Warszawa 18.09.2014

Dr Andrzej Janowicz

Wykład 3: Podstawy Finansów

Temat: Finanse publiczne - wybrane zagadnienia

1

Przydatne linki:

ANALIZA WYKONANIA BUDŻETU PAŃSTWA I ZAŁOŻEŃ POLITYKI PIENIĘŻNEJ W

2013 ROKU

Nr ewid. 138/2014/KBF. Zatwierdzona przez KOLEGIUM NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI

w dniu 10 czerwca 2014 roku (Z tego źródła pochodzi większość danych statystycznych

podanych w prezentacji)

Informacje podstawowe - Dług publiczny

http://www.finanse.mf.gov.pl/dlug-publiczny/informacje-podstawowe

Strategie zarządzania długiem sektora finansów publicznych wl atach 2015 - 2018

http://www.finanse.mf.gov.pl/web/wp/dlug-publiczny/publikacje/strategie-zarzadzania-dlugiem

Zadłużenie sektora finansów publicznych

http://www.finanse.mf.gov.pl/zadluzenie-sektora-finansow-publicznych

R A P O R T R O C Z N Y 2 0 1 3 D ŁU G P U B L I C Z N Y. MF

http://www.finanse.mf.gov.pl/documents/766655/1148830/Raport+roczny.+D%C5%82ug+Publiczn

y_2013_Annual+Report.+Public+Debt.pdf

Sytuacja gospodarcza Polski- Ministerstwo Gospodarki

http://www.mg.gov.pl/Analizy+i+prognozy/Sytuacja+gospodarcza+Polski

2

Cel nauczania

W niniejszym wykładzie przedstawiono rolę finansów publicznych jaką odgrywają

w zarządzaniu współczesną gospodarką. Omówiono istotę, cechy oraz funkcje

finansów publicznych. Wskazano na szczególne znaczenie budżetu państwa.

W prezentacji przedstawiono cechy budżetu państwa oraz podstawowe kryteria jego

kwalifikacji. Ponadto prezentacja ukazuje analizę dochodów i wydatków państwa, a

także relację deficytu i długu publicznego w poszczególnych latach.

Moją intencją było przede wszystkim pokazanie związku miedzy stanem

finansów publicznych a najogólniej rzecz ujmując jakością naszego życia jako

obywateli. I szukania odpowiedzi, co od nas zależy, czy mamy możliwość

wpływanie na decyzje rządzących w zakresie finansów publicznych?

3

Politycy, którzy są odpowiedzialni za politykę fiskalną, o własne

finanse nie muszą się martwić.

Gdyby nie finansowanie z budżetu, partie polityczne prawdopodobnie

przestałyby istnieć. Co roku z pieniędzy podatników otrzymują ponad

80 milionów złotych subwencji. Same zbierają ledwo kilka.

W najlepszym wypadku składki opłaca połowa ich członków. Szokować

może też to, że wszyscy czynni członkowie partii to około 80 tysięcy

osób, a więc niecałe 0,003 procent wszystkich wyborców.

http://fakty.interia.pl/polska/news/partie-dostaja-70-mln-z-budzetu-same-

zbieraja-kilka,1871844,3

4

Finanse publiczne

Finanse publiczne to niezbędny instrument, za pomocą którego państwo może

oddziaływać na gospodarkę. Skalę roli państwa w gospodarce mierzy się najczęściej

odnosząc wielkość wydatków sektora finansów publicznych do wielkości PKB

wytworzonego w danym roku.

Należy jednak zauważyć, że relacja wydatków publicznych do PKB nie ukazuje całej roli

państwa w gospodarce. W szczególności nie obejmuje ona roli właścicielskiej państwa,

czyli zarządzania przez państwo przedsiębiorstwami państwowymi.

Istota i cechy finansów publicznych

Pojęcie finansów publicznych możemy używać w dwóch wariantach:

‐ w aspekcie prawnym finansami publicznymi nazywamy środki pieniężne będące w

dyspozycji organów państwa i samorządu terytorialnego, czyli podmiotów publicznych

będących w legalnym, czyli określonym prawnie obiegu,

‐ w aspekcie politycznym finanse publiczne to zasoby, które umożliwiają państwu

realizację stosowanie władczych form działania politycznego.

5

Finanse publiczne obejmują następujące problemy:

1. Zapotrzebowanie władz publicznych na środki finansowe.

2. Badanie sposobów zaspokajania popytu władz publicznych na środki finansowe.

3. Określanie skutków kształtowania popytu przez środki publiczne i ich wpływu na przebieg

procesów gospodarczych i społecznych. Określanie udziału środków publicznych w

finansowaniu poszczególnych dziedzin rozwoju społeczno – gospodarczego i zaspokajania

potrzeb społecznych (publicznych).

5. Badanie efektywności planowania i wydatkowania środków publicznych.

Z powyższego wynika, że nauka o finansach publicznych zajmuje się badaniem zjawisk

zgromadzania i wydatkowania pieniędzy publicznych przez podmioty publiczne na publiczne

cele.

Finanse publiczne obejmują obok środków budżetu państwa (centralnego) i budżetów

samorządowych, wszystkie nietypowe środki finansowe, które pozwalają państwu na

realizację jego podstawowych zadań.

Reasumując finanse państwowe to nic innego jak środki finansowe będące w dyspozycji

podmiotów państwa przeznaczonych na realizację jego zadań i celów, (czyli gromadzenie,

przechowywanie, wydatkowanie grosza publicznego).

6

Finanse publiczne

Finanse publiczne to finanse państwa i samorządu terytorialnego,

obejmują one procesy związane z gromadzeniem środków

publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

pobieranie i gromadzenie środków publicznych

wydatkowanie środków publicznych

finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

zarządzanie środkami publicznymi

zarządzanie długiem publicznym.

7

8

Podmioty finansów publicznych

1) Organy władzy publicznej, Organy administracji rządowej, Organy

kontroli państwowej i ochrony prawa, Sądy i trybunały, Jednostki

samorządu terytorialnego i ich związki

2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze

jednostek budżetowych

3) fundusze celowe (parabudżetowe) np. fundusz ubezpieczeń społecznych

4) państwowe szkoły wyższe

5) jednostki badawczo-rozwojowe

6) samodzielne, publiczne zakłady opieki zdrowotnej

7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i KRUS

9) Polska Akademia Nauk

10) i inne regulowane odpowiednimi aktami normatywnymi

Sektor finansów publicznych

dzieli się na:

• Sektor rządowy,

• Sektor samorządowy,

• Sektor ubezpieczeń społecznych.

9

Finanse państwa

Budżet państwa jest rozumiany jako plan zatwierdzony ustawą o

kształtowaniu dochodów i wydatków państwa w skali roku.

Poza budżetem państwa istnieją tzw. Para budżety, jak np. Fundusz Ochrony

Środowiska lub Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Istnienie funduszy celowych

łamie zasady budżetowe.

Budżet państwa jest sporządzany w trzech układach

dochody

wydatki

planowany deficyt.

10

Finanse samorządu

Budżet samorządu jest rozumiany jako plan zatwierdzony

uchwałą o kształtowaniu dochodów i wydatków przez Terenowe

Organy Władzy w skali roku.

Budżet Terenowych Organów Władzy jest sporządzany w

trzech układach:

dochody

wydatki

planowany deficyt.

11

Budżet państwa i jego znaczenie w systemie finansów publicznych

Budżet państwa stanowi najważniejszy element sektora finansów

publicznych, bowiem jego szczególna pozycja w systemie finansów

publicznych wynika zarówno z faktu, gromadzenia i rozdysponowywania

podstawowych części środków publicznych, jak też z faktu jego szczególnej roli

w systemie ekonomiczno‐ społecznym kraju.

Budżet państwa jest instytucją „ostatniej szansy" dla społeczeństwa i gospodarki

w sytuacjach, w których występują kryzysy, np. kryzys w budżetach

samorządowych, w sektorze bankowym, sektorze ubezpieczeń społecznych, czy

też w sektorze przedsiębiorstw sfery realnej.

W przeszłości zdarzyło się, że budżet państwa interweniował np. w sektorze

bankowym, który znalazł się w kryzysowej sytuacji na skutek nadmiernej

ekspansji kredytowej, stąd też znaczenie budżetu państwa zarówno w systemie

finansów publicznych, jak i całej gospodarki jest bardzo istotne.

12

Pojęcie i cechy budżetu państwa

Budżet państwa ‐ to plan finansowy, obejmujący wszystkie dochody i wydatki

państwa w danym roku kalendarzowym. Opisuje on dobra i usługi, które

państwo chce kupić w nadchodzącym roku, jakich chce dokonać płatności

transferowych.. Zwykle rząd planuje sfinansowanie większości wydatków

podatkami od ludności.

Gdy wydatki państwa przekroczą wielkość wpływów podatkowych, występuje

deficyt budżetowy.

Natomiast kiedy wpływy podatkowe przewyższają wydatki, występuje

nadwyżka budżetowa.

Gdy dochody państwa równają się wydatkom, wówczas występuje równowaga

budżetowa.

Budżet jako najważniejszy plan finansowy, wymaga autoryzacji politycznej

przez parlament i przedstawiciele samorządu terytorialnego w formie ustawy lub

uchwały. Ma to określone konsekwencje, ponieważ budżet jest aktem wiążącym

organy państwowe i samorządowe, które są zobowiązane do jego wykonywania.

13

14

Pojęcie i cechy budżetu państwa

Gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych ma charakter

jednostronny i arbitralny.

Dochody budżetowe są gromadzone w formie podatków i opłat, które

mają charakter przymusowy i bezzwrotny.

Podobnie jest z wydatkami, które są dokonywane na podstawie

jednostronnej decyzji organu państwowego lub samorządowego.

Budżet jako akt polityczny jest wynikiem kompromisu między władzą

ustawodawczą i wykonawczą oraz grupami interesów. Siły te uczestniczą

w procesie podejmowania decyzji dotyczących planowania, wykonywania

i kontroli budżetu. Kompromis ten jest zawierany na okres

obowiązywania budżetu, czyli na jeden rok. Istotne jest to, że budżet

dotyczy przyszłości i dlatego tak ważne są metody prognozowania jego

dochodów oraz wydatków. Stanowi on nie tylko finansową podstawę rządzenia, lecz jest również instrumentem kontroli działalności organów wykonawczych.

Budżet państwa

Budżet państwa jest podstawowym planem finansowym państwa opracowanym na jeden rok ,

obejmującym z jednej strony dochody, a z drugiej wydatki.

Opracowanie i realizację budżetu państwa regulują określone zasady polityki budżetowej:

• zasada rocznego budżetowania (rok budżetowy),

• zasada zupełności (wszystkie dochody i wydatki),

• zasada jedności (jedno zestawienie),

• zasada jawności (publikowany w Dzienniku Ustaw RP),

• zasada równowagi budżetowej (dochody = wydatki), już uchwalony budżet zakłada powstanie

deficytu budżetowego.

15

Budżet państwa

Dochody krajowe

Podatkowe Niepodatkowe

Podatki pośrednie i podatki bezpośrednie

Wpłaty z zysku NBP i wpływy z cła

Główne źródła i rodzaje krajowych dochodów budżetowych

Podstawowymi źródłami finansowania budżetu są: podatki, cła na towary i usługi sprowadzane z zagranicy,

zyski Narodowego Banku Polskiego, opłata restrukturyzacyjna oraz zyski jednostek budżetowych.

Największe wpływy budżetowe pochodzą z podatków.

16

Dochody, wydatki i wynik budżetu państwa i budżetu środków europejskich

W drugim z kolei roku osłabienia gospodarczego zarówno wykonane łączne dochody, jak i zrealizowane łączne wydatki

budżetu państwa i budżetu środków europejskich, nie osiągnęły wartości przyjętych w ustawach budżetowych.

Tabela 1. Wykonanie budżetu państwa i budżetu środków europejskich w latach 2012–2013

17

W stosunku do 2012 r. uzyskano niższe wpływy we wszystkich rodzajach dochodów budżetu państwa, z czego z

dochodów podatkowych o 6.623,6 mln zł (2,7%), z dochodów niepodatkowych o 1.167,3 mln zł (3,1%) i ze środków z

UE i innych źródeł o 653,0 mln zł (30,0%). Przyczyną tego stanu były przede wszystkim niższe niż w 2012 r. wpływy z

tytułu podatku od towarów i usług o 6.589,2 mln zł (5,5%), podatku dochodowego od osób prawnych o 2.070,4 mln zł

(8,2%) oraz dywidend i wpłat z zysku o 1.155,1 mln zł (14,1%). Zmniejszeń tych nie zrównoważyło wyższe niż w roku

2012 wykonanie dochodów z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych o 1.481,1 mln zł (3,7%) oraz opłat,

grzywien, odsetek i innych dochodów niepodatkowych o 3.083 mln zł (18,9%).

Wykres 1. Dynamika dochodów budżetu państwa w latach 2004–2013

18

Wykres 2. Struktura zrealizowanych w 2013 r. dochodów budżetu państwa i budżetu środków europejskich

19

Dominującą pozycją wydatków budżetu państwa w 2013 r., stanowiącą 95,4% wydatków ogółem, były wydatki bieżące,

które wyniosły 306.521,4 mln zł. W porównaniu z 2012 r. wydatki te zwiększyły się o 1,6%.

Wykres 3. Struktura wydatków według części budżetu państwa

20

Dochody budżetu państwa

W porównaniu do planu określonego w ustawie budżetowej z 25 stycznia 2013 r. dochody były niższe o 6,8%, tj.

o 20.234,1 mln zł.

Dochody podatkowe stanowiły 86,6% dochodów budżetu państwa, dochody niepodatkowe77 12,9%, a dochody ze

środków Unii Europejskiej i innych źródeł bezzwrotnej pomocy zagranicznej 0,5%.

Wykres 4. Struktura dochodów budżetu państwa w 2013 r.

21

Relacja dochodów podatkowych do produktu krajowego brutto obniżyła się w 2013 r. o 2,7 punktu procentowego w stosunku

do 2007 r.

Wykres 5. Relacja dochodów podatkowych do PKB w latach 2004–2013

22

Wydatki budżetu państwa i budżetu środków europejskich

W 2013 r., podobnie jak w latach poprzednich, znaczący udział w wydatkach budżetu państwa i budżetu środków

europejskich stanowiły transfery do jednostek sektora finansów publicznych. Udział transferów w wydatkach ogółem

przekraczał 40%, oznacza to, że niemal połowa środków zgromadzonych w budżecie państwa i budżecie środków

europejskich służyła zasilaniu innych jednostek sektora finansów publicznych w celu realizacji zadań publicznych.

Wykres 6. Wydatki budżetu państwa i budżetu środków europejskich w 2013 r. według działów klasyfikacji budżetowej

23

Struktura wydatków budżetu państwa W 2013 r., podobnie jak w latach poprzednich, największe środki (prawie 84 mld zł) w budżecie państwa i budżecie środków

europejskich przeznaczono na realizację zadań finansowanych w dziale Różne rozliczenia. Wydatki te zaliczają się do

kategorii wydatków sztywnych, tj. takich, które wynikały z przepisów ustawowych lub wcześniej podjętych zobowiązań

ujętych w ramy prawne. Ich udział w wydatkach ogółem w 2012 r. wynosił 74,9% i był o 0,3 pkt. proc. wyższy niż w 2011 r.

Na wydatki elastyczne przeznaczono 25,1% ogółu wykonanych wydatków budżetu państwa w 2012 r.

Tabela 2 Struktura wydatków budżetu państwa (%)

Obecna struktura wydatków budżetowych charakteryzująca się istotną, utrzymującą się od lat dominacją wydatków zdeterminowanych (sztywnych), ogranicza możliwości rządu w kształtowaniu wielkości deficytu budżetowego.

Przepisy ustawowe i podjęte wcześniej zobowiązania prawne stanowią o absolutnej konieczności realizacji wydatków zdeterminowanych m.in. takich jak: obsługa długu publicznego, subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, wydatki na wsparcie dla instytucji będących dysponentami funduszy celowych.

Na drugim miejscu pod względem wielkości wydatków budżetu państwa i budżetu środków europejskich, pozostaje dział

Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Na finansowanie zadań z tego zakresu przeznaczono z budżetu państwa prawie 75

mld zł.

Trzecie miejsce pod względem wielkości wydatków budżetu państwa i budżetu środków europejskich (42,5 mld zł) zajmuje

Obsługa długu publicznego. Mimo stosunkowo niskich stóp procentowych oraz zmniejszenia się rentowności papierów

skarbowych nie udało się zatrzymać wzrostu wydatków w tym dziale.

24

Wykres 7. Struktura wydatków budżetu państwa i budżetu środków europejskich w 2013 r.

25

Wykres 6. Struktura wydatków budżetu państwa w I kw. 2014 r.

26

Obsługa długu publicznego

Udział kosztów obsługi długu publicznego w wydatkach budżetu państwa pozostał na poziomie roku 2012, tj. 13,2%.

Wydatki te w relacji do PKB wyniosły 2,6%.

Wykres 9. Tempo narastania deficytu w 2013 r.

27

Deficyt budżetu

Różnica miedzy dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę

budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa.

Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi z:

• sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,

• kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,

• pożyczek,

• prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

• nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Deficyt budżetowy może być pokryty emisją pieniędzy. Rząd decyduje się na takie rozwiązanie,

gdy nie może zwiększyć swoich wpływów podatkowych, ani zaciągnąć pożyczek. Taki sposób

może wywołać w konsekwencji inflację.

28

Deficyt sektora finansów publicznych wyniósł 48,9 mld zł (3,0% PKB). Zdaniem NIK został on zaniżony o 10,7 mld zł

(0,6% PKB) w wyniku niewłaściwej konsolidacji przepływów wewnątrz sektora.

Tabela 3. Podstawowe dane o nadwyżce lub deficycie oraz długu sektora instytucji rządowych i samorządowych w

latach 2007–2013

29

Zestawienie danych dotyczących sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz sektora finansów publicznych

wskazuje, że w całym okresie objętym analizą deficyt liczony metodą krajową był niższy od deficytu licznego zgodnie z

metodologią stosowaną przez Unię Europejską. Niższy deficyt liczony metodą krajową wynikał między innymi z

zaliczania do dochodów publicznych transferu z budżetu państwa do FUS z tytułu refundacji ubytku składki przekazywanej

OFE.

Wykres 10. Nadwyżka lub deficyt sektora finansów publicznych oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych w latach 2006–2013

30

Dług publiczny - uregulowania prawne w Polsce

•definicja długu publicznego zawarta jest w ustawie o finansach publicznych to

nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po

wyeliminowaniu przepływów finansowych między podmiotami należącymi do

tego sektora

Dług publiczny - uregulowania prawne w Polsce w konstytucji RP znalazł się

zapis dotyczący limitu długu publicznego (ewenement na skalę światową)

niedopuszczalne jest zaciąganie pożyczek lub udzielanie gwarancji w następstwie

których, dług publiczny przekroczy s/5 wartości rocznego PKB

Reguła długu publicznego w Polsce

•Konstytucyjny limit długu publicznego: 60% PKB (Ewenement z tym wpisem!)

•Trzy progi ostrożnościowe w art. 79 ustawy o finansach publicznych: 50%, 55%

i 60% PKB

•Przekroczenie przez dług publiczny 2. i 3. progu może pociągać za sobą

konieczność podjęcia drastycznych działań dostosowawczych (jeśli wyjściowy

poziom deficytu jest wysoki)

•Trzyletnie prognozy relacji długu do PKB prezentowane co roku w Strategii

zarządzania długiem publicznym

31

Dług publiczny

Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem władz państwowych z tytułu zaciągniętych

pożyczek na pokrycie deficytów budżetowych.

Pożyczki nie są dochodami budżetowymi, lecz stanowią wpływy środków na pokrycie deficytów.

krajowy zagraniczny

Dług publiczny krajowy wpływa na redystrybucję wytworzonego dochodu narodowego, obciąża

wydatkami wytworzony dochód narodowy w okresach przyszłych.

Dług publiczny zagraniczny wywołuje redystrybucję dochodu narodowego między krajami i może

być użyty jako jeden ze sposobów uzależnienia gospodarczego i politycznego kraju pożyczającego

od kraju wierzyciela.

32

Przyczyny powstawania długu publicznego

•Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług

publiczny.

•Okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy wojen i głębokich

kryzysów gospodarczych.

•Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymanie deficytu

budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego.

•Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie

podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych;

•Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.

33

34

Państwowy dług publiczny oraz dług sektora instytucji rządowych i samorządowych

W 2013 r. państwowy dług publiczny wzrósł do rekordowych 882,3 mld zł, a relacja

długu do PKB zwiększyła się do najwyższego poziomu 53,9%.

Wzrost długu Skarbu Państwa był prawie dwukrotnie wyższy niż rok wcześniej i wynikał

z konieczności sfinansowania zwiększonego deficytu budżetu państwa oraz niedoborów

Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Minister Finansów zarządzał długiem Skarbu Państwa efektywnie, zgodnie z założeniami

strategii zarządzania długiem publicznym.

Polska nie osiągnęła założeń określonych przez Komisję Europejską w zakresie redukcji

nadmiernego deficytu, a ich realizację przesunięto o dwa lata (do 2015 r.).

Państwowy dług publiczny (PDP), obliczony według metodologii krajowej, tj. zgodnie z art.

73 ust. 1ustawy o finansach publicznych, równy jest wartości nominalnej zadłużenia jednostek

sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy

jednostkami tego sektora.

Pamiętaj

dług publiczny to nic to samo co zadłużenie Skarbu Państwa

- dług publiczny to dług jednostek sektora publicznego (rządu i samorządu terytorialnego)

- dług Skarbu Państwa to dług sektora rządowego (budżetowego)

35

36

Wykres 11. Państwowy dług publiczny oraz dług sektora general government w latach 2003-2013

37

Dominujący udział długu Skarbu Państwa w państwowym długu

publicznym

W 2013 r. dominujący udział w strukturze państwowego długu

publicznego miał dług Skarbu Państwa – 92,0%. Udział długu

sektora samorządowego wyniósł 7,8%, jednak dynamika

przyrostu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego i ich

związków w okresie 2003-2013 była znacznie większa niż

dynamika przyrostu zadłużenia Skarbu Państwa (odpowiednio:

402,2% i 221,1%).

Dlatego też z powodu wysokiego zadłużenia JST nie będą zdolne do

absorpcji przyznanych środków z UE na lata 2013- 2020

Państwowy dług publiczny (PDP, zadłużenie sektora finansów publicznych po konsolidacji) na koniec II kwartału 2014 r.

wyniósł 793.565,5 mln zł, co oznaczało wzrost o 11.461,0 mln zł (1,5%) w stosunku do I kwartału 2014 r.

Wykres 12. Państwowy dług publiczny

38

W II kwartale 2014 r. odnotowano dalszy spadek udziału zadłużenia wobec krajowego sektora pozabankowego w PDP (z

17,1% do 16,7%) przy jednoczesnym wzroście udziału zadłużenia wobec inwestorów zagranicznych (z 57,5% do 58,0%).

39

Wykres 13. Struktura państwowego długu publicznego wg kryterium rezydenta

Tablica 4. Zadłużenie Skarbu Państwa w układzie podmiotowym (w mln zł)

40

Wykres 14. Deficyt i dług sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB

w latach 2004-2013

41

Tabela 5. Dług publiczny w okresie 2001 – VI 2014

Wg General Government dług w latach 2004 – 2014 wzrósł o 123%!

42

43

Tabela 6. Liczba zadłużonych JST z uwzględnieniem relacji długu do dochodów w okresie 2012 i 2013

44

Wykres 15. Zadłużenie i relacja do dochodów dla JST i ich związków

45

Wykres 16. Struktura zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego w podziale na szczeble

Wykres 17. Koszty obsługi zadłużenia Skarbu Państwa w latach 2003-2013

46

Osiągnięcie na koniec 2013 r. relacji zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB na poziomie

57,1% stawia Polskę na 12 miejscu wśród krajów Unii Europejskiej.

Średnia wartość tej relacji w Unii Europejskiej na koniec 2013 r. wyniosła 87,1%, a w krajach strefy euro 92,6%.

Wykres 18. Wartość relacji długu instytucji rządowych i samorządowych do PKB w krajach Unii

Europejskiej (w procentach) na koniec 2013 r.

Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database.

47

Deficyt, dług publiczny

W przekazach medialnych podkreśla się, że wszystkie kraje są zadłużone, niektóre nawet

bardziej niż Polska. Pamiętajmy jednak, że obligacje krajów stojących na wyższym poziomie

rozwoju gospodarczego są niżej oprocentowane (Tabela nr 4).

Na przykład oprocentowanie niemieckich obligacji, wynosi 1,5 proc, angielskich 1,7proc

polskich 5 proc. Skutkuje to odpowiednio wyższym kosztem finansowania deficytu

budżetowego.

W porównaniu z Niemcami, my Polacy płacimy ponad trzy razy więcej za odsetki od obligacji.

Jesteśmy oceniani jako kraj mniej wiarygodny w sensie możliwości spłaty zadłużenia.

Należy przy tym zaznaczyć, że inne państwa z reguły zaciągają długi we własnych bankach.

Pożyczone, a potem oddane pieniądze pozostają więc w ich własnym kraju.

Polska zaciąga długi w zagranicznych bankach. Pieniądze, które będziemy musieli oddać,

wraz z procentami, „trafią” więc do innych wspólnot ekonomicznych. (przypomnij wykład nr 2

dot. systemu bankowego- porównaj strukturę własnościową banków).

Zastosujmy proste porównanie. Jeśli mama jest zadłużona u syna, dług zawsze zostanie w

rodzinie. W razie kłopotów syn przekaże mamie darowiznę. Inaczej wygląda sytuacja, kiedy

zadłuży się u sąsiada. W przypadku niemożności spłaty długu zabierze jej, na przykład pole.

48

Tabela 7. Deficyt, dług publiczny(1) i rentowność obligacji 10-letnich(2) w państwach UE w latach 2011 i 2012

1) Dane dot. wyniku deficytu i długu -Eurostat.2) Stopa 10-letnia - średnia ze średnich miesięcznych rentowności obligacji 10-letnich za okres ostatnich dwunastu miesięcy;średnia w grudniu; Eurostat.

49

50

Tabela 8. Deficyt, dług publiczny i rentowność obligacji 10-letnich w państwach UE w latach 2012 i 2013

1) Dane dot. wyniku deficytu i długu – Eurostat. Dane dla Polski – MF.

2) Stopa 10-letnia – średnia ze średnich miesięcznych rentowności obligacji 10-letnich za okres ostatnich dwunastu miesięcy;

średnia dla grudnia, Eurostat.

3) Dane za 2012 r. i 2013 r. dla 17 krajów.

4) Dane za 2012 r. dla 27 krajów, a za 2013 r. dla 28 krajów.

51

Tabela 9. Ocena kredytowa (rating) długoterminowego długu rządowego w walucie obcej państw UE stan na 22

września 2014 r.

Nasza polska wspólnota gospodarcza płaci wysokie odsetki od zaciągniętego przez państwo

długu

Jeżeli pożycza się pieniądze, to nie dość że trzeba je oddać, to jeszcze, na bieżąco, co roku należy

spłacać odsetki. Jaki to ma wpływ na nasze wynagrodzenia? W tabeli nr 5 i wykresie 17

przedstawiającym okres w latach 2001 – VI 2013 zestawiono wartość długów w miliardach

złotych.

W czasach PRL-u Edward Gierek zadłużył Polskę na 40 mld dolarów. ( 80%

było przeznaczonych na inwestycje, tylko 20% na konsumpcję najważniejsze,

że został spłacony przyp. A.J)

Obecnie odwrotnie próbuje się ograniczyć deficyt budżetowy poprzez obniżkę

stopy inwestycji

Obecnie, na taką sumę Polska zadłuża się w skali roku. Ekonomiści biją z tego

powodu na alarm (licznik Balcerowicza).

Tymczasem ciągle rosnące zadłużenie Polski jest skutkiem politycznego

rozdawnictwa i przedwyborczych obietnic.

52

Ile kosztuje nas zadłużenie (2012)?

Jak kształtuje się wartość zadłużenie Polski w przeliczeniu na poszczególnego pracownika, wytwarzającego PKB?

Nasz dług publiczny wyniósł 881(wg UE 937,5) mld zł. Na jego spłatę może zarobić wyłącznie wypracowujący zyski

sektor gospodarczy, w którym zatrudnionych jest 10 mln obywateli.

Wynika z tego prosty rachunek: dług publiczny przypadający na jednego zatrudnionego w sferze produkcji i usług

wynosi 88 tys. zł.

Płacone od długu odsetki(5%), w skali roku wyniosły 4,4 tys. zł. Wynika z tego, że każdy z nas (rocznie) musiał oddać

4,4 tys. zł.

Tyle w naszym imieniu państwo przekazuje pożyczkodawcom. O tyle, w skali roku, każdy z nas zarabia mniej.

Zadanie: Zaktualizuj powyższe wyliczenia dla 2013 r. (Najlepiej dla II kw. 2014 r.) - premia 10% zaliczenia

przedmiotu.

Do tego musimy - utrzymywać cała rzeszę „uprzywilejowanych darmozjadów” vide górników, związkowców,

mundurowych, sędziów, prokuratorów, rolników itd..

Przywileje te mają rujnujący skutek dla gospodarki i naruszają konstytucyjną zasadę równości obywateli.

Dlatego też szczególnie gorąco polecam poniższe opracowanie” Przywileje branżowe” autorstwa studentów naszej

uczelni.

Liczę na zainteresowanie Państwa tą prezentacją, oczekuję Waszych uwag i opinii, najciekawsze postaram się też

odpowiednio premiować.

53

Ile kosztuje nas zadłużenie cd.

Ceny produktów na świecie ustala rynek. Przedsiębiorca nie jest w stanie sprzedać swoich

produktów powyżej tych cen. Jeżeli produkt obciążony jest dodatkowymi kosztami będącymi

pochodną długu publicznego, to sprzedaż towaru stanie się możliwa tylko wówczas, jeśli

przedsiębiorca obniży inne koszty, takie jak chociażby fundusz płac.

Ceny produktów pochodzących z krajów, gdzie zadłużenie publiczne jest mniejsze lub nie

występuje, nie zawierają w sobie pochodnej odsetek od długu. Pracodawca może więc

przeznaczyć więcej środków na wyższe płace.

54

Tabela 10. Stan zadłużenia zagranicznego w złotych w latach 2010–2013

55

Tabela 11. Realizacja ustawy budżetowej w 2013 roku (w mld zł)

Źródło: Ministerstwo Finansów. 56

Dziewięć najpilniejszych postulatów zmian, które pomogą uzdrowią

finanse państwa

•zmiana w KRUS, czyli reforma ubezpieczeń społecznych

•sprawna administracja i oszczędności w finansach

•prywatyzacja

•więcej pracujących podatników, czyli przegląd transferów socjalnych

•wszyscy są równi na emeryturze (likwidacja przywilejów emerytalnych i

podniesienie granicy wieku emerytalnego)

•likwidacja szarej strefy

•ułatwienia dla firm, czyli likwidacja zbędnych koncesji

•efektywna służba zdrowia

•zmiany w wydatkach sztywnych budżetu

57

Zamiast podsumowania

Najlepszym źródłem informacji, dającym podstawy do oceny sytuacji finansów publicznych jest stopień realizacji ustawy

budżetowej w danym okresie ( patrz tab. nr 11). W okresie styczeń-grudzień 2013 roku w ujęciu nominalnym dochody

budżetu państwa wyniosły 279,2 mld zł i były o 2,9% niższe w skali roku. Wydatki kształtowały się na poziomie 321,3 mld

zł, tj. o 1,0% więcej w stosunku do wykonania wydatków budżetowych w 2012 roku. W rezultacie tego deficyt budżetowy

wyniósł 42,2 mld zł wobec 30,4 mld zł w 2012 roku.

Zwraca uwagę zła struktura budżetu, gdzie największy udział mają ( zresztą od lat) tzw. wydatki sztywne, w których

dominują trzy pozycje: subwencje i dotacje do jednostek samorządu terytorialnego, obsługa długu publicznego oraz dotacje

do świadczeń społecznych. Jednostki samorządu wraz z przekazywanymi zadaniami publicznymi od kilku lat otrzymują na

ich realizację z reguły niewspółmiernie małe środki; zdarzają się też przeniesienia zadań bez środków na ich sfinansowanie.

Po stronie wydatków, w skali roku, zwracają uwagę ogromne koszty obsługi długu krajowego i zagranicznego, łącznie w

wysokości 42,40 mld zł, co stanowi 13,1% całkowitych wydatków. Koszty te należą do najwyższych w UE. Te

astronomiczne koszty obsługi zadłużenia, które mogą przecież jeszcze wzrosnąć, obalają wszelkie mity o „zielonej wyspie”

czy liderze wzrostu PKB w Europie.

Dane w tabeli nr 7 pokazują jeszcze inny „fenomen” polskiej gospodarki, a mianowicie ewenementem nie tylko w skali UE,

jest sytuacja, w której przychody z podatku PIT, (i to znacznie) przewyższają przychody z CIT. (Podatkom poświecony jest

następny temat wykładu )

To jest miara słabości gospodarki i braku potencjału rozwoju. A do tego wpływy z podatku PIT są „wyrzucane są w błoto”,

bo ich sumę przewyższa koszt obsługi zadłużenia budżetowego.

58

Ogólnie jednak zła sytuacji sektora publicznego jest w

znacznej mierze wynikiem braku reform systemowych, na

co Najwyższa Izba Kontroli wskazuje już od kilku lat.

W okresie najlepszej koniunktury gospodarczej, tj. w latach

2006–2007, kiedy wzrost wydatków budżetowych był bardzo

szybki, nie były wykorzystywane nawet proste oszczędności

niewymagające reform strukturalnych.

Również w 2013 r. nie wykorzystano tego narzędzia do

racjonalizacji wydatków publicznych.

59