afet süreci İÇİndekİler afetlerde İlk ve...zarar/risklerinin azaltılması, afet ve acil durum...

İÇİN

DEKİ

LER

• Giriş• Afet Süreci• Afetlerde Sağlık

Organizasyonu• Afetlerde Sağlık Hizmeti

Yönetimi

HEDE

FLER

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;•Afet sürecini tanımlayabilecek, afet

sürecinin basamaklarınısıralayabilecek,

•Afetlerde sağlık organizasyonunuaçıklayabilecek,

•Afetlerde sağlık hizmetleriyönetimini öğrenebileceksiniz.

AFETLERDE ORGANİZASYON YAPISI

AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM

YÖNETİMİ

Doç. Dr. Serap EJDER APAY

ÜNİTE

4

Afetlerde Organizasyon

GİRİŞ Ülkemiz sahip olduğu jeolojik, topografik ve meteorolojik koşullarının

olumsuzluğu sebebiyle sık sık büyük doğal afetlerle karşı karşıya kalmaktadır. Ülkemizde farklı afet türleri görülmekte olup bu afetlerin başında yarattığı hasar durumları dikkate alındığında; % 64 deprem, % 16 heyelan, % 15 su baskınları, % 4 yangınlar ve % 1 oranında çığ, fırtına, yeraltı suyu yükselmeleri gibi afetler gözlenmektedir. Doğal afetlerin oluştuğu bölgelerdeki nüfus yoğunluğu ve ekonomik durumun büyüklüğüne bağlı olarak da kayıplar her geçen gün daha da artmaktadır. Ülkemizde afetlerde her yıl ortalama 1000 kişinin yaşamını yitirdiği bilinmektedir.

Dünyada ve ülkemizde afet zararlarını en aza indirmek için çeşitli yöntemler geliştirilmekte ve kullanılmaktadır. Afetlerin vereceği zararların ve olumsuz sonuçlarının önlemek veya azaltmak için hazır olunması gerekmektedir. Olası zarar/risklerinin azaltılması, afet ve acil durum sonrası müdahale etme ve iyileştirme gibi çalışmaların yapılabilmesi için gereken çalışmaların toplumun tüm kesimlerini kapsayacak şekilde planlanması, yönlendirilmesi, desteklenmesi, koordine edilmesi, gereken mevzuat ve kurumsal yapıların oluşturulması veya yeniden düzenlenmesi ve etkin ve verimli bir uygulamanın sağlanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarının, kaynaklarının bu ortak amaç doğrultusunda yönlendirilmesi ancak doğru bir afet yönetimi ile sağlanır. Afetlerin yönetimi iyi bir plan, koordineli çalışma ve organizasyonla mümkündür.

AFET SÜRECİ Her çeşit afetin kendine özgü bir süreci ve dönemleri vardır. Bundan dolayı

süreç ve afet yönetimi açısından bazı farklılıklar göstermektedir.

Afet türlerinin hepsinde;

1) Sessiz dönem,

2) Alarm dönemi,

3) İzolasyon dönemi,

4) Dış yardım dönemi,

5)Rehabilitasyon dönemi olarak adlandırılan beş safhadan oluşmaktadır.

Afet yönetimi ya da afete karşı alınacak tedbirler ve yapılacak işler de bu dönemlere göre düzenlenmektedir.

Sessiz Dönem

Aynı afetin, bir yerleşim biriminde ya da ülkede, birbirini izleyen iki oluşu arasında kalan süreye; başka bir anlatımla, afetin görülmediği döneme, o afetin sessiz dönemi denir. Bu dönemin süresi afet türüne ve ülkeye göre değişmektedir. Örneğin; Türkiye’de her on bir ayda bir yıkıcı deprem yaşanmaktadır. Türkiye için yıkıcı depremlerin sessiz dönemi ortalama on bir aydır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2


Afet türlerinin

hepsi Sessiz dönem, Alarm dönemi,

İzolasyon dönemi, Dış yardım dönemi, Rehabilitasyon

dönemi olmak üzere beş safhadan oluşmaktadır.

Sessiz Dönemde Sağlık Hizmetleri: Sessiz dönem, afete karşı alt yapının oluşturulduğu, hazırlıkların ve planlamaların yapıldığı, uyum ve reaksiyon kapasitesinin artırıldığı süreçtir. Bu dönemde yapılması gerekenler:

1) Örgütlenme: Sessiz dönemde yapılacak ilk iş, farklı sektörlerin afete karşı örgütlenmesidir. Örgütlenmeyen kurumlar afet sırasında etkili olmaz. Sağlık Bakanlığı olmak üzere sağlıkla ilgili tüm kurum ve kuruluşlar afetle ilgili örgütlenmesini tamamlamalı ve bir araya gelerek bir afet sırasında nasıl iletişim kuracaklarını ve iş birliği yapacaklarını kararlaştırmalıdır.

2) Planlama: Afet ile baş edebilmek, can ve mal kayıplarını en aza indirmek için bir ulusal plan gereklidir. Bu plan olmazsa kişiler, kurumlar ve ulus örgütlenemez, koordineli davranamaz. Koordinasyonun olmaması ise kaynakların yeterince değerlendirilememesi, zamanında ve birlikte hareket edilememesi, hizmetlerde karmaşıklık ve tekrarlamalara neden olur. Etkisiz çaba ve harcamalar, ulusal kaynakların israf edilmesine ve afete bağlı mal ve can kaybının önlenmesini engeller. Bütün planlar gereksinimler ile kaynakları en etkili ve ekonomik biçimde kullanma esasına dayanır. Afetlerdeki sağlık planlarının temel amacı da budur. Bu nedenle afetlerde ulusal sağlık planı gereksinimlerin hesaplanması ya da tahmin edilmesi, kaynakların belirlenmesi ve bu kaynaklarla ihtiyaçların giderilmesine yönelik iş planlarının yapılması basamaklarından oluşur.

3) Alarm sistem ve yöntemi kurmak: Sessiz dönemde yapılacak önemli işlerden biri de alarm sisteminin kurulmasıdır. Bir afet anında, sağlık sektörünün nasıl haberleşeceği, kriz yönetiminin nerede, nasıl toplanacağı, haber verilmesi gereken kurum ve kuruluşlarla nasıl iletişim kurulacağının daha önceden planlanması ve belirlenmesi gerekir.

4) Toplumu hazır ve bilinçli kılmak: Afetlere karşı sağlık personelinin bilinçli ve hazır hâle getirilmesi, afet planlarında görev verilen kadroların sürekli eğitilerek olaya hazırlıklı olmaları sağlanmalıdır. Afetlere hazırlıklı olmak adına zaman zaman toplumun da katıldığı tatbikatlar yapılmalıdır.

5) Alt yapının dayanıklı hâle getirilmesi ve yasal düzenlemelerin yapılması: Sağlıklı kurum ve kuruluşlarının binalarının yapısı ve dayanıklılığı afet açısından gözden geçirilerek uygun olmayanların değiştirilmesi, rehabilite edilerek güçlü hale getirilmesi gerekir. Afet sırasında, hastane ve benzeri yerlerin elektrik, su, gazın kesileceği, merkezi oksijen ve sistemlerinde arıza çıkabileceği göz önünde bulundurulmalı ve bu gibi durumlara karşı gerekli tedbirler alınmalıdır. (jeneratör, yedek su tankı, yedek ısıtma düzeneği vb).

6) Yasal düzenlemeler: Sağlık sektörünün afete uyum, reaksiyon verme ve afetle baş etme konularına ilişkin yasal alt yapı oluşturulmalıdır.

Alarm Dönemi

Afete neden olan olaydan haberdar olunması ile olayın başlaması anına dek geçen zamana alarm dönemi denir. Bu süre afetin türüne ve ülkeye göre değişir. Ortalama süresinin, iki saat ile üç beş güne kadar olduğu kabul edilir.



Alarm döneminin

özünü afetin önceden tespit edilmesi ve olası sonuçlarının değerlendirilmesi

oluşturur.

Bir afetten iki saat önce haberdar olunması çok önemlidir. Bu sürede toplum güvenli yerlere tahliye edilebilir, ölüm ve yararlanmaların tamamı önlenebilir. Alarm döneminin özünü afetin önceden tespit edilmesi ve olası sonuçlarının değerlendirilmesi oluşturur. Başta kriz masaları olmak üzere, planlarda görevlendirilmiş olan kişiler, planlarda belirtilen yerdeki görevlerinin başına geçerler. Kriz masalarında, hemen bir durum değerlendirmesi yapılarak, daha önce hazırlanmış olan seçenek senaryolardan/planlardan hangisinin yürürlüğe konulacağına karar verilir. Bu planda öngörülen, birim kişi ve kuruluşlar haberdar edilerek, alarm geçirilir ve eylemler yürürlüğe konur.

Alarm döneminde yapılması gerekenler:

Erken haber alma, değerlendirme ve tahminler: İlgili birimler (sismoloji, meteoroloji istasyon ve merkezleri) tarafından, olası bir afet tetikleyicinin ön bulgu ve belirtileri izlenerek, bu bulgu ve belirtiler değerlendirir. Olayın olması halinde, etkileyeceği bölge ve nüfus tahmin edilir. Olası yıkımlar, mal ve can kaybı konusunda öngörüler üretilir. Konu merkezî otoriteye (Başbakanlık Kriz Merkezi) bildirilir.

Haber verme: Önce afet yönetim birimlerine, görev alacak sektörlere daha sonra da topluma haber verilir. Böylece, toplumda panik başlamadan, sektörlerin alarm durumuna geçerek hizmete hazır olmaları şansı tanınmış olur. Ancak, bu her zaman olanaklı değildir. Olayın başlayacağı zaman sektörlere böyle bir zaman ayrılmasına fırsat tanımayabilir. Bu durumda toplumun da olabildiğince erken uyarılması gerekir.

Sektörlerin alarma geçmesi: Sektörler (Bakanlıklar Kriz Merkezleri) gelen ön bilgiler doğrultusunda, daha önce hazırlanmış olan planlarını, senaryolarını ve bu senaryolar doğrultusundaki hazırlık ve eylem planlarını gözden geçirerek hangisinin yürürlüğe konulacağına karar verir. Eylem planlarında eksiklikler varsa giderilir, gerekli düzeltmeler yapılır ve sektörün alt birimleri (il ilçe birim ve kurumları) alarma geçirilir.

Toplumun alarma geçirilmesi: Var olan imkânlar dâhilinde olay topluma duyurulur. Topluma olayın boyutu ve nasıl davranmaları gerektiği konusunda bilgi verilir. Bu duyuruda halka toplanma yer ve tahliye biçimi bir kez daha hatırlatılır. Gerekiyorsa, halk güvenli bölgelere toplanır ve yine gerekiyorsa tahliye işlemlerine başlanır. Bütün bunların belli bir düzende ve kargaşa yaşanmadan yapılabilmesi için sessiz dönemde planlanmış olması ve bu planlar konusunda sektörlerin ve halkın bilgilendirilmiş olması gerekir. Hazırlanmış olan tahliye planlarında, kimin nerede nasıl toplanacağı ve hangi araçlarla tahliye edileceğine dair ayrıntılı bilgiler bulunmalıdır. Aksi takdirde alarm ile birlikte bir kargaşa yaşanır ve bu kargaşa bazen afetin getireceği yıkım ve kırımlardan daha büyük hasar verebilir.

İzolasyon Dönemi

Afete neden olan olayın başladığı andan, afete maruz kalan toplumun afet şoku ve izolasyonunu üzerinden attığı ana dek geçen zamana izolasyon dönemi denir. Bu sürenin uzunluğu; afetin türü, şiddeti, toplumun hazırlık ve bilinç



Gerekli ve yeterli

bilgiye ulaşmadan ve ayrıntılı bir müdahale planı oluşturmadan

yapılacak her türlü dış yardım afet

bölgesinde iyi sonuç vermez ve afet dışı

bölge ve insanların da afet yaşamasına

neden olarak can ve mal kayıplarını artırır.

düzeyine göre değişir. Genellikle üç ile yetmiş iki saat kadar sürdüğü kabul edilir. Afet olan bölgede, afetin başlaması ve sürmesi ile birlikte bir panik, şok ve kaos yaşanır. Kendileri de afetzede olan ve olayın şokunu yaşayan yerel yönetici ve kurumların hemen organize olarak hizmet vermesi beklenemez. Bu nedenle, afet planlarının büyük boyutlu senaryo seçeneklerinde, izolasyon dönemi boyunca, afete maruz kalan bölgenin resmî kurum ve kaynakları yok sayılır ve ilk günlerdeki hizmetlerin tamamen dışarıdan verileceği öngörülür. Amaç, bu kaos süresinin olabildiğince kısaltılması ve yerel güçlerin olabildiğince erken hizmete geçmesinin sağlanmasıdır. Bu da afet öncesindeki toplum bilinç, bilgi ve hazırlıkları ile çok yakından ilgilidir.

Dış yardım dönemi

Afetten dış kaynakların (idari birimlerin, kurumların, merkezî afet yönetiminin ve uluslararası kuruluşların) haber almasından başlayarak olay yerine gönderilen dış yardımların kesilmesine dek olan süreye dış yardım dönemi denir. Afetin türü, büyüklüğü ve ülkeye göre bu süre değişir. Genel olarak üç gün ile üç ay kadar sürer.

Bu dönemde yapılması gerekenler sırasıyla; durumu tespit etme, kurtarma, ilkyardım- triaj ve şok giderme, geçici olarak yerleşimin sağlanması, beslenme, giydirme, su, barındırma ihtiyaçlarının karşılanması gerekir. Tüm dış yardımların bu sırayla ve planla yapılması gerekir. Gerekli ve yeterli bilgiye ulaşmadan ve ayrıntılı bir müdahale planı oluşturmadan yapılacak her türlü dış yardım afet bölgesinde iyi sonuç vermediği gibi, afet dışı bölge ve insanların da afet yaşamasına neden olarak can ve mal kayıplarını artırır.

Durum belirleme: Yerel otoriteler tarafından ilk fırsatta var olan iletişim olanak ya da araçlarını kullanarak merkezî yönetim varsa kardeş şehir ya da köyü haberdar etmelidir. Bu haberleşmede kabaca olay, olayın büyüklüğü ve yerleşimi konusunda bilgiler aktarılmalıdır.

Gözlemevleri tespit ettikleri bilgi ve bulguları derhal merkezî otoriteye aktarır. Olaydan haberdar olan, merkezî otorite ve dış yardım yapacak kurumların ilk yapması gereken iş; yerel otoriteler ile iletişim kurarak onlardan haber almak olmalıdır. Büyük boyutlu olaylarda, çoğunlukla, yerel kaynaklardan haber alınamaz ya da alınan bilgiler yetersiz olur. Bu durumda, dış yardım kuruluşlarının bilgileri kendisinin toplaması ve bir değerlendirme yapması gerekir. Bu konuda, en etkili yol, merkezî otoritenin derhâl, bu amaca hizmet edebilecek araçlarla donanmış uçak ve helikopterleri uçurarak olayın büyüklüğü (etkilenen nüfus ve beklenen hasar), yerleşimi konusunda ayrıntılı bilgi toplayarak, değerlendirmesini yapması ve bölge için öngörülen varsayım ve planlardan hangisinin yürürlüğe sokulacağına karar vermesidir. Daha sonra bu bilgiler ve karar ilgili sektörlere bildirilir. Sektörler de buna göre davranır. Dış yardımların organizasyon ve koordinasyonunda en önemli işlev budur. Çünkü yardımların etkili ve koordineli bir biçimde yürütülebilmesi, iyi bir ön değerlendirmeye bağlıdır. Bunu engelleyen en önemli engel duygusallık ve bunun bir sonucu olan aceleciliktir, yeterli bilgi toplamadan ve değerlendirme yapmadan, harekete geçilmesidir.



Rehabilitasyon

döneminin uzunluğu, afetin büyüklüğü ve

ülkenin sosyoekonomik koşullarına göre

değişir.

Kurtarma, ilkyardım ve şok giderme: Afetlerdeki dış yardımların en önemli işlevi kurtarma, ilkyardım ve şok gidermedir. Merkezî yönetimlerin tüm güç ve dikkatlerini buna yoğunlaştırması gerekir. Dış yardımlarda, acil olan ve aceleci davranılması gereken tek konu da budur. Komşu kasaba/kent ya da merkezi yönetim ön değerlendirmeleri olabildiğince hızlı yapmak ve kurtarma işine olabildiğince erken başlamak zorundadır. Daha önce belirlenmiş olan kurtarma ekipleri derhâl olay ve görev yerine ulaşarak kurtarma ve ilk yardım hizmetlerine başlayabilecek şekilde hazır olmalıdır. Kurtarma ve ilkyardım çalışmaları olay anından hemen sonra başlayarak, altı-on gün kadar sürer.

Tüm konularda olduğu gibi, kurtarma ve sağlık konusunda da, plansız, organize olmamış insan gücünün olay yerine gönderilmesinin ya da kendiliğinden gitmesinin hiç bir faydası yoktur. Gönderilen sağlık ya da kurtarma ekiplerinin, konaklama araçlarını, kendi yaşamlarını idame ettirecek donanımlarını ve görevleri ile ilgili araç gereci birlikte götürmeleri gerekir. Sağlık ekibinin nerede ne yapacakları çok iyi planlanmış olmalıdır. Sağlık ekibinin hangi yaralı toplama istasyonuna ya da hastaneye konuşlanacağı, kurtarma ekiplerinin hangi mahallede çalışacağı önceden planlanmalı ve kendilerine hareketten önce bildirilmelidir.

Geçici yerleşimin sağlanması: Geçici yerleşimi kendi içinde kısa süreli ve yaşam idamesi (ilk üç ay içinde) ve gerçek geçici yerleşim (altı aydan iki yıla dek) olarak ikiye ayırmak olasıdır.

Yaşam idamesinden kasıt afetzedelere olabildiğince çabuk sıcak yemek, su giysi gibi olanakların sağlanarak, çadırkent ve benzeri yerlere ve kamp şeklinde yerleştirilmeleridir. Bundan sonrasında afetzedelerin daha uzun süreli yerleşimleri düzenlenmelidir. Eğer kesin yerleşimin sağlanması bir ve iki yıl gibi uzun süre alacak ise gerçek geçici yerleşime geçilmesinde fayda vardır. Bu iş ve işlemlerin süresini, ülkenin ekonomik olanakları ve iklim koşulları gibi faktörler belirler.

Rehabilitasyon Dönemi

Geçici yerleşimin tamamlanmasından sonra, afet bölgesindeki her anlamdaki yıkımların yerine yenilerinin yapılarak toplumun afet öncesi duruma getirilmesi ve bölgenin çöken ekonomisinin yeniden canlandırılması işine afetin rehabilitasyonu, bu işlerin yapılması için geçen süreye de rehabilitasyon dönemi denir. Sürenin uzunluğu, afetin büyüklüğü ve ülkenin sosyoekonomik koşullarına göre değişir. Genellikle üç ay ile üç yıl süreceği varsayılır.

AFETLERDE SAĞLIK ORGANİZASYONU Organizasyon, kavram olarak örgütleme anlamına gelmektedir. Afetlerde

sağlık organizasyonu çalışmalarının amacı; yaşanabilecek olası afetlerde iyi eğitilmiş ve ihtiyaca uygun olarak donatılmış sağlık ekipleri aracılığıyla en kısa sürede medikal kurtarma hizmetlerinin yapılmasıdır. Ayrıca en hızlı ve güvenli şekilde hasta/yaralı naklinin sağlanması, nakil sonrasında acil tedavi ünitelerinin ve hizmetinin temini ve gerekli organizasyonunun oluşturulması yoluyla afetlerde ölüm ve sakatlıkların en aza indirilmesi organizasyonun amaçlarındandır.



En hızlı ve güvenli

şekilde hasta/yaralı naklinin sağlanması, nakil sonrasında acil

tedavi ünitelerinin ve hizmetinin temini

ve gerekli organizasyonunun

oluşturulması yoluyla afetlerde ölüm ve

sakatlıkların en aza indirilmesi afetlerde

sağlık organizasyonun amaçlarındandır.

Afetlere hazırlık yapmak amacıyla afet sağlık lojistiğini oluşturmak, afet risklerini tespit etmek ve riskleri azaltmak, sağlık afet yönetim organizasyonunu oluşturmak ve organizasyon sisteminin kurumsallaştırılarak kalıcılığını sağlamak, il ve ülke düzeyinde kurum ve kuruluşlar arası iş birliği ve koordinasyonu sağlanmak amacıyla, Bakanlıkta Afetlerde Sağlık Organizasyonu Daire Başkanlığı, illerde ise Afetlerde Sağlık Hizmetleri Birimi kurulmuştur. 2012 yılında ise Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü olarak hizmetine devam etmiştir. İllerdeki birimler; ülkemizde afetlere yönelik müdahalede görev alan ve illerde kurulan Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi (UMKE) personelinin eğitimlerini ve tatbiki çalışmalarını organize etmekte, afet eğitimleri ve tatbikatlar düzenlemekte afet lojistiği ve afet sağlık koordinasyonu çalışmalarını yürütmektedir.

Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi (UMKE) içerisinde lojistik, haberleşme, ulaştırma, operasyon birimleri bulundurmaktadır. Operasyon birimine bağlı beşer kişiden ( ikisi doktor, üçü sağlık personeli) oluşan timler, kişisel ve tim ekipmanları ile afet bölgesinde görev yapmaktadırlar.

2004 yılında kurulmaya başlayan UMKE birçok yurt dışı ve yurt içi afet operasyonlarında görev yapmıştır. UMKE özel eğitim almış gönüllü uzman hekimler, hekim, hemşire, sağlık memuru, anestezi teknisyeni, paramedikler ve diğer sağlık personeli tarafından oluşturulmuştur. Bu ekiplere yönelik teorik ve uygulamalı özel eğitimler ve tatbikatlar düzenli olarak yapılmaktadır.

Afetlere hazırlık amacı ile yönetici ve uygulayıcı düzeydeki sağlık personeline yönelik tıbbi acil durum yönetimi, afet tıbbı ve hastane afet planlama eğitimleri yaygın olarak sürdürülmekte ve buna yönelik masa başı ve uygulamalı tatbikatlar yapılmaktadır. Bunda amaç başta yöneticiler olmak üzere tüm sağlık personeline afetin zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileşme dönemlerine yönelik planlama ve uygulama becerisinin kazandırmaktır.

Yapılan eğitimler ve planlamalar dâhilinde afetlerde, olağan dışı hâllerde organizasyonun işlem basamakları şöyledir;

1.Olayın Komuta Edilmesi: Olay yeri komutasında, tüm bu olayların gerçekleştirilmesi sırasında komuta kontrol merkezi danışman hekimi ve sahadaki olay yeri yöneticisi sürekli olarak birbirleri ile telsiz bağlantısı üzerinden haberleşirler. Böylece gereksinim duyulan destek hizmetlerini organize koordine ederler.

• Olayın kayıt işlemleri en başından itibaren merkezde yapılır. Bildirilen vakalar ölü ya da yaralı olsun merkez tarafından kayıt altına alınır.

• Vakalar için uygun hastaneler ile bağlantı kurularak hazırlıklı olmaları sağlanır.

• Gerektiği durumlarda uygun hastanelerin afetzedelere hazırlanmasının sağlanması için başka hastanelere tahliye işlemleri yapılarak hastane boşaltılır.

• Gerektiğinde bu hastanelere destek ekiplerin ulaşmasını sağlamak



Olağan dışı durum

yönetiminin birinci dönemi ort.

10-15 dk, ikinci dönemi ort 30 dk.,

üçüncü dönemi ort. 60-90 dk., dördüncü

dönemi ort. 30-40 dk. sürer.

amacı ile gerekli organizasyonlar yapılır.

• Olay yeri kontrol altına alınarak riskler ortadan kaldırılır. Hastaneler ve ilgili birimlerden sonuçlar alınarak olayın durum raporu hazırlanır.

Acil sağlık hizmetlerinde olağan dışı durum değerlendirme ölçütleri:

• Vaka sayısı

• Olay türü

• Olayın şiddeti

• Risk analizi

2.Olağan Dışı Durum Yönetimi Aşamaları: Olağan dışı durum yönetiminin aşamaları genel olarak dört dönem olarak ele alınır.

• Birinci dönem: İhbarın alınması ile başlayan dönemdir. Akut dönem olarak da adlandırılır. Toplum gönüllüleri örgütlenmeleri özellikle bu dönemde yararlı olur. Bu dönem ortalama 10-15 dakika sürer.

• İkinci dönem: Sağlık çalışanları tarafından olay yerinde ve merkezde durum değerlendirmesi yapılır. Olay yerinde ilk vakaların alınması ile başlayıp vakaların yönlendirilen hastanelere nakledilmesine kadar geçen dönemdir. Gelen ilk profesyonellerin davranışları belirleyici olmaktadır. Toplumun ve profesyonellerin bu döneme yönelik özel olarak eğitilmesi gerekmektedir. Bu dönem yaklaşık olarak 30 dakikada tamamlanır.

• Üçüncü dönem: Vakaların ilk müdahaleleri olay yerinde tamamlanır. İleri tıbbi müdahale ve tedavi gereken vakaların nakillerinin gerçekleştirilmesi ile tamamlanan dönemdir. Nakil hizmetinde ilk ve ikincil nakil birlikte planlanmalıdır. Bu dönem, ortalama olarak 60-90 dakika kadar sürer.

• Dördüncü dönem: Tüm vaka bilgilerinin toplanması ve olayın tanımlanması işlemleri yapılır. Olayın ihbar edilmesinden itibaren titizlikle kayıtlar tutulur. Ara ve sonuç raporları hazırlanır. Bu dönem, ortalama olarak 30-40 dakika sürer.



Şekil 3. Olağan dışı hâllerde (afet) durum yönetimi

http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/55/06/963254/dosyalar/2013_02/12095735_afetlerdeacilsalkhizmetleri.pdf

3.Olağan Dışı Durumlarda Rapor ve Kayıtlar: Olayın ihbar edilmesinden itibaren titizlikle ve hızlı bir şekilde bilgiler, kayıt altına alınır. Kayıt altına alınan bu bilgiler ara rapor olarak düzenlenir. Olaylardan sonra en geç iki saat içinde rapor hazırlanarak Konuta Kontrol Merkezi’ne (KKM) iletilir.

Afetlerde tutulan kayıtlar;

• Afet öncesi sağlık kayıtları,

• Hastane öncesi sağlık kayıtları,

• Hastane sağlık kayıtları,

• Afet bölgesi sağlık kayıtları

• Ulusal ya da uluslararası sağlık kayıtları,

• Afet ve kriz sırasında ve sonrasındaki kayıtlarıdır.

Kayıtlar, Birleşmiş Milletler ve Başbakanlık Türkiye Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığına, Sağlık Bakanlığı ve Valilik Kriz Merkezine hızlı bir şekilde





Ülkemizde afetlerde

önlenebilecek yaralanma ve ölümler oldukça fazladır. Bu

nedenle afet durumlarında birinci,

ikinci ve üçüncü korunma öğeleri

geçerlidir.

Afet tıbbının ikinci

aşamasında acil tıbbi müdahaleler yer alır. Kurtarma ve acil tıbbi

müdahale hizmetlerinin

yönetiminde dört unsur (durum

değerlendirmesi, koordinasyon,

haberleşme, kumanda etme) mevcuttur.

gönderilir. Sonuç raporları ve analizler ise en geç yedi gün içinde düzenlenerek üst makama sunulur.

AFETLERDE SAĞLIK HİZMETİ YÖNETİMİ Ülkemizde afetlerde önlenebilecek yaralanma ve ölümler oldukça fazladır.

Bu nedenle afet durumlarında birinci, ikinci ve üçüncü korunma öğeleri geçerlidir.

1)Birinci korunma felaket öncesinde yapılır; toplumun afetler konusunda eğitilmesidir.

2)İkinci korunma felaket anında yapılır; etkin afet planının uygulanmasıdır.

3)Üçüncü korunma felaket sonrasında yapılır; rehabilitasyon ve yeniden yapılanma süreçlerini içerir.

Afet dönemlerinde acil sağlık hizmetlerinin düzenli bir şekilde yürütülebilmesi için afet ortaya çıkmadan bazı hazırlıkların yerine getirilmesi gerekir. Bunlar;

1) Türkiye'de acil sağlık hizmetleri ile ilgili bir yasa yoktur. Bu hizmetlerin sağlıklı ve etkin bir biçimde verilebilmesi için hizmet birimlerinin çalışma usul ve esaslarını belirleyen yasal bir düzenlemenin acilen yapılması gerekmektedir. Çıkartılacak yasada kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektörün görev ve sorumlulukları ayrıntılı bir biçimde belirtilmelidir.

2) Afet dönemlerinde faaliyete geçecek sağlık ekiplerinin yaralıların sayısı ya da afetin büyüklüğüne göre kademeli olarak devreye girecek afet master planlarının yapılmalı, ülke afet planına uygun il afet planları, ilin risk faktörleri ve diğer afet planı bileşenleri göz önüne alınarak uygulanabilir planlamalar yapılmalıdır. Planda afette görev alacak birimlerin ve kurumların görevleri net olarak belirtilmeli ve bu birimlerde simülasyon uygulama yapılmalıdır.

3) Afet durumlarında kullanılacak donanımlar belirlenmeli, afet tipine göre standartlaştırılmalı, bu donanımlar iller düzeyinde stoklanmalı ve mobil hâlde hazır tutulmalıdır. Stokların miyad takibi, tedavi ünitelerinin afet hâlinde kullanacağı stok malzemenin bulundurulması sağlanmalıdır.

4) Afet ihbarından sonra, daha önceden belirlenen bakanlık kriz komuta merkezi devreye girerek koordinasyon, haberleşme ve komuta kademelerini üstlenmeli, il afet planlarında kriz yöneticisi belirlenmeli ve güncelleştirilmelidir. Kriz bölgesi dışından gelenlerin konumu ve yetkileri net belirlenmeli, afet yönetiminde sağlıkla ilgili işlerin sağlık kriz yöneticisi tarafından yönetilmeli ve idarecilerin görev tanımları yapılarak afet planındaki rolleri tanımlanmalıdır.

5) Hastanelerin acil hizmetler bakımından afet durumlarında kapasitelerinin artırılması için gerekli planların hazırlanmalı, afetin büyüklüğüne göre devreye girecek devlet hastaneleri, üniversite ve özel hastanelerin isimleri ve ayıracakları yatak sayılarının önceden belirlenmelidir.

6) Sağlık personeli ve afet yöneticilerinin afet planları konusunda sürekli hizmet içi eğitim programları ile kurtarma, ilkyardım, acil yardım, haberleşme,



gerilim altında çalışma, triaj, temel yaşam desteği ve taşıma teknikleri, yasal sorumluluklar konularında bilgilendirme ve uygulama eğitimleri yapılmalıdır. Senaryolar oluşturulup bu afet programlarının tatbikatlarla uygulanmalıdır. Eğitici eğitimleri yapılması için paket programların oluşturulmalı, ilk yardım, temel yaşam desteği ve taşıma teknikleri konuları başta olmak üzere halkın ve resmî kurumlarda çalışanların eğitimi sağlanmalıdır. Eğitimler bölgesel risklere göre yönlendirilmelidir.

Afet durumlarında tıbbi yardım profesyonellik gerektiren, uyulması zorunlu kuralları, lojistiği, eylem planları olan, düzenleme ve koordinasyon ağırlıklı bir bilimsel alandır. Özellikle deprem gibi büyük felaketlerde kargaşa içinde hizmet sunmamak ve panik yaratmamak için planlı bir hazırlık dönemi gerekmektedir.

Afet tıbbının ikinci aşamasında acil tıbbi müdahaleler yer alır. Kurtarma ve acil tıbbi müdahale hizmetlerinin yönetiminde dört unsur mevcuttur. Bunlar;

1)Durum değerlendirmesi (Assessment)

2)Koordinasyon (Coordination)

3)Haberleşme (Communication)

4) Kumanda etme, yönetme (Command).

1.Durum Değerlendirme: Afet bölgesine ilk ulaşan ilk yardım ekibi, kazazede sayısı ve yaralanmaların derecesi gibi ön bilgileri hızla toplayarak kabaca felaketin boyutunu ve önemini kestirmek zorundadır. Bu ilk yardım ekibi bir tıbbi ekip olabileceği gibi, polis ya da itfaiye gibi yardımcı bir kurtarma ekibi de olabilir.

Durum değerlendirmesine göre kurtarma ve ilk yardım düzeneklerini harekete geçirmek için daha önceden yetki ve görevleri tanımlanmış bölgesel, resmi bir kişi felaketi ilan eder.

Felaket ilanının önceden belirlenmiş yöntemlerle duyurulmasından sonra zaman kaybetmeksizin, genellikle birkaç dakika içerisinde, felaket planlarında yazılı olan biçimiyle herkes kendi görevini yerine getirmelidir.

2.Koordinasyon:

Bildirim Alındıktan Sonra Yapılması Gerekenler

• Olay doğrulanmalıdır.

• Olayın büyüklüğüne göre harekete geçirilmesi gereken sağlık ekibi sayısını belirlemeli ve yönlendirilmelidir.

• Olayın tipine göre sağlık ekipleri dışında harekete geçmesi gereken diğer kurumları belirlenmeli ve olay hakkında bilgi verip yönlendirilmelidir.

• Üst yöneticilere olayla ilgili bilgi vermelidir.

Olay Yerine İlk Sağlık Ekibi Ulaştıktan Sonra

Olay yöneticisi ekipte görevli en kıdemli hekimlerden, triaj ve olay yönetimi konusunda eğitim almış ve deneyimli olanıdır. Görevi bir üst yönetici olay yerine



Olay yeri güvenli

değilse triaj ve hasta bakımı ertelenebilir. Olay yeri güvenliyse olay yerinde güvenli

bir bölgede triaj alanı kurulmalıdır.

ulaşana ya da olay sonuçlanana dek sürer.

Olay Yeri Yöneticinin Görevleri

• Acil tıp sistemi aktivitelerinin tüm sorumluluğunu üstlenir.

• Tıbbi kurtarma işlemlerini koordine eder.

• Olay çevresini değerlendirir, olayın tipi ve olay yeri koşullarına göre ek acil sağlık ekibi ya da kurtarma ve güvenlik ekibi gereksinimi belirler.

Olay Yönetiminde İzlenecek Yol

• Mümkün olduğunca hızlı bir şekilde hasar kontrolü ve çevrede oluşan zararların azaltılması çalışmaları başlatılmalıdır. Olay yerinde bulunan diğer kurtarma ve güvenlik birimleriyle iş birliği yapılmalıdır. Olay yeri güvenli değilse triaj ve hasta bakımı ertelenebilir.

• Olay yeri güvenliyse olay yerinde, değilse güvenli bir bölgede triaj alanı kurulmalıdır. Yürüyebilen hastalar güvenli bir bölgeye yönlendirilmelidir. Yürüyemeyen ilk hastadan/yaralıdan triaj başlar. Triaj alanı, hasta/yaralılar ambulanslara alınmadan önce triajları tamamlanacak şekilde düzenlenmelidir. Yaralılar, yaralanmalarının ciddiyetine göre belirlenecek bir sırayla enkazın yakınından mümkünse uzaklaştırılmalıdır.

• Olay yerine gelecek ambulanslar için bir bekleme alanı oluşturulmalıdır. Ambulansa gelen ekipler tedavi ve taşımada görev alırlar. Ambulanslar triaj alanına girmeden hasta yoğunluğunu azaltmak için hemen transporta başlamalıdır.

• Olay yerine ilk ulaşan ekipteki triaj ve olay yönetimi konusunda en deneyimli ve eğitimli hekim triaj sorumlusu olmalıdır. Olay sonuçlanana dek bu görevi devam etmelidir. Triaj sorumlusu yaralı tedavisini üstlenmez, ancak tedavi ve taşınmasını koordine eder. Kendini tanıtıcı bir giysisi olmalıdır.

• Olay yönetim merkezi, hangi ambulansın hangi hastaneye vaka taşıyacağını belirlemeli, kaydetmeli, bu sırada hastanelerin bakım kapasitelerini de değerlendirmelidir. Hastalar bakımlarını sürdürecek bir hekim ya da hekim dışı sağlık personeli eşliğinde sevk edilmelidir.

• Olaydan etkilenen/yaralananların yakınlarını bekletmek üzere bir alan oluşturulmalıdır. Bu alandan sorumlu bir görevli belirlenmeli ve hasta yakınlarına sağlıklı bilgi ulaşıp ulaşmadığını kontrol etmelidir. Ayrıca, hasta yakınlarının acil sağlık sorunu olduğunda bakımı sağlanmalıdır.

• Gönüllülerin sağlık, itfaiye ve güvenlik gibi ekiplere yardımcı olması sağlanmalıdır.

• Tedavi edilen hastaların önceliklerine göre sevkini sağlamak üzere bir taşıma alanı oluşturulmalı ve yolların açık kalması sağlanmalıdır. Bu alan yaralıların birinci triajı tamamlanıp tedavisi olduktan sonra taşıma için sevk edileceği yerde olmalıdır. Hasta/yaralı bu alana, taşıyacak olan ambulanstan önce ulaşmış olmalıdır. Hastalar en yakın merkeze değil, “travma derecelerine uygun merkeze”



Triajın hedefi,

müdahalenin çeşidi ve kapsamının,

aciliyetinin ve hastanın önceliğinin

belirlenmesidir.

sevk edilmelidir.

• Triaj alanına yakın bir yerde, geçişi engellemeyecek şekilde bir tedavi alanı belirlenmelidir. Ambulansta yer alan malzeme ve ekipmanlar, tedavi alanına yakın bir yerde bulunmalıdır. Acil sağlık ekibinden bir kişi bu malzemelerden sorumlu olmalıdır.

• Yaralıların olay yerinden sevki tamamlanıncaya kadar, ölülerin nakli yapılmayacağı için gözden uzak bir bölgede geçici morg oluşturulmalı ve bir sorumlu belirlenmelidir.

• Kurtarma çalışmaları gecikebilir veya uzayabilir. Acil sağlık ekibi kurtarmayı yakından izlemelidir. Böylece kurtarma bittikten hemen sonra triaj ve tedavi hemen başlatılabilir.

• Hastaneye ulaşan ambulans varsa ve iletişimde rolü sürüyorsa 112 komuta kontrol merkezi ya da olay yönetim merkezi ile bağlantı kurarak olay yerine dönmesinin gerekip gerekmediğini öğrenmelidir. Dönmesi istenirse, döndüğü anda, olay yöneticisini bilgilendirmelidir.

Bir felakette hafif ve ağır yaralıları ayırmak gerekir. Sağlık kurumlarının hafif yaralılar tarafından hücuma uğramasını önlemek ve ağır yaralılarında fark edilmeden bir yerde ölüme bırakılması ihtimalini azaltmak için mutlaka etkin bir triaj yapılmalıdır.

5.Triaj: Yardıma ihtiyacı olan çok sayıdaki insanın tamamına müdahale edilebilmesi için tıbbi karar verme ve tercih etme işlemine triaj denir. Triajın hedefi, müdahalenin çeşidi ve kapsamının, aciliyetinin ve hastanın önceliğinin belirlenmesidir. Triajı acil tıp konusunda tecrübeli bir hekim yapmalıdır ve diğer elemanlarında bu hekimin emri altında çalışmalıdır. Triaj süreklilik arz eden dinamik bir işlemdir. Olay yerinde, taşıma sırasında ve tedavi merkezlerinde yapılır.

Afet bölgesine ulaşan öncü ekipler ilk fırsatta bir tıbbi ilk yardım noktası oluştururlar, buraya tıbbi uç nokta da denebilir. Bu bölge afet alanına yeterince yakın, fakat olayın birincil yansımalarından da etkilenmeyecek kadar uzak olmak zorundadır. Felaketin boyutuna göre yola yakın, ambulans ve helikopter inebilecek bir ya da birkaç bina ya da kurulabiliyorsa çadırlar kullanılır.

Bu tıbbi uç nokta alanında birbirinden ayrılmış beş bölüm bulunur. Giriş bölgesine yakın birinci bölümde, buraya ulaşan yaralıların triajı ve sınıflandırılması için triaj alanı oluşturulur. Bu bölgeye canlı olarak ulaşan yaralılar kayda geçirilir ve bir triaj hekimi tarafından sınıflandırılır. Özellikle mutlak aciller ayrılır ve yaralılar yaralanma derecelerine göre önceden belirlenmiş alanlara gönderilir.

Ölü olarak getirilenler kayda geçirilir ve daha sonra tanımlamayı kolaylaştıracak belge ve cisimler ile birlikte ayrı bir alana gönderilir.

İkinci fiziksel bölüm mutlak acillerin alındığı alandır. Burada özellikle acil ve zorunlu yaşam destek işlemleri olan hava yolu açılması, gerekiyorsa yapay solunum, dışa olan kanamaların kontrolü, göğüs kafesi yaralanmaları için acil



Bölgeye ilk ulaşan sağlık ekibi iletişim kurulabiliyorsa 112

komuta kontrol merkezi, diğer sağlık birimleriyle iletişimi

yürütme görevini üstlenir, yoksa ya da

iletişim kurulamıyorsa elde bulunan iletişim araçları ile gereken birimlerle bağlantı

kurulmalıdır.

dekompresyon, damar içi sıvı tedavisi ve ağrı kesiciler yapılır. Buradaki ilk işlemlerden sonra ve nakil imkânlarına göre yaralılar üçüncü bölüm olan taşıma alanına götürülürler.

Diğer bir köşede rölatif aciller alanı oluşturulur. Burada yaralar sarılır, kırıklar stabil hâle getirilir ve yaralılar soğuktan korunur. Bu süre içerisinde yaralının mutlak acil olduğu saptanırsa bu bölgeden mutlak acil alanına nakli yapılır. Rölatif acil alanında bekleyen hastalar komuta merkezinin yönlendirmesi ışığında transport alanına taşınırlar.

Taşınma alanına ulaşan her yaralı ile ilgili bilgi komuta merkezine bildirilir ve buradan nereye gönderileceği konusunda bilgi istenir. Taşınma alanından yaralılar yaralanma ağırlıklarına ve önceliklerine göre eldeki araçlarla komuta merkezinin vereceği bilgiler doğrultusunda tedavi merkezlerine taşınırlar.

Çok sayıda yaralının olduğu büyük felaketlerde ayrıca tedavi merkezleri oluşturulur. Tedavi merkezleri genellikle bir hastane, bütün bölge tahrip olmuşsa çadır ya da o anda kurulmuş geçici askerî hastanelerdir. Tedavi merkezleri yeni kurulmuş ise mutlaka bir hava alanı, tren istasyonu ya da trafik noktasına yakın bir yere kurulmalıdır. Burada temel acil cerrahi müdahaleleri, yoğun bakım hizmeti, radyoloji ve laboratuar incelemeleri yapılabilmelidir.

Böyle bir merkezin genel düzenlemesi tıbbi uç noktaya benzer biçimdedir. Girişte triaj alanı, ardından yoğun bakım alanı, cerrahi alan ve taşınma alanı vardır.

Tedavi merkezinin amacı, yaralıların durumunu stabilize etmek ve daha uzun ulaşım sürelerine imkân verecek duruma getirmektir. Buradaki ilk yardım ve gerekli tedavi işlemlerinden sonra yaralılar taşınma alanına ve buradan da yaralanma derecesine uygun daha önceden planlanmış arka plandaki hastanelere kesin tedavileri için ulaştırılır.

Tıbbi uç nokta ve tedavi merkezlerinin kurulması pratik olarak güç görünebilirse de gerekli hazırlıklar çok önceden yapılmışsa, ilgili her birey ne yapacağını biliyorsa ve en önemlisi de defalarca prova edilmişse hayata geçirilebilir ve gerçek olabilir.

Bir kitlesel felakette kurtarma, ilk yardım, taşınma ve hastane tedavisi süreçlerini hızlı, verimli ve sorunsuz sürdürebilmek için önceden ayrıntılı bir biçimde bu sistemdeki görevliler, bunların yetkileri ve sorumlulukları belirlenmelidir. Bu yapılamamışsa, birçok ayrı örgütün katılacağı bu tür düzenlemelerde ortak amacın gerçekleştirilmesi aksayacak, iletişim teknolojisi etkin biçimde kullanılamayacak ve örgüt yapısı sağlanamayacaktır.

Bir felaket düzenlemesi itfaiye, polis, asker, sivil savunma birliği, sağlık görevlileri gibi farklı örgütlerin özerkliğinin kaldırılacağı anlamına gelmez. Ancak işbirliğinin nasıl kurulacağının önceden belirlenmesinin zorunlu olduğu bilinmektedir. Sistemin başında felaketten önce kimin olduğu bilinene kadar bir “kriz komutanı" olmak zorundadır.

Tıbbi kriz yönetiminin olmazsa olmaz gereklerinden biri, çalışır durumda bir



Afet sonrası arama ve

kurtarma faaliyetlerinde en

kritik zaman dilimi ilk 24 saattir.

haberleşme sistemidir. En uygunu biri komuta sistemi, diğeri operatif amaçlarda kullanılacak iki farklı kanallı telsiz haberleşme sistemidir. Buna ek olarak, normal haberleşme trafiğinden ayrılmış özel GSM şebekeleri de kullanılmaktadır.

3.Haberleşme: Afetlerde iletişimin yönetiminin her aşamasında, iletişim araçlarını yönetenlerin ve personelin, afet yönetimi sürecinde önemli rolü bulunmaktadır.

• İlk ulaşan sağlık ekibi olay yeri yönetimini üstlenir ve güvenilir bir bölgede bulunur. İlk birim taşıma görevi yapmaz. Bölgede varsa ve iletişim kurulabiliyorsa 112 komuta kontrol merkezi, diğer sağlık birimleriyle iletişimi yürütme görevini üstlenir, yoksa ya da iletişim kurulamıyorsa elde bulunan iletişim araçları ile gereken birimlerle bağlantı kurulmalıdır.

• Hastane ve diğer sevk merkezlerinin durumu hakkında alınan bilgiye göre hasta sevki düzenler.

• Olay yerindeki diğer ekiplerle iş birliği sağlanır.

• Olayda görevli tüm personelin güvenliğini değerlendirilir.

• Yöneticilere olayın tıbbi boyutuyla ilgili bilgi ve değerlendirmelerini sunulur.

• Olayı kronolojik sırayla kaydedilir.

4.Kumanda Etme, Yönetme: Tek bir koordinasyon merkezinin olmaması, her kurumun kendi yönetim merkezini kurmasın yol açmaktadır. Bu merkezler kendisine bağlı birimleri ilgili yerlere sevk etmekte, bu da karışıklığa ve zaman kaybına yol açmaktadır. Bazen aynı yere iki ayrı birimden helikopter ve arama kurtarma ekibi sevk edilmekte, yapılan yanlışlık olay yerinde fark edilmektedir. Yardıma ihtiyacı olan kişiler, temas kurulacak yeri bilmiyorlarsa, ihtiyaçları olduğu halde yardım alamamaktadır.

Afet sonrası arama ve kurtarma faaliyetlerinde en kritik zaman dilimi ilk 24 saattir. Hızlı bir şekilde hareket edilmesi için planların önceden hazırlanması gerekir.

Afetlerde sağlık organizasyonu çalışmaları neticesinde, afet durumlarında meydana gelecek iletişim ve koordinasyon eksikliği ortadan kalkar. Böylece sağlık kaynaklarının daha etkin kullanımı sağlanarak ihtiyaçların zamanında giderilmesi sağlanır.



Öze

t

•Afetler sonucu birçok insan ve canlı hayatını kaybetmekte, sakat kalmakta, mal kaybına uğrayabilmektedir.

•Afetlerin olumsuz sonuçlarının önlenmesi için afet planlarının bireyden başlayarak kurumları da kapsayacak şekilde detaylı bir biçimde hazırlanması gerekir.

•Afetlerin iyi yönetilmesi halkın ve kurumların koordineli çalışması ile mümkündür, en iyi tedbir afet oluşmadan önce alınan tedbirdir.

•Afetlerde organizasyon örgütlenme işidir. Bu eylem afet oluşmadan önce hazırlanan planlarda belirlenmiştir. Afet sırasında kişiler ve kurumlar, nereye nasıl gideceklerin kimin ne yapacağını daha önce belirler, afet olduğunda ise uygun plan hayata geçirilir.

• Afetlerin vereceği zararları ve olumsuz sonuçlarının önlemek veya azaltmak için hazır olunması gerekmektedir. Olası zarar/risklerinin azaltılması, afet ve acil durum sonrası müdahale etme ve iyileştirme gibi çalışmaların yapılabilmesi için gereken çalışmaların toplumun tüm kesimlerini kapsayacak şekilde planlanması, yönlendirilmesi, desteklenmesi, koordine edilmesi, gereken mevzuat ve kurumsal yapıların oluşturulması veya yeniden düzenlenmesi ve etkin, verimli bir uygulamanın sağlanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarının, kaynaklarının bu ortak amaç doğrultusunda yönlendirilmesi ancak doğru bir afet yönetimi ile sağlanır .



DEĞERLENDİRME SORULARI

1) Aşağıdakilerden hangisi afetin evrelerinden biri değildir?

a) Sessiz evre b) Alarm evresi c) İzolasyon evresi d) Rehabilitasyon evresi e) Zarar azaltma evresi

2) Aşağıdakilerden hangisi alarm döneminde yapılması gerekenlerden biri değildir?

a) Erken haber alma b) Haber verme c) Sektörlerin alarma geçmesi d) İzolasyon e) Toplumun alarma geçirilmesi

3) Aşağıdakilerden hangisi sessiz evrede yapılacak işlemlerden değildir?

a) Örgütlenme b) Uygulama ve değerlendirme c) Alarm sistem ve yöntemi kurmak d) Toplumu hazır ve bilinçli kılmak e) Yasal düzenlemelerin yapılması

4) “Afete karşı alt yapının oluşturulduğu, hazırlıkların ve planlamaların

yapıldığı, uyum ve reaksiyon kapasitesinin artırıldığı süreçtir.” tanımı aşağıdakilerden hangisine aittir?

a) Alarm dönemde sağlık hizmetleri b) İzolasyon dönemde sağlık hizmetleri c) Sessiz dönemde Sağlık Hizmetleri d) Rehabilitasyon dönemde sağlık hizmetleri e) Zarar azaltma dönemde sağlık hizmetleri

5) Triajla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a) Triaj; yardıma ihtiyacı olan çok sayıdaki insanın tamamına müdahale edilebilmesi için tıbbi karar verme ve tercih etme işlemidir.

b) Triajın hedefi, müdahalenin çeşidi ve kapsamının, aciliyetinin ve hastanın önceliğinin belirlenmesidir.

c) Triajı acil tıp konusunda tecrübeli bir hekim yapmalıdır ve diğer elemanlarında bu hekimin emri altında çalışmalıdır.

d) Triaj süreklilik arz eden dinamik bir işlemdir. e) Triaj sorumlusu herkes olabilir.



6) Aşağıdakilerden hangisi kurtarma ve acil tıbbi müdahale hizmetlerinin yönetimindeki unsurlardan biri değildir?

a) Durum değerlendirmesi b) Koordinasyon c) Haberleşme d) Kumanda etme e) Ambulasyon

7) Aşağıdakilerden hangisine afet sırasında dikkat edilmesine gerek yoktur?

a) Haber alma ve ulaşım olanaklarının tekrar sağlanması gerekir. b) Arama - kurtarma ve ilk yardım çalışmaları başlatılmalıdır. c) Her türlü boşaltma ve tahliye işlerinin yapılması, insanların hasarlı

konutlardan uzaklaştırılması ve bu konutların insanlara daha fazla zarar vermesi önlenmelidir.

d) Geçici iskân alanları oluşturarak insanların yiyecek, içecek, giyecek, yakacak temini sağlanmalıdır.

e) Ölüler ambulansla hastanelerin morglarına getirilmelidir.

8) Aşağıda olağan dışı durum yönetimi aşamaları ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

a) Birinci dönem; ihbarın alınması ile başlayan dönemdir. b) İkinci dönem yaklaşık olarak 30 dakikada tamamlanır. c) Üçüncü dönemde vakaların ilk müdahaleleri olay yerinde

tamamlanır. d) Tüm vaka bilgilerinin toplanması, titizlikle kayıtların tutulması, ara

ve sonuç raporlarının hazırlanması dördüncü dönemde yapılır. e) Dördüncü dönem ortalama 20 dk. sürer.

9) Afetlerde dış yardım dönemi ne kadar sürer?

a) 3 gün-3 ay b) 24-48 saat c) 1 hafta d) 21 gün e) 6 ay-1 yıl

10) Afet yönetim aşamalarından zararları azaltma aşaması ile ilgili

aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Merkezî düzeyde afet yönetimi ile ilgili planlar hazırlanmalı ve

geliştirilmelidir. b) İl ve ilçe düzeyinde “Acil Yardım Planlarının” hazırlanmalı ve

geliştirilmelidir. c) Bu planlarda görevli personelin görev tanımları (neyi, nerede, hangi

araçlarla nasıl yapacağı) belirlenmelidir. d) Bu planlarda görev ve sorumluluk verilen personelin eğitim ve

tatbikatlarla bilgi düzeyleri artırılmalıdır. e) Gerektiğinde bölge teçhizat merkezleri kurulmalı ve kritik malzeme

stoğu yapılmamalı, malzemeler kullanılmalıdır.

Cevap Anahtarı

1.E, 2.D, 3.B, 4.C, 5.E, 6.E, 7.E, 8.E, 9.A, 10.E



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Adaş G, Turgut N, Akçakaya A. Büyük Afetlerde Sağlık Hizmetlerinin Planlanması Organizasyonu ve Triaj, Okmeydanı Tıp Dergisi,2012; 28(Ek sayı 2):124-134.

Afetlerde Acil Sağlık Hizmetleri, MEB,2011;s.26-30,Ankara. http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/55/06/963254/dosyalar/2013_02/12095735_afetlerdeacilsalkhizmetleri.pdf Erişim Tarihi:09.08.2016

Akdur R. 21 Yüzyılda Türkiye,2000;s1-10, 1. Baskı, Ankara Üniversitesi Basımevi: Ankara.

Arslan Ü, Şahinöz T, Kaya M. Afetlerde Sağlık Organizasyonu Çalışmaları, TMMOB Afet Sempozyumu Kitabı, s.467-471. http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/3927.pdf Erişim Tarihi: 09.08.2016

Avdan U, Alkış A. Doğal Afetlere (Depreme) Yönelik Bütünleşik Konumsal Veri Tabanı Modelinin Geliştirilmesi, Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi, 2011; 3(1); 17-26.

Erkal T, Değerliyurt M. Türkiye’de Afet Yönetimi, Eastern Geographical Review 22,s.151. http://www.deu.edu.tr/userweb/yunusemre.ozer/AFET%20YONETIM%20MODELLERI.pdf Erişim Tarihi: 09.08.2016

Ersöz F. Doğal Afetler ve Sağlık Kurumlarının Kriz Yönetimi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi,2013, Kahramanmaraş.

Ertürkmen C. Afet Yönetimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ve Siyaset Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

Esin AS, Oğuzhan T, Kaya KC, Ergüder T, Özkan AT, Yüksel İ. Afetlerde Sağlık Hizmetleri Yönetimi Kurs Notları,2001,s.5-37,1.Baskı, Sağlık ve Sosyal Yardım Vakfı: Ankara.

Gögen S. Afetler ve Afete Müdahelede Asgari Sağlık Standartları, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2004: 3(12);296-306.

Göksoy E. Olağanüstü Durumlarda Sağlık Hizmeti ve Yönetimi, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Kitle Yaralanmaları ve Afet Hekimliği Sempozyumu Kitabı, 2000;s. 9-21; İstanbul.

Güler Ç, Çobanoğlu Z. Afetler,1994,s.18-19, 1. Baskı, Aydoğdu Ofset: Ankara.

Güler Ç, Çobanoğlu Z. Afetlerde Çevre Sağlığı Önlemleri,1997, s.24-25,1.Baskı, Barok Ofset: Ankara.

Işık Ö, Aydınlıoğlu HM, Koç S, Gündoğdu O, Korkmaz G, Ay A. Afet Yönetimi ve Afet Odaklı Sağlık Hizmetleri, Okmeydanı Tıp Dergisi,2012; 28(Ek sayı 2); 82-123.




http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/3927.pdf

http://www.deu.edu.tr/userweb/yunusemre.ozer/AFET%20YONETIM%20MODELLERI.pdf

http://www.deu.edu.tr/userweb/yunusemre.ozer/AFET%20YONETIM%20MODELLERI.pdf


Sofuoğlu MT, Gökçen S, Gezgin Y. Afetlerde 112 Acil Ambulans Organizasyonu, Toplum Ve Hekim,2001;16(5);352-356.

Topal A. Afetlerde Sağlık Hizmetleri Yönetiminin Önemi, Türk Hava Kurumu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi,2013,Ankara.

Turan M, Bulut Y, Öztürk G, Acil Durumlar ve Afetlerle İlgili Kurumların ve Acil Çağrı Numaralarının Bilinilirliği; Gümüşhane Örneği, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2015;4(3);440-453.


afet süreci İÇİndekİler afetlerde İlk ve...zarar/risklerinin azaltılması, afet ve acil durum...

Documents