adi-adi 5 · pdf file1 unitatea 4. or. irakurgaia: ... (landareak eta animaliak) ... antzeko...
TRANSCRIPT
euskarariAdi-AdikoadernoaLehen hiruhilekoa
LEHENHEZKUNTZA5
191379 _ 0001-0001.indd 1191379 _ 0001-0001.indd 1 28/7/09 15:53:3228/7/09 15:53:32
2
Aurkibidea
Irakurgaia: Kortxeleko mamuak
Lexikoa: Atzizkiak. Esaera zaharrak
Gramatika: Perpausaren osagaiak: izen-sintagma eta aditz-sintagma
Ortografia: Txistukariak: s, x, z, ts, tx, tz
Idazketa-tailerra: Informazio-iturriak
1 UNITATEA 4. or.
Irakurgaia: Zuhaitzak landatzen zituen gizona
Lexikoa: Sinonimoak / antonimoak. Esapideak
Gramatika: Izena: definizioa eta motak
Ortografia: Txistukariak: s, x, z. H letra
Idazketa-tailerra: Burmuinean arakatzen: mapak edo sareak
2 UNITATEA 10. or.
3 UNITATEA 16. or.
Irakurgaia: Jakintsuek ere jan egiten dute
Lexikoa: Jakien arlo semantikoa. Esaera zaharrak
Gramatika: Izenordaina: definizioa eta motak
Ortografia: H letra. Zenbakien idazkera
Idazketa-tailerra: Burmuinean arakatzen: ideia-jasa
191379 _ 0002-0003.indd 2191379 _ 0002-0003.indd 2 28/7/09 15:55:0928/7/09 15:55:09
3
Irakurgaia: Mamu gizagaixo haiek
Lexikoa: Hitz sinonimoak. Hitz elkartuak. Esamoldeak
Gramatika: Determinatzaileak I: mugatzailea
Ortografia: Puntuazio-markak. H letra. Txistukariak: ts, tx, tz
Idazketa-tailerra: Planifikatzea: helburua finkatu eta ideiak aukeratzea
4 UNITATEA 22. or.
Irakurgaia: On egin eta Urte Berri on
Lexikoa: Hitz elkartuak. Hitz antonimoak. Esapideak
Gramatika: Determinatzaileak II: zenbatzaileak
Ortografia: a itsatsia
Idazketa-tailerra: Idazlan bat egiteko teknikak berrikustea
5 UNITATEA 28. or.
34. or. Autoebaluazioa
36. or. Aditz laguntzailea
191379 _ 0002-0003.indd 3191379 _ 0002-0003.indd 3 28/7/09 15:55:0928/7/09 15:55:09
4
Pertsona ikaratia edo izubera al zara? Mamuengan sinesten al duzu? Ikusiko dugu…
Badira Ondarroan, Andre Mariaren elizako kortxelean edo teilatuan, kortxeleko mamuak izeneko harrizko giza irudi batzuk. Estatua horiek Erdi Aroko handiki batzuen irudiak dira, eta Ondarroako esaera baten arabera, bederatzietako kanpaiak jo ondoren elizaren inguruan kortxeleko mamuak ibiltzen dira.
Zer? Ez zarela mamuen beldur? Ondarroako Leokadi ere ez.
LEOKADIREN ISTORIOA
Egun batez, Leokadik apustu egin zuen lagunekin: baietz gauez hiru buelta egin elizaren inguruan. Hitzartutako ordua heldu, eta ekin zioten gazteek lehenengo bueltari. Halako batean, zarata handia entzun zen. Batzuk beldurtu egin ziren eta alde egin zuten.
Bigarren buelta egiten ari zirela, kate-hots ikaragarriak entzun zituzten. Izutu eta hanka egin zuten gehienek; ez, ordea, Leokadik, berak apustua irabazi nahian aurrera segitu baitzuen.
Hirugarren buelta amaitu orduko, txilio izugarriak entzun ziren... Biharamunean, ez zegoen Leokadiren arrastorik. Haren bila elizara joan zirenean, soka luze bat besterik ez zuten topatu horma batetik zintzilik. Eta gora begiratzean, han ikusi zuten Leokadi, teilatuan, kortxeleko mamuen artean harri bihurturik. Eta oraindik, han dago.
Ondarroara bazoazte, ez galdu Andre Mariaren eliza bisitatzeko aukera. Eta ez izan hango mamuen beldur, azken batean estatuak baino ez baitira… Ala ez?
Kortxeleko mamuak
1 Adierazi esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren.
• Ondarroarrak nahiko pertsona beldurtiak dira.
• Leokadi ez zen mamuen beldur.
• Gazte batzuk iluntzean joan ziren elizara.
• Elizaren inguruko bigarren bueltan, kate-hots ozenak entzun ziren.
• Kortxeleko mamuek Leokadi harrapatu zuten.
2 Bilatu testuan hitz hauen sinonimo bana.
• Dilindan ▶ • Zalaparta ▶
• Bira ▶ • Lorratz ▶
• Bilakatu ▶ • Garrasi ▶
1
G
E
E
E
E
zintzilik
buelta
bihurtu
zarata
arrasto
txilio
191379 _ 0004-0009.indd 4191379 _ 0004-0009.indd 4 28/7/09 16:01:3028/7/09 16:01:30
5
3 Azpimarratu irakurgaiko hitz atzizkidunak.
■ Bereizi eta idatzi azpimarratutako hitzak, adibidean bezala.
• ikara + -ti = ikarati
• + -bera =
• + -ki =
• esan + =
• ikaratu + =
• + -garri =
4 Idatzi atzizki hauek dituzten launa hitz.
• -ti: beldurti
• -bera: egosbera
• -ki: gizaki
• -garri:
• -(k)era:
5 Osatu zerrenda hauek.
• Izaki beldurgarriak: mamuak,
• Beldurrak eragindako erreakzioak: hanka egin,
6 Markatu esaera zahar bakoitzaren esanahi egokia.
A) Beldurrak oinetan hegalak jartzen ditu.
Beldur garenean, hobe da kirol-oinetako arinak janztea.
Beldur garenean, arin baino arinago egin dezakegu lasterka.
B) Beldurrik ez, bururik ez.
Zuhurrak beldurtzen dira; zentzugabeak, ordea, ez.
Burugabeko mamuek ikaratzen gaituzte.
■ Idatzi. Irakurgaiko zer pasarterekin lot daitezke goiko bi esaerak?
A)
B)
izutu
handi
izubera
handiki
esaera-era
ikaragarri-garri
izutu izugarri
bihozbera
ederki
harrigarri
joskera
ikusgarri
zabalera
lotsati
sentibera
negarti
sinesbera
leunki
maitagarri
amaiera
basati
txerriki
liluragarri
hasiera
sorginak, piztiak,
dar-dar egin, oihukatu, urduritu…
herensugeak…
izutu,
Bigarren bueltan, kate-hots ikaragarriak
Leokadik apustua irabazi nahian
entzun ziren eta hanka egin zuten gehienek.
aurrera segitu zuen.
Erantzun eredua.
Erantzun eredua.
191379 _ 0004-0009.indd 5191379 _ 0004-0009.indd 5 28/7/09 16:01:3128/7/09 16:01:31
6
Gramatika
1 Irakurri testua.
PATATA, LUR AZPIKO ALTXORRA
Ameriketatik ekarritako produktua da patata. Mundu osoko biztanleek jaten duten elikagairik nagusietako bat da egun. Elikagarria, merkea eta landatzeko erraza iza-teak ahalbidetu du bere hedapena. Globala eta ezinbes-teko bihurtu den elikagai honek, ordea, istorio luzea ezkutatzen du sustraien artean.
Solanum tuberosum izenekoa xvi. mendean iritsi zen Europara. Espainiar kolonizatzaileek ekarri zuten Perutik. Nekazariek pozoitsutzat hartu zuten hasiera batean, eta aristokratek, ordea, landarearen loreak miresten bazi-tuzten ere, sustraiak pobreen janaritzat hartzen zituzten. xviii. mendean, goseteen ondorioz, oinarrizko produktu bihurtu zen. Gaur egun, patata munduan gehien kontsu-mitzen den laugarren elikagaia da.
2 Biribildu testuko aditz nagusiak.
3 Azpimarratu urdinez testuko perpausetako subjektuak, eta gorriz, predikatuak.
4 Aukeratu testuko hiru perpaus, eta bereizi izen-sintagmak eta aditz-sintagmak.
•
•
•
5 Berridatzi perpausak, perpaus hauetako osagaiak ordenatuz.
• ikasleei / Irakasleak / die / bere / egin / errieta.
•
• zion / bati / kapeladunak / eskale /Gizon / sua / eskatu.
•
• Aneren / genituen / jatetxean / gozoak / jaki / dastatu.
•
• agurtu / ezker-eskuinera / nau / txapela / kalean / Aitzolek / mugituz.
•
[Ameriketatik ekarritako produktua da] [patata]
[Mundu osoko biztanleek] [jaten duten elikagairik nagusietako bat da]
[Elikagarria, merkea eta landatzeko erraza izateak] [ahalbidetu du bere hedapena]
AS
AS
AS
IS
IS
IS
Aitzolek txapela ezker-eskuinera mugituz agurtu nau.
Aneren jatetxean jaki gozoak dastatu genituen.
Gizon kapeladunak sua eskatu zion eskale bati.
Irakasleak bere ikasleei errieta egin die.
191379 _ 0004-0009.indd 6191379 _ 0004-0009.indd 6 28/7/09 16:01:3228/7/09 16:01:32
7
1
eta ko jan i ederrak
i aten ditut oinean,
ne katilak nire i urakoak dira
mo orro en direnean.
6 Osatu perpausak, subjektua edo predikatua asmatuz.
• Aurten dauzkagun irakasleek
• oso traketsak dira futbolean jolasten.
• Nafarroako mendiak
• eskularruak janzten dituzte lanerako.
• Andoaingo Idoiari beldur ematen diete.
• Bihar bilduko gara udaletxearen aurrean.
• nahiago dute garraio publikoan bidaiatu.
7 Irakurri egitura hauek eta lotu egitura bakoitza dagokion perpausarekin.
a) Subjektua + Osagarri Zuzena+ Aditza
b) Subjektua + Osagarri Zuzena + Aditza + Zehar Osagarria
c) Subjektua + Zehar Osagarria + Aditza + Osagarri Zuzena + Adizlaguna
d) Subjektua + Osagarri Zuzena + Aditza + Aditzondoa
1. Ikasleek oparia egiten diote irakasleari.
2. Maiderrek eta Naiarak gozokiak erosi zituzten pozik.
3. Mirenek Ikerri pasatzen dio pilota parkean.
4. Xabierrek txisteak kontatzen ditu.
5. Izaroren lehengusuak ordenagailua zeukan.
6. Anderrek loteria erosi dio amaren lagun bati.
1 Osatu igarkizunak, s, x, z, ts, tx eta tz idatziz. Gero, asmatu.
a i gu tien gainetik
e du i aten nekerik,
hodei gu tien a pitik
ibili ohi da airetik.
ugarramurdikoak
e agunak a palditik.
• •
2 Idatzi letraz zenbaki hauek.
• 13:
• 68:
• 387:
• 6.542:
Ortografia
azterketa zailak jarriko dizkigute.
Nire lagunak
ezagutzen ditudan politenak dira.
Jatetxeetan
mamuek
langile guztiak
Aiton-amonek
B
C
D
A
A
B
ss z
z z
z z
Z
z s
tzzz
sz
txs
tzz
sorgina printzesa
Hamahiru
Hirurogeita zortzi
Hirurehun eta laurogeita zazpi
Sei mila bostehun eta berrogeita bi
Erantzun eredua.
191379 _ 0004-0009.indd 7191379 _ 0004-0009.indd 7 28/7/09 16:01:3328/7/09 16:01:33
8
1 Irakurri laukiko informazioa.
2 Irakurri eta erantzun, x batez markatuz.
• Demagun arrainen arnasketari buruzko lana edo idazlana egin behar duzula. Zer egin duzu orain arte?
Burura etorri zaidan lehenengo gauza idatzi, orria bete arte.
Gaiari buruzko informazioa bilatu eta lana planifikatu.
Lagun baten idazlana kopiatu eta izenburua aldatu.
3 Irakurri eta osatu zerrenda.
• Badakigu lana planifikatzeko lehen urratsa informazioa biltzea dela. Egin galdera hau zeure buruari: Zer dakit nik arrainei buruz?
• Uretan bizi dira.
• Koloretakoak izan daitezke.
• Labean erreta gozo-gozo daude…
•
•
•
•
■ Egin duzun zerrendan, informazio nahikoa dago arrainen arnasketari buruz idazteko?
Arrazoitu.
4 Irakurri eta osatu informazio-iturrien taula hau.
■ Nola du izena gaur egungo mundu-mailako informazio-sarerik handienak?
Idazketa-tailerra
PLANIFIKATZEA ETA INFORMAZIOA BILTZEA
Ondo idatzi nahi badugu, idazteko teknikak ezagutu behar ditugu.
Edozein gairi ekiteko eta idazlan txukuna idazteko, ezinbestekoa da lana planifikatzea. Planifikazio horretan informazioa biltzea oso garrantzitsua da.
LIBURUAK PRENTSA ERAKUNDEAK ETA ELKARTEAK PERTSONAK
testu-liburuak aldizkariak kontsumitzailearen bulegoa irakaslea
hiztegiak
Mota askotakoak daude.
Batzuk ur gezekoak dira eta beste
batzuk ur gazikoak.
Internet
Erantzun eredua.
Erantzun askea.
entziklopediak
atlasak
katalogoak…
egunkariak liburutegia
fonotekak
filmotekak…
gurasoak
adituak…
Erantzun eredua.
191379 _ 0004-0009.indd 8191379 _ 0004-0009.indd 8 28/7/09 16:01:3328/7/09 16:01:33
9
1
5 Irakurri eta erantzun,
Internetera jo dugu eta Google bilatzaileari arrainen arnasketa hitzak bilatzeko eskatu diogu. Hona hemen zenbait emaitza.
• Guztiek balio digute behar dugun informazioa lortzeko?
• Zure ustez, zein da informazio gehien duen emaitza?
• Non egin behar da klik informazio guztia ikusteko?
6 Irakurri egoera hauek eta idatzi gako-hitzak interneten bilatzeko.
Kontuan izan gako-hitzak bizpahiru edo gehienez lau izaten direla.
• Gurasoek eta aitona-amonek txikitan denbora pasatzeko etajolasteko erabiltzen zituzten tresnak: antzinako jolasak.
• Datorren asteburua pasatzeko leku atsegina eta merkea, oso urrun
ez dagoena eta autobusez joan gaitezkeena:
• Antzina gure herrian edo inguruan Santa Agata egunean eta
Gabon-gauean abesten ziren kantak:
• Antzinako izaki bizidunek (landareak eta animaliak) harrian utzitako aztarnak,
gaur egun museo askotan ikusgai daudenak:
• Trena noiz, non eta zergatik sortu zen, eta nor izan zen asmatzailea:
Webgunea Irudiak Taldeak Gida
arrainen arnasketa Bilatu
Bilatu: Sarean Espainia herrialdeko orriak
Webgunea 1 - 10 emaitzak (guztira 45 inguru) arrainen arnasketa bilatzean. (0,28 segundo)
[PDF] CAF-Elhuyar X. sariak
Formatua: PDF/Adobe Acrobat - HTML bertsioaornogabeen eta arrainen dibertsitatea, ugaritasuna eta nagusitasuna aztertuziren. ... atal ditu: ekoizpen primarioa eta arnasketa. Oxigenoa ... www.zientzia.net/informazioa/ elhuyar/2004/195/pdf/A195-001-31-pdf - Antzeko orriak[www.zientzia.net domeinuan emaitza gehiago]
[DOC] 4años
Formatua: Microsoft Word 6 - HTML bertsioaUra arrainen ingurune naturala bada ere, bertan beste animalia batzuk aurki ... Azpimarratu zein garrantzitsua den saio bakoitzaren ondoren arnasketa eta ... www.indexnet.santillana.es/rcs/-archivos/Infantil/baulrecursos/programaciones/eskai3.7.doc - Antzeko orriak [www.indexnet.santillana.es domeinuan emaitza gehiago]
revista.consumer.es ::: Hondartzaz gozatzea: Eguzkia eta itsasoa ...
... hamaika ezbehar eta ezuste (intsolazioak, intsektu eta arrainen ziztadak, etc.
... Hondarrak haren bularrean eragiten duen kargak, arnasketa galarazita, ... revista.consumer.es/discapacitados/ eu/20030701/actualidad/informe1/ -24k- Katxean - Antzeko orriak
http://www.google.es/search?hl=eu&q=arraien+arnesketa&btnG=Google+Bilaketa&m
Kontuan sartu
Ez.
Elhuyarrekoa.
Tituluan.
autobusez egiteko bidaiak
Santa Agata eta Gabon-kantak.
Fosilak.
Trenaren historia.
191379 _ 0004-0009.indd 9191379 _ 0004-0009.indd 9 28/7/09 16:01:3328/7/09 16:01:33
10
1 Bilatu hiztegian irakurgaiko hitz hauen esanahiak.
• antzu:
• elkor:
• haga:
• olo:
• zekale:
• adore:
2 Ordenatu zenbaki bidez esaldi hauek denboraren hurrenkeran.
Elzéardek 65 urte zituela, basoa 11 km luze zen.
1945. urtean, Proventzako lurralde hura leku zoragarria zen.
Nire hirugarren bisitan, zuhaitzak 7 metro garai ziren.
Gerraren aurretik, lurralde hura basamortua zen.
2
191191919111191313313333ananananananannaa , , , ,, oioiioioiooioioinenennnn z zzz egegginininninn n nueueueueen n n nn txtxtxtt anannnngogoggg a a AlAlAlAlAA pepepep m meene didiete atata ikikkk P P P rorooveventntntntzazazazz kokokokokoko l llllurrrrrrrararrrr lddddeaeeaeaee n nn nnn babababb rnrnna.a.aaLuLuLuLLLL rrrralalalalaaa dededededededededed aaa aaanntnn zuzuuu eetataaaaaa e lklkkkororororororrarararaar z z zenenenennn h hhurururururu aa.a. E EEEz z zz zzezezz n iaiai lananaa dadarerereririr k k hahahaaztztzttenenee , ,, etttttta aaa hihirururururrur zpzpzpzppppalalaalalauauuuu l l ll lagagagagagununununununnbabababababb innnno o o oo oooo ezezezezezeezee z z zzzziriririrenenennn bb bbbizizizizizizizi ii i ii i bababaasasasssas momomom rtrtu u huhuhuhutstststts hhhharartatat n.n
HaHaHaaHaHHHaantntntnntnnn xexxexxxee eezazazaazaguguuguutututuututt n nnnnnueueueueueuu n n nn ElElzézéézééararaa dd d d BoBooBoB ufufuu fifififierreeee , 55555555 urtrtr ekekkko o ooo arara tztzaaiainnaann . MMaMaMM kkiiiillllaal mmmmmodooddoddduauauaau nn nn bububububurdrdrddrddinininininazazazazazzkoko hahahh gagagagagaagagaggaga b b b bbbatat e eeeeeerarararr bibbibibb lttttzezezeeez nnn nnn zuzuzuzuzuzuenenenn. . MaMakikikk lalaaarererereen n n pupupupuntntazz z zulullloaoa e eegigigiggg tetet n n zuuzuuuenennn l llluuruu rereeeeeeanan, ezezzkukukukukukk rr r babaat ttttt zuzuzuzuulololollobabbabbbb rrrrrrrrrrrrrrrruruurrururru a aaaaa bobobobotaaatttztztzt eneneneneeen zz zueueeeeenn n nnn eteteteta a aa a gegeeerorororor lllllururuu rererez zzz esestat ltttzez nn nnn zuzuueenenne kkkononnnnntututut h hhhhanaana ddiz.z.zz.z Egugunn nn hahahartrrtrrr anannn, ,, 1010000 eezezee kukukukukukkukur r rrr r lalalal ndndndndndndatattttttu uuuuu zizizziz tutututututuenennnnn, , babababb inininna a bababaabab zezezeeerararr mamam tztzztzaan hhiruu u ururrtetetet b bbasasamammamamama ororrrtututt hartan n hahaaririr tztzakakk l llananndaatzzttttt enn...
1911911919191199141414144141414kokokokkkokk ggerere raaaaaaa a aaaamamaaaaititititittzezeanann, hahaaaaarara i iitztzt ulululi i ninintn zezen. E EElzlzéaéaé rdrdekekk l llehehe enen bbezain bizkzkkororoo etataa lllananngigilelee jajaajj rrrrrrr aiaiaiiaiaiitztttztztzenenenennenn zzzzzueueueueuueu n.n.... HHHHararrritititzezezzzz k k kkkkk hahahh mamammm r r r ururu tete z zitituuzteen ettaa gigiizzakikiakakk b bbbbbaiainono altuagoakkk zzzirirenen. IkIkusuuu kikizuzuzzzz n n zozozzozozooz rararraaar gagagagagagagagagarrrrrrrrrrrrr iaiaiaiaiaaii z zzzzzz eneeeeneneenee .. ... LeLeLeLeLeLeLeLehehehehhehehh ngngngnggngngngngo o oo ererereree ememmuuu uu lelel hhohohhhhhorrrreaeaaaan,n oorain 111 1 kmkmkkk l luzuzzzzu e e ee e e eteteta a 33 33333 kmm zabbalalaalaaa zzzzzzeneneenn bbbbbbbbasaasassasaasasoaaaa zzegegoeoennn..nnn.nn
19919191933533 eaaaan,n muinonn ak zazpi metro luzekko o zuuhaitzez estalirik zeuden. Etta Elzéééééarrrrd?dd Betti iibezala. Bere gain hah rtutako etengabeko lan lasaiakkk eeta mendiko aire osasungarriak iraunarazten zioten artzain zahar hari basoko haririitztzttztttt akakakk bezain sendo.
19191919191 45454545eaeaean n n n ikikikikususususu i i i i i nunununununuenenenenenen a azkzkenenenenekekekekozozozoz E E E lzlzéard. Orduuanannn 888887 7 urte zituen. Autobusetik jaistststtstteaeaean,guguguguguguztztztztizizizz eeezezezezezaazaagugugugugugunanananananaann ee e eeeeeeegigigiggg n n n n zizizizz tztztztztzztztzaiaiaiaiaa dadadaaaannn n nn lelelelekukukukua.a.aa A ntntntntziinananana bbbbasasssamamammortu izanddaka oa lurralde eee opppparararararroaoaoaoaoao z zeneneen:olololololllolo-o-oo-o-o-o-o e e e e eeeetatatatatatatata z zzzekekekekalalalale-e-e-sassss il ooooordrdrdrdrdrdrdrdr enenenenenenene atataa uauauauauauak,k,kkkk bb bbbele ararrdidididii eeeeetatatatata l ll llarararararrrereakkk, bab sosoak, , ete xe bbberererrir akaka … iaiaiaia 111110.0.00 000000000 000
epepepepepepepeertrtrtrtrrtsososososososososonananananananna b b b b bbbbizizizizi iiii zizizizizzzirererererr n nn n n bebbebbertrtrtrtrtrttananaanana . OsOssOso o ooo lelell kukukuku a tsegeggegina zen biiiizitzeko.o
MiMiMMMiMiMiiMiMirararararrararaririririririiia a a aaaaa didididididirururururururrr didididididi n nnnnekekkkekazaa aarari ii zaaz har ete a eseskokolaaagaag bebbb hhhharaaa k, berrerre eee addddorea laggunununn zueueeuelall , taamamaainininina aahahahahahh rtrtr akako o lal naana ggauauzatuu aaaahahhahal l izizizannna.a.a.a. EEEEskskerrik k askokokoko, , ElElElElzézéézéara d Bouffier!
JeJeJJeann GGGGionoono (( ( (momomomoldlddldatatatatuauauauauaua))))))))
Zuhaitzak landatzen zituen gizona
fruiturik, umerik edo dagokiona ematen ez duena.
lurrari buruz, idorra, antzua.
zurtoin zutikorra eta lerro-formako hostoak dituena.
gramineoen familiako landare urterokoa.
kemena, bizidunen indarra.
1
3
4
2
zurezko zein metalezko pieza zuzena, makilaren tankerakoa.
191379 _ 0010-0015.indd 10191379 _ 0010-0015.indd 10 28/7/09 15:58:2328/7/09 15:58:23
11
urri
nagi
naromaratz
emankor
idor
makal
indartsu
ezereznahasgabe
alferhanka-sartze
peto
3 Kokatu hitz bakoitza zutabe egokian. Kontuan hartu zer adiera duten irakurgaian.
sinonimoak antonimoak• lehor
• bizkor
• langile
• oparo
4 Berridatzi esaldiak, huts hitzaren ordez antzeko esanahia dutenak jarriz.
• Gure koadrilan euskaldun hutsak gara guztiok.
• Askotan, nahi gabe, huts asko egiten ditugu.
• Mundua hutsetik sortu al zen?
• Aitonak kafe hutsa hartzen du gosaltzeko.
• Ez kasurik egin dioenari. Hitz hutsak baino ez dira.
■ Zer esan nahi du esaldi honek? Azaldu.
Botika horren eragina hutsaren hurrengoa omen da.
5 Osatu hitzak, izenei zain erantsiz, eta eman definizioak.
• baso + zain = ➜
• orratz + ➜
• lore + ➜
• ardi + ➜
• herri + ➜
6 Markatu. Zer esan nahi dute nabarmendutako esapideek?
• Bere maiteñoak kasu egin ziola-eta, ahuntzaren lorean zegoen zure laguna.
zoratuta egon pozik egon
• Saiatu arren, ezin diot sustraia atera irakasleak azaldu duenari.
zerbait ulertu zerbait entzun
• Ez da harritzekoa min hartzea, beti sasirik baso dabil-eta!
luzamendutan ibili leku desegokietan ibili
urri
nagi
naromaratz
emankor
idor
makal
indartsu
ezereznahasgabe
alferhanka-sartze
peto
emankor
makal
nagi
urri
idor
indartsu
maratz
naro
peto
hanka-sartze
ezerez
nahasgabe
alfer
basoa zaintzen duena.
trenbide-aldaketa egiteko orratzak zaintzen dituena.
loreak zaintzen dituena.
ardiak zaintzen dituena.
herria zaintzen duena.
basozain
orratz-zain
lorezain
artzain
herrizain
Botika hori balio gabekoa da.
191379 _ 0010-0015.indd 11191379 _ 0010-0015.indd 11 28/7/09 15:58:2628/7/09 15:58:26
12
uraesnea
irina minasua harea
belarra
esperantzapena
denbora
Gramatika
1 Irakurri testua eta inguratu izen bereziak.
Baltasar errotariak bere alaba Brunildak lastoa urre bihurtzen zuela zioen. Gofan erregeak errotariaren alaba gaztelura eraman zuen eta lastoz betetako gela batean sartu zuen, urrearen miraria gertutik ikusteko.
Neska gaixoari, negarrez ari zela, ipotx bat agertu zitzaion. Nanoak laguntza eskaini zion eta trukean, Brunildaren lehen haurra eskatu zion. Onartu zuen gazteak. Biharamunean, gela urrez beterik ikustean, jauntxoa neskarekin ezkondu zen.
Urtebete pasatu ondoren, haur eder bat izan zuen erreginak, eta berriro agertu zitzaion ipotxa zorra kobratzekotan. Erreginaren negarrek ahuldu egin zuten maltzurraren bihotza, eta hauxe proposatu zion: «Hiru eguneko epean nire izena asmatzen baduzu, betiko desagertuko naiz». Orduan, ama gaixoak erreinuko bazter guztietara bidali zituen mandatariak izen bila.
Hirugarren egunean, nanoa agertu zenean, erreginak izen zerrenda luzea irakurri zion, baina ez zuen asmatu. Azken izenera heltzean, astiro ahoskatu zuen: «Rum-pels-tilts-kin». Bere izena entzun bezain laster, lurrean ostikoa jo eta betiko desagertu zen ipotxa.
Grimm anaiak (moldatua)
2 Lotu zenbakiz irakurgaiko pertsonaien izen bereziak eta arruntak.
1. Baltasar 3. Rumpelstiltskin
2. Gofan 4. Brunilda
■ Erantzun. Zein da inoiz entzun duzun pertsona-izenik bitxiena? Eta leku-izenik bitxiena?
• •
3 Sailkatu irakurgaiko izen hauek.
• Izen zenbakarriak:
• Izen zenbakaitzak:
■ Erantzun. Goiko izen zenbakaitzetatik, zein dira neurgarriak, eta zein, neurgaitzak?
• Izen neurgarriak:
• Izen neurgaitzak:
4 Inguratu gorriz izen neurgarriak, eta azpimarratu urdinez, neurgaitzak.
Ipotx saltokaria
errotaria
nanoa ipotxa erregea
ama erregina
jauntxoa
egun urre lasto zor bihotz negar
uraesnea
irina minasua harea
belarra
esperantzapena
denbora
errotaria
nanoa ipotxa erregea
ama erregina
jauntxoa
egun urre lasto zor bihotz negar
urrea eta lastoa.
negarra.
egun, zor, bihotz.
urre, lasto, negar.
1 4 4
3223
Erantzun
askea.
191379 _ 0010-0015.indd 12191379 _ 0010-0015.indd 12 28/7/09 15:58:2728/7/09 15:58:27
13
2
5 Markatu aukera zuzena kasu bakoitzean.
• Baltasarrek gezur esaten zituen, eta ordukoan ere gezur esan zuen.
• Errotariaren alabak, Brunildak, atsekabe sentitu zuen ipotxa ikustean.
• Mandatariek bide ibili ondoren itzuli ziren gaztelura.
• Ipotxak bere izena entzutean, kolpe jo zuen lurrean eta desagertu egin zen.
6 Markatu x batez izen bakoitzaren ezaugarriak.
1 Irakurri definizioak eta egin hitz gurutzatuak.
1. Erroa, lurrean finkatzen den atala. 2. Zurtoin eta adarretan hazten den orria. 3. Argi egiteko erabiltzen den zurezko makila. 4. Sastraka.5. Ernamuina, biziaren jatorria.6. Pinuaren antzeko zuhaitza.
■ Hitz horietatik zeinek dute zerikusialandareekin?
Ortografia
asko
batzuk
asko
handia handia
asko asko
luzea gehiago
gogorra
BIZIDUNA
BIZIGABEA
BER
EZIA
ARRUNTA
ZEN
BAKARRIA
ZEN
BAKAITZA
NEU
RGARRIA
NEU
RGAITZA
haizea
ipotxa
olioa
Gofan
6▼
1▼
2 ▼
3 ▼
4 ▼
5 ▼
H O S T O A
Z U Z I A
S A S I A
T
R
H A Z I A
I Z
A E
I
A
Hostoa, sustraia, sasia
hazia, izeia.
191379 _ 0010-0015.indd 13191379 _ 0010-0015.indd 13 28/7/09 15:58:2728/7/09 15:58:27
14
KIROLAK
•
•
•
•
•
•
•
GABONAK
•
•
•
•
•
•
•
garbitu elikatudutxatu
euri gutxi
laborantza
aurreztu
URA
animaliakkutsadura
beharrezkoa
1 Irakurri laukiko informazioa.
2 Begiratu eskemari eta markatu erantzun zuzena x batez.
• Zer itxura du goiko eskemak? sare itxura ez du ezeren itxurarik
• Zer da erdian dagoen hitza? edozein hitz gai nagusia
• Zeren bidez lotu ditugu hitzak beren artean? marra bidez gezi bidez
• Zergatik daude lotuta euri gutxi eta aurreztu ideiak?
sinonimoak direlako beren artean zerikusia dutelako
• Zergatik ateratzen dira garbitu eta elikatu hitzak beharrezkoa hitzetik?
aditzak direlako beharrezkoa ideiaren azalpena direlako
• Zein da ideia-sare horretako gai nagusia?
3 Irakurri hitzak eta sailkatu gaiaren arabera.
elkartu taldeka oporrak eskolan osasuntsua urtero xakea ospatu familia telebistatik profesionalak oparitu erlijioa gimnasioa
Idazketa-tailerra
BURMUINEAN ARAKATZEN: MAPAK EDO SAREAK
Gerta daiteke, idazten hasteko, entziklopediarik, libururik, egunkaririk... eskura ez edukitzea. Nondik abiatuko gara, bada?
Ez larritu, burmuinean datu nahiko daukagu ia edozein gairi ekiteko. Hurrengo teknika oso baliagarria izango zaigu burmuineko datu guztiei irteten laguntzeko eta, horrela, informazioa biltzeko.
taldeka
eskolan
osasuntsua
xakea
telebistatik
profesionalak
gimnasioa
elkartu
oporrak
urtero
ospatu
familia
oparitu
erlijioa
URA
191379 _ 0010-0015.indd 14191379 _ 0010-0015.indd 14 28/7/09 15:58:2828/7/09 15:58:28
15
2
GAIAK
• Zinema
• Gaueko lanbideak
• Zuk nahi duzuna
astronauta
etxean
hiztegia
atera behar
TXAKURRA
usaina
jabea
arazoak
zarata
ekonomia
zikinkeriazaunka
4 Begiratu adi ideia-sare hauei eta idatzi erdian gai nagusia.
■ Erantzun. Non sartuko zenituzke euliak eta eltxoak ideiak?
■ Idatzi hutsik dauden hutsuneetan ideiaren bat. Lotu marraz dagokion ideiarekin.
5 Irakurri hitzak eta lotu marra bidez gaiarekin zerikusia dutenak.
■ Erantzun. Lotuko al zenuke ideiaren bat besteren batekin? Zein? Zergatik?
6 Aukeratu zerrendako gaietako bat eta osatu ideia-sarea.
kumeak
argitasuna
izadia
loreak
alergiak
berdetu
zomorroa
spiderman
sarea
zortzi
ehiztaria
beldurraARMIARMA UDABERRIA
zaunkaka ibiltzean zarata sortzen dute. Txakurrek usaina ematen dute eta
zikinkeria sor dezakete.
Erantzun askea.
Erantzun eredua.
Armiarmaren eskeman.
hanka
tranpa
paisaiaedertu
polena
191379 _ 0010-0015.indd 15191379 _ 0010-0015.indd 15 28/7/09 15:58:2828/7/09 15:58:28
16
Jakintsuak, zientziaren arloko aurkikuntza handiak egin dituzten gizon-emakumeak, liburu artean buru-belarri, laborategi batean edo arbel bat zenbaki bitxiz zirrimarratzen imajinatzen ditugu beti, kope-tilun, irribarre egiteko, jateko edo txantxetarako astirik gabe. Baina, jakintsuak, oso jakintsu izanda ere, gizakiak dira eta badakite bizitzaz gozatzen. Irakurri, bestela, zer egin zuen Robert Koch alemaniar senda-gileak, tuberkulosiaren eta koleraren baziloak aurkitu zituen gizonak.Behinola, laborategian, laguntzaile batek ikusi zuen nola Koch doktorea esperimentuen ontzian zegoen zerbait makila batekin nahasten ari zen. Hurbildu eta hauxe galdetu zion:–Bakterioak hazten, ala?–Saiatuta ere, ez zenuke inoiz igarriko zertan ari naizen –erantzun zion jakintsuak.Jakinguraz erreta, honela ekin zion laguntzaileak:
–Baziloak izango dira, orduan.Koch doktoreak ezetz adierazi zion buruarekin, eta laguntzaileak, lehen baino are jakin-min handiagoz, hauxe galdetu zion atzera:–Ez baziloak, ezta bakterioak ere? Estafilokokoak izango dira, bada.Barreari ezin eutsirik, laguntzaileak amore eman zuela ikusita, hauxe esan zion jakintsuak:–Saltxitxak dira, saltxitxa gozoak! Deitu Johani eta zatozte nirekin jatera.
Jakintsuek ere jan egiten dute
1 Inguratu aukera zuzena kasu bakoitzean.
• Jakintsuek
• Koch doktorea
• Laguntzaileak
• Koch doktoreak
2 Bilatu hiztegian eta eman esapide hauen ordainak.
• Buru-belarri:
• Jakinguraz erreta egon:
• Amore eman:
3
a) ez dute inoiz txantxetarako astirik izaten.
b) txantxetarako astirik ez dutela pentsatu ohi dugu.
a) laborategian esperimentuak egiten jarduten zen.
b) tuberkulosiaren eta koleraren bakterioen aurkitzailea izan zen.
a) uste zuen Koch doktorea adarra jotzen ari zitzaiola.
b) uste zuen Koch doktorea esperimentu bat egiten ari zela.
a) barre egin zion laguntzaileari zertan ari zen ez zekielako.
b) barre egin zuen laguntzaileak ezin zuelako igarri zertan zebilen.
zerbaitetan jo ta ke aritu.
jakin-nahia izan.
errenditu.
191379 _ 0016-0021.indd 16191379 _ 0016-0021.indd 16 28/7/09 16:04:0228/7/09 16:04:02
17
R M I N G O S T U A
H U R E S T A T E P
A P R T U D L E H D
T R E I K A T R I O
E F O N A N Z G I U
F R I T O L T O H D
L I Z U N D U Z U L
I S O T S T U A X E
U O N I E B R T U T
A G F A O N D U P S
F E Z U I X O M S U
jatun jakintsu
jakitokijaki
belarjale jakinduria
jakingura
orojakile
3 Sailkatu hitzak. Zein aditzetatik datoz?
JAN aditzetik JAKIN aditzetik
• •
• •
• •
• •
4 Bilatu aditzak letra-zopan eta kopiatu bakoitza zerrenda egokian.
jakiek berez egiten dute guk egiten dugu jakiekin
• lizundu •
• • egosi
• heldu •
• • erre
5 Bete esaldietako hutsuneak goiko aditz egokiekin.
• Upeleko ardoa egin da eta ozpin bihurtu da.
• Bota azukrea, bota beldurrik gabe, kafea ongi .
• Astebete etxetik kanpo ibili eta itzultzean ogia zegoen, eta fruta .
• Entsaladak gatzez, olioz eta ozpinez dira.
■ Zer beste adiera ditu erre aditzak? Idatzi esaldi bana, adiera horiek erabiliz.
•
•
6 Ordenatu hitzak, idatzi esaera zaharra eta markatu esanahia.
•
Jakintsuak ez dira jatunak. Asko jakiteak ez du traba egiten; kontrakoa.
JATENOGIRIK
DU
JAKITEAK
EZ
jakintsu
orojakile
jakingura
jakinduria
jatun
jaki
belarjale
jakitoki
usteldu
ondu
mingostu
gozatu
mingostu
gozatu
lizunduta
ontzen
ustelduta
Eguzkiak asko erretzen du.
Etxea erre zitzaion.
Jakiteak ez du ogirik jaten.
Erantzun eredua.
191379 _ 0016-0021.indd 17191379 _ 0016-0021.indd 17 28/7/09 16:04:0328/7/09 16:04:03
18
Gramatika
1 Irakurri testua eta bilatu argazkian Nikolas eta haren lagunak.
Eskolako argazkiaNi lurrean eserita nengoen, Alzesteren alboan.
Nire laguna Alzeste oso potoloa eta jatuna da. Marmeladaz ondo hornitutako ogi-xerra jaten ari zen eta, nahi gabe, alkandora zikindu zuen. Horregatik andereñoak azkeneko ilaran jartzeko esan zion. Norbaitek lekua utzi behar zion, baina Eudesek ez zion utzi nahi eta elkarrekin borrokan hasi ziren biak. Eudesek ukabilkada jo zion Alzesteri sudurrean, eta hark, berriz, ostikoa jo nahi izan zion. Baina, Eudes oso arina denez, makurtu eta ostikoa jaso zuena Agnan izan zen. Betaurrekorik ez duen leku batean jaso zuen, zorionez; baina, hala ere, negarrez hasi zen.
Andereñoa, izugarri haserre, zigorrak jartzen hasi zen ezker-eskuin. Ongi jarri eta irribarre egin genuen ia denok. Agnanek, baina, negarrez jarraitu zuen, eta Eudesek haserre, bere buruarekin, andereñoarekin eta gu guztiokin.
René Goscinny, Nikolas Txiki (moldatua)
2 Azpimarratu testuko izenordainak eta sailkatu.
• Pertsona-izenordainak:
• Izenordain zehaztugabeak:
• Izenordain bihurkariak:
• Izenordain elkarkariak:
3 Markatu aukera zuzena kasu bakoitzean.
• Argazkia ez genuen egin. modu egokian jarri baino ez genuen egin.
• pozik nengoen, ez nengoen inola ere haserre buruarekin.
• «Errua izan da!», esan zigun andereñoak, haserre bizian.
4 Asmatu esaldi hauen bukaerak.
• Nik neure buruari
• Zu zeure buruarekin
• Hark bere buruarengan
guk
geuk
Guk
Geuk Ni
Neu nire
neure zuena
zeuena
guri
geuri
ni, hark, gu.
norbaitek.
bere buruarekin.
elkarrekin.
galdera asko egiten dizkiot.
haserre zaude.
konfidantza du.
Erantzun eredua.
191379 _ 0016-0021.indd 18191379 _ 0016-0021.indd 18 28/7/09 16:04:0428/7/09 16:04:04
19
3
• Edonoiz laguntzeko prest izango nauzu.
• Ez dut ezer txarrik egingo.
• Ez diot inori adarra joko.
• Edonon txintxo portatuko naiz.
• Ez dut inoiz gezurrik esango.
• Noizbait geldirik egongo naiz.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
5 Bete esaldietako hutsuneak, izenordain elkarkari egokiak erabiliz.
• Sasoi hartan Nikolasek eta biok ez genuen ezagutzen.• ikusi bezain laster, hurbildu ziren neba-arrebak.• Haserretu ginenetik, ez diogu hitz egiten.• Luzaroan paseatu ondoren, ondoan eseri ginen parkeko eserlekuan.• Hobe da lan egitea, lehian ibiltzea baino.• Aitak eta amak ezagutu, maitemindu, eta bizitzen hasi ziren.
6 Eman baiezko esaldiak ezezka, eta alderantziz.
■ Erantzun. Zer motatako izenordainak ageri dira esaldietan?
Ortografia
1 Berridatzi h letra behar duten hitzak.
artu, leoia, leiala,
Aia, oina, oea,
autatu, leioa, aukeratu,
aia, oiala, leia,
doainik, doan, doilorra,
oore, loi, amairu, arria,
oloa, armairua, aurra
oiana, auspez
2 Idatzi letraz zenbaki hauek.
• 123.613:
• 33.123:
• 599.767:
elkar
Elkar elkarri
elkarri
elkarrekin elkarren
elkarrekin elkarrekiko
elkar elkarrekin elkarrekin
Ez nauzu inoiz laguntzeko prest izango.Zerbait txarra egingo dut.Norbaiti adarra joko diot.Ez naiz inon txintxo portatuko.Noizbait gezurrak esango ditut.Ez naiz inoiz geldirik egongo.
zehaztugabeak.
hartu, lehoia,
ohea, hautatu, ahia,leihoa, oihala, lehia, dohainik, ohore, lohi,hamahiru, harria, haurra, ahurra, oihana,ahuspez.
ehun eta hogeita hiru mila seiehun eta hamahiru.
hogeita hamahiru mila ehun eta hogeita hiru.
bostehun eta laurogeita hemeretzi mila zazpiehun eta hirurogeita zazpi.
191379 _ 0016-0021.indd 19191379 _ 0016-0021.indd 19 28/7/09 16:04:0528/7/09 16:04:05
20
EGURALDIA 1. Eguzkia asko gustatzen zait. (Hasieran?) 2. Euria aspergarria Mes ede egiten du. 3. Nekazarientzat beharrezkoa da. 4. Euria, eguzkia, ilargia, es pazioa... (Ez, hau ez) 5. Ez dakit nola jarraitu. 6. Euria arriskutsua, hondamendiak et a uholdeak. 7. Eguzkitan egot eko krema babes a behar. 8. Aldaket a klimatikoa. Eguraldi zoroa. 9. Berot egi-efektua!!!10. Udan eguzkia hobe.11. Aterkia apurtuta azken zaparradan.12. Elurra oso polita, kontuz errepidean... ...
Idazketa-tailerra
BURMUINEAN ARAKATZEN: IDEIA-JASA EDO BRAINSTORMINGA
Ideia-jasa informazioa biltzeko beste teknika bat da, eta gai bati buruz bururatzen zaizkigun ideia guztiak idaztean datza.
Ideia-jasa udako ekaitz bortitz eta labur baten modukoa da, 5-10 minutu bitartean iraun dezake, eta tarte horretan burura datozkigun ideia guztiak idatziko ditugu, onak ala txarrak diren pentsatzen gelditu gabe, eta ahal bada, hitz gutxi erabiliz.
1 Irakurri laukiko informazioa.
2 Irakurri adi eguraldiari buruzko ideia-jasa hau.
■ Idatzi egia (E) ala gezurra (G) diren.
Goiko esaldietako batzuek ez dute aditzik.
Ideia batzuk baztertzekoak dira.
Ideiak ordenaturik daude.
Dena txukun eta garbi idatzita dago.
3 Idatzi eguraldiaren zerrendako zer ideia baztertuko zenituzkeen.
•
•
•
■ Hona hemen ideiak baztertzeko arrazoiak. Idatzi ideia baztertu bakoitzari dagokion zenbakia.
1. Ez du gaiarekin zerikusirik. 3. Etekin gutxiko ideia da.
2. Beste ideia bat errepikatzen du. 4. Esaldi zoroa da.
G
G
E
E
Eguzkitan egoteko krema babesa behar.
Aterkia apurtuta azken zaparradan.
Udan eguzkia hobe.
4
3
1
191379 _ 0016-0021.indd 20191379 _ 0016-0021.indd 20 28/7/09 16:04:0528/7/09 16:04:05
21
3
ZUHAITZAK ARRISKUAN
1. Zuhaitz moda mot a asko daude. 2. Ez dakit gauza handirik. 3. Eskolako lorategian ez dago zuhaitzik. 4. Basoak birikak planet akoak. 5. Hosto galkorrak et a hori. 6. 7.
8. 9. 10. 11. 12.
Gogoratu ariketa haudenbora laburrean egitekoa
dela!
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
GAIAK
• Barazkijaleak
• Ametsak
• Zuk nahi duzuna
4 Asmatu beste ideia batzuk zerrenda osatzeko.
■ Kontuan hartu aholku hauek:
• Galdetu zeure buruari zer lortzen dugun zuhaitzetatik, zertarako balio duten...
• Pentsatu zuhaitzei buruz irakurri edo entzun duzun ideiaren bat.
• Gogoratu zer aldaketa izaten dituzten, adina...
5 Aukeratu gaietako bat eta idatzi ideiak, ideia-jasaren teknika erabiliz.
LAGUNTZA
Erantzun
eredua.
Amazonia.
Papera birziklatu → zuhaitzak moztu ez.
Zuhaitzaren eguna.
Fruituak → elikagai.
Zuhaitzaren enborra → zuhaitzen adina.
Erantzun askea.
191379 _ 0016-0021.indd 21191379 _ 0016-0021.indd 21 28/7/09 16:04:0628/7/09 16:04:06
22
Mamu gizagaixo haiek
1 Esan esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren eta zuzendu gezurrak.
Borteko jendea oso aurrerakoia zen eta ez zen edozergatik beldurtzen.
Borteko fantasmak Bort planetan jarraitzea erabaki zuten.
Picchio planetako biztanleak txakur ausartak ziren.
Bortiarrak adarra jotzen zieten mamuei.
Borteko mamuak oso gustura bizi izan ziren Picchio planetan.
2 Idatzi hitz hauen definizioa, zeure hitzekin azalduz.
• Biharamun:
• Teilatupe:
• Lotsaturik:
• Aurri:
4
Bort planetan mamu asko bizi zen. Leku guztietako mamuak bezala, leizezuloetan, gaztelu zaharren aurrietan, dorre abandonatuetan, teilatupeetan… bizi ziren. Gauerdian, gordelekuetatik irten eta Bort planetan zehar batera eta bestera ibiltzen ziren, bertako biztanleak beldurtu nahiz.
Baina bortiarrak ez ziren beldurtzen. Oso jende aurrera-koia zen hangoa eta ez zuten mamuetan sinesten. Mamu-rik ikusten bazuten, adarra jotzen zioten eta lotsaturik ihes egin behar izaten zuten askotan mamuek.
Egun batean mamurik zaharrenak eta jakintsuenak hitz egin zuen:
–Jaun-andreak –esan zuen bere izarari adabakia bota-tzen zion bitartean–, ez dugu gehiago bortiarrak beldur-tzerik lortuko. Alferrik da. Alde egin behar dugu. Eta bada-kit non dagoen guretzako planeta egokia: Lur da planeta horren izena. Hantxe behean dago. Bihar bertan, ilundu bezain azkar irtengo gara.
Biharamun gauean ilargiak agertzen hasi baino lehen, Borteko mamuak ilaran jarri ziren, izarak astindu zituz-ten… eta Lurrera bidean abiatu ziren espazioan zehar. Mamurik zaharrena zihoan gidari baina lo geratu zen eta, Lur planetara baizik, Picchio planetara heldu ziren. Igel beldurti batzuk ziren bertako biztanleak. Eta, egia esan, mende batzuetan, behintzat, nahiko gustura bizi izan ziren han Borteko mamuak.
Gianni Rodari, Jolas egiteko ipuinak (moldatua)
E
E
G
G
E
Lur planetara abiatu ziren.
igel beldurtiak ziren.
Aipatzen den egunaren hurrengo eguna.
Ganbara, goieneko gela.
Lotsa sentitzen denean.
Hondaturiko eta abandonaturiko eraikina.
191379 _ 0022-0027.indd 22191379 _ 0022-0027.indd 22 28/7/09 16:00:4028/7/09 16:00:40
23
3 Lotu hitz bakoitza bere definizioarekin.
jakintsu • • Lur planetan bizi dena. lurtar • • Toki batean bizi dena. beldurti • • Erraz beldurtzen dena. aurrerakoi • • Jakinduria daukana. adabaki • • Aurrerabidearen aldekoa. biztanle • • Urratuari eransten zaion zatia.
■ Erantzun. Goiko zein hitzen sinonimo dira hurrengoak? Idatzi esaldi bana.
• txaplata:
• izuti:
• aditu:
• bizilagun:
4 Azpimarratu irakurgaiko hitz elkartuak.
■ Bereizi eta idatzi azpimarratutako hitzak adibidean bezala.
• gau + erdi = gauerdi• + = • + = • + = • + =
5 Bilatu letra-zopan bost planeten izena.
6 Lotu esamoldeak esanahiarekin.
Zur eta lur geratu.
Zura eta lurra landu. Guztiz harritu. Zura lurrean finkatu.
Lur jota egon.
Lurraren kontra kolpea jo. Lurrean etzanda egon. Etsita egon.
A R T I Z A R R A
I B A T T L X I P
D F S A T U R N O
E S K A I R Z G D
K F U S O R B I T
J L M U B A P X A
A O I R U K R E M
B M A R T E T Z J
adabaki
beldurti
jakintsu
biztanle
leizezulo
gordeleku
jaun-andre
gizagaixo
zulo
leku
andre
gaixo
leize
gorde
jaun
giza
191379 _ 0022-0027.indd 23191379 _ 0022-0027.indd 23 28/7/09 16:00:4028/7/09 16:00:40
24
Gramatika
1 Irakurri elkarrizketa eta erantzun.
AUKERA GOZOA– Egun on, dendari jauna. Zera nahi nuke, pailazoek elkarri bota ohi dioten gauza horietako bat.
–Bai. Eta nolakoa nahi duzu? –Hori gustatzen zait.–Hauxe? Sagarrezkoa?– Ez. Lehorregia da. Nahiago dut merengezko hura. Itxura ona du.– Itxura ona du, bai, baina ez da gozoena. Txokolatezko hau da gozoena.–Berdin zait. Ez dut jateko nahi.
• Zer nahi du bezeroak?
• Zein eskatu dio bezeroak lehenik?
• Zein da gozoena?
• Zertarako nahi du tarta bezeroak?
2 Irakurri elkarrizketa berriz eta egin jarduera hauek.
• Azpimarratu artikuluak.
• Idatzi elkarrizketan ageri diren erakusleak:
3 Bete laukia emandako hitzekin.
4 Osatu testua, beharrezkoak diren artikuluak idatziz.
Zirkuko.... lehen emanaldi.... eskaini aurretik, desfile.... egin zuten. Herritar.... kale.... bete genituen ikuskizun.... ongi ikusteko. Aurrean, aurkezle.... zihoan, bozgorailu.... eskuan zuela. Ondoren, gainerako artista.... eta animalia.... zihoazen: tigre...., lehoi...., elefante....... Ti-gre.... eta lehoi.... beldur ematen zuten. Atzean, pailazo.... zetozen. Pailazo.... pailazokeria.... egiten pasatu zuten desfile oso.....
NOR
mago
NORK
..............
MUGAGABEA
NOR
..............
NORK
..............
SINGULARRA
NOR
..............
NORK
..............
.............. .............. .............. trapezistak .............. ..............
.............. .............. pailazoa .............. .............. ..............
.............. .............. .............. .............. .............. aurkezleek
.............. hezlek .............. .............. .............. ..............orekari .............. .............. .............. .............. ..............
PLURALA
BADATOR ZIRKUABADATOR ZIRKUA
trapezista
pailazo
aurkezle
hezle
magoek
trapezistek
pailazoek
hezleek
orekariek
magoak
trapezistak
pailazoak
aurkezleak
hezleak
orekariak
magoak
pailazoak
aurkezleak
hezleak
orekariak
magoa
trapezista
aurkezlea
hezlea
orekaria
magok
trapezistak
pailazok
aukezlek
orekarik
tarta bat
sagarrezkoa
txokolatezkoa
norbaiti botatzeko
hori, hauxe, hura, hau.
a aaakrok
aa
k k ak ak ak
akek
ekek
k a
191379 _ 0022-0027.indd 24191379 _ 0022-0027.indd 24 28/7/09 16:00:4028/7/09 16:00:40
25
4
5 Idatzi erakusle egokiak hutsuneetan.
• Eskuan daukadan orri marraztuta dago.
• Atzo etorri zen mutil oso altua zen.
• Duela bi egun erositako pastel
ez ziren batere gozoak.
• Alboan ditudan ume nire lagunak dira.
• Hartu hemengo margo zuretzat
eta ekarri niri horko .
6 Ordenatu esaldietako hitzak eta berridatzi.
• dira/lagun/jatorrak/zuen/horiek/oso
• hau/dute/zahar/garesti/etxe/saldu
• genuen/zen/hura/atzo/auzokoa/ikusi/nire/gizon
1 Irakurri testua eta jarri behar diren puntuazio-markak.
ETBgira Munduan zehar
Laster hasiko da berriro Euskal Telebistan Munduan zehar programa. Hil honen 23an, hain zuzen, esan digutenez eta seguru aski ordubete iraungo du. Lan-taldea honako hauek osatuko dute: Mikel Urretabizkaia, lehen ere saioaz arduratzen zena, Felipe Etxebarria eta Ana Aizpirik. Azken honek egingo du saioaren aurkezpena.
2 Osatu hutsuneak tz edo ts letrekin.
• Haizeak atea ixtean ho….. handia egin du.• Ez e…..i, zure laguna e…..i etorriko da berriro eta.• Zertan ibili zara ha…..ak horren zikin izateko?• Bulegoan dirua eba……i dutenez, alarma bat jartzea eba…..i dute.
3 Elkarrizketa honetan hainbat letra larri eta h letra falta dira. Seinalatu non.
–Kaixo, Haizea! Denbora asko nire zain?
–Ez, oraintxe bertan heldu naiz.
–Nola etorri zara?
–Hamarretako autobusa hartu dut Gernikan eta Xabierrekin hitz egiteko asmoz etorri naiz.
–Ondo da! Orduan, lehenengo Xabierren bila joango gara eta, gero, Laidara, hondartzara.
–Ados?
–Ados.
Ortografia
hau
hura
haiek
hauek
hauek
horiek
Atzo ikusi genuen gizon hura nire auzokoa zen.
Etxe zahar hau garesti saldu dute.
Zuen lagun horiek oso jatorrak dira.
ts
ts tz
tz
ts tz
191379 _ 0022-0027.indd 25191379 _ 0022-0027.indd 25 28/7/09 16:00:4128/7/09 16:00:41
26
1 Irakurri laukiko informazioa.
2 Irakurri egoera hau. Ondoren, lotu zenbakiz beheko helburu bakoitza dagokion testu motarekin.
• EGOERA: Goiko auzokideak espezie babestu bateko loro tropikala dauka balkoian. Loroak gauero zarata izugarria ateratzen du. Gainera, loroak balkoian esekitzen duzuen arropa garbia zikintzen dizue. Auzokideak ez dizue kasurik egiten eta jada egoera eramanezina da. Idazki bat egitea erabaki duzue.
HELBURU KOMUNIKATIBOAK:
Beste auzokideak konbentzitu,egoera konpontzen laguntzeko.
Herriko egunkarian zure arazoazinformatu.
Kanpoan bizi den lagun bati kontatu.
Loroaren jabeari animalia zaintzekoargibideak eman.
Udaltzaingoan egoera salatu.
3 Irakurri testu zati hauek eta idatzi bakoitzari dagokion testu motako zenbakia.
• Bai, motel, loro madarikatuak zarataka pasatzen du gaua eta guk begirik bildu ezinik...
.
• Animalia hauek haize-lasterretatik babestu behar dira. Udaberrian, lumak aldatzean bitaminak behar dituzte kolorea biziagotzeko...
• Nire egoera ernegagarria da, hirugarren solairuko auzokideak loroa ekarri duenetik ezin dut lorik egin, zuen laguntza...
■ Idatzi testu zati bakoitzaren azpian nolako tonua erabiltzen den, formala ala lagunartekoa.
Idazketa-tailerra
PLANIFIKATZEA: HELBURUA FINKATZEA, IDEIAK AUKERATZEA ETA ANTOLATZEA
Informazioa eta ideiak behin bilduz gero, informazio hori eta ideia horiek aukeratzea eta antolatzea dator; hots, zer ideia erabiliko ditugun erabakitzea eta testuaren zer ataletan (sarreran, mamian ala amaieran) joango diren zehaztea.
Lan hori egiteko, oso kontuan izango dugu zer lortu nahi dugun gure idazkiarekin; hots, zein den gure helburua eta baita irakurlea nor izango den ere.
TESTU MOTAK:1. Loro tropikalen gida2. Salaketa (inprimakia)3. Gutuna (zirkularra)4. Artikulua5. Lagunarteko gutuna
2
1
5
4
3
5
1
3
Formala
Formala
Lagunartekoa
191379 _ 0022-0027.indd 26191379 _ 0022-0027.indd 26 28/7/09 16:00:4128/7/09 16:00:41
27
4
LORO GOGAIKARRIA 1. Loroa des agerrarazi. 2. Etxean ezin da lorik egin. 3. Pipita-azalak edonon. 4. Auzokoa Venezuelara bidali. 5. Auzokideei laguntza. 6. Nire helbidea. 7. Goiko solairuan munstroa. 8. 9. 10. .11. 12.
4 Osatu ideia-sarea eta ideia-jasa.
■ Ezabatu zure ustez gaiarekin zerikusirik ez duten ideiak.
5 Irakurri galdera-gida eta kontuan izan, ideiak aukeratu aurretik.
■ Demagun eskolarako idazlana egin behar duzula. Aukeratu eta antolatu goiko ideiak eskeman.
HELBURUA ➜ Zer lortu nahi dut? informatu, txunditu, laguntza lortu…
IRAKURLEA ➜ Nor da?Zer daki gaiari buruz?
IDAZKIA ➜ Luzea ala laburra?Zenbat atal izango ditu?
ESKE
MA
Non bizi naizen.
Zer daukagun goiko solairuan.
Mamian: arazoa/ondorioa:
Gaia aurkezteko:
Bukatzeko:
zikinkeria
LOROA
zarata
auzokidea
espezie babestua
arazoaklo egin ezin
IDAZLEA ➜ Zer tonu erabili nahi dut? Formala, lagunartekoa…(Zu zeu)
Erantzun
askea.
Erantzun askea.
191379 _ 0022-0027.indd 27191379 _ 0022-0027.indd 27 28/7/09 16:00:4228/7/09 16:00:42
28
Dorreko erlojua gaueko hamabiak jotzekotan dago. Etxean halako urduritasuna edo zirrara berezia nabari da gaurkoan. Telebistari
adi-adi, kanpai-hotsa noiz entzungo zain gaude denok. Hasi da! Bat..., glaust! Bi...., glaust!... Horrela hasten dugu urtea Euskal Herriko etxe
askotan, mahats aleak ahoan, kontrako eztarritik joan beharrean.
Agidanez, urte berriari jakiren batekin ongietorria emateko ohitura ez da atzo goizekoa. Erromatarren garaian eztia, datilak eta pikuak jaten zituzten, hastear zegoen urtea elikagai horiek bezain gozoa izateko eta aurreko urteko une garratzak betiko ahazteko. Ohitura hori Europa osora hedatu zen, Erromatar Inperioarekin batera, eta egundaino bizirik iraun du leku askotan.
Alabaina, Gabon zahar gauean mahatsak jateko ohitura, usadio zaharrean oinarrituta egon arren, berri samarra da, eta Espainiakoa
soilik. Ziurrenik, 1909. urtean hasi zen, urte hartan
mahats-uzta ikaragarria izan zen-eta, soberakoa. Hainbeste
mahatsekin zer egin ez zekitela, urte berria hasteko zortearen mahatsak jatea otu zitzaien zenbait nekazari burutsuri. Pentsatu eta egin. Harrezkeroztik, kanpai-hots bakoitzeko mahats ale bat irenstea urte berria ondo hasi eta hobeto bukatuko dugun seinale bilakatu da. Itolarririk sartzen ez bazaigu, behintzat.
On egin eta Urte Berri on
1 Erantzun galderei.
• Noizkoa da urte berriari jakiren batekin ongietorria emateko ohitura?
• Zertan datza ohitura zahar hori?
• Noiz eta zergatik sortu zen Gabon zahar gauean mahatsak jateko ohitura?
• Nola hasten duzue urtea zure etxean?
2 Azaldu noiz erabiltzen diren eta zer esan nahi duten esapide hauek.
• Kontrako eztarritik joan ▶
• Pentsatu eta egin ▶
• Ondo hasi eta hobeto bukatu ▶
5
adg
zso
urtemahat
zen eta
1909. urtean, mahats-uzta gehiegi zegoenez, urte berrian mahatsak jatea pentsatu zuten.
Urtea eztia, datilak eta pikuak jaten hasten zuten, frutak bezain gozoa izan zedin.
Erromatarren garaikoa.
jana zein edaria okerreko tokitik joan, trakeatik.
gauza bat egitea, pentsatu eta berehala egin.
zerbait ondo hastea eta askoz hobeto bukatzea.Urte berriaren etorrera dela-eta esaten da.
Erantzun askea.
191379 _ 0028-0033.indd 28191379 _ 0028-0033.indd 28 28/7/09 16:06:2528/7/09 16:06:25
29
3 Irakurri definizioak eta bilatu testuan haiei dagozkien hitzak.
• Erleek loreen nektarretik sortutako elikagaia:
• Zerbaitek eragindako sentimendu bizia:
• Lurrak Eguzkiaren inguruan bira osoa emateko behar duen denbora:
• Arnasa hartzeko eragozpen nabaria:
• Orotariko fruituak biltzea:
4 Elkartu emandako hitzak, hitz berriak osatzeko.
• urte + aro = • aste + egun =
• urte + muga = • jaio + egun =
• urte + adar = • lan + egun =
• urte + betetze = • jai + egun =
5 Kokatu hitz hauek egutegiko orrien azpian.
gaur
6 Lotu kontrako esanahia dutenak.
goiz • • egun eta eguzki
antzina • • ostean
gutxitan • • arestian
inoiz ez • • belu
aurrean • • txitean-pitean
7 Aukeratu esapide bakoitzaren esanahi zuzena.
• Atzo goizekoa ez izan:
• Urak bide egin:
• Aldia eman:
berandukoa izan.
aspaldikoa izan.
denbora alferrik ez igaro.
denbora azkar-azkar igaro.
denbora-pasa egon.
bolada txarra izan.
14ABENDUA
19ABENDUA
18ABENDUA
16ABENDUA
17ABENDUA
15ABENDUA
bihar etzi atzoherenegun etzidamu
n.
eztiazirrara
urteaitolarria
uzta
urtarourtemuga
urtadarurtebetetze
astegunjaiotegunlanegunjaiegun
etzidamuetzibiharatzoherenegun
191379 _ 0028-0033.indd 29191379 _ 0028-0033.indd 29 28/7/09 16:06:2628/7/09 16:06:26
30
Gramatika1 Bete testuko hutsuneak alboko hitzekin eta erantzun.
GABON-USADIOAAzken urteotan, ohitura bitxia hartu dugu etxekook Gabon-gaua eta Eguberri-eguna pasatzeko. Urik eta argindarrik ez duen mendiko borda . joaten gara, egun horiek igarotzeko. Egunsentian abiatu eta ia goiz behar dugu hara heltzeko. Sartzean, beti bezala aurkitzen dugu :
aulki eta zurezko mahaia, besaulki zahar , sukaldetxoa eta beheko su handia. Familiako kide parte hartzen dugu borda txukuntzen eta afaria prestatzen. Afaldutakoan, gauza kontatzen dizkiogu elkarri.
• Zer dira hitz horiek?
2 Sailkatu aurreko ariketan idatzitako hitzak.
• ZEHAZTUAK:
• ZEHAZTUGABEAK:
• OROKORRAK:
3 Idatzi izenak irudien ordez. Kontuan izan mugatuak ala mugagabeak diren.
• Mendian lau ikusi ditut. Lau ez zuten jaberik.
• Goizean aurkitu dituzun bi galduta zebiltzan.
• Bidean hiru zeuden. Bi burua falta zitzaien.
• Gure auzoan bost daude. Lau jendea bizi da.
• Etxe inguruan hiru ditugu. Ni haietako bi igo naiz.
4 Lotu esanahi bera duten zenbatzaile zehaztugabeak.
mordo bat • • pixka bat
pittin bat • • nahikoa
aski • • makina bat
5 Bete esaldietako hutsuneak, aurreko ariketako zenbatzaileak zuzen erabiliz.
• Gaur jende etorri da pilotalekura. Bete-beteta dago!
• Emango al didazu azukre , mesedez?
• Gaurkoz arroz-esne jan duzu. Utzi biharko.
• Lagun elkartu ginen liburutegian.
• Baditut arrazoi zurekin haserre egoteko, baina ez dizkizut esango.
guzti
ok bi
batzuk
asko
denazenbait
hiru
osoa
batera
hiru
batera biosoa
denabatzuk
guztiokzenbait
asko
zenbatzaileak
hiru, bi, bat.zenbait, batzuk, asko.
guztiok, dena, osoa.
ahuntz ahuntzek
mendizaleak
txorimalo txorimalori
baserri baserritan
mendi menditara
makina batpittin bat
nahikoamordoanahikoa
pixka bat
191379 _ 0028-0033.indd 30191379 _ 0028-0033.indd 30 28/7/09 16:06:2728/7/09 16:06:27
31
5
• Galtzerdiak: dozena-erdi.• Prakak: bi pare.• Botak: pare bat.• Pospoloak: hiru kutxa.
• Intxaurrak: poltsa bete.• Soka: lau metro.
6 Idatzi ohar bat, mendira eramango dituzun gauzen berri bilduz.
Ama, aita:
Bihar mendira noa lagunekin, eta gauza hauek hartu ditut bizkar-zorroan eramateko:
7 Markatu aukera zuzena esaldi bakoitzean.
• Munduko mutil ez dira berdinak.
• falta da oporretarako.
• Geratzen zen azukre bota diot esneari.
• Mikeli ematen dio barregura.
1 Bilatu irudian a itsatsia duten hitzak eta idatzi.
• Arropa,
2 Aukeratu a itsatsia duten hitzak.
itxura haria dardara kondaira arnasa kapela
izara izotza jela ipuina txanoa abiadura
Ortografia
denak
guztiak
Astebete
Aste oso
osoa
guztia
denak
osoak
dozena-erdi galtzerdi, bi praka pare, bota pare bat, hiru poxpolo kutxa, poltsa bete intxaur eta lau metroko soka.
eskailera, ezpata, kaxa, neska, koroa, panpina, kapa, jaka, giltza, bandera.
191379 _ 0028-0033.indd 31191379 _ 0028-0033.indd 31 28/7/09 16:06:2828/7/09 16:06:28
32
1 Irakurri laukiko informazioa.
2 Bilatu informazioa Euskal Herriko Gabonei buruz, informazio-iturriren bat erabiliz.
• Noiztik ditugu Gabonak?
• Euskal Herriko Gabon-jaietako pertsonaia berezia.
• Gabonetako jaki tipikoak.
• Gabonetako ohiturak.
3 Bete Gabonei buruzko ideia-sare hau eta erantsi ideia gehiago.
Idazketa-tailerra
IDAZLAN BAT EGITEKO TEKNIKAK BERRIKUSTEA
1. Informazioa biltzea (liburuak, prentsa, pertsonak, internet…).2. Norberak bere buruan dituen datuekin informazioa biltzea.3. Ideia-jasa osatzea (denbora tarte laburrean burura datozkigun
ideiak jasotzea).4. Ideiak antolatzea eskema batean (sarrera, mamia eta amaiera).
bidaiatu
GABONAK
elurra
familia
Olentzero.
Kristautasuna heldu aurretik, neguko solstizioa ospatzen zen.
Oilaskoa, aza, barraskiloak, intxaurrak, bisigua…
Gabon-egurra erretzea, kantuan eta eskean ibiltzea, urteko lehen ura bildu…
Erantzun eredua.
Gabonparkea
oporrak
lagunak
turroia
opariak
191379 _ 0028-0033.indd 32191379 _ 0028-0033.indd 32 28/7/09 16:06:2828/7/09 16:06:28
33
5
4 Orain, osatu neguko jaiei buruzko ideia gehiago, ideia-jasaren teknika erabiliz.
√ Gogoratu ideia guztiak idatziko dituzula eta hitz gutxirekin.
■ Azaldu zerrendako zer ideia baztertuko zenituzkeen eta arrazoitu zure erantzuna.
5 Irakurri testua arretaz eta osatu eskema.
San Tomas eguna errenta-eguna zen. Maiz-terrek egun horretan ordaindu ohi baitzioten nagusiari urteko errenta. Familia osoa goiz-goiztik baserritik jaitsi eta, azokan salerosketak egin ondoren, nagusi jaunaren etxera joaten ziren bazkaltzera, beti ere opariren bat era-manez (normalean kapoi pare bat). Ohiko me-nuan hauexek zeuden: zopa, eltzekoa, gisatua, bixigua, gazta eta gaztainak; ardoa, kafea eta pattarrak lagunduta. Bazkalondoan, errenta or-daindu eta alde egiteko ordua iristen zenean, etxekoandreak opari bana ematen zien ema-kume baserritarrei: libra bat txokolate eta ba-kailao puska bat.
NEGUKO JAIAK 1. Negua abenduaren 21ean hasten da. 2. Gabonak ospatzen dira. 3. Olentzero et a Errege egunak!!! 4. Elurra et a hot z handia. 5. Inauteriak!! mozorroak!! 6. 7. 8. 9. 10. .11. .12. .
SAN TOMAS EGUNA
Sarrera: .
Mamia: .
Bukaera: .{
urdinez
gorriz
berdez
Erantzun askea.
191379 _ 0028-0033.indd 33191379 _ 0028-0033.indd 33 28/7/09 16:06:2828/7/09 16:06:28
34
• Ikasi duzuna zuk zeuk neurtu ahal izango duzu. Markatu laukitxoak esaldiarekin ados zaudenean.
GR
AM
ATIK
AO
RTO
GR
AFIA
IDA
ZK
ETA
-TA
ILER
RA
1. UNITATEA 2. UNITATEA
• Gauza naiz perpaus batean aditz-sintagma eta izen-sintagma bereizteko.
• Badakit perpaus batean subjektua, osagarri zuzena, zehar-osagarria, aditza eta adizlaguna bereizten.
• Gauza naiz izen arruntak eta bereziak bereizteko.
• Badakit zenbatu daitezkeen izenak zenbakarriak direla.
• Ikasi dut izen zenbakaitz batzuk neur daitezkeela.
• Ikasi dut s, x eta z letrak dituzten zenbait hitz.
• Gauza naiz ts, tx eta tz dituzten hainbat hitz zuzen idazteko.
• Ikasi dut h letra duten hainbat hitz.
• Gauza naiz s, x eta z letrak dituzten zenbait hitz bereizteko.
• Ulertu dut idatzi aurretik planifikazio-lana egin behar dela.
• Badakit edozein idazkiri ekin aurretik informazioa biltzea ezinbestekoa dela.
• Ikasi ditut h letradun hitz berriak.
• Gauza naiz h letra duten hitzak eta h-rik gabeak bereizteko.
Autoebaluazioa
191379 _ 0034-0040.indd 34191379 _ 0034-0040.indd 34 29/7/09 08:50:3329/7/09 08:50:33
35
Adi-Adi Euskarari 5.1 koadernoa
3. UNITATEA 4. UNITATEA 5. UNITATEA
• Badakit izenordainek izenak ordezkatzen dituztela.
• Gauza naiz pertsona- izenordainak, izenordain zehaztugabeak, bihurkariak eta elkarkariak bereizteko eta zuzen erabiltzeko.
• Ikasi ditut h letradun hitz berriak.
• Gauza naiz h letra duten hitzak eta h-rik gabeak bereizteko.
• Badakit zertan den ideia-jasaren teknika.
• Gauza naiz gai jakin bati buruzko ideia-jasa osatzeko.
• Ikasi dut determinatzaileak izen eta izenondoekin erabiltzen direla.
• Gai naiz artikulua eta erakuslea bereizteko.
• Gauza naiz ts eta tz dituzten zenbait hitz bereizteko.
• Ikasi dut h letra duten hitzak ondo idazten.
• Badakit helburuen arabera testua desberdina izan daitekeela.
• Gauza naiz gai jakin bati buruzko eskeman ideiak antolatzeko eta banatzeko.
• Badakit zenbatzaileak determinatzaile mota bat direla.
• Gauza naiz zenbatzaile zehaztuak eta zehaztugabeak bereizteko.
• Ikasi dut zenbatzaile orokorrek ez dutela kopururik adierazten.
• Ikasi ditut a itsatsia duten hainbat hitz.
• Badakit idazlan bat egin aurretik informazioa bildu behar dela.
• Gauza naiz gai bati buruzko ideia-jasa osatzeko eta eskema batean ideiak antolatzeko.
191379 _ 0034-0040.indd 35191379 _ 0034-0040.indd 35 29/7/09 08:50:3329/7/09 08:50:33
36
Aditz laguntzailea
NOR NORI banintz ba NIN tzai T (DA) bahintz ba HIN tzai K/N
balitz ba LI tzai O
bagina ba GIN tzai zki GU
bazina ba ZIN tzai zki ZU
bazinete ba ZIN tzai zki ZUE te balira ba LI tzai zki E
nintzateke NIN tzai DA ke hintzateke HIN tzai A/NA ke litzateke LI tzai O ke ginateke GIN tzai zki GU ke zinateke ZIN tzai zki ZU ke zinatekete ZIN tzai zki ZUE ke te lirateke LI tzai zki E ke
nintzatekeen NIN tzai DA ke eN
hintzatekeen HIN tzai A/NA ke eN
zatekeen ZI tzai O ke eN
ginatekeen GIN tzai zki GU ke eN
zinatekeen ZIN tzai zki ZU ke eN
zinateketen ZIN tzai zki ZUE ke te eN
ziratekeen ZI tzai zki E ke eN
NOR NORI naiz NA tzai T (DA) haiz HA tzai K/N
da zai O
gara GA tzai zki GU
zara ZA tzai zki ZU
zarete ZA tzai zki ZUE te dira zai zki E
NOR NORI nintzen NIN tzai DA N
hintzen HIN tzai A/NA N
zen ZI tzai O N
ginen GIN tzai zki GU N
zinen ZIN tzai zki ZU N
zineten ZIN tzai zki ZUE te N
ziren ZI tzai zki E N
NOR NOR-NORI
OR
AIN
ALD
IALEH
EN
ALD
IA
ALEG
IAZ
KO
AIR
AG
AN
A
ON
DO
RIO
A
BA
LD
INTZ
AZ
KO
AK
IND
IKA
TIB
OA
BA
LD
INTZ
A
191379 _ 0034-0040.indd 36191379 _ 0034-0040.indd 36 29/7/09 08:50:3329/7/09 08:50:33
37
INDIKATIBOA
NOR NORI NORK T (DA) T
K/N (A/NA) K/N
O –Di (zki) GU GU
ZU ZU
ZUE ZUE
E TE
NOR NORKNA u T
HA u K/N
D u –GA it u GU
ZA it u ZU
ZA it u zte ZUE
D it u (z)TE
NOR NORKNIND u DA (e)NHIND u A/NA (e)N( ) – (e)NGINT u GU (e)NZINT u ZU (e)NZINT u zte ZUE (e)N( ) (z)TE (e)N
NORK NOR NORIN DA N
H A/NA N
Z O N
GEN i(zki) GU N
ZEN ZU N
ZEN ZUE te N
Z E te N
ba NIND u T
ba HIND u K/N
( ) –ba GINT u GU
ba ZINT u ZU
ba ZINT u zte ZUE
( ) (z)TE
ba N T (DA)ba H K/N
ba L O
ba GEN i(zki) GU
ba ZEN ZU
ba ZEN ZUE teba L E te
NIND u ke T
HIND u ke K/N
( ) –GINT u z ke GU
ZINT u z ke ZU
ZINT u z ke te ZUE
( ) TE
N DA keH A/NA keL O keGEN i(zki) GU keZEN ZU keZEN ZUE ke teL E ke te
NIND u ke DA (e)NHIND u ke A/NA (e)N( ) – (e)NGINT u z ke GU (e)NZINT u z ke ZU (e)NZINT u z ke te ZUE (e)N( ) TE (e)N
N DA ke eN
H A/NA ke eN
Z O ke eN
GEN i(zki) GU ke eN
ZEN ZU ke eN
ZEN ZUE ke te eN
Z E ke te eN
NOR-NORK NOR-NORI-NORK
nuen nituenhuen hituenzuen zituengenuen genituenzenuen zenituenzenuten zenituztenzuten zituzten
banu banitubahu bahitubalu balitubagenu bagenitubazenu bazenitubazenute bazenituztebalute balituzte
nuke nituzkehuke hituzkeluke lituzkegenuke genituzkezenuke zenituzkezenukete zenituzketelukete lituzkete
nukeen nituzkeenhukeen hituzkeenzukeen zituzkeengenukeen genituzkeenzenukeen zenituzkeenzenuketen zenituzketenzuketen zituzketen
NOR 3. pertsona
hura haiek
191379 _ 0034-0040.indd 37191379 _ 0034-0040.indd 37 29/7/09 08:50:3329/7/09 08:50:33
38
Aditz laguntzailea
naiteke NA ki DA ke haiteke HA ki A/NA ke daiteke DA ki O ke gaitezke GA ki zki GU ke zaitezke ZA ki zki ZU ke zaitezkete ZA ki zki ZUE ke te daitezke DA ki zki E ke nintekeen NEN ki DA ke eN
hintekeen HEN ki A/NA ke eN
zitekeen ZE ki O ke eN
gintezkeen GEN ki zki GU ke eN
zintezkeen ZEN ki zki ZU ke eN
zintezketen ZEN ki zki ZUE ke te eN
zitezkeen ZE ki zki E ke eN
ninteke NEN ki DA ke hinteke HEN ki A/NA ke liteke LE ki O ke gintezke GEN ki zki GU ke zintezke ZEN ki zki ZU ke zintezkete ZEN ki zki ZUE ke te litezke LE ki zki E ke
( ) ( ) T (DA) hadi HA ki K/N
bedi BE ki O
( ) ( ) GU
zaitez ZA ki zki ZU
zaitezte ZA ki zki ZUE te bitez BE ki zki E
nadin NA ki DA N
hadin HA ki A/NA N
dadin DA ki O N
gaitezen GA ki zki GU N
zaitezen ZA ki zki ZU N
zaitezten ZA ki zki ZUE te N
daitezen DA ki zki E N
nendin NEN ki DA N
hendin HEN ki A/NA N
zedin ZE ki O N
gintezen GEN ki zki GU N
zintezen ZEN ki zki ZU N
zintezten ZEN ki zki ZUE te N
zitezen ZE ki zki E N
NOR NOR-NORIO
RA
INA
LD
IALEH
EN
ALD
IAA
LEG
IAZ
KO
AO
RA
INA
LD
IALEH
EN
ALD
IA
SU
BJU
NTIB
OA
AG
INTER
A
AH
ALER
A
191379 _ 0034-0040.indd 38191379 _ 0034-0040.indd 38 29/7/09 08:50:3329/7/09 08:50:33
39
AHALERA, SUBJUNTIBOA eta AGINTERA
DA ke T
A/NA ke K/N
iO ke –Dieza(zki) GU ke GU
ZU ke ZU
ZUE ke ZUE
iE ke TE
NA zake T
HA zake K/N
De zake –GA it zake GU
ZA it zake ZU
ZA it zake te ZUE
D it zake TE NINT zake DA eN
HINT zake A/NA eN
( ) – eN
GINT zake GU eN
ZINT zake ZU eN
ZINT zake te ZUE eN
( ) TE eN
N DA ke eN
H A/NA ke eN
Z iO ke eN
GEN ieza(zki) GU ke eN
ZEN ZU ke eN
ZEN ZUE ke te eN
Z iE ke te eN
NINT zake T
HINT zake K/N
( ) –GINT zake GU
ZINT zake ZU
ZINT zake te ZUE
( ) TE
N DA keH A/NA keL iO keGEN ieza(zki) GU keZEN ZU keZEN ZUE ke teL iE ke te
NA za DA N
HA za A/NA N
De za – N
GA it za GU N
ZA it za ZU N
ZA it za te ZUE N
D it za TE N
DA DA N
A/NA A/NA N
iO – N
Dieza(zki) GU GU N
ZU ZU N
ZUE ZUE N
iE TE N
NA za ( ) K/N
Be za –GA it za ( ) ZU
ZUE
B it za TE
T (DA) ( ) K/N (A/NA) K/N
iO –(B) ieza(zki) GU ( ) ZU ZU
ZUE ZUE
iE TE
NOR-NORK NOR-NORI-NORK
nezakeen nitzakeenhezakeen hitzakeenzezakeen zitzakeengenezakeen genitzakeenzenezakeen zenitzakeenzenezaketen zenitzaketenzezaketen zitzaketen
nezake nitzakehezake hitzakelezake litzakegenezake genitzakezenezake zenitzakezenezakete zenitzaketelezakete litzakete
– –ezak/n itzak/n– –– –ezazu itzazuezazue itzazue– –
NOR 3. pertsona
hura haiek
NINT za DA N
HINT za A/NA N
( ) – N
GINT za GU N
ZINT za ZU N
ZINT za te ZUE N
( ) TE N
N DA N
H A/NA N
Z iO N
GEN ieza(zki) GU N
ZEN ZU N
ZEN ZUE te N
Z iE te N
nezan nitzanhezan hitzanzezan zitzangenezan genitzanzenezan zenitzanzenezaten zenitzatenzezaten zitzaten
191379 _ 0034-0040.indd 39191379 _ 0034-0040.indd 39 29/7/09 08:50:3429/7/09 08:50:34
Lan hau edozein modutan erreproduzitzeko, banatzeko, jendaurrean erakusteko edo aldatzeko, nahitaezkoa da beraren jabeen baimena izatea, legeak aurreikusitako kasuetan izan ezik. Lan honen zatiren bat fotokopiatu edo eskanerretik pasatu nahi izanez gero, jo CEDROra (Centro Español de Derechos Reprográficos / Erreprografia Eskubideetarako Espainiako Zentroa, www.cedro.org).
© 2009 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.Legizamon poligonoaGipuzkoa kalea, 3148450 Etxebarri (Bizkaia)Inprimatzailea:
EK: 191379Lege-gordailua:
Lehen Hezkuntzako bosgarren mailarako Adi-Adi euskarari 5 Euskara eta Literaturarako koadernoa, lehen hiruhilekoari dagokiona, Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana Educación, S.L.ren Lehen Hezkuntzako Sailean JOSEBA SANTXO URIARTEren eta JOSÉ TOMAS HENAOren zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.
Testua: Nerea Ziaurritz, Idoia Aranberri eta Kristina Bilbao Irudiak: Daniel Gilbert eta Alex OrbeEdizioa: Ainhoa Basterretxea
Arte-zuzendaritza: José CrespoProiektu grafikoa:
Azala: Rosa Marín Barrualdea: Miren PellejeroAzaleko irudia: Emilio Urberuaga
Proiektu-burua: Rosa MarínIrudien koordinazioa: Miren PellejeroProiektuaren garapenerako arduraduna: Javier TejedaGarapen grafikoa: Miren Pellejero, José Luis García, Raúl de Andrés eta Rosa Barriga
Zuzendaritza teknikoa: Ángel GarcíaKoordinazio teknikoa: Miren Pellejero eta José Luis VerdascoKonposaketa eta muntaketa: Maitane Barrena eta Miren RodrigoArgazkien aukeraketa eta dokumentazioa: Miren Pellejero eta Mercedes Barcenilla
Argazkiak: J. Jaime; S. Enríquez; A. G. E. FOTOSTOCK / NASA/SPL, María Gomila; COVER/SYGMA / KEYSTONE; CORDON PRESS /CORBIS/Reuters/Ray Stubblebine, Reuters/Mario Anzuoni; COVER /CORBIS/Zefa/Ladislav Janicek, Epa/Jaume Sellart, Photowood Inc., Michel Setboun, Dean Conger, Bill Ross, Chris Andrews Publications/Chris Andrews, Bettmann, Elizabeth Whiting & Associates/Elizabeth A. Whiting; I. Preysler; JOHN FOXX IMAGES; PAISAJES ESPAÑOLES; SERIDEC PHOTOIMAGENES CD; SANTILLANAREN ARTXIBOA
Hezkuntza, Unibertsitate eta
Ikerketa Sailak onetsia: 2009-03-27
191379 _ 0034-0040.indd 40191379 _ 0034-0040.indd 40 29/7/09 08:50:3429/7/09 08:50:34