Univerzitet u Pritini

Filozofski Fakultet

Seminarski rad

Ameriki engleskiMentor:Student:Prof. dr Nenad Peji Anela Anelkovi 218/11Kosovska Mitrovica

2015.

Sadraj:Uvod 3 Poreklo amerike varijante engleskog jezika 3 Rani ameriki engleski 4 Razlike izmeu amerikog i britanskog engleskog 6 1. Vokabular/Leksikon 6 2. Gramatika 7 1. Nepravilni glagoli 7 2. Upotreba prostog prolog vremena i sadanjeg perfekta 9 3. Ortografija 10 4. Izgovor 12Dijalekti 12Zakljuak 14Bibliografija: 152

Ameriki engleskiUvodPitanjem statusa amerikog engleskog (AE) se bave mnogi lingvisti; pojedini smatraju ameriki posebnim jezikom dok ga drugi tumae kao dijalekat britanskog engleskog (BE). Meutim kako tvrdi Janicki (1977), AE je najbolje okarakterisati kao varijantu engleskog jezika koja se govori u SAD. Prema tome, kako Janicki (1977) dalje navodi, termin, amerika varijanta engleskog jezika podrazumeva jezik kojim se govori u

SAD sa svim svojim geografski, politiki i ekonomski uslovljenim karakteristikama.

Kako bi se porklo i razlike izmeu AE i BE, kao i jedinstvenost AE to bolje razumeli, neophodno je uzeti u obzir istorijski razvoj amerike nacije pa samim tim i razvoj njihovog jezika.

Poreklo amerike varijante engleskog jezikaU istoriji Amerike razlikuju se tri talasa doseljavanja pa samim tim i tri uticaja koja su ostavila svoj trag na engleskom jeziku koji e se govoriti u Americi:

1. Doseljavanjem Engleza u Dejmstaun 1607. godine i iskrcavanjem

Puritanaca u Masausets 1620. godine, engleski se ustalio u Americi

(zajedno sa holandskim, nemakim, francuskim).

2. Amerika revolucija je izgradila politiki identitet Amerikanaca pa se uz to javila i potreba za stvaranjem drugaijeg lingvistikog identiteta. Postepeno otkupljivanje movara Luizijane i posledina ekspanzija ka zapadu kao i ubrzo otkrie zlata u Kaliforniji, doprinose lingvistikom preplitanju i izjednaavanju dijalekata na zapadu.

3. Period evropskih migracija u SAD nakon Graanskog rata obeleava novu etapu lingvistike infuzije velikih razmera. Kako se veina ovih doseljenika nastanila na severu to e se njihov uticaj osetiti u dijalektu koju je tu nastao.

3

Noviji uticajiOd polovine prolog veka, veliki broj imigranata iz panskog govornog podruija poput Meksika, Portorika, Kube i Latinske Amerike se doselio u SAD, naseljavajui nekadanje drave u kojima se govorilo panskim jezikom, poput Kalifornije, Novog

Meksika, delova Teksasa i Arizone. Od 1960. godine i Vijetnamskog rata, veliki broj imigranata iz Indo-Kine je naselio oblasti Pacifika. Kao posledica tih novijih doseljavanja, naroito u oblastima u kojima panci ine veinsko stanovnitvo, je usvojen zakon o engleskom jeziku kao jedinom oficijelnom jeziku u tim oblastima.

Rani ameriki engleskiJedan od najznaajnijih datuma u istoriji Amerike obeleava dolazak prve grupe doseljenika i dogaaje koji su usledili a koji su u velikoj meri uticali na prirodu amerikog drutva i njihovog jezika.

Predvoena kapetanom Donom Smitom, prva grupa odvanih Engleza je kroila na ameriko tle 1607. godine, u esapik Bej1. Doseljenici su svoju naseobinu nazvali

Dejmstaun u ast kralja Dejmsa I, dok je oblast Virdinija dobila naziv po kraljici

Elizabeti I koja je bila poznata kao Virgin Queen (Crystal, 2003, str. 31). Nakon to su se prvi doseljenici postepeno prilagodili na postojee uslove, ispostavilo se da nova zemlja moe da obezbedi hranu i utoite milionima dovoljno hrabrih da se otisnu na put u nepoznato (Janicki, 1977, str. 13).

Veinu Evropljana, koji su utoite traili u Americi, inili su Englezi koji su naputali svoju domovinu iz ekonomskih, politikih i verskih razloga. Tako se 11. novembra 1620. godine, prva grupa Puritanaca2, 35 lanova Engleske separatistike crkve, zajedno sa 37 drugih doseljenika iskrcala u Kejp Kod Bej i osnovala naselje u

1 Kako navodi Crystal (2003), prva neuspela engleska ekspedicija je bila predvoena ser Volterom Rajlijem 1584. godine, koja se iskrcala na Roanoki ostrvu (dananja Severna Karolina) i tu osnovala svoje naselje. Meutim, mnogobrojni sukobi sa domorodakim stanovnitvom su primorali jedan broj doseljenika da se vrati u Englesku po pomo i zalihe. Po povratku u Ameriku, 1590. godine, niko od preostalih doseljenika nije preiveo. Misterija o njihovom nestanku ni do danas nije razreena. 2 Kako navodi Bragg (2009), Puritanci, (poznatiji jo i kao Pilgrim Fathers) koji su doputovali na brodu Mayflower, su bili verski separatisti koji su beei od tlaenja u Engleskoj eleli u novoj zemlji da osnuju novu versku zajednicu. Obavezali su se zakletvom (the Mayflower Compact) da e u ime boga i hrianske religije, osnovati koloniju u kojoj e moi slobodno da upranjavaju svoju religiju. 4

dananjem Plimutu3, u Masausetsu. Do 1640. godine jo 25 000 doseljenika se naselilo uovu oblast, nastanjujuu se u Salemu a kasnije i u Bostonu.

Slika 1 Oblasti ranih naseobina engleskih doseljenika u Americi (Crystal, 2003, str. 32)Nisu samo engleski doseljenici uticali na razvoj jezika u Americi ve i doseljenici drugih nacionalnosti (Crystal, 2003). panci su posedovali velike oblasti na zapadu i jugozapadu. Francuzi su naseljavali severne delove oko reke Sv. Lorens i sredinje delove

(francuska Luizijana) sve do Meksikog zaliva. Holanani koji su bili naseljeni u

3 Doseljenici su pokuavali da u amerikoj divljini stvore engleske okruge davajui gradovima postojee engleske nazive Plymouth, Falmouth, Yarnmouth, Bedford, Cambridge, Billericay, Taunton (Bragg, 2009).5

Njujorku i okolini (prvobitno Novi Amsterdam) jo 1614. godine, su proterani iz tih oblasti 1664. dolaskom Britanaca.

Veliki broj Nemaca je krajem XVII veka poeo da naseljava preteno oblasti

Pensilvanije. Isto tako je porastao i broj Afrikanaca koji su naseljavali jug, kao rezultat trgovine robljem koje je uzimalo maha sve vie i u XVIII veku. Populacija od svega 2.500 crnaca 1700. godine je krajem 1775. brojala 100.000 ime su brojano nadmaili belce na jugu. Poetak XVIII veka je u Evropi doneo sa sobom revoluciju, glad i siromatvo. Veliki broj Iraca je beei od katastrofalnih posledica Velike gladi 1840-ih pronaao utoite u Americi.

Razlike izmeu amerikog i britanskog engleskog1. Vokabular/LeksikonNajraniji faktor koji je uticao na razvoj engleskog jezika u Americi je svakako bila potreba ranih doseljenika da imenuju floru i faunu novog sveta u kome su se obreli. U nedostatku svojih rei, doseljenici su nazive traili u svom lingvistikom okruenju koje je pripadalo Indijancima i doseljenicima iz neengleskog govornog podruija.

Oko 150 indijanskih pozajmljenica, kojima je trebalo imenovati prethodno nepoznate biljke i ivotinje i dati nazive predmetima, je i danas u upotrebi a neke od njih su: pecan, mocassin, racoon, totem, toboggan, Catalpa, hickory, sequoia, tamarak, woodchuck, tomahawk, kazak, moose, mugwump, menhaden, skunk, squash, papoose.Lista pozajmljenica iz francuskog jezika ukljuuje primere poput: pumpkin, praline, prairie, chute, bureau, depot, chowder, cent, dime i drugo. Kako tvrdi Janicki

(1977) postojanje francuskih elemenata se izmeu ostalog moe pripisati kontaktu sa francuskim doseljenicima prilikom ekspanzije Engleza ka zapadu (otkup movara

Luizijane).

Uticaj koji je panski jezik imao na AE se moe osetiti na jugu, poto su, selei se juno ka Meksikom zalivu, engleski doseljenici bili izloeni panskom jeziku koji se prostirao itavim jugom pre nego to su Puritanci kroili u Dejmstaun. Neke od panskih

6

rei su: marijuana, cockroach, coyote, mustang, sombrero, lasso, hacienda, wrangler, cafeteria, pueblo, bonanza, canyon, sierra, filibuster, rumba, tornado i mnoge druge.

Iako je uticaj holandskog na AE bio kratkotrajan (1664. godine su Englezi osvojili

Novi Amsterdam) pojedine rei su ostale da ive u leksikonu engleskog jezika. Neke od njih su: spook, Santa Claus, dope, yankee,boodle coleslaw.

Nemci su poeli da se doseljavanju u Ameriku jo krajem XVII veka (naseljavajui pritom oblasti Pensilvanije) i kasnije 30-ih i 40-ih godina XIX veka. U kontaktu sa njima Amerikanci su bokatili svoj renik: delicatessen, frankfurter, hamburger, noodle, pretzel, pumpernickel, kraut, wiener, seminar i mnoge druge.

Bez obzira na to to su se prvi doseljenici u poetku trudili da jezik donet iz domovine ouvaju istim sa to manje stranih pozajmljenica, ameriki engleski se postepeno udaljavao od jezika kojim se govorilo u Engleskoj. To su bile prve naznake /tmtu/-/tmeitu/ problema. U pojedinim sluajevima dolo je i do promena u znaenju. Englesko shop je postalo ameriko store, lumber je u engleskom preuzelo znaenje amerikog rubish, dok je za Amerikance lumber i dalje znailo cut timber.

2. GramatikaIako je na nivou leksike amerika varijanta obogaena reima iz njihove lingvistike sredine, moe se rei da na nivou gramatike nije dolo do drastinih promena. Kako se AE posmatra u odnosu na BE to e samo neke od najbitnijih razlika biti razmotrene.

1. Nepravilni glagoliPojedini glagoli u engleskom jeziku imaju i pravilan i nepravilan oblik za graenje prostog prolog vremena (The Past Simple Tense). U AE se ee koristi pravilni oblik dok u BE to nije uvek sluaj.

AEBE

Burned, burntBurnt, burned

Dived, doveDove, dived

7

Dreamed, dreamtDreamt, dreamed

Knelt, kneeledKnelt

LeanedLeaned, leant

Leaped, leaptLeaped, leapt

LearnedLearned, learnt

Smelled, smeltSmelt, smelled

SpelledSpelt, spelled

Spilled, spiltSpilt, spilled

Spoiled, spoiltSpoilt, spoiled

Woke, wakedwoke

U sluaju glagola fit, quit, wet AE uzima nepravilan a BE pravilan oblik. AE oblik

glagola wet i quit sve vie zamenjuje BE oblik.

AEBE

Fit-fit-fitFit-fitted-fitted

Quit-quit-quitQuit-quitted-quitted

Wet-wet-wetWet-wetted-wetted

U amerikoj varijanti engleskog jezika proli particip glagola get je gotten ili got, osim u sluaju have got, koja ima znaenje glagola have i have got kada ima znaenje must kao to je to sluaj u BE (Janicki, 1977, str. 103.).

AEBE

His tennis has gotten (got) much better.His tennis has got much better.

Ive gotten to know him over the years.Ive got to know him over the years.

Ive got a terrible headache.Ive got a terrible headache.

8

2. Upotreba prostog prolog vremena i sadanjeg perfektaU sluajevima kada se u BE moe koristiti samo sadanji perfekat da oznai radnju iz prolosti koja ima ishod u sadanjosti ili uz priloge just, already, yet, ever, never da oznai vremenski period koji je poeo u prolosti i traje do sadanjosti, AE dozvoljava upotrebu i sadanjeg perfekta kao i prostog prolog vremena.

AEBE

Ive lost my keys. Have you seen them?Ive lost my keys. Have you seen them?

I lost my keys. Did you see them?

John isnt here. Hes gone to the bank.John isnt here. Hes gone to the bank.

John isnt here. He went to the bank.

Im not hungry. Ive just had breakfast.Im not hungry. Ive just had breakfast.

Im not hungry. I just had breakfast.

You cant speak to him. Hes already left.You cant speak to him. Hes already left.

You cant speak to him. He already left.

Have you finished that letter yet?Have you finished that letter yet?

Did you finish that letter yet?

Have you ever read Macbeth?Have you ever read Macbeth?

Did you ever read Macbeth?

Ive never seen this man before in my life.Ive never seen this man before in my life.

I never saw this man before in my life.

9

3. OrtografijaNakon to je 13 amerikih kolonija dobilo nezavisnost 1776. godine, pojavio se i veliki broj pobornika za promenu pravopisnog sistema AE koji e se u mnogome razlikovati od pravopisa BE. Meu najuticajnijim reformatorima pravopisa bili su B. Frenklin, N. Vebster i S. Donson.

Jedna od najkarakteristinijih razlika na nivou ortografije je svakako ameriko or u odnosu na britansko our. Kako navodi Janicki (1977) za ovu promenu u pisanju najzasluniji je bio Samjuel Donson koji je svoj predlog zasnivao na ortografiji latinskog jezika. Kako je nastavak our karakteristika francuskog koji je svoj trag ostavio u ortografiji BE, tako su Amerikanci odluili da takav pravopis odbace brisanjem slova u iz pomenutog nastavka.

AEBE

ArmoredArmoured

BehaviorBehaviour

CandorCandour

ColorColour

FavorFavoured

FlavorFlavour

HarborHarbour

HonorHonour

HumorHumour

LaborLabour

NeighborNeighbour

OdorOdour

ParlorParlour

SaviorSaviour

10

Druga razlika je u pisanju amerikog ize nasuprot britanskom ise nastavku za glagole, koja se analogno prenela i na pisanje imenica koje su izvedene dodavanjem nastavka -ization (AE) odnosno isation (BE).

AEBE

CharacterizationCharacterisation

ColonizeColonise

EmphasizeEmphasise

GeneralizationGeneralisation

IdealizeIdealise

OrganizationOrganisation

OrganizeOrganise

SecularizationSecularisation

Veina francuskih rei koja je ula u engleski jezik a zavrava se nastavkom re, tre, -bre, -ogue se u AE zavrava nastavkom er, ter, -ber -og.

AEBE

CaliberCalibre

CatalogCatalogue

CenterCentre

FiberFibre

LiterLitre

MeterMetre

MonologMonologue

OcherOchre

PedagogPedagogue

TheaterTheatre

11

4. IzgovorNajkarakteristinija je razlika u izgovoru glasa [r] u AE i BE. U BE se [r] izgovara jedino ispred vokala, dok se ispred konsonanta i na kraju rei, osim ako naredna re ne poinje vokalom, ne izgovara: /e/, /k:/, /:m/, /be/, /m:/, /he/ i td. Sa druge strane u AE, [r] se izgovara u svim pozicijama, i ispred vokala i ispred konsonanata kao i na kraju rei: /er/, /k:r/, /:rm/, /ber/, /m:r/, /her/ i td. Tako se AE [r] naziva jo i rotino za razliku od BE [r] koje je oznaeno kao nerotino.

Razlike su primetne i u izgovoru samoglasnika [a] u reima laugh, fast, path, dance, cant, half. Englezi e ih izgovarati /l:f/, /f:st/, /p:/, /d:ns/, /k:nt/, /h:f/, dok

e ih Amerikanci izgovarati /lf/, /fst/, /p/, /dns/, /knt/, /hf/.

Samoglasnik [o] je u engleskom izgovoru mnogo zaokrugljenije dok u amerikom tei da bude neutralisano pa se postepeno pribliava izgovoru [a] kao u rei father.

AEBE

/ht//h:t/

/nt//n:t/

/dg//d:g/

Dok se u reima poput mule, mute, mutual, cube i butane samoglasnik [u] izgovara kao /ju:/ sa obe strane Atlantika, rei kao to su new, nude, tune, student, duke se u amerikoj varijanti izgovaraju kao /nu:/, /nu:d/, /tu:n/, /stu:dnt/, /du:k/.

DijalektiNakon prvobitnih naseljavanja severnih, junih i sredinjih delova Amerike, jezik je poeo polako da se raslojava dajui razliite geografske varijante.

1. Ameriki engleski koji se govori u istonim regijama Nove Engleske, tanije u delovima Masausetsa, Konektikata i Vermonta odlikuje se retencijom zaokrugljenog [o]

12

u reima hot /ht/, top /tp/, dugog [a] u reima fast, path i postvokalnim [r]. Fokalna oblast ovog dijalekta je Boston.

2. U Njujorku se ameriki odlikuje sociolingvistikim markerima kao to su odsustvo odnosno prisustvo [r] u postvokalnoj poziciji. Izgovor rei curl kao /kil/ i bird kao /bid/ je odlika govora radnike klase.

3. U zapadnim oblastima Nove Engleske izgovor je nastao kao posledica migracija prema zapadu. Ovaj varijetet razlikuje dugo [o] i reima mourning, hoarse od kratkog [o] u reima morning, horse. Dentalni konsonant [s] je zvuan u reima grease i greasy. Ova varijanta amerikog engleskog zadrava postvokalno [r].

4. Severni Midlend dijalekat zadrava [r] u svim pozicijama dok se [a] u reima grass, ask izgovara kao //. Unutar ove regije postoji i pod-regija koja obuhvata istone delove Pensilvanije, juni deo Novog Dersija, sever Delavera i delove Merilenda. Govor se odlikuje nezaokrugljenim [a] /:/ u reima forehead, forest, hot, kratkim [e] u reima care, Mary, merry i spajanjem dugog i kratkog [o] ispred [r] u reima four i forty. Jo jedan pod-region obuhvata zapadnu Pensilvaniju, delove Ohaja, Indijane i Ilinoisa. Odlike ovog govora su takozvano cot-caught spajanje (pojava u kome i re cot i re caught imaju kratko [o]), intruzivno [r] kao u rei wash /wr/ i sintaksike konstrukcije poput

The car needs washed.

5. Juni Midlend obuhvata regije zapadne Virdinije, severne Karoline, veinu

Kentakija i Tenesija. Odlikuje se retencijom postvokalnog [r]. Diftong u reima right i bye se esto izgovara kao dugo [a] u rei father.

6. Juni dijalekat obuhvata Pijemont (Virdinija) i obale june Karoline. Odlikuje se odsustvom [r] ispred konsonanata i na kraju rei, dugim [a] u reima hot, top. U reima grass, dance, path, [a] se izgovara kao //. Veoma je karakteristian izgovor diftonga u reima South, house, out. Umesto /su/, /hus/, /ut/, Junjaci ih izgovaraju kao /su/,

/hus/, /ut/ ispred zvunih konsonanata. U Virdiniji i severnoj Karolini ovaj diftong je blizak kanadskom izgovoru rei shut /ut/. Karakteristika ovog dijalekta je i takozvano razvlaenje tj. zamena kratkih vokala diftonzima pa ak i triftonzima kao u rei yes /je/. Ponekad se konsonanti na kraju rei ne izgovaraju kao u last /ls/ i kept /kep/. U okolini

13

arlstona i Nju Orleansa izgovor curl i bird je slian kao u Njujorku. Karakteristino za ovaj dijalekat je i tzv. pin-pen spajanje vokala /i/ i /e/pre nazalnih konsonanata /m/, /n/,

// pa se ove rei izgovaraju isto.

7. Standardni ameriki se odlikuje retencijom [r] u svim pozicijama, dugim [a] u rei hot. Ovim dijalektom govore stanovnici zapadnih delova SAD-a.

ZakljuakNa nastanak amerikog engleskog kao varijeteta britanskog engleskog uticali su mnogobrojni faktori a pre svega geografski, politiki i ekonomski. Nalazei potrebu za imenovanjem novog okruenja u kome su se nali, prvi doseljenici su uzimali rei iz drugih jezika bogatei svoj leksikon a nesvesno se samim tim udaljavajui od jezika svoje domovine. Politike prilike i potreba za ekonomskim jaanjem uticala je na smer kojim e se jezik u obeanoj zemlji dalje razvijati. Razdvojenost naroda Atlantikom uticala je na razileenje na fonetskom, ortografskom, leksikom i gramatikom planu.

Pojedini autori smatraju da je ameriki sauvao arhainost davno promenjenog britanskog engleskog, to se najbolje ilustruje na primeru amerikog fall (a nekadanjeg britanskog) i dananjeg britanskog autumn. Meutim, neminovno je da Amerika ve vekovima postaje utoite mnogim imigrantima kako iz Evrope tako i iz Indo-Kine i takva multikulturalna raznovrsnost u velikoj meri utie i menja jezik koji podlee daljem raslojavanju. Do skoro se verovalo da e takva doseljavanja napraviti jo vei jaz izmeu dva jezika sa obe strane Atlantika i da e u budunosti Amerikancima i Englezima biti potrebni renici kako bi se sporazumeli.

Meutim svedoci smo injenice da putem medija i internta Amerikanci, nameui svoju kulturu, nameu postepeno i svoju varijantu engleskog pa tako mnogi izrazi bivaju ustaljeni ne samo u britanskom engleskom - na taj nain sve vie izjednaavajui ova dva jezika - ve i irom sveta ime postepeno ostvaruje svoju dominaciju i na globalnom nivou.

14

Bibliografija:Bauer, L. (2002). An introduction to international varieties of English. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Bragg, M. (Director). (2009). The adventure of English 500 AD to 2000 [Documentary]. United Kingdom: Athena.

Crystal, D. (2003). English as a global language (2. ed.). Cambridge: Cambridge university press.

Darragh, G. (2000). A to Zed, A to Zee a guide to the differences between british and american english. Irun, Spain: Editorial Stanley.

Freeborn, D., French, P., & Langford, D. (1993). Varieties of English: an introduction to the study of language (2nd ed.). Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Macmillan.

Janicki, K. (1977). Elements of British and American English. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe.

Mencken, H. L. (1941). American language. N.p.: Knopf.

15