akreditasyonsüreci

7/29/2019 akreditasyonsreci

1/15

__________________________________________________________391______VII. ULUSAL LMBLM KONGRES

EVRE VE YAKIT ANALZ LABORATUVARLARINDAAKREDTASYON SREC

Il ATAOLUidem TIRISDavut UZUN

ZET

Dnyada retim, rn eitlilii ve rnlerin ithalat ve ihracat

ndaki art

, beraberinde; kalite, teknikemniyet, dayankllk, uygunluk ynlerinden rnlerden beklentilerin yerine getirilmesine dair gvencekonusunu n plana karmtr. Bu araylara cevap olarak, rn ve retime ynelik; belgelendirme,muayene, test ve analiz hizmetleri "uygunluk deerlendirmesi" kavram altnda disipline edilmi halegetirilmektedir.

Buradan yola karak, uluslararas olarak kabul grm kriterler baz alnarak kalibrasyon ve test/deneylaboratuvarlarnda akreditasyon sistemlerinin oluturulmas sz konusu olmutur. Bu sistemlerinuygulanmasyla, test ve deney hizmetlerinin farkl lkelerde farkl niteliklerde yrtlmesininengellenmesi, ticarette engel haline gelmesini nne geilmesi, benzer yaklamlarn oluturulmas,benzer sertifikalandrma, standartlarn uygulanmasnda uyum, bilgi transferi, zlenebilirliin salanmasve karlatrma yaplabilmesi amalanmaktadr.

2000 ylndan nce test ve kalibrasyon laboratuarlar iin akreditasyon almalar, EN 45001standardna gre yaplmaktayd. Bu standart Aralk 1999 da revize edilerek TS EN ISO/IEC17025:2000 standard oluturulmutur. Bu standardn son revizyonu Mays 2005 ylnda yaplmtr vebu tarihten itibaren standartla ilgili almalar EN ISO/IEC 17025:2005 temel alnarak yaplmaktadr.

lkemizin Avrupa Birliine adayl almalarnn balamas ile topluluun teknik mevzuatnnbenimsenerek i mevzuatmza dahil edilmesi sz konusu olmutur. Avrupa Birliinin standardizasyon,lm, kalibrasyon, kalite, akreditasyon, test ve belgelendirme konularndaki teknik mevzuatna uyumalmalarna balanmtr. Bu erevede evre ve yakt analizleri ile ilgili mevzuatta gereklidzenlemeler yaplarak test ve analizlerin akredite laboratuvarlarda yaplmas ile ilgili artlarbelirlenmitir.

evre ve yaktlarla ilgili uygunluk, yasal dzenlemeler ve ynetimleri ile ilgili kararlar hemen hemen

tamamen lm bilgilerine dayanlarak alnr. Bu nedenle veriler ve bunlarn kalitesi son kullanclar vehkmet yetkilileri asndan doru, gvenilir ve uygun maliyetli kararlarn alnmas bakmndan oknemlidir.

Bu bildiride, deney laboratuvarlarnda akreditasyonun nemi, gereklilikleri ve lkemizde akreditasyonile ilgili evre ve yakt analizleri asndan mevcut yasal zorunluluklardan bahsedilecektir. TBTAKMarmara Aratrma Merkezi Kimya ve evre Enstits ve Enerji Enstits laboratuvarlarnnakreditasyonu kapsamnda edindii tecrbeler ve yapt almalardan rnekler verilecektir.

1. LABORATUVAR AKREDTASYONU

Akreditasyonun genel tanm, laboratuvarlarn, test ve belgelendirme kurulularnn uluslararas kabulgrm teknik kriterlere gre deerlendirilmesi yeterliliklerinin onaylanmas ve dzenli aralklarla

denetlenmesieklinde yaplabilir.


2/15


Dier bir deyile akreditasyon, yaplan test/analizlerin ve kalibrasyonlarn geerlilik ve gvenkazanmas iin laboratuvarn teknik yeterliliinin uluslararas kriterlere gre deerlendirilmesi,onaylanmas ve denetlenmesidir.

Yukardaki ifadelerde de verildii zere, bir test/analiz kuruluunun yapt testlerin gvenilirliininsalanabilmesi iin, bu kurulularn belirlenen uluslararas kriterlere gre alyor olduununbelgelenmesi gerekmektedir.

2000 ylndan nce test ve kalibrasyon laboratuarlar iin akreditasyon almalar, EN 45001standardna gre yaplmaktayd fakat bu standart 1999 Aralk aynda revize edilerek EN ISO/IEC17025:2000 standard oluturulmutur. Bu standardn son revizyonu Mays 2005 ylnda yaplmtr vebu tarihten itibaren standartla ilgili almalar TS EN ISO/IEC 17025:2005 temel alnarakyaplmaktadr.Dnyadaki uygulamalara paralel olarak bu kriterler TS EN ISO/IEC 17025:2005 Deneyve Kalibrasyon Laboratuvarlarnn Yeterlilii iin Genel artlar standardnda aklanmtr.

Ekim 1999 tarihinde Trk Akreditasyon Kurumu TRKAK kuruldu; ama laboratuvar al malarnn ABve uluslararas normlara uygun olarak TRKAK tarafndan akredite edilme srecinin hzlandrlmas,rn gvenilirlii uygulamalar da dikkate alnarak; test ve analiz laboratuvarlarnn, ve kalibrasyonmerkezlerinin teknik altyap ve donanmlarnn oluturulmasna ynelik gerekli almalarntamamlanmas, dnyadaki uygulamalara paralel olarak TS EN ISO /IEC 17025 standartlar serisineuygun hale getirilmesi, niversitelerin ve dier kamu kurulularnn yaplarnda bulunan test ve deneylaboratuvarlarnn lke potansiyelinin kullanlmas, kamu kuruluu, niversite sanayi ibirlii ortamoluturulmas asndan ISO 17025 kapsamnda akreditasyon srecine sokmalardr.

Bu standardn temel gerekleri;

1. Laboratuvarda uygulanabilir bir kalite sistemi kurmak ve dokmante etmek,2. Laboratuvarda gerekletirilen test ve analiz faaliyetlerinin standardn gerekliliklerini ve

mteri ihtiya ve taleplerini de karlayacak ekilde yeterli hale getirmektir.

TS EN ISO/IEC 17025:2005 Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarnn Yeterlilii iin Genel artlarstandard:

1. Kapsam2. Atf Yaplan Standartlar3. Tanmlar4. Ynetim artlar5. Teknik artlar

olmak zere 5 maddeden olumaktadr. Standardn gereklilikleri 4. Ynetim artlar ve 5. Teknikartlar maddeleri altnda verilmektedir.

4. Ynetim artlar

4.1 Kurulu4.2 Ynetim Sistemi4.3 Dokman Kontrol4.4 Taleplerin, Tekliflerin ve Szlemelerin Gzden Geirilmesi4.5 Deneylerin ve Kalibrasyonlarn Taerona Verilmesi4.6 Hizmet ve Malzemelerin Satn Alnmas4.7 Mteriye Hizmet4.8 ikyetler4.9 Uygun Olmayan Deney ve/veya Kalibrasyon leminin Kontrol4.10 yiletirme4.11 Dzeltici Faaliyet

4.12 nleyici Faaliyet4.13 Kaytlarn Kontrol


3/15


4.14 Tetkikler4.15 Ynetimin Gzden Geirmesi

5. Teknik artlar

Genel Personel Yerleim ve evre artlar Deney Metotlar ve Metotlarn Geerli Klnmas Cihazlar lmlerin zlenebilirlii Numune Alma Deney Numunelerine ve Kalibrasyona Gelen Cihazlara Uygulanan lemler Deney ve Kalibrasyon Sonularnn Kalitesinin Gvencesi Sonularn Rapor Haline Getirilmesi

ISO/IEC 17025 standardnn tarif ettii Kalite Ynetim Sistemi genel olarak aadakigereklilikleri iermektedir:

Kalite sisteminin kurulmas Uygun laboratuvar koullarnn oluturulmas Eitimli, yeterli ve yetkin Laboratuvar personeli Eitim prosedrleri ve kaytlar Cihaz altyaps uygunluu, dzenli bakm ve kalibrasyonlar Kalite kontrol prosedrleri Dokmante ve valide edilmi metotlar zlenebilirlik ve lm belirsizlii nleyici ve dzeltici faaliyetler

Yeterlilik testlerine kat

l

m tetkikler ve gzden geirmeler ikyetlerin deerlendirilmesi Referans malzeme, reaktif, lm standartlarnn uygunluu

Akreditasyon;

stee baldr ve zorunluluk deildir. Kapsam nemlidir Yetkinlik, tarafszlk ve bamszla odakldr Mteri ihtiyalarnn tam olarak karlanmas hedeflenir Kullanlan tm yntem ve prosedrlerin amaca uygunluunun gsterilmesi gereklidir.

2. AKREDTASYON NEDEN GEREKLDR

Gelien teknoloji ile birlikte art gsteren rn eitlilii ve ilevsellii, beraberinde; kalite, teknikemniyet, dayankllk, kullanm gayesine uygunluk ynlerinden rnlerden beklentilerin yerinegetirilmesine dair gvence araylarn ortaya karmaktadr. Bu araylara cevap tekil etmek zere,rn ve retime ynelik; belgelendirme, muayene, test ve analiz hizmetleri "uygunluk deerlendirmesi"kavram altnda disipline edilmi hale getirilmektedir.

Uluslararas kabul edilmi ortak ltlere gre yaplandrlan ve altrlan akreditasyon sistemleri;uygunluk deerlendirmesi hizmetlerinin farkl lkelerde farkl niteliklerde yrtlmesinin engellenmesi,

test ve belgelendirme konusunun ticarette teknik engel haline gelmesine yol aacak bir zemin


4/15


oluturma halinin nne geilmesi gayesiyle, son 10 yl iinde gelien bir zm vastas olarakdevreye girmitir.

rnn belirli bir standartta retilip retilmediinin kontrol edilmesi haksz rekabeti nleyecei

dncesiyle, AB ye lkelerinde yetkili kurumlar ve/veya kurulular standartta belirtilen artlarnyerine getirilip getirilmediinin kontrol edilmesini (test, analiz, gzetim) talep etmektedirler. Ayrcayaplan bu lmlerin lkeler arasnda kabul edilir olmas, bir lkede yaplan bir test veya analizindier bir lkede yaplmasn ortadan kaldrmaktadr.

Bu kapsamda mteriler iin yaplan test/analiz hizmetinin gvenilir olmas uluslararas platformdatannr olmas bir avantajdr. Test veya analiz sonucunun yanl olmas olaslnn gerek laboratuvar,gerek sanayi ve gerekse tketici iin yksek bir bedele, ciddi tehlikelere neden olabilecei aktr.Bylece bir laboratuvarn gvenilir olmas iin uygun cihazlarla donatlmas, teknik ve ynetimpersonelinin nitelikli olmas, uygun evre koullarnda doru bilgilerle (geerli deney yntemleri,ekipmanlarn kalibrasyonu vb.) almas gerekir. Yaplacak akreditasyon almalar, sistemingvenilirlii asndan ok nemlidir.

Avrupa Birlii Mevzuatna Uyum

Avrupa Komisyonu; rnlerin, i pazarda dolamn hzlandrmak iin 1985 ylnda sunduuprogramnda; ye lkelerdeki rnlere dair yasalarn uyumlatrlmasn, yeni bir metot ve yeni biryaklam olarak sundu. Bu metoda gre AB Direktifleri; hayat, salk ve evrenin korunabilmesi iinyerine getirilmesi gereken ana artlar belirlemeli ve bu artlar, rn Avrupa piyasasna srlmedennce yerine getirilmelidir.Bu kararlar:

a) Komisyon Direktifleri,b) 93/465/EEC'de uygunluk deerlendirmesine modler yaklam,c) Komisyon zmlerinde standart ve dzenlemelere yeni yaklam,d) Deney ve belgelendirmede global yaklamda bulunmaktadr.

AB kararlarnn amac; gnll test iin kullanlan sistemin kullanmn yaygnlatrmak ve direktiflerdebulunan artlar dzenlemek ve zorunlu ve gnll sektrlerce yaplan testlerin ortak kabulneulamaktr. Kural olarak; ye bir lke, dier bir ye lkede yeterli bir biimde test edilmi bir rnnn,yeniden test edilmesini talep etmemelidir. Bu sistemi ileyie geirmek iin gereken n art; yelkeler arasnda, uygunluk deerlendirmesi asndan gven duyulmas ve deerlendirmeyi yapanlkenin veya rgtlerin dzeylerinin bir olmasdr. Bu sistemde yer alan kurulularn kalitesi veyeterliliinin tespiti iin; ak ve uyumlatrlm kriterlere ihtiya duyulmaktadr.

Uygunluk deerlendirmesi hizmeti veren kurulularn sahip olmas gereken nitelikleri ihtiva eden EN45000 ve ISO/IEC 17000 serisi standartlarn hazrlanmas ve uygulamaya geilmesi, ulusalakreditasyon sistemlerinin karlkl tannma anlamalarna taraf olacak ekilde yeterli hale gelmesiiin gerekli zeminin glenmesini salamtr.

lkemizin 1995 ylnda imzalad Gmrk Birlii anlamas ile 01 Ocak 1996da 1/95 sayl OrtaklkKonseyi karar yrrle girmitir. Ortaklk Konseyi kararlarnn 8. ve 11. maddelerine gre lkemiz 5yl ierisinde Avrupa teknik mevzuatn benimseyecek ve Avrupa Topluluunu ticarette teknikengellerin kaldrlmasna ilikin mevzuatn i mevzuatna dahil edecektir, dier bir ifadeyle, Topluluunstandardizasyon, lm, kalibrasyon, kalite, akreditasyon, test ve belgelendirme konularndaki teknikmevzuatnn listesi ve uyumun artlarn belirlemitir.


5/15


Ulusal Yasalara Uyum

evre Analizleri le lgili Durum

AB mevzuatna uyum kapsamnda yaplan almalarda evre Kanunu kapsamnda ynetmeliklerkarlmtr.

Bunlardan evre ile ilgili analizlerin gerekletirildii laboratuvarlar iin akreditasyon art; 24631sayl ve 5.1.2002 tarihli resmi gazetede yaymlanan evre Bakanlnn EVRE DENETMYNETMEL nin II. Blm Denetime Tabi Kurulu ve letmelerin Ykmllkleri Madde 6 -Denetime tabi kurulu ve iletmeler bal altnda c maddesinde;

c) Tesis ii denetim iin gerekli lm ve analizleri 27/10/1999 tarihli ve 4457 sayl TrkiyeAkreditasyon Kurumu Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun hkmlerine gre akredite edilmilaboratuvarlara sahip olan zel ve kamu kurum ve kurulularna yaptrmakla, ykmldr eklindebelirtilmektedir.

Bu durumda evre ile ilgili tm analizlerin akredite edilmi laboratuvarlarda yaplmas artkoulmaktadr.

evre ve Orman Bakanlndan 05.09.2008 tarihinde 26988 Nolu R.Gazete de yaynlanan EVRELM VE ANALZ LABORATUVARLARI YETERLK YNETMELevre mevzuat kapsamndaher trl izin, izleme ve denetimlere esas tekil eden lm ve analizleri yapacak, zel veya kamuyaait kurum ve kurulu laboratuvarlarnn yetkilendirilmesine ilikin usul ve esaslar dzenlemektir.

Ynetmelik kapsamnda evre Analizlerinin bakanlk tarafndan yetkilendirilmi akredite veyaakreditasyon srecinde olan laboratuvarlar tarafndan yaplaca tanmlanmaktadr:

evre mevzuat kapsamnda lm ve analiz yapan, TS EN ISO/IEC 17025 "Deney ve KalibrasyonLaboratuvarlarnn Yeterlilii iin Genel artlar" standardna gre Akreditasyon Kurumuna bavurudabulunmu olan zel veya kamu kurum ve kurulu laboratuvarlarna evre lm Ve Analizleri nYeterlik Belgesi verilir. Belge bir kereye mahsus verilir ve geerlilik sresi 2 yldr. Birinci ylnsonunda akreditasyon belgesini ibraz eden laboratuvarlar talepleri halinde evre lm ve AnalizleriYeterlik Belgesi almak iin bavuruda bulunabilirler. Birinci yln sonunda Akreditasyon Kurumutarafndan verilen denetim teklif formunu veya akreditasyon belgesini Genel Mdrle ibrazedemeyen laboratuvarlarn belgesi iptal edilir.

evre mevzuat kapsamnda lm ve analiz yapan TS EN ISO/IEC 17025 "Deney ve KalibrasyonLaboratuvarlarnn Yeterlilii iin Genel artlar" standardna gre Akreditasyon Kurumu tarafndanyeterlik bavuru kapsamndaki tm parametrelerde akredite olmu zel veya kamu kurum ve kurululaboratuvarlarna evre lm Ve Analizleri Yeterlik Belgesi verilir. evre lm ve AnalizleriYeterlik Belgesinin geerlilik sresi drt yldr.

Yakt Analizleri le lgili Durum

Sv yakt analizleri ile ilgili analizlerin gerekletirildii laboratuvarlar iin; PETROL PYASASINDAUYGULANACAK TEKNK KRTERLER HAKKINDA YNETMELK 10.09.2004 Tarihli ve 25579Sayl Resmi Gazetede Yaymlanmtr. Bu ynetmeliin 11. maddesinde; Numunelerin analizi,akreditasyon kurulular tarafndan akredite edilmi sabit ve gezici laboratuvarlar vastasyla yaplr.ibaresi bulunmaktadr.

Kat yakt analizleri ile ilgili analizlerin gerekletirildii laboratuvarlar iin; Resmi Gazete - 31/12/2004Cuma - EVRENN KORUNMASI YNNDEN KONTROL ALTINDA TUTULAN YAKIT VEATIKLARA LKN TEBL - EVRENN KORUNMASI YNNDEN KONTROL ALTINDATUTULAN YAKIT VE ATIKLARA LKN TEBLN (DI TCARETTE STANDARDZASYON:

200../..) EK-I LSTESNDE YER ALAN KONTROLE TAB YAKITLARA LKN TAAHHTNAME:


6/15


Madde 11- 5 inci, 6 nc ve 7 nci maddeler kapsamnda alnan numunelerin evre ve Orman Bakanlevre Referans Laboratuarnda veya akredite olmu ve bu analizleri yapabilecek teknik donanmasahip ve evre ve Orman Bakanlndan Laboratuar Yeterlik Belgesi alm laboratuarlarda ASTMveya ISO metotlarna gre tam analizlerinin yaptrlaca, ibaresi bulunmaktadr.

Akreditasyonun Salad Avantajlar

Akreditasyon; lkemizde retilen mal ve hizmetlerin kalitesinin uluslararas standartlara uygunluunundnyada kabul grecek ekilde belge ve raporlarla ortaya konulmasnda nemli bir aratr. Bualmalar mevcut sistemlerin gelitirilmesi ve yerletirilmesi yannda sonulara ynelik gvenceninartrlmasn salayarak, retici ve tketicinin faydalln da en st dzeye karacaktr.

Laboratuvar akreditasyonun bu belgeye sahip laboratuarlara getirdii avantajlar:

Ulusal ve uluslararas platformda deney raporlarnn geerliliinin gsteren bir aratr. eitli uluslararas gelimelerin laboratuvarlar arasnda yaygnlamasn ve farkndaln

arttrlmasn salar. Bu sayede benzer kabullerin gelimesi salanm olur. hra rnlerinin tercih edilme ansn artrr. Akredite laboratuvar dier laboratuvarlar gre saygnlk ve ticari stnlk salar. oklu denetimlerin azaltlmasn salar. Organizasyonda kalitenin, kabiliyetlerin ve kapasitenin artrlmas iin bir bask aracdr. Uluslararas kabul gren sertifikasyon salar. Akreditasyon, laboratuvarn potansiyel mterilerinin Laboratuvar tarafndan gerekletirilen

almalarn kalitesine gvenilirliini arttrr.

3. TBTAK-MAM DA EVRE VE YAKIT ANALZ LABORATUVARLARININ AKREDTASYONU

evre ve yaktlarla ilgili uygunluk, yasal dzenlemeler ve ynetimleri ile ilgili kararlar hemen hementamamen lm bilgilerine dayanlarak alnr. Bu nedenle veriler ve bunlarn kalitesi son kullanclar vehkmet yetkilileri asndan doru, gvenilir ve uygun maliyetli kararlarn alnmas bakmndan oknemlidir. Laboratuvar akreditasyonu laboratuvarn rettii verilerin kalitesinin arttrlmas ve busayede laboratuarn yeterliliinin garanti altna alnmasn salar.

evre Laboratuvarlarnn Akreditasyonu

TBTAK MAM Kimya ve evre Enstits bnyesinde evre Analizlerinin gerekletirildii 4 adetLaboratuvar bulunmaktadr:

Su ve Atksu Analiz Laboratuvarlar Ktle Spekrometresi laboratuvar Hava Kirlii ve Kontrol laboratuvar Deniz Gl Kirlilii ve Ekotoksikoloji Laboratuvar

lkemizde btn canllarn ortak varl olan evrenin srdrlebilir evre ve srdrlebilir kalknmailkeleri dorultusunda korunmasn salamak amacyla TC evre ve Orman Bakanl tarafndanevre Mevzuat yaynlanm ve uygulanmaktadr. evre mevzuat kapsamnda insani veya endstriyelfaaliyetler sonucunda oluan atklarn kontrol altnda tutulmas, bertarafnn nasl yaplaca ve su,hava toprak ortamlar ile bu ortamlarla ilikili ekosistemleri korumak amacyla ynetmeliklerkarlmtr.

TBTAK MAM Kimya ve evre Enstitsne bal evre Analizlerinin gerekletirildiilaboratuvarlarda evre Mevzuatnn yan sra eitli bakanlklar kapsamnda da karlmynetmeliklere gre analiz almalar gerekletirilmektedir:


7/15


evre Mevzuat

Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii (2004) Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii (1991) Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii.(1995-2005) Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii (2004) Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii -2005 Tehlikeli Maddelerin Su Ve evresinde Neden Olduu Kirliliin Kontrol Ynetmelii (2005) Endstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (2006) Poliklorlu Bifenil Ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrol Hakknda Ynetmelik (2007) Hava Kalitesi Deerlendirme Ve Ynetimi Ynetmelii (2008) Atk Ynetimi Genel Esaslarna likin Ynetmelik Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Teknik Usuller Teblii (1991)

Salk Bakanl

nsani Tketim Amal Sular Hakknda Ynetmelik (2005)

TSE, TSE 266- nsani Tketim Amal Sular,

Belediyelere Ait Ynetmelikler

TBTAK MAM da Belgelendirme ncesi Akreditasyon Sreci

TBTAK MAM da ISO 9001 Kalite Belgesi Mart 2001 de alnmtr. evre Analizleri ve YaktAnalizleri laboratuvarlarn akreditasyonu hazrlk almalar ISO 9001 belgesinin hazrlkalmalarnn balad 1999 yl olarak sylenebilir. Ancak 2001 ylnn banda bu hazrlkalmalar hz kazanmtr. Ekim 2002 de Alman DAR/DAP akreditasyon denetim kuruluu tarafndangerekletirilen denetim sonucu belge alnmtr.

evre Analizleri ve Yakt Analizleri laboratuvarlarn akreditasyonu almalarnn geliim sreciaadaki admlarla zetlenebilir.

Laboratuvarn organizasyon yapsnn tarifi Akreditasyon kapsamnn belirlenmesi Standardn gerektirdii laboratuvar ileyii ile ilgili dokmantasyonun hazrlanmas ve Kalite

Ynetim Sisteminin kurulmas Yerleim ve evre koullarnn iyiletirilmesi Personel yeterliliinin ve yetkinliinin salanmas, gerekli eitimlerin alnmas Metot validasyonu, kalite kontrol ve cihaz performans kontrol almalarnda kullanlacak

referans madde ve malzemelerin temini

Kimyasal maddelerin gzden geirilmesi Cihaz ve ekipmanlarn bakm ve kalibrasyonu Metotlarn valide edilerek geerli klnmas, metot validasyonu raporlarnn hazrlanmas Validasyonlar yaplan analizlerin belirsizliklerinin hesaplanmas, raporlandrlmas Valide edilmi metotlar iin i kalite kontrol faaliyetlerinin tanmlanmas Kalibre edilmi cihazlar iin ara kontrollerin tanmlanmas D kalite kontroller iin bu organizasyonlar gerekletiren firmalarn aratrlmas ve temini Sistemin srekliliinin salanmas


8/15


Akreditasyon Kapsamnn Belirlenmesi

Akreditasyonun laboratuarn hangi alanlarn ve hangi metotlarn kapsayaca almalarnbalangcnda belirlenmelidir. Laboratuvarlarda akreditasyon kapsamna alnan metotlarn

belirlenmesinde dikkate alnan hususlar:

Mteri taleplerinin youn olduu Mteri ihtiyalarna paralel olarak evre Mevzuat ve Yaktlarn Karakterizasyonu standartlar

kapsamnda olan Su ve atk su ve yakt karakterizasyonunda nemli olan Laboratuvar tecrbesinin fazla olduu standardn gerekliliklerini eksiksiz olarak

karlayabilecek bir altyap ile analizi yaplan

parametrelerin seilmesidir.

Cihazlar ve Kalibrasyon

Laboratuvarlarda kullanlan tm cihazlarn amacna uygun zelliklere sahip olup olmadgzden geirildi.

Cihazlarn bakmlar yaptrlm, periyodik bakmlar planlanm ve kullanm klavuzlarhazrland.

Laboratuar personeli tarafndan yaplacak kalibrasyonlar iin cam malzeme, scaklk ve arlkkalibrasyonu eitimleri alnd.

lm sonucunu etkileyen cihazlarn kalibrasyonlar yaptrld ve kalibrasyon planlarhazrland

Cam malzemelerin kalibrasyonlar Laboratuvar personeli tarafndan yapld ve kalibrasyonsertifikalar hazrland

yon kromatografi, atomik absorpsiyon cihaz gibi kalibrasyonu yaplamayan cihazlarn yetkilifirmalar tarafndan performans kontrol testleri yapld

Kalibrasyonu ve performan kontrol yaptrlan cihazlarn periyodik kalibrasyon dorulamalarplanland ve referans malzemeleri temin edildi.

Metot Validasyonu ve Belirsizlik Hesaplar

Metot validasyonu Bir lm prosedrnn belirlenen amalara uygunluunun objektif olarak testedilerek yazl delilerle kantlanmasdr. Metodun amaca uygunluunun test edilmesi iin yaplmasgereken baz kontroller tanmlanmtr. Metot validasyonu almalar aadaki parametreler iinmetodun performansn gstermek amacyla planlanm ve gerekletirilmitir. Elde edilen sonularnverildii ve deerlendirmelerin yapld Metot Validasyon ve Belirsizlik Hesaplar Raporlar her metotiin ayr olarak hazrlanmtr.

Metot Validasyonu Parametreleri

Seicilik/Seimlilik Doruluk Kesinlik

o Tekrarlanabilirlik (Repeatability)o Tekrar retilebilirlik (Reproducibility)

Lineerlik lm Aral Tayin Limiti lm Limiti Salamlk


9/15


Kalite Kontrol almalar

Metod validasyonu almalarndan sonra deney sonularnn geerliliini izlemek iin laboratuardakalite kontrol sisteminin kurulmas almalar gerekletirilmitir.

a) Kalite Kontrol: Sertifikalandrlm referans malzemelerin dzenli olarak kullanlmasnve/veya ikincil referans malzemelerin kullanlarak laboratuvar ii kalite kontrollerin yaplmas.

Kalite kontroln sklna ve ne ekilde yaplacana laboratuvar ynetimi ve analiz sorumlulartarafndan

Analiz yntemi, Yntemin zorluu, Analizin yapl skl, Numunelerin younluu, Sonularn hassasiyeti,

dikkate alnarak karar verilir.

Kalite kontrol numunelerinin sonularnn izlenmesi amacyla Kalite Kontrol grafikleri (QC chart)oluturuldu. Kalite Kontrol limitleri metot validasyon almalar sonularndan yararlanlarakhesapland.

Metod validasyonu yaplan srasnda belirli konsantrasyon aral iin yaplabilecek hatalarifade eden alt ve st kontrol limitleri belirlenir.

lm sonularnn limit deerleri dnda bulunmas analizler durdurulur ve dzeltici faaliyetbalatlr.

b) D Kalite Kontrol:Akreditasyon kapsamndaki parametreler iin ylda en az bir kezTrkiye

ve Yurtdnda organize edilen Laboratuvarlar aras karlatrma veya yeterlilik deneyleriprogramlarna katlm salanmaktadr.


10/15


KOMetod Kontrol Kart

85,00

90,00

95,00

100,00

105,00

110,00

115,00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

lm says

okunandeer(mg/l)

Values

Ortalama deerKL

AKL

UL

AUL

analiz ad: Kimyasal Oksijen htiyacMetod: SM 5220 Ak RefluxMetoduSorumlu: Kenan Sapmazmza

Periyot: 15 gnde bir defa06/06/2008

ekil 1. rnek Kalite Kontrol Kart

Tablo 1. Kimya ve evre Enstits En Iso/Iec 17025 Standardna Gre Akredite Analiz Parametreleri

No Analiz Ad Kullanlan Standardn smi

Su ve Atk su Laboratuvar

1 pH tayini SM 4500 H+ B. Elektrometrik Metod

2 Toplam askda kat madde tayiniSM 2540 D. Toplam Askda Kat Madde (103-105C

de kurutulmu)

3 Kimyasal oksijen ihtiyac tayini SM 5220 B. Ak Reflux Metodu

4 Ya - gres (infrared metodu ile) tayini ASTM D 7066 20045 Amonyak tayini SM 4500 NH3 B n Distilasyon Basama

6 Amonyak tayini SM 4500 NH3 C Titrasyon Metodu

7Kat atk ve su numunelerinde

Adsorblanabilen organik halojenlerin BS EN 1485 1997

8Sulu zeltilerde yon kromatografisi ileanyonlarn tayini (F, Cl, Br, NO3, NO2,

PO4, SO4)

SM 4110 B-Eluent letkenliinin KimyasalBasklamasle yon Kromatografi Yntemi

9 letkenlik tayini SM 2510 B - Laboratuvar metodu

10 Fenol tayiniSM 5530 B Temizleme ilemi, SM 5530 D Direkt

fotometrik metod


11/15


11Sulu zeltilerde Atomik absorpsiyonspektrometresi metal tayinleri (Alevli)

SM 3111A, B, D Alevli AAS ile metal tayini

12 Fosfat tayiniSM 4500-P B Numune Hazrlama, SM-4500 P D

Kalay Klorr Methodu13

Serbest ve toplam siyanr tayini SM 4500-CN- C destilasyondan sonra toplamsiyanr, SM 4500-CN- E Kolometrik metod

14 Toplam Organik Karbon Analizi SM- 5310 B Yksek Scaklk Yakma Yntemi

15Kat Numunelerde Toplam Organik

Karbon AnaliziD.11.Y.03.32 2006-08

16 Arsenik ve Selenyum Analizi

SM 3114 C2005 Atomik Absorpsiyon Spektrometre HidrrSistemi Metodu le Arsenik ve Selenyum Analizi

17 Civa AnaliziTS 2537 EN 1483

1999-04 Souk Buhar Metodu le Civa Analizi

18 AAS Cihazle Kalsiyum, Magnezyum

Sodyum, Potasyum AnaliziTS 6228 EN ISO 7980 - 2002-04, TS ISO 9964-1

1999-02, TS ISO 9964-2 1998-04

19 Bulanklk SM 2130 B 2005 Nefelometrik Metod

20Sularda ICP-MS Cihazle Metal

Analizleri( Ca, Co, Cr, Cu, Mn, Mo, Pb, Sb, Se,

EPA Method 6020A1998-01

21 Organik azot (Toplam Kjeldahl Azotu) SM- 4500 - Norg. B Makro Kjeldahl

22 Toplam znm Kat Madde SM 2540 C 2005

23 AAS Grafit Frnda Cd ve Pb Analizi SM 3113 B 2005

26 Bromate SM 4110 B- yon kromatografi cihaz ile

27Granlar atklarn ve artma

amurlarnn su ile ekstraksiyonuLeaching DS EN 12457 Part 4 2002-11

28Kuru Maddenin Yanma Kayb -Artma

amuru, Toprak ve SedimentteTS EN 12879 2003-03

29Kuru Madde ve Nem Tayini -Artma

amuru, Toprak ve SedimentteTS 9546 EN 12880 2002-04

30Toplam Kat Tayini - Artma amuru,

Toprak ve SedimentteSM 2540 B 2005

31Soxhlet Ekstraksiyonu ile Ya ve Gres

Tayini - Artma amuru, Toprak ve

Sedimentte

SM 5520 D 2005

32Artma amuru, Toprak ve Sedimentin

Mikrodalga Frn Yntemi le AsitParalama lemi

EPA 30521996-12

33Artma amuru, Toprak ve Sedimentte

ICP-MS Cihazle Metal AnalizleriEPA Method 6020A 1998-01

34Ya Numunelerinin Mikrodalga FrnYntemi le Asit Paralama lemi

EPA 3052 1996-12

35Ya Numunelerinde ICP-MS Cihazle

Metal Analizleri ( As, Cd, Cr, Pb)EPA Method 6020A 1998-01

Hava Kirlilii ve Kontrol Laboratuvar


12/15


36Baca gaz emisyon rneklerinde SO2 ve

SO3 tayiniEPA Metod 6C (Elektrokimyasal hcre iin

gelitirilmi) 2000

37 Baca gaznda toz tayiniEPA Metod 17-Sabit kaynaklardan toz madde

emisyonlar

n

n tayini 200038

Baca gaz emisyon rneklerinde NOxtayini

EPA CTM-022 (Elektrokimyasal analizrle sabitkaynaklardan azot oksit, azot dioksit ve NOx

39 Baca gaz emisyon rneklerinde CO EPA Method CTM-03

40 Baca gaz emisyon rneklerinde nem EPA Method 4

41Ortam Havasnda Karbon monoksit

tayiniEPA RFCA0995108 Environment S.A. Model CO

11M CO Analizr Otomatik Method

42 Ortam Havasnda Kkrt dioksit tayiniEPA EQSA0292084 Environment S.A. Model

AF21 M SO2 Analizr Otomatik Method

43 Dioksin ve Furann rneklenmesi EN 1948-1 - 1997

44 Grlt Seviyesi lm TS 9969 EN 60804, TS EN ISO 11204

45 Asl Partikler Madde lm RFPS-0789-073 - 1997

46 Pasif rnekleyici Tplerde Gaz Analizi BS EN 13528 - 2002

47Sabit Kaynaklarda Halojenli Bileiklerin

Emisyonu lmEPA Method 26 - 2000 non-izokinetik metot

48 Sabit Kaynaklarda Metal Emisyonu EPA Method 29 - 2000

49Baca Gaznda Toplam Organik Karbon

(TOC) TayiniEPA Method 25A

200002 Alev yonizasyonu le

50Kat Atklarn Metal Analizleri in n

Paralama Yntemi

EPA 3052

1996-12 Mikrodalga le Asit Paralama Yntemi51

Baca Tozu Numunelerinde MetalAnalizleri

EPA Method 6020A 1998 ICP-MS Analiz Yntemi

Ktle Spekroskopisi Laboratuvar

52Dioksin ve Furann Ktle Deriimlerinin

Ekstraksiyonu ve n lemleriEN 1948-2 1997

53Dioksin ve Furann Ktle Deriimlerinin

lmEN 1948-3 1997Yksek znrlkl GC MS ile

54 Toprak Numunelerinde PAH Analizi EPA Method 8310 HPLC Metodu

55Atkyalarda Poliklorlu Bifenillerin (PCB)

AnalizEPA Method 80821996-12 GC-ECD Metodu

56 PCB Analizleri in n lem EPA Method 3540C -1996-12 ekstraksiyon

57 PCB Analizleri in n lemEPA Method 3630C - 1996-12 Silica jel temizlik

yntemi


13/15


Tablo 2. Enerji Enstits En Iso/Iec 17025 Standardna Gre Akredite Analiz Parametreleri( 52 Adet Analizde 119 Analiz ynteminde akreditasyon belgesi alnmtr. )

Say ANALZ- ANALZ METODLARI

1 Kmrde Toplam kkrt tayini (ASTM 4239, TS 440 ISO 351)2 Kmrde st sl deer tayini (ASTM D 5865, ISO 1928, TS 2678)3 Kmrde Alt sl deer tayini (ISO 1928)4 Kmrde Nem tayini (ASTM D 3173, ASTM D 5142, TS 690 ISO 589)5 Kmrde Uucu madde tayini (ASTM D 3175, ASTM D 5142, TS 711 ISO 562)6 Kmrde Kl tayini (ASTM D 3174, ASTM D 5142)7 Serbest kabarma endeksi (ASTM D 720)8 Bakr korozyon testi (ASTM D 130, EN ISO 2160, TS 2741 EN ISO 2160)9 Distilasyon (ASTM D 86, EN ISO 3405, TS 1232 EN ISO 3405)10 Doktor testi (IP 30, TS 2884)11 Kurun tayini (IP 352, EN 237)12 Kkrt tayini (IP 336, EN ISO 8754, EN ISO 20847, ASTM D 5453, ISO 20846, TS EN ISO 8754)13 Merkaptan kkrt tayini (ASTM D 3227, ISO 3012, TS 8456 ISO 3012)

14 Mevcut gom miktar

(ASTM D 381, EN ISO 6246)15 Oksidasyon kararll testi (EN ISO 7536, TS 2646 EN ISO 7536)16 Oktan says RON (ASTM D 2699, ISO 5164, TS EN ISO 5164)17 Oktan says MON (ASTM D 2700, ISO 5163, TS EN ISO 5163)18 Reid buhar basnc (ASTM D 323)19 Younluk (ASTM D 4052, ISO 12185, TS EN ISO 12185)20 Hidrokarbon tiplerinin dalm (FIA) (ASTM D1319, ISO 3837, TS1522 ISO 3837)21 Oksijenli bileiklerin tayini (EN 13132, TS EN 13132)22 Benzen tayini (GC metodu ile) (EN 12177, TS EN 12177)23 Buhar Basnc Tayini (EN 130161, TS EN 130161)24 Benzen Tayini (FTIR yntemi ile) (EN 238, TS EN 238)25 Karbon kalnts tayini Ramsbottom (ASTM D 524, ISO 4262)26 Kl tayini (ASTM D 482, EN ISO 6245, TS EN ISO 6245)27 Parlama noktas tayini (ASTM D 93, ISO 2719, TS EN ISO 2719)

28 Toplam kirlilik (EN 12662, TS EN 12662)29 Setan indisi (EN ISO 4264, TS 2883 EN ISO 4264)30 Souk filtre tkanma noktas tayini (EN 116, TS EN 116)31 Su tayini (ASTM D 6304, EN ISO 12937, TS 6147 EN ISO 12937)32 Bulutlanma noktas tayini (ASTM D 2500, EN 23015, TS 2834 EN 23015)33 Karbon kalnts tayini-mikro metot (EN ISO 10370, TS 6148 EN ISO 10370)34 Kinematik viskozite tayini (EN ISO 3104, TS 1451 EN ISO 3104, ASTM D 445)35 Yalama zellii (Lubricity test) (EN ISO 121561, TS EN ISO 121561)36 Setan says ( EN ISO 5165, TS 10317 EN ISO 5165)37 Polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH) (EN 12916, TS EN 12916)38 Oksidasyon kararll ( EN ISO 12205)39 Ya asidi metil esteri tayini (EN 14078)40 Akma noktas tayini (ASTM D 97, EN 3016, TS 1233 ISO 3016)41 Ekstraksiyon yntemi ile sediment tayini (EN ISO 3735, ASTM D 473,)

42 Saybolt viskozite tayini (ASTM D 88, TS 2031)43 Su ve sediment tayini (ASTM D 1796, ISO 9030, TS 1150 ISO 9030)44 Distilasyon ile su tayini (EN 1428, TS 124 EN 1428)45 st sl deer tayini (ASTM D 240)46 Toplam tortu tayini (ISO 103071 TS ISO 103071, ISO 103072 TS ISO 103072)47 Merkaptan kkrt tayini (ASTM D 3227, ISO 3012, TS 8456 ISO 3012)48 Termal kararllk (JFTOT) (ASTM D 3241 )49 Saybolt Renk tayini (ASTM D 156, TS 2991)50 Kalnt Asitlii (TS 153851 Yanma testi (ASTM D 187)52 Donma noktas (ASTM D 7153)


14/15


Belgelendirme Sreci

Akreditasyon belgelendirme prosesi laboratuvarn ulusal ya da uluslararas bir akreditasyon kurumunabavurmas ile balar. Bavuru iin akreditasyon kuruluunun talep ettii dokmanlar bu kurulua

resmi olarak teslim edilerek yaplr. Bu ekilde deerlendirme iin gerekli bilgiler laboratuvar tarafndansunulmu olur. Bu bilgiler, laboratuvarn kimlii, fonksiyonlar, yerleimi, testlerin listesi sorumlukiilerin nvanlar ve isimleri, organizasyon ve kalite sisteminin tanm, metotlar, cihazlar,kalibrasyonlar, metot validasyonlar ile ilgili bilgilerdir.

Daha sonra laboratuarn akreditasyon kapsamna uygun nitelikli denetiler akreditasyon kuruluutarafndan grevlendirilir. Kuruluun bavuru dosyas incelenerek varsa dzeltici faaliyet talep edilir.Dzeltici faaliyetlerin tamamlanmasn takiben denetim tarihleri, denetim ekibi ve denetim planlaboratuvara iletilir ve bu konuda laboratuvardan onay alnr.

Denetim standardn gereklilikleri ve laboratuvarn kalite sistem dokmantasyonu temel alnarakgerekletirilir. Bu deerlendirmenin sonucu denetimin sonunda ve daha sonra hazrlanan raporlalaboratuara bildirilir. Denetim sonunda tespit edilen eksikliklerin veya uygulama hatalarnn giderilmesiiin belli bir sre verilir. Bu srenin sonunda bu tespitlerin giderildiinin denetiler tarafndan kabul veakreditasyon kurumunun ynetim kurulunun alaca karar ile laboratuarn akreditasyon belgesionaylanr.

Belgelendirme Sonras

Laboratuvar akreditasyonu iin kurulan kalite sistemi, dinamik bir sistem olduundan srekli olarakiyiletirilmesi ve gelitirilmesi gerekmektedir. Sistemin srekliliinin korunmas erevesinde i ve ddenetimler, veri analizinde istatistiksel tekniklerin kullanlmas, ynetimin gzden geirmesi vedzeltici/nleyici faaliyetlere ilerlik kazandrlarak sistemin geerliliinin korunmas ve gelitirilmesisalanr. Sz konusu uygulamalar bir sistem btnlnn gerei olup, mevcut ve gelecek kuaklaraynelik bir yatrmdr. Her yatrmda olduu gibi balang sorunlar ve zorluklar bu almalar iin de

sz konusu olup gelien srete de ayn

zen ve gereksinimlere uygunluunun srdrlmesigerekmektedir. Buna ynelik gncel gelimeler izlenmeli, teknik ve teknolojik yeniliklere uyum salamaerevesinde gereklilikler yerine getirilmelidir.

SONU

Bir laboratuvarn test/analiz hizmetinin sonularnn gvenilir olmas uluslararas platformda tannrolmas byk bir bir avantajdr. Laboratuvarn gvenilir olmas iin uygun cihazlarla donatlmas, teknikve ynetim personelinin nitelikli olmas, uygun evre koullarnda doru bilgilerle (geerli deneyyntemleri, ekipmanlarn kalibrasyonu vb.) almas gerekir. TS EN ISO/IEC 17025:2005 Deney ve

Kalibrasyon Laboratuvarlarnn Yeterlilii iin Genel artlar standard uluslar aras anlamda bukriterlerin oluturulmas iin hazrlanmtr.

Laboratuvar akreditasyonu sreci uzun, aba gerektiren ve ekstra maliyet getiren bir sretir.Belgelendirme almalarnn tamamlanmas ile srecin gelitirilerek srekliliinin salanmas, srekliiyilemenin garanti altna alnmas gerekmektedir. Bu aamada laboratuvar ynetiminin akreditasyonalmalarn takip etmesi ve srekli iyileme ve gelime iin gerekli kararlar alarak atlmlar yapmasnemlidir.

Trkiye de evre ve yakt analizleri konusunda hizmet veren kamu ve zel kurululara ballaboratuarlarn bu hizmetlerine devam edebilmeleri iin akreditasyon sertifikasna sahip olmalargereklilii Kanunlar kapsamnda karlan ynetmelik ve teblilerle zorunlu hale getirilmitir.Laboratuvarlardan alnacak lm sonular, ynetmelikler kapsamnda evre ve yaktlarla ilgili olarak

kritik kararlarn alnmasnda kullanlmaktadr. Sonularn gvenilirlii karar verici makamlar asndan


15/15


olduka nemlidir. Bu nedenle son zamanlarda akreditasyon belgesi alan ve akreditasyon belgesi iinhazrlk aamasnda olan kurulu says artmtr. Bu durum olmas gereken sevindirici bir durumdur.

KAYNAKLAR

[1] TS EN ISO/IEC17025 Aralk 2005 DENEY VE KALBRASYON LBORATUVARLARININYETERLLN GENEL ARTLAR Standard

[2] CITAC EURACHEM, GUIDE TO QUALITY IN ANALYTICAL CHEMISTRY, 2002[3] EVRE MEVZUATI, EVRE LM VE ANALZ LABORATUVARLARI YETERLK

YNETMEL, 05.09.2008[4] EVRE MEVZUATI, EVRE DENETM YNETMEL, 05.01.2002[5] PETROL PYASASINDA UYGULANACAK TEKNK KRTERLER HAKKINDA YNETMELK,

10.09.2004[6] EVRE MEVZUATI, EVRENN KORUNMASI YNNDEN KONTROL ALTINDA TUTULAN

YAKIT VE ATIKLARA LKN TEBL, 31.12.2004

ZGEMLER

Il ATAOLU

1995 ylnda Hacettepe niversitesi Kimya Mhendislii blmnden mezun oldu. 1998 ylnda yineayn blmn Biyoteknoloji Ana Bilim Dalnda Yksek Lisans derecesi ald. 1996 1997 senelerindeHacettepe niversitesi Kimya Mhendislii blmnde Aratrma Grevlisi olarak, 19972000 seneleriarasnda Maden Tetkik Aratrma Genel Mdrlnde alt. 2001 ylndan beri TBTAK MAM Kimyave evre Enstitsnde uzman Aratrmac olarak almaktadr. Su ve Atksu laboratuar Sorumlusu,Enstit Akreditasyon Sorumlusu olarak grev yapmaktadr.

idem TIRIS

1987 ylnda Ege niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Kimya Mhendislii Blmnden mezun oldu.Enerji Teknolojisi Anabilim Dalnda 1991 ylnda Yksek Lisans, 1996 ylnda Doktora derecelerini ald.1989 1992 yllar arasnda Ege niversitesi, Rafineri ve Petrokimya Blmnde Aratrma Grevlisiolarak alt. 1993 ylndan beri TBTAK-MAM Enerji Enstitsnde Uzman Aratrmac olarakalmaktadr. Yakt Analiz Laboratuvarnn Sorumlusu olarak grev yapmaktadr.

Davut UZUN

Aydn ine ilesinde 1965 Ylnda dodu. lk ve orta renimini inede tamamladktan sonra 1984Ylnda Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi Kimya Blmnde Yksek reniminebalamtr. 1988 Ylnda Lisans eitimini tamamlayarak yine ayn niversitede yksek lisans vedoktora eitimini tamamlamtr. 19881993 yllar arasnda Milli Eitim Bakanlna bal liselerdekimya retmenlii deneyimden sonra 1993 ylnda TBTAK MAM da greve balamtr. Yaktanalizleri, Enerji Tasarrufu ve Elektriksel Enerji Depolama sistemleri konularnda ARGE faaliyetlerinedevam etmektedir.

akreditasyonsüreci

Documents