen alanlar azdır. Yem Bitkileri üretimi: Aksaray’da yem bitkisi üretimine uygun arazi ve iklim mevcuttur. Yem bitkileri tohumu üretimi: Aksaray’da yem bitkileri tohumu olarak Yonca tohumu üretilmektedir. Türkiye’de zaman zaman ortaya çıkan yem bitkileri tohumluk ihtiyacını karşılamak için Aksaray ili iyi bir alternatif olabilir. Hayvansal Üretim: Mevcut hayvan popülasyonunun genotipinde görülen iyileşme sonucu mevcut et ve süt üretimi de artacaktır.

Meyve Üretimi: Aksaray I. Bölge içersinde yer alan Helvadere Ihlara arasında kalan alan meyvecilik için uygun olup bu alanda meyvecilik geliştirilebilinir. Kullanılmayan araziler : Toplam tarım arazisinin 21026 hektar alanlık kısmı (%5) değişik sebeplerle kullanım dışıdır.

Tablo 53 : Potansiyellerin Tespiti Tanımlama Mevcut durum Gelişme Potansiyeli Arazi sınıfları kullanım şekli

-Toplam 420430 Ha arazisinin %96,6 sı I-IV olup %3,4’ü V - VI arazidir.

I-IV. sınıf arazilerin dışında V-V arazilerde, tarıma çok e olmamasına rağmen bir kısmında yapılmaktadır. -ilin toplam arazisinin yaklaşık % inde su erozyon sorunu vardır. arazilerinin %23,8’ini oluşturan II sınıf arazilerde orta dereced erozyonu vardır.

V-VIII. sınıf arazilerden korun yem bitkisi üret faydalanılabilir. Bu arazilerin 12 den fazla olduğu için iş tarım sisteminin daha kullanıldığı çok yıllık bitkilerde bitkileri ekimine geçildiği ta daha rantabl kullanılmış olur. -Eğimin fazla olduğu ye Toprak koruması amaçlı doğal olarak yetişen G tohumlama yöntemiyle üre halinde de bu arazilerdeki e engellenebilir. Arazide yakılm toplan-ması engellenmelidir.

İşlenebilir Arazi

- Toplam tarım ara %.5 i kullanım dışı .

.

52

Sulama Durumu İlde toplam 533,3 hm Toplam tarım arazisinin 85.840 sulanabilir alandır. Sulanabilir ala %66,4’i sulanmak-tadır.S arazilerin %64’ü DSİ, kooperatif KHGM tarafından (devlet sula sulanmakta, %36’lık kısım tarafından sulanmaktadır

3 kaynağı bulunmak-ta kaynaklarının 432,2 h yerüstü suyu 101,1 hm yer altı suyudur.

Tarım arazilerinin %20,4 (85.8 sulanabilecek alandır. Bu ala DSİ ve KHGM projelen çalışmaları devam etme KHGM, 930ha alanı gelecek sulamaya açmayı hedefleme DSİ ise 5.668 ha alanı s projesi yapmış yüzey ve y sularının çekilmesi nedeniyle başarısızlığa uğramıştır.

Nüfus 2000 yılı Aksara toplamnüfusu 3 olup % 49,5 ’i kırsal yaşamaktadır.

Göç nedeniyle kırsal nüfusta h azalma görülmektedir. 2000 1990 yılına göre kırsal nüfus % artarken Şehir nüfusu % oranında artmıştır.

2010 yılı için yapılan tahminine göre nüfus a 483.013 olacaktır. Bu 2000 nüfusuna g 22’lik bir artma demektir.

Örgütlenme durum

29 adet 15.045 üyeli kredi Koop. 36 adet üyeli Tarımsal Ka Koop 40 adet 2850 adet Sulama Koop. 1 35 üyeli Su Ürünleri Ko adet 25180 üyeli P Ekicileri Koop,

İlde örgütlü tarımsal yapı m değildir. Çiftçi aile sayısı 2001 sayımına göre 23414 adettir. Ta Kalkınma Kooperatiflerine çif sadece %13,9’i üyedir.

Örgütlenme konusun-da hizmetleri ve eğitim artırıldığı de örgütlenme bilinci artabilir. Birlikleri Yasası da örgütlenmesini olumlu etkileyecektir.

53

Tablo 54 : Önemli Tarımsal Ürünlerin Değerlendirilmesi Tanımlama Mevcut durum ve verimlilik d Gelişme Potansiyeli Yem Bitkileri Üreti İldeki ekili alanların %2,48

bitkileri üretimine ayrılmıştır Fiğ (dane) verimi T ortalamasının üzerindedir. kuru ot verimi olarak T ortalamasının üzerindedir.

Alt Bölgelerde yem b üretimi yok denecek kad yapılıyor. Şekerpancarı alanlarına yem bitkisi ekileb

Hayvansal ürünler Hayvancılık ilin önemli kaynağından biridir. İldeki m Büyükbaş hayvan varlığın 77’si I. Alt Bölgede Küçü %81 bulunmaktadır. Mele kültür ırkı yine bu alt b fazladır. İl genelinde yerli ı melez ve kültür ırkına doğru eğilimi fazladır. Et ve üretiminin yanında bal yapılmaktadır.

İl topraklarının %35,9’ sinin mera alanlarıyla kaplı olmas yem ihtiyacının karşıla bakımından hayvan yetiştiricil bir avantajdır. Süt verimi yıllık ortalama 3.5 baştır. Kültür ırkı ineklerde 4500 kg/baş, melezlerde 300 baş ve yerli ırkta ise 1500 kg/ Et verimi büyükbaş hay ortalama 228 kg ve küç hayvanda 16 kg dır. Balda 15,31 kg/ kovandır.

Sığır popülasyonundaki g değişmeden dolayı birim düşen et ve süt verimlerind gözlenmektedir. Aksa Melez ve Kültür ırklarının s yılda artarken yerli ırk gerilemiştir. Kaliteli bal üretimi, derecelendirme ve sertifik işlemine geçildiği z artacaktır. Bu da pazarlamasını olumlu etkileyecektir.

Su Ürünleri Su ürünleri üretimi için miktarda değildir. S Mamasın barajı ve Ulu deresi üzerinde bulunan a su kaynağı vardır. kaynaklarının debisi ve sı su ürünleri yetiştiric uygundur.

Bu kaynaklarda toplam 10 alabalık üretilmektedir.

Yeterli tesis ve balık üretim anlayan yetişmiş eleman o taktirde yılda 60ton/yıl yapılabilir.

Hububat üretimi

İldeki ekili alanların % hububat arazisi ve %2 nadas arazisidir. I nci alt buğday alanı en fazla bölgedir. Buğday üre %81,6’i bu alt b üretilmektedir. Tahılların h bölgede ağırlıklı üretimi şe Buğdaydan başka arpa, çavdar üretimi yapılmaktadı

Buğday ,arpa ve yulaf verimi T ortalamasının üstündedir. Hu üretiminde nadas+hububat s uygulanmaktadır. Üretim değ miktar açısından buğday ilde ü hububat içerisinde ilk sırad almaktadır.

Nadas alanları ve boş bıra arazilerin üretime kazandı ve verimi yüksek kullanılması durumunda alandan daha yüksek alınmasını sağlayacaktır.

Şeker Pancarı Şeker pancarı her iki alt b üretilse de en çok üretim I’ Bölgede gerçekleşmekte- Toplam üretimin %92,99’u alt bölgededir.

Endüstri bitkileri arasında en üretimi yapılan ürün şeker p olup üretim değeri açısından önemli bir üründür.

Şeker Kanunu nedeniyle ş pancarı ekim alanlarında da meydana gelecek ve üretim azalacaktır. Şeker pancarı e alanlarında yem bitkisi ve ayçiçeği üretimi için potans mevcuttur.

54

BÖLÜM 7. AMAÇLAR VE STRATEJİLER 7.1 AMAÇLARIN BELİRLENMESİ VE UYGUN STRATEJİLERİN GELİŞTİRİLMESİ 7.1.1.Amaçlar

Aksaray’da tarımsal kalkınmanın sağlanabilmesi için belirlenen amaçlar dört geniş başlıkta toplanmıştır. Bu amaçlar, ildeki mevcut problemlerin ve potansiyellerin ortaya konulması sonucu belirlenmiştir. Belirlenen bu amaçlar aslında Türkiye’de uygulanan ve sekizinci 5 yıllık kalkınma planı içerisinde de ifade edilen tarım politikalarının hedefleri içerisinde yer almaktadır. Bu amaçlar; -Tarımsal verimliliğin artırılması; -Tarımsal gelirin artırılması ve dolayısıyla tarımın GSYİH içindeki payının artırılarak toplumda sosyal dengenin sağlanması: -Gıda güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması -Sürdürülebilir tarımın sağlanması olarak tespit edilmiştir. Tespit edilen bu hedefler agro-ekolojik özelliklere göre ayrılan alt bölgelerin hepsi için geçerlidir. Ancak bu amaçlara ulaşmada izlenecek stratejide alt bölgelerin öncelikleri dikkate alınacaktır. İl genelinde hem hayvansal üretimde hem de bitkisel üretimde yeterli seviyede değildir. Tarımın sektör performansının incelendiği 5’inci bölümde bu durum rakamlarla ortaya konmuştur. Verimin artırılması, ekonomik anlamda çiftçiyi olumlu olarak etkileyecektir. Gelir artışına neden olacak verim artışı aynı zamanda çiftçinin köyden kente göç etmesine engel olacaktır. Tarımsal gelirin artırılması verimliliğin artırılmasının yanı sıra katma değeri yüksek, pazarda avantajlı konumda olan ürünlerin üretimi ile mümkün olabilir Örneğin et ve süt üretimi için oldukça iyi potansiyele sahip olan Aksaray’da et ve süt işleme tesislerinin sayı ve kapasitelerinin artırılması, üretimi teşvik edecektir. AB ve DTÖ Tarım Anlaşması kuralları nedeniyle önümüzdeki yıllarda tarım ürünlerinin pazarda rekabet edebilir olması gerekmektedir bunun sağlanabilmesi de gıda güvenliğinin sağlanması ile mümkün olacaktır. Kaliteli ve standartlara uygun ürün üretimi Aksaray’da şu andaki eksikliklerden biridir. Uygulanacak projelerle orta vadede bu amaca ulaşmak mümkün olabilecektir. Tarımda sürekliliğin sağlanabilmesi için öncelikle mevcut kaynakların doğru ve bilinçli kullanılması gerekmektedir. Aksaray özellikle hayvansal üretim açısından zengin doğal kaynaklara sahiptir. Ancak bu kaynaklar doğru kullanılmazsa belirlenen diğer üç amaca ulaşmak mümkün olmayacaktır. Amaçlara ulaşmada uygulanacak stratejiler mevcut problemler dikkate alınarak belirlenmiştir. Ancak kurumsal yapılardan kaynaklanmayan bazı sosyal problemleri çözmek daha uzun vadede mümkün olacaktır..

1.Tarımsal verimliliğin artırılması

Tarımsal verimliliğin artırılmasında uygulanacak stratejileri belirlerken tarımsal üretim; bitkisel ve hayvansal üretim ile su ürünleri üretimi olmak üzere ayrı başlıklar altında ele alınmış ve her biri için farklı stratejiler önerilmiştir. Hayvansal üretimde verimliliğin artırılması için izlenecek strateji ;

55

*Kaliteli tohumun sağlanması *Yem, bakım ve beslenme şartlarının iyileştirilmesi *Etkin pazarlama ve örgütlenme sisteminin oluşturulması *Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi *Tarımsal organize bölgelerin oluşturulması Bitkisel üretimde verimliliğin artırılması için izlenecek strateji ; *Yöreye uygun sertifikalı tohumluk kullanımı *Bilinçli girdi kullanımı *Sulanabilir alanların sulamaya açılması ve drenaj problemi olan alanların rehabilite edilmesi *Nadas alanlarının daraltılması *Tarıma elverişli kullanılmayan arazilerin değerlendirilmesi * Erozyonla mücadele çalışmalarının yapılması *Arazilerin parçalanmasının engellenmesi ve toplulaştırılması *Topraktaki organik madde miktarının artırılması *Arazi Kullanım ve en uygun üretim deseninin çıkartılarak buna uyulması, çalışmaların kanuni ve teknik düzenlemelere göre yapılması ve yapılan çalışmaların teşvik edilmesi. *Tarım Meyvecilik organize bölgeleri oluşturulması meyveciliğin dünya standartlarında üretim yapılmasına olanak sağlayabilecek olan alanların değerlendirilmesi. Su ürünleri üretiminde verimliliğin artırılması için izlenecek strateji; *Yem maliyetlerinin düşürülmesi *Yer üstü su kaynaklarının su ürünleri üretiminde kullanılması *Su ürünleri kooperatiflerinin kurulması 2.Tarımsal gelirin artırılması Strateji *Pazarlama sisteminin ve örgütlenmenin iyileştirilmesi *Katma değeri yüksek ve il için avantajlı ürünlerin üretimi *Üretim maliyetlerinin düşürülmesi *Girişimcilik ruhunun geliştirilmesi * Tarımsal Organize alanların kurulması 3. Gıda güvenliğinin sağlanması Strateji *Kaliteli ve standartlara uygun ürün üretimi *Kontrol ve denetim hizmetlerinin güçlendirilmesi 4.Sürdürülebilir tarım Strateji *Arazilerin kullanım kabiliyet ve sınıfları dikkate alınarak kullanımı *Erozyonla mücadele *Doğal kaynakların bilinçli kullanımı *Ekolojik tarım

Tablo 55 : Master Plan Stratejilerin SWOT Analizi Amaçlar Fırsatlar

Strateji Mevcut durum güçlü yönü

Zayıf Yönü Fırsatlar Tehlikeler

Üretimde veri Bitkisel Üretim

Girdi Kullanımı : *Yöreye uygun sertifik tohumluk kullanımı *Bilinçli girdi kullanım *Sulanabilecek alanla sulamaya açılması ve drenaj problemi olan alanların rehabilite ed * organik maddenin

Yayım çalışmala yetersiz

Yem bitkileri tohumu pazar bulma şansı y Sulanabilecek alanla

İklim Erozyon Mera alanların işlemeli tarım yapılması

56

: Hayvansal Ür Su ürünleri Ür

artırılması Arazi Kullanımı : *Nadas alanlarının daraltılması *Tarıma elverişli kullanılmayan arazile değerlendirilmesi *arazilerin parçalanm engellenmesi *Erozyonla mücadele *Yerli ırktan kültür ırk geçişin sağlanması *Yem, bakım ve besle şartlarının iyileştirilme *Etkin pazarlama ve örgütlenme sisteminin oluşturulması *Tarıma dayalı sanay geliştirilmesi *Yem maliyetlerinin düşürülmesi *yer üstü su kaynakla su ürünleri üretiminde kullanılması

Nüfus baskısı yo Suni tohumlama çalışmaları olduk Pazar talebi Çiftçinin deneyim Su kaynakları ala üretimine çok uyg Talep var

Yerüstü ve yer a kaynakları yeter Mera yönetimi v ıslahı Yem pahalı mali artırıyor

Hayvancılık için çok uygun mera ve çayı alanlarının iyileştirilm Yavru balık üretimi artırılabilir

Kullanım dışı arazilerin kiray verilmemesi Su kaynakları kirlilik yaratab

Tarımsal artırılması

*Pazarlama sistemini örgütlenmenin iyileşti *Katma değeri yüksek ürünlerin üretimi *Üretim maliyetlerinin azaltılması *Girişimcilik ruhunun geliştirilmesi

Örgütlenme zayıf Etkin üretici örgütlerinin yokl Canlı hayvan bo bulunmuyor tam olarak yapamıyo

Ankara’ya yakın olm avantaj

Gıda güvenliğ *Kaliteli ve standartla uygun ürün üretimi *Kontrol ve denetim hizmetlerinin güçlendirilmesi

Verim çok düşük

Alışkanlıkların sürdürülmesi , Kontrol hizmeti v kuruluşların yetersizliği

Ürün değişikliğine gidildiğinde gelir arta dolayısıyla gıda güvencesi sağlanac

Arazilerin terk edilmesi

Sürdürülebilir *Arazilerin kullanım kabiliyet ve sınıfları d alınarak kullanımı *Erozyonla mücadele *Doğal kaynakların bi kullanımı *Ekolojik tarım

Birim alana kullan kimyasal gübre v kullanımı çok düş değerdedir. Şehirleşme ve sa yoğunluğu az

Arazinin %70’ini oluşu ve bitki örtüsünün zayıfl Şiddetli rüzgar v erozyonu var Yıllık yağış mikta düşük.

Kuşburnu gibi bitkile erozyonla mücadele kullanılabilir. Korung çok yıllık bitkilerin sulanamayan kısım ekilmesi faydalı olac

57

Bölüm 8. PROGRAM VE PROJELER 8.1.Amaç ve Stratejiler Kapsamında Yer Alan Mevcut Projeler Tablo 56 : Hayvancılık Faaliyetleri

PROJE KATEGORİ

PROJELER

PROJE SÜRESİ

HEDEF GRUP YARARLANICILAR

SORUMLU KURULUŞ LAR

KAPASİTE

Bitm Olan

D E

Teklif Edilen

Koyunculuk (S.Y.D.V.Kaynaklı )

2000-200

Ortaköy ( 10 Kişi )

İlçe Tarım Müdürlüğü

10x10 Adet

Arıcılık (S.Y.D.V.Kaynaklı )

1998-200 ORTAKÖY 10 Aile

S.Y.D.V 150 Kovan

Ana arı da Projesi(Özel İdare)

2002 İl Çiftçileri Tarım İl Müdürlü 1817 adet Ana a

Süt Sığırcılığını gel Prj. (S.Y.D.V.Kaynaklı )

5 yıl İl ve İlçe Çiftçileri S.Y.D.V. 17*1

Arıcılık

( S.Y.D.V.Kaynaklı 1998-200

Ağaçören (20 aile)

İlçe Tarım Müdürlüğü

20x(9 dolu +1Bo

X

Arıcılık ( S.Y.D.V.Kaynaklı)

2000-200

Ağaçören (20 aile)

İlçe Tarım Müdürlüğü

400 adet arılı Adet

Koyunculuk

(S.Y.D.V.Kaynaklı ) 4 yıl Ağaçören

( 22 Kişi ) İlçe Tarım Müdürlüğü

22x10 Koyun

Koyunculuk (S.Y.D.V.Kaynaklı )

4 yıl Ağaçören ( 12 Kişi )

İlçe Tarım Müdürlüğü

12x10 Koyun

Koyunculuk (S.Y.D.V.Kaynaklı )

4 yıl Ağaçören (24 Kişi )

İlçe Tarım Müdürlüğü

24x10 Koyun

Süt Sığırcılığını geliş. (S.Y.D.V.Kaynaklı )

5 yıl Fakir çiftçiler Ortaköy

T.Kalk Koop. 10x1

Süt Sığırcılığını gel Prj.

5 yıl Fakir Çitçi aileleri Sarıyahşi

İlçe Tarım Müdürlüğü

100x2

X Koyunculuk projesi 5 yıl Fakir Çitçi aileleri Sarıyahşi

İlçe Tarım Müdürlüğü

200

Koyunculuk p (S.Y.D.V.Kaynaklı )

5 yıl Fakir Çitçi aileleri Sarıyahşi

İlçe Tarım Müdürlüğü

200

Koyunculuk p (S.Y.D.V.Kaynaklı )

4 yıl Fakir Çitçi aileleri Gülağaç

İlçe Tarım Müdürlüğü

450 Kuzulu Koyu

Koyunculuk p (S.Y.D.V.Kaynaklı )

4 yıl Fakir Çitçi aileleri Gülağaç

İlçe Tarım Müdürlüğü

110 Gebe Koyun

Arıcılık p (S.Y.D.V.Kaynaklı )

4 yıl Fakir Çitçi aileleri Gülağaç (26 aile)

İlçe Tarım Müdürlüğü

104 arılı kovan

Arıcılık p (S.Y.D.V.Kaynaklı )

4 yıl Fakir Çitçi aileleri Gülağaç(20 aile

İlçe Tarım Müdürlüğü

80 Arılı Kovan

Arıcılık p (S.Y.D.V.Kaynaklı )

4 yıl Fakir Çitçi aileleri Gülağaç(16 aile

İlçe Tarım Müdürlüğü

320 Arılı Kovan

X Süt Sığırcılığı (S.Y.D.V.Kaynaklı )

4 Yıl Fakir Çitçi aileleri Gülağaç(16 aile

İlçe Tarım Müdürlüğü

25 Damızlık İnek

Koyunculuk p (S.Y.D.V.Kaynaklı )

1998 2003

Fakir Çitçi aileleri Güzelyurt(29aile

İlçe Tarım Müdürlüğü

29X10 KOYUN

58

Süt Sığırcılığı (S.Y.D.V.Kaynaklı )

1998 2003

Fakir Çitçi aileleri Güzelyurt(17aile)

İlçe Tarım Müdürlüğü

17X1 Gebe düve

Koyunculuk p (S.Y.D.V.Kaynaklı )

1998 2003

Fakir Çitçi aileleri Güzelyurt(10aile

İlçe Tarım Müdürlüğü

10X10 KOYUN

Arıcılık p (S.Y.D.V.Kaynaklı )

1998 2003l

Fakir Çitçi aileleri Güzelyurt (6 aile

İlçe Tarım Müdürlüğü

6x10 Arılı Kovan

Arıcılık p (S.Y.D.V.Kaynaklı )

1999 2004

Fakir Çitçi aileleri Güzelyurt (6 aile

İlçe Tarım Müdürlüğü

5x10 Arılı Kovan

Koyunculuk (S.Y.D.V.Kaynaklı )

4 yıl Ağaçören ( 22 Kişi )

İlçe Tarım Müdürlüğü

22x10 Koyun

Koyunculuk (S.Y.D.V.Kaynaklı )

4 yıl Eskil ( 27 Kişi )

İlçe Tarım Müdürlüğü

27x10 Koyun

Koyunculuk (S.Y.D.V.Kaynaklı )

2000 2004

Eskil ( 15 Kişi )

İlçe Tarım Müdürlüğü

15x1 G.Düve

Koyunculuk (S.Y.D.V.Kaynaklı )

2000 2004

Eskil ( 10 Kişi )

İlçe Tarım Müdürlüğü

10x10 Koyun

Koyunculuk ıslah p

(TKB) 2001-200 Hayvancılıkla Uğraşan Çiftçil İlçe Tarım

Müdürlüğü 20 adet koç

Damızlık Gebe Düve

Prj. ( TKB Kredili ) 1995-200

Hayvancılıkla Uğraşan Çiftçil İlçe Tarım Müdürlüğü

282 Adet Holstein

Damızlık Gebe Düve Prj. ( TKB Kredili )

1995-200

Hayvancılıkla Uğraşan Çiftçil İlçe Tarım Müdürlüğü

243 Adet K. Holstein Simm.

Akkaraman Koyunu

Prj. ( TKB Kredili ) 1995-200

Hayvancılıkla Uğraşan Çiftçil İlçe Tarım Müdürlüğü

43x50 Adet

Süt sığ.Gel. Projesi 1999 Süt Toplama Merkezi Köylere

Göt.Birliği 1 adet 15 ton/gü

Süt sığ.Gel. Projesi

(Özel İdare) 2001 Süt toplama Tar.Kalk.Koop. 2 adet

5 ton/gün

Hayvancılığı Geliş Projesi TKB

2000-Üze

Süt Toplama Merkezi Tar.Kalk.Koop 3 adet 5 ton /gün

Hayvancılık Islah Prj.

2000-Üze Bütün hayvancılık Üniteleri Damızlık. Süt

Birliği Ön Soy Kütüğü Suni Toh.Faal.

Süt sığ.Gel. Projesi (Özel İdare)

2001 Süt toplama Tar.Kalk.Koop. 1 adet 5 ton/gün

Tablo 57: Çevre İyileştirme Faaliyetleri Proje Kategorisi Proje Adı Yararlanıcılar Sorumlu

Kuruluş Bitmiş olan

Devam Teklif ed

X Belediye Sıvı Atık Çök Havuzu

Belediye-Çevre Müdürl

X İlçelerin Ağaçlan Projeleri

Valilik İl Planlama Kuru Vakfı

X Bina bacalarının ölçümleri

Valilik İl Planlama Kuru Vakfı

X Otolarının Egzost Ölçü Valilik İl Planlama Kuru Vakfı

X İl Kanalizasyon Projesi

Aksaray Belediyesi

59

Tablo 58 : Kooperatif Faaliyetleri Proje Kategorisi Proje Adı Proje Süresi Hedef Grup

Yararlanıcılar Sorumlu Kuruluşlar

Kapasite

Bitmiş Devam eden

Teklif ed

X

Koop.Survey Projesi

2001 Yılı-Üzeri Koop. Üyeleri Bakanlık 50 Adet T.K.K.kuru hedefleniyor

X

Koop.Survey Projesi

2001 Yılı-Üzeri Bir Koop.Üyeleri Bakanlık 1000 Adet A Projesi

X

Koop.Survey Projesi

1987 yılı üzeri Koop. Üyeleri Bakanlık 16 Koop. 100x2’e Süt sığırı Temini

X Koop.Survey Projesi

1983 Koop. Üyeleri Bakanlık 400 kovan temini

X Koop.Survey Projesi

1987 yılı Koop. Üyeleri Bakanlık 1 adet Mandıra y ve süt toplama

X Hayvancılığı Geliştirme P TKB

1998 yılı Koop. Üyeleri Bakanlık 1 adet Mandıra y ve süt toplama

X Hayvancılığı Geliştirme P TKB

2000-Üzeri

Süt Toplama Merke Tar.Kalk.Koo 3 adet 5 ton /gün

Tablo 59 : Desteklenen Kooperatifler

AKSARAY Desteklenen Kooperarifler Yeşilova Tar. Kal. Koop. Süt Sığırcılığı 100X2 244.069 200 2001 Çulfa-Çukuryurt-Kapıtaş Süt Sığırcılığı 100X2 416.627 200 2002 Taşpınar Tar. Kal. Koop. Koyunculuk 50x50 1.037.378 2500 2003 Böget Tar. Kal. Koop Süt Sığırcılığı 100x2 726.953 200 2004 Katrancı Yaylası T.K.K Süt Sığırcılığı 50x4 822753 200 2005 Kutlu Tar. Kal.Koop. Süt Sığırcılığı 100x2 553.320 200 2004 Sağlık Tar. Kal. Koop. Süt Sığırcılığı 100x2 667.953 200 2004 Sarıkaraman Tar. Kal. Koop. Süt Sığırcılığı 100x2 631.953 200 2004 Helvadere Tar. Kal. Koop. Koyunculuk 50x50 360750 1250 2005

Güzelyurt İlçe Merk. Ve Belisırma-Selime- Sivrihisar Köyleri T.K.K Dam.süt Sığ.Prj 100x2 676253 200 2005

Harmandalı Tar.Kal. Koop. Dam.süt Sığ.Prj 100x2 576253 200 2005 Tablo 60 : Bitkisel Üretimle İlgili Faaliyetler

Proje Kate

Proje Adı Yararlanıcılar Sorumlu Kuru Kapasite

Bit Dev Te

60

Ola Ede Ed

Meyvecilik Ürt.Geliş. P (Özel İdare.)1998-200

İl Çiftçileri İl ve İlçe Tarım Müd.

57910 adet meyve fidanı

Bağ Yetiştiriciliği (Öze

İdare.Kayn.) İl Çiftçileri İl ve İlçe Tarım

Müd. 38624 Adet Bağ Fidanı

Çilek yetiştiriciliği (Özel İdare.Kayn.)

İl-İlçe Çiftçileri

İl ve İlçe Tarım Müd.

Adet Çilek fidesi

Yayçep Projesi

İl çiftçileri Bakanlık

Kapari Yetiş.-2001 İl Çiftçileri İl Müdürlüğü 5000 adet Fidan Seracılık Prj. 1999 İl çiftçileri İl Müdürlüğü 24x200m2

Seracılık Projesi Eskil (9 aile) İlçe Tarım Müdürlüğü

9x200 M2

Mısır Silajı Prj.(da) (özel idare)

İl-İlçe Çiftçileri

İl ve İlçe Tarım Müdürlükleri

Dekar

Soğuk hava deposu İl Çiftçileri Tarım İl Müdü 1000 tonluk

350 tonluk Doğal Yeraltı

Mısır kurutma tesisi Özel İdare Kaynaklı

İl Çiftçileri Tarım İl Müdü 5 ton/saat

Yem Bitkilerini Dest. Projesi

2000-467 Projesinden yararlanamayan Çiftçiler

Tarım İl Müdü 1999-2002 arasında 11540 kg yem Bitkisi Tohum dağıtımı

Yem Bitkilerini Dest. Projesi

İl- İlçe Çiftçileri İl Müdürlüğü 5 adet Silaj makinesi (ot–Mıs adet Pnömatik Mibzer Vs. tar Aletleri

Yonca Üretimi Geliş.Prj.(kg.)

İl çiftçileri İlçe Tarım Müdürlüğü

660 Kg. Yonca Tohumu

Yonca Üretimi Geliş.Prj.(kg.)

İl çiftçileri

İlçe Tarım Müdürlüğü

70 Dekar Yonca Tohumu Ekimi

Seracılığı Teşvik Prj.SYDV.Kayn.

İlçe Tarım Müdürlüğü

73 Adet 185 m2 Yüksek Tünel Sera

Kültür Mantarı Üret.Prj.SYDV.Kayn.

Ağaçören 2 aile

İlçe Tarım Müdürlüğü

2 x50 m2 Ranzalı Sistem

Seracılığı geliştirme . Prj.(SYDV:Kayn.)

Ağaçören 10 aile

İlçe Tarım Müdürlüğü

10 x165m2

Mantarcılık Prj. (SYDV.Kayn.)

Sarıyahşi Fakir Çiftçi aileler

İlçe Tarım Müdürlüğü

1 ton kompost

Domates yet.gel. Prj (SYDV.Kayn.)

Sarıyahşi Fakir Çiftçi aileler

İlçe Tarım Müdürlüğü

6 da

Fasulye yet. Gel. Prj Sarıyahşi

Fakir Çiftçi aileler İlçe Tarım Müdürlüğü

45 da

Mantarcılık Projesi (SYDV.Kayn.)

5 aile Gülağaç İlçe Tarım Müdürlüğü

500 torba

61

Seracılık (SYDV.Kayn 36 aile Gülağaç İlçe Tarım Müdürlüğü

36 Sera

Yem Bit. üret. Gel. Prj (SYDV.Kayn.)

35 aile Gülağaç İlçe Tarım Müdürlüğü

1 Mısır. Silaj Mak. 2 Adet Mek Mibzer

Seracılık (SYDV.Kayn 8 aile Güzelyurt İlçe Tarım Müdürlüğü

8X 200 m2 Sera

Meyvecilik 73aile Gülağaç İlçe Tarım Müdürlüğü

5754 Fidan

Çayır-Mera Yem Bitki.Geliş.Projesi

İl Çiftçileri T.K.B.Kaynaklı

İlçe Tarım Müdürlüğü

Yonca,Korunga,Fiğ Silajlık Mısır Ür.Gelş.

x Bitkisel Üretimi Gelş.Projesi

İl Çiftçileri T.K.B.Kaynaklı

İlçe Tarım Müdürlüğü

Hububat,Yağlı Toh.,Tohum Temizleme

x Alternatif Ürün Projes İl Çiftçileri T.K.B.Kaynaklı

İlçe Tarım Müdürlüğü

Etüt çalışmaları yapılacak

x

Doğru Gelir Dest. Çift.Kayıt Altı Alma Projesi

İl Çiftçileri T.K.B.Kaynaklı

İlçe Tarım Müdürlüğü

Çiftçileri Kayıt Altına Alma çalışmaları

x

x

Fon Kaynaklı Projeler

İl Çiftçileri T.K.B.Kaynaklı

İlçe Tarım Müdürlüğü

62

8.2. PROGRAMLARIN VE PROJELERİN BELİRLENMESİ I.Hayvancılığın Geliştirilmesi Programı : Proje Konuları : *Hayvan ırkını geliştirme projesi *Damızlık üretim işletmelerinin kurulması *Bakım ve beslemenin geliştirilmesi projesi -Açık besi yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması -İl genelinde besiye uygun genç hayvanların (0-5 ay) dağıtım sisteminin kurulması, -Bakım, besleme ve barınakların iyileştirilmesi *Hayvan sağlığı mücadele çalışmalarının yaygınlaştırılması ve etkinleştirilmesi *Hayvan hareketlerinin etkin şekilde denetlenmesi, *Küçükbaş ve büyükbaş kasaplık hayvanların optimum besi süresi konusunda yayım projesi *Küçükbaş hayvancılığı teşvik projesi *Mera ıslahı ve yönetiminin sağlanabilmesi için mera tespit çalışmalarının hızlandırılması *Arıcılığın gelişimi için ana arı üretimi ve hastalıklarla mücadele * Hayvancılık Organize Bölgelerin kurulması II.Yem Bitkileri Tohum ve Üretiminin Artırılması Programı Proje Konuları : *Şeker pancarı ekili alanlarına münavebeli olarak yem bitkilerinin ekilmesi *Sertifikalı yem bitkileri tohumu üretiminin artırılması *Sulanan alanların artırılması *Silaj ve silajlık yem bitkileri ekiminin artırılması III.Yayım Çalışmalarının Geliştirilmesi Programı; Proje Konuları : *Hayvancılığın geliştirilmesine yönelik yayım programları *Kadınlar için yayım programı özellikle hayvanların beslenmesi ve hayvan hastalıklarının önlenmesinde aşılama çalışmalarının gerekliliği, sağım ve suni tohumlamanın yaygınlaştırılması konularında kadınlara yönelik yayım programlarının yapılması *Hayvan beslemede kullanılan yem çeşitlerinin geliştirilmesi, silaj yapım teknikleri ve sap samanın kimyasallarla muamelesi *Mera Kanunu ve ilgili projeleri konusunda çiftçinin bilgilendirilmesi *Yayım hizmetlerinde özel sektörün devreye sokulması IV.Tarıma Dayalı Sanayinin Geliştirilmesi Programı Proje Konuları : * Entegre et ürünleri işleme tesislerinin kurulması *Süt Ürünleri Entegre Tesislerinin kurulması *Arıcılık ve arı ürünleri entegre tesislerinin kurulması *Yem fabrikası kurulması

63

V.Tarım Ürünleri Pazarının Geliştirilmesi Programı Proje Konuları : * Tarıma dayalı sanayinin teşvik edilmesi *Şeker pancarı üretiminin il tarımsal ekonomisindeki yerinin vurgulanması *Hububat ve hububat sanayi yan ürünlerinin il ekonomisinde değerlendirilmesi * Süt toplama merkezlerinin toplama ve soğutma kapasitelerinin artırılması *Canlı hayvan borsasının çiftçi tarafından kullanımın özendirilmesi * Pazar bilgi sisteminin oluşturulması * Ayçiçeği borsasının kurulması *Balın sertifikasyon ve derecelendirme çalışmalarının yapılması, *Balda marka yaratılması ve promosyon çalışmalarının yapılması *Bal paketleme tesisinin kurulması *Doğal soğuk hava deposu sayısının artırılması VI.Kooperatiflerin Güçlendirilmesi Proje Konuları : *Üretici Örgütlenmesinin Desteklenmesi VII.Su Ürünleri Yetiştiriciliğinin Güçlendirilmesi; Proje Konuları : *Yavru balık üretiminin artırılması *Balık yemi üretim tesisinin kurulması *Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğüne ait göletlerde balık üretiminin yapılması için su ürünleri kooperatifi kurulmasının teşviki IX.Araştırma, Geliştirme ve Planlama Çalışmalarının Yapılması Proje Konuları : *Kadının tarımdaki rolü *Arazi kiralama bilgi sistemi *Et ve süt ürünleri işleme konusunda pazar araştırmaları 8.3. Öncelikli Projeler Konu 8.2 de önerilen proje konuları arasında öncelikle ele alınması gereken proje konuları Tablo 45’ de verilmektedir.

64

Tablo 61 : Öncelikli Proje Konusu Önerileri Program Proje Katego Proje ismi Öncelik

Bölge Uygulam Süresi

Yürütücüler

Hayvancılığı Geliştirilmes

Devam eden

1-Hayvancılığın Geliştirilmesi Projesi 2-Süt Toplama Merkezi Kurulması Proj 3-Arıcılığın Geliştirilmesi Projesi. 4. Damızlık koç projesi

I ve II I ve II

TKB

Yeni Proje Önerileri:

1-Hayvan ırkını geliştirme projesi -Kültür süt ineği ırkının iyileştirilmesi -Suni tohumlamanın yaygınlaştır tohumların kalitesinin arttırılarak ırk ısla sağlanması - Tohum üreten ithal eden kuruluşl denetlenmesinin artırılması -Damızlık üretim işletmelerinin kurulma

I ve II

10 Yıl 10 Yıl Süresiz 5 yıl

TKB ve Üret Birlikleri TKB ve Üretic Birlikleri TKB TKB-ÖZEL İDARE- ÜRE.BİRLİKL

2-Küçükbaş hayvancılığı teşvik projesi -Koyun ve Keçi Yetiştiriciler Birliği kuru -Koyun ırklarının ıslahı projesi

I ve 5 y

TKB

3-Arıcılığın gelişimi için ana arı üretim hastalıklarla mücadele

I ve II 5 Yıl

TKB

4-Bakım Besleme ve barınak şartl iyileştirilmesi

I ve II 2 Yıl

TKB

65

Program Proje

Katego Proje ismi Öncelikli

Bölge Uygulam Süresi

Yürütücü

Yem Bitkilerini Geliştirilmesi

Devam eden: 1-Çayır-Mera Yem Bitkileri Geliştirme Projesi I ve II

TKB Yeni Proje Öneri leri::

1-Ş.Pancar alanlarının S.Mısır , Yonca ve Sorgum – Sudan Otu M ekilmesi 2.Yem bitkisi tohumu üretim projesi 3.Silajla beslemenin yaygınlaştırılması

I ve II 5 yıl TKB

2-Çayır-Mera Islah projesi I ve II 5 yıl TKB Bitkisel Üretim Verimliliğin Arttırılması ve Geliştirilmesi

Devam eden e

1-Örtü altı sebzeciliği ve Seracılığı geliştirme projesi I ve II

Yeni Proje Öneri leri:

1.Bilinçli gübre kullanımın teşvik edilmesi

I ve II

5 yıl

2-Ekolojik tarım yapılabilecek alanların ve ürün çeşitlerinin belirle etüt çalışması

5 yıl

TKB- Öz Sektör

3-Kalıntı oranı düşük ilaçların tanıtımı ve desteklenmesi 3 Yıl TKB

4- Sertifikalı tohumluk kullanımının, üretiminin desteklenmesi

2 Yıl TKB

5-Bitkisel üretimde yeni çeşitlerin hububat yem bitkileri tohum tanıtımı

5 yıl TKB

6-Bağcılığı ve ceviz yetiştiriciliğini geliştirme projesi

5 yıl TKB

7-Etüt edilmeyen kısımlardaki sulama imkanlarının etüt edilerek kazandırılması

5 yıl TKB

8-İşletmeye girmiş tesislerin etkin olarak kullanımının sağlanm modern sulama tekniklerinin benimsetilmesi

5 yıl TKB

9- Seçilen çeşitlerde ve alanlarda organik tarımın yaygınlaştırılma 5 yıl TKB

10 – Organik Maddenin Arttırılması 5 yıl TKB

Yayım Devam eden E

Kooperatif Yöneticileri Eğitimi I ve II

5 Yıl 5 Yıl 5 Yıl 2 Yıl

TKB TKB TKB

Yeni Proje Öneri leri:

1-Kadınlar için yayım programı özellikle hayvanların beslenm hayvan hastalıklarının önlenmesinde aşılama çalışmalarının gere sağım ve suni tohumlamanın yaygınlaştırıl-ması konularında kad yönelik yayım programlarının yapılması 2-Hayvan beslemede kullanılan yem çeşitlerinin geliştirilmes yapım teknikleri ve sap samanın kimyasallarla muamelesi 3-Mera Kanunu ve ilgili projeleri konusunda çiftçinin bilgilendirilme

I ve II I ve II I ve II

66

Pazarlama Yeni Proje Öneri leri:

1-Süt toplama merkezlerinin toplama ve soğutma kapasite artırılması 2- Pazar bilgi sisteminin oluşturulması 3- Balda marka yaratılması ve promosyon çalışmalarının yapılmas

I ve II I ve II I ve II

5 Yıl 5 Yıl 5 Yıl

TKB-SYDÖZEL İD TKB TKB-ÖZE İDARE

Örgütlenme Yeni Proje Öneri leri:

1- Ürün bazında üretici örgütlenmesinin desteklenmesi I ve II

2 Yıl TKB

Su Ü Yetiştiriciliğinin Güçlendirilmesi

Yeni Proje Öneri leri:

1- Balık yemi üretim tesisinin kurulması

I ve II 5 Yıl

TKB-ÖZE SEKTÖR

Tarıma Sanayinin Geliştirilmesi

Yeni Proje Öneri leri:

1- Entegre et ürünleri işleme tesislerinin kurulması 2- Süt Ürünleri Entegre Tesislerinin kurulması 3- Arıcılık ve Arı Ürünleri Entegre Tesislerinin kurulması 4- Çevreyle uyumlu dericilik işleme tesisi kurulması 5-Organik Kayısı Kurutma Tesisinin kurulması

I ve II

5 Yıl 5 Yıl 5 Yıl

ÖZEL SEKTÖR ÖZEL İD

67

EKLER EK-1 ALT BÖLGELER I. ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ(MERKEZ, ESKİL) 1-İKLİM VE YAĞIŞ İklim:Bölge karasal İklimin etkisi altındadır.

1990-1999 yılları arasında Şubat ayı yağış ortalaması31,1,Temmuz ayı yağış ortalaması 7mm olup Yıllık yağış ortalaması 346mm Şubat ayı sıcaklık ortalaması1,4 / oC Temmuz ayı sıcakl ortalaması 22.4/.. oC olmaktadır.

2: ARAZİ DAĞILIMI

ARAZİ CİNSİ ALANI(ha) ORANI(%) • TARIM 285254 52,7 • ORMAN 8891 1,5 • ÇAYIR MERA 210790 38,09 • DİĞER 37992 7

Kapladığı Alan %70

3-TARIM ARAZİLERİNİN DAĞILI

• Tarla Alanı 184690,6 ha • Sebze 2699,8 ha • Meyve 1913 ha • Bağ 3308 ha • Diğer-(Nadas+boş+ Çayır vb.) 92643 ha

4-BİTKİ POTANSİYELİ

Tarım alanı içerisinde , Üretim desenine göre araz oransal dağılımı;

• Tarla Bitkileri; % 64,7 • Sebze % 0,94 • Meyve % 0,67 • Bağ % 1,15 • Diğer(nadas+Boş) % 32,47

Tarla Bitkileri İçerisinde ürün desenine göre dağılımı ;

• Tahıllar 144030 • Endüstri Bitkileri 26361,2 • Baklagiller 7016,1 • Yem Bitkileri 2647,7 • Diğer 4635,6

68

5-HAYVAN POTANSİYELİ

Küçükbaş Hayvan Varlığı Koyun 332965 Keçi 12004 Toplam Büyükbaş Hayvan varlığı Sığır Adet Kültür 33724 Melez 26243 Yerli 6158 Manda 523 Toplam Kanatlı Hayvan Varlığı Adet Tavuk 220987 Diğer Kanatlı 10800 Arı Kovanı 10200 Bölge genelinde ton/yıl Bal Üretimi 148,48 B.Baş +k.baş Et Üret. 2969 Süt üretimi 182427,75

6- SU KAYNAKLARI Merkez ve Eskil alt bölgesindeki su kaynakları Şunlardır.: Helvadere, Uluırmak Bölgenin toplam su yüzeyi alanı :48.543 Ha -DSİ tarafından Projelendirilen 2000 ve daha üzeri için yatırım programına teklif edilen sulama amaçlı ba ve sulama yapacağı alanlar ise ; -DSİ tamamlanan Projeler * Mamasın Barajı : 20000 Ha * Helvadere göleti : 253 Ha -Bölgede 283084. Ha toplam tarım alanının 48.167 sulanana bilmektedir. -Sulanabilir alanların dağılımı ise ; *Devlet sulaması :25671 ha *Halk sulaması 41.597 ha Sulamaya açılacak alan 19101 hektardır. Toplam Sulanabilir arazilerin tarım arazisine oranı % dür.

7 MADEN VE MİNERALLER Hasan dağı civarında dayanıklılığı ve su almaması nedeniyle yol yapımında ve kesme taş yapımında kullanılan bazalt yatakları vardır. Ayrıca Tuz gölünden yararlanılarak tuz çıkartılmaktadır.

8 TARIM ALET MAKİNE SAYISI Toplam olarak bölge bazında 9033 adet t bulunmaktadır.Traktörlerin BG güçlerine göre dağılımı 10 BG 5 11-24BG 18 25-34BG 96 35-50BG 5500 50< 3495 tekerlekli traktör mevcut olup 12988 adet tarım arabası( Römork )vardır.

69

9 TARIMSAL AMAÇLI ÖRGÜTLENME Tarımsal amaçlı Kooperatifler 26 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi

• 23 adet Tarımsal Sulama Kooperatifi • 1 adet su ürünleri kooperatifi

10-SANAYİ KURULUŞLARI • 4 adet un fabrikası • 3 adet mezbaha • 5 süt fabrikası • 1 adet plastik bardak tabak fabrikası • 1 adet Mandıra (TKK)

1 adet et ürünleri imalathanesi 3 adet yem fabrikası

11-TURİSTİK VE TARİHİ YERLER Ulu Cami, Eğriminare, Darphane Sultanhan, türbeler bir çok önemli tarihi ve mimari mekanlar ile mamasın b gölü mesire yerleri

12- NÜFUS DAĞILIMI VE GÖÇ

İlçe sayısı: 2 Köy sayısı:99 1990 Yılı Sayım sonuçlarına göre Toplam Nüfus Merkez 107160 Köy ve bucak toplamı: 104206 Bölge nüfusu: /AKSARAY % 64,7 Nüfus yoğunluğu : 39 2000 yılı rakamlarına göre toplam nüfusu Merkez 129949 Köy ve bucak toplamı: 106611 Bölge nüfusu: /AKSARAY % 67 Nüfus Yoğunluğu : (İnsan/Km2): 49,6 Son iki sayım incelendiğinde Toplam Nüfusta bazında artma söz konusudur.Köy nüfusu artış hı azalma söz konusudur. Bölgeden büyük şehirle yurt dışına göç mevcuttur. Kırsal kesimden şehr almaktadır.

70

POTANSİYELLER TARIM POTANSİYELİ Bölgede üretilen belli başlı tarım ürünleri sınıflandırılacak olursa, Tarla ürünleri üretimi

Buğday, üretim miktarı 253.230 ton olup Aksaray genelinin %81,6 ini karşılamaktadır Bölgeler içinde 1,sıradadır. Mısır(silajlık) ,bölgede üretim 110500 ton olup İl genelinin %79,69 ini oluşturmaktadır. Üretimde 2.sıradadır. Yonca(Kuru ot), üretim 19600 ton olup İl genelinin % 72,18 unu oluşturmaktadır. Üretimde 2,sıradadır. Korunga(yeşil ot) 850.ton üretimle İl genelinin %38,60 ünü oluşturmaktadır. Korunga Kuruotta ise tersi %60 la 1. sıradadır .

Arpa, Üretim miktarı 166600 ton olup İl üretiminin %67,3’ını karşılamaktadır. Alt bölgeler içinde ilk sırayı almaktadır.

Çavdar,Üretim miktarı 15150 tondur. İkinci sıradadır. Şekerpancarı, üretim miktarı 648000 ton olup alt bölgeler içinde üretimde ilk sırayı

almaktadır.İl Üretiminin %99,99 unu karşılamaktadır. Patates, üretim miktarı 69000 ton olup İl üretiminin %75,39 karşılamaktadır.

Üretimde 1. sırayı almaktadır.

Ayçiçeği 9240 ton üretim miktarı ile il üretiminin % 96 ini oluşturmaktadır. Nohut, 4150 ton üretimde % 29,18 ’lik paya sahiptir. İl genelinde ikinci sırayı almaktadır. Y.mercimek, 690 ton il üretiminde %45,97 luk paya sahiptir. K.fasulye, 4700

Hayvansal ürün Üretimi

tonluk üretim ile %74,26 payla 1. sıradadır.

Süt üretimi (B.baş +K.Baş), Üretimi 182427,75 ton olup ,İlde % 75’lik bir paya

sahiptir.

Bal üretimi, 148,48 ton olup İl genelinin %.69 unu oluşturmaktadır. Üretimde ilk sıradadır.

Et üretimi (Büyükbaş) 2100 ton olup İl genelinin % 100 ünü oluşturmaktadır. Diğer bölgelerde mezbaha yoktur.

Et üretimi ( Küçükbaş) 869 ton olup İl genelinin %100 ünü oluşturmaktadır.

71

Deri 330 ton üretim ile % 100 lık bir paya sahiptir. Yapağı,PROBLEMLER( ZAYIF YÖNLER)

299 ton üretim ile il genelinin % 69 unu oluşturmaktadır.

Örgütlemede isteksiz davranılması Hayvan varlığının son yıllarda, önceki yıllara oranla giderek azalması Kırsal nüfusun azalması nedeniyle aktif iş gücü problemi Tarıma elverişli arazilerinin parçalı yapıda ve dağınık olması Ürünlerin pazarlama problemleri Yetersiz girdi kullanımı nedeniyle verim düşüklüğü Yeni çıkartılan şeker yasasından dolayı şeker pancarı üretim alanlarına alternatif ürünler (yem bitkileri ve ayçiçeği gibi) önerilmesi gerekecektir. FIRSATLAR Bölge içerisinde uygun ilçeler yem bitkileri tohumu üretim merkezi haline getirilebilir.Buna bağlı olarak bu bölgelerde arıcılık teşvik edilebilir. Çayır mera varlığı açısından bölgenin küçükbaş hayvancılığa elverişli olması küçükbaş hayvancılığı desteklenmeli ve bu amaçla .Akkaraman ırkı yaygınlaştırma çalışmaları yapılmalıdır. Yem bitkileri üretimi teşvik edilerek hayvancılık açısından iyi bir fırsat yaratılabilir. Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük işletmelerin kurulması ve koyun keçi sütü kullanılarak peynir üreten yerler için kooperatifler teşvik edilebilir. KHGM İl Müdürlüğü ve DSİ Bölge Müdürlüğü sulama yatırımları ile hali hazırda % 14 olan sulanabilir alanların oranı artırılabilir. TEHLİKELER Ekonomik ve sosyal nedenlerle tarımsal iş gücünün dışarıya göçü Erozyon

II. ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ (Ağaçören, Gülağaç, Güzelyurt, Ortaköy, Sarıyahşi) 1-İKLİM VE YAĞIŞ İklim:Bölge karasal İklimin etkisi altındadır.

1990-1999 yılları arasında Şubat ayı yağış ortalaması 33,1,Temmuz ayı yağış ortalaması 10 mm olup , Yıllık ya ortalaması 350mm Şubat ayı sıcaklık ortalaması-1,2 / oC Temmuz ayı sıcak ortalaması 20.4/ oC olmaktadır.

2: ARAZİ DAĞILIMI

ARAZİ CİNSİ ALANI(ha) ORANI(%) • TARIM 137346 59,34 • ORMAN 3637 1,57 • ÇAYIR MERA 67013 28,96 • DİĞER 23432 10,12

Kapladığı Alan %30 3-TARIM ARAZİLERİNİN DAĞILI

• Tarla Alanı 88227 ha • Sebze 1445 ha • Meyve 1549 ha • Bağ 3736 ha • Diğer-(Nadas+boş+ Çayır vb.) 92643 ha

72

4-BİTKİ POTANSİYELİ Tarım alanı içerisinde , Üretim desenine göre araz oransal dağılımı;

• Tarla Bitkileri; % 65,1 • Sebze % 1,07 • Meyve % 1,14 • Bağ % 2,76 • Diğer(nadas+Boş) % 29,93

Tarla Bitkileri İçerisinde ürün desenine göre dağılımı ;

• Tahıllar 67445 • Endüstri Bitkileri 3328,7 • Baklagiller 10599,4 • Yem Bitkileri 1148 • Diğer 5705,9

5-HAYVAN POTANSİYELİ

Küçükbaş Hayvan Varlığı Koyun 74425 Keçi 3588 Toplam Büyükbaş Hayvan varlığı Sığır Adet Kültür 6840 Melez 10644 Yerli 8649 Manda 131 Toplam Kanatlı Hayvan Varlığı Adet Tavuk 116600 Diğer Kanatlı 37060 Arı Kovanı 4115 Bölge genelinde ton/yıl Bal Üretimi 66 BalMumu 0,45 B.Baş Et Üretimi - K.Baş Et Üretimi - B.Baş+ K.Baş Süt Üretimi 63309,25

6- SU KAYNAKLARI

II Alt bölgedeki su kaynakları şunlardır: Bölgenin toplam su yüzeyi alanı 2508 ha -DSİ tamamlanan Projeler Sarıbük 1 Çiftevi 2 Balcı 1 Güzelyu 1

- Köy hizmetleri İl Müdürlüğünün Bünyesindeki Bu sulama tesisleri Reşadiye Balcı 4 Gödeler-Cumali 6

73

Ortaköy Çatın 3 Boğazköy 5

-Bölgede 137.346 Ha toplam tarım alanının 1857 sulanabilmektedir. -Sulanan alanların dağılımı ise ; *Devlet sulaması :7980 ha *Halk sulaması 10592 ha Sulamaya açılacak alan 9715 ha’dır. -Toplam Sulanabilir arazilerin tarım arazisine %13,5 dir.

7 MADEN VE MİNERALLER Güzelyurt ilçesi sınırları içerisinde cıva damarlar ha güçlü bir rezerve yatakları vardır. Yine Güzelyurt ilçesinde kağıt sanayinin hammaddesi kaolin made Ihlara ve Belisırma sınırları içerisinde Diyatomit , Ağaçören sınırları içerisinde Seramik hammaddes Feldspat madeni, Ortaköy, ve Sarıyahşi sınırları içerisinde kaliteli granit yatakları, Gülağaç- Sofula Acıgöl’de ve Güzelyurt Yaprakhisar Beldesi Ziga Mevkiinde Florürlü, kalsiyumlu, sodyumlu Magnez bikarbonatlı , klorürlü ,kükürtlü şifalı sıcak sular mevcuttur.

8 TARIM ALET MAKİNE SAYISI

Toplam olarak bölge bazında 4658 adet t bulunmaktadır.Traktörlerin BG güçlerine göre dağı 10 BG 0 11-24BG 17 25-34BG 2 35-50BG 2177 50< 2461 tekerlekli traktör mevcut olup 5044 adet tarım arabası( Römork )vardır.

9 TARIMSAL AMAÇLI ÖRGÜTLENME Tarımsal amaçlı Kooperatifler 12 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 18 adet Tarımsal Sulama Kooperatifi

• 1 adet su ürünleri kooperatifi(1 bölge ile orta 10-SANAYİ KURULUŞLARI • 6 süt fabrikası

• 3 yem fabrikası 11-TURİSTİK VE TARİHİ YERLER Güzelyurt ilçesindeki Ziga kaplıcaları sağlık tu

açısından tanıtım ve yeni temiz te beklemektedir. İlin tarihi M.Ö. 6000 yıl dayanmaktadır. 14 kilometre uzunluğundaki vadisinde kiliseler, Yeraltı şehirleri ve höy bulunmaktadır.

12- NÜFUS DAĞILIMI VE GÖÇ

İlçe sayısı: 5 Köy sayısı:95 1990 Yılı Sayım sonuçlarına göre Toplam Nü : Merkez 37057 Köy ve bucak toplamı: 77976 Bölge nüfusu: /AKSARAY % 64,7 Nüfus yoğunluğu : 49 2000 yılı rakamlarına göre toplam nüfusu Merkez 48142 Köy ve bucak toplamı: 82430

74

Bölge nüfusu: /AKSARAY % 32,9 Nüfus Yoğunluğu : (İnsan/Km2): 57,8 Son iki sayım incelendiğinde Toplam Nü bölge bazında artma söz konusudur. nüfusunda azalma söz konusudur. Bö köylerden ilçe merkezlerine büyük şehirlere v dışına göç mevcuttur. Kırsal kesimden şehre almaktadır.

TARIM POTANSİYELİ

Bölgede üretilen belli başlı tarım ürünleri sınıflandırılacak olursa, Tarla ürünleri üretimi

Buğday, üretim miktarı 57100 ton olup Aksaray genelinin %18,4 ini karşılamaktadır Bölgeler içinde 2,sıradadır.

Mısır(silajlık) ,bölgede üretim 28168,4 ton olup İl genelinin %20,31 unu oluşturmak-tadır. Üretimde 2.sıradadır. Yonca(Kuru ot), üretim 7555ton olup İl genelinin %27,82 ini oluşturmaktadır. Üretimde 2,sıradadır. Arpa, Üretim miktarı 80935 ton olup İl üretiminin %32,7’ını karşılamaktadır. Alt bölgeler içinde 2. sırayı almaktadır.

Çavdar, Üretim miktarı 7355 tondur. 2. sıradadır. Şekerpancarı, üretim miktarı 48825 ton olup alt bölgeler içinde üretimde

ikinci sırayı almaktadır.İl Üretiminin %7,01 ini karşılamaktadır. Patates, üretim miktarı 22530 ton olup İl üretiminin % % 24,61ünü

karşılamak-tadır. Üretimde 2. sırayı almaktadır.

Ayçiçeği 326,1 ton üretim miktarı ile il üretiminin % 3,4 ini oluşturmaktadır. Nohut, 10070 ton üretimde % 70,82 ’lik paya sahiptir. İl genelinde 1. sırayı almaktadır. Y.mercimek 811 ton il üretiminde %54,03 luk paya sahiptir. K.fasulye, 1629

Hayvansal ürün Üretimi

tonluk üretim ile %25,74 payla 2. sıradadır.

Süt üretimi ( K.Baş+B.baş) 63309,25 ton olup ,İlde % 25’lik bir paya

sahiptir.

75

Bal üretimi 66 ton olup İl genelinin % 69 unu oluşturmaktadır. Üretimde 2. sıradadır.

Et üretimi (Büyükbaş +Küçükbaş) Mezbaha yoktur.

Yapağı,

129ton üretim ile il genelinin % 30 ini oluşturmaktadır.

PROBLEMLER( ZAYIF YÖNLER) Örgütlemede isteksiz davranılması Saf kültür ve melez ırkı hayvanların az sayıda olması nedeniyle et ve süt verimlerinin düşük olması. Hayvan varlığının son yıllarda, önceki yıllara oranla giderek azalması Kırsal nüfusun azalması nedeniyle aktif iş gücü problemi Tarıma elverişli arazilerinin parçalı yapıda ve dağınık olması Ürünlerin pazarlama problemleri Yetersiz girdi kullanımı nedeniyle verim düşüklüğü Yeni çıkartılan şeker yasasından dolayı şeker pancarı üretim alanlarına alternatif ürünler (yem bitkileri ve ayçiçeği gibi) önerilmesi gerekecektir. FIRSATLAR Bölge içerisinde uygun ilçeler yem bitkileri tohumu üretim merkezi haline getirilebilir. Buna bağlı olarak bu bölgelerde arıcılık teşvik edilebilir. Doğal floranın uygun olması nedeniyle kekik ve salep (Kangal)gibi aromatik ürünlerin yetiştirilmesi teşvik edilebilir. Çayır mera varlığı açısından bölgenin iyi durumda olması ve keçi varlığı nedeniyle, süt üretimindeki payı da düşünülerek küçükbaş hayvancılık geliştirilebilir.Akkaraman ırkı yaygınlaştırma çalışmaları desteklenebilir. Yem bitkileri üretimi teşvik edilerek hayvancılık açısından iyi bir fırsat yaratılabilir. Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük işletmelerin kurulması ve koyun keçi sütü kullanılarak peynir üreten yerler için kooperatifler teşvik edilebilir. Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük işletmelerin kurulması ve koyun keçi sütü kullanılarak peynir üreten yerler için kooperatifler teşvik edilebilir. KHGM İl Müdürlüğü ve DSİ Bölge Müdürlüğü sulama yatırımları ile hali hazırda % 57 olan sulanabilir alanların oranı artırılabilir. TEHLİKELER Ekonomik ve sosyal nedenlerle tarımsal iş gücünün dışarıya göçü Erozyon EK – 2 YARDIMCI TABLO VE GRAFİKLER

Ek Tablo 1 : Aksaray Tarım İşletmelerinin Arazi Büyüklükleri ve Küçükbaş - Büyükbaş Hayvan Varlığı

Arazi (da) İşletme Sa Küçükbaş Hayvan Büyükbaş Hayvan İşletme Başına Kü Hayvan Sayı

İşletme Başına Bü Hayvan Sayı

76

Arazisi Olmayan 979 13861 3329 14,16 3,40

5> 1008 226 2225 0,22 2,21

5-9 964 3702 1521 3,84 1,58

10-19 2914 24812 5276 8,51 1,81

20-49 7403 13982 19198 1,89 2,59

50-99 5800 176697 16154 30,47 2,79

100-199 3683 98416 10475 26,72 2,84

200-499 1641 42959 9649 26,18 5,88

500-999 0,00 0,00

1000ve üstü 1 854 0,00 854,00

Toplamveortalamaları 24393 497655 68681 20,40 2,82

Kaynak : DİE Genel Tarım Sayımı-2001

Ek Tablo 2 : Aksaray ili genelinde önemli bitkisel ürünlerin yıllara göre ekim alanı (ha) ve üretim değerleri (milyon TL)

Ürün Buğday Arpa Yulaf Çavdar Nohut Mercimek Kuru Fasulye Şeker Pancarı

1994 Alan 127465 66744 480 5020 35710 3710 5468 20781

Üretim D 807204 373732 1358 15243 352676 36808 130355 474372

1995 Alan 127162 70610 450 6485 19702 3930 5571 19018

Üretim D 1911928 1054554 5119 89060 714669 109876 413513 1236830

1996 Alan 118349 80448 255 4756 16442 1560 4021 28502

Üretim D 4515290 3014086 6745 154511 630242 46705 360056 3470293

1997 Alan 118956 80313 283 5008 16752 1758 4027 32783

Üretim D 9646113 5146880 13168 257071 854024 64751 422695 14570522

1998 Alan 119050 86150 210 3365 15131 1759 3519 35552

Üretim D 14940624 8480342 19100 263392 1101411 229140 1010552 28869997

1999 Alan 116768 88987 250 3620 16048 1803 3605 29654

Üretim D 16635388 12059171 30442 393644 1975634 318616 1784122 26688749

2000 Alan 113051 88700 240 5435 15691 1423 3685 24592

Üretim D 27404508 20622154 37113 979514 4440360 407699 3032281 45943850

2001 Alan 113176 90214 263 6 175 17 073 3 020

2 284

19 019

Üretim D 20 138 508

11 070 40 37 905 881 873 6 034 133 1 484 578

3 822 178

26 523 900

2002 Alan 112 388

88 446

323

8 842

17 872

2 467

4 845

Üretim D 55 150 001

41 640 97

113 703

2 907 829

14 377 28

1 574 414

8 955 917

77

2003 Alan 107 756

86 549

1 214

8 171

17 070

1 857

3 012

16 475

Üretim D 85 250 903

54 331 88

845 106

3 996 531

14 853 93

1 490 105

5 882 237

52 906 741

Kay.:DİE- Tarım İl Müdürlüğü (2004 verileri Tarım İl Müdürlüğünden Temin edilmiştir.) Ek Tablo 3 : İlçeler itibariyle gayri safi yurtiçi hasıla, 1995-1996 (Milyon TL)

İLÇELER

1995 1996 Alıcı il içersindeki Alıcı il içersindeki

fiyatlarıyla ilçe fiyatlarıyla ilçe GSYİH payları % GSYİH payları %

Toplam 20.534.797 100,00 39.953.288 100,00 Merkez İlçe 15.864.426 77,26 30.730.990 76,92 Ağaçören 472.746 2,30 1.463.344 3,66 Eskil 1.048.120 5,10 1.890.719 4,73 Gülağaç 964.095 4,69 1.159.979 2,90 Güzelyurt 492.778 2,40 1.094.458 2,74 Ortaköy 1.393.957 6,79 2.917.703 7,30 Sarıyahşi 298.672 1,45 696.094 1,74 Kay.:DİE Ek Tablo 4 : Tiplerine göre İşletmeler

Arazi Büyük (Da.) İşletme S Araz Yalnız Kendi Araz

İşleyenler (da Başkasından Arazi Tutup Başk

Arazi Vermeyenler Kendi Arazisi Olmayan İşletm

Kiracı Ortakçı

A B A B A B A B

Arazisi olmaya 0-5 5-9 10-19

20-49 2

50-99 4

100-199 200-499 500-999

1000 ve üstü

Toplam 3319 2 2 4

Kay.:Genel Tarım Sayımı 2001 – DİE (Not:Ek Olarak konmuştur. Güncel veri yukarıdadır.) Ek Tablo 5: Yıllar İtibariyle Aksaray İçin Önemli Görülen Tarla Ürünleri Üretim Miktarları (ton)

Tarla Ürünü 19 19 19 19 199 199 199 200 20 20 20 20 Buğday 317 256 315 277 3646 3427 2273 3161 160 326 276 310 Arpa 234 144 207 216 2647 2414 2222 2698 104 307 248 247 Çavdar 106 57 157 109 102 743 759 138 80 218 194 225 Yulaf 21 46 90 47 58 44 56 50 35 61 35 63 Mercimek 32 28 27 11 122 121 137 114 23 17 14 15 Nohut 251 264 170 137 136 105 123 120 113 175 157 142

78

Fasulye 58 61 77 61 567 507 559 545 36 88 45 63 Şekerpancarı 878 705 796 788 1207 1346 1029 1019 676 970 615 696 Patates 666 701 104 103 1133 1275 1373 1346 124 133 133 915 Ayçiçeği (çerez) 54 74 66 64 629 488 523 748 56 51 65 51 Ayçiçeği (Yağlık) 0 0 0 0 0 0 0 0 10 60 66 43 Kay.:Tarım İl Müdürlüğü

Ek Tablo 6 : Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Ekiliş Miktarları (Da) (1993-2004)

Yem Bitkileri Ekilişle 19 19 19 19 19 19 19 20 20 20 20 2004 Mısır (hasıl+silaj) 52.190 138668,4 Fiğ (ot) 14956,2 Yonca (yeşil+kuru ot) 64820 Korunga (yeşil+kuru ot) 3196

Kay.:Tarım İl Müd.2004

Ek Tablo 7: Yıllar İtibariyle TR7 Bölgesi İçin Önemli Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları (ton)

Sebzeler 19 19 19 19 199 19 19 20 200 200 20 20

Soğan

Pırasa

Fasulye (taze)

Kavun

Karpuz

Lahana

Domates

Kay.:Tarım İl Müd.2004 Ek Tablo 8: Yıllar İtibariyle Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları (ton)

Seçilmiş Me 199 199 199 199 199 199 199 200 200 200 200 200 Elma Kayısı Üzüm Kiraz Vişne

Ceviz Kay.:Tarım İl Müd Ek Tablo 9: Yıllar İtibariyle Hayvan Sayıları (1993-2004)

Hayvan Türü 199 199 199 199 199 199 199 200 200 200 200 200

Koyu Yerli 4 4 4 4 4 4 4 3 3 3 312.0 4

Merino 5.347

79

koyun 4 4 4 4 4 4 4 3 3 3 3 407.390

Keç kıl 12.586

tiftik 760 keçi to 15.592

Sığır

Kültür 33.639 K.Melezi 31.547 Yerli 8.186 Toplam

Manda * 634

Kana

Tavuk – Etç 1.600 Tavuk – Ym 3 4 4 4 3 3 4 4 3 3 349.660 3 Hindi 24.210 Ördek 12.280 Kaz 19.040 Toplam 5 5 4 4 4 4 5 4 4 4 4 3

Arı Kovanı ilkel 460 Fenni 14.230 Toplam 5.628 6.224 6.498 8.047 9.124 10.807 18.384 12.800 13.200 14.230 14.690

Kay.:DİE ve Tarım İl Müd. Verileri Ek tablo 10: Endüstri Bitkileri Ekilişi ÜRÜN 1. alt bölge 2. alt bölge

İl Top

Merkez Eski l Toplam Ağaçören Gülağaç Güzelyut Ortaköy S.Yahşi Toplam Toplam

Ayçiçeği(yağlık) Ayçiçeği (Çerezl Patates Ş.Pancarı Kay.:Tarım İl Müd. -2004

80

Ek Grafik 1 :Türkiye’de Bal Üretimi

2000025000300003500040000450005000055000600006500070000

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

(Ton)

Ek Grafik 2 Türkiye'de Üretici Eline Geçen Reel Bal Fiyatları (1968=100)

10,0

12,0

14,0

16,0

18,0

20,0

22,0

1973

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

TL/Kg

81

EK – 3 HARİTALAR Aksaray Alt Bölge

Haritası

82

Aksaray Toprak Haritası

83

Aksaray Sulama Haritası

84

BÖLÜM 10. KAYNAKLAR:

Master Plan Hazırlama Çalışmalarında Bilgi Alınan

Kurum ve Kuruluşlar

Aksaray Valiliği

DİE Bölge Müdürlüğü

İl Özel İdare Müdürlüğü

İl Milli Eğitim Müdürlüğü

Tarım Reformu Bölge Müdürlüğü

İl Sağlık Müdürlüğü

Köy Hizmetleri 2. Bölge Müdürlüğü

Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü

Aksaray Tarım il Müdürlüğü

Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü

TMO Şube Müdürlüğü

Tarım İlçe Müdürlükleri

Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü

DSİ 44. Bölge Müdürlüğü

Orman Bölge Müdürlüğü

Orman Bakanlığı Aksaray AGM Başmühendisliği

Meteoroloji Bölge Müdürlüğü

İl Çevre Müdürlüğü

T.C. Ziraat Bankası A.Ş.

Köylere Hizmet Götürme Birlikleri

Tarım Kredi Kooperatifleri Bölge Müdürlüğü

733 Sayılı Aksaray Merkez Tarım Kredi Kooperatifi

Aksaray Ticaret Odası

Aksaray Sanayi Odası

Aksaray Ziraat Odası

Ticaret Borsası

Veteriner Hekimler Odası

Ziraat Mühendisleri Odası

TEMA Vakfı

S.S. Pancar Ekicileri Kooperatifi

Holstein Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği