Akar�ay HavzasÝÕnda (Afyon) jeotermal k�kenli kirlenme:2. yeraltÝsuyu kirliliÛi

Pollution of geothermal origin in the Akar�ay Basin (Afyon, Turkey):2. groundwater pollution

M�fit Þ. DOÚDU, C. Serdar BAYARIHacettepe �niversitesi, Jeoloji M�hendisliÛi B�l�m�, 06532 Beytepe, ANKARA

�Z

Jeotermal k�kenli yeraltÝsularÝ pek �ok element a�ÝsÝndan saÛlÝÛa ve �evreye zararlÝ derißime sahiptirler. Bu sula-rÝn termal su akiferinden sÝzma, ya da termal su �retim kuyularÝndan olußan yeraltÝ ka�aklarÝ nedeniyle soÛuk suakiferine karÝßmasÝ sulama ve i�me kullanma suyu kalitesi a�ÝsÝndan kirlenmeye neden olmaktadÝr. Bu �alÝßmada,Afyon-Akar�ay HavzasÝÕnda �mer-Gecek, GazlÝg�l ve Heybeli jeotermal alanlarÝnÝ kapsayan b�lgedeki soÛuk ye-raltÝsularÝ jeotermal k�kenli kirlenme a�ÝsÝndan incelenmißtir. Hidrokimyasal deÛerlendirmeler, termal sularÝn Na-Cl, soÛuk sularÝnÝn ise Ca-HCO3 karakterli olduÛunu g�stermektedir. Termal su karÝßÝmÝnÝn g�stergesi olarak kul-lanÝlan Na+K, Cl, Li, B, sÝcaklÝk ve elektriksel iletkenlik parametrelerinin alansal daÛÝlÝmÝ soÛuk yeraltÝsuyundakikirlenmenin jeotermal alanlara yakÝnlÝk ile ilißkili olduÛunu g�stermißtir. Az sayÝdaki tatlÝ yeraltÝsuyu �retim kuyu-sunda sulama, i�me ve kullanma suyu kriterleri a�ÝsÝndan jeotermal su katkÝsÝna baÛlÝ kirlenmenin olußtuÛu belir-lenmißtir.

Anahtar kelimeler: Afyon-Akar�ay, jeotermal, termal su, soÛuk su, su kalitesi.

ABSTRACT

Geothermal groundwaters usually posses high concentrations of many elements that are potentially hazardous interms of environmental pollution and public health. These waters may contaminate and eventually pollute the freshand cool groundwaters upon seepage from thermal water aquifer or from the casing failures of production wells.In this study, pollution of cool groundwater due to geothermal contribution was investigated in the area comprising�mer-G�cek, GazlÝg�l and Heybeli geothermal fields. Thermal and cool groundwaters are characterized by Na-Cland Ca-HCO3 facies, respectively. Spatial distribution of Na+K, Cl, Li, B, temperature and electrical conductivity,which were taken as the indicator of geothermal contribution, revealed that the pollution in cool groundwater wascorrelated with its proximity to the geothermal fields. A few cool groundwater wells posseses apparent degradati-on in terms of irrigation, drinking and potable water quality criteria.

Key words: Afyon-Akar�ay, geothermal, thermal water, cool water, water quality.

Yerbilimleri, 25 (2002), 35-49Hacettepe �niversitesi Yerbilimleri Uygulama ve AraßtÝrma Merkezi B�lteniBulletin of Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University

GÜRÜÞ

Alp-Himalaya daÛ olußum kußaÛÝ �zerinde bulu-nan T�rkiyeÕde aktif tektonizmanÝn bir sonucuolarak termal su kaynaklarÝ olduk�a geniß bir ya-yÝlÝma sahiptirler. Erißen vd. (1996) tarafÝndanger�ekleßtirlen bir envanter �alÝßmasÝnÝn sonu�-

larÝna g�re T�rkiyeÕde sÝcaklÝÛÝ 30¡CÕnin �zerin-de bulunan termal su kaynaklarÝ 49 ilde, 149 je-otermal alanda yayÝlÝm g�stermektedirler. Dahag�ncel bir �alÝßmada ise, mevcut jeotermal alan-larÝnÝn sayÝsÝnÝn 170Õe ulaßtÝÛÝ belirtilmektedir(BatÝk vd., 2000). Bu sular; genellikle termal sutedavisinde kullanÝlmakta olup, son yÝllarda mer-

M. Þ. DoÛduE-mail: mufitd@hacettepe.edu.tr

kezi ÝsÝtma, elektrik ve karbondioksit �retimi vb.ama�larla da kullanÝlmaktadÝrlar. T�m termalsular, kÝsmen magmatik k�kenli, b�y�k orandaise uzun s�reli yeraltÝ dolaßÝmÝna sahip meteoriksularÝn y�ksek sÝcaklÝk ve basÝn� koßullarÝ altÝn-da mineraller ile uzun s�re temas etmelerinin birsonucu olarak y�ksek element derißimlerine sa-hiptirler. Termal sularca i�erilen elementler, �ev-re ve insan saÛlÝÛÝ a�ÝsÝndan hemen her zamansÝnÝr deÛerlerin �zerinde derißimlere sahiptirler.Yerel jeolojik yapÝnÝn bir sonucu olarak doÛalyollarla, ya da sÝÛ ve derin sondajlar aracÝlÝÛÝ iley�zeye �Ýkan bu sular yerkabuÛu i�erisindekiy�kselimleri sÝrasÝnda deÛerli ve sÝnÝrlÝ bir kay-nak olan tatlÝ yeraltÝsularÝna karÝßarak bunlarÝkirletebilmektedirler. �te yandan, T�rkiyeÕdekitatlÝ yeraltÝsuyu kaynaklarÝnÝn gerek iklimdekikuraklaßma ve gerekse plansÝz ve aßÝrÝ �ekimnedeniyle hÝzla t�ketilmekte ve tarÝmsal, end�st-riyel ve yaßamsal faaliyetlere baÛlÝ olarak gittik-�e artan hÝzda kirletilmekte olduÛu da g�zlen-mektedir. Bu durumda, T�rkiyeÕdeki termal sukaynaklarÝnÝn geniß yayÝlÝmÝ da dikkate alÝndÝ-ÛÝnda, bunlarÝn tatlÝ yeraltÝsuyu �zerindeki kirle-tici etkilerinin �zenle araßtÝrÝlmasÝnÝn �ncelikli birsorun olduÛu anlaßÝlmaktadÝr.

Bu �alÝßmaya konu olan Akar�ay (Afyon) Hav-zasÝÕndaki �mer-Gecek, GazlÝg�l ve Heybeli je-otermal alanlarÝndaki sular �eßitli ama�larla kul-lanÝlmaktadÝr. B�lgede doÛal yollarla y�zeyeulaßan termal sularÝn yanÝ sÝra, �zellikle Afyonßehrinin ÝsÝtÝlmasÝ ve kaplÝcalara su temini ama-cÝyla yoÛun olarak yapay termal su �retimi deyapÝlmaktadÝr. AynÝ zamanda sulama amacÝylayeraltÝsuyu kullanÝmÝnÝn da yaygÝn olduÛu bualanda termal yeraltÝsuyu k�kenli kirleticilerintatlÝ yeraltÝsuyu �zerindeki etkilerinin belirlenme-si, bu �alÝßmanÝn amacÝnÝ olußturmaktadÝr. Bumakalede, ayrÝntÝsÝ DoÛdu (2001) tarafÝndan be-lirtilen etkiler kÝsa ve �z olarak sunulmußtur. Ter-mal sularÝn havzayÝ drene eden ana akarsu olanAkar�ay Nehri �zerindeki etkileri ise, diÛer bir�alÝßmada (DoÛdu ve BayarÝ, 2002) ele alÝnmÝß-tÝr.

ÜNCELEME ALANININ KONUMU, JEOLOJÜKVE HÜDROJEOLOJÜK YAPISI

Ünceleme AlanÝnÝn Konumu

Ünceleme alanÝ; 30¡-32¡ doÛu boylamlarÝ ile 38¡-39¡ kuzey enlemleri arasÝnda, 7300 km2Õlik dre-

naj alanÝna sahip Akar�ay HavzasÝÕnÝn batÝsÝndayer alan �mer-Gecek, GazlÝg�l ve Heybeli je-otermal alanlarÝ ve dolayÝnÝ kapsamaktadÝr.Akar�ay kapalÝ havzasÝnÝ doÛuda yer alan Eberve akÝßaßaÛÝsÝndaki Akßehir G�l�Õne dreneeden Akar�ay Nehri kabaca batÝdan doÛuyauzanarak �alÝßma alanÝndan ge�mektedir (Þekil1).

Jeoloji

HavzanÝn jeolojisi DSÜ ve MTA Genel M�d�rl�-Û�Õnce yapÝlan incelemeler ile ayrÝntÝlÝ bi�imde�alÝßÝlmÝß (Demirkol vd., 1977; DSÜ, 1977; Metinvd., 1987, 1988; Umut vd., 1987; �zt�rk vd.,1987); b�lgesel jeolojik yapÝya ilißkin ayrÝntÝlÝ veg�ncel bir derleme ise Tezcan (1998) tarafÝndanhazÝrlanmÝßtÝr. Bu �alÝßmada kullanÝlan formas-yon adlarÝ Metin vd. (1987;1988)Õden alÝnmÝßtÝr.

Akar�ay HavzasÝÕndaki jeolojik birimleri genelolarak 4 grup altÝnda toplanabilir. Ülk grup, ince-leme alanÝnÝn dÝßÝnda, havzanÝn g�ney-g�ney-doÛusunda geniß alanlar kaplayan PaleozoyikyaßlÝ metamorfik birimler (kuvarsit, ßeyl, ßist,kristalize kire�taßÝ, mermer, (Þekil 2; 7 no.lu bi-rim)) ile Mesozoyik yaßlÝ kire�taßlarÝnÝ (Þekil 2; 6no.lu birim) i�eren Toros kußaÛÝndan (SultandaÛkesimi) olußmaktadÝr. Ükinci grup ise incelemealanÝnÝn kuzey ve kuzeybatÝsÝnda, havzanÝn ku-zeybatÝ, kuzey ve kuzeydoÛusunda yayÝlÝm g�s-teren Ü� Toros kußaÛÝ (Afyon kesimi) olup, Pale-ozoyik (mermer, metakonglomera, kire�taßÝ, ku-varsit - Þekil 2; 7 no.lu birim), Mesozoyik (kire�-taßÝ, konglomera, kumtaßÝ, silttaßÝ - Þekil 2; 5 ve6 no.lu birimler) ve Senozoyik yaßlÝ (killi kire�ta-ßÝ, konglomera-kumtaßÝ-silttaßÝ ve marn - Þekil2; 3, 4 ve 5 no.lu birimler) birimlerinden oluß-maktadÝr. ���nc� grubu olußturan volkanik ka-ya�lar (Þekil 2; 2 no.lu birim), AfyonÕun g�ney veg�neybatÝ ve kuzeydoÛusundaki alanlarda g�z-lenen t�f, aglomera, andezit, trakit, trakiandezitve bazaltlarÝ i�ermektedir. D�rd�nc� grup ola-rak, kum, �akÝl ve kil gibi kÝrÝntÝlÝ malzemedenolußan KuvaternerÕe ait birimler (Þekil 2; 1 no.lubirim) ise, havzanÝn orta b�l�mlerinde batÝdandoÛuya geniß alanlar kaplamaktadÝr.

Gerek b�lgesel jeolojik araßtÝrmalar ve gereksederin termal su sondajlarÝndan elde edilen veri-lere g�re bu �alÝßmaya konu olan �mer-Gecek,GazlÝg�l ve Heybeli jeotermal alanlarÝnÝ kapsa-yan b�lgede jeolojik istif tabanda Paleozoyik

36 Yerbilimleri

DoÛdu ve BayarÝ 37

Þekil 1. �alÝßma alanÝ yer bulduru haritasÝ.Figure 1. Location map of the study area.

yaßlÝ PaßadaÛ Mermerleri ve bunlarla yer yerge�ißli olan, �oÛunlukla altta bulunan metamor-fik ßistler ile baßlamaktadÝr. KalÝnlÝÛÝ 50-300 marasÝnda deÛißen ve erime boßluklarÝ da i�erenmermerler �zerinde Miyosen-Pliyosen yaßlÝ kil,silt, kum, killikum, kumtaßÝ, killi kire�taßÝ vekonglomeralarÝ i�eren ��keller uyumsuz olarakyer almaktadÝr (Mutlu, 1996). Gecek hamamÝkuzeybatÝsÝnda y�zeylenen ve mermerlerin he-men �zerinde yer alan 35-40 m kalÝnlÝktaki kÝr-mÝzÝ konglomera sondajlarda termal su akiferinege�ißi g�steren kÝlavuz seviyeyi olußturmaktadÝr(�kt� vd., 1997). Konglomeralar �zerinde orta-lama kalÝnlÝÛÝ 50 m olan killi kire�taßÝ-kumtaßÝ bi-rimi yer almaktadÝr. Bu birimlerin �zerinde ise,�mer-Gecek jeotermal alanÝnÝn kuzeydoÛusun-da y�zeylenen ve Neojen ��kellerinin en �st se-viyesini olußturan zayÝf tutturulmuß konglomerave breß birimleri bulunmaktadÝr. �alÝßma alanÝn-da ge� Miyosen-Pliyosen aralÝÛÝndaki volkanikaktivitenin �r�n� olan t�f, aglomera, andezit, tra-kit, trakiandezit ve bazalt birimleri de yer almak-ta olup, Karakaya BazaltÝ ve Kocatepe Trakitialttaki t�m birimleri kesmektedirler (Mutlu,1996). Kuvaterner yaßlÝ kil, kum, �akÝl gibi ��kel-lerden olußan al�vyon ise, akarsu yataklarÝ �ev-resinde ve havzanÝn doÛusunda geniß alanlar

kaplamaktadÝr. Halen olußumu devam etmekteolan traverten ��kelleri ise �mer-Gecek alanÝ-nÝn batÝsÝnda y�zeylenmektedir.

Hidrojeoloji

�alÝßma alanÝnda a�Ýlan hemen her sondajdakesilen PaßadaÛ Mermerleri (Pzmr) ve ßistler(Pzß) jeotermal sisteminin ana akifer kayacÝnÝolußturmaktadÝr (Þekil 3). AyrÝca, temel kayala-rÝn y�zeye yakÝn olduÛu kuzeybatÝ b�lgesindekial�vyon �rt�n�n konglomera ve kumtaßÝ seviye-leri de nispeten d�ß�k sÝcaklÝklÝ sularÝ i�erebil-mektedir (Tamga� vd., 2000). Jeotermal akiferin�rt� kayacÝnÝ Miyosen yaßlÝ Yenik�y formasyo-nu i�erisinde bulunan kiltaßÝ-silttaßÝ seviyeleri,daha �stte yer alan Pliyosen yaßlÝ kil ve marn bi-rimlerini de i�eren Gebeceler formasyonu ileal�vyon i�erisindeki killi-silti seviyeler olußtur-maktadÝr. �alÝßma alanÝna ait genelleßtirilmißyeraltÝsuyu dolaßÝm modeline g�re (bknz. Þekil3) termal su kuyularÝ Paleozoyik yaßlÝ mermerve ßistlerden beslenmekte, bu birimin �zerindeyer alan Neojen yaßlÝ seriler ise, �rt� kayacÝolußturmaktadÝr. �te yandan, �rt� kayacÝn Pale-ozoyik yaßlÝ birimlere yaklaßtÝÛÝ derinliklere inenkuyulardan da (�rn.: 6 no.lu 320 m derinlikteki

38 Yerbilimleri

Þekil 2. Ünceleme alanÝna ait jeoloji haritasÝ (Tezcan, 1999Õdan basitleßtirilmißtir).Figure 2. Geological map of the study area (simplified from Tezcan, 1999).

AF9 kuyusu, bknz. Þekil 3) termal su �retimi ya-pÝlabilmektedir. Ovadaki soÛuk su kuyularÝ ise,al�vyonun yanÝ sÝra, Neojen yaßlÝ serinin kumlu,�akÝllÝ b�l�mlerinden su almaktadÝrlar. GereksoÛuk su, gerekse termal su akiferlerinin besle-nimi ovayÝ �evreleyen y�kseltilerde yer alan je-olojik birimlerin su iletme yetisi y�ksek b�l�mle-rince saÛlanmaktadÝr. Al�vyon akiferin �st sevi-yelerinin hidrolik iletkenliÛi d�ß�k olan malzeme-den olußmasÝ nedeniyle y�zeyden beslenimpratik olarak m�mk�n g�r�lmemektedir (Tez-can, 2001). DiÛer yandan, ileriki b�l�mlerdea�ÝklandÝÛÝ gibi, termal su kuyularÝ civarÝnda yeralan soÛuk su kuyularÝnÝn bir b�l�m�ne termalsu katkÝsÝnÝn olduÛu fiziksel ve kimyasal para-metre deÛerlerinden anlaßÝlmaktadÝr. Bu konuy-la ilgili ayrÝntÝlÝ deÛerlendirmeler DoÛdu (2001)tarafÝndan verilmißtir.

VERÜLER VE Y�NTEM

Ünceleme kapsamÝnda termal yeraltÝsularÝnÝn tat-lÝ yeraltÝsularÝ �zerindeki etkisinin belirlenmesiamacÝyla Afyon-K24 ve Afyon-K25 1/100000 �l-�ekli topoÛrafik paftalarÝ i�inde, 255000-310000

(UTM) doÛu boylamlarÝ ile 4280000-4315000 kuzeyenlemleri arasÝnda yer alan, MTA, DSÜ ve �zelsekt�r tarafÝndan a�ÝlmÝß bulunan 32 adet termalve soÛuk su kuyusundan alÝnan �rneklerden el-de edilen veriler deÛerlendirilmißtir (Þekil 4). So-Ûuk yeraltÝsularÝndan yaÛÝßlÝ d�nemde �ekim ya-pÝlmamasÝ nedeniyle inceleme kurak d�nem(Temmuz 1999) verileri ile sÝnÝrlÝ tutulmußtur. Bu-nunla birlikte, yeraltÝsuyunun fiziksel ve kimyasal�zelliklerinin yÝl i�inde �nemli deÛißim g�sterme-me eÛiliminden dolayÝ kurak d�neme ait kimya-sal deÛerlendirmelerin genel durumu g�venilirsÝnÝrlar i�inde temsil ettiÛi d�ß�n�lmektedir.

DoÛdu ve BayarÝ 39

Þekil 3. �mer-Gecek jeotermal alanÝ yakÝn civarÝna ait genelleßtirilmiß yeraltÝsuyu dolaßÝm modeli.Figure 3. The generalized groundwater circulation model of �mer-Gecek geothermal area and its vicinity.

�alÝßma kapsamÝnda sÝcaklÝk, elektriksel ilet-kenlik (EÜ), pH ve ��z�nm�ß oksijen (�O) �l-��mleri kuyu baßÝnda yapÝlmÝß ve kimyasal ana-liz ama�lÝ �rnekler polietilen ßißelere alÝnmÝßtÝr.�l��m, �rnekleme, �rnek koruma ve analiz aßa-malarÝnda APHA vd. (1989) tarafÝndan verilenstandart y�ntemler kullanÝlmÝßtÝr. T�m �rnekler-de analiz kalitesi a�ÝsÝndan anyon-katyon den-gesinin ±%5Õten iyi olduÛu belirlenmißtir. �rnek-lere ait maj�r iyon, iz element (Fe, Li, B, Br, As),N t�revi (NO2, NO3, NH3) derißimleri ile yerinde�l��m sonu�larÝ (sÝcaklÝk, EÜ ve �O) ve hesapla-nan y�zde Na (%Na) ve sodyum adsorpsiyonoranÝ (SAO) deÛerleri �izelge 1Õde sunulmußtur.

HÜDROKÜMYASAL FASÜYESLER

Alandaki termal yeraltÝsularÝ y�ksek Na, Cl ve EÜdeÛerleri ile tipik olup, bu parametrelerin en k�-��k ve en b�y�k deÛerleri sÝrasÝyla 20.62-65.25meq-Na/l, 5.00-53.00 meq-Cl/l ve 3596-7186mikroS/cm olarak belirlenmißtir (bknz. �izelge1). Bu durumun tersine, termal su karÝßÝmÝndanetkilenmeyen soÛuk yeraltÝsularÝ ise, d�ß�k Na,Cl ve EC, y�ksek Ca, HCO3+CO3 deÛerleri ilekarakteristiktir. Bu sularda s�z konusu paramet-reler a�ÝsÝndan en k���k ve en b�y�k deÛerler

ise sÝrasÝyla 0.22-6.45 meq-Na/l, 0.15-1.45meq-Cl/l, 1.02-7.19 meq-Ca/l, 1.31-9.44 meq-HCO3+CO3/l ve 202-1357 mikroS/cm olarak be-lirlenmißtir (bknz. �izelge 1). Termal su karÝßÝ-mÝndan etkilenen soÛuk yeraltÝsularÝnda ise buparametrelerin 2.28-26.5 meq-Na/l, 1.75-22.00meq-Cl/l, 604-3634 mikroS/cm ßeklinde ara de-Ûerler aldÝklarÝ g�r�lmektedir.

Su �rneklerinin maj�r iyon derißimlerine baÛlÝolarak Piper diyagramÝ �zerinde bulunduklarÝkonumlardan termal yeraltÝsularÝnÝn Na-Cl (Þekil5, C b�lgesi), soÛuk yeraltÝsularÝnÝn ise Ca-CO3(Þekil 5, A b�lgesi) fasiyes tipinde olduklarÝ an-laßÝlmaktadÝr. Termal su karÝßÝmÝndan etkilenendiÛer soÛuk yeraltÝsularÝ ise, etkilenme derece-lerine baÛlÝ olarak, bu iki fasiyes arasÝnda farklÝkonumlar da yer aldÝklarÝ g�r�lmektedir (Þekil 5,B b�lgesi). Na-Cl fasiyesi ile karakteristik olantermal yeraltÝsularÝ, derin termal su sondajlarÝ-nÝn ve kaynaklarÝnÝn yoÛun olarak bulunduÛu�mer-Gecek b�lgesinde yer almaktadÝrlar. �teyandan, Ca-CO3 fasiyesi ile tipik olan soÛuk ye-raltÝsularÝ Akar�ayÕÝn g�neyi ile kuzeyde Al�in�ayÝ ve Kuru�ay akarsularÝ arasÝnda kalan b�-l�mde yayÝlÝm g�stermektedirler. Al�in �ayÝÕnÝnbatÝsÝnda, �mer-Gecek b�lgesine doÛru uza-

40 Yerbilimleri

Þekil 4. YeraltÝsuyu �rnekleme noktalarÝ.Figure 4. Groundwater sampling points.

DoÛdu ve BayarÝ 41�

izel

ge 1

. Ter

mal

ve

soÛu

k su

kuy

ular

Ýna

ait f

izik

sel v

e ki

mya

sal p

aram

etre

ler.

Tab

le 1

. Phy

sica

l and

che

mic

al p

aram

eter

s of

the

ther

mal

and

coo

l wat

er w

ells

.

P: p

ompa

j, A

: art

ezye

n, -

: ana

liz y

apÝlm

amÝß

tÝr, v

y: v

eri y

ok, *

:SA

O (

sodi

um a

dsor

bsiy

on o

ranÝ

)=N

a/[(

(Ca+

Mg)

/2)0.

5 ] (

deriß

imle

r m

eq/I)

,**

: %N

a=[N

a/(N

a+K

+Ca+

Mg)

]*10

0 (d

eriß

imle

r m

eq/I)

nan alanda yer alan yeraltÝsularÝnÝn ise, artantermal su katkÝsÝna baÛlÝ olarak, Na-Cl ve Ca-CO3 fasiyesleri arasÝnda bir bileßime sahip ol-duklarÝ anlaßÝlmaktadÝr. �te yandan, �alÝßmaalanÝnÝn kuzeyinde yer alan ve y�ksek karbondi-oksit i�eriÛine sahip olan GazlÝg�l ve Üscehisarkuyu sularÝ ise Na-CO3 fasiyesinde yer almakta-dÝrlar.

TERMAL SU ETKÜSÜNÜN ALANSAL YAYILIMI

SoÛuk yeraltÝsularÝ �zerinde termal su etkisininalansal yayÝlÝmÝnÝn belirlenmesi amacÝyla sÝcak-lÝk, EÜ, Na+K, Cl, Li ve B parametrelerine ait kon-tur haritalarÝndan yararlanÝlmÝßtÝr. Bu paramet-relerin t�m� termal sularda daha y�ksek deÛer-lere sahip olup, termal ve soÛuk sularÝn karÝß-

42 Yerbilimleri

Þekil 5. Termal ve soÛuk kuyu sularÝnÝn Piper diyagramÝ.Figure 5. Piper diagram of the thermal and cool water wells.

masÝ durumunda olduk�a korunumlu davrandÝk-larÝ varsayÝlmÝßtÝr. Cl ve Li gibi elementleri i�e-ren minerallerin y�ksek ��z�n�rl�Ûe sahip ol-masÝ ve yeraltÝsuyu sisteminde ÝsÝ �reten, ya dasoÛuran reaksiyonlarÝn mevcut olmayÝßÝ bu var-sayÝmÝn baßlÝca gerek�elerini olußturmaktadÝr.�te yandan, gaz kaybÝna baÛlÝ mineral ��kel-mesi (�rn.: CaCO3) sonucunda EÜÕde azalma veiyon takas reaksiyonlarÝ ile akiferde tutulma so-nucunda Na+K ve B derißimlerinde artma, ya daazalmanÝn meydana gelmesi m�mk�n olmaklabirlikte, termal sularÝn s�z� edilen parametrelera�ÝsÝndan sahip olduklarÝ y�ksek deÛerler dikka-te alÝndÝÛÝnda, s�z konusu s�re�lerin �nemli biretkiye sahip olmasÝ beklenmemektedir.

S�z konusu parametrelere ilißkin kontur harita-larÝnÝn �iziminde izotrop Krigging y�ntemi kulla-nÝlmÝßtÝr. Bu yaklaßÝmda akifer i�indeki �� boyut-lu k�tle ve enerji taßÝnÝmÝna etki eden fakt�rlerihmal edildiÛinden, noktasal verilerden itibarent�retilen alansal konturlar ilgili parametreninalansal deÛißiminin yarÝ-niceliksel g�stergeleriolarak deÛerlendirilmelidir. �te yandan, nokta-sal verilerin de her bir kuyuya ait derinlik boyun-ca debi aÛÝrlÝklÝ kompozit derißimler olduÛu dadikkate alÝnmalÝdÝr. T�m bu sÝnÝrlamalara kar-ßÝn, kontur haritalarÝ ilgili parametrelerin alansaldeÛißimlerindeki genel eÛilimin belirlenmesi a�Ý-sÝndan faydalÝdÝrlar.

AßaÛÝdaki deÛerlendirmelerde her bir parametrei�in, bu parametrenin termal ve soÛuk sulardakideÛerleri ile yalnÝzca soÛuk sulardaki deÛerleri-ni i�eren iki ayrÝ kontur haritasÝ kullanÝlmÝßtÝr.Her bir parametreye ait termal+soÛuk su konturharitasÝ ile soÛuk su kontur haritasÝnÝn karßÝlaß-tÝrÝlmasÝ yoluyla termal sularÝn soÛuk sular �ze-

rindeki etkisi alansal olarak g�r�lebilmektedir.YalnÝzca soÛuk sular i�in hazÝrlanan kontur ha-ritalarÝnda sÝcaklÝÛÝ 25¡CÕnin altÝnda bulunan sunoktalarÝ kullanÝlmÝßtÝr. B�lgedeki jeotermal ÝsÝakÝsÝnÝn normalin �zerinde olußu nedeniyle, so-Ûuk sular i�in havzanÝn ortalama hava sÝcaklÝÛÝ-nÝn (12¡C) �zerinde ve 25¡CÕlik bir �st sÝnÝr de-Ûeri se�ilmißtir.

SÝcaklÝk daÛÝlÝmÝ

Ünceleme alanÝnda jeotermal ÝsÝ gradyanÝndakiyerel artÝßa baÛlÝ olarak, termal su kaynak vekuyularÝ �evresinde olduk�a y�ksek sÝcaklÝklarg�zlenmektedir (Þekil 6a). Jeotermal gradyan-daki artÝßa ve termal sularÝn soÛuk su akiferinekarÝßmasÝna baÛlÝ olarak termal sulara yakÝn so-Ûuk sularda da nispeten y�ksek sÝcaklÝklar g�z-lenmektedir (Þekil 6b). Termal sulara yakÝn so-Ûuk su kuyularÝnÝn (�rn.: 7, 8, 9, 10 ve 25 no.lukuyular) bulunduÛu sÝnÝrlÝ bir alanda, b�lgedekiy�ksek ÝsÝ gradyanÝ nedeniyle diÛer soÛuk sukuyularÝna oranla y�ksek sÝcaklÝklar (19.3-25.8¡C) �l��lmektedir. DiÛer yandan, alanÝn ba-tÝsÝnda yer alan kuyu sularÝnda sÝcaklÝk 10.6-14.2¡C arasÝnda deÛißmekte olup, bu kesimdetermal su karÝßÝmÝnÝn ve y�ksek ÝsÝ gradyanÝnetkili olmadÝÛÝ anlaßÝlmaktadÝr.

Elektriksel iletkenlik daÛÝlÝmÝ

Termal sular �evresindeki �zg�l (25¡CÕye uyar-lanmÝß) EÜ deÛerleri de, sÝcaklÝk daÛÝlÝmÝ ile ben-zerlik g�stermektedir. Ü�erdikleri y�ksek miktar-daki ��z�nm�ß maddeye baÛlÝ olarak termal su-larda y�ksek EÜ deÛerleri �l��lm�ßt�r. Sahada�l��len en y�ksek EÜ deÛeri 7186 mikroS/cm ile5 no.lu AF-7 termal su kuyusuna aittir (Þekil 7a).

DoÛdu ve BayarÝ 43

Þekil 6. a) Termal ve soÛuk ve b) sadece soÛuk su kuyularÝ i�in sÝcaklÝk daÛÝlÝmÝ.Figure 6. Distribution of temperature for a) thermal and cool, and b) only cool water wells.

Termal su kuyularÝndan uzakta, alanÝn batÝsÝndayer alan kuyu sularÝnda EÜ 365-692 mikroS/cmarasÝnda deÛißirken, yakÝndaki soÛuk su kuyula-rÝndaki EÜ deÛerleri 974-3634 mikroS/cm gibiy�ksek deÛerlere ulaßmaktadÝr (Þekil 7b). Budurum, termal sulara yakÝn soÛuk sulardaki y�k-sek EÜ deÛerlerinin bu alanda ÝsÝ akÝsÝnÝn yanÝsÝra, soÛuk sulara doÛru olan bir k�tle akÝsÝndanda kaynaklandÝÛÝnÝ g�stermektedir.

Na+K daÛÝlÝmÝ

BatÝdaki termal su kuyularÝ ile kuzeydoÛuda bu-lunan Üscehisar maden suyu (29) �evresindeNa+K derißimi y�ksek deÛerler almaktadÝr (Þekil8a). Na+K derißimi a�ÝsÝndan Akar�ayÕÝn g�neyb�l�m�nde kalan kuyu sularÝnda �nemli bir ter-mal su katkÝsÝ g�zlenmezken, �zellikle Akar-�ayÕÝn kuzeyi ve Al�in �ayÝÕnÝn batÝsÝnda yeralan, termal su kaynak ve kuyularÝnÝn yoÛunlaß-tÝÛÝ b�lgedeki soÛuk su kuyularÝnda bu etki be-lirginleßmektedir. Bu durum, �zellikle 8, 9, 11,15, 21 no.lu soÛuk su kuyularÝnÝn termal su ka-

rÝßÝmÝndan etkilendiklerine ißaret etmektedir(Þekil 8b).

Cl daÛÝlÝmÝ

Cl derißimi ile olußturulan kontur haritasÝ, Na+Kderißimine g�re olußturulan harita ile benzerlikg�stermektedir. Na+K kontur haritasÝnda olduÛugibi, Cl kontur haritasÝnda da Akar�ayÕÝn g�ne-yinde kalan alanda y�ksek Cl derißimlerine rast-lanmamaktadÝr. Buna karßÝn, �zellikle batÝda yeralan termal sular �evresinde olduk�a y�ksek Clderißimleri (~50 meq/l) g�zlenmektedir (Þekil9a). Sadece soÛuk sular i�in olußturulan harita-da (Þekil 9b), termal su k�kenli ClÕe �ok yerelolarak rastlanmaktadÝr. B�lgede sadece termalsulara �ok yakÝn konumda bulunan (�rn.: 6 no.luAF-9 termal su kuyusuna 650 m uzaklÝktaki) 7no.lu Oru�oÛlu soÛuk su kuyusunda (22 meq/l)ve 9 no.lu SadÝkbey soÛuk su kuyusunda y�k-sek Cl derißimleri (5.2 meq/l) g�zlenmektedir.Bu durum; �rt� kaya�lar i�indeki kÝrÝk ve �atlak-lar boyunca, ya da bu birimler i�indeki y�ksek

44 Yerbilimleri

Þekil 7. a) Termal ve soÛuk ve b) sadece soÛuk su kuyularÝ i�in elektriksel iletkenlik daÛÝlÝmÝ.Figure 7. Distribution of electrical conductivity for a) thermal and cool, and b) only cool water wells.

Þekil 8. a) Termal ve soÛuk ve b) sadece soÛuk su kuyularÝ i�in Na+K daÛÝlÝmÝ.Figure 8. Distribution of Na+K for a) thermal and cool, and b) only cool water wells.

hidrolik iletkenliÛe sahip seviyeler aracÝlÝÛÝ iletermal su akiferinden soÛuk su akiferine doÛrubir k�tle taßÝnÝmÝnÝn olußtuÛunu a�Ýkca g�ster-mektedir.

Li daÛÝlÝmÝ

Li termal k�kenli sulara �zg� karakteristik hidro-kimyasal bileßenlerden birisi olup, termal sularÝnLi i�eriÛi genellikle 2.0-5.0 mg/l arasÝnda deÛiß-mektedir (Hem, 1986). Ünceleme alanÝndaki ter-mal sularda Li i�eriÛinin 0.9 ile 2.9 mg/l arasÝn-da deÛißtiÛi belirlenmißtir. Li derißimi �zellikletermal sular ve yakÝn �evresindeki soÛuk sular-da (�rn.: 7 no.lu soÛuk su kuyusu) y�ksek de-Ûerler g�stermektedir (Þekil 10a). Termal su �Ý-kÝßÝnÝn ve �retiminin yoÛun olduÛu alanlarÝn dÝ-ßÝnda kalan b�lgelerdeki soÛuk su kuyularÝndaise, termal su katkÝsÝna ißaret eden belirgin Liderißim anomalilerine rastlanmamaktadÝr (Þekil10b). Bu durum, diÛer parametrelerin alansaldeÛißimi ile de uyumludur.

B daÛÝlÝmÝ

Termal sular dikkate deÛer d�zeyde B i�erebil-mektedirler (Hem, 1986). Bitkiler �zerindeki ze-hirleyici etkisi nedeniyle 1 mg/lÕnin �zerinde borderißimine sahip olan sular sulamaya uygun de-Ûildirler. Termal ve soÛuk sular kullanÝlarak oluß-turulan kontur haritasÝnda (Þekil 11a), termal su-lar �evresinde B miktarÝnÝn y�ksekliÛi dikkat�ekmektdedir. DiÛer yandan, yalnÝzca soÛuk suderißimleri kullanÝlarak olußturulan haritadan(Þekil 11b) BeyyazÝ kuyusu (21) dÝßÝnda, bitkileri�in sÝnÝr deÛerin aßÝlmadÝÛÝ g�r�lmektedir. Bu-na karßÝn, BÕa hassas bazÝ �r�nler i�in uzun d�-nemde kullanÝlacak sulama suyunda B derißimi-nin 0.750 mg/lÕyi aßmamasÝ �nerilmektedir(USEPA, 1976; Fetter, 1980). Bu durumda, ge-nel olarak 7, 23, 26 no.lu kuyularÝ izleyen hattÝnkuzeyinde yeraltÝsuyu B i�eriÛinin sÝnÝr deÛera�ÝsÝndan riskli olabileceÛi anlaßÝlmaktadÝr(bknz. Þekil 11b).

DoÛdu ve BayarÝ 45

Þekil 9. a) Termal ve soÛuk ve b) sadece soÛuk su kuyularÝ i�in Cl daÛÝlÝmÝ.Figure 9. Distribution of Cl for a) thermal and cool, and b) only cool water wells.

Þekil 10. a) Termal ve soÛuk ve b) sadece soÛuk su kuyularÝ i�in Li daÛÝlÝmÝ.Figure 10. Distribution of Li for a) thermal and cool,and b) only cool water wells.

SULAMA VE Ü�ME-KULLANMA SUYUKALÜTESÜNÜN ALANSAL DEÚÜÞÜMÜ

Ünceleme alanÝndaki termal ve soÛuk su kuyula-rÝndan elde edilen yeraltÝsuyunun sulama, i�meve kullanma ama�larÝna uygun olup olmadÝklarÝ�eßitli standart ve �l��tlere g�re deÛerlendiril-mißtir (�izelge 2).

Sulama suyu kalitesi

Sulama suyu kalitesi a�ÝsÝndan sular Na, SAO,EÜ, Cl, SO4, iz element vb. i�eriklerine g�re ince-lenmißtir. Bu deÛerlendirmelere g�re, t�m ter-mal sular �zellikle %Na ve SAO deÛerleri a�Ý-sÝndan sulama ama�lÝ olarak kullanÝlmasÝ sakÝn-calÝ sular grubuna girmektedir. Benzer ßekildetermal su girißiminden etkilenen Oru�oÛlu soÛuksu kuyusunun da (7) sulama ama�lÝ olarak kul-lanÝlmasÝ uygun deÛildir. �te yandan, termal sugirißiminden etkilenen 9, 15 ve 21 no.lu soÛuksu kuyularÝnÝn da %Na deÛerleri sulama suyu�st sÝnÝr deÛerlerine olduk�a yakÝn olup, riskolußturabilecekleri anlaßÝlmaktadÝr. B derißimleria�ÝsÝndan 21 ve 24 no.lu sularÝn, Cl derißimleria�ÝsÝndan 9 ve 10 no.lu sularÝn �st sÝnÝr derißimdeÛerlerini aßtÝklarÝndan sulama suyu olarakkullanÝlmalarÝ uygun deÛildir. Genel olarak, Af-yonÕun kuzeybatÝsÝnda bulunan termal sular�evresindeki soÛuk sularÝn bir b�l�m� ya bir/bir-ka� parametre a�ÝsÝndan sulama suyu kriterleri-ne uymamakta, ya da parametrelerin izin verile-bilir �st sÝnÝrlarÝna �ok yakÝn deÛerler almakta-dÝrlar. SoÛuk sularÝn sulama suyu kullanÝmÝndai�erdikleri riskler termal su �retim ve kaynak b�l-gelerinden uzaklaßÝldÝk�a azalmaktadÝr.

�me ve kullanma suyu kalitesi

Ünceleme alanÝndaki termal sularÝn t�m� pek�okparametre (EÜ, Na, K, SO4 vb.) a�ÝsÝndan i�ilme-ye ve kullanÝlmaya uygun deÛildir. �zellikle ter-mal su kuyularÝna yakÝn soÛuk su kuyularÝndada (�rn.: 7, 9, 10, 15, 21 ve 25 no.lu kuyular) su-yun bir, ya da birka� parametre (Na, K, NH3-Nvb.) a�ÝsÝndan kullanÝma uygun olmadÝÛÝ g�r�l-mektedir. DiÛer yandan, termal sulardan uzaktabulunan bazÝ soÛuk su kuyularÝnda da (16, 18,20, 24, 26, 28 ve 30 no.lu kuyular), olasÝlÝkla ta-rÝmsal faaliyetlerden kaynaklanan kirlenme ne-deniyle NH3-N derißimleri nispeten y�ksektir vei�me-kullanma suyu a�ÝsÝndan bir risk olußtur-maktadÝr.

SONU�LAR VE �NERÜLER

Afyon-Akar�ay HavzasÝÕnda �mer-Gecek, Gaz-lÝg�l ve Heybeli jeotermal alanlarÝnda termal sukatkÝsÝna baÛlÝ olarak soÛuk yeraltÝsularÝndaolußan kirlenmenin yayÝlÝm ve boyutlarÝnÝn belir-lenmesini ama�layan bu �alÝßmada �zellikle,termal su kaynak ve �retim kuyularÝna yakÝn ba-zÝ soÛuk su kuyularÝnda jeotermal k�kenli kirlen-menin mevcut olduÛu belirlenmißtir.

Su kaynaklarÝnÝn sÝnÝrlÝ olduÛu bu b�lgede mev-cut yeraltÝsuyu kalitesinin korunmasÝ b�y�k�nem taßÝmaktadÝr. Bu nedenle, soÛuk yeraltÝ-suyu �retimine y�nelik mevcut ve yeni kuyula-rÝn, termal su girißimini hÝzlandÝrmayacak bi�im-de a�ÝlmalarÝ gerekmektedir. S�z konusu ama�doÛrultusunda termal ve soÛuk su akiferleri ara-sÝndaki dinamik ilißkinin sayÝsal modeller aracÝlÝ-ÛÝ ile incelenmesi ve yeni soÛuk su kuyularÝnÝn

46 Yerbilimleri

Þekil 11. a) Termal ve soÛuk ve b) sadece soÛuk su kuyularÝ i�in B daÛÝlÝmÝ.Figure 11. Distribution of B for a) thermal and cool, and b) only cool water wells.

DoÛdu ve BayarÝ 47�

izel

ge 2

. Kuy

u su

larÝ

nÝn

i�m

e, k

ulla

nma

ve s

ulam

a su

yu a

�ÝsÝ

ndan

deÛ

erle

ndiri

lmes

i.T

able

2. E

valu

atio

n of

the

wel

l wat

ers

with

res

pect

to d

rinki

ng, d

omes

tic u

se a

nd ir

rigat

ion

wat

er q

ualit

y.

X: i

�me

ve k

ulla

nma

suyu

na u

ygun

deÛ

il (iz

in v

erile

n sÝ

nÝr

deÛe

rin �

zerin

de)

; +: i

�me

ve k

ulla

nma

suyu

na u

ygun

(iz

in v

erile

n sÝ

nÝr

deÛe

rleri

aras

Ýnda

) ;

+x:

i�m

eve

kul

lanm

a su

yuna

izin

ver

ilen

sÝnÝ

r de

Ûerle

ri ar

asÝn

da a

ma

�st s

ÝnÝr

a �o

k ya

kÝn

(-%

5) ;

-: p

aram

etre

nin

anal

izi y

apÝlm

amÝß

tÝr. (

1): T

SE

(19

97)'y

e g�

re 1

.inci

sÝn

Ýfol

arak

tarif

edi

len

"Kay

nak

Sul

arÝ D

ÝßÝn

da �

me

ve K

ulla

nma

Sul

arÝ"

i�in

bel

irtile

n sÝ

nÝr

deÛe

rleri

baz

alÝn

mÝß

tÝr; (

1a):

sul

ama

sula

rÝ s

ÝnÝfl

ama

krite

rleri

(T.C

. Res

mi

Gaz

ete,

7 O

cak

1991

); (

2):

sÝnÝ

r be

lirtil

mem

ißtir

; (

3):

sula

ma

suyu

a�Ý

sÝnd

an,

SA

R<6

olm

alÝd

Ýr (

Mc

Nee

ly v

d.,

1979

) ;

(4):

sul

ama

suyu

a�Ý

sÝnd

an W

ilcox

deÛe

rlend

irmes

i ;

(5):

i�m

e su

yu a

�ÝsÝ

ndan

NO

2+N

O3-

N<1

0, N

H3-

N<0

.5,

Cr<

0.05

, P

b<0.

05,

Cd<

0.00

5 m

g/l

olm

alÝd

Ýr (

Mc

Nee

ly v

d.,

1979

) ;

(6):

sul

ama

suyu

a�Ýs

Ýnda

n Li

<2.5

, B<1

, Cl<

150

mg/

l olm

alÝd

Ýr (

Mc

Nee

ly v

d., 1

979)

bu modellerin �ng�r�leri doÛrultusunda a�Ýlma-sÝ uygun olacaktÝr. DiÛer yandan, soÛuk su ku-yularÝnda belirlenen jeotermal k�kenli kirlenme-nin olußum mekanizmasÝ konusunda yeterli bil-giler mevcut deÛildir. S�z konusu kirlenmenintermal ve soÛuk su akiferleri arasÝndaki doÛaletkileßimin yanÝ sÝra, termal su kuyularÝnÝn hata-lÝ te�hizinden ve/veya doÛru te�hiz edilmiß kuyucidarlarÝnÝn zamanla yÝpranmasÝ ile olußan ka-�aklardan kaynaklanmasÝ da m�mk�n g�r�l-mektedir. Bu sorularÝn yanÝtlanmasÝ i�in ayrÝntÝlÝaraßtÝrmalarÝn yapÝlmasÝ gerekmektedir. Te�hiz-leri yÝpranmÝß termal su kuyularÝnda te�hiz yeni-lenmeli, bunun m�mk�n olmadÝÛÝ durumlardakuyularÝn t�m kesitleri boyunca tÝkanarak yalÝtÝl-malarÝ gereklidir.

KATKI BELÜRTME

Birinci yazarÝn doktora tezi �alÝßmasÝnÝn bir b�-l�m�n� i�eren bu araßtÝrma ÒAkar�ay (Afyon)HavzasÝnda Jeotermal K�kenli Y�zeysuyu veYeraltÝsuyu KirliliÛinin AraßtÝrÝlmasÝÓ baßlÝklÝ,01.T07.604.001 no.lu ÒLisans�st� �ÛrenimAraßtÝrma ProjesiÓ kapsamÝnda Hacettepe �ni-versitesi AraßtÝrma Fonu tarafÝndan maddi ola-rak desteklenmißtir. DSÜ Genel M�d�rl�Û� adÝnaHacettepe �niversitesi UluslararasÝ Karst SuKaynaklarÝ Uygulama ve AraßtÝrma Merkezi(UKAM) tarafÝndan y�r�t�len ÒAkar�ay HavzasÝHidrojeolojisi ve YeraltÝsuyu AkÝm ModeliÓ adlÝproje �alÝßmasÝ kapsamÝnda saha �alÝßmalarÝnalojistik destek saÛlanmÝßtÝr. Yazarlar, yukarÝdabelirtilen kurum ve kurulußlara teßekk�r ederler.

KAYNAKLAR

APHA (American Public Health Association), AWWA(American Water Works Association) andWPCF (Water Pollution Control Federati-on), 1989. Standard Methods for theAnalysis of Water and Waste Water. AP-HA publication, 17th Edition, WashingtonDC, 2005, 1133 pp.

BatÝk, H., Ko�ak, A., Akkuß, Ü., Þimßek, Þ., MertoÛlu,O., Dokuz, Ü., and BakÝr, N., 2000. Geot-hermal energy utilisation development inTurkey (present geothermal situation andprojections). Proceedings of the World Ge-othermal Congress, E. Iglesias, D. Black-well, T. Hunt, J. Lund, S. Tamanyu and K.Kimbara (eds.), Kyushu-Tohoku, Japan,85-91 pp, (CD-ROM).

Demirkol, C., Sipahi, H., �i�ek, S., Barka, A. ve S�n-mez, Þ., 1977. SultandaÛÝnÝn stratigrafisive jeolojik evrimi. MTA Derleme No: 6305,86 s (yayÝmlanmamÝß).

DoÛdu, M.Þ., 2001. Akar�ay (Afyon) HavzasÝÕnda je-otermal k�kenli y�zeysuyu ve yeraltÝsuyukirliliÛinin araßtÝrÝlmasÝ. Doktora Tezi, Ha-cettepe �niversitesi, Fen Bilimleri Enstit�-s�, Ankara, 143 s (yayÝmlanmamÝß).

DoÛdu, M.Þ. ve BayarÝ, C.S., 2002. Akar�ay Havza-sÝÕnda (Afyon) jeotermal k�kenli kirlenme:1. Akar�ay NehriÕnde su ve sediman kirlili-Ûi. Yerbilimleri, 25, 21-33.

DSÜ, 1977. Akar�ay HavzasÝ hidrojeolojik et�t raporu.T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar BakanlÝÛÝ,DSÜ Genel M�d�rl�Û�, Ankara, 64 s.

Erißen, B., Akkuß, Ü., Uygur, N. ve Ko�ak, A., 1996.T�rkiye Jeotermal Envanteri. MTA GenelM�d�rl�Û�, Ankara, 480 s.

Fetter, C.W., 1980. Applied Hydrogeology. Charles E.Merrill Publ. Co., 488 pp.

Hem, J.D., 1986. Study and interpretation of the che-mical characteristics of natural water. 3rdEdition, US Geological Survey Water-Supply Paper 2254, 264 pp.

Mc Neely, R.N., Neimanis, V.P., and Dwyer, L., 1979.Water Quality Sourcebook: A Guide toWater Quality Parameters. Inland WatersDirectorate, Water Quality Branch, Ottawa88 pp.

Metin, S., Gen�, Þ. ve Bulut, V., 1987. Afyon ve dola-yÝnÝn jeolojisi. MTA Derleme No: 8103, 74s (yayÝmlanmamÝß).

Metin, S., Gen�, Þ., Bulut, V., �lmez, M., KÝlÝ�, Ü.,AkÝncÝ, A., Umut, M. ve Kurt, Z., 1988. Bol-vadin (Afyon) - Yunak (Konya) dolayÝnÝnjeolojisi. MTA Derleme No: 8522, 78 s (ya-yÝmlanmamÝß).

Mutlu, H., 1996. Geochemical assessment of thermalwaters from the Afyon Geothermal Area:geothermometry applications and fluid-mi-neral equilibria. Ph.D. Thesis, Middle EastTechnical University, Graduate School ofNatural and Applied Sciences, Ankara,169 pp (unpublished).

�kt�, G., Kara, Ü. ve �nder, Ü., 1997. Afyon iliÕnde yeralan �mer-Gecek-Uyuz HamamÝ, AlaplÝ-KÝzÝk HamamÝ ve GazlÝg�l jeotermal enerjisahalarÝnÝn detay et�d�. MTA DerlemeNo: 10097, 41 s (yayÝmlanmamÝß).

�zt�rk, E.M., DalkÝlÝ�, H., Ergin, A. ve Avßar, �.P.,1987. SultandaÛÝ g�neydoÛusu ile Ana-masdaÛÝ dolayÝnÝn jeolojisi. MTA DerlemeNo: 8191, 140 s (yayÝmlanmamÝß).

T.C. Resmi Gazete, 1991. Su KirliliÛi Kontrolu Y�net-meliÛi Teknik Unsurlar TebliÛi. 7.B�l�m:ArÝtÝlmÝß AtÝksularÝn Sulamada KullanÝlma-

48 Yerbilimleri

sÝ, 7 Ocak 1991 tarih ve 20748 sayÝlÝ Res-mi Gazete, 31-39.

Tamga�, �.F., G�ner, A., Sarp, S. ve YÝldÝrÝm, N.,2000. Afyon-�mer-Gecek sahasÝnÝn koru-ma alanlarÝ, test ve potansiyel deÛerlendir-me raporu. MTA Derleme No: 10388, 66 s(yayÝmlanmamÝß).

Tezcan, L., 1998. Revize hidrojeolojik et�tler kapsa-mÝnda Akar�ay HavzasÝ hidrojeolojisi veyeraltÝsuyu akÝm modeli projesi birinci araraporu. Hacettepe �niversitesi Uluslarara-sÝ Su KaynaklarÝ Uygulama ve AraßtÝrmaMerkezi, 74 s.

Tezcan, L., 1999. Akar�ay HavzasÝ hidrojeolojisi veyeraltÝsuyu akÝm modeli ikinci ara rapo-ru. Hacettepe �niversitesi UluslararasÝ SuKaynaklarÝ Uygulama ve AraßtÝrma Merke-zi, 191 s.

Tezcan, L., 2001. Kißisel g�r�ßme. Hacettepe �niver-sitesi, Jeoloji M�hendisliÛi B�l�m�, Hidro-jeoloji M�hendisliÛi Anabilim DalÝ, Ankara.

TSE (T�rk StandardlarÝ Enstit�s�), 1997. TS266 Su-lar-Ü�me ve Kullanma SularÝ StandardÝ. Bi-rinci BaskÝ, 25 s.

Umut, M., KarabÝyÝkoÛlu, M., Sara�, G., Bulut, V., De-mirci, A.R., Erkan, M., Kurt, Z., Metin, S. ve�zg�n�l, E., 1987. Tuzluk�u - IlgÝn - Do-Ûanhisar - DoÛanbey (Konya Üli) ve dolayÝ-nÝn jeolojisi. MTA Derleme No: 8246, 39 s(yayÝmlanmamÝß).

USEPA (United States Environmental ProtectionAgency), 1976. Quality Criteria for Water.Washington, D.C., U.S. Government Prin-ting Office, 256 pp.

DoÛdu ve BayarÝ 49